Genealogie Zet
eens een (stam)boompje op
Waregem
Wie waren zij? Waar woonden ze? Hoe verdienden ze hun brood? Wat waren hun dromen, hun angsten en verwachtingen? Welke tegenslagen kregen ze te verwerken en welke successen stonden hen te wachten?
Jouw familiegeschiedenis vertelt het verhaal van je familie, van één of meerdere generaties of enkel van je voorouders. Aan de basis van een familiegeschiedenis ligt het stamboomonderzoek.
Om je wegwijs in de hulpwetenschap van de familiekunde te maken en je een houvast bij je eerste genealogische studie te bieden, stelde het stadsarchief van Waregem deze brochure op.
(naar analogie met w w w. f a m i l i e g eschiedenis.be )
4
Begin bij jezelf Wat? Een groot deel van je speurtocht zal je in samenwerking met verscheidene archiefinstellingen verrichten. Toch ligt de basis van elk genealogisch onderzoek in je eigen leefwereld. Eerst moet je jezelf en je familieleden bevragen. De informatie die je zo kan verzamelen, biedt je al een grote stap in de richting van je uiteindelijke familiegeschiedenis.
Methode? Van primair belang zijn de data en plaatsen van geboorte, huwelijk en overlijden en/of begrafenis, namen van partners en kinderen, enzovoort. Deze harde feiten kan je vervolgens illustreren en aanvullen met wat je in je eigen familiearchief kan terugvinden. Vaak wordt er ergens op zolder, in de kelder of in een oude kast een obscure doos bewaard met geboortekaartjes, schoolrapporten, brieven, prentkaarten, huwelijksaankondigingen, menukaarten, trouwboekjes, bidprentjes, rouwbrieven, familiefoto’s, films, enzovoort. Tot slot vervolledigen materiële overblijfselen vaak de verzamelde informatie. Grafstenen getuigen bijvoorbeeld niet alleen van geboorte- en overlijdensdata, maar ook van de materiële rijkdom van je voorouders, hun ideologische achtergrond, hun zelfbeeld en hoe ze wilden herinnerd worden.
Valkuilen en tips Dit soort bronnen, en in het bijzonder wanneer je andere familieleden of kennissen interviewt, dien je wel met enig voorzicht te raadplegen. Het geheugen selecteert en manipuleert waardoor herinneringen niet noodzakelijk de historische werkelijkheid representeren. Daarom blijft het uiteindelijk aan te raden om in een later stadium van je onderzoek je eigen bevindingen aan de hand van de officiële ambtelijke documentatie bij burgerlijke overheid en in archiefinstellingen te verifiëren.
Presenteren? In eerste instantie stel je best per persoon een fiche op waarop je alle persoonlijke informatie nauwkeurig noteert. Houd hierbij ook rekening dat roepnamen kunnen verschillen van officiële namen, en dat schrijfwijzen kunnen verschillen. Daarnaast kan je ook met gezinskaarten of kwartierstaten werken.
4
Kijk naar anderen Wat? Geschiedschrijving is een boeiende en vruchtbare vrijetijdsbesteding. Het kan best mogelijk zijn dat je niet de eerste bent die over je familie schrijft; ofwel vanuit een genealogische interesse of misschien eerder vanwege een (amateur) historische studie. Als dat zo is, kan je maar beter die informatie ook nuttig aanwenden.
Methode? Gepubliceerde informatie over je familie kan je voornamelijk terugvinden in genealogische en heemkundige tijdschriften. Het kan daarom enerzijds aangewezen zijn om je lokale heemkundige kring omtrent je genealogische doelstellingen te contacteren. In Waregem kan je hiervoor terecht bij de Geschied- en Heemkundige Kring ‘De Gaverstreke’. Anderzijds kan je ook eens in de catalogi op de website van de Koninklijke Bibliotheek van België zoeken naar genealogische repertoria en overige publicaties. Daarenboven vind je eenvoudig informatie op het internet terug. Via databanken zoals Ariadne (www.ariadnedatabank.be ) of via online catalogi van diverse documentatiecentra kan je op de naam van je voorouders zoeken. Maar soms is zelfs een eenvoudige zoekopdracht via een zoekrobot zoals Google al een goede en snelle manier om informatie te vergaren.
Valkuilen en tips Er is echter één gouden regel die je altijd in acht moet nemen wanneer je jezelf baseert op wat iemand anders schreef: geloof niet zonder enig kritisch voorzicht wat er staat; zeker als het gaat om ongepubliceerde gegevens. Onnauwkeurigheden en incorrectheden sluipen vaak onintentioneel je onderzoek binnen. Vooral data en namen zijn bijzonder vatbaar voor deze kwaaltjes. Het blijft daarom nog steeds aan te raden om je bevindingen te bevragen en ze in de archiefstellingen te gaan toetsen op hun historische representativiteit.
6
Klaar voor het archief In de archieven worden heel wat bronnen bewaard die je iets meer over het verleden van je familie kunnen vertellen. Hierbij moet een onderscheid tussen primaire en secundaire bronnen worden gemaakt. Voor een beginnende familiekundige zijn de primaire bronnen de belangrijkste. Hieronder worden onder meer de akten van burgerlijke stand, de bevolkingsregisters en de parochieregisters verstaan. Ze zijn relatief eenvoudig te raadplegen en bevatten de meest noodzakelijke informatie. Secundaire bronnen daarentegen zijn minder gestructureerd, vaak onvolledig en minder toegankelijk waardoor het succesvol vergaren van informatie wordt bemoeilijkt. Onder secundaire bronnen worden volgende soorten begrepen: geboorte- en overlijdensaktes en registers van inkomende patiënten uit de ziekenhuizen, personeels- en naamdossiers van onder meer agenten, herbergiers, prostituees, incivieken, taxichauffeurs en koetsiers, leurders, enz.
7
Akten
van burgerlijke stand
Vanaf 1796 werden alle geboortes, huwelijken of overlijdens systematisch geregistreerd door een ambtenaar van de burgerlijke stand in de gemeente waar de gebeurtenis plaatsvond. Deze grote, indrukwekkende registers zijn vanaf hun honderdste verjaardag vrij toegankelijk en worden tot 1910 in de leeszaal van het stadsarchief bewaard. De meeste registraties kan je ook in de tienjaarlijkse tafels terugvinden. Dit zijn chronologisch en alfabetisch geordende lijsten die de akten van burgerlijke stand eenvoudig ontsluiten. Om deze te raadplegen moet je best wel een idee hebben van het jaartal waarin de gebeurtenis plaatsvond die je tracht te lokaliseren. Voor de periode tussen 1796 en 1806 moet je er bovendien rekening mee houden dat er een Republikeinse kalender werd gehanteerd. De omzettabel kan je in de leeszaal raadplegen. Jongere registers worden op de stedelijke dienst Burgerlijke Stand bewaard. Ze zijn nog onderhevig aan juridische bescherming en zijn per definitie niet openbaar. Ze kunnen dus niet zonder beperking worden geraadpleegd. Bij akten jonger dan 100 jaar heb je enkel het recht om je eigen akte in te kijken of van familieleden, zowel voorouders of nakomelingen, in rechte lijn van verwantschap, bijvoorbeeld (achter)kleinkinderen, kinderen, ouders, en (over)grootouders. Voor akten jonger dan 100 jaar van andere mensen, (aangetrouwde) familieleden of kennissen, moet je schriftelijke toelating aan de Voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg in Kortrijk vragen.
9
Bevolkingsregisters Bevolkingsregisters vullen de akten van de burgerlijke stand aan. Sinds de Franse tijd registreerden ze de wijzigingen door geboorte, overlijden en migratie. Het bijhouden van deze is pas verplicht vanaf 1847. Oudere registers kunnen dus onvolledig zijn. De bevolkingsregisters werden aangelegd op basis van de algemene, tienjaarlijkse volkstellingen en verschenen daarom ook slechts om de tien jaar. De registers bevatten per adres en per gezinslid volgende gegevens: naam, voornamen, adres, leeftijd, beroep, burgerlijke stand, geboorteplaats en -datum, datum van aankomst in de gemeente, vorige woonplaats, datum van vertrek (of overlijden), nieuwe woonplaats, datum van schrapping, wijziging in burgerlijke stand. Soms ook over: burgerwacht, militie, veroordelingen, geloofsovertuiging. Bevolkingsregisters jonger dan honderd jaar zijn per definitie niet openbaar, met uitzondering van statistisch onderzoek (mits schriftelijke goedkeuring van het College van Burgemeester en Schepenen). Tot 1915 worden de registers in de leeszaal bewaard en zijn vrij toegankelijk.
10
Ancien Régime Oudere bronnen worden niet meer in het stadsarchief bewaard. Voor de raadpleging van onder meer de parochieregisters, poortersboeken, wezenregisters moet je naar het Rijksarchief in Kortrijk gaan. (Guido Gezellestraat 1, 8500 Kortrijk, www.arch.be ). Soms beschikt de Gaverstreke over kopieën.
Parochieregisters Vóór 1796 kan je geen beroep meer doen op de registers van burgerlijke stand en bevolking. Je bent dan genoodzaakt over te gaan op de parochieregisters. Dit is een kerkelijke bron, vaak opgesteld in het Latijn, die informatie over dopen, huwelijken en begrafenissen bevat. Ze werden vanaf de vijftiende eeuw opgemaakt, hoewel dit pas vanaf 1563 verplicht werd. Vanaf de zeventiende eeuw worden ze in bijna elk Vlaams dorp bijgehouden.
Poortersboeken Inwoners van steden “poorters” hadden vroeger een eigen statuut. Ze genoten stedelijke (fiscale) voorrechten en konden door stedelijke rechtbanken worden berecht. Daarom lieten vele plattelandsbewoners zich ook vaak in de stad registeren, bestempeld als “buitenpoorters”. Overzichten hiervan werden in de poortersboeken genoteerd. Ze bevatten volgende informatie: naam en voornaam, datum van inschrijving. Eventueel ook: herkomst, beroep en betaalde borg.
Wezenregisters en staten van goed Als men vroeger jonger dan 25 jaar was en één ouder verloor, werd men automatisch als een wees aanzien en kwam men onder de voogdij van vier voogden te staan. Deze voogden werden verantwoordelijk gesteld voor het beheer van het vermogen van de overleden ouder en dienden hier ook verantwoording voor af te leggen bij de weesmeesters. Deze functionarissen lieten de boedelinventarissen overschrijven in de weesboeken. Soms bevatten ze naast materiële informatie ook namen van (minderjarige) familieleden.
11
Valkuilen
en tips
• Probeer telkens zoveel mogelijk te noteren en de werkelijkheid zo getrouw mogelijk te reconstrueren. Zoek achter getuigen, voogden, dode kinderen, enz. om de sluier over de sociale leefwereld van je voorouders op te lichten. • Houd er rekening mee dat geboorte- en overlijdensdatum niet noodzakelijkerwijs overeenkomen met de doop- en begraafdatum. • De betrouwbaarheid van de gegevens is afhankelijk van de nauwkeurigheid van de scribent en van diens vertrouwdheid met de lokale schrijfwijzen. Vaak werden namen in hun Latijnse vorm of in een bepaalde naamval genoteerd. • Steden, dorpen en parochies bewaarden enkel informatie over de gebeurtenissen die op hun grondgebied plaatsvonden. Een huwelijk werd zo meestal in de parochie van de bruid geregistreerd. Maar dit betekende niet dat het koppel daar ook effectief ging wonen.
12
Het resultaat Naarmate je zoektocht vordert, zal je bedolven worden onder een massa aan waardevolle, authentieke informatie over je eigen voorouderlijke geschiedenis. Je hebt hopelijk al de meeste informatie op persoonsfiches bewaard. Toch is het ook aan te raden om je methode, je heuristisch onderzoeksproces uitvoerig te documenteren. Waar en wanneer je hebt gezocht en wat je er hebt gevonden. Uiteindelijk is je doel om een stamboom op te stellen. Dit kan je doen door je steekkaarten, persoonsfiches en gezinskaarten chronologisch te bundelen, puzzelend in een creatief kunstwerk of digitaal op de computer. Er bestaat zowel gratis als betalende software om je stamboom grafisch voor te stellen en op internet te plaatsen. Je kan dit raadplegen op www.familiegeschiedenis.be .
Naar een familiegeschiedenis Een stamboom kan tot slot een opstap betekenen naar het opmaken van een algemene familiegeschiedenis. Nadat je jouw voorouders hebt opgezocht en gepresenteerd, kan je ze nu promoveren tot de hoofdrolspelers van het verhaal van jouw familie en ze in woorden weer tot leven wekken. Hiervoor ga je een echt historisch onderzoek moeten verrichten. Je zal op zoek moeten gaan naar de contexten, historiografische tradities, (secundair) bronnenmateriaal, enzovoort.
13
Contact Openingstijden leeszaal: maandag dinsdag woensdag eerste zaterdag/maand ... of op afspraak
van van van van
1 4 .00u 1 4.00u 1 4.00u 0 9.00u
tot 1 7 . 0 0 u tot 1 8 . 3 0 u tot 1 7 . 0 0 u tot 1 2 . 0 0 u
Opvragen stukken: tot een half uur voor sluitingstijd
Meer informatie: Stadsarchief Waregem Gemeenteplein 2 8790 Waregem
056 62 1 2 1 8 archief@w a r e g e m . b e www.war e g e m . b e / a r c h i e f
Meer informatie rond familiekunde: w w w.familiegeschiedenis.be
14
v.u. Kurt Vanryckeghem, Gemeenteplein 2, 8790 Waregem, 2013
