Een uitgave van de stichting 'GRUELES' maart 1982, 2e jaargang nr. 1
10,1
_
Bij de voorpagina Het voormalig café-restaurant van Lies Wassenaar gelegen naast de kerk, aan de oude rijksweg te Rijckholt.
Mededelingen van de redaktie In het artikel over de nieuwe straatnamen (Grueles jrg.1 n° 5), hebben wij verzuimd te vermelden dat de foto van Jean Benedic gemaakt en ter beschikking werd gesteld door Jef Notermans. Hiervoor alsnog onze dank.
Stichting 'Grueles', secretariaat Stationsstraat 69, 6247 BK Gronsveld, tel 04408-1575. Gironummer 2535375, Rabobank Gronsveld rek. nr. 11.75.15.000, postrekening van de bank 11.72.822.
Abonnementsprijs f 17,50 per jaar, losse nummers f 5,00. 1
Toen vlogen de ouders ook aanmerkelijk minder snel in de gordijnen als hun kind in de klas een oorvijg had opgelopen. Want ook Pa huldigde de opvatting dat een - meestal toch we] verdiende - pets nu en dan erbij hoorde. Al wil ik hier niet verzwijgen, dat ik, toen ik in zijn klas zat, we] eens het idee heb gehad - en aan den lijve heb ondervonden - dat hij nu en dan bij voorkeur zijn ongeveer onder handbereik zittend familielid in zijn corrigerend optreden betrok. Waarmee uiteraard geenszins gesuggereerd wil worden, dat schrijver dezes toen toch zo'n 'brave' was. Op de natuur in al zijn vormen kwam Pa nooit uitgekeken en hij raakte er niet over uitgepraat. Wandelend met hem naar de Beuk en in de Daor, of uitrustend op de Zoren Drees kreeg
Foto Ken d'r lion nog?
Joannes Hubertus Claessens Geboren te Sibbe, 19 januari 1873
Overleden te Maastricht, 22 juni 1934 In Gronsveld en omstreken kende men hem destijds zeer goed, Meester Claessens. Kent u hem nog? Toen Pa in 1934 op Calvarie in Maastricht stierf was ik nog maar 16 jaar, maar er is mij toch zo veel uit die jeugdjaren bijgebleven, dat ik meerdere pagina's van Grueles kan vullen met mijn herinneringen aan die bijzondere man. Want dat was Pa! Wie van u, die hem gekend heeft, herinnert zich niet - om ergens te beginnen - zijn apart grote liefde voor Gods natuur en dat wel in al zijn facetten? Hij was met iedereen bevriend en altijd bereid tot het geven van goede raad en daadwerkelijke hulp. Diegenen van u, lezers, die hem hebben meegemaakt als hoofdonderwijzer, zullen, meen ik te mogen zeggen, nog aan hem denken als een wijs opvoeder in die goeie, ouwe tijd'. '
2
Staande van links naar rechts op de eerste rij: Marie Emilie Claessens * Sibbe, 1-7-1910, t Gronsveld op 27-7-1924, Jan Hubert Constant (Con) * Sibbe, 18-4-1906, t Maastricht op 25-6-1975, Jan Hubert Alexander (San) * Sibbe, 21-2-1908, t Maastricht op 22-10-1966 Op de tweede rij: Jan Hubert Piet * Gronsveld, 20-2-1917, wonende te Sittard, Johanna Maria Josephine (Jeanne) * Sibbe, 26-7-1913, Mevr. Claessens, Maria Josephina Ortensia Schoenmaekers * WyW, 5-6-1877 t Gulpen op 11-1-1956 3
je bij wijze van spreken van elke struik en elk, ook het kleinste, plantje of bloemetje de naam - vaak ook met de Latijnse benaming er achter aan - en de overige bijzonderheden te horen. Oak de fruitteelt en de landbouw behoorden tot zijn specialiteiten. Zijn inzet voor de landbouwers en fruittelers in het algemeen, en voor de jonge boeren in het bijzonder kende nauwelijks grenzen. Na schooltijd, zelfs vaak tot laat in de avond, trok hij er op uit am tot ver in de omtrek cursussen aan hen te geven. Het aantal onderwerpen voor die lessen was ongekend groat en omvatte bijv. het Igroffelen' van appel- en perebomen, daarbij gebruik makend van een speciaal oculeermes, raffia en was, am zodoende oudere boomgaarden am te buigen naar de teelt van inmiddels populairder en prijziger geworden fruitsoorten, het op de juiste manier onderhouden van boomgaarden door op de voorgeschreven wijze en tijdig te snoeien, de ongedierte- en schimmelbestrijding door bespuiting der bomen, de verhoging van de opbrengst van het land door het gebruik van kunstmest en onkruidverdelgingsmiddelen, enz. Ik herinner me nog goed, dat Pa met zijn jonge boeren op excursie ging, vaak op zijn initiatief naar her en der aangelegde proefvelden, waarop met houten borden was aangegeven welke soorten kunstmest zoal ter plaatse waren toegepast. Hij was destijds een van de oprichters van de Boerenleenbank. ben was 't Ha6fke (Heufke) nog niet gebouwd en woonden we nog in 't oude huis' (thans Rijksweg 47). 't Staat me nog helder voor de geest, dat ik vaak met ontzag heb toegekeken als Pa de daar in de voorkamer staande zware brandkast, waarin de spaarboekjes en andere bescheiden van de bank waren opgeborgen, ging openmaken. Na enig geheimzinnig heen en weer gedraai van een zich aan de voorkant van het gevaarte bevindende schijf met cijfertjes gaf de massieve koperen kruk een duidelijk hoorbare tik en kon de deur met enige krachtsinspanning geopend warden. In die tijd kwamen de mensen vaak... 's zondags na de hoogmis geld in bewaring geven of financiele zaken met Pa bespreken. Imker in hart en nieren, dat was hij oak. Enthousiast kon hij pleiten voor het plaatsen van bijenvolken in boomgaarden, als die op het punt stonden te gaan bloeien, want dat kwam volgens hem de bestuiving en dus de opbrengst zeer ten goede. Op verzoek van - en in samenwerking met enkele goede bekenden van hem, die consulent waren van de Landbouwhogeschool te
4
Mevr. Beks-Hessels en kin deren Claessens. Het voormalige gemeentehuis thans Rijksweg 64. Dit huis bewoonde de fam. Claessens
voordat 't 'Habfke' werd betrokken Wageningen -, experimenteerde hij in die tijd met het afschermen van gedeelten van bloeiende kersentakken met een vernuftig geconstrueerd omhulsel van gaas om nadien het verschil in opbrengst tussen - door bijen! - wel en niet bestoven bloesem te kunnen aantonen. Ja, Pa en zijn bijen. In de tuin van 't Haofke had hij een ruime bijenhal staan, vol met bijenkasten en -korven. Uren kon hij daar doorbrengen, altijd bezig met de zorg voor en het observeren van zijn bijen. Wat me in deze bijzonder goed is bijgebleven is een jaarlijkse verhuizing van de bijenbijenmannen' naar een plek in de volken van hem en andere Belgische Kempen, ergens in de buurt van Zutendaal, zo tegen de tijd, dat daar de heide in bloei kwam te staan. Op een gecharterde vrachtauto werd de gehele handel - nadat de vlieggaten van korven en kasten secuur waren dichtgeslagen 's avonds laat en uiteraard onder het toeziend oog van de halve buurt 'achter in de straat' met veel zorg naast en op elkaar gezet. De volgende ochtend vroeg reed men dan omzichtig naar de hei, waar ieder jaar in de buurt van dezelfde boerderij voor de gehele lading onderdak en enig toezicht werd '
5
nadien dan in de toen veel gelezen vakbladen als Land en Vee en de Tuinderij verschenen. Via Wageningen kwam hij ook eens in het bezit van een nieuw soort plantje, dat in de loop van de zomer, mits geplant bij een op het zuiden liggende muur, zo'n metertje hoog werd en waarop dan na de bloei groene bolletjes en bollen verschenen, die naar gelang het najaar naderde, langzaam maar zeker een fel rode kleur kregen en nog eetbaar zouden zijn ook. Dat wilde men toch ook we eens van nabij zien. En dusdoende maakte menigeen in onze tuin voor het eerst in zijn leven kennis met.... tomaten.
gevonden. Als de hei dan was uitgebloeid, werd alles weer terug naar huis gehaald. En dan begon het honingslingeren in ce - ontruimde - garage. Ik zie 't nog voor me (een voor Pa bijna plechtig moment) als tijdens de eerste slingerbeurt van de daarbij gebruikte, speciale molen - ik meen, dat we die gewoon 'de honingslinger' noemden - de eerste druppels goud-gele honing onderaan uit het tuitje kwamen en dan, inmiddels tot een straaltje gevormd, in de daaronder geplaatste speciale emmer terecht kwamen. Hij prees honing ook altijd aan als de beste medicijn en als uitermate gezond. Zelf gebruikte hij dan ook bij elke broodmaaltijd honing en vond hij 't gewoon om, als er vrijdags we] eens honing op tafel kwam - ja, dat was toen nog een echt vleesloze dag! daarbij met boter en honing gesmeerde boterhammen te eten!
Meester Claessens naast het apparaat waarmee de honing geslingerd werd
Luchtopname van het hraifice, met de voormahge Achterstraat Ook kwam Pa, ongewild, want hij was een bescheiden mens,- in fruittelerskringen een beetje in de publiciteit, toen hij op een van zijn vele wandelingen langs en door weien en boomgaarden in de wei van Pieterke Bouchoms in de Daor ja, want daar precies was 't , een appelboom aantrof, waarvan de vruchten, zeker voor een leek, veel weg hadden van het destijds nogal
Van zijn ervaringen, experimenten en bevindingen op het gebied van flora en fauna in de gehele regio, die hem zo na aan het hart lagen, maakte Pa notities, schriften vol, en hij verwerkte die gegevens dan 's avonds vaak tot artikelen, die 6
7 I
in trek zijnde Eijsdener Klumpke, maar toch wel zodanige afwijkingen ervan bleek te vertonen, dat 't volgens kenners toch niet om een echt Eijsdener Klumpke kon gaan. Die variatie, wellicht een speling van de natuur, kreeg toen in fruittelerskringen de naam 'Gronsvelder Klumpke' mee. In de ook door Pa regelmatig bezochte proeftuin van Maastricht, die destijds naar ik meen zo ongeveer, lag waar zich nu het Geuseltstadion bevindt, is later via enten en 'groffelen' op andere stammen met die nieuwe appelsoort geexperimenteerd. In verband met het geven van cursussen en het deelnemen aan voorlichtingsbijeenkomsten of het bijwonen van vergaderingen moest Pa zich uiteraard ook nog al eens buiten Gronsveld en directe omgeving begeven. Als 't niet te ver van huis was ging hij bij voorkeur te voet of per fiets op pad en maar zelden per auto. Vanuit zo'n ding, zo was zijn uitleg, kun
Een in bloei staand 'Groeselder Kleumpke'
8
je toch eigenlijk niets zien van alles wat er onderweg groeit, bloeit en vliegt. De vogelwereld had uiteraard ook zijn belangstelling. Als hij enig geluid van een vogel hoorde, hetzij van kortbij, hetzij van veraf,dan wist hij zonder mankeren te vertellen om welke vogel het ging. Graag voegde hij er dan nog wat bijzonderheden aan toe, zodat wij nadien zelf het diertje zouden kunnen herkennen. Zoals een echte vogelvriend ook toen betaamde, had hij links en rechts nestkastjes opgehangen. In het bosje van de familie Gadiot had hij - uiteraard met toestemming er zeker een stuk of tien hangen en op lijsten, die, meen ik, ook van Wageningen uitgingen, werden omtrent die kastjes allerlei gegevens bijgehouden zoals de bezettingsduur, het soort bewoner, de grootte van het broedsel, het uitvliegen van de jongen, enz. Bijgebleven is me, dat er een vogeltje was, dat Pa niet onverdeeld sympathiek vond en dat was het koolmeesje. Koolmeesjes zaten nl. nogal vaak vlak bij zijn bijenhal om daar dode en uiteraard ook we] eens levende bijen weg te pikken. Noemden wij koolmeesjes destijds daarom misschien altijd 'bijenmeesjes'? Van bezoeken met hem aan de 'Daolekaomers', waar hij ons verder de gangen in naar donkere plekken voerde om ons te wijzen op de vleermuizen, die daar met bosjes,'hingen te hangen', was ik niet zo weg, dat vond ik toen maar griezelig. Een groot liefhebber van muziek was hij ook. Hij speelde verdienstelijk viool en met het orgel en de piano kon hij ook goed overweg. Als ik me goed herinner dan speelde hij in school bij de zangles vaker de melodie voor op zijn viool en begeleidde er nadien ons gekweel mee. Als koster-organist Nikkela Jansen door ziekte of om een andere reden afwezig was, bespeelde hij het orgel bij een 'gezongen mis'. En als op hoogtij-dagen een meerstemmige mis wend uitgevoerd, gedirigeerd door de koster-organist-directeur van het zangkoor, dan verwisselde hij zijn gebruikelijke plaats bij het zangkoor voor het bankje aan het orgel. Als lid van het kerkkoor was hij van mening dat men moest beseffen en weten, wat men zong, en dus begon hij op een gegeven moment voor zichzelf Latijn te studeren zodat hij nadien met de tekst van de Gregoriaanse gezangen geen enkel probleem meer had. En toen kostte het hem blijkbaar ook niet veek moeite meer om zijn diploma Esperanto, welke kunsttaal in die tijd nogal opgang 9
maakte, te halen. Nu 't toch over talen gaat: bij mijn weten was Pa een van de eersten, die op een dorpsschool zijn leerlingen de gelegenheid bood Franse les te volgen'. In die tijd was 't, u weet het nog, volkomen ongebruikelijk, zo niet ongeveer een zonde, om op zondag met iets bezig te zijn wat op 'slafelijke' arbeid geleek. Dus er viel dan bijv. niets in de tuin te doen, naar een bijenhal mocht men bij wijze van spreken alleen maar kijken, en zo meer. Toch moest Pa altijd met iets bezig zijn; gewoon zitten - niets - doen, '
Ouverture Dichter und Bauer of iets anders in die geest, waarbij hij de melodie dan graag zo'n beetje meeneuriede. Zijn begaan-zijn met het wel en wee, ook van mensen die niet tot zijn directe omgeving behoorden, bleek duidelijk uit zijn inzet in het laatste jaar van de le wereldoorlog en direct daarna, voor de opvang en verzorging van Belgische vluchtelingen, die toen hun heil over onze grenzen kwamen zoeken. Daarvan kan ik mezelf, zoals men zal begrijpen, niets herinneren, dat weet ik van horen zeggen. Als tastbaar blijk van zijn optreden toen, bezit ik wel nog een met fluweel gevoerd doosje met daarin een medaille aan een lintje met de Belgische kleuren, waarmee hij destijds door Koning Albert van Belgie uit erkentelijkheid voor zijn daadwerkelijke hulp is onderscheiden.
Als geboren en getogen Gronsveldenaar vertoef ik nu en dan nog wel eens graag in Gronsveld, en zeker niet slechts met de Grote Bronk! Maakt men dan met deze of gene een praatje, dan valt 't me op - en doet 't me telkens jets - te constateren hoe vaak dan de naam van Pa in zo'n gesprek met respect te berde wordt gebracht. Daaraan thans denkend, hoop ik met dit resume te bereiken, dat bij u, lezers, die hem nog gekend hebben, de herinnering aan hem weer iets verlevendigd is, en dat anderen, al lezende, enig idee hebben gekregen van iemand, die vOor hen in Gronsveld gewoond en gewerkt heeft en wiens naam vroegere bestuurderen gemeend hebben voor het latere Gronsveld te moeten vastleggen door een straat, de Meester Claessensstraat, naar hem te vernoemen.
Piet Claessens, Sittard
Meester Claessens en echtgenote in hun voortuin
dat lag hem helemaal niet. Daarom trok hij zich bijv. 's zondags nao de noon' graag terug in de kamer, waar zijn piano stond. En dat gebeurde dan bijna steevast met het gezegde: Ich gaon mer 'n eurke 't kommoot get kietele. Bij voorkeur gebeurde dat kietelen dan in de vorm van geheel ontspannen zitten te improviseren met nu en dan er tussen door de '
10
11
dry keteer goOng ze ejndelik len, zoelang haw v'r aachter 'n hek gelege. De lbdder heb vir oonder de panne aon de moer gehange. V'r waoren 't alle veer ems: dao woerd noets mie met 'n lbdder gegaange.
\ Mk..
Daole oethoele Daole breujde aon twie kaante van d'n Ekkelderweg. Leenks oe noe de perkeerplaots es (de Klejn Daolekaomers) en res de Daolekaomers. Leenks vuur de melegerwaand waor 'n ape pleutske met hie en dao 'nne !Ark, e geenstersjtruOkske en haozjenoetesjtrulk. 't Wegske van 'n dertig of viertig meter leep op de kors muilgelikke meneer rech op d'n Ekkelderweg aon.
len de waand waore waol al jaors vief tot zes neste. Es te d'r vuur sjtoOngs waor leenks e nes oe ste nao veul halsbrekende toere langs 'nne berk en de meleger aof, zoe !pie k6s. Dao m6s te waol ID-le opblieve, aanders waore ze oetgehaold. Daole breujde -len loeker en sjplieter van de meleger op 'n hude van veer meter en hoeger. Dao waor dan otich neet te gemekelik 'Die te koeme. Soms gang v'r met 'n plbklbdder. Dy m6s d'n deksten tied geliend vier-de bie 'fine de zelf neet wis dat vir ze geliend hawwe. Daobie, 'n 'odder veel ()Lich te zier op en 't waor zoe e gesjleips. 't Leefste goOng ich met 'n to0w, dat voond ich fleet zoe benkelik. De leste kier dat \Pr met 'n lbdder waore gewes, waore v'r met vere: Betoe de lbdder van waor, wyjer Zjef, Pierre en ich, Jean dan. Ber en Zjef hele oonder de lbdder vas en Pierre zaw op d'n Houter, de boswachter, lette. Ich zoOw de lbdder op goen en de daole oethoele. Ich waor nog neet te gooj boeve op de lbdder of Pierre reep: "D'n Houter, d'n Houter!!" en vegde de bos len. Ber en Zjef leten de lbdder los en lepen 'm nao. Ich leet mich langs de lbdder aofsjievele en rende res 't bergske op de bos ien. Aachter 'nnen dikke beuk sjtoOnge ze met hbn dryje te laachte. Met get sjtyf luppe heb ich met gelaach en gezaag: "Es \Pr mer sjpats hebbe" V'r zien truk gegaange en hebbe de daole oetgehaold. Wie %fir bie Bet- de lodder goOnge truk bringe waor z'n ma aachter ien de moostern aon 't graove en dy wis vaan dy lbdder niks aof. Nao
7
'nne joangen daol'
'nnen Aandere kier zien vir met twieje aon de Daolekaomers met 'n toOw gewes. V'r hawwe aofgesjproeke met dryje te goen: Ber, Zjef en ich. Wie vir saoterdessjnones Ber goOnge hoele vuur met te goen, mog de neet mie oet: 'r waor al gewase. De toOw dy vir bie Zjeng gevraog hawwe k6s v'r ach neet kriege, dy haw 'r zelf nudig, 'r waor hOij aon 't ienhoele. V'r doerfte die daole fleet mie langer laote te zitte want \Pr hawwe bang dat ze goonstes drop waore oetgevloege en daole breuje mer bine kier per jaor. Ich zaag tienge Zjef: "V'r goen heivers, bie 6s ien de laoj lik nog get "Daan gaon ich !pie 6s lore" zaag Zjef, "dao zal oUch toOw" nog waol get ligke". Alle twie met 'n tes paktoOw zien v'r op de Daolekaomers aon gegaange. len de wej van Gorisse oonder 'nne balm Presentpere hebbe vir 6s neer gezat en de sjtbkskes taw aonein geboonde. Aon de brikkenoeve zien v'r de graof op gegaange en zoe doer de rein op, langs de krote
12 13 -.
en erappele van Berke Hoete, op de bos aon. Bie de Daolekaomers aongekoeme zien v'r ies 'ns van boeve nao oonder roondgeloupe vuur te lore of d'n Houter soms neet len de buurt waor. Dao waor geine mens te hure of te zien. Boeve zeugkde v'r es 'nne goje kul van oongever 'n sestig sentemeter en boonte de aon de taw. Zjef driede de taw 'nne kier Om 'nne !perk en zaag: "Es dy 't mer helt". Ich zaag: "Jao, die taw Welt 't waol, meh vir motten op-Vette dat ze boeve fleet aver 'nne rotssjtein sjoort". "Daan laot mer goen" zaag Zjef, "dalek heb ste d'n Houter nog hie". Ich zat mich op de sjtek met de taw tbssje m'n bein en zaag tienge Zjef:"Es ich roop "zakke", mes te mich laote zakke, es ich nao boeve kaom hef ste de taw nog mer e paor sjleg Om de berk te drieje en vas te hawe, daan trek ich mich langs de taw met m'n veuj op de meleger waol vanzelf nao boeve" Dao gang ich dan. Op de plaots oe ich nao oonder gang kaom ich aon twie neste. 'en 't ieste nes zaote vief jange; dy hawwe eigelik nog e paor daog kenne blieve zitte. Ich pagkde de dry sjoenste droet en dOide dy len m'n tesse. De twie aandere waore get klejner en dy leet ich mer zitte. Davi m6s ich weer zakke vuur bié dat aander nes te koeme. Ich reep nao Zjef:"Zakke, zakke!" De reep:"Ich haaw dich neet, ich haaw dich neet"Ich gelOifde dat 'r get sjtraank kreg en reep:"Dat ken gel koed, daan driej ste de taw mer Om de bare Ich waor zjus aon dat aander nes daw reep oonder 'nne get awwere mens: "Wat m6t dat dao? Geis te truk! Mos te kepot blieve?" Her teerde en vloogkde, her zaw 'ns tot bie 6s goen. Ich reep nao Zjef: "Haaw vas" en daag: den awwe 1<er-it toch fleet aon dich, de geis floe neet mie hie eweg zoonder die daole. len 't nes zaote twie daole en twie hg bloOw gesjpikkelde ejjer, e bitteke zjwert broen. Dy waore fleet oetkoeme. Noe haw ich vergete mich e jeske aon te doen en daovuur k6s ich die daole neet mie len m'n tes doer', daan dOide ich ze mesjien kepot es ich nao boeve mos kroepe. Ich daag: Laot dy twie mer nao oonder valle, dy fladdere toch. Es de dao oonder, de nog altied aon 't tere waor, weg es, gels te dy op hoele. De daole wore nog fleet te gooj oonder of de mens leep drop aof, vang ze alle twie en zaag: "Zo, dy zien vuur mich" Doeg de daole len z'n -Les en leep 't bergske aof, de bos ien. Dat waor mich toch get te mechtig. Ich reep: "Pie, ich kaom 'ns tot !pie uch, daan hof dier fleet tot bie 6s te koeme. 14
't
Brokske bi de Daolekdomers. 15
(.1 Ich kledderde langs de toOw nao boeve met twie daole mender en 'n ervaring rieker. Zjef zjwedde mie es mich van d'n angs en zaag: "Den awwe verekkeling, de es nog sjlOmmer es 't sjlOmp vaan HuUgem" Boeve hool ich de daole oet m'n tes en loorde nog 'ns of ze neet te zier ien de knel hawwe gezete. Ze mankeerde niks. Zjef doeg de sjtek vaan de toOw en dOide dy ien z'n tes. len de aander tes doeg her einen daol. Ich heef mich de meleger get aof en doeg oUch twie daole ien m'n tesse. Pie hoerte en zaoge v'r nuurges mie. Bie Os heb ich 'm oUch fleet gezien. Wie 't met z'n daole es gegaange, weit ich neet, meh ich heb dao noets einen daol gezien. Doer de bos, weer langs de erappele en krote aof, zien v'r heivers gegaange. Ao, wie es 't met Os daole gegaange? Einen daol heb v'r groet kr-lege, Sjaak het nao zes jaor gezjwiege. JEAN.
(1c,
(.r
Vreugjaor
Es de lange kawwe weenter, met z'n sjore, sjnie en vros Om es, en 't bleike vreugjaorszonneke weer wermte gief aon veld en bos, es de ieste bledsjes oet de knupkes aon hek en sjtroek zich laote zien, daan zeks te altied ien d'n eige: "Noe zal 't hil gaw zoemer zien"
Es de -Hester ien de dene vaan 't bbske bie 't kesjtiel heur ieste toene weer leet hure nog oonzieker, sjerp en sjriel. Es de nog klejn boeterbldmkes hbn gelgreun kopkes laote zien, daan zeks te altied ién d'n eige: "Noe zal 't hi] gaw zoemer zien" eCes-
Es vaan tied tot tied e sjeurke zachte, zoele renge velt en 't greujzaam werem wensje zich van de boevekaant mer helt, es zich daan de ieste zjwaolber !pie 't aad neske leet zien, daan zeks te aft-led ien d'n eige: "Noe zal 't hi] gaw zoemer zien"
Ber Jaspars, z.g.
16
17
Natuur De dode olmen in het bos [en ding staat vast: alle olmen oftewel iepen die in het bos staan zijn dood of gaan dood en er is geen exemplaar dat de z.g. iepziekte zal overleven. Met de bestrijding van de iepziekte, waaraan men elders in ons land nog ruime aandacht besteedt, is men in Zuid-Limburg gestaakt. Men heeft de iepen aan hun lot overgelaten. Dit komt omdat het aantal zieke iepen erg groat is, maar vooral omdat men in het naburige Belgie en Duitsland de ziekte in het geheel niet bestrijdt, zodat er toch steeds nieu-
De kapotte bomen van Nollenhook 18
we infecties optreden. Veel mensen denken dat de iepespintkever (g) de veroorzaker is van de fatale ziekte, maar in werkelijkheid is hij 'slechts' de overdrager. Een schimmel, die zich in het hout van de iep nestelt, zorgt ervoor dat de houtvaten dichtslibben, zodat de sapstroom geen doorgang meer kan vinden. Men kan het vergelijken met de verkalking van de bloedvaten in het menselijk lichaam. Veel inwoners van Gronsveld en Rijckholt vragen zich af waarom Staatsbosbeheer de dode iepen niet kapt en verwijdert, dit vooral omdat deze geen fraaie aanblik bieden. Er spelen hier echter enkele factoren een rol. Op de eerste plaats moet men weten dat aan de zoom (westzijde) van het bos nog grote stukken in particulier bezit zijn. De eigenaars, meestal boeren, hebben er vaak geen belang bij am de tijdrovende kapwerkzaamheden te verrrichten. Juist in deze stukjes bos staan erg veel dode of zieke iepen. De iepen, die alleen op goede grond gedijen, komen op de bovenhelling van het bos, waar de bodem voornamelijk uit kiezel bestaat, niet voor. Staatsbosbeheer wil uit oogpunt van veiligheid alle iepen, die langs de paden en wegen staan, kappen. De heer Keyenberg,
De grote bonte specht
19
werkzaam bij Staatsbosbeheer, vertelt dat de laatste 4 a 5 jaar al enige duizenden iepen zijn gekapt. De overige bomen, die verder geen gevaar opleveren voor de wandelaars; -;aat men bewust staan. Op deze wijze kunnen, insecten, paddestoelen, maar ook spechten en andere holenbroeders, op hun beurt weer profiteren van de dode iepen. Op vallend is het bijvoorbeeld hoe de laatste jaren de grote bonte specht(zie tek.) in aantal is toegenomen. Bijna alle iepen in het bos vertonen de kenmerkende gaten, die deze vogel met zijn sterke snavel in het hout hakt. Oat er in Gronsveld en Rijckholt zoveel iepen zijn geplant, is niet alleen vanwege hun prachtig uiterlijk, maar veeleer omdat zij door hun snelle groei veel hakhout opleveren. Het voordeel is dat de iep, net als de wilg en de es, in het voorjaar weer opnieuw uitloopt. Omdat het wortelstelsel, vooral door het terugknotten, erg omvangrijk wordt en daardoor het wegspoelen van de grond voorkomt, wordt de iep veel in 'graove' (taluds) geplant. Ook leende de iep zich uitstekend voor het maken van 'sjaanse' (takkenbossen). De meeste mensen in het dorp hadden vroeger in de tuin een bakoven en ze gebruikten de 'sjaanse' om deze ovens te stoken. Verder was het hout van de iep bij uitstek geschikt om de Inaove' (naven) van de kipkarren te maken. Dit hout is te vergelijken met rubber. Het is ideaal om het botsen van deze karre op slechte veld wegen op te vangen. Het iepehout wordt ook gebruikt om trappen, stoelen en kasten te maken.
Pim van de Weerdt. Verklaring tekening:
In de winter zien we al duidelijk de bloem- en bladknoppen (a en b) aan de tak van de iep. Vroeg in het voorjaar (maart-april) bloeit de iep voordat hij al bladeren heeft (c en d). Daarna ontwikkelen zich de gevleugelde zaden (e en f) en lijkt het alsof de boom al bladeren heeft. Onmiddellijk na de ontwikkeling van de zaden komen de bladeren aan de iep. Het blad van de iep is gemakkelijk te herkennen aan de ongelijke voet (h). Tekening g laat ons de beruchte iepespintkever zien. 20
na. v. o. wct.rot
21
Vleermuizen
Marc en Pascal (van de jeugdgroep), en als 'versterking' Frans, Jan en Pim.
Zoals u zich waarschijnlijk nog wel zult herinneren, heb ik u in het decembernummer gevraagd naar verblijfplaatsen van vleermuizen. Tot op dit moment hebben drie personen op deze oproep gereageerd. Het ging hierbij am zeven vleermuizen. Nieuwe meldingen zijn altijd welkom. Wel moet in het geval van vleermuizen niet vergeten warden dat het hier am door de wet beschermde dieren gaat. Dit houdt niet alleen in dat het in bezit hebben van deze 'fladderaars' strafbaar is, oak het vervoeren, aanraken en zelfs storen van deze diertjes is niet toegestaan. Iemand die de verblijfplaats van een vleermuis meldt, zal echter niet als verstoorder gezien warden. Integendeel, hierdoor kan zelfs een beter beeld verkregen warden van het voorkomen dezer diertjes en kennis kan in dit geval een betere bescherming betekenen.
Niet alleen knotten maar ook het plan ten van nieuwe bomen behoorden tot de werkzaamheden
Jan Weertz.
Zo zagen de bomen van 'Treechterberg' er na het knotten uit
Wilgen knotten Vroeger werden de twijgen van de knotwilg gebruikt voor het vlechten van korven en manden. Tegenwoordig doen alleen de liefhebbers dit nog. Het gevolg daarvan is dat de knotwilgen nu verwaarloosd warden, want ze moeten eigenlijk am de vijf jaar geknot warden. Als de bomen niet tijdig geknot worden, warden de takken te zwaar en houdt de stam het niet meer, waardoor de boom splijt en uiteindelijk zelfs afsterft. Doordat ze verwaarloosd worden gaan ze sterk in aantal achteruit, en dit is bijzonder jammer voor onze natuur, want de knotwilg is een ideale plaats voor o.a. paddestoelen en de steenuil. Wij proberen hier iets aan te doen door ale bomen in onze omgeving te knotten. De dikke takken warden gebruikt voor de open haard en de twijgjes warden ter plaatse verbrand. De vuistdikke takken, die recht zijn, worden geplant, ze gaan namelijk vanzelf aan, zodoende krijgen we dan weer nieuwe wilgen. Diegenen die, ondanks de kou en de sneeuw, hieraan hebben meegedaan, zijn: Ferdinand, Gaspard, Ivo, Jeffrey, Jurgen,
Jurgen Olislagers en Marc Schevers.
22 I
23
rs.)
weal%
,*"cils,
1 Jeanna Claessens. 2 Piet Claessens. 3 Immelie Claessens. 4 Jeannette Spronck (Olislagers). 5 Anna Spronck. 6 Anneke Jacobs. 7 Lies Martens. 8 Trenet Pittie. 9 Sjtien Aarts (Macheels). 10 Klim Hayen. 11 Liza Reintjens. 12 Jeannette Reintjens. 13 Marie Reintjens. 14 Jeannette Clairbois (Huls). 15 Meester Claessens. 16 Zjenq Houten. 17 Zjeng Pieters. 18 Lieske Smets. 19 Lies Schiepers (Dautzenberg). 20 Jeannette Halders. 21 Tien Aarts. 22 Marie Waber. 23 Lawie Waber. 24 Pie Waber. 25 Zjef Dassen. 26 Noel Hayen. 27 Zjul Hayen. 28 Lambert Bouchoms. 29 Zjef Bouchoms. 30 Jeannette Bouchoms. 31 Ber Clairbois. 32 William Schrijnemaekers. 33 Frans Smets. 34 Ber Smets. 35 Zjengske Schiepers. 36 San Claessens. 37 Leo Halders. 38 Worn Loyens. 39 Charel Jaspars. 40 Berke Revis. 41 Zjul Spronck. 42 Pierre Spronck. 43 Ber Doyen. 44 Jean Reintjens. 45 Thuur Reintjens. 46 Zjef Peusens. 47 Tyne Doyen.
Lagere school Gronsveld 1921
Van aal
en nog Claire Roosen, (sectie Historie) ontdekte onlangs in Gronsveld in een oud kookboek een briefje met een remedie tegen typhus.
We menen u dit huismiddeltje van onze voorouders niet te mogen onthouden; wellicht kunt u er uw voordeel mee doen. Voor typhus. Eene kip in 't midden doorkappen. De veeren er op laten, dan iedere helft onder een voet doen, ongeveer 24 uuren laten liggen. De ingewanden er laten uitvallen.
Twee zeer oude, niet in de Groeselder Diksjener opgenomen, spreekwoorden werden enige tijd geleden door Pim van de Weerdt (sektie Natuur) opgetekend uit de mond van Lieske Goes sens.
Het eerste luidt: Dat keend het 'nne maog daoteransel = heeft een maag die veel kan Het tweede, waarvan de woordkeus een hoge luidt: Dat keend es zoe loes (slim) es 't ling (galg).
wie 'nne selverdragen. ouderdom verraadt, hoUt van de gal-
Waarschijnlijk moet de oorsprong van dit spreekwoord gezocht worden in het feit dat het hout van de galg (volgens onze voorouders) op een bepaalde manier 'slim' was: nl. door niet de plaats van de gehangene in te nemen.
26
Regelmatig komen allerlei voorwerpen binnen ter verrijking van ons streekmuseum. Het is ondoenlijk om alle schenkers en bruikleengevers persoonlijk te vermelden. Onze dank is er echter niet minder om. Van het streekmuseum in Beek verwierven we onlangs een vierwielige oogstwagen. Misschien is deze na restauratie te gebruiken als koninginnewagen met koningmeisteken. Enkele officieren zijn hem inmiddels komen bekijken en zullen zich beraden of e.e.a. te verwezenlijken is. Wat betreft de gevraagde spelregels van het beugelspel zijn er verschillende reacties binnen gekomen. Dhr. W. Derkxs bezorgde ons de spelregels die in 1901 gepubliceerd werden in het noordlimburgs dagblad 'Het Daget in den Oosten Van Dhr. Jean Willigers kregen we de spelregels toegezonden zoals ze nu gelden. Het blijkt dat er niets veranderd is. Alleen speelde men vroeger met houten ballen en tegenwoordig met kunststof exemplaren. Uit een gesprek met Dhr. Zjang Caelen (de Vrieje) uit Rijckholt concluderen we dat de regels die in Gronsveld en Rijckholt toegepast werden niet afweken van de algemeen geldende. Historisch gezien blijkt dat we met een der oudste spelsoorten van Nederland te doen hebben. Er werd in ons land al in 1432 gebeugeld zo lezen we in de archieven van Deventer. In Gronsveld en Rijckholt waren er tot ± 50 jaar geleden verschillende overdekte en onoverdekte beugelbanen en nu spelen we met de gedachte deze oude yolkssport weer in ere te herstellen. Er zijn in onze gemeente diverse plekjes te bedenken, waar men een baan zou kunnen aanleggen en wellicht zou dit bijdragen aan het versterken van de dorpsgeest. Degenen die hieraan willen meewerken zullen we zeer erkentelijk zijn. Van de uit 1933 daterende beugelbond bezitten we dankzij Dhr. Jean Willigers de volledi27
ge dokumentatie, waarvan we afschriften beschikbaar tullen stellen aan eenieder die dit te kennen geeft. Naast de heren Derkxs en Willigers ook onze dank aan de heren Herman Scheres en Rob. Boersma voor het verstrekken van informatie in deze.
Dor A2/E9 door Maastricht, oftewel: het heeft geholpen
Ook nu hebben we een foto van een voorwerp dat in vroeger jaren gebruikt werd. Wie kan ons vertellen waar het voor diende? De milde gever wilde slechts kwijt dat het in dit geval om "hij" ging. een
Jo Reintjens.
In oktober 1980 werd door Rijkswaterstaat een inspraakprocedure gehouden inzake de vaststelling van het nieuwe trace van de autosnelweg A2/E9. De stichting Grueles heeft destijds haar bezwaren tegen een eventuele omlegging van deze weg door "het Vroendel" en/of het gebied tussen Gronsveld en het Savelsbos, naar voren gebracht en een bezwaarschrift ingediend. Daarnaast hebben tal van personen en instellingen uit Gronsveld en Rijckholt hun afkeuring tegen een omlegging laten blijken. Vaak hoort men zeggen dat het geen zin heeft bezwaarschriften in te dienen tegen beslissingen die van overheidswege genomen dienen te worden. Dat het gebruik maken van een inspraakmogelijkheid wel degelijk zin kan hebben blijkt wel uit een passage in de brief van de minister aan het provinciaal bestuur van Limburg van 13 janauri 1982: "....mede naar aanleiding van de bezwaren en opmerkingen die in het kader van de inspraakprocedure naar voren zijn gebracht...etc". Mede naar aanleiding van de inspraakprocedure heeft de minister dus besloten dat het bestaande trace van de autosnelweg A2/E9 door de bebouwde kom van Maastricht, ondertunneld zal worden. Daarnaast heeft hij beschikt dat Maastricht geen gronden meer hoeft te reserveren voor een omlegging rond te stad ("het Vroendel"). Dit laatste houdt wel in dat Maastricht dit gebied kan gaan bestemmen voor woningbouw. Het is belangrijk deze ontwikkelingen op de voet te blijven volgen zodat er een zekere afstand tot Gronsveld en zijn natuurlijke omdeving bewaard blijft. De sectie Dorp en Milieu zal hiervoor waken. Frans van de Weerdt
29 28
De restauratie van de St. Martinuskerk in Gronsveld De kerk van Gronsveld heeft een rijke en lange geschiedenis. Het oudste gedeelte wordt ongetwijfeld gevormd door het benedengedeelte van de toren. Je vindt in dit deel een schietspleet die 13de-eeuws moet zijn. Het benedengedeelte van de toren heeft ook een andere structuur dan de rest. Dit wordt veroorzaakt door het felt dat men op twee manieren mergel heeft gewonnen. De oudste mergelblokken zijn gehouwen, terwijl de jongere gezaagd zijn. In 1579 werd de pastorie door de troepen van Parma in brand gestoken. Vanaf deze tijd begon men de kerk ernstig te verwaarlozen. De pastoor nam zijn intrek in de kerk en bracht er een noodverblijf van twee verdiepingen in onder. In plaats van een centrum te zijn van rust, meditatie en eredienst kreeg de kerk de functie van opslagplaats van goederen der dorpelingen. De kerk was voor de mensen de veiligste plaats en daarom brachten ze er hun spullen heen. De kerk werd in 1690 grotendeels herbouwd. De dorpelingen werden door de Heer van Gronsveld gedwongen, zonder dat daar verdiensten tegenover stonden, zware werkzaamheden te verrichten. Ze werden ingeschakeld bij het vervoer van stenen en hout. Ook de inwoners van Rijckholt moesten het ontgelden en moesten zware werkzaamheden verrichten. We mogen veronderstellen dat bij de restauratie die nu voor de deur staat, andere vormen van samenwerking gekozen zullen worden. In 1699 werd de bouw van het schip en transept (zie tek.) grotendeels voltooid op kosten van de Heer van Gronsveld. Hij zorgde tevens voor de verhoging van de toren. Pas in 1711 kon het koor door de pastoor hersteld worden. Hij beschikte over minder middelen dan de Heer van Gronsveld, hetgeen ook blijkt uit de sobere stijl en het goedkopere materiaaldat gebruikt werd. Het nieuw gebouwde schip uit 1700 is te herkennen aan de afwisselende lagen van baksteen en mergel(speklagen), terwijl het priesterkoor geheel uit mergel werd opgetrokken. Na deze ingrijpende verbouwing en restauratie werden de diensten niet meer gestoord door het gekir van de duiven, die de H. Geest in groten getale waren komen vergezellen. Bij de restauratie van 1895 veranderde de sacristie van gedaante. Deze was oorspronkelijk niet bereikbaar via een bui-
ries t
Lkoor I
1
11111
-1111
,116.14_LIL
!r di
0.111
Fi.t -F
I
i
transept
L _
Onnora .schip,
portaa
f"
'-
011110 tekening doorsnede
111111111M r
HOOFD GANG
31 30
tendeur. Na de restauratie kreeg de sacristie een eigen toegangsdeur. Persoonlijk vind ik de wijzigingen die men rond 1900 heeft aangebracht niet zo fraai. Het oude dak (met een gebroken kap) had een aanzienlijk mooiere vorm dan het tegenwoordige.
tekening van het plan
sacristie v66r 1895
sacristie nu 1900
Onder leiding van de Maastrichtse architekt A.J.N. Boosten werd in 1947 de kerk gerestaureerd. Aannemer Schols uit Maastricht herstelde de toren, het dak en de plafonds voor een bedrag van f 61.000,-. Pastoor Grubben heeft de werkzaamheden nauwkeurig bijgehouden in zijn dagboek. Hieruit blijkt dat in die tijd geen nieuwe leien waren te krijgen. De toren werd bekleed met de oude leien van het dak. Het dak werd voorlopig bedekt met asfaltpapier. In 1948 heeft men met oude leien van elders het dak bekleed. Tijdens deze verbouwing werden de erediensten in de harmoniezaal gehouden. Rond 1963 ontstonden plannen om de kerk te vergroten. Het schip, dat zoals gezegd dateert van 1699, zou met dertien meter warden verleng, en het aantal zitplaatsen zou van 232 naar 500 warden gebracht. Verder zou de fraaie voorgevel met ingang in zijn geheel verrold worden.
32
Het is enkel bij een architektonisch hoogstandje gebleven; tot realisatie is men nooit overgegaan. De gelden die men had ingezameld zijn gebruikt voor andere werkzaamheden, zoals de restauratie van het Philippe Le Picard orgel, het schilderen van de hele kerk, de restauratie van de ramen en herstel van het dak.
Nu staan we weer voor een restauratie. Er moeten dringend herstelwerkzaamheden aan het in- en exterieur warden verricht. Uit een rapport van architektenbureau Satijn uit Gronsveld blijkt, dat op korte termijn een aantal werkzaamheden uitgevoerd moet warden o.a. aan de buitengevels, daken en goten. Uitstel van restauratie betekent dat aanzienlijke schade aan het gebouw ontstaat. Welke werkzaamheden moeten zonder meer verricht warden? We beperken ons tot de hoofdzaken: zaken:
Het mergelwerk van het kerkgebouw verkeert op diverse plaatsen in slechte staat. De sterk verweerde of beschadigde gedeelten dienen uitgehakt en door nieuwe vervangen te warden, in maat en soort aangepast aan de bestaande situatie.
33
oostzzjde
noordzijde
westzijde
zuidzijde
34
De leibedekking van de torenspits is plaatselijk sterk beschadigd. (We schreven reeds dat in 1947 deen nieuwe leien voorhanden waren). De bestaande leibedekking dient verwijderd en vervangen te worden. Dok hier zal men nauwlettend moeten bekijken welke soort noodzakelijk is. De zinken bedekking van de sacristie moet geheel gesloopt en vernieuwd worden. 35
De geprofileerde houten gootopstanden dienen geheel gesloopt en door grenen opstanden met dezelfde profilering vervangen te worden. Ook de dakkapellen moeten grondig gerestaureerd worden. Alle beschadigde vloergedeelten en traptreden moeten worden vervangen. Bovendien zullen alle plafonds grondig schoongemaakt en zal het stucwerk hersteld moeten worden. De kosten van deze restauratie zullen rond 'n miljoen liggen Inmiddels heeft de gemeenteraad van Gronsveld een bedrag van f 144.622,80 ter beschikking gesteld.
Momenteel is men aan het zoeken naar bronnen die het mogelijk moeten maken om met deze restauratie op korte termijn te beginnen. Laten we oppassen dat deze monumentale kerk niet verloren gaat; de toren geeft al jaren aan dat we ons OD een hellend vlak bevinden.
Jef Simons.
36
Het 'Vrijwillig Brandweer Gezelschap' van Gronsveld (Slot) Zoals reeds eerder vermeld brak er in vroeger jaren veel vaker brand uit dan tegenwoordig. Uit het register blijkt dat van 1858-1934 door de brandweer van Gronsveld op de volgende plaatsen aan de blussingswerkzaamheden werd deel genomen: Gronsveld 24 x Heugem 4 x Heer 4 x Rijckholt 3x Eijsden 2 x Eckelrade 2 x Margraten, Scharn, Cadier en Keer, Moerslag, St. Geertruid en Oos alle x. In het register worden alle voornoemde branden vermeld (naar gelang de penvaardigheid van de secretaris in meer of minder gloedvolle bewoordingen). Een aantal ervan willen wij eruit lichten omdat deze verslagen dusdanig interessante details bevatten dat het heel jammer zou zijn ze aan de vergetelheid prijs te geven. De eerste "uittogt" ging naar Heer. Op 16 december 1858 brak brand uit in een huis aan de Kruisstraat. Het alarm kwam in Gronsveld binnen te 11.30 uur en om 12.00 uur kon reeds met blussen worden begonnen. Het kon dan ook niet uitblijven dat dit kordate optreden in een dankbrief door het gemeentebestuur van Heer gememoreerd werd. In de fraaie, enigszins gezwollen stijl van die dagen werd dank uitgesproken voor "het zoo loffelijk gegeven blijk van menschlievendheid, niet alleen in het beschikbaar stellen van de brandspuit ter beteugeling van den brand maar ook door het zenden van een talrijk personeel van bekwame personen allezins geschikt om den verderen voortgang van dat onheil 'te stuiten". Dat niet op een kilometer meer of minder werd gekeken bleek in 1860 toen men assisteerde bij een in Groot-Welsden (gem. Margraten) uitgebroken brand. Ook hier werd dusdanig vakwerk geleverd dat de secretaris trots kon optekenen: "het gezelschap is des anderendaags teruggekeerd 's morgens ten 8 uur onder luide dankbetuiging van het gemeentebestuur en alle ingezetenen". 1
37
Uit een aantekening van 11 juli 1860 blijkt dat hetikprps nog uit oprechte amateurs bestond. Uit dankbaarheid'voor verleende hulp bood de heer Gadiot uit Scharn "eene aanzienlijke geldelijke beloning aan, die met heuschheid (= hoffelijkheid G.J.) is geweigerd". Op 16 oktober 1862 stond de Breustermolen in Eijsden in brand. Ook hier was het geleverde werk voor het gemeentebestuur aanleiding de loftrompet over het korps te steken. Burgemeester J. Janssen schrijft: "Wel verdienden lof zij U toegebragt mime Heeren voor Uwe spoedige en krachtdadige hulp, waardoor de woning, den molen en andere gebouwen van den ongelukkigen Broers zijn behouden geworden. Op 20 juli 1873 werden enige woningen te Eckelrade "op den plei" door brand grotendeels verwoest. Om 12 uur 's nachts sloeg de bliksem ("het vuur des hemels") in en voor 1 uur was men reeds bezig met blussen. Tijdens de werkzaamheden stortte de gevel van een der schuren in waardoor "vele personen ernstig werden gekwetst". Dat men niet altijd op de hulp van omwonenden kon rekenen blijkt uit het verslag van de brand die op 9 december 1874 te Rijckholt "langs het Broek" uitbrak. Een "in zwaar eikenhout opgetimmerd ridderhuis" bewoond door M. Duysens en P. Janssen werd geheel en al vernield. De houding van de direct bij de brand betrokkenen was voor de secretaris aanleiding om in het register knorrig te noteren: "Weinig hulp werd ons toegezegd en weinig heeft men ons dank geweten. Enigen tijd na de brand hebben wij selven de spuit in geheel onzindelijken toestand moeten terug halen, terwijl verscheidene voorwerpen die wij tot blusschen hadden meegenomen lang daarna of in stukken aan hun man zijn gekomen". Ook na de brand van 24 juni 1889 was de dankbaarheid jegens de dappere spuitgasten ver te zoeken: "Van niemand enige dankbetuiging of beloning ontvangen". Een jaar na deze brand was het weer raak: het huis van de weduwe Cilissen stond in lichterlaaie. Ook hier noteert de secretaris, die langzamerhand het geloof in zijn medemensen we] moet zijn kwijtgeraakt: "Het huis van Felix Bloem is zeker tien keer in vlammen geweest en door den brandweer iederen keer bemeesterd geworden. Zoo ook met het huis van Hubert Schrijnemaekers dat ook bewaard is gebleven en ook zeker 10 keeren in flam is geweest; en beiden die het be-
38
houd en hun van de assurantie eigen groot voordeel wat zij gehad hebben van de assurantie niet de minste dankbetuiging of eenige belooning gegeven hebben". Dat er ook dankbare mensen bestaan toonde Stas ("Sjteske") Doyen wonend in "het Hennemettensteegsken". Hij schonk de brandweer als dank voor het blussen van zijn in brand geraakte schuur 1.3,-. Na gedane arbeid werd toen bij Jan Hasen, Hubert Spronck en Jan Hollanders verder geblust. Zeven liter jenever en twintig liter bier verdwenen in de door rook en vuur geteisterde kelen.
De grote brand van 1895. Let op het van wanhoop vertrokken gezicht van de man op de voorgrond. De zuigkracht van de vlammen was zo groot dat de omstaanders hun hoeden moesten vasthouden.
39
De hevigste brand die Gronsveld ooit teisterde vond plaats op 12 augustus 1895. Met vuur spelende kinderen waren er de oorzaak van dat in korte tijd 11 woningen in de as werden gelegd. Assistentie van de brandspuiten van Heer en Eijsden mocht niet baten. (in een van de volgende nummers zal aan deze ramp uitvoerig aandacht worden besteed). Ondanks het felt dat de brandweer er niet in slaagde de brand te beperken werd door de brandverzekeringsmaatschappij 1.50c uitgekeerd. "De assurantie heeft eene beloning van f.50,gegeven maar de burgemeester heeft ze ons niet gansch gegeven. In de rekening vermeld hoeveel maar". De bereidwilligheid on te helpen was vaak bedroevend. De grootste onwil ontmoette men wel te Heugem. ben op 4 november 1897 om twee uur 's nachts brand uitbrak bij de families Starren, Nelissen en Beckers kwam weliswaar "een jong van Beckers" om drie uur met een paard om de spuit te halen, doch toen de brandweer om kwart over drie met blussen begon moest zij tot haar leedwezen constateren "dat die van Heugem" weinig medewerking verleenden zodat "wij daar met veel moeite een weinig water in de spuit hebben gekregen en niet veel hebben kunnen uitrichten". Dezelfde onwil tot medewerking manifesteerde zich bij de brand die op 17 augustus 1899 bij de weduwe Pieters in Heugem uitbrak. De brandweerlieden moesten zich beperken tot het verwijderen van het brandende hooi. Voor het overige moesten zij lijdelijk toezien hoe de woning in vlammen opging want "water hebben wij niet kunnen krijgen daar de menschen met hunnen ex-burgemeester niet werkten dan een stuk of vier". Ook werd "geenen dank van die van Pieters gekregen". De animo om in Heugem te gaan blussen daalde bijna tot het nulpunt toen bij de brand van 15 september 1901 drie huizen in Heugem afbrandden en de brandweer bij de bevol king wederom op een muur van onwil stuitte. De tegenover de brandende huizen wonende Bronckers verklaarde zelfs botweg dat hij en zijn zoons niet verplicht konden worden on bij het blussen te assisteren: "Als wij ervoor werden betaald, waren wij verplicht te werken". Na deze frusterende ervaring was bij de Gronsveldse spuitgasten de maat vol. ben ruin een jaar daarna, op 15 oktober 1902, bij de familie Beckers te Heugem de rode haan kraaide, werden door de veldwachter zes processen-verbaal 40
opgemaakt "wegens verzet om te werken". Met duidelijk leedvermaak noteert de secretaris: "Bronckers is nu ook verbaliseert geworden tot groot genoegen van ons". Positief daarentegen waren de ervaringen bij de brand van 27 juli 1904. Om 17.30 uur brak bij Frens Dassen brand uit. Aan water was geen gebrek want "water is in overvloed met kannen bijeengebracht". De gehele bevolking van Gronsveld assisteerde bij de bluswerkzaamheden. "De jonge meisjes van Gronsveld hebben het meest gezorgd dat het water in de spuit kwam". (Dezelfde ijver spreidden zij ten toon bij de branden van 25 februari 1910 en 13 april 1915). Ook de brandweerlieden weerden zich kranig. Want er "is door den brandweer zoo heldhaftig opgetreden.dat het een wonder mag geheten worden dat die brand maar tot schop en schuur en varkenstal is beperkt gebleven" noteert de secretaris niet gehinderd door enige bescheidenheid, trots. De latere keizer der schutterij, Wackers, toonde zich het meest onverschrokken: "Mijnheer Wackers heeft een medalje van de assurantie gekregen voor zich kort bij den brand te wagen".
De mines van de grote brand van 1895 41
Op dezelfde plek waar in 1881 brand had gewoed (zie het begin van dit artikel) sloeg het onheil op 23 maart 1912 weer kwam er toe. Nauwelijks 10 maanden later, 17 december 1912 bij een brand bij de familie Frans Purnot en Th. van de Weerdt-Dassen twee koeien, vier varkens en een paard in de vlammen am. "Hier is alleen door de leden van de brandweer gewerkt, de overigen stonden te kijken". Een tragi-komische gebeurtenis vond plaats bij de brand die op 6 juli 1916 bij de families Schrijnemaekers en Th. van de Weerdt uitbrak. De brandweer had niet kunnen voorkomen dat twee biggen, een hond en enige kippen de dood vonden. Ze slaagden er echter wel in bij Van de Weerdt een zeug met acht biggen uit de vlammenzee te redden. Buitengewoon triest was het echter dat "het geredde varken enige ogenblikken later door een auto tegenover Wassenaar werd doodgereden". Nog triester is het als men bedenkt dat de verkeersdrukte in die tijd nog niet het honderste deel bedroeg van die van tegenwoordig. Dat de paters Dominicanen van de spreuk "Bid en Werk" niet alleen het eerste gedeelte in praktijk brachten blijkt wel uit de vermelding: "Het vuur vond in de Eerwaarde Paters zijn meester, zodat het aan de Eerwaarde Paters van Rijckholt te danken is dat de brand zich niet verder kon uitbreiden". In 1929 doet de Moderne Tijd ook bij de brandweer zijn intrede. Bij de brand die in oktober van dat jaar bij de familie Bos in de Hennemettenstraat woedde, behoefde het benodigde bluswater niet meer met tonnen of emmers te worden aangevoerd doch "het bluschwater werd electrisch bij Jozef Reintjens gepompt, waarvoor hier hartelijken dank". De 70jarige spuit began echter mankementen te vertonen. "Bij dezen brand functioneerde de brandspuit niet goed; lang moest met een zuiger gewerkt worden". Ook bij de brand van augustus 1931 bij Alfons Kempener op het Rijckholterbroek was het weer behelpen geblazen: "Bij dezen brand was de spuit aanhoudend verstopt". De zegeningen der techniek bereikten ook Gronsveld, zodat bij de brand van 9 april 1934 van de inmiddels gammele spuit geen gebruik meer behoefde te worden gemaakt. Op die dag brak er brand uit aan het station in de stallen en bergplaatsen van P. Peusens. "Het wagentje der brandslangen werd achter de vrachtauto van dhr. Meys gekoppeld en zo 42
ging het in snelle vaart naar de plaats des onheils. Daar werd nu met twee slangen op de waterleiding het vuur bestreden". Dit was de eerste keer dat van deze methode gebruik gemaakt werd. De oude brandweerwagen was afgeschreven: Der Mohr hat seine Schuldigkeit getan, der Mohr kann gehen. Doch oak met deze moderne wijze van blussen was "den vuurhaard niet te dooven". Men moest zich beperken tot het nathouden van het aangrenzende veilinggebouw waar ruim 300.000 kg. tarwe en honderden kisten opgestapeld lagen. "Na een paar uur hard werken was men den brand meester, zoodat de gealarmeerde Maastrichtse brandweer niet behoefde te assisteren".
Het blussen van deze brand was het laatste wapenfeit dat in het register van de Vrijwillige Brandweer van Gronsveld kon genoteerd worden. Na een roemrijke periode van 81 jaar was voor het korps het einde aangebroken. Op 27 juni 1939 zond het bestuur de volgende brief aan de burgemeester van Gronsveld: "Naar aanleiding eener bespreking welke het Bestuur der Brandweer op 19 juni j.l. met U mocht hebben, heeft het voornoemd bestuur na ampele bespreking, gehouden in een algemene ledenvergadering op 22 juni j.l. besloten de huidige Vrijwillige Brandweer buiten functie te stellen".
Gilles Jaspars Bran:
Gemeentearchief Gronsveld, port.nr. 1970 idem idem
43
Inhoudsopgave Mededeling van de redaktie Ken d'r hon nog? Daole oethoele Vreugjaor De dode olmen in het bos Vleermuizen Wilgen knotten Schoolfoto Van aal en nog get Streekmuseum A2/E9 door Maastricht, oftewel: het heeft geholpen De restauratie van de St. Martinuskerk in Gronsveld Het Vrijwillig Brandweer Gezelschap van Gronsveld '
44
'
1
2
12 17 18 22 22
24 26 27 29 30 37
-
