VOORWOORD Voorwoord Jan van Gooswilligen
INHOUDSOPGAVE INLEIDING Peter Janssen CV Hans van Duijnhoven CV Hans Strijbosch CV Douwe de Boer CV
1
HISTORIE VAN EPO INLEIDING HISTORIE VAN rhEPO IN DE SPORT RhEPO IN DE WIELERSPORT Het werelduurrecord wielrennen De Italianen Le Tour du Dopage Ht distributie van renners tussen 1997 en 2002 U-rhEPO onderzoek urinemonsters Tour de France 1998 en 1999 RhEPO IN ANDERE SPORTEN Het gemiddelde Hb sinds 1987 Cross country skiën Atletiek Schaatsen Marion Jones Los Angeles Voetbal Paardensport Henk Kraayenhof RhEPO IN DE LAGE LANDEN rhEPO en de 18 wielerdoden Robin Parisotto Bezoedeld goud De Festina Affaire; het proces in Lille wielerdoden plotse hartdood nut van verplichte hartkeuring voor sporters twijfelachtig ECG bij wedstrijdsporters raadzaam enkele bekende oorzaken van plotse hartdood familiale hypertrofische cardiomyopathie het Brugada syndroom aritmogene rechter ventrikel dysplasie (ARVD) virale myocarditis FAX VAN CONCONI AAN HEIN VERBRUGGEN VOORSTEL ITALIAANSE ARTSEN AFGEWEZEN UCI VERGADERING VAN 20 01 1997 Bloedtesten Lon Schattenberg Hein Verbruggen
rhEPO indammen is doping gedogen Renners met een Ht boven de 50 procent Het rhEPO landenklassement tot 2001 De Festina affaire 1998 De TVM affaire1998 Eric Ryckaert veroordeeld Eric Ryckaert overleden Het drama Pantani EPO als correctie De zaak Erik Dekker rhEPO is vooral een belangrijk nieuw medicijn Dopingtest EPO klaar voor Sydney 2000 UCI begint met rhEPO test Dario Frigo RSR-13 Bas van Dooren eerste Nederlander positief op rhEPO 2002 Olympische winterspelen Salt Lake City 2003 Arts Domo keurt rhEPO gebruik goed. Vanuit gezondheidsoogpunt DYNEPO BRIEF ANTIDOPING COMMISSIE 2004 Synthetisch hemoglobine Bloedtransfusie Verblijfplaats atleten Nieuwe bloedtest: de stimulatie index GERICHTE OUT OF COMPETITION CONTROLES Dave Bruylandts Filip Meirhaeghe Oscar Camenzind UCI ONDERTEKENT WADA CONVENANT Nieuwe antidopingregels Introductie WADA lijst Machtiging vrijstelling voor therapeutisch gebruik: TUE Verkorte machtiging: ATUE Verblijfplaats sporters: het locatieformulier Stefan van Dijk vlucht voor dopingbusje Marc Lotz na rhEPO bekentenis ontslagen Gedragscode UCI proteams Pound ontving 7,5 miljoen dollar uit IOC kas BELANGRIJKE rhEPO ZAKEN IN 2005 Rutger Beke 11 maanden rhEPO strijd Rutger Beke vrijgesproken van rhEPO gebruik Lance Armstrong alsnog schuldig aan rhEPO gebruik 2005 UCI arts lekte informatie naar L’Equipe 2006 Fabricio Guidi op rhEPO betrapt Fabricio Guidi vrijgesproken van rhEPO gebruik Johan Museeuw werkt zich in de nesten Nieuwe bewijslast tegen Museeuw Museeuw toch voor de rechter Roberto Heras test positief op rhEPO in Vuelta 2005
rhEPO ZAKEN IN 2006 12 skilopers krijgen startverbod bij begin van de Winterspelen Politierazzia bij Oostenrijkse biatleten Meldingsplicht Vlaamse Gemeenschap Rapport Emile Vrijman over Lance Armstrong Dopingartsen zijn bang voor het WADA WADA overweegt juridische stappen Wielerbazen roepen WADA op het matje Armstrong wil dat IOC Pound straft IOC bemiddelt in conflict Armstrong Pound REGISTER
2
FYSIOLOGIE VAN EPO HISTORIE VAN DE ONTWIKKELING VAN EPO BLOED ALGEMEEN HET ONTSTAAN VAN RODE BLOEDCELLEN SCHEMA VORMING RODE BLOEDCELLEN ENDOGEEN ERYTROPOËTINE De regulatie van de erytropoiese EXOGEEN ERYTROPOËTINE OF RECOMBINANT ERYTROPOËTINE Recombinant DNA techniek rhEPO Soort – en orgaanspecifiek Koolhydraatketens maken het verschil IJZERSTOFWISSELING OORZAKEN NIET AANSLAAN VAN EEN rhEPO KUUR ORAAL OF INTRAVENEUS IJZER INDICATIES VOOR rhEPO DOSERING VAN rhEPO IN DE PRAKTIJK SUBCUTAAN OF INTRAVENEUS rhEPO BIJWERKINGEN VAN rhEPO BIJWERKINGEN BIJ CHRONISCH GEBRUIK VERSUS KORTSTONDIG GEBRUIK Bij chronisch gebruik Bij kortstondig gebruik VERSCHILLENDED rhEPO MERKEN WERELDWIJDE OMZET VAN rhEPO IN 2004 PRIJS VAN rhEPO INVLOED rhEPO OP BLOEDPARAMETERS EN PRESTATIEVERMOGEN BLOEDPARAMETERS TIJDENS EN NA EEN rhEPO KUUR EFFECTEN VAN rhEPO EN BLOEDTRANSFUSIES VERGELEKEN REGISTER
3
HEMATOCRIET INLEIDING REFERENTIEWAARDEN VOOR HEMATOCRIET DREMPELS VOOR HEMATOCRIET HET BEPALEN VAN DE HEMATOCRIET Handmatig bepaalde Ht De berekende Ht
HEMATOCRIET AFHANKELIJK VAN VELE FACTOREN De gebruikte methode Het laboratorium De bloedafname Vocht Vochtinname drinken Vochtverlies zweten, diarree Lichamelijke inspanning Directe gevolg Gevolg op langere termijn Hoogte De gemiddelde Ht bij hooglanders Leeftijd en geslacht Bloedarmoede Toediening rhEPO Polycythaemia vera Alcohol Stress Tijd en temperatuur Transport Medicamenten Diuretica MINRIN® Hydroxyethylzetmeel Albumineoplossingen Zoutoplossingen Bloedtransfusies Intra-individuele verschillen Inter-individuele verschillen Seizoensvariatie OPTIMALE HEMATOCRIET VOOR SPORTBEOEFENING DE NEUZEN STAAN NOG NIET DEZELFDE KANT OP MARCO PANTANI BETEKENT HEMATOCRIET > 50% EEN EXTRA GEZONDHEIDSRISICO? Ht > 50% Ht in het wielrennen HEMATOCRIET CONTROLE IS VERKAPTE DOPINGCONTROLE GRENSWAARDE VAN 50 IS KORTZICHTIG VERSCHILLENDE BONDEN, VERSCHILLENDE MAATSTAVEN HOGERE HEMOGLOBINE DREMPEL VOOR SCHAATSERS DE STIMULATIE INDEX HEMOGLOBINEGEHALTE HEEFT DE VOORKEUR BOVEN HEMATOCRIET RELATIE TUSSEN HEMOGLOBINEGEHALTE EN HEMATOCRIET REGISTER
4
IJZERSTAPELING INLEIDING HYPERFERRITINEMIE KLINISCHE SYMPTOMEN TWEE VORMEN VAN IJZERSTAPELING
DE DIAGNOSE BEHANDELING REGISTER
5
OPSPORING EPO IN BLOED INLEIDING OPSPORINGSMETHODES VOOR rhEPO Indirecte methodes via bloedonderzoek Directe methode via urineonderzoek SCHEMA AANTONEN rhEPO A: VERSCHILLENDE BLOEDPARAMETERS Macrocyten Serum-oplosbare transferrine receptoren Reticulocyten Ferritine B: VERSCHILLENDE BLOEDPROFIELEN Het Franse bloedprofiel bij wielrenners Bloedprofiel bij rhEPO kuren met ijzerinjecties Het individuele hematologisch paspoort C: HET GEZONDHEIDSPROGRAMMA VAN DE UCI De hematocrietcontrole Periodiek bloedonderzoek D: DE EERSTE GENERATIE BLOEDTESTEN 2000 Schema onderzoek Hematocriet en hemoglobine Reticulocyten Percentage macrocyten Serum EPO Serum-oplosbare transferrine receptoren De rhEPO bloedtest (figuur veranderende bloedparameters) Rekenmodellen 2000 Discussie Resultaat rhEPO controles Sydney 2000 De UCI gaat als eerste bond op rhEPO controleren Urinetest volstaat om rhEPO gebruik aan te tonen SALT LAKE CITY 2000 Schema Salt Lake City Resultaat rhEPO controles Salt Lake City 2002 DE TWEEDE GENERATIE BLOEDTESTEN 2003 Inleiding Schema onderzoek Rekenmodellen 2003 Sensitiviteit nieuwe modellen vergeleken met oude modellen Discussie De stimulatie-index Globale referentiewaarden stimulatie-index Tabel OFF-hr om de stimulatie-index te berekenen Berekening stimulatie-index VERDACHTE BLOEDWAARDEN ONDER DE DREMPELWAARDEN ENKELE PRAKTIJKVOORBEELDEN VAN HET BLOEDPROFIEL
Hoge hematocriet en schorsing zonder rhEPO gebruik. Twee voorbeelden van bloedprofiel bij rhEPO gebruik. Riskante zaak. Anabole steroïden. Voorbeelden bloedprofielen. Bloedprofiel NESP kuur DERDE GENERATIE BLOEDTESTEN 2006 SCHEMATISCHE VOORBEELDEN VAN BLOEDPROFIELEN BIJLAGE OVERZICHT PUBLIKATIES INDIREKTE BLOEDTESTEN OP rhEPO REGISTER
6
OPSPORING EPO IN URINE INLEIDING DE FRANSE URINETEST WEERGAVE PUBLICATIE IN NATURE, MET COMMENTAAR VERSCHILLENDE KOOLHYDRAATKETENS MAKEN HET VERSCHIL DE URINETEST OP rhEPO gel-elektroforese elektroforese IEP van verschillende EPO vormen Manipulatie urinetest met waspoeder Isoelektrische focusing EPO vormen met karakteristieke IEP dubbele blotting Rutger Beke de vals positieve u-rhEPO test van Rutger Beke schijnreactie WADA op urinetest van Beke Enkele kenmerken van de u-rhEPO urinetest REGISTER
7
EPO IN DE SPORTPRAKTIJK ENKELE KENMERKEN VAN VERSCHILLENDE rhEPO VORMEN Epoëtine alfa en Epoëtine bèta: EPREX® en RECORMON® Darbepoëtine alfa: ARANESP® Epoëtine omega: EPOMAX® en HEMAX®. Epoëtine delta : DYNEPO Inleiding Uitvoerige beschrijving Rasmussen nam DYNEPO tijdens de Tour van 2007 MIDDELEN VAN DE TOEKOMST HEMATIDE MIRCERA Bloedwaarden Ricco verdacht Nieuwe EPO momenteel in peloton onbestraft Ricardo Ricco betrapt op Mircera Saunier Duval gooit de handdoek Volgens WADA Ricco betrapt door geheim molecuul Gentherapie met REPOXYGEN Springstein verdacht van gendoping
Designer drug ‘undetectable’ HOE LANG IS rhEPO OPSPOORBAAR IN DE URINE? Bij laag gedoseerde subcutane rhEPO kuur Bij hoog gedoseerde subcutane rhEPO kuur Bij intraveneus toegediende rhEPO kuren DE VERSCHILLENDE METHODES VAN rhEPO OPSPORING Samenvatting URINE U-rhEPO urinetest BLOED Drempelwaarden De stimulatie-index Abnormale waarden Hb Ht Reticulocyten laag Reticulocyten hoog Reticulocuten per nationaliteit Stimulatie index hoog Stimulatie index laag Hoge wisselende ferritine gehaltes Overige bepalingen Voorbeelden Abnormale variaties bij bloedtesten STRATEGIËN BIJ DE OPSPORING VAN rhEPO DE VERSCHILLENDE FASEN VAN EEN rhEPO KUUR DE WIELERPRAKTIJK Alternatieve rhEPO kuren Kort en hoog Lang en hoog Lang en laag Hoog in begin gevolgd door lage onderhoudsdosering Lang en laag in combinatie met EPO mimetica DE PRAKTIJK VAN rhEPO GEBRUIK IN DE SPORT Dosering rhEPO kuur Frequente bloedcontroles Hoogte van de Ht Het manipuleren van de Ht De stimulatie-index Extra bouwstenen Wijze van toediening Subcutaan of intraveneus Een positieve urinetest wordt bepaald door De dosering De wijze van toediening Het soort middel dat wordt gebruikt Tijd tussen injectie en urinecontrole Wanneer stoppen met rhEPO toediening ‘Veilige’ marges bij verschillende doseringen Laag gedoseerde onderhoudsdosering
Startverbod Petrov Politie houdt Frigo aan Roberto Heras positief op EPO Tot slot EEN UIT DE DUIM GEZOGEN DOPINGVERHAAL REGISTER
8
BLOEDARMOEDE INLEIDING DEFINITIE VAN BLOEDARMOEDE SPORTANEMIE ENKELE OORZAKEN VAN BLOEDAMOEDE IJZER STADIA VAN IJZERGEBREK OORZAKEN IJZERTEKORT BIJ DUURSPORTERS wel braken maar geen pillen HEMOLYSE SYMPTOMEN VAN BLOEDARMOEDE BIJ SPORTERS DIAGNOSE VAN IJZERGEBREKSANEMIE Indeling naar grootte van de rode bloedcel Indeling naar type Sportanemie IJzertekort zonder bloedarmoede IJzergebreksanemie MAATREGELEN OM IJZERGEBREK TE VOORKOMEN Algemene adviezen IJzerrijke producten IJZERTHERAPIE Algemeen Sportanemie IJzertekort zonder bloedarmoede IJzergebreksanemie Orale ijzerpreparaten Injecteerbare ijzerpreparaten SPORTSPECIFIEKE AANDACHTSPUNTEN BESLUIT Hoe te handelen bij een allergische reactie op een ijzerspuit REGISTER
9
BLOEDDOPING INLEIDING KORTE HISTORIE VAN BLOEDDOPING VERSCHILLENDE SOORTEN BLOEDTRANSFUSIE AUTOLOOG BLOED koelkast De klassieke methode De aangepaste methode vrieskist HOMOLOOG BLOED Van familie of kennis
Van een onbekende BLOEDGROEPEN ALGEMEEN Het ABO bloedgroepensysteem ANTIGEENVERSCHILLEN TUSSEN DONORBLOED EN ONTVANGERBLOED Vorming irregulaire antistoffen Rode bloedcellen van een donor gedurende 4 maanden aantoonbaar EFFECTEN BLOEDDOPING prestatievermogen van duursporters verbetert maximale en submaximale inspanning loopsnelheid marathon looptijd op 10 km volhoudtijd vijf mijllopers op de loopband vijfmijl lopers op buitenbaan ongetrainden vrouwen drie mijl cross country skiërs bloedvolume Hb en VO2 max het begrip VO2 max hoogte temperatuur hoe lang houden de effecten van bloeddoping aan? IS BLOEDDOPING OP TE SPOREN? Aantonen homoloog bloed Vorming irregulaire antistoffen BLOEDTRANSFUSIES Bloedtransfusies op rennerskamers Tyler Hamilton Santiago Perez AANTONEN AUTOLOGE BLOEDTRANSFUSIES Veranderende bloedwaarden na reinfusie van 1350 ml eigen bloed EPO gehalte na bloedtransfusie Hb na bloedtransfusie Ferritinegehalte na bloedtransfusie Lactaat na bloedtransfusie Bilirubine gehalte na bloedtransfusie VERANDERENDE BLOEDPARAMETERS BIJ AFNAME VAN 1350 ml BLOED EN TERUGGAVE VAN 800 ml PACKED CELLS Na de bloedteruggave Hb EPO Reticulocyten sTfr Na de bloedteruggave Hb EPO Reticulocyten sTfr
Stimulatie-index REGISTER
10
HOOGTETRAINING KLASSIEKE HOOGTETRAINING POPULAIR EN ZINLOOS HOOGTESTAGES RAKEN UIT DE MODE AFNAME PRESTATIEVERMOGEN BIJ TOENAME VAN DE HOOGTE GOEDGETRAINDEN VERSUS NIET GETRAINDEN ANAËROBE VERSUS AËROBE INSPANNING SPORTPRESTATIES OP GROTE HOOGTE RENDEMENT KLASSIEKE HOOGTESTAGES VOOR TOPPERS NUL, VOOR SUBTOPPERS WEL EFFECT WEDSTRIJDEN OP HOOGTE HIGH-RESPONDERS EN NON-RESPONDERS VERSCHILLENDE VORMEN VAN HOOGTETRAINING HOOG LEVEN EN HOOG TRAINEN: LHTH OVERZICHT STUDIES KLASSIEKE HOOGTETRAINING BIJ LHTL MINDER NON-RESPONDERS DAN BIJ LHTH TOPPERS HEBBEN BAAT BIJ ‘LEEF HOOG/TRAIN LAAG’ MET ZUURSTOFMASKER NABOOTSTEN VAN LHTL FYSIOLOGIE VAN ACCLIMATISATIE ALGEMENE RICHTLIJNEN HOOGTETRAINING VOORDELEN HOOGTETRAINING NADELEN HOOGTETRAINING HOOGTEZIEKTE Drie stadia van hoogteziekte Top 10 klachten bij trekkers uit de Himalaya Verschijnselen hoogteziekte Score hoogteziekte Heb ik acute hoogteziekte? Voorkomen van longoedeem Heb ik longoedeem? Heb ik hersenoedeem? Voorkomen van hoogteziekte Medicatie bij hoogteziekten Bijwerkingen Behandeling hoogteziekte HOOGTETRAINING IN DE POLDER Stikstofhuis of stikstoftent Hypoxie-kamers Intermitterende hypoxie training Hypobare kamers Kortdurende intermitterende hoogtetraining Training onder hypobare hypoxische omstandigheden TOENAME EPO GEHALTE BIJ GESIMULEERDE HOOGTE Tabellen GESIMULEERDE HOOGTE VERGELEKEN MET rhEPO KUUR WADA DISCUTEERT OVER VERBOD ZUURSTOF MAARTEN VAN DER WEIJDEN LEEFDE IN HYPOBARE TENT OP HOOGTESTAGE IN EINDHOVEN
REGISTER
11
ASTMA INLEIDING OORZAAK UITLOKKENDE FACTOREN Allergie Specifieke of allergische factoren
Bronchiale hyperreactiviteit Aspecifieke of niet-allergische factoren
VÓÓRKOMEN VAN ASTMA DIAGNOSE Piekstroommeting Spirometrie Histamine-provocatietest Methacholine-provocatietest Inspanningstest Bloedonderzoek Huidtest INSPANNINGSASTMA Oorzaken Symptomen Diagnose Sportspecifieke inspanningstesten Provocatietesten ADVIEZEN BIJ ASTMA Algemeen Medicijnen Luchtwegverwijders of bronchodilitatoren Katrin Krabbe Anzjelika Gavrilova
Ontstekingsremmers of glucocorticosteroïden Australiërs hebben last van astma IOC gaat strenger toezicht houden Extra attest voor astmatische sporter Igor Gonzáles de Galdeano slachtoffer interpretatie dopingregels
De Olympische Spelen van Beijing 2008 Smog
REGISTER
12
NEUSPLEISTERS
13
OZONTHERAPIE INLEIDING OZON EEN WONDERMIDDEL VOOR ELKE KWAAL Uit de folders De wijze waarop ozon wordt toegediend UIT DE GAZETTEN KFC TURNHOUT LUC DE RYCK HARTSTILSTAND FATAAL VOOR LUC DE RYCK
SPORTARTSEN KENNEN NIEUWE TOESTEL NIET VERTEGENWOORDIGER: “Ik geloofde rotsvast in dat nieuwe toestel”
14
BOOSTING EEN SPECIALE METHODE OM HET ZUURSTOFTRANSPORT TE VERBETEREN HET AUTONOME ZENUWSTELSEL OPWEKKEN VAN BOOSTING GEVAREN CONSEQUENTIES VAN BOOSTING REGISTER
15
VERBETERING VAN HET ZUURSTOFTRANSPORT VERBETERING ZUURSTOFTRANSPORT Een spijtoptant doorbreekt het stilzwijgen Justitie opent klopjacht Strijd tegen rhEPO in wielerronden is gewonnen PERFLUOROCARBON OPLOSSINGEN Algemene informatie Liquivent Oxygent Mauro Gianetti Bij Saunier Duval werd dopinggebruik door manager goedgekeurd Bijwerkingen van perfluorocarbon oplossingen Perfluorocarbon en sportbeoefening Oxyglobin® en Hemopure® Voordelen HBOC’s Bijwerkingen HBOC’s HET AANTONEN VAN HBOC’s BIJ DE DOPINGCONTROLE Indirecte test Directe test RSR-13 REGISTER
16
BIJLAGE ZORGEN OVER OLYMPISCHE EPO TEST IN BEIJING EPO-VARIANTEN WERELDWIJD ERYTHROPOETIN EPOETIN ALFA EPOETIN BETA EPOETIN DELTA DARBEPOETIN ALFA EPOETIN GAMMA EPOETIN OMEGA EPO PRODUCTEN PER LAND ILLEGAAL EPO UIT CHINA NAMAAK PROCRIT RETICULOCYTENBEPALINGEB EEN HEIKEL PUNT Permanente ijking
De stimulatie index Lage reticulocytenwaarden Verschillende laboratoriumapparaten meten andere waarden Foutenmarge in ondergebied reticulocyten is groot Het ene laboratorium meet na het andere pas na 24 uur De wijze van ijking door de dopngconroleurs Onervaren personeel voert gezondheidscontroles uit Het transport RETICULOCYTENTELLING IN DE PRAKTIJK PRAKTIJKVOORBEELDEN AFWIJKENDE BLOEDWAARDEN THOMAS DEKKER HET ETHISCH CHARTER DOPINGEXPERT JUICHT EPO-TOUR TOE REGISTER
LIJST MET AFKORTINGEN REFERENTIEWAARDEN LITERATUURLIJST REGISTER
