B GE ZONDHE ID
Ssssssssssssssstilte:
48 12 MAART 2014
nakt u soms ook zo naar stilte? U bent niet alleen. In de laatste enquête van het departement leefmilieu, natuur en energie van de Vlaamse overheid (2008) gaf liefst 27 procent van de Vlamingen aan zich tamelijk, ernstig of extreem gehinderd te voelen door geluid. Een vijfde van alle Europeanen komt door lawaai niet aan een goede nachtrust toe. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vormt geluidshinder stilaan een even ernstig risico voor de volksgezondheid als luchtverontreiniging. Als er geen maatregelen genomen worden, staat lawaai volgens de WHO straks met stip op één als wereldwijde ziekmaker. ‘Het probleem is dat we altijd horen, ook als we slapen’, zegt Marc Goethals, cardioloog in het Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis in Aalst. ‘Het menselijke gehoor werkt als een 24 uursalarm, en ons lichaam reageert autonoom op lawaai. Zodra we geluid horen dat de drempelwaarde van 35 decibel – het geluid van zacht gefluister – overschrijdt, gaat onze bloeddruk omhoog, versnelt ons hartritme en komen er stresshormonen vrij. Die gevoeligheid voor geluid hebben we geërfd van de primitieve mens: lawaai stond voor onze verre voorouders gelijk aan gevaar. Die schrikreactie beschermt ons nog altijd – we springen opzij als we een auto horen – maar in de moderne maatschappij waar de klok rond lawaai is, heeft dat zich ook tegen ons gekeerd.’ ‘De Wereldgezondheidsorganisatie stelt dat voor een goede nachtrust het gemiddelde geluidsniveau aan de gevel de
S
bloedvatenaandoeningen, hersentrombose, astma, artritis, psychiatrische aandoeningen, maagzweren, diabetes enzovoort.’
Een nachtje in het archief Ook volgens neuropsychiater Theo Compernolle is een goede nachtrust van cruciaal belang voor ons brein. ‘Mensen denken dat slapen een soort toestand van bewusteloosheid is. Niets is minder waar: ook tijdens onze slaap blijft ons brein zeer actief, alleen zijn we als het ware verlamd en voeren we gelukkig niet uit wat het allemaal aan het bedenken is. De nacht is het ideale moment voor ons archiverende brein om zijn werk te doen. Tijdens de dag komt er een ongelooflijke hoeveelheid indrukken op ons af, en die moeten allemaal opgeborgen worden. Dat doen we grotendeels tijdens de nacht. De beste ideeën hebben we daarom vaak nadat we ergens een nachtje over hebben kunnen slapen. Dan hebben we alle informatie die we overdag hebben opgedaan rustig opgeslagen, en heeft ons brein de kans gehad om in de eigen archieven te duiken, wat vaak onverwacht creatieve combinaties oplevert.’ ‘Ook overdag heeft dat archiverende brein heel regelmatig rust en verstilling nodig. Wanneer we wakker zijn, is er in onze hersenen voortdurend een competitie gaande tussen enerzijds dat archiverende brein en anderzijds ons bewust nadenkende brein, dat deel van de hersenen dat gretig nieuwe impulsen binnentrekt. In een lawaaierige omgeving wordt dat nadenkende brein voortdurend geprikkeld, neemt het al onze
het nieuwe luxeproduct Lawaai wordt een van de grootste ziekmakers van deze eeuw. Zelfs van geluid dat het niveau van zacht gefluister maar lichtjes overstijgt, gaat onze bloeddruk meteen de hoogte in. Stilte is een zeldzaamheid geworden. Econoom Geert Noels, psychiater Dirk De Wachter, filosofe Tinneke Beeckman en mindfulnessgoeroe Edel Maex vertellen hoe zij de stilte in hun leven een plaats geven. Maar eerst: de feiten en de cijfers. DOOR ILSE DEGRYSE
WWW.KNACK.BE
hersenbandbreedte in en komt ons archiverende brein niet aan werken toe. In open kantoorruimtes, die ik graag omschrijf als breinwarenhuizen, kunnen we dus niet goed nadenken. Mensen beseffen het misschien niet, maar hun prestaties liggen er veel lager dan in een stille omgeving, hun creativiteit is er minimaal. ‘s Avonds zijn ze doodop omdat het hen veel meer inspanningen gekost heeft om taken af te werken.’ ‘Wil je echt creatief zijn, dan loont het om je brein ook overdag geregeld te ontkoppelen, om te niksen. Gun jezelf wat breinstilte. Ga een wandeling maken, zoals Apple-oprichter Steve Jobs graag deed. Tijdens een boswandeling draait het nadenkende brein maar op 20 procent, waardoor 80 procent van de hersencapaciteit vrijkomt voor het archiverende brein. Hetzelfde effect doet zich voor als je een kop koffie gaat halen en even een praatje maakt met een collega. Dan is het wel niet stil, maar ons nadenkende brein neemt dan maar 10 procent van onze hersenbandbreedte in – wat verklaart waarom we tijdens een pauze vaak de beste invallen krijgen.’ 12 MAART 2014 49
▲
40 decibel niet mag overschrijden. Vanaf 35 decibel wordt je slaap gestoord, vanaf 45 decibel word je wakker. Ter vergelijking: het stemgeluid tijdens een gewoon gesprek ligt op 50 à 55 decibel.’ In Vlaanderen heeft maar liefst 12 procent van de bevolking overdag aan de gevel een geluidsniveau boven de 70 decibel (het geluid van een snelweg of een stofzuiger). ‘s Nachts daalt dat met ongeveer 10 decibel. ‘We kunnen het corticale niveau van de hersenen – ons bewustzijn – zo conditioneren dat we bepaalde vormen van geluid, een snurkende partner of verkeer, niet meer met gevaar associëren. Maar dan nog blijft er die autonome reactie van het lichaam. Mensen die langs een steenweg wonen of in de buurt van een luchthaven, zullen daar dus misschien niet meer wakker door worden en het gevoel hebben dat ze er weinig last van ondervinden, maar toch zal ‘s nachts hun pols versnellen en hun bloeddruk stijgen. En een lichaam dat ‘s nachts niet kan recupereren, veroudert sneller. Wie jarenlang in een lawaaierige omgeving slaapt, loopt een verhoogd risico op hart- en
B
Lieven Van Assche
G EZONDHE ID: STIL TE
‘Stilte is een beslissing’ GEERT NOELS qJob: econoom, ceo van Econopolis qNut van stilte: de dingen in perspectief zien ‘Stilte betekent niet zozeer de afwezigheid van geluid, maar vooral dat er geen interferentie meer is. We worden vandaag voortdurend belaagd en aangespoord tot interactie. Continu komen er impulsen op ons af, niet alleen auditief maar ook visueel. Als je alleen nog op impulsen reageert, word je letterlijk impulsief en neem je geen doordachte beslissingen. Ik bekijk niet alles door een economische bril, maar voor bedrijven en organisaties is het net om die reden heel goed om mensen met zin voor reflectie te hebben. Mensen die geregeld de tijd en ruimte nemen om dingen op een rijtje te zetten zijn trouwens overal waardevol, ook in het gezin of de sportclub, bijvoorbeeld. ‘Als bedrijfsleider moedig ik mijn medewerkers aan om geen overdreven lawaai te maken en om de kalmte om zich heen te bewaren, zodat er op kantoor geen jachtige sfeer ontstaat. Dat helpt om de concentratie en het evenwicht te vinden. Als je wilt discussiëren, doe je dat in een vergaderruimte. We hebben ook van die prachtige moderne zetels die geluid 50 12 MAART 2014
dempen. Als mensen hier komen solliciteren, valt het ze altijd op hoe stil het hier is. Dat zit in onze bedrijfscultuur. ‘In Nederland hebben de treinen stiltecoupés. Voor Vlamingen lijkt zoiets bijna revolutionair, maar onze noorderburen gaan er graag zitten. Er staat geen conducteur bij om de stilte te bewaken. Mensen die daar plaatsnemen respecteren die uit zichzelf, omdat de stilte aangenaam is, omdat ze helpt ontstressen. ‘Ik zou niet zeggen dat stilte een luxeproduct is geworden, omdat het woord luxe suggereert dat stilte duur zou zijn. Stilte is zeldzaam geworden, maar daarom niet onbetaalbaar. Stilte is een beslissing. Ik zoek de stilte op mijn fiets op. Ik maak lange tochten over trage paden en stille wegen. Ik ben vaak drie tot zeven uur alleen onderweg. Dan ben ik onbereikbaar. De enige impulsen komen uit de natuur en storen niet. Vaak kom ik dan tot goeie ideeën of zie ik dingen beter in perspectief. Ik keer niet alleen fysiek frisser terug van zo’n rit, maar ook mentaal sterker.’
Tom Verbruggen
‘Stilte is de kunst van het samenzijn’ DIRK DE WACHTER qJob: psychiater, auteur van Borderline Times qNut van stilte: mensen met elkaar verbinden ‘Er heerst een hype rond stilte. Ze wordt bijna geconsacreerd als een nieuw religieus streven. Ik begrijp dat wel – Borderline Times gaat over de hyperlawaaierige maatschappij die onze eenzaamheid vergroot – maar we moeten opletten dat we van de stilte geen doel op zich maken. De verbondenheid tussen mensen: dát is het doel. De stilte hebben we nodig om naar elkaar te kunnen luisteren. Stilte betekent voor mij dus gemeenschappelijkheid. Wanneer bij een overlijden een minuut stilte wordt gevraagd, dan gaat het er niet om dat er even geen lawaai is, maar is het samenzijn belangrijk. ‘De moderne drang naar stilte is in mijn ogen vaak niet meer dan een vorm van escapisme. De wereld dramt maar door, we consumeren ons te pletter, er is overal lawaai. Om daaraan te ontsnappen, betalen we veel geld. Al dan niet met Bongobonnen gaan we in een mooi resort in een bubbelbad zitten borrelen. En als de batterijen opgeladen zijn, gaan we er weer tegenaan, nog heviger dan daarvoor. Als psychiater zeg WWW.KNACK.BE
ik: de lawaaierige wereld zal niet opgelost raken in dure wellnessoorden waar we lekker naar het ruisen van het gras luisteren en waar de goddelijke stilte enkel onderbroken wordt door het “tok” van het golfballetje. ‘De fundamentele vraag is hoe we de stilte in het alledaagse bestaan kunnen weven. Op het gevaar af voor reactionair te worden versleten: vroeger was er de zondagsrust. Toen konden mensen even tot zichzelf komen, na het eten met een glaasje wijn een dutje doen op de sofa. Dat klinkt misschien onnozel, maar ik pleit altijd voor het gewone. Hoe kunnen we de stilte in de normaliteit brengen? Dat valt mensen zwaar. Ik werk aan een boek over de liefde, en een van de hoofdstukken gaat over de stilte. Mensen voelen zich snel gegeneerd in de stilte, ze willen ze opvullen, kunnen niet meer samen stil zijn. Dat heeft te maken met onze oververhitte drang naar het bijzondere, naar het nieuwe, naar het fantastische. De stilte in het gewone brengen betekent niet alleen dat je lawaai wegduwt, maar ook dat je prikkels mildert.’ 12 MAART 2014 51
B
Tom Verbruggen
G EZONDHE ID: STIL TE
‘Stilte helpt om het ego te milderen’ TINNEKE BEECKMAN qJob: filosofe, auteur van Door Spinoza’s lens qNut van stilte: bron van nadenken en creativiteit ‘Ik heb altijd oordopjes bij me. Die doe ik bijvoorbeeld in de trein in. Ik krijg weleens de opmerking dat dat asociaal is, maar ik voel vaak een enorme behoefte aan stilte. In de stilte wend je je af van de wereld, maar het betekent niet dat je je afwendt van activiteit. Integendeel. Stilte is niet nietsdoen of aan niets meer denken. In de stilte wordt geestelijke activiteit net mogelijk. Het is de voorwaarde om creatief te zijn, om na te denken. Hoe gaat het met je in het leven? Waar ben je aan toe? Het is helend om bewust de stilte op te zoeken. Niet omdat je dan de dingen op hun beloop laat, maar omdat je net vanuit die stilte doelgericht heilzame actie kunt ondernemen. ‘Stilte is ook een middel om het ego te milderen. Dat klinkt tegenstrijdig, want in de stilte deel je de wereld en je ervaringen niet met anderen. Op aanraden van vrienden heb ik eens tien dagen in complete stilte gemediteerd. Dat was bevrijdend. Als je in stilte zit, of je wandelt bijvoor52 12 MAART 2014
beeld alleen in een bos, krijg je geen enkele identiteit meer aangereikt vanuit de omgeving, en daardoor relativeer je meer dan ooit jezelf. Tijdens die tien dagen mediatie was ik niet bezig met mezelf als Tinneke-de-schrijfster of Tinneke-de-columniste. Dat viel allemaal weg. Tijdens die mediatie liet ik gaandeweg het oordeel dat anderen van me hebben en het beeld dat ik van mezelf vorm op basis daarvan, helemaal los. ‘Veel mensen zijn bang van de stilte, en dat begrijp ik wel. We krijgen vandaag ook geen methode meer aangeleerd om met onze gedachten om te gaan. Als je de geschiedenis van de filosofie bekijkt, dan zie je dat de stoïcijnen in de oudheid of de monastieke ordes wel die geestelijke oefening aanreikten. In onze cultuur vind je dat niet meer, wat het succes verklaart van meditatie en mindfulness. Die vullen een leegte, want het vermogen om je in stilte te kunnen terugtrekken is een van de meest fundamentele menselijke behoeftes.’
Tom Verbruggen
‘Stilte hoeft niet veel tijd te vragen’ EDEL MAEX qJob: psychiater en mindfulnesscoach qNut van stilte: leren omgaan met je menselijke beperkingen ‘Stilte drukt zich voor mij niet uit in decibels. Stilte is voor mij de plek waar dingen weer zichtbaar worden. Een van de grote problemen van deze tijd is dat we nooit meer stoppen. Vroeger hadden mensen een rustdag, nu is de zondag voor velen de drukste dag van de week. We doen maar door en door. Zo ontgaat ons veel, en komen we in een kramp terecht. We merken ons lichaam niet meer op, voelen niet dat we moe zijn of pijn hebben, een hele hoop emoties ontsnappen ons. Maar vroeg of laat eist zoiets de aandacht op. ‘Veel bedrijven zijn blind voor de menselijkheid van hun werknemers. “Daarmee komen we niet verder”, is de mentaliteit. Terwijl je geen enkele onderneming zult vinden die haar bedrijfswagens niet af en toe langs de kant zet voor een onderhoudsbeurt. Waarom negeren ze die behoefte bij hun werknemers wel? Los van iedere ethische overweging hebben bedrijven er baat bij om mensen niet te ver te vervreemden van hun menselijkheid. Anders gaan ze eronderdoor. ‘Vertraging en verstilling zijn uit ons gezond verstand verWWW.KNACK.BE
dwenen. We hebben er geen woorden en vormen meer voor. Vroeger hielden religies zich daarmee bezig, maar onze kritische geest laat ons niet meer toe om daarin te geloven. In mindfulnesstrainingen zoeken we bewust de stilte op. We gaan op een matje liggen en maken onze geest en ons hart opnieuw open. ‘Mindfulness heeft zijn oorsprong in het boeddhisme, maar ik geloof niet dat het Oosten stiller is dan het Westen. Een eenvoudige taxirit van de luchthaven van New Delhi naar het centrum bewijst dat. Ons onvermogen om stil te zijn, is een welvaartsfenomeen. We kunnen onze geest voortdurend vullen, onze behoefte naar nieuwe prikkels continu bevredigen. Ik merk dat ook bij mezelf: ik heb ook zo’n smartphone in mijn zak. ‘Stilte hoeft niet gigantisch veel tijd te vragen. Mensen krijgen in onze mindfulnesstraining vanaf dag één een oefening mee die ‘drie minuten ademruimte nemen’ heet. Drie minuten is niet lang. Tijdsdruk is een vals excuus om niet aan stilte toe te komen.’ 12 MAART 2014 53
