samusocialdeBruxelles Lid van samusocialInternational
Jaarverslag Activiteiten 2011
Vestje 5 – 1000 Brussel - Tel. : 02/551.12.20 – Fax : 02/534.96.64 www.samusocial.be -
[email protected]
1
Inhoud Een woord van dank ...............................................................................................................4 Twaalf jaar actie en dagelijkse ervaring in de strijd tegen de uitsluiting ....................................6 Inleiding : De problematiek ....................................................................................................8 1. Samusocial, een stedelijk instrument in de strijd tegen uitsluiting : concept en methode
12
2. De opdrachten van Samusocial : Werking en balans van de activiteiten 2011 21 2.1. De telefoonpermanentie : het groene nummer .......................................................................... 22 2.2. De mobiele teams : “la maraude”................................................................................................ 26 2.2.1. De mobiele teams in 2011 .............................................................................................. 30 2.3. Het nachtverblijf .......................................................................................................................... 34 2.3.1. Een kwalitatief hoogstaande infrastructuur ......................................................................... 37 2.4. De psychosociale organisatie : maatschappelijke bijstand, nazorg en doorverwijzing ............... 40 2.4.1. Sociale begeleiding .............................................................................................................. 40 2.4.1.1. Uitgaande doorverwijzingen van personen ............................................................ 41 2.4.2. De sociale begeleiding van de gezinnen ............................................................................... 44 2.4.2.1. Uitgaande doorverwijzingen voor de groep van de gezinnen .................................... 45 2.4.2.2. Nieuwe projecten gericht op het welzijn van de kinderen van opgevangen gezinnen 48 2.4.3. De psychologische opvang, een hoofdstuk dat uitbreiding neemt ...................................... 50 2.4.3.1. Verbreding van de psychologische cel .......................................................................... 50 2.4.3.2. Kwantitatieve gegevens : de psychologische opvang ................................................... 52 2.4.3.3 Kwantitatieve gegevens : de verpleegkundige opvang overdag .................................... 57 2.5. Medische en paramedische raadplegingen ................................................................................. 59 2.5.1. De paramedische prestaties in 2011 .................................................................................... 59 2.5.2. De medische raadplegingen in 2011 .................................................................................... 60 2.6. De winter : mandaat voor het beheer van het winterplan.......................................................... 61 2.6.1. De winter 2010-2011 ............................................................................................................ 62 2.6.2. De winter 2011-2012 ......................................................................................................... 65 2.6.3. Het einde van de winter : 800 mensen verliezen hun begeleiding ................................... 69 2.7. De residentiële opvang van asielzoekers ..................................................................................... 71 2.8. DE ACTIVITEITEN 2011 IN EEN NOTEDOP .................................................................................... 77 3. Waarnemingen over het in 2011 opgevangen publiek 78 3.1.Huisvesting volgens de categorieën van personen ...................................................................... 78 3.2. Oorzaken van de zelfverklaarde breuk met de samenleving....................................................... 82 3.3. Financiële situatie en opvolging .................................................................................................. 83 3.4. Verdeling van de doelgroep volgens de tijd doorgebracht op straat .......................................... 85 3.5. Toestand voor de gezinnen.......................................................................................................... 86 4. Vaststellingen : diverse vormen van uitsluiting en stijging van de vraag 89 4.1. Diverse vormen van uitsluiting .................................................................................................... 89 4.2. Multi-deficiënte personen door een opeenstapeling van problemen ........................................ 90 4.3. Toenemende vraag ...................................................................................................................... 91
2
5. Verzoeken en aanbevelingen 95 5.1. Een toename van het aantal structurele plaatsen....................................................................... 95 5.2. Een tweedelijnsnetwerk met soepeler en beter aangepaste toegangsvoorwaarden................. 95 5.3. Meer transit- en inschakelingswoningen ..................................................................................... 96 5.4. Meer dagopvangcentra................................................................................................................ 96 5.5. Een dringend politiek antwoord op de problematiek van de sans-papiers................................. 96 5.6. Onvoorwaardelijk, gratis en anoniem ......................................................................................... 96 6. 2011 dat is ook… 98 6.1. Kwalitatief hoogstaande samenwerkingsverbanden................................................................... 98 6.1.1. Samenwerking binnen de verenigingssector ....................................................................... 98 6.1.2. Samenwerking met de openbare operatoren ................................................................... 100 6.1.3. De nieuwe partners in de privé-sector .............................................................................. 103 6.1.4. Samenwerking met Samusocial International ................................................................... 106 6.1.5. Deelname aan de uitwisseling en het delen van praktijken .............................................. 107 6.2. Sensibilisering ........................................................................................................................... 108 6.3. Het team .................................................................................................................................... 108 6.4. Varia ........................................................................................................................................... 110 7. Perspectieven 2012 112
3
Een woord van dank… ! Dit verslag toont ten overvloede aan hoe het jaar 2011 rijk was aan verwezenlijkingen in de bijstand aan noodbehoevende mensen in de straten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De cijfers spreken voor zich : 6.674 verschillende personen hebben gebruik kunnen maken van ruim 93.000 nachtverblijven en 186.000 gratis maaltijden, 7.994 ontmoetingen door onze mobiele hulpteams, 1.058 blijvende doorverwijzingen door onze psychosociale dienst. Als zoveel mensen een beroep konden doen op dringende bijstand, dan mag dat in de eerste plaats worden toegeschreven aan de samenwerking en de individuele inzet van elke van de actoren en partners die, elk op zijn eigen schaal en binnen zijn eigen werkgebied, bijdragen aan onze strijd tegen de sociale uitsluiting en werken om opnieuw hoop te geven aan de groep mensen die deze heeft opgegeven. Een woord van dank dus aan …. : -ONZE OPENBARE PARTNERS: Het OCMW van Brussel-Stad, de OCMW's van St-Gillis, St-Joost, Evere, Elsene, Anderlecht, Ukkel, Molenbeek, Vorst, Oudergem, Sint-Lambrechts-Woluwe, Namen en Bergen. De stad Brussel De gemeenten Elsene, Sint-Gillis, Sint-Lambrechts-Woluwe en Vorst. De Regie der Gebouwen De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, het Grootstedenbeleid, de FOD Maatschappelijke Integratie, de FOD Volksgezondheid en het Secretariaat voor Maatschappelijke Integratie voor de Federale Staat, het Ministerie van Cultuur en van Gezondheid voor de Franse Gemeenschap. de Nationale Loterij het Woningfonds de Brandweer, de Civiele Bescherming, het Rode Kruis -ONZE PARTNERS OP HET TERREIN : Dokters van de Wereld, de Politie, het Sint-Pietersziekenhuis, het ziekenhuis van Elsene, het Brugmanziekenhuis, le Clos, Jamais Sans Toit, Chez Nous, het CEMO, Restos du Cœur, la Fontaine, Mass, projet Lama, Straatverpleegsters, Caritas, MAAS, Smes, de medische huizen, Article 23, BRAVVO, de Voedselbanken, la Maison des Aveugles, le Fonds des Affections Respiratoires (FARES), Nativitas, Hope in stations, de cel Herscham, de cel Hestia … …en alle diensten die dag-in dag-uit met ons hebben samengewerkt aan de opvang van mensen in nood. -ONZE PRIVÉ-PARTNERS Mobistar, Recticel, Belfius, Belgacom, Axa, Starwood, Rotary Club, de Koning Boudewijnstichting, het fonds Aubrac, het Fonds Houtman, Carrefour, Vandenborre, Amgen, de Christelijke Arbeidersbeweging, de Brusselse Keukens, Sodexo, Serve the city, Shoes in the box, Vatel, la Wetterenoise, Le Pain quotidien, Yummi, Exki, les ateliers des Tanneurs, Electrabel, Cogam, Dé-Gel, Nestlé, Baxter, Collivery, Pfizer, L’Oréal, KBC, Fedex, Cofinimmo, the Brussels Hotels Association (BHA) en dhr. Van Weyenbergh, het Marriott Hotel , het
4
Crowne Plaza Hotel, Hotel Le Sud, het Bristol Hotel, het Thon Hotel, Hotel Ibis, Hotel Siru, Hotel Van Belle, het Hilton Hotel, het Sheraton Hotel, het Conrad Hotel, Restaurant « le hazard des choses », Rail Gourmet, 7 Beaufort, Soroptimist, Patisserie Paul, de Koninklijke Muntschouwburg, Théatre Océan Nord, Eurocontrol, de Europese School, United Fund for Belgium vzw, Vivaqua, St Aunay, la Pause Gourmande, The Foodmaker … … en onze vrijgevige donateurs (particulieren, bedrijven) die met hun FINANCIËLE giften op onze « giftenrekening » 000-0000031-31 (giften fiscaal aftrekbaar vanaf 40 €) ervoor zorgen dat Samusocial zijn actie kan uitbouwen in antwoord op de steeds groter wordende behoeften. -EN TEN SLOTTE DE TEAMS VOOR HUN MOTIVATIE, HUN PROFESSIONALISME, HUN MENSELIJKHEID EN HUN NIET AFLATENDE INZET.
Van harte dank… !
5
TWAALF JAAR ACTIE EN DAGELIJKSE ERVARING IN DE STRIJD TEGEN DE UITSLUITING In ons twaalfjarig bestaan maakte elk van onze jaarverslagen melding van de verschillende oorzaken van te verwachten en meetbare concentratieverschijnselen van verschillende soorten kansarmoede in onze steden. Sindsdien brengen alle studies van gewestelijke, federale en Europese observatoria bevestiging van de groeiende kansarmoede in onze steden. De oprichting van een Samusocial is een uiting van de wil om de strijd aan te gaan met de uitsluiting in al haar vormen die daarmee gepaard gaat. Als wij deze actie ondernemen, dan is dat omdat voor ons uitsluiting niet onontkoombaar is. Maar dat neemt niet weg dat de problematiek nauwgezet moet worden omschreven en dat mechanismen moeten worden uitgedacht om ze in te dijken. We kunnen de uitsluiting als fenomeen in perspectief plaatsen door trachten te begrijpen hoe het zich verhoudt tot onze moderniteit, waarom het zo verspreid is, waarom het toeneemt. Van zodra de oorzaken geïdentificeerd zijn, is het belangrijk dat de efficiëntste en invloedrijkste interventiemechanismen worden uitgedacht om in te werken op deze sociale en maatschappelijke realiteit die men sociale urgentie noemt. Het interventiemechanisme bij uitstek is de beleidsbenadering. Zonder deze piste, zonder een enthousiast, voluntaristisch en samenhangend beleidsoptreden blijft de actie op het terrein beperkt tot onvolmaakte, geïsoleerde en begrensde resultaten. Samusocial heeft als opdracht de dialoog aan te gaan met de beleidsverantwoordelijken op alle niveaus en voorstellen te formuleren om het overheidsoptreden te beïnvloeden.. De strijd tegen de sociale uitsluiting is overduidelijk de vrucht van een gemeenschappelijke strategie die oplegt dat aan de hand van acties op het terrein met diezelfde beleidsdoelstelling een samenhangend beleidsplan met zijn concrete toepassingen wordt uitgevoerd. Op federaal niveau, bij de Gemeenschappen en de Gewesten en op lokaal vlak geldt : o De sociale urgentie is uitgegroeid tot een maatschappelijke realiteit ; rekening houden met de sociale urgentie en erop inwerken, houdt in dat men de middelen verwerft om de sociale urgentie uit te roeien. Dit nieuwe vakgebied moet wettelijke erkenning krijgen en voor iedereen uitgroeien tot uitdaging in de komende jaren. o
Een globale beleidsstrategie uitdenken en in toepassing brengen die op elk niveau in de beleidsverklaring wordt ingeschreven en die door iedereen wordt aangenomen als prioriteit van de regering.
o
De toezichthoudende Minister reële macht geven om in te grijpen in de andere bevoegdheden, een hefboom die ook echt kan wegen op de verschillende regeringen.
6
o
Deze in staat stellen om tussen te komen in alle bevoegdheden die verband houden met uitsluiting, hetzij een beleid uitdenken dat een interdepartementale, transversale logica hanteert.
o
Het mechanisme waarmee de beleidsniveaus samenkomen, de “interministeriële” contacten, aanpassen en hiertoe een soepele maar aanzienlijke communicatietool in het leven roepen met betrekking tot de resultaatverplichting voor de opvolging van de genomen beslissingen.
o
De invoering van een plan dat net zoals in andere werkgebieden preventief en curatief beleid samenbrengt in elke van de noodzakelijke interventiepolen, zoals ook in het veiligheids- en het gezondheidsbeleid. Vooraf moeten de behoeften, de prioritaire interventiepolen en vervolgens ook de preventieve en curatieve beleidsinitiatieven worden vastgelegd, samen met de vereiste vermazing.
o
Daartoe moeten ook op het terrein strategische interventieplaatsen (5 of 7 grote steden) worden aangewezen, alsook de operatoren die dit beleid moeten uitvoeren (de diensten). Er moeten interventiemethodes worden uitgedacht, rollen, functies, complementaire elementen en wederzijdse plichten gedefinieerd.
o
Ten slotte, moeten onmisbare financiële middelen besteed worden aan de tenuitvoerlegging van dit beleid.
7
INLEIDING : DE PROBLEMATIEK
Een algemene vaststelling van de wijze waarop de stad evolueert, reikt ons de volgende elementen aan :
Maatschappelijke onthechting : een grote stad zorgt voor het uiteenvallen van de sociale samenhang, het verlies van zingeving en van het samenhorigheidsgevoel ;
Overbevolking van de stad : een steeds massaler concentratieverschijnsel in en rond de steden en als gevolg hiervan een toevloed van sterk verarmde bevolkingsgroepen. De stad beschikt over troeven voor kansarmen : veel sociale diensten en ze kunnen anoniem blijven ;
Invraagstelling van de instellingen die vaak niet opgewassen zijn tegen de verschijnselen waarmee ze worden geconfronteerd ;
Het groeiende onveiligheidsgevoel, omdat burgers met geweld reageren op het verlies aan referentiepunten en op het gevoel dat de instellingen wat hen betreft inefficiënt zijn ;
Verslavingsverschijnselen (alcohol, drugs,…) ;
Het uiteenvallen van gezinnen, kinderen en adolescenten die niet naar waarde worden geschat, worden mishandeld of miskend en hoe dan ook niet de opvoeding krijgen waarop ze aanspraak kunnen maken, gaan vaak een zwerfbestaan leiden en zijn in gevaar ;
Geestelijk lijden en de problemen verbonden aan psychiatrische problemen ;
De migraties : veel personen zijn slechts op doorreis in de grote stad en anderen zoeken er een oplossing om te overleven.
Bovendien is het « asiel »-begrip voorbijgestreefd en volstaat het niet om het hoofd te bieden aan het grote aantal mensen die geestelijk en maatschappelijk lijden, die de controle kwijt zijn en geen middelen hebben. Het sociaal stelsel is overbelast of nog steeds niet aangepast en vaak beschikt men nog slechts over drie – volledig vervreemdende – mogelijkheden : de gevangenis, het psychiatrisch verblijf of de straat, met al wat dat van geweld en verwerping met zich meebrengt. Dit soort situatie plaatst ons voor grote problemen met de volksgezondheid : moeilijke opvolging van chronische ziekten, van besmettelijke ziekten zoals tuberculose, overdraagbare ziekten, psychiatrische aandoeningen, problemen met de hygiëne en sanitaire gewoonten… Daarom is het essentieel dat vernieuwende oplossingen worden voorgesteld om personen te helpen die buiten de « normale » behandeling vallen van de instellingen in de grote steden.
8
De Franse psychiater Alexandre Veliard wees in 1957 in zijn boek « le clochard » op de 4 fases in het sociaal uitsluitingsproces. De eerste noemde hij de agressiefase. Binnen deze sequentie beseft de persoon dat de instelling, de school, het vormingscentrum, het onderdak of de psycholoog hem zomaar niet aanvaarden en de betrokkene neemt zijn partners alles kwalijk. Hij valt hen aan met woorden, gebaren, bedreigingen en zelfs lichamelijk. Hoe groter zijn agressie, hoe meer men hem uiteraard verwerpt. Hoe meer men hem verwerpt, hoe meer de wereld ondoordringbaar, gesloten en vijandig lijkt en hoe meer hij aanvaarding eist, hoe meer men hem verwerpt en zo voort. Als gevolg van deze uitsluiting en van zijn falen gaat zijn persoonlijkheid zichzelf stilaan steeds meer in vraag stellen en stelt de problematiek zich als volgt : en wat als het niet de instelling is die verkeerd is, want ik zie mensen rondom mij die ermee om kunnen ? Wat als ik het ben die de toestand niet aan kan ? En dan begint de tweede fase : de depressie- of depreciatiefase. De persoon in kwestie vindt van zichzelf dat hij niets waard is, dat hij onbekwaam is. Op dat moment kan de betrokkene naar psychotrope stoffen of kalmerende middelen of alcohol grijpen en zelfs overgaan tot zelfmoord. Dit is een periode van “Fehlhandlung”. De maatschappelijk werker, de verantwoordelijke zorgt voor werk, voor een stage ; en de dag waarop hij moet beginnen, mist hij zijn trein, verstuikt hij zijn enkel…onbewuste handelingen uit angst voor een mislukking, om deze situatie niet opnieuw te moeten ondergaan. Deze periode blijft niet duren. Ze gaat over in de derde sequentie, de fixatie. In een narcistische ommekeer lijkt de persoon zijn toestand opnieuw in handen te nemen. Hij beseft dat hij voortaan de nacht zal doorbrengen in opvangcentra, in tehuizen voor clochards, dat hij in de rij zal moeten staan bij de soepbedeling. De persoon heeft de strijd opgegeven en wil niet opnieuw een mislukking meemaken. Hij verantwoordt zijn toestand en zegt aan wie het horen wil, aan zijn buren, aan voorbijgangers, aan journalisten dat hij voor dit leven gekozen heeft ; het is de legende van de clochard-filosoof die beweert dat hij deze vrijheid wil in tegenstelling tot de anderen, die de gevangene zijn van hun werk, van hun gezin, van hun tijdsgebruik. Hij is vrij ! ... en ook vrij om te drinken omdat niemand het hem verbiedt.
9
Deze sequentie is goed bekend. Ze staat zelfs symbool voor de folklore van de uitgeslotene, op de stadsbanken of langzaam aansjokkend achter zijn boodschappenwagentje vol plastic zakken en versleten kleren. De ergste vijand van de integratie is de persoon zelf, de uitgeslotene die een valoriserend beeld heeft geschapen van zichzelf, van zijn vrijheid, van zijn anarchistische persoonlijkheid, en dit beeld wordt nog versterkt door media en stadslegenden. En ten slotte is er de vierde fase : de verwaarlozing. Zoals de term het aangeeft, geef je in deze fase van de uitsluiting alles op. Na jaren op straat, na strenge winters, geweld en altijd alcohol, steeds weer noodopvang wordt de persoon gevoelloos en maakt de persoonlijkheid plaats voor het onmiddellijk overleven en psychische verdoving. Hij verantwoordt zijn statuut niet langer. Hij is er gewoon en wordt dag na dag overgeleverd aan de welwillendheid van verenigingen en van de structuren voor noodopvang. De verwaarlozing kan lang duren. De menselijke natuur verlaat een persoon immers nooit helemaal en levenskracht dooft niet zo gemakkelijk ; maar toch mag men stellen dat in deze fase – de fase van de mensen die door de politie naar Nanterre werden gebracht – de mensen de strijd opgeven. Patrick DEKLERCK beschrijft deze ultieme aftakeling van het wezen uitstekend in zijn magistrale boek « Les Naufragés » en drukt daarbij de wens uit dat de cultuur rekening zou houden met deze mensen die zonder de goodwill van de overheid en van verenigingen in levensgevaar verkeren.
10
De context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Ook al bestaat op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een bijzonder dichtgeweven en rijk maatschappelijk welzijnsaanbod, toch moeten we vaststellen dat de meeste sociale structuren 's nachts gesloten zijn. Vóór de oprichting van Samusocial moesten mensen die op zoek waren naar onderdak of opvang en een luisterend oor terecht in het snel verzadigde nachtverblijf, de urgentiediensten van de ziekenhuizen en de politiecommissariaten. Bovenop deze problematiek komt ook het feit dat een groot aantal mensen met deze vraag in een toestand van acute kansarmoede verkeren en nauwelijks bekend zijn met het bestaande sociale netwerk, wat hun zwerversbestaan vaak verlengt en verder bemoeilijkt. De indicatoren voor de evolutie van de armoede in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gaan achteruit en bijgevolg blijft het aantal kansarmen, die een groot risico lopen om slachtoffer te worden van uitsluiting en zware armoede verder toenemen. Deze vaststelling komt bijzonder duidelijk tot uiting in de spoeddiensten van de ziekenhuizen en in de sociale noodopvang en de nachtverblijven. Op grond van een groot aantal contacten met actoren van zowel de openbare maatschappelijke bijstand als de privé-sector in Brussel werd beslist een reële regulerings- en referentietool op te zetten voor het Brussels Gewest. Vóór de oprichting van Samusocial deed men de volgende vaststellingen :
De moeilijkheid om noodonderdak te vinden ;
De moeilijkheid om na 17 uur en tijdens het weekend een persoon door te verwijzen naar een dienst die is aangepast aan zijn specifieke situatie ;
Het gebrek aan psychiatrische spoedtermen, aan beschermde woongelegenheden en aan de beschikbaarheid van mobiele psychiaters ;
De kost van het onderdak voor zogenaamde “sociale” patiënten in de ziekenhuizen ;
De moeilijkheid om onderdak te vinden voor alleenstaande vrouwen met kinderen en voor gezinnen, en zeer weinig alternatieven in de vorm van goede hotels ;
Het specifieke probleem van personen die illegaal in het land verblijven ;
Het probleem van mensen in regularisatie die het recht hebben om op het grondgebied te verblijven maar geen recht hebben op sociale uitkeringen ;
De moeilijkheid om te voorzien in het beheer van de verpleegkundige zorgen voor armen ;
De nood aan een dienst die met de aanwezige actoren samenwerkt over de zuilen heen, ongeacht het type steun dat ze bieden ;
De behoefte aan een «open plaats» om daklozen 's nachts op te vangen.
11
1.
SAMUSOCIAL, EEN STEDELIJK INSTRUMENT IN DE STRIJD TEGEN DE UITSLUITING : CONCEPT EN METHODE
De VZW Samusocial is een ambulante sociale spoeddienst die zijn activiteiten ontplooit op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Erkend door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie.
Gesubsidieerd door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Actiris, het Departement Grootstedenbeleid, de Staatsecretariaat voor Maatschappelijke Integratie, Migratie en Asiel op federaal niveau.
Gesteund door de OCMW's van Brussel Stad, Sint-Gillis, Sint-Joost, Molenbeek, Evere, Elsene, Anderlecht, Ukkel, Oudergem, SintLambrechts-Woluwe, Vorst, Namen en Bergen (onder meer door personeel ter beschikking te stellen onder het statuut « artikel 60 »). Opgebouwd rond een Raad van Bestuur. De meeste leden van de Raad van Bestuur bekleden een mandaat als OCMW-voorzitter in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, de overigen zijn verantwoordelijken van leidende instellingen in het Belgisch landschap : het Rode kruis, Cap 48, de Algemene Directie Ontwikkelingssamenwerking, Dokters van de Wereld,…. ACTIEPRINCIPES Samusocial heeft als opdracht op te treden en antwoorden te formuleren bij toestanden van sociale nood of spoed door op de personen die in een sociale crisis- of noodsituatie verkeren toe te stappen, hen een luisterend oor te bieden en ze te helpen. Wie geniet bijstand van Samusocial ?
Iedere persoon die een zwervend bestaan leidt op de openbare weg of op openbare plaatsen ;
Iedere « sociaal verwonde » die zich 's nachts in een toestand bevindt die onmiddellijke materiële of sociale opvang vereist ;
Iedere dakloze die aangeeft dat hij in nood verkeert of die als zodanig wordt gesignaleerd ;
Iedere persoon of ieder gezin die in sociale nood verkeert, binnen een individuele of collectieve logica ;
De bijstand en de interventies van Samusocial gebeuren op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
12
Wie doet een beroep op Samusocial ?
Mensen die een zwervend bestaan leiden en zich rechtstreeks melden via het gratis groene nummer ;
De sociale diensten, de spoeddiensten van de ziekenhuizen, de politie- en brandweerdiensten en iedere sociaal-sanitaire operator of nooddienst kunnen een beroep doen op Samusocial om aan te geven dat iemand behoefte heeft aan bijstand ;
Iedere privé-persoon kan doorgeven dat iemand zich in moeilijkheden bevindt (burgerreflex).
o De methodes van de spoedgeneeskunde als uitgangspunt Naar het voorbeeld van de “medische” urgentiediensten, die naar slachtoffers van ongevallen op de weg of thuis toegaan, is Samusocial opgezet als spoeddienst om mensen tegemoet te treden die slachtoffer zijn van psychosociale pathologieën, in extreme sociale nood verkeren en soms niet meer in staat zijn om hulp te vragen. Om te kunnen inspelen op een probleem dat zo specifiek is als de grote uitsluiting had men behoefte aan een kader : de sociale urgentie. Men moet met spoed kunnen optreden voor de behandeling van personen die men als slachtoffers kan benoemen. Daartoe gaat Samusocial op zoek naar deze «verwonden van het leven», die nooit een beroep zullen doen op hulp. En dus treden mobiele teams deze mensen tegemoet, op straat, daar waar ze wonen, om bijstand te bieden. Net zoals in de medische urgentie, de ambulancediensten, maken zij onmiddellijk een eerste balans op om de toestand van de persoon snel te kunnen evalueren. Aan de hand van deze eerste fase worden de volgende stappen en de urgentie hiervan bepaald. Dat soort interventies vereist evenwel een organisatie volgens duidelijk vastgelegde procedures. Door deze regulering is de efficiëntie van de bijstand en het systematisch aspect hiervan verzekerd telkens wanneer hulp wordt geboden aan deze mensen in gevaar. Ook het benaderen van de persoon is geregeld. De teams identificeren zich (identiteit en functie) en delen mee tot welke instelling zij behoren. De markering van de voertuigen en van de kleding van de teams beantwoordt evenzeer aan het streven naar duidelijke herkenning, en dan in de eerste plaats als instelling en niet als individu. Van zodra contact is gelegd en de eerste balans opgemaakt, kunnen de teams de urgentiegraad en de behoefte aan opvolging bepalen (doorverwijzing naar een – medisch of psychiatrisch - ziekenhuis, onderdak in een centrum voor noodopvang, latere afspraken enz…).
13
Voor dit soort benadering heeft men professionals nodig, die de mensen met hun sterk uiteenlopende problemen zo efficiënt mogelijk kunnen aanspreken. Het personeel van Samusocial krijgt praktijkopleidingen om ze te helpen deze mensen te benaderen, een eerste balans op te maken en te proberen in de mate van het mogelijke de best aangepaste oplossingen aan te reiken. Zo moet het personeel leren zich voor te stellen, zich een houding te geven in de ruimte (een afstand bewaren die de intimiteit respecteert maar die tegelijk een beschermd kader biedt voor het gesprek, de persoon aanspreken van op dezelfde hoogte, wat die typische beelden oplevert van gehurkte medewerkers van Samusocial enz…), een neutraal stemtimbre, zoveel als mogelijk te steunen op de overige teamleden, maar ook om te gaan met geweld en zich te beschermen.
o Optreden buiten een bestaand kader De vaststelling dat de bestaande bijstand geen gepaste antwoorden biedt op het complexe uitsluitingsprobleem houdt in dat Samusocial optreedt buiten elk bestaand kader. Men treedt de mensen tegemoet en wacht niet tot zij zelf naar de instelling toekomen. Maar het optreden gebeurt ook buiten de klassieke werkuren. Op grond van de analyse dat de nacht een moeilijk moment is omdat er veel minder mogelijkheden zijn, omdat de meeste opvangplaatsen gesloten zijn, omdat deze mensen zich dan nog meer in de steek gelaten voelen, gaan de mobiele teams 's nachts op pad, wat ze onderscheidt van de klassieke instellingen.
14
De bijstand die zij bieden, dringen zij echter nooit op aan de mensen die zij ontmoeten. Het zijn personen die het niet meer gewoon zijn dat men het woord tot hen richt en dat men hen hulp aanbiedt ; hun reacties zijn dan ook vaak « verrassend ». Dan moet men de tijd nemen. Niet opdringen maar voorstellen, en zich aandienen als een uitweg. De mobiele teams gaan opnieuw langs bij de mensen die zij tijdens vorige rondes hebben ontmoet met het oog op continuïteit in de aanwezigheid op straat en in de geboden hulp en om de betrokkenen op hun eigen ritme te begeleiden. Dat is de essentiële voorwaarde van een efficiënte hulpverlening. Met die kenmerken sluit Samusocial aan bij de bestaande voorzieningen door de ruimte in te vullen waar deze weinig actief zijn, zowel qua tijdsindeling wat betreft de plaatsen waar men optreedt, inzake benadering van de persoon of qua opvatting van de verstrekte hulp.
Een antwoordenketen uitbouwen
De analyse waarvan de “aanpak” van Samusocial gebruik maakt, kan worden uitgesplitst in drie fasen : de urgentie, de post-urgentie en de herinschakeling. Aan de hand van de beginselen van de spoedgeneeskunde spitst de urgentie zich toe op het gevaar dat de persoon in kwestie loopt op straat binnen een tijdspanne van enkele uren of dagen, en dit zowel medisch als psychiatrisch en sociaal. Een eerste balans geeft aan in welke mate de persoon onderhevig is aan lijden en bepaalt of doorverwijzing noodzakelijk is. De post-urgentie is de volgende fase, waarin men de persoon onderdak verstrekt en poogt opnieuw «op de been te krijgen», de toestand nauwkeuriger te analyseren. Deze noodzakelijk stap, als overgang voor decompressie en analyse, is essentieel in de voorbereiding van een eventuele derde stap : de herinschakeling. Deze voorstelling van het proces mag evenwel niet worden gezien als een klassiek en lineair traject. Urgentie en post-urgentie kunnen immers lang duren en moeten soms vele malen overgedaan worden voor de betrokkenen hun wensen kunnen formuleren en opnieuw bezit nemen van hun lichaam en wezen, wat een vereiste is om herinschakeling te overwegen.
Samusocial voorziet daarmee in de redding, de spoedopvang en de bijstand van mensen die niets meer vragen, die door geen andere instelling meer bereikt worden, die onzichtbaar zijn geworden voor de maatschappij. Het doel is om hun waardigheid terug te geven, een humanistische relatie te herstellen en misschien ooit deze mensen van de straat te halen.
15
Hiertoe heeft Samusocial meerdere instrumenten ter beschikking : -De mobiele teams, die de mensen tegemoet treden, op straat en buiten de geregelde uren om noodhulp te bieden ; -Een centrum voor noodopvang (één nacht), waar onderdak wordt geboden aan de personen die het meest in gevaar verkeren, voor één of meerdere nachten in functie van hun specifieke situatie, en getracht wordt hun toestand beter te begrijpen om eventuele lange-termijn oplossingen te onderzoeken ;Plaatsen waar onderdak kan worden geboden over een langere periode (meerdere nachten), maar nog steeds in het kader van de noodopvang, voor mensen die nood hebben aan een rust- of herstelperiode, die niet in aanmerking komen voor het ziekenhuis en te sterk verzwakt zijn om in de klassieke instellingen voor noodopvang te verblijven ; -De dagwerkzaamheden en het psychosociaal werk waarbij men contact legt met de personen en ze tot rust brengt door middel van verscheidene instrumenten (medische verzorging, hygiënediensten, sociale en psychologische raadplegingen enz…). Het doel hiervan is steeds de persoon bijstaan om op zijn eigen ritme opnieuw « op eigen benen te gaan staan » en vragen formuleren en wensen tot uiting brengen.
Steunen op een partnernetwerk
Om beter te beantwoorden aan de behoeften van de Brusselse bevolkingsgroepen waartoe de organisatie zich richt, steunt Samusocial op een partnernetwerk1 en werkt het nauw samen met andere structuren die op grond van langetermijndoelstellingen een rol spelen in complementaire werkgebieden : ziekenhuizen, politiecommissariaten, medische ambulancediensten, brandweer, openbare diensten, opvangcentra, centra voor beroepsopleiding, huisvestingssteun enz… Dit netwerk verhindert onnodig dubbel gebruik van interventies en maakt het mogelijk de ontmoete personen efficiënt door te verwijzen. Het zorgt voor continuïteit in de hulp aan deze bijzonder kwetsbare mensen. De organisatie van Samusocial is operationeel dank zij de synergieën die zij ontwikkelt met de sociale- en gezondheidswerkers op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Zij staat centraal in een samenwerkingslogica tussen openbare en privé-structuren.
1
Cfr. voor nadere details over de partners punt 6.1 «Kwalitatief hoogstaande samenwerkingsverbanden », blz. 98
16
Een globale benadering van het individu
De mobiele teams zijn samengesteld uit multidisciplinair personeel zodat zij onmiddellijk een globaal overzicht krijgen over de de problemen van de personen die zij ontmoeten. Ze zijn gebroken, beschadigd door het leven en Samusocial kan ze enkel opnieuw op de been krijgen en hun waardigheid laten hervinden door zowel medische als sociale en psychologische / psychiatrische aspecten aan te pakken. Daarom brengt men transversale (medisch-psycho-sociale) vakbekwaamheid samen om de toestand van de persoon in haar globaliteit te kunnen beoordelen.
De globale benadering van het individu staat centraal in de benadering van Samusocial.
De urgentie-aanpak is slechts één methode om mensen in gevaar te bereiken en in geen geval mag men deze benadering een andere invulling geven dan als middel op weg naar het gemeenrecht, naar herinschakeling. De oplossing die Samusocial biedt, is voorlopig en onttrekt de personen in nood in een eerste fase aan het onmiddellijke gevaar. Op termijn tracht het in zekere mate de schade van de sociale breuk te herstellen.
Beter bekend raken met een «onzichtbare» bevolkingsgroep
Samusocial moet ook gezien worden als een actiefilosofie. Op grond van de analyse dat de antwoorden die men formuleert om de uitsluiting op te vangen beperkingen hebben, biedt de organisatie een zowel conceptueel als praktisch antwoord. De evolutie en de legitimiteit hiervan steunen op haar optreden en vlotte aanpasbaarheid. Daarom analyseert Samusocial permanent zijn optreden zodat het dit steeds kan aanpassen. Die doelstelling vereist een steeds betere kennis van de bevolkingsgroep op wie het zich richt. Er bestaan immers slechts weinig gegevens over de slachtoffers van de grote uitsluiting, en dit zowel kwantitatief als kwalitatief. Eén van de doelstellingen van Samusocial is daarom meer kennis te verwerven over deze bevolkingsgroep. De personen die Samusocial ontmoet, worden opgevolgd zodat op regelmatige basis hun eigenschappen in kaart kunnen worden gebracht (aantal, geslacht, leeftijd, medisch-psycho-sociaal…). Daartoe organiseert Samusocial, als partner van Samusocial International, een statistische uitwisseling binnen het observatorium van het Samusocial-netwerk. Deze uitwisseling gaat gepaard met een vergelijkende analyse van de bevolkingsgroepen en van de problemen bij de verschillende entiteiten in Europa en elders in de wereld.
17
Deze informatie dient vervolgens als hefboom om overheden te overtuigen van de noodzaak om instellingen om te vormen en maatregelen aan te passen, maar ook om, in een breder begrip, de kijk op deze groep mensen te wijzigen zodat de maatschappij ze anders kan gaan zien en zelfs opnieuw in haar midden te verwelkomen. De oprichting van Samusocial steunt dus op een radiaal vernieuwende analyse van de grote uitsluiting, zowel van haar wortels als van haar kenmerken en de bestaande antwoorden hierop, en leidt tot de ontwikkeling van een nieuwe manier van optreden. De sociale urgentie ondergaat een fundamentele hernieuwing van de wijze waarop deze grote uitgeslotenen benaderd worden en van de gebruikte instrumenten.
18
Volgens international
de
actiefilosofie
van
het
Handvest
van
Samusocial
Hulp bieden volgens de filosofie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de beginselen Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap en Solidariteit. Elke Samusocial is de eerste schakel in een keten die strekt van urgentie tot herinschakeling. Elke Samusocial is verbonden met de gemeenrechtelijke medisch-psycho-sociale instellingen, met de verenigingen en organisaties die in dit werkgebied actief zijn en met de institutionele en privé-instanties die de strijd tegen de uitsluiting tot doel hebben. Enkel een structuur die de volgende grondbeginselen onderschrijft, mag zich Samusocial noemen : Waardigheid : Respect voor de waardigheid en de eigen keuze van de persoon : de waardigheid van de persoon in psychische of sociale nood bewaren en doen hervinden ; de erkenning van dit recht houdt in dat men de levenswijze aanvaardt en bijstand aanbiedt met tact en respect. In geen geval wordt een waarde-oordeel geveld, er mag niet geoordeeld worden of enige levenswijze fatsoenlijk of aanvaardbaar is in de ogen van de meerderheid van de bevolking. Het is enkel belangrijk dat wordt opgetreden op het ogenblik waarop de persoon zijn levenswijze niet langer aanhoudt ; op het ogenblik waarop deze uit eigen wil zijn dagelijks bestaan wenst te verbeteren of te wijzigen. In de bijstand die wordt verstrekt, mag geen wil tot normalisering of sociale controle optreden ten opzichte van de betrokkene. Bovendien mag deze bijstand, behoudens levensgevaar voor het individu of voor een derde, enkel verstrekt worden in functie van de keuzes van deze persoon. Er mag de persoon geen enkele interventie van sociale of medische aard worden opgedrongen. Samusocial is een dienst waarvan mensen gebruik moeten kunnen maken indien zij dat wensen en die zij kunnen verlaten wanneer zij dat wensen. Het vrijwaren van de filosofische en godsdienstige overtuiging van de persoon : de hulpverstrekkers mogen in geen geval hun filosofische, godsdienstige of politieke overtuiging opleggen aan de begunstigden van de bijstand. Deze opvattingen mogen niet ten grondslag liggen aan de beslissing om de hulp toe te staan of te weigeren en evenmin de aard hiervan bepalen. Ze mogen niet leiden tot proselitisme ten opzichte van de begunstigde. De plicht tot solidariteit : aangezien ook de solidariteit vereist dat men respect opbrengt voor de wensen en keuzes van het individu, is de maatschappij deze verschuldigd van zodra de persoon om bijstand heeft verzocht.
19
Maar dit antwoord is niet altijd toereikend. Samusocial werkt volgens een solidariteitslogica die het zichzelf oplegt en die doorwerkt via bestaande sociale voorzieningen om de persoon te helpen aan zijn materiële behoeften te voldoen, maar ook aan de talrijke innerlijke obstakels en moeilijkheden waarmee diens parcours bezaaid is. Het is belangrijk dat bij Samusocial en de diensten waarmee het samenwerkt een handvest bestaat, niet als absolute resultaatsverbintenis, maar in dienst van een verbeterd welzijn voor de persoon die op ons een beroep doet. Het beroepsgeheim : de hulpverleners dienen het beroepsgeheim te respecteren. Samusocial mag nooit gegevens vrijgeven over de persoon, ongeacht de aard van deze informatie of de instantie of de persoon die hierom verzoekt. Enkel een ruwe en anonieme verwerking van bepaalde gegevens mag specifiek dienen voor statistisch onderzoek. Het burgerschap : de opgevangen persoon het recht waarborgen op informatie, communicatie, participatie en op de uitoefening van zijn burgerrechten en -plichten. De erkenning van dit recht houdt in dat de middelen verkregen worden waarmee de persoon zijn burgerlijke identiteit kan bewijzen, dat deze in de gelegenheid verkeert om zich te informeren en te leren communiceren en te breken met zijn isolement, of hierbij geholpen wordt. Daartoe zet Samusocial zich in om de opgevangen personen te informeren, ze te helpen door ze door te verwijzen en de toegang tot de bevoegde diensten te vergemakkelijken.
Samusocial heeft het Handvest van Samusocial International onderschreven
20
DE OPDRACHTEN VAN SAMUSOCIAL : WERKING EN BALANS VAN DE ACTIVITEITEN 2011
De wil om de maatschappelijke problematiek van de opgevangen personen ernstig en methodisch aan te pakken is er gekomen dank zij de systematisering en de gestandaardiseerde gegevensverzameling die bestaat sinds Samusocial operationeel werd. Deze gegevensverzameling krijgt een neerslag in de jaarlijkse statistieken en biedt ons een leeswijzer en een analytische basis om de evolutie van de bevolkingsgroepen (die langs Samusocial transiteren) en van de oorzaken van de breuk met de maatschappij beter te begrijpen over een welbepaalde periode. In hoofdzaak hebben de gegevens die wij onderzoeken betrekking op het groene nummer, op het dringend verblijf, op de oorzaken van de breuk, op het psychosociaal en medisch werk.
Een overzicht van de activiteiten van Samusocial in 2010 aan de hand van zijn opdrachten - het groene nummer, - de mobiele teams - het dringend verblijf - het psychosociaal werk - de medische en paramedische permanenties - en ten slotte het mandaat voor het beheer van het winterplan voor de ondersteuning van de daklozen.
Al onze diensten zijn GRATIS, LAAGDREMPELIG, TOEGANKELIJK VOOR ALLE BEVOLKINGSGROEPEN, 24U/24, 365 DAGEN PER JAAR.
Eén vaststelling blijft alvast duidelijk : De armoedemachine werkt sneller dan alle instrumenten en diensten die wij in het leven roepen om de uitsluiting in te dijken.
21
2.1. DE TELEFOONPERMANENTIE : HET GROENE NUMMER (0800/99.340)
2011 : in totaal 182.912 oproepen met een gemiddelde van 501 oproepen per dag
De telefoonpermanentie is een perfecte aanvulling van de mobiele aanpak. Deze dienst is uniek in het landschap van de permanente (24u/24) maatschappelijke bijstand in Brussel. Ze verbreedt onmiskenbaar het werkingsspectrum van de maatschappelijke bijstand. Langs hier transiteren dag en nacht alle persoonsbeschrijvingen en alle vragen om hulp. Met ondersteuning van aangepaste software (wij kunnen dank zij de Parijse Samusocial gebruik maken van een computerprogramma dat in Frankrijk van overheidswege is erkend - DDASS) geldt de telefoonpermanentie als het zenuwcentrum van Samusocial, dat voor iedereen toegankelijk is langs het gratis groene
nummer. Er worden per persoon vertrouwelijke fiches ingevuld, die men vervolgens met de instemming van de betrokkene aanvult. Deze fiches groeien mee met de opvang en maken een systematische verzameling van nieuwe informatie mogelijk. Ze bieden de mogelijkheid om de ontbrekende stukken in het levensverhaal van de persoon in te vullen. Daarnaast zorgt de coördinatie met de andere sociaal-sanitaire voorzieningen voor een regulering in 'real time' van het aanbod aan beschikbare diensten. Dank zij een nauwe band met de diensten die onderdak verlenen, beschikt men over het aantal plaatsen dat zowel 's morgens als 's avonds beschikbaar is zodat gebruikers die daarom vragen en aan de aanvaardingscriteria voldoen (vrouwen met of zonder kinderen, gezinnen, alleenstaande mannen, koppels, verslaafden,…) van de centra doorverwezen kunnen worden.
Het groene nummer : 0800/ 99 340 22
De telefoonpermanentie heeft als functie : -de oproepers een eerste keer toe te horen en samen met hen de vraag uit te diepen. -optreden als filter om mensen in acute crisis beter te kunnen benaderen en het mobiele team alle elementen te verstrekken die nodig zijn om de context in te schatten. -de persoonsbeschrijvingen en verzoeken om interventie van de mobiele hulpteams doorspelen. -de verzoeken van andere sociale diensten opvangen en behandelen. -instaan voor registratie en dispatching van : de verzoeken om onderdak (groen nummer 0800) de binnenkomende doorverwijzingen vanwege andere ziekenhuizen, politie, associatieve sector …(vast nummer).
diensten :
OCMW's,
-informatie voor de interventies doorsturen naar de ambulante hulpteams (“la Maraude”) en contact opnemen met de diensten waarnaar het mobiele team de opgevangen persoon zal oriënteren (ziekenhuis, OCMW, politie, andere opvangdiensten, enz.) -De centrale coördinatie tussen de verschillende diensten (tijdens het Winterplan).
Grafiek nr. 1 : Spreiding van oproepen voor nachtverblijf en oproepen voor psychosociaal werk 110000
96135
100000
86777
90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0
Oproepen voor een nachtverblijf
Oproepen voor psychosociaal werk
Gespreid over de twaalf maanden tekenden we gemiddelde van 501
182.912 oproepen
op, met een
oproepen per dag.
De activiteit van het groene nummer kent sinds 2001 een sterke en aanhoudende groei :
23
2001 : 39.785 2002 : 44.704 2003 : 60.316 2004 : 75.920 2005 : 93.145 2006 : 107.675 2007 : 121.872 2008 : 147.095 2009 : 161.067 2010 : 181.874 2011 : 182.912
hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij hetzij
109 122 165 208 255 295 334 403 441 498 501
oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag oproepen per dag
Grafiek nr. 2 : Het aantal oproepen volgens oorsprong (logaritmische schaal) 10552
10583
11653
13875
20485
20145
Particulieren
Politie
Openbare ziekenhuizen
Begunstigden
OCMW
Verzoeken om nachtverblijf
3521
6685
2861 Opvangtehuizen
Gemeentebesturen
1328
355 Sociale w oningen
Teamleden
274 Centra voor geestelijke gezondheidszorg
1358
209 Juridische diensten
904
137 Ontw enningsdiensten
607
125 Privé-ziekenhuizen
45 Centra voor gezinsplanning
121
41 AMO
107
35 Sociale scholen
Rusthuizen
25
100
Scholen verpleegkundigen
1000
Beledigingen
10000
Medische huizen
100000
Verenigingen
1000000
96135
Deze sterke groei vindt zijn verklaring in de toegenomen capaciteit tijdens de winterperiode, in het succes van het groene nummer door de sterke mediatisering dit jaar, in een groter engagement van particulieren, maar vooral ook door de versterking van het psychosociaal werk.
Taalproblemen
Geen antw oord
Therapeutische Gemeenschappen 8
1
Crèches 4
10
24
BINNENKOMENDE DOORVERWIJZINGEN Van de 1.842 binnenkomende doorverwijzingen naar onze verblijfscentra : -zijn er 728 afkomsting van onze mobiele hulpteams -239 van de OCMW's -211 van de associatieve sector voor hulp aan daklozen -121 van andere verenigingen (gezinsplanning, Kinderrechtencommissaris, …) -184 van de politie -161 van de ziekenhuizen -169 van particulieren -29 van de centra voor geestelijke gezondheidszorg
Grafiek nr. 3: Binnenkomende doorverwijzingen = 1842
Politie; 184; 10% Particulieren; 169; 9% Doorverw ijzingen van de 'Maraude'; 728; 40% Ziekenhuizen; 161; 9%
OCMW; 239; 13% Centra voor geestelijke gezondheidszorg; 29; 2% Verenigingen uit deOverige daklozensector; 211; 11% verenigingen; 121; 7%
25
2.2. DE MOBIELE TEAMS : de « MARAUDE » In 2011 :
7.994 individuele ontmoetingen 15.991 prestaties
Het werk van de mobiele teams bestaat erin mensen tegemoet te treden die op straat lichamelijk of geestelijk in nood lijken te verkeren. De mobiele teams van Samusocial bestrijken het hele grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De mobiele teams hebben in hoofdzaak vier opdrachten :
TEGEMOET TREDEN. Ze stappen op daklozen toe die een chronisch zwerversbestaan leiden en vaak sterk gedesocialiseerd zijn en ze proberen een band te creëren (lange-termijnwerk gebaseerd op helpen, luisteren en begeleiden) ;
OP ZOEK GAAN NAAR personen die in nood lijken te verkeren op straat en in de stations (dit zijn acute sociale interventies : informeren, onder dak brengen, doorverwijzen naar de spoeddiensten van de ziekenhuizen) ;
INGAAN OP PERSOONSBESCHRIJVINGEN van mensen in nood, zoals die worden doorgestuurd door particulieren,., die zich zorgen maken over de toestand van daklozen in hun nabijheid.
26
PROSPECTEREN om de plaatsen in kaart te brengen waar daklozen zich afzonderen om bescherming te zoeken. Daklozen zoeken 's nachts vaak afgelegen en moeilijk toegankelijke plekken op en worden zo onzichtbaar voor hun omgeving.
27
De mobiele teams hebben 4 nauwkeurige doelstellingen : - De ontmoeting : in contact treden, op de betrokkenen « toestappen », wat tact, fijngevoeligheid en professionalisme vereist in de benadering van de persoon. Aan de ontmoeting zijn regels en procedures verbonden (gehurkte houding, luisteren, respect). - De diagnose : de medisch-psycho-sociale toestand van de hulpbehoevende persoon evalueren ; - Het verstrekken van primaire zorgen, indien nodig. - Begeleiding en doorverwijzing. Indien nodig en enkel als de persoon dat wenst, kan deze worden doorverwezen naar ons noodverblijfcentrum of naar enige andere instelling die is aangepast aan de vastgestelde problematiek (ziekenhuis, opvangtehuis, opvangcentrum voor minderjarigen, enz...). Het doel van het mobiele optreden is in de eerste plaats zoveel mogelijk het lijden van de betrokkene te verminderen, deze te ondersteunen en te helpen door hem ertoe aan te zetten de middelen te gebruiken waarover hij zelf beschikt, en te begeleiden indien gewenst. Dit is zonder enige twijfel het onmisbare en vernieuwende instrument dat in Brussel ontbrak. Door gebruik te maken van spoedtechnieken en zelf op zoek te gaan naar de daklozen is Samusocial voor de sociale wereld wat ambulances zijn in de medische sector. Vandaag lijkt dit type voorziening ook overdag onmisbaar te zijn voor het beantwoorden van de noodoproepen. Het werk van de teams bestaat erin een band tot stand te brengen, een dialoog op te starten en een wederzijdse vertrouwensrelatie uit te bouwen. Deze relatie ontstaat met de tijd. De doelstelling is om de persoon te helpen zichzelf terug op te bouwen, zijn lijden te verminderen, zijn eigen middelen opnieuw te gebruiken en bruggen te slaan naar de institutionele wereld. De “maraude” is actief van 16u in de vooravond tot 2u30 's morgens. Tijdens de winter en in andere « crisisperiodes » treden de mobiele teams ook op buiten de gebruikelijke uren. Sommige personen wijken niet van hun territorium, ongeacht het uur, anderen verbergen zich en slapen 's nachts pas laat in. De mobiele teams, die permanent in contact staan met de centrale, hebben als opdracht een visuele sociale diagnose te stellen van de toestand van de beschreven en ontmoete daklozen en beslissen vervolgens over de mogelijkheden om de persoon door te verwijzen als deze dat wil. Het principe is eenvoudig. Het mobiele team treedt in contact met de persoon in nood. Op die manier is een snel optreden mogelijk, kan bemiddeld worden bij conflicten en kan tevens een betere visuele diagnose worden gesteld van de context en de eigenlijke toestand.
28
Het mobiele team is interdisciplinair samengesteld uit een chauffeur, een verpleegkundige, een maatschappelijk werker en/of een psycholoog en een arts wanneer dit vereist is. De maatschappelijk assistent gaat in op de sociale nood van de betrokkene door een band te scheppen en in dialoog te gaan om deze zelf een vraag te laten formuleren indien dat mogelijk is en indien hij dat wenst. Vervolgens ziet de maatschappelijk werker erop toe dat onmiddellijk of op korte termijn een oplossing gevonden wordt voor de geformuleerde vraag en de vastgestelde toestand. De verpleegkundige evalueert de medische urgentie en vult de sociale diagnose aan met een medische basisdiagnose. Indien nodig wordt de persoon doorverwezen naar een ziekenhuis of naar de arts van Dokters van de Wereld bij kleinere problemen. Dit jaar konden wij een beroep doen op de occasionele aanwezigheid van een arts bij de mobiele actie. Om zo goed als mogelijk aan te sluiten bij de behoefte inventariseren de teams de personen die behoefte hebben aan medische verzorging en sturen er een team met een arts heen. Sinds twee jaar beschikken de mobiele teams over een psychologisch deskundige als aanvulling bij de competentie van de professionals in het team.
Een aantal jaren geleden is de werkmethode van de mobiele teams herzien. Wij hebben ervoor gekozen om een maximum aan tijd te concentreren op de meest gedesocialiseerde mensen. Deze blijven ver van de stations en de drukte en hebben een grote behoefte aan een relationele band, aan psychologische bijstand en verzorging.
29
De concentratie van andere diensten in de stations gedurende de dag (erkende diensten voor bijstand aan daklozen en vrijwilligersorganisaties) zorgen voor associatieve aanwezigheid bij de aanwezige zwervers en verstrekken voedsel en andere diensten. Wij blijven 's avonds langsgaan in de stations, maar minder frequent dan vroeger. 2.2.1. DE MOBIELE TEAMS IN 2011 In 2011 deden de mobiele hulpteams 7.994
individuele ontmoetingen.
De teams ontmoetten zo 1.792 Binnen die groep
verschillende personen. identificeerden wij 1633 « nieuwe » personen,
mensen die
onze diensten voor het eerste ontmoetten. 9000 8000
Grafiek nr. 4 : Aantal ontmoetingen, verschillende personen en nieuwe personen 7994
7000 6000 5000 4000 3000 1792
1633
Verschillende personen
Nieuwe personen
2000 1000 0
Aantal ontmoetingen
Grafiek 5: Prestaties van de mobiele teams (= 13117) 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
5827
2398 1676
Een band creëren
PMS gespr ek
Begeleidin g en doorverwi jzing overdag
1572
Dekens
728
579
337
Doorverwi jzingen naar Samusoci al
Zorgprest aties
Overige doorverwi jzingen
30
In 2011 verrichtten onze mobiele teams
15.991 prestaties, hetzij:
-5.827 prestaties om de maatschappelijke
band te herstellen -2.398 psycho-medisch–sociale gesprekken -1.676 verdeelde dekens -1.572 prestaties van zorgenverstrekking door het verpleegkundige personeel of door DvdW. -579
hygiëneprestaties
-1.065
nachtelijke doorverwijzingen waarvan :
728 naar het nachtcentrum van Samusocial, hetzij 68,4 % van alle doorverwijzingen, 337 naar andere diensten (spoedgevallen, medische diensten, associatieve sector), hetzij 31,6% van de doorverwijzingen verricht door de mobiele teams. -2.874 doorverwijzingen en begeleidingen overdag (vervoer, begeleiding, enz.) Eén van de essentiële functies van de mobiele hulpteams is om in de mate van het mogelijke de ontmoete bevolkingsgroep door te verwijzen naar aangepaste diensten voor hun specifieke situatie, voor hun behoeften. Het gebrek aan infrastructuur die is aangepast aan mensen met meerdere problemen beperkt echter sterk het aantal doorverwijzingsmogelijkheden2.
2
Cfr. Hiervoor het punt « Moeilijkheid/onmogelijkheid om de (talrijke) “multi-deficiënte” personen weg te krijgen van de straat », blz. 88 van dit verslag.
31
Grafiek nr. 6 : Aantal nachtelijke interventies en doorverwijzingen of begeleidingen overdag per gemeente 1905
2500
2000
ns Ga
1254 0
Ov e
ho
re n ri g Za 1 0 8 e ve 3 ge n t m e Gr e e m im nte b n St -A K o Ha e rg ga e r e e n k th e n 1 a - lb Be e r 1 3 0 rc g 1 he 0 8 m 1 E 10 W O v e u at d e re 8 2 er rg 1 1 m em 4 aa Si l -B V 1 0 nt or 1 6 -L o sv st 0 am oo 1 br rd 1 9 ec ht J e e 1 0 s -W tte 1 7 0 Si nt S -P c h ol u 1 0 ie a w 90 te a r e 1 rs b e 2 -W e 0 0 ol k 1 uw 0 3 Si nt e 0 -J a E Uk 1 1 n s t t e ke 5 0 -M rb l 1 ol e e 1 8 0 e An nb k 1 0 de e e 4 0 rl e k 1 ch 08 Br us El t 1 0 s se Si e n 0 7 lS nt e 0 ta -J o 1 0 d 1 0 Si n o s t 5 0 t 0 0 -G 1 2 , 1 illi 10 02 s 1 0 06 en 0 11 20
0
0
500
0 0 0
1000
19 59 7 67 2 79 103 121 129 147 5 165 166 162 169 180 116 198 3 213 7 206 15 297 81 230 6 403 71 512 108 585 229 607 108 658 714
1500
Interventies Doorverwijzing overdag en begeleiding
Logischerwijs zijn Brussel-Stad, St.-Gillis en Elsene de gemeenten met het grootste aantal nachtelijke interventies van onze mobiele hulpteams. Brussel-Stad is de gemeente met de grootste dichtheid aan daklozen. En dit om meerdere redenen : het feit dat de meeste sociale diensten voor daklozen in het stadscentrum zijn geconcentreerd (hulpverlening aan daklozen, sociale restaurants, medische huizen, …), de nabijheid van het openbaar ziekenhuis Sint-Pieter, de aanwezigheid van het Centraal Station, de aantrekkingskracht van het stadscentrum en de bijhorende drukte. Sint-Gillis en Elsene van hun kant zijn grensgemeenten van de Stad Brussel. Sint-Gillis heeft het Zuidstation op zijn grondgebied en ook het Sint-Gillisvoorplein en de wijk rond de Hallepoort worden door het daklozenpubliek druk bezocht. Anderzijds is in deze gemeente ook het sociaal restaurant Clos-Ste-Thèrèse gevestigd, het opvangtehuis l’Ilot, de vzw Dune en de opvangdienst voor drugsverslaafden Enaden, die overdag voor heel wat begeleiding zorgen. Elsene is de thuishaven van projet Lama, het Protestants Sociaal Centrum, het ziekenhuis van Elsene, de vzw SIREAS, waarnaar heel wat personen voor dagbegeleiding worden georiënteerd. De plaatsen waar onze mobiele teams 's nachts regelmatig tussenkomen zijn het Ziekenhuis van Elsene, het Flageyplein en de wijken rondom de Generaal Jacqueslaan. Ondanks het feit dat de gemeente verder van het centrum ligt, kent ook Oudergem heel wat interventies, en dit om verschillende redenen : het grote aantal
32
persoonsbeschrijvingen door particulieren die in deze gemeente wonen, maar ook de aanwezigheid van een groep personen met de Poolse nationaliteit, die onze teams op regelmatige basis opvolgt in de buurt van het metrostation Hermann Debroux en het gelijknamige viaduct. Ook de gemeente Sint-Joost staat in voor een groot aantal interventies 's nachts vanwege de nabijheid van het Noordstation en overdag met doorverwijzingen naar Caritas dat bijdraagt tot de organisatie van de vrijwillige repatriëring van personen die onwettig op het grondgebied verblijven. De interventies in Schaarbeek kunnen in grote mate worden toegeschreven aan de aanwezigheid van het Noordstation op haar grondgebied. In aansluiting op het werk van onze nachtteams mobiliseren wij ook steeds vaker mobiele teams overdag ter begeleiding van de opgevangen personen naar de diensten die enkel tijdens de kantooruren geopend zijn. Daarom is het belangrijk dat er
complementaire dagteams
komen zodat ook
overdag gewerkt kan worden aan het vrijmaken van rechten en andere dienstverlening. Ten slotte wacht Samusocial ook nog steeds op erkenning van de Gemeenschappelijke gemeenschapscommissie als dienst voor straathoekwerk. De erkenningsaanvraag hiervoor is in 2005 ingediend bij de GGC. De inspectierapporten die volgden op de aanvraag waren positief, maar wij wachten op een beslissing van de Ministers bevoegd voor Welzijn bij de GGC.
33
2.3. HET NACHTVERBLIJF : ONDERDAK, RUST EN PSYCHOSOCIAAL WERK :
2011 :
93.116 verstrekte nachtverblijven aan 6.674 verschillende personen
Het dringend onderdak is een opvang van : -acute crisissituaties : uitzetting uit de woning, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, gezinnen in nood, enz. -personen die een chronisch zwerversbestaan leiden (langdurige daklozen) en die niet langer de collectieve leefregels kunnen delen die gelden in instellingen zoals “opvangtehuizen”. Mensen in crisissituaties worden het hele jaar door opgevangen als doorverwijzing onmogelijk is. Daarom worden in de vooravond de overblijvende plaatsen toegewezen in functie van de telefoonoproepen. Als het aantal beschikbare plaatsen ontoereikend is door het grote aantal aanvragen geven de regulatoren prioriteit aan de meest kwetsbare personen.
Elke persoon die onderdak krijgt, kan gebruik maken van een totaalaanbod van diensten : De dienstverlening die Samusocial aanbiedt aan de opgevangen personen : -Een
psychosociale permanentie :
individuele gesprekken 's avonds met
doorverwijzing naar de dagdiensten van Samusocial en andere sociale diensten voor begeleiding bij het psychosociaal werk en met name de opening van rechten. -Geneeskundige
en verpleegkundige permanenties in met Dokters van de Wereld. -Een pedicuurpermanentie, -Een vestiairedienst. -Een leeshoek met internettoegang -Warme maaltijden 's avonds en ontbijt 's morgens. -sanitair (douches, WC).
samenwerking
34
Grafiek nr. 7: Aantal aanvragen voor een nachtverblijf, aantal geboden nachtverblijven en aantal ondergebrachte personen
140000 120000
116210
93116
100000 80000 60000 40000 20000
6674 0
Aantal aanvragen voor een nachtverblijf
Aantal geboden nachtverblijven
Aantal verschillende personen die zijn ondergebracht
Tijdens het jaar 2011 verstrekte Samusocial zo
93.116 nachtverblijven aan 6.674 verschillende personen, hetzij een gemiddelde van 255 nachtverblijven per dag
De vaststelling dat er een gebrek aan plaatsen bestaat voor dringende nachtopvang, het feit dat het profiel van een deel van de opgevangen mensen niet voldoet aan de vereisten van de bestaande diensten binnen het netwerk, de nachtelijke sluiting en de verzadiging van de meeste opvangtehuizen, het ontbreken van vernieuwende en pertinente projecten als antwoord op de behoeften van bepaalde types bevolkingsgroepen met een uitgesloten bestaan zijn stuk voor stuk hinderpalen bij onze doorverwijzingsopdracht, omdat we tot 's morgens moeten wachten tot de diensten functioneren voor de mensen die voldoen aan de toegangscriteria. De structuur van het huidige gebouw beschikt over een erkend sas van maximaal 120 bedden. De realiteit van de behoeften en van dringende noodsituaties (zwaar verzwakte personen, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, gezinnen in nood) nopen de nachtcoördinator er echter vaak toe om tot 160 mensen per nacht een onderdak te bieden.
35
Operationele regeling voor het reserveren van bedden De nachtverblijven worden toegewezen van zodra iedere mogelijkheid tot doorverwijzing is uitgeput. De dringende gevallen en de mensen die niet bekend zijn bij onze dienst worden naar ons doorverwezen naarmate ze opbellen en enkel indien ze niet elders kunnen worden ondergebracht. Voor de mensen die bekend zijn bij onze dienst worden de overblijvende plaatsen toegewezen per telefoon vanaf 18u. In werkelijkheid is het gebrek aan beschikbare plaatsen op het Brussels grondgebied nog altijd even groot. Anderzijds behoort het grootste deel van de zwervende personen die aanvaarden om naar het centrum voor noodopvang te komen tot een publiek dat op zeer korte termijn nood heeft aan een laagdrempelige behandeling, wat de doorverwijzing van deze groep naar de tweedelijnsdiensten sterk bemoeilijkt. Men stelt vast dat een groot aantal mensen dat een onderkomen vindt in de “laagdrempelige” stelsels vaak niet langer in staat is om de regels te aanvaarden die gelden in instellingen van het type «opvangtehuizen». Men kan voor deze mensen als doelstelling moeilijk herintegratie vooropstellen omdat zij doorgaans nog nooit geïntegreerd zijn geweest en hun hele leven lang al erkenning ontberen. Deze situaties vereisen meer tijd en in de werkzaamheden moet voor lichaam en geest een herstellend effect worden geïntegreerd. Pas daarna zijn deze mensen opnieuw tot enig zelfrespect in staat, slechts dan kunnen ze opnieuw zin geven aan de rest van hun leven door opnieuw de genoegens ervan te leren kennen. Aangezien Samusocial de enige operator is die dag en nacht gratis opvang kan organiseren en voldoet aan de voorwaarden voor een sanitair, sociaal en veiligheidsaanbod voor vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld en gezinnen, is de opvang van deze groepen voor ons uitgegroeid tot een prioriteit en zelfs een plicht. Er wordt rekening gehouden met het medisch en verpleegkundig advies bij de toekenning van de bedden en er wordt prioriteit verleend aan zieken en mensen die nood hebben aan verzorging. Binnen de groep die een chronisch zwerversbestaan leidt, zijn er veel mensen die hun gezondheidsproblemen niet onder ogen willen zien en zich daarom niet wenden tot de medische dagdiensten. Dank zij de proactieve aanpak van verpleegkundigen en artsen kunnen chronische aandoeningen worden behandeld en hoeft men niet systematisch een beroep te doen op de nachtelijke spoeddiensten van de ziekenhuizen voor pathologieën waarvoor een ambulante behandeling mogelijk is. Mensen met een gipsverband of met acute ademhalingsaandoeningen worden eveneens voor een kort verblijf ondergebracht bij Samusocial (men kan moeilijk iemand op straat laten met een nat gipsverband bijvoorbeeld). Ten slotte zal bijzondere aandacht besteed worden aan mensen die opnieuw dakloos zijn. Zij krijgen prioritaire ondersteuning zodat ze zo snel mogelijk heropleven en we voorkomen dat ze terechtkomen in de spiraal van het zwerversbestaan.
36
2.3.1. EEN KWALITATIEF HOOGSTAANDE INFRASTRUCTUUR Toegankelijkheid De ligging van het gebouw is niet toevallig. Het was onze intentie om een plaats te vinden nabij de ruimten waar mensen met een zwervend bestaan het vaakst naartoe trekken, de drie Brusselse stations. Met deze strategische ligging in het centrum maken we het in de eerste plaats de mensen gemakkelijker die op eigen kracht naar het gebouw komen.
Toegankelijkheid voor minder validen Het leven op straat is voor iedereen moeilijk. Toch wordt het nog vele malen ingewikkelder wanneer men slechts beperkt mobiel is, hetzij door een langdurige handicap, hetzij omdat de betrokkene tijdelijk immobiel is door een gipsverband of enig ander lichamelijk probleem. Maar voor dit soort situaties bestond tot voor kort geen oplossing. Geen enkele organisatie kon voor deze personen een kosteloze opvang verzorgen met aangepaste bedden, vrije bewegingsruimte voor een rolstoel, aangepaste toiletten en douches. Niemand kon deze mensen autonomie verzekeren binnen een structuur. Hieraan komen we vandaag tegemoet met deze nieuwe ruimte die beschikt over een lift en aangepaste toiletten.
Respect en waardigheid
Opvang in een aangename, warme en respectvolle omgeving voor alle mannen, vrouwen en gezinnen die op een bepaald moment van hun leven in crisis verkeren, is de enige waardige aanpak en een plicht voor een maatschappij die uitsluiting bestrijdt. Daarom is veel aandacht besteed aan aspecten die soms ten onrechte worden verwaarloosd, ook al zijn ze essentieel voor elk individu. En dan gaat het meer bepaald over slaapruimten die de intimiteit respecteren van personen, koppels en gezinnen in plaats van opvang in slaapzalen ; aangepaste en voldoende sanitaire installaties ; gemeenschappelijke ruimten die verschillen in functie van activiteiten en doelgroepen.
37
Verschillende leefruimten. De sociale urgentie is geen pretje. De vaststelling van de sterke verarming van een deel van de bevolking is niet nieuw. Evenmin trouwens als het gebrek aan woningen die betaalbaar zijn voor lage inkomens. Hierdoor neemt de opvang van eenoudergezinnen in omvang toe bij de organisaties voor sociale urgentie. Gezinnen die hun woning verliezen kampen zeer vaak ook met andere problemen zoals partnergeweld, relatiecrisissen, weggelopen jongeren e.d. op het moment dat ze bij ons aankloppen. Paradoxaal genoeg blijft naast deze acute crisissituaties ook een bevolkingsgroep bestaan die een langdurig zwerversbestaan leidt en die als de avond valt vaak op zoek gaan naar een dak voor de nacht. Al deze situaties komen samen op éénzelfde plaats, maar ze hebben behoefte aan afzonderlijke benaderingsmethodes en aan leefruimten die zijn aangepast aan hun realiteit. We moeten voorkomen dat men bovenop een vaak traumatische crisissituatie ook nog eens geconfronteerd wordt met mensen die lijden aan alcoholisme, psychiatrische stoornissen of enige andere vorm van lijden. We hebben een kinderruimte ingericht waar de omkadering gericht is op de veiligheid van het kind, op ontspanningsmogelijkheden en uiteindelijk op een vorm van welzijn omdat wij een vorm van preventie willen verzekeren zodat dit moment buiten de eigen woonomgeving niet zou leiden tot angst of psychologische onrust in het vervolg van hun levensloop.
38
Een ruimte voorbehouden voor hygiëne Als we de verbetering brengen in de hygiëne van de mensen die op straat leven, dan heeft dat ook een preventieve sanitaire functie ; het vergemakkelijkt de toegang van mensen zonder woning tot sanitaire infrastructuur. In Brussel bestaan een aantal plaatsen waar men aan deze vraag voldoet. Deze dienstverlening volstaat vandaag achter niet en ons initiatief bestaat erin om dit aanbod te versterken omdat het volgens ons een belangrijke schakel is in de opdracht die een grote stad heeft om te voorzien in de volksgezondheid. De datum waarop deze dienst van start gaat, is nog niet bepaald. 110 structurele plaatsen : onvoldoende De realiteit van onze dagelijkse activiteiten noopt ons tot de vaststelling dat de capaciteit voor gratis opvang ontoereikend is en als actor van de laatste kans worden wij geconfronteerd met een zeer groot aantal weigeringen van opvang bij gebrek aan plaats. Maar ook al biedt onderdak duidelijk geen globale oplossing, toch zorgt het feit dat wij mensen moeten weigeren voor spanning tussen de zwervers. Het leidt tot wantrouwen en een verlies en zelfs een algehele weigering van de dialoog, waardoor het hele project aan kritiek wordt blootgesteld en door sommigen zelf volledig wordt verworpen. Deze houding is begrijpelijk maar ze werkt verlammend voor de dienst.
39
2.4. DE PSYCHOSOCIALE ORGANISATIE : MAATSCHAPPELIJKE BIJSTAND, NAZORG EN DOORVERWIJZING
2011 : 1058 uitgaande doorverwijzingen door onze diensten waarvan 868 doorverwezen mannen en vrtouwen door de sociale dienst 131 doorverwijzingen van gezinnen door de cel « gezinnen » 59 personen van de psychologische cel Dit is een gemiddelde van 3
doorverwijzingen per dag.
2.4.1. SOCIALE BEGELEIDING De begeleiding gaat verder op het werk dat 's nachts te velde gebeurt en moet de sociale diagnose verfijnen en uitdiepen en helpt de betrokkene een specifieke vraag te formuleren.
De maatschappelijke begeleiding benadert de toestand van de persoon in zijn geheel en streeft er in de eerste plaats naar diens gemene rechten te herstellen om vervolgens samen met de betrokkene een project uit te werken dat op zijn haalbaarheid wordt onderzocht om hem opnieuw op weg te helpen in de maatschappij. De beroepsmensen van de begeleiding hanteren een aparte aanpak voor de verschillende situaties waarmee zij worden geconfronteerd : benadering, duur en methode zijn aangepast aan de verschillende probleemcategorieën. Zo werken wij verschillend in op chronische zwerverstoestanden en op dringende crisissituaties. De methodes die horen bij de verschillende sociale benaderingen blijven daarom evolueren. Wij trachten deze methodes permanent aan te passen wanneer de traditionele aanpak niet heeft geleid tot een duurzame oplossing.
40
Onderdak verlenen alleen is niet voldoende. Begeleiding is essentieel voor : de doorverwijzing (opvangtehuizen, medische structuren, ontwenningscentra, psychiatrische instellingen, rusthuizen, enz.) het herstel van rechten : leefloon, werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering, heropening van dossiers die werden afgesloten omdat oproepingen niet werden beantwoord, … dringende sociale bijstand (voedselpakketten, maaltijdbons voor sociale restaurants, voorschotten op uitkeringen van de volgende maand : toestanden die bestaan als gevolg van agressie, diefstal en een fout inkomstenbeheer) vragen om informatie of nadere toelichting – want mensen hebben moeite om het jargon van de administraties te ontcijferen. Bovendien bestaan er steeds terugkomende clichés over het verkrijgen van financiële steun : zwartwerk, de soms moeilijke betrekkingen met maatschappelijke werkers die niet de vereiste informatie verstrekken voor een goed begrip van de werking van de instelling. Op dit vlak werken we in hoofdzaak samen met de OCMW's van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De verzoeken om maatschappelijke bijstand of om verzorging worden pas doorgespeeld naar de bevoegde diensten nadat dit eerst is voorgesteld aan de betrokkene en met hem werd overlegd. Er wordt gewerkt in synergie met de maatschappelijke werkers van de instelling die de gebruiker eventueel kan opvangen en die het best aan de behoefte beantwoordt omdat het essentieel is dat de persoon ten volle achter zijn project staat en dat hierbij rekening wordt gehouden met zijn eigen ritme. 2.4.2.1. Uitgaande doorverwijzingen van personen
Over
het
hele
jaar
doorverwijzingen
verzorgde naar
onze
sociale
tweedelijnsinstellingen
dienst die
1058 uitgaande de
nazorg
voor
de
betrokkene overnemen.
Deze cijfers getuigen van pertinent en noodzakelijk maatschappelijk begeleidingswerk vooral bij het minder chronische publiek waarvoor onmiddellijke steun wordt verzorgd om te voorkomen dat zij afglijden in de spiraal van het zwerversbestaan (reservering van een prioritair nachtverblijf onder specifieke voorwaarden : dagelijkse opvolging van de inspanningen om de rechten te herstellen, het zoeken naar een opvangtehuis/oplossing voor onderdak, een integratieproject, hulp bij verslaving, enz.).
41
Opspliting van de doorverwijzingen volgens de dienst : -243 naar het ziekenhuis -216 narar een privé-woning -153 naar Fedasil -108 naar de opvangtehuizen -38 terug naar het gezin -61 terug naar het land van herkomst -30 naar psychiatrische instellingen -12 naar rust-en verzorgingstehuizen -7 naar SOS Jeunes
Grafiek nr. 8: Uitgaande doorverwijzingen
Sos jeunes; 7; 0,81%
Terugkeer land van herkomst; 61; 7,03% Terugkeer naar gezin; 38; 4,38% Psychiatrische instellingen; 30; 3,46% Ziekenhuizen; 243; 28,00%
Privé-woning; 216; 24,88% Opvangtehuis; 108; 12,44% Rust- en verzorgingstehuizen; 12; 1,38% Fedasil; 153; 17,63%
Acute noodsituaties als gevolg van financiële problemen 43,2 % van de personen die voor het eerst toekomen bij Samusocial voor een nachtverblijf worden door geen enkele hulpdienst gevolgd3. Hun administratieve toestand vereist doorgaans een complete herziening en heel wat verschillende administratieve stappen vóór de betrokkenen ook maar naar de sociale dienst van een OCMW kunnen worden gestuurd met het oog op een leefloon of maatschappelijke bijstand.
3
Voor nadere details, cfr. Grafiek 18
42
Dringende crisissituaties als gevolg van financiële problemen
Van de groep die in « sociale urgentie » toekomt zonder enige voorafgaande opvolging, zijn er een aantal personen die gebukt gaan onder financiële problemen, maar zonder opeenhoping van andere problemen. De voorbije jaren stellen wij vast dat er niet langer een opeenhoping van problemen nodig is om op straat terecht te komen. Heel wat mensen leven op straat enkel en alleen omwille van een schuldenprobleem. Het heeft dan ook geen enkele zin deze mensen door te verwijzen naar structuren zoals de « opvangtehuizen » : Ze vereisen geen specifieke begeleiding en willen slechts een minimum uitgeven voor een nieuwe woonst, terwijl de prijs die uitgeslotenen moeten betalen voor een opvangtehuis tussen de 12 en de 20 euro per dag ligt.
Omdat de diensten van Samusocial gratis zijn, sparen deze mensen dit bedrag tijdens hun verblijf uit zodat ze veel sneller opnieuw een eigen woning kunnen betrekken. Zo slagen ze erin om op zeer korte termijn een nieuwe start te maken en opnieuw zelfstandig te worden.
De psychosociale dienst staat in voor de handelingen die moeten worden verricht alvorens de rechten kunnen worden hersteld ; hij legt contact met de diensten die helpen bij het zoeken naar een woning, brengt ze tot bij diensten voor schuldbemiddeling, begeleidt ze bij het betrekken van de nieuwe woning (logistieke en materiële steun) en brengt de betrokkenen ten slotte in contact met een dienst nabij de woonplaats die eventueel een luisterend oor en steun kan bieden.
Op grond van de ervaring die wij de voorbije jaren opdeden en de permanente analyse van de betrokken bevolkingsgroepen en de oorzaken die hen op straat deden terechtkomen, stellen wij vast dat het belangrijk is een onderscheid te maken tussen situaties van “sociale urgentie” die voortkomen uit specifieke crisissen en de langdurig daklozen die leven in de straten van ons Gewest. Uitgaand van deze vaststelling stellen de teams van Samusocial alles in het werk om de behandeling van individuele dossiers van mensen in een toestand van sociale urgentie te versnellen zodat deze snel de centra voor dringende opvang kunnen verlaten om opnieuw een “genormaliseerde” autonomie te hervatten.
De psycho-medisch-sociale teams hebben bijkomende opleiding moeten volgen om beter vertrouwd te raken met de uiteenlopende en vaak complexe wetgevingen omdat de toestanden waarmee zij te maken krijgen ook steeds complexer worden.
Een fijnere en systematische analyse van de “nieuwe” gevallen die de verschillende diensten van Samusocial (mobiele teams, telefoondispatching, dringend nachtverblijf, medische verzorging) opvangen. Een spreiding van de opvolging van de verschillende groepen over beroepsmensen met een grotere deskundigheid in specifieke vakgebieden (de « psychologische » pool, de gezinspool, de mobiele teams). Zonder daarom af te
43
stappen van de traditionele polyvalentie van de personeelsleden van Samusocial leverde deze spreiding al doorslaggevende resultaten op. 2.4.2. SOCIALE BEGELEIDING VAN GEZINNEN Een team van drie maatschappelijk werkers voorziet in de specifieke behoeften van de gezinnen. Het bestaat uit twee nachtreferenten en één dagreferent. Deze zien van nabij toe op alle vragen om onderdak vanwege dit publiek. Een eerste sociale diagnose gebeurt rechtstreeks per telefoon. Daarbij wordt advies verstrekt, informatie en soms een nachtverblijf. Als een plaats beschikbaar is, vangen wij het gezin de dag van het verzoek zelf al op. Aangezien de vraag naar onderdak het beschikbare aantal plaatsen echter overstijgt, moeten wij dagelijks gezinnen weigeren. Hierdoor bieden wij enkel onderdak aan aan gezinnen die geen woning meer hebben en die « nergens terechtkunnen ». Het betreft in hoofdzaak4 : verblijven
Vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, vergezeld van kinderen Gezinnen die uit hun woning zijn gezet Illegale vrouwen met kinderen die al dan niet wettelijk op het grondgebied Gezinnen die recht hebben op opvang in een centrum van fedasil Verslaafde vrouwen met kinderen Gezinnen met geestelijke problemen of aandoeningen Gezinnen die werden uitgesloten van het netwerk van opvangtehuizen Gezinnen die het slachtoffer zijn van brand of een ongezonde woning
In totaal zorgden wij in 2011 voor de opvang van :
178 gezinnen, waarvan 117 éénoudergezinnen 61 twee-oudergezinnen met in totaal 614
personen van wie 375 kinderen.
Omdat de groep van « gezinnen en vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld » steeds groter werd, hebben wij beslist om in real-time een opvang te organiseren. Voor de meeste van deze mensen is dat overdag. Parallel hiermee hebben wij de psychosociale nazorg overdag moeten versterken. 4
Voor een gedetailleerde beschrijving van de redenen waarom gezinnen breken met de maatschappij : cfr. Grafiek 23
44
Bovendien sturen externe diensten ons steeds vaker dit type van noodsituaties door.
2.4.2.1. Uitgaande doorverwijzingen van gezinnen
2011 : 131 doorverwijzingen voor het gezinspubliek Opsplitsing van de doorverwijzingen in functie van de dienst : -Opvangtehuizen : 30, hetzij 21% van de doorverwijzingen van gezinnen -Persoonlijk netwerk : 28, hetzij 19% van de doorverwijzingen van gezinnen -Fedasil : 27, hetzij 18% van de doorverwijzingen van gezinnen -Terugkeer naar huis : 27, hetzij 18% van de doorverwijzingen van gezinnen -Privé-woning : 19 -Terugkeer naar het vaderland : 7 -Vrijwillige repatriëring door Caritas en AVRR : 3 -Sociale woning : 4 -Ziekenhuis : 2
Grafiek nr. 9: Doorverwijzing van gezinnen
Ziekenhuis; 2; 1% Opvangtehuizen; 30; 20%
Terugkeer naar huis; 27; 18%
Terugkeer land van herkomst; 7; 5%
Fedasil; 27; 18% Persoonlijk netwerk; 28; 19% Terugkeer Caritas en AVRR; 3; 2% Sociale woning; 4; 3% Privé-woning; 19; 13%
45
De doorverwijzingen zijn het resultaat van een begeleiding die begint bij de vaststelling van een psycho-medisch-sociale diagnose van het opgevangen gezin. Deze eerste diagnose wordt uitgewerkt van zodra het gezin aankomt, wat zowel overdag als 's nachts kan zijn, aan de hand van het noodopvanggesprek. Daarbij verzamelt men een maximum aan informatie, die vervolgens geldt als basis voor de stappen die aansluitend worden gezet voor de volgende aspecten : o
Anamnese : wij trachten te vinden welke gebeurtenissen hebben geleid tot de breuk. Als het gaat om het verlies van een woning, gaan wij op zoek naar de redenen hiervoor en de wijze waarop de huurwaarborg kan worden gerecupereerd. Als deze is opgebruikt, brengen wij het gezin in contact met het OCMW. Als het mensen betreft die hun werk kwijt zijn, begeleiden wij het gezin bij de inschrijvingsprocedure bij Actiris, Capac, een vakbond, enz.
o Identiteitsdocumenten : wij brengen de administratieve situatie van de gezinnen in orde en brengen ze in contact met de bevoegde overheden zodat ze opnieuw over identiteitsdocumenten kunnen beschikken (Belgische identiteitskaart, verblijfsvergunning, inschrijvingkaart in het vreemdelingenregister, identiteitskaart van onderdaan van een staat uit de Europese Unie, een bijlage van kandidaat-vluchteling, enz.). o Inkomsten : wij herstellen of openen het recht op looninkomsten, werkloosheidsuitkering, gehandicaptenuitkering (handicap van meer dan 66%), uitkering van het ziekenfonds (handicap van minder dan 66%) of het leefloon of maatschappelijke bijstand bij het bevoegde OCMW. o
Ziekenfonds of medische kaart : wij schrijven de gezinnen in bij een ziekenfonds zodat verzorging gedekt wordt, kan dit niet dan wordt een aanvraag voor dringende medische hulpverlening overwogen bij een arts van Dokters van de Wereld en een OCMW.
o
Medische problemen : wij proberen de lichamelijke en geestelijke toestand vast te stellen door de mate van lichamelijke autonomie (het vermogen om zich te verplaatsen, gebruik te maken van het openbaar vervoer) en van geestelijke autonomie (het vermogen om geld te beheren, het vermogen om in te staan voor de persoonlijke hygiëne en zich te kleden, het vermogen om in te staan voor de hygiëne van de woning en huishoudelijke taken te verrichten, het vermogen om te communiceren en sociale contacten te leggen, om te leven zonder toezicht enz.) te beoordelen.
o
Kinderbijslag : als er onderbrekingen zijn in de betaling van de kinderbijslag nemen wij contact op met de uitbetalingsinstellingen. In de tussentijd kan een voorschot op deze uitkeringen worden gevraagd bij het bevoegde OCMW.
o
Alimentatie : in de meeste gevallen moeten wij een advocaat of de Dienst voor Alimentatievorderingen (DAVO) laten tussenkomen om ervoor te zorgen dat de bedragen aan het gezin worden gestort.
46
De doorverwijzing en samenwerking worden zo snel mogelijk ingezet. Afhankelijk van de situatie wordt gewerkt met welbepaalde partners :
Voor gezinnen die uit hun woning zijn gezet, wordt een doorverwijzing georganiseerd naar een opvangtehuis (Ariane, l’Ilôt,Talita, e.a.) of naar een privé-woning via de verenigingen die steun verlenen bij het zoeken naar een woning (Dienst Huisvesting van het OCMW van 1000 Brussel, CAFA in SintGillis, de SVK's van Anderlecht en Vorst, e.a.).
voor gezinnen met zware schulden wordt gewerkt aan doorverwijzing naar schuldbemiddelingsverenigingen en naar de OCMW's.
Voor gezinnen die een asielaanvraag hebben ingediend, en die recht hebben op een plaats in een centrum van Fedasil worden een regelmatige contacten georganiseerd met de dispatching van Fedasil om het gezin zo spoedig mogelijk door te verwijzen naar een centrum dat hiervoor is uitgerust van zodra daar plaatsen vrijkomen.
Voor illegale gezinnen is er doorverwijzing naar advocaten en juristen van verenigingen voor rechtsbijstand (verenigingen voor de rechten van jongeren, Bureau voor Juridische Bijstand) of de terugkeer naar het land van herkomst (International Organization for Migration, Caritas).
Voor gezinnen met medische problemen wordt een doorverwijzing naar artsen en zekenhuizen (Dokters van de Wereld, COZO, ziekenhuizen Iriszuid, enz), de centra voor geestelijke gezondheidszorg en psychologen (het psychologenteam van samusocial, de vzw « nulle part ailleurs », het team van « SOS enfants » in het Sint-Pietersziekenhuis) aangemoedigd,
Voor gezinnen met een gedragsproblematiek wordt samenwerking met de diensten voor geestelijke gezondheidszorg en met de kinderbescherming en de jeugdbijstand (ONE, SAJ, SPJ, Kinderrechtencommissaris,..) georganiseerd.
Voor gezinnen waarvan kinderen kampen met schoolachterstand wordt samenwerking met de scholen van de Stad Brussel georganiseerd (pedagogische teams, PMS, PSE), ook wanneer een verandering van school vereist is (komt regelmatig voor bij mishandelde vrouwen die ver van Brussel wonen).
Mishandelde vrouwen worden doorverwezen naar politie, ziekenhuizen, vluchthuizen voor mishandelde vrouwen, opvanghuizen of er wordt een terugkeer naar huis of naar de gezinsomgeving georganiseerd. Ook privé-eigenaars maken deel uit van de mogelijke oplossingen.
47
Voor alle kinderen van de gezinnen die dat wensen, wordt tijdens de schoolvakantie een doorverwijzing naar de nevenschoolse activiteiten van CEMOME georganiseerd zolang ze bij Samusocial zijn ondergebracht.
Samenwerkingen: In 2011 waren ruim 20 actoren betrokken binnen de samenwerking gericht op de begeleiding van gezinnen om hun “sociale band” te heractiveren. Dit jaar maakten vier nieuwe actoren hun opwachting : het Woningfonds voor ons wintergebouw in Schaarbeek, het Houtman Fonds voor ons pilootproject voor de begeleiding van kinderen (schoolondersteuning en activiteiten), het openbaar onderwijs van de Stad Brussel, dat probeert de kinderen zo snel mogelijk in het schoolleven te integreren, en het Brusselse netwerk van hotels, dat volledig gratis kamers ter beschikking heeft gesteld voor de opvang van gezinnen.
De samenwerkingsverbanden van de cel “Gezinnen” bij Samusocial. SOS enfants ONE SDJ Fonds Houtman Dokters van de wereld BAJ OCMW Stad Brussel Woningfonds Openbaar Onderwijs Brussels Hotelnetwerk Fedasil Dienst Schuldbemiddeling Caritas Ziekenhuizen Iris-Zuid Geestelijke Gezondheids Onthaal huizen Cemôme Politie 2.4.2.2. Nieuwe projecten gericht op het welzijn van de kinderen van opgevangen gezinnen Een groot deel van het werk van onze teams die zich om de gezinnen bekommeren, bestaat erin de kinderen te helpen hun evenwicht te bewaren. Dit jaar werden twee nieuwe projecten opgestart voor de kinderen van gezinnen die in onze urgentiecentra zijn opgevangen. o
Het project voor een permanentie voor schoolondersteuning en activiteiten voor de kinderen (gesubsidieerd door het Houtman Fonds)
Dank zij dit door het Houtman Fonds betoelaagde project kunnen wij een geheel van tijd en ruimte vrijmaken dat volledig aan het kind wordt besteed. Het project heeft als doel voor de kinderen van gezinnen die bij Samusocial zijn ondergebracht een permanente schoolondersteuning uit te bouwen (hermotivering, huiswerkbegeleiding, begeleiding) binnen onze opvangstructuur en een panel aan te bieden van pedagogische, culturele en/of ludieke activiteiten. Het project wordt gefinancierd door het Houtman Fonds sinds juli 2011. Onder de verantwoordelijkheid van een opvoedster en meerdere stagiaires bewaakt onze permanentie de individuele indicatoren van de evolutie van elk kind in zijn
48
schoolleven. Als indicatoren schoolverzuim en gedrag.
gelden
:
regelmatigheid,
motivatie,
moeilijkheden,
Concreet werden in het kader van dit project twee soorten activiteiten georganiseerd : -Een permanentie voor schoolondersteuning en huiswerkbegeleiding: van maandag tot vrijdag tussen 16u en 19u -Een permanentie voor « Activiteiten/animatie/pedagogische en culturele uitstapjes » : op woensdag en zaterdag van 13u30 tot 16u -17u : zwembad, uitstapjes in het park, Scientastic Museum, speelgoedmuseum, Museum voor Natuurwetenschappen, knutselateliers, clowns, percussie-workshop, enz.
o
Het project « Kinderwoorden » (gesubsidieerd door de Koning Boudewijnstichting)
In september 2011 schreef Samusocial in op een projectoproep om kinderen aan het woord te laten die afkomstig zijn uit een kansarme omgeving. Bij Samusocial verlenen wij al jaren onderdak aan gezinnen die slachtoffer zijn van grote kansarmoede. Tot de eigenlijke start van het project legde ons psychosociaal team zich er vooral op toe om zo goed als mogelijk te beantwoorden aan de behoeften van de gezinnen, waarbij werd uitgegaan van het verhaal van de volwassenen. Geleidelijk aan hebben wij vastgesteld dat al vaak te weinig ruimte wordt gegeven aan het verhaal van het kind. We zien dat het kind doorgaans niet begrijpt waarom het in ons centrum voor noodopvang terechtkomt . De levensloop en de problemen van volwassenen gaan aan hen voorbij en ze voelen zich « in de val gelokt » door een systeem dat vijandig overkomt, dat ver afstaat van hun eigen kinderdromen en geen antwoorden biedt op hun basisbehoeften aan expressie, veiligheid, genegenheid en ruimte. Met dit nieuwe project willen wij hen tijd en ruimte geven om zich uit te drukken. Concreet verzorgen wij sinds december 2011 onder het toezicht van het psychosociaal personeel ludieke activiteiten waarbij de kinderen zich kunnen uitdrukken aan de hand van meerdere expressiemethodes (vertelling, spel, tekenen, audiovisuele technieken, ..). Het project wordt afgesloten in september 2012.
49
2.4.3.
DE PSYCHOLOGISCHE UITBREIDING NEEMT…
OPVANG,
EEN
HOOFDSTUK
DAT
In november 2003 werd bij Samusocial een cel voor psychologische bijstand en ondersteuning opgericht. Het doel van deze cel is om individuele gesprekken mogelijk te maken met lijdende personen die uit een kansarme situatie komen en deze na medischpsycho-sociale anamnese door te verwijzen naar een meer aangepaste plaats om te leven. De vraag naar psychologische begeleiding nam snel toe en groeit nog steeds. Ondertussen is de psychologische begeleiding sterk geprofessionaliseerd en heeft ze zich beter aangepast aan deze specifieke, zwaar kansarme bevolkingsgroep door middel van gerichte methodes en instrumenten, waarbij samenwerking wordt georganiseerd met externe diensten. Zo verzorgt ze “crisisgesprekken” in acute situaties, regelmatige opvolging, coördinatie als een behandeling opnieuw wordt opgenomen, ontmoetingen met het bestaande netwerk rond de lijdende persoon. De essentie is dat met de kansarme een vertrouwensband wordt gecreëerd, dat zijn leefomstandigheden en welzijn verbeteren, dat zijn geestelijk lijden en zijn gevoel van uitsluiting wordt verzacht, dat de betrokkene wordt aangemoedigd om opnieuw aan te knopen met de instellingen, dat het individu ertoe gebracht wordt verzoeken te formuleren, dat een levensproject wordt omschreven en dat de persoon wordt aangemoedigd, naar waarde wordt geschat en wordt doorverwezen naar een aangepaste plaats om te leven. 2.4.3.1.
Verbreding van de psychologische cel : pilootproject gesteund door de FOD Volksgezondheid
Sinds juni 2011 beschikt de psychologische opvang over nieuwe instrumenten : Sinds juni 2011 beschikt de opvag over een verpleegkundige permanentie overdag, naast de medische en psychiatrische permanenties. Met het oog op een betere opvang van ons kansarm publiek met grote psychische problemen heeft de FOD Volksgezondheid ons samen met het Universitair Ziekenhuis Sint-Pieter de mogelijkheid geboden om bijkomend personeel te mobiliseren. Sinds 1 juni zag Samusocial een verbreding en een nieuwe dynamiek bij zijn psychologische pool door de toevoeging van een psychiater (deeltijds), van een verpleegster (voltijds) en van een psycholoog (voltijds) aan het team. Het doel van de nieuwe vorm van het psychologisch team is een betere toegang tot de geestelijke gezondheidszorg mogelijk maken voor ons kansarm publiek, dat vaak compleet gebroken heeft met het psycho-sociaal-sanitaire netwerk. Dit multidisciplinaire team is beschikbaar voor elke dakloze die bij onze diensten bekend is. Zowel overdag als 's avonds worden permanenties georganiseerd. De zorgen zijn gewaarborgd gratis. Deze opvang is van essentieel belang op drie actieniveaus die samen worden gecoördineerd :
50
Preventieve actie o Observatie, analyse van de vastgestelde psychiatrische problemen en van de context waaruit deze voortkomen. o Preventie van de geestelijke en lichamelijke aftakeling van de chronische dakloze door een regelmatige psychiatrische en/of psychologische opvolging aan te bieden, terwijl zijn behandeling en het beheer van zijn situatie verdergaan. o Verfijning van de diagnose, aanvulling van de anamnese van de persoon om de ondersteuning die het beste bij de betrokkene past beter af te lijnen. o
Professionele ondersteuning bij het psychosociale team van Samusocial.
o Het bestaande netwerk rond de persoon in stand houden of versterken en zo weinig als mogelijk raken aan de bakens in zijn bestaan. Curatieve actie : Ingaan op de noodtoestand van het geestelijk lijden met zijn verschillende vormen van decompensatie en zoveel als mogelijk de verzadiging van de Brusselse psychiatriediensten voorkomen. De lijdende persoon steunen en begeleiden met regelmatige en kwalitatief hoogstaande gesprekken. Een psychiatrische opvang in situ voorstellen (raadplegingen, behandeling, opvolging met geneesmiddelen…) voor de kansarme persoon. Het uitschrijven van dringende voorschriften en de behandeling vergemakkelijken (om mensen « uit de nood te helpen »).
Alternatieven voor ziekenhuisopname voorstellen.
Continue actie : Zorgen voor continuïteit van de band en van de samenwerking tussen de verschillende partijen die een rol spelen in het netwerk rond de persoon. Erop toezien dat bij ziekenhuisopname de band met de patiënt (gerichte bezoeken, telefoon) en met het verzorgingsteam behouden blijft voor een maximale efficiëntie van de opvang. Uitbouw van een samenhangend en aangepast project op min of meer lange termijn. Dagelijks zorgen voor de « rode draad » in de psycho-medisch-sociale opvang van de dakloze aan de hand van zijn parcours in de instellingen, zijn ziekenhuisopnames, zijn betrekkingen met de sociale en medische structuren e.d. Samengevat beoogt dit project een antwoord te formuleren op een aantal hindernissen waarop men stoot bij het helpen van kansarme personen met geestelijk lijden, die kampen met vele problemen tegelijk van medische, psychiatrische en/of sociale aard. De samenwerking tussen het psychiatrisch opvangnetwerk – in het ziekenhuis en ambulant – en de eerstelijnsdiensten die bijstand verlenen aan daklozen moet worden versterkt.
51
Daarom wil dit project een nieuw en beter aangepast dienstenaanbod naar voren schuiven, specifiek voor dit publiek ; mobiel, gratis en snel in de interventie. In een eerdere fase kan het beschouwd worden als een nieuw instrument in de strijd tegen de stigmatisering van kansarmen met geestelijk lijden, waarbij zoveel als mogelijk een aangepaste en kwalitatief hoogstaande opvang wordt gewaarborgd, rekening houdend met de specifieke kenmerken van het individu en met diens levensproject. 2.4.3.2.
Kwantitatieve gegevens : de psychologische opvang
Aantal interventies of opvolgingsprestaties door het « psy » team ; Sociaaldemografische elementen In 2011 ondergingen 193
verschillende personen een interventie door de
psychologische cel. Onder « interventie » verstaan wij : occasionele en crisisgesprekken en regelmatige en intensieve opvolgingsgesprekken tijdens een al dan niet lange periode. Opdeling mannen/vrouwen Totaal %
M 49
V 51
Dit jaar 2011 zien we een pariteit tussen het aantal mannen en het aantal vrouwen dat psychologisch begeleid werd. De gemiddelde leeftijd van de personen die psychologisch worden opgevolgd, bedraagt voor vrouwen en mannen samen ongeveer 35-40 jaar. Wij ontmoeten ook steeds meer jonge mensen van jonger dan dertig met vergelijkbare verhoudingen tussen de geslachten. Wij stellen vast dat de meeste mensen in deze leeftijdscategorie een groot deel van hun kindertijd en jeugd hebben doorgebracht in instellingen, pleeggezinnen, jeugdbescherming enz. Ze hebben slechts weinig banden met hun familie en vertonen soms een lichte geestelijke achterstand. Hun mentale ziekte versterkt alleen maar hun kwetsbaarheid. Hoewel men in de globale daklozenbevolking verhoudingsgewijs meer bejaarde vrouwen dan mannen (ouder dan 60 jaar) aantreft, zien wij bij onze psychologische opvang het omgekeerde effect (11% mannen voor 5 % vrouwen van ouder dan zestig).
52
Grafiek 11 : Opdeling volgens rechtsstatuut voor mannen en voor vrouwen Wettelijk – Illegaal - EU
Blauw = mannen
Rood = vrouwen
De opgevolgde personen verblijven doorgaans wettelijk op ons grondgebied, wat betekent dat ze Belg zijn of hiermee gelijkgesteld en dat ze een geldige verblijfsvergunning hebben. De aard van het juridisch statuut heeft een rechtstreekse weerslag op de doorverwijzingsen verzorgingsmogelijkheden. Een persoon in wettelijke toestand heeft recht op een financiële uitkering en medische dekking. Wie illegaal is, kan enkel aanspraak maken op dringende medische hulp (toegekend door de OCMW's). Niet-Belgische Europese burgers genieten van geen enkele vorm van steun (noch financieel, noch medisch). Deze feitelijke toestand beperkt in grote mate de voortzetting van de opvolging, van een eventuele behandeling en van een doorverwijzing naar een aangepaste of voldoende waardige leefomgeving.
53
Grafiek 12 : Typologieën van de psychiatrische pathologieën en geestelijke aandoeningen die het pscychologisch team het vaakst vaststelt bij de opvang :
Blauw = mannen
Rood = vrouwen
In deze tabel geven wij voor elke van de opgevolgde personen het soort psychische aandoening aan die op de voorgrond treedt. Bijvoorbeeld : bij een persoon die lijdt aan schizofrenie en die op regelmatige basis alcohol gebruikt, weerhouden wij de zwaarste pathologie, deze die de betrokkene beperkt in zijn mogelijkheden en diegene die in zijn voorgeschiedenis voor een deel zijn sociale onthechting en zijn leven op straat kan verklaren. Hierbij moeten we opmerken dat de meeste opgevolgde personen minstens 2 problematieken cumuleren (bv. : geestelijke handicap en gedragsproblemen, psychose en verslaving, enz.). Aan de hand van onze huidige software kunnen wij dit soort gegevens vandaag nog niet verzamelen. In de nabije toekomst zal een nieuw programma voor gegevensverzameling ons een veel fijnere lezing bieden en dus ook een beter begrip van verschijnselen die opgang maken. Wat duidelijk uit deze gegevens blijkt, is de grote prevalentie van psychiatrische stoornissen van het psychotische type (infantiele psychose, psychose, schizofrenie) binnen de daklozenpopulatie. Zo lijdt specifiek bij de personen die psychologisch worden opgevolgd bij Samusocial 32 % van de mannen en 44% van de vrouwen aan een min of meer acute psychose, die al dan niet gestabiliseerd is en soms zelfs in de decompensatiefase. Meerdere studies uit België, Frankrijk en de Verenigde Staten treden deze vaststelling bij. De Psychose is een zware geestelijke aandoening die rechtstreeks de perceptie van de werkelijkheid en de aard van sociale betrekkingen vervormt en leidt tot “onaangepaste” strategieën vanwege de lijdende persoon om de onderliggende angsten af te zwakken (zwerven, vluchten, aanvallen). Bij deze doelgroep stelt men vaak een periode van straatbestaan vast.
54
Doorverwijzing van de lijdende kansarme persoon naar andere structuren : Grafiek 13 : Aantal gemiddelde maandelijkse doorverwijzingen volgens periode
*Met het oog op een evaluatie van de efficiëntie van onze nieuwe psychologische opvang onderscheiden wij onze resultaten op grond van de periode (P1 vóór het project, van januari 2011 tot eind juni 2011 en P2 vanaf de start van het project, van 1 juli 2011 tot december 2011) Wij stellen met tevredenheid vast dat het aantal verrichte doorverwijzingen per maand is toegenomen van 4 in P1 tot 7 in P 2. Deze doorverwijzingen kunnen verscheidene vormen aannemen ; zo kan het gaan om een ontwenningskuur van drie weken met de mogelijkheid tot een nakuur, soms betreft het opvang op middellange termijn in een tehuis of een therapeutische gemeenschap en soms is het een duurzame doorverwijzing naar een aangepaste en specifieke plaats om te leven (privé-woning, rusthuis, structuur onder toezicht.) Grafiek 15 : Gemiddeld aantal gesprekken per maand volgens periode
Zoals verwacht, kon dank zij de versterking van het psychologieteam (in P2) het aantal permanenties en tenlastenemingen worden opgevoerd zonder dat dit de kwaliteit van de ontmoetingen beïnvloedde.
55
Grafiek 16 : Gemiddeld aantal begeleidingen per maand volgens periode
Met deze verbreding van het dienstenaanbod slagen wij er vandaag in om meer begeleiding op ons te nemen. Deze 'gezamenlijke' benadering zorgt ervoor dat enerzijds de vertrouwensband tussen de psycholoog en het lijdend individu groter wordt en anderzijds vergemakkelijkt ze de omgangsvormen en doet ze het project van de betrokkene zo sneller vorderen. Het is niet de bedoeling om het ’assistanaat' en de afhankelijkheid van de diensten te stimuleren, maar veeleer het individu de mogelijkheid te bieden kennis te maken met de sociale en geneeskundige diensten en hierin opnieuw te vertrouwen. Wie begeleid wordt, aanvaardt om op de andere persoon toe te stappen en weet dat hij wordt bijgestaan als dat nodig is. De positieve ontmoeting met de ‘maatschappij’ leidt tot tevredenheid, werkt aanmoedigend voor toekomstige stappen en herstelt een vertrouwensband. Grafiek 17 : Gemiddeld aantal contacten en uitwisseling met het netwerk per maand volgens periode
De efficiëntie waarmee het psychologieteam optreedt hangt af van meerdere parameters : de individuele parameters die verband houden met de persoon (zijn wil, zijn middelen, zijn bekwaamheden, zijn capaciteit tot een zelfstandig bestaan, zijn administratief en juridisch statuut, zijn bewustzijn van de noodsituatie, e.d.) ; en externe parameters (zoals de beschikbare plaatsen in de Opvangtehuizen en het bestaan van een netwerk). We stellen vast dat bij de mensen die het sterkste lijden binnen de groep die bij ons verblijft het sociale netwerk ook het sterkst is verarmd ; we zien een verlies van alle contact met de gezinsstructuur, het wegtrekken uit het land van herkomst of uit de
56
geboortestad, weinig vrienden, weinig recreatie, …We stellen vast dat de persoon zonder woning die nog steeds steun krijgt vanuit zijn netwerk minder geestelijk lijden uitdrukt en over meer middelen beschikt om uit de dakloze toestand weg te raken. Bij gebrek aan steun van gezin en vrienden heeft een aantal daklozen een eigen netwerk voor hulp en ondersteuning rond zich uitgebouwd, bestaande uit maatschappelijke werkers en medische en psychologische professionals die voldoende betrouwbaar en stabiel zijn in de tijd. In dat soort netwerk vindt men ook betrokken burgers zoals bijvoorbeeld de lokale kruidenier, de straathoekwerker, de wijkagent, de dame van de overkant… De efficiëntie van het psycho-medisch-sociaal werk neemt toe met de kwaliteit van dit netwerk. Op dagelijkse basis legt het psychologisch team contacten met het netwerk en brengt ze zo een communicatie op gang die ze vervolgens aansterkt en probeert in stand te houden. Regelmatige overlegvergaderingen (met of zonder de persoon) zijn één van de goede praktijken die sterk worden aangemoedigd binnen de hulp aan personen in psychomedisch-sociale nood. Wij vermelden onze partners in het netwerk waarmee wij regelmatig en zelfs dagelijks contact houden : de straatverpleegsters, Dokters van de Wereld, Diogènes, Smes, Clos ste Thérèse, het OCMW van de Stad Brussel, de Ziekenhuizen van IRIS-Zuid, de medische huizen, Babel, de Dienst voor Geestelijke Gezondheidszorg van Sint-Gillis, Nativitas, bepaalde Opvangtehuizen,.... Als er banden bestaan tussen de betrokkene en bepaalde diensten is het belangrijk dat deze worden uitgebouwd en versterkt. En als er geen netwerk bestaat, moet worden meegeholpen aan de samenstelling hiervan (met de betrokkene zelf), waarbij de persoon de belangrijkste actor wordt van zijn situatie en van het veranderingsproces waarin hij meestapt. Er worden een aantal beperkingen opgelegd aan het optreden van het psychologisch team binnen een steunverlenend netwerk. Het lijkt ons immers belangrijk dat we ons statuut van tijdelijke steunverleners kunnen behouden, die werken binnen een kader van noodopvang en doorverwijzing. Daarom is het aangewezen dat de fakkel wordt doorgegeven aan structuren voor permanente hulpverlening en zorgverstrekking, maar toch binnen een continue werkbenadering te blijven (concept van de rode draad) en de opgebouwde vertrouwensband niet te verbreken. In die zin leek het ons belangrijk om ook na doorverwijzing naar een beter aangepaste leefomgeving de opvolging van de persoon aan te houden om deze de tijd te geven om zich aan zijn nieuwe leven aan te passen en zo te zorgen voor een kwalitatief hoogstaande overgang waarbij heel de nuttige informatie wordt doorgegeven aan de opvangende instelling. Ook hier leggen wij dus de nadruk op de begrippen soepelheid (mobiliteit, « outreach ») en continuïteit bij de tenlasteneming van de persoon. 2.4.3.3.
Kwantitatieve gegevens : de verpleegkundige opvolging overdag
Grafiek 18 : Aantal verpleegkundige opvolgingsprestaties naar aard (regelmatige, occasionele of niet-regelmatige opvolging) voor mannen en voor vrouwen Regelmatige opvolging Occasionele opvolging Niet-regelmatige opvolging
57
Blauw = mannen
Rood = vrouwen
Sinds 1 september 2011 (de dag waarop onze verpleegster in dienst trad) hebben 131 verschillende personen overdag verpleegkundige zorgen gekregen (44 vrouwen, 87 mannen). Het betreft hetzij een regelmatige en soms zelfs dagelijkse opvolging (30%), hetzij acute opvolging (23%), hetzij niet-regelmatige opvolging (47%). Het type verstrekte dienstverlening is afhankelijk van de aard van het probleem ; vaak gaat het om verpleegkundige zorgen (zoals het verbinden van wonden, de behandeling van een parasitaire infectie,...) en soms moet er een behandeling worden opgestart en op dagelijkse basis opgevolgd (met ondersteuning van de referentie-arts en de sociale diensten). Ten slotte vervult de verpleger ook een belangrijke rol bij preventie, advies en sensibilisering voor hygiëne, voeding, besmettelijke ziekten, enz. Conclusie : Globaal gezien, zien wij sinds de versterking van ons psychologieteam bemoedigende resultaten. Dank zij de inzet van een bijkomende psycholoog en dagverpleegster stellen wij bij de begunstigden een grotere tevredenheid vast, meer samenhang en continuïteit in de psycho-medisch-sociale opvolging en beter gecoördineerde werkzaamheden die uitgaan van een multidisciplinaire benadering « binnen een netwerk van actoren ». We stellen bovendien ook vast dat de « dringende » opvang van de daklozen met geestelijk lijden als project voortaan kan bogen op een breder tijdsaspect (anticiperender, betere opvang « na de doorverwijzing »). Wij zien eveneens een grotere soepelheid en een grotere reactiesnelheid in de behandeling van « dringende » verzoeken. Daarnaast kunnen we, in grote mate dank zij de aanwezigheid van onze verpleegster, bogen op een verbeterde kwaliteit van de medische en paramedische opvolging en een betere continuïteit in de behandeling van de personen. Wij stellen vast dat deze toestand in vele situaties ertoe lijkt bij te dragen dat herval, decompensatie en systematische ziekenhuisopname vermeden worden. Dank zij deze verschuiving van het ziekenhuis naar ambulante middelen kan de betrokkene binnen zijn eigen leefomgeving worden opgevangen en voorkomen we dat de medische en psychiatrische urgentiediensten overbelast raken. De ondersteuning van de psychiater zorgt voor een gerichtere deskundigheid waardoor wij beter gewapend zijn om toestanden te begrijpen en vervolgens psycho-medischsociaal op te treden. Hij vergemakkelijkt het opstarten en het opvolgen van behandelingen, geeft steun en advies aan het team en zorgt voor een globale versterking van ons optreden.
58
2.5.
DE PARAMEDISCHE EN MEDISCHE RAADPLEGINGEN
2011 : 6.904 paramedische raadplegingen 1.800 geneeskundige raadplegingen door Dokters van de Wereld 2.5.1. PARAMEDISCHE PRESTATIES IN 2011 De verpleegkundige actie gebeurt tijdens de “maraude”, waar een paramedische diagnose wordt gesteld en in situ de dringendste zorgen worden verstrekt, maar evenzeer in het opvangcentrum voor de nazorg van sociaal-sanitaire toestanden die deze vereisen : de behandeling van schurft en luizen, het verbinden van wonden, inspuitingen (insuline, bloedverdunners) en stimulansen en hulp voor hygiëne, een douche. De verpleegkundigen vervullen een onmisbare rol in de continuïteit van de zorgen. Ze blijven de behandelingen zowel in het centrum als op straat opvolgen. Over heel het jaar 2011 betekent dit :
5.332 paramedische raadplegingen verricht in de verpleegkundige spreekkamer van het permanent centrum. 1.572 zorgprestaties verstrekt op straat, « in situ », door onze mobiel hulpteams. Dat zijn in totaal 6.904 paramedische raadplegingen gespreid over het jaar. Deze opdracht voorkomt heel wat gezondheidscomplicaties en zorgt ervoor dat we minder vaak een beroep moeten doen op de spoedgevallen in de ziekenhuizen voor acute gevallen. Eén van de nieuwe opdrachten van de paramedische teams is om verzorging en behandeling tot het uiterste te voeren.
59
2.5.2. GENEESKUNDIGE RAADPLEGINGEN IN 2011 Sinds 2000 verzorgt een team van een vijftiental vrijwillige huisartsen van de NGO Dokters van de Wereld 3 tot 4 avonden per week gratis raadplegingen voor de mensen die zijn ondergebracht in onze verblijfstructuren. Onze paramedische teams (verpleegkundigen, verpleeghulp) verstrekken dagelijks zorgen als aanvulling bij de werking van de vrijwillige artsen. Vervolgens neemt het psychosociaal team over om de betrokkenen door te verwijzen naar de daggeneeskunde.
“In zijn jaarverslag 2010 verwijst Dokters van de Wereld naar een onderzoek dat het heeft uitgevoerd tijdens de medische raadplegingen in mei 2010 en waaruit de volgende tendensen naar voren kwamen : - een hoge frequentie van traumatologische, dermatologische, ademhalings-, mond- en gebits- en psychiatrische pathologieën - 50% rokers, 10% alcoholisme, 10% cannabis, 28,6% benzodiazepines - 47% slaapstoornissen, 50% verdriet, 37% zeer frequente angsten -26,7% van de personen vindt van zichzelf dat ze in slechte tot zeer slechte gezondheid verkeren. -51% van de patiënten heeft minstens één chronische ziekte. -Slechts 26,8% onder hen heeft een tandarts geraadpleegd in de loop van het verstreken jaar. »5 Voor het jaar 2011, buiten de winterperiode, verzorgde Dokters van de Wereld meer dan
1.800 medische raadplegingen bij Samusocial.
5
Dokters van de Wereld België – « Jaarverslag Brussel 2010 »
60
Tijdens de koudste maanden versterkt Dokters van de Wereld zijn werking door iedere avond medische en paramedische raadplegingen te verzorgen in de context van het Winterplan dat Samusocial ontplooit. Alleen al voor de winter 2011-2012, toen de capaciteit verhoogd werd met 400 plaatsen, verzorgde Dokters van de Wereld 3.288 paramedische raadplegingen.
2.6.
DE WINTER : BEHEERSMANDAAT VOOR HET WINTERPLAN
De Ministers van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie mandateren Samusocial om sinds 2006 jaarlijks het winterplan te ontplooien. Naar het voorbeeld van de grote wereldsteden moet ook Brussel een actieplan uitrollen om tijdens de koudeperiode de toestanden op straat aan te pakken. Daarbij is ook de vaststelling belangrijk dat de meeste zwervende mensen zich bevinden op het grondgebied van de Stad Brussel. De keuze voor een centraal gelegen locatie biedt in de eerste plaats een waarborg voor de toegankelijkheid. Voor Samusocial, mogen deze maatregelen zich niet beperken tot eenvoudig onderdak verlenen… uiteraard hebben de daklozen nood aan een verblijf en aan verlichting van hun situatie, maar we moeten ook naar de behoeftigen TOEGAAN door middel van onze mobiele teams, ze VERZORGEN en bij de zwaksten de concrete behoefte identificeren. Er moet worden gezorgd voor PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING voor wie dat wenst zodat de betrokkenen kunnen worden DOORVERWEZEN naar aangepaste en indien mogelijk duurzame oplossingen.
Als deze opdracht werd toevertrouwd aan Samusocial, dan is dat omwille van zijn inzetbaarheid in Brussel de klok rond, 365 dagen per jaar; omwille van zijn strategische geografische aanwezigheid (centraal gelegen, nabij de stations en het stadscentrum); omwille van zijn infrastructuur en zijn uitrusting die het mogelijk maken bijkomende plaatsen beschikbaar te stellen indien nodig en bij crisissen ; omwille van de dienstverlening van de organisatie (psychosociale nazorg, verpleegkundige en medische zorgen enz.); omwille van zijn toegankelijkheid voor gehandicapten, bejaarden, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld (alle bevolkingsgroepen); maar uiteindelijk ook omdat de diensten gratis en laagdrempelig zijn en Samusocial dè actieve nachtoperator is die intens samenwerkt met andere de diensten die 's nachts actief zijn : de wachtdiensten in de ziekenhuizen en de politie (die slachtoffers van partnergeweld en uitgedreven bewoners begeleiden naar Samusocial).
61
2.6.1 DE WINTER 2010-2011 Ondanks de moeilijkheden als gevolg van de zeer korte installatietermijn vanwege de laattijdige goedkeuring en kennisgeving van het besluit van het College en van de gebruiksovereenkomst voor het gebouw is het winterplan voor daklozen goed verlopen. Dank zij de Federale Regie der Gebouwen kreeg Samusocial twee gebouwen ter beschikking : het ene in Elsene voor de opvang van asielzoekers, het andere in Etterbeek voor het winterplan voor daklozen ; Het gebouw in Etterbeek werd weliswaar reeds begin september geïdentificeerd, maar het mondeling akkoord voor het gebruik van deze ruimte bereikte ons pas op 22 november, twee dagen vóór de geplande opening van het centrum. De ondertekening van dit akkoord door de federale instelling met het oog op een gewestelijke problematiek werd onderhandeld door het OCMW van Brussel en Samusocial, die beide essentieel achtten dat een humanitair plan ontplooid werd voor de asielzoekers. Een derde gebouw in de Troonstraat werd ter beschikking gesteld door een privéeigenaar om de opvangcapaciteit voor de asielzoekers verder te verhogen. De technische teams van het OCMW van Brussel hebben vervolgens bij hoogdringendheid onafgebroken gewerkt om de sanitaire installaties operationeel te krijgen en de brandbeveiliging in overeenstemming te brengen met de normen van de Brandweer. Het Woningfonds en de Christelijke Arbeidersbeweging (ACW) stelden twee kleinere gebouwen ter beschikking, die een nuttige aanvulling vormden op de wintermaatregelen als opvangplaats voor specifieke problemen.
Het nachtverblijf :
Het winterplan 2010 – 2011 verstrekte
61.593 nachtverblijven aan 3.641 verschillende personen gespreid over 4 opvangsites met een totale capaciteit van 550 plaatsen : Brussel-Stad (zetel Samusocial) : kwetsbare mannen, vrouwen en gezinnen : Etterbeek (van 24 november tot 31 maart) : alleenstaande mannen : Vorst (van 6 januari tot 31 maart) : alleenstaande mannen : Schaarbeek (van 9 december tot 31 mei): half-autonome gezinnen :
160 plaatsen 320 plaatsen 50 plaatsen 20 plaatsen
TOTAAL :
--------------550 plaatsen
62
De telefoonpermanentie – het groene nummer
Tijdens de winter 2010-2011 transiteerden gemiddeld ruim
per dag
600 telefoonoproepen
langs de telefoonpermanentie (vragen om onderdak, oproepen van sociale
diensten, van ziekenhuizen, van de politie, persoonsbeschrijvingen va particulieren,…), dat zijn in totaal meer dan 78.000
oproepen over de hele winterperiode.
De mobiele hulpteams : de “maraude”
Het werk van de mobiele hulpteams werd opgedreven om de dekking van de interventie te verbreden. Elke avond doorkruisten 2 tot 3 mobiele hulpteams de stad om zowel op straat als in kraakpanden de (zeer) talrijke persoonsbeschrijvingen op te volgen die de bevolking doorgeeft dank zij de media-aandacht. De werkingsuren werden uitgebreid met een bijkomend mobiel team voor de periode tussen 20u en 6u 's morgens om regelmatiger aanwezig te kunnen zijn bij de groep mensen die zich het sterkst verzet tegen onderdak in een opvangcentrum. Het is eigenlijk een intensieve sociale wachtdienst die erin bestaat een band in stand te houden met mensen die niet langer vragende partij zijn. Aantal ontmoetingen door de mobiele teams : 2.776 Aantal nieuwe personen die werden ontmoet tijdens de winter 2010-2011 : 592 Aantal personen doorverwezen door de mobiele teams : 436 (urgenties waarvoor de teams een een prioriteitsdiagnose hebben gesteld) waarvan 322 naar de verblijfsstructuren van Samusocial 114 naar andere structuren (in hoofdzaak Fedasil en de ziekenhuizen).
63
De persoonsbeschrijvingen worden gefilterd in functie van hun relevantie. Een groot aantal doorgegeven gevallen waren reeds bij onze diensten bekend, maar deze nooit geziene mobilisatie zorgde er voor dat we ook nieuwe personen konden identificeren. Gelet op de grote media-aandacht van onze actie in de winter bleek het moeilijk om op alle persoonsbeschrijvingen van de bevolking in te gaan.
De psychosociale permanentie
Over de hele periode werden
15.631 gesprekken
gevoerd. Dat is een dagelijks
gemiddelde van ruim 120 gesprekken.
64
2.6.2. DE WINTER 2011-2012 Deze winter 2011-2012 kende het organiseren van de hulpverlening aan de daklozen van Brussel een bijzonder groot aantal nieuwe elementen. Eerst en vooral kan Samusocial sinds dit jaar rekenen op een structureel gebouw dat iedere winter opnieuw kan worden gebruikt – dat is een essentiële factor. Het OCMW van Brussel-Stad heeft een gebouw aangekocht dat jaarlijks ter beschikking wordt gesteld van Samusocial voor de winteropvang. In het verleden moest Samusocial bij gebrek aan structurele infrastructuur ieder jaar weer op zoek naar geschikte gebouwen om een deel van de wintermaatregelen onder dak te brengen, wat zorgde voor heel wat verlies aan tijd, energie en geld. Dit tijd is eindelijk voorbij. Voortaan kan Samusocial iedere winter met zekerheid gebruik maken van het gebouw in de Koningsstraat, een grote ruimte waar alle essentiële diensten voor de opvang van daklozen kunnen worden ondergebracht. Dit is een grote en structurele stap die er voor zal zorgen dat we in de toekomst onze actie volledig kunnen concentreren op de kwalitatieve organisatie van de opvang en de begeleiding van de personen die binnen de wintermaatregelen worden opgevangen. Het winterplan van het Brussels Gewest, waarvoor Samusocial mandaat kreeg, kon hierdoor het eerste deel van zijn noodopvang onderbrengen in het wintercentrum van de Koningsstraat. In totaal is hiermee in maximaal 400 bijkomende opvangplaatsen voorzien door het mandaat voor het winterplan voor de Brusselse daklozen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat van bij de start van het plan is gesteld dat het Gewestelijk winterplan niet de toestand van asielzoekers zonder oplossing om te wonen kon absorberen omdat het een problematiek betreft die valt onder federale bevoegdheid en die de opvang snel zou doen dichtslibben. Ondanks het feit dat de eerste zachte wintermaanden leken aan te geven dat het winterplan van het Brussels Gewest een vrij rustig verloop zou kennen, moest Samusocial iedere avond tal van mensen weigeren. Toen eind januari de vrieskou toesloeg, werd plots het hele land geconfronteerd met de behoefte aan een plan voor noodopvang dat onmiddellijk in werking kan worden gesteld voor iedereen die tijdens de winterperiode geen dak boven zijn hoofd heeft, ongeacht zijn administratief statuut. Vanaf eind oktober had Samusocial in het federaal crisiscentrum de overheden nochtans gewezen op de kritieke situatie in Brussel. Bij de installatie van de nieuwe Regering konden wij rechtstreeks onderhandelen met het kabinet van Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie Maggie de Block, die had beslist een humanitair plan te ontplooien dat voorzag in 300 plaatsen. Dit werd een bijkomende buffer als antwoord op de koudegolf en het grote aantal daklozen, elk met hun eigen specifieke situatie. Samusocial kon hierdoor ten volle zijn humanitaire opdracht vervullen zodat de slachtoffers van de grote uitsluiting die in de hoofdstad geconcentreerd zijn niet langer
65
geweigerd moesten worden als ze kwamen aankloppen en er geen onderscheid hoefde te worden gemaakt op grond van hun individueel administratief statuut. Op het gewestelijk winterplan entte zich hiermee een federaal humanitair plan als antwoord op de grote uitsluiting die in Brussel geconcentreerd is.
Het nachtverblijf :
De wintermaatregelen 2011 – 2012 verstrekten 75.634 nachtverblijven aan 4.231 verschillende personen op 4 opvangsites met een totale capaciteit van ruim 900 plaatsen Brussel-Stad (Zetel Samusocial) : kwetsbare mannen, vrouwen, gezinnen : plaatsen Koningsstraat – Brussel-Stad (van 15 november tot 29 maart) : alleenst. mannen : plaatsen St Gillis (van 6 februari tot 29 maart) : alleenstaande en kwetsbare mannen plaatsen St Lambrechts-Woluwe (van 20 februari tot 31 maart): half-autonome gezinnen : plaatsen
390 400 22 --------------962
TOTAAL : plaatsen
150
De telefoonpermanentie – het groene nummer
Tijdens de winter 2011-2012 transiteerden gemiddeld
790 oproepen/dag langs de
telefoonpermanentie (vragen om onderdak, oproepen van sociale diensten, ziekenhuizen en politie, signalementen door particulieren,…), hetzij meer dan
109.000 oproepen
over de hele winterperiode.
De mobiele teams : de “Maraude”
De intensiteit van het werk van de mobiele teams werd opgevoerd om de dekking van de interventies te verbreden. Elke avond doorkruisten 2 tot 3 mobiele hulpteams de stad, zowel op straat als in kraakpanden, in antwoord op de talloze signalementen vanwege de bevolking die gesensibiliseerd was door de media-aandacht die wij hebben gekregen. De werkuren voor dit mobiele optreden werden verbreed door een bijkomend mobiel team in te zetten van 20u tot 6u 's morgens. Aantal ontmoetingen door de mobiele teams : 2.817 Aantal nieuwe personen ontmoet tijdens de winter 2011-2012 : 609
66
Aantal personen doorverwezen door de mobiele teams : 423 (urgenties met een prioriteitsdiagnose door de teams) waarvan 292 naar de opvangstructuren van Samusocial, 131 naar andere structuren.
De psychosociale permanentie
Doorheen het geheel aan wintermaatregelen voerden onze teams dagelijks
psycho-sociale gesprekken
141
(16 maatschappelijk assistenten zijn ingezet
voor deze gesprekken per schijf van 24u. Uitgaande doorverwijzingen van ondergebrachte personen Over de hele winterperiode (138 dagen) konden onze diensten 613 personen doorverwijzen naar de tweedelijnstructuren (ziekenhuis, opvangtehuizen, wonen onder toezicht, …) of naar oplossingen om de betrokkene van de straat weg te halen (privéwoning, rust- of verzorgingstehuis, sociale woning, terug naar het gezin, psychiatrische instelling, enz.)
Medische en paramedische raadplegingen
Deze winter werden bovenop de medische raadplegingen die de huisartsen van Dokters van de Wereld 3 tot 4 avonden per week verzorgen ook elke avond verpleegkundige raadplegingen georganiseerd in het centrum van Etterbeek. Tenslotte vervoegde ook een pedicuur onze teams om meerdere avonden per week zorgen te verstrekken in het permanente opvangcentrum van het stadscentrum en in het wintercentrum van de Koningsstraat.
Actie Dokters van de Wereld – Winter 2011-2012 Aantal dagen met raadplegingen: 138 Aantal raadplegingen: 3.288 Aantal patiënten: 1.042 Aantal raadplegingen per patiënt: meer dan 3 Aantal raadplegingen per dag: 23
67
Vaststellingen voor het opgevangen publiek tijdens de winter 2011-2012
4.231 opgevangen personen, van wie : 360 personen waarvan 234 kinderen = 8,5% van het opgevangen publiek 483 alleenstaande vrouwen = 11,4 % van het opgevangen publiek 3.379 alleenstaande mannen = 79,9 % van het opgevangen publiek
47% van het opgevangen publiek bestaat uit alleenstaande mannen van 20 tot 44 jaar oud.
Gezondheidsproblemen behoren tot de meest problematische oorzaken van een breuk met de maatschappij aangezien ze vaak gepaard gaan met doorverwijzingsproblemen toenemende aanwezigheid van zieken mensen, wat de mogelijkheid beperkt om andere personen op te vangen die in de eerste plaats met sociale problemen kampen en die na een intensieve ondersteuning sneller van de straat af zouden raken. 61% van de personen beschikt over een Belgische identiteitskaart, een verblijfsvergunning of een paspoort.
3.231 personen, hetzij 76% van het publiek, overnacht minder dan 20 keer bij ons tijdens de hele winterperiode.
Vrijwel 200 personen verkeren in een extreem kwetsbare toestand waarbij een nacht op straat onmiddellijk gevaar inhoudt.
68
2.6.3. HET EINDE VAN DE WINTER = vrijwel 800 PERSONEN VERLIEZEN HUN BEGELEIDING Zoals ieder jaar leidt het begin van de lente tot de stopzetting van een optimale
urgentie- en begeleidingscapaciteit, omdat bij gebrek aan middelen en politieke wil alles brutaal tot stilstand komt van zodra het lijkt alsof het geen kwestie meer is van overleven. Op 1 april zien we ons verplicht onze werkingscapaciteit bruusk terug te schroeven. Van de 800 personen die hierdoor veel minder regelmatig een beroep kunnen doen op onze diensten zijn er zeer veel die dit ervaren als het afbreken van werkzaamheden die steunen op wederzijds vertrouwen en die alleen succes kunnen opleveren als ze over een zekere duur worden gevoerd. De teams van Samusocial maken zich dan ook zorgen over deze mensen die van de ene dag op de andere aan hun lot worden overgelaten... Ook al lijkt het onderbrengen van mensen zonder woning evident tijdens winterperiodes, toch leven zij ook allemaal met een maatschappelijk en/of gezondheidsprobleem dat een structureel antwoord vereist.
Wat gebeurt er met de mensen na de sluiting van het opvangcentrum ? Dit is zeer moeilijk te weten. Er zijn uiteraard personen die zich laten helpen op sociaal vlak en bij het hernemen van hun rechten. Heel het sociale werk dat we verrichten, is dan ook zeer belangrijk voor een aantal van deze mensen die hierdoor onder meer opnieuw recht krijgen op een leefloon. Er is de groep die medische opvang heeft gekregen. Ook voor hen is dit werk positief als het betekent dat ze minder lijden en dat hun gezondheidstoestand beter wordt opgevolgd. Ook zijn er heel wat mensen die beweren dat ze opnieuw een woning willen vinden. Zij worden in contact gebracht met de dagdiensten die helpen bij het zoeken naar woningen. En dan zijn er nog al de mensen die tussen de mazen van het net glippen. Waarom : De beschikbare tijd is te kort om met het chronisch zwerverspubliek een vertrouwensband op te bouwen die voldoende sterk is om ze te overtuigen zich te laten helpen. Mensen met psychiatrische aandoeningen vereisen een meer gespecialiseerde opvang die beter is aangepast aan hun probleem met de geestelijke gezondheid. Wij hebben informatie en doorverwijzingsmogelijkheden verstrekt aan een maximaal aantal mensen die plots zonder enig alternatief dreigden te vallen. Doorverwijzing is echter moeilijk bij gebrek aan plaatsen die zijn aangepast aan hun situatie. We mogen
69
dit debat niet uit de weg gaan als we dit publiek, dat volledig op zichzelf is aangewezen, in zijn geheel willen benaderen vanuit een verantwoordelijke aanpak.
Algemene vaststelling : eerst en vooral een sociaal probleem. Het blijkt zeer duidelijk dat de benutting van het winterplan niet prioritair gebonden is aan de temperatuur. Zwervende personen zijn sociaal en qua gezondheid verarmd. De meeste ondergebrachte personen hebben immers geen inkomen of een vervangingsinkomen (sociale minima). En ook al zijn alcoholisme en psychiatrische stoornissen de belangrijkste oorzaken van de breuk met de maatschappij, toch zijn de oorzaken die verband houden met sociale elementen en de gezondheid wel degelijk determinant in de uitsluitingslogica en een reden om naar de centra toe te komen. Daklozen kampen in gezondheidsproblematiek.
de
eerste
plaats
met
een
sociale
en
een
De temperatuur is slechts een verzwarend element voor hun dagelijkse situatie, maar waarmee uiteraard wel rekening moet worden gehouden.
In de niet-winterperiode beschikbaar.
zijn
160
gratis
opvangplaatsen
Deze winter 2011-2012 werden dagelijks tot 900 plaatsen benut.
70
2.7.
HET PLAN VOOR DE RESIDENTIËLE OPVANG VAN ASIELZOEKERS
Bij de aanvang van de winter 2010-2011 trad Samusocial wegens de verontrustende toestand van de talloze asielzoekers zonder woonoplossing in onderhandeling met de Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie over het opstarten van een opvangplan voor deze groep mensen, zodat ze niet het winterplan zouden overspoelen dat eigenlijk bedoeld is voor daklozen. Een groot aantal asielzoekers kon immers niet meer rechtstreeks ten laste genomen worden door het verzadigde netwerk van Fedasil. Deze mensen, waaronder gezinnen met kinderen, bevonden zich de facto in een “dakloze” toestand en kruisten hierdoor op dagelijkse basis het pad van onze mobiele teams. De overeenkomst die in november 2010 werd ondertekend met Fedasil na een beslissing van de Federale Regering mandateerde Samusocial als operator voor een
residentiële opvang (24u/24)
van
400 asielzoekers,
een publiek dat in
grote mate bestaat uit gezinnen met kinderen. Enkel de personen met een referentie van Fedasil op grond van listings die dagelijks door de dispatching aan Samusocial werden bezorgd, mochten in de centra worden aanvaard. Een overeenkomst tussen Fedasil en Samusocial stelde de operationele regels hiervoor vast. Hiertoe werden twee centra geopend in de gemeente Elsene : -Het Centrum in de Fritz Toussaintstraat te Elsene : 250 plaatsen voor gezinnen en alleenstaanden -Het Centrum van de Troonstraat : 150 plaatsen voor alleenstaande mannen In 2011 bleek het aantal plaatsen in het opvangnetwerk van Fedasil in de context van de aanslepende onthaalcrisis voor de asielzoekers nog steeds onvoldoende om de kandidaten voor een asielprocedure in ons land onder te brengen en ten laste te nemen (verzorging, maaltijden). Daarom werd met Fedasil een nieuwe overeenkomst ondertekend om het mandaat van Samusocial te verlengen, dat daarmee zijn Centra in de Troonstraat en in de Fritz Toussaintstraat kon openhouden tot 31 december 2012.
2.7.1.
Opmerkingen over het publiek dat werd opgevangen in het plan voor de residentiële opvang van asielzoekers
Voor heel het jaar 2011 hebben de twee residentiële centra voor asielzoekers met referentie van Fedasil 3.144
verschillende personen
opgevangen, van wie
2.214 in het centrum van de Fritz Toussaintstraat en 930 in het centrum van de Troonstraat. Opgevangen asielzoekers in 2011 : opdeling per categorie MANNEN 1825 pers. ALLEENSTAANDE VROUWEN 20 pers. GEZINNEN 1299
71
72
In totaal is zo in 2011 in de door Samusoacial beheerde residentiële centra voor asielzoekers een publiek opgevangen van 84 verschillende nationaliteiten. 2.7.2. Het dienstenaanbod binnen de residentiële opvangmaatregelen voor asielzoekers Voor dit publiek wordt de klok rond residentiële opvang georganiseerd. Naast het onderdak kunnen de opgevangen asielzoekers gebruik maken van de diensten van Samusocial, hetzij: -een psychosociale permanentie -paramedische raadplegingen -activiteiten en tijdsbesteding voor kinderen (pedagogische activiteiten, zwembad, park, musea, enz.) en volwassenen (alfabetiseringscursussen e.d.) -warme maaltijden Qua doorverwijzingsmogelijkheden en partnerwerking werd de samenwerking sterk verbreed : het ONE, Caritas, Abaka, Artikel 27 voor cultuuractiviteiten, Convivial, Sétis, Ulysse, les amis de Witchi, de gemeentelijke bibliotheek van Elsene, het zwembad van de VUB, Exil, Sireas, Globe-Aroma, Medimigrant, het Protestants Sociaal Centrum, Dard El ward ... Na achttien maanden activiteit konden de twee door Samusocial beheerde opvangcentra voor asielzoekers een aantal partnerschappen consolideren en het dienstenaanbod vergroten voor de begunstigden. Zo kon bovenop de opvangdiensten (psychosociale begeleiding, medische en psychologische raadplegingen) en veel bredere dienstverlening aangeboden worden aan de begunstigden. Diensten met betrekking tot opvolging, informatie en/of vorming : -Raadplegingen van het ONE : het 'Office de la Naissance et de l’Enfance' komt iedere week op dinsdagnamidag langs bij het centrum om gezinnen met kleine kinderen te helpen met informatieve raadplegingen en een psychosociale begeleiding. -Exil is een vzw die zich tot doel stelt psycho-medisch-sociale ondersteuning te bieden aan vluchtelingen en hun gezinnen en aan slachtoffers van georganiseerd geweld. In de loop van 2011 werkten wij samen met deze vereniging. Ze organiseerde herhaaldelijk informatiesessies over het leven in ballingschap en over de asielprocedure in België. De zetel van de vzw bevindt zich nabij de opvangcentra en wij verwijzen er regelmatig een tiental personen naar door voor ontmoetingen. Ook andere informatie en vormingsworkshops werden georganiseerd. We konden rekenen op de medewerking van een aantal organisaties die in meerdere domeinen actief zijn, zoals migratie, cultuur, gezondheid en vreemdelingenrecht : CIRé, EXIL, SIREAS, GLOBE-AROMA, MEDIMIGRANT, het PROTESTANTS SOCIAAL CENTRUM
73
De externe activiteiten :
Museumbezoek, culturele uitstapjes
De Koninklijke Musea bieden elke eerste woensdag van de maand gratis toegang in Brussel, wat voor ons een gelegenheid is om onze gasten kennis te laten maken met interessante en educatieve musea. Vaak bezoeken we het Museum voor Natuurwetenschappen, het Afrikamuseum, het Muziekinstrumentenmuseum, het Legeren luchtmachtmuseum, de Musea voor Schone Kunsten. Wij maakten ook gebruik van de Nocturnes van de Brusselse Musea om in de herfstperiode de plaatsen die bij gebrek aan middelen het minst toegankelijk zijn te tonen aan ons publiek. Zo bezochten we het Rood Klooster met zijn tentoonstellingen, het Speelgoedmuseum, het oude Paleis van Brussel op de Coudenberg, het Zoölogisch Museum, het Parlementarium (bezoek aan de Europese instellingen), de Nocturnes van de Zavel…
Binnen de context van de activiteiten die wij dank zij artikel 27 (beperkte toegang tot cultuur) konden organiseren, bezochten de bewoners van onze centra talloze musea en woonden ze meerdere filmvertoningen bij (Vendôme), zagen ze theatervoorstellingen en bezochten ze festivals zoals Couleur Café, …
Sport- en spel :
-Activiteiten in het zwembad, voetbal, ping-pong toernooi, petanque, e.d. -De 'Scienthoteek' is een plaats voor actieve ontdekking van de wetenschap (VUB), die wij elke tweede en derde woensdag van de maand bezoeken. Het betreft doorgaans workshops voor kinderen, die echter voor iedereen openstaan. Wij gaan naar de workshops met groepen van 10 tot 15 personen voor een twee uur durend bezoek. De Scientotheek :
74
Activiteiten in de centra Naast de externe activiteiten trachten wij ook een heel panel van activiteiten samen te stellen binnen de structuur zelf. Aangezien deze ter plaatse verlopen, zijn we vrijer om spontaan een evenement te organiseren als tijd vrijkomt binnen onze dagelijkse bezigheden. Er zijn vormingen en animaties uitgewerkt die de toekomstige inschakeling van de asielzoekers moeten bevorderen. Zo organiseren 6 leraars Frans op vrijwillige basis drie avonden per week alfabetiseringscursussen en lessen Frans als vreemde taal. Deze lessen vinden plaats in het klaslokaal : deze ruimte wordt overdag zo goed als dagelijks gebruikt door onze externe vrijwillige leraars (vooral Mamita en Raphael, onze vrijwilligers in de Toussaintstraat…) en 's avonds door een opvoeder van het centrum van 21u tot 22u30. Het overdonderend succes van deze lessen bewijst de gedrevenheid van vele bewoners om de taal van Molière te leren, als eerste en essentiële stap naar een effectieve integratie in de maatschappij.
In de loop van de tijd hebben we meerdere ruimten ontworpen en ingericht om activiteiten te organiseren. Deze zorgen ook voor activiteit onder de bewoners zelf. Zo vindt men in de lokalen die sinds de opening van het centrum werden ingericht : De speelzaal voor de kinderen : Deze is bijzonder populair bij de gezinnen, vooral bij koppels met erg jonge kinderen. Wij zorgen regelmatig voor nieuw speelgoed en nieuwe spellen die wij zelf vaak ontvangen. Deze ruimte wordt eveneens gebruikt voor Yoga-, dans- en theatercursussen die de vrouwelijke populatie van het centrum af en toe organiseert en toch wel enig succes kennen. Recreatie- en yoga-workshops :
75
Danslessen:
De knutselzaal en werkplaats : Deze ruimte wordt gebruikt voor animatie met de kinderen. Wij organiseren er verscheidene creatieve kleur- en tekenworkshops, plooiwerk, knutselen enz. Deze zaal wordt hoofdzakelijk gebruikt tijdens de winter. In zachtere periodes verhuizen activiteiten van dit type naar de refter en vooral naar de binnenplaats. We ontwierpen er bijvoorbeeld al kleren voor Halloween, waarna we met de kinderen naar het « Carnaval van de heksen van Tarkham » zijn getrokken. Schilder- en knutselworkshops :
De grote recreatiezaal : Dit is in het centrum de ruimte bij uitstek voor ontmoetingen en ontspanning. Het is meteen ook de grootste zaal en het is hier dat de bewoners spontaan samenkomen. Ze is uitgerust met een televisietoestel met kabelaansluiting, een biljart, en sterk gewaardeerde pingpong-tafel, stoelen en zetels. We hebben er meermaals projecties op groot scherm georganiseerd, die doorgaans bijzonder op prijs werden gesteld, maar ook pingpong-, biljart- en dartstoernooien.
-In samnwerking met Sireas werd ook een video-workshop uitgewerkt, waar de bewoners hun eigen kortfilm konden maken over hun leven in het centrum. -enz…
76
2.8.
DE ACTIVITEITEN 2011 IN EEN NOTEDOP
DE TELEFOONPERMANENTIE : HET GROENE NUMMER : In totaal 182.912 oproepen met een gemiddelde van 501 oproepen per dag
DE MOBIELE HULPTEAMS : 7.994 individuele ontmoetingen met 1.792 verschillende personen, van wie 1.633 « nieuwelingen » die onze diensten voor het eerst ontmoetten. 15.991 prestaties, hetzij : -5.827 prestaties om een band te creëren -2.398 psycho-medisch-sociale gesprekken -1.676 verdeelde dekens -1.572 zorgprestaties -1.065 nachtelijke doorverwijzingen -2.874 doorverwijzingen of begeleiding overdag.
NACHTVERBLIJF : Er zijn 93.116 nachtverblijven aangeboden aan 6.674 verschillende personen, hezij een gemiddelde van 255 nachtverblijven per dag.
PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING : 1.058 dringende uitgaande doorverwijzingen door onze diensten, hetzij een gemiddelde van 3 doorverwijzingen per dag.
MEDISCHE EN PARAMEDISCHE RAADPLEGINGEN : 6.904 paramedische raadplegingen Meer dan 1.800 medische raadplegingen DE WINTERMAATREGELEN : 2010-2011 : 61.593 nachtverblijven aangeboden aan 3.641 verschillende personen 2011-2012 : 75.634 nachtverblijven aangeboden aan 4.231 verschillende personen die gebruik konden maken van alle diensten van Samusocial (psychosociale begeleiding, medische raadplegingen, vestiaire, warme maaltijden, …) HET RESIDENTIEEL OPVANGPLAN VOOR ASIELZOEKERS : Er werden 3.144 personen met 84 verschillende nationaliteiten ondergebracht, gevoed, verzorgd, gevormd en geanimeerd.
77
3. WAARNEMINGEN PUBLIEK 3.1.
OVER
HET
IN
2011
OPGEVANGEN
NACHTVERBLIJVEN IN FUNCTIE VAN DE PERSONEN
In 2011 zijn 6.674 personen opgevangen, waarvan : 4.861 alleenstaande mannen
= 72,8 % van het opgevangen publiek
996 alleenstaande vrouwen
= 14,9 % van het opgevangen publiek
178 gezinnen van samen 604 personen, waarvan 375 kinderen
= 9,2 % van het opgevangen publiek
192 personen in koppel
= 2,9 % van het opgevangen publiek
11 niet-begeleide minderjarigen
= 0,2 % van het opgevangen publiek
Grafiek 20bis: Het aantal verschillende ondergebrachte personen per categorie
6000 5000
4861
4000 3000 2000 1000
996 192
0
Alleenstaa Alleenstaa nde nde mannen vrouwen
Koppels
117
122
375
Volw./eeno Volw./twee Kinderen Niet 11 uder-ouderen begeleide gezinnen gezinnen gezinnen Minderjari gen
78
Grafiek nr. 21 Percentage van het aantal geboden nachtverblijven per categorie Alleenstaande vrouwen; 22,17% Koppels; 2,68%
Gezinnen; 16,51%
NBM; 0,02%
Alleenstaande mannen; 58,62%
Grafiek 22: Vergelijking van het gemiddeld aantal verblijfdagen per categorie (ja 2005, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010 en 2011) 52,5
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
4141
23,9
2121 22,2
26,5
18,3 17,7
Alleenstaande mannen
15,8 12 8,8
11,6 109,5 9 7,3 6,8
Alleenstaande vrouw en
23,6
23
7,5
16,3
21,6 16,1
16,9
15,6 15 13,7
5,5
Koppels
4,2 2,7 1,1 2 1,6 2 Tw eeoudergezinnen
Eenoudergezinne n
NBM
79
De categorie die het sterkst is vertegenwoordigd is de categorie van alleenstaande mannen. Alleenstaande mannen vertegenwoordigen 59 % van de aangeboden overnachtingen en de gemiddelde duur van hun verblijf is 11,2 nachten per persoon. De mannen vormen de categorie met het kortste verblijf. Alleenstaande vrouwen bevinden zich in de tweede categorie. Ze vertegenwoordigen 22% van de aangeboden overnachtingen en de gemiddelde duur van hun verblijf bedraagt 22,2 nachten. De vrouwengroep is de populatie die het moeilijkst kan worden doorgestuurd. Het omvangrijke percentage van vrouwen met psychiatrische problemen is hiervoor de belangrijkste reden. De gezinnen vertegenwoordigen de derde categorie met 16% van de aangeboden overnachtingen en 9,2 % van de opgevangen doelgroep; de gemiddelde duur van hun verblijf is 14,6 nachten.
Grafiek 23: Verblijf per origine Oost-Europa; 17,13% Europese Unie; 13,19%
Midden-Oosten; 2,20% Oost-Afrika; 1,29%
Noord-Afrika; 14,64%
Noord-Amerika; 0,01% West-Afrika; 1,12%
België; 48,31%
In grote lijnen valt op :
48,3 % van de nachtverblijven werd benut door Belgen. 14,6 % was afkomstig uit Noord-Afrika 17,2 % uit Oost-Europa 13,2 % uit de Europese Unie
80
Behalve voor Oost-Europa (toename van 12 naar 17,2% van het opgevangen publiek tussen 2007 en 2011) zijn deze cijfers de voorbije jaren stabiel gebleven.
Grafiek 24 : Leeftijdspiramide Vrouwen Mannen Zelfde tendens als vorig jaar. We stellen vast dat het merendeel van de opgevangen personen tussen 20 en 39 jaar oud is. Deze bevolkingscategorie vertegenwoordigt daarentegen slechts een relatief korte verblijfsduur. Op te merken valt dat de minst vertegenwoordigde categorie die van de oudste daklozen is (ouder dan 69 jaar). Zij maken slechts 1 % uit maar hun gemiddelde verblijfsduur is het hoogst.
Samengevat neemt de verblijfsduur toe met de leeftijd. Ook de kwetsbaarheid stijgt met de leeftijd als men op straat leeft.
81
3.2.
ZELFVERKLAARDE OORZAKEN VAN DE SOCIALE BREUK
Grafiek 25 : Zelfverklaarde oorzaken van de breuk met de maatschappij Gezondheid Uitzetting uit de woning Financiële problemen Psychiatrische stoornissen Administratieve problemen Op zoek naar werk Werkloosheid
4,3% 3,8% 3,8% Verslaving 3,5% Antwoord geweigerd 2,6% Uitsluiting uit een instelling 2,4% Kandidaat politieke vluchteling 2,0% Crisis in het koppel 1,9% Zelfverklaard alcoholisme 1,8% In regularisatie 1,7% Problemen met het gerecht 1,1% Slachtoffer van geweld 0,7% Overlijden van een familielid of echtgeno(o)t(e) 0,2%
6,9% 6,0%
8,9%
13,8% 12,6% 11,2% 11,0%
Slachtoffer van partnergeweld Gezinsconflicten Toerisme
0,0%
2,0%
4,0%
6,0%
8,0%
10,0% 12,0% 14,0% 16,0%
Op te merken valt dat wij het hier hebben over de oorzaken van een ZELFVERKLAARDE breuk met de samenleving door de persoon wanneer hij op onze dienst aankomt. Oorzaken als alcoholisme, drugsverslavingen of psychiatrische problemen worden duidelijk onderschat aangezien de personen het probleem waarmee ze kampen niet kunnen of willen toegeven. Uit deze grafiek blijkt echter voldoende dat de oorzaken van de breuk die ertoe leiden dat mensen in een situatie van sociale urgentie terechtkomen sterk verschillen.
Bij de voornaamste oorzaken van de zelfverklaarde sociale breuk die bijdragen tot het verlies van een woonplaats zien we :
-gezondheidsproblemen, -uitzetting uit de woning, -financiële problemen, -psychiatrische stoornissen Op te merken valt dat de oorzaken vaak door elkaar lopen aangezien de dakloze vaak met een combinatie van problemen kampt die zijn situatie nog bemoeilijken. De mythe van de typische « dakloze » wordt ruimschoots achterhaald door een bevolkingsgroep die kwetsbaar wordt en in de sociale urgentie terechtkomt met
82
problemen die hoofdzakelijk het gevolg zijn van een gebrek aan financiële middelen. Vaak hebben ze ook gezondheidsproblemen en zijn er geen banden met familie of vrienden. Bijvoorbeeld : vrouwen van Noord-Afrikaanse afkomst die onder dwang uitgehuwelijkt werden en geïsoleerd zijn van hun naasten (familie en sociaal netwerk), werkloze gezinnen, enz...
3.3.
FINANCIËLE SITUATIE EN OPVOLGING
Grafiek 26 : Percentages in functie van de bestaansmiddelen
Zwartwerk; 3,6% Geen inkomen; 20,1%
Maatschappelijke bijstand; 24,1%
Uitkering gehandicapte; 2,8% Bezoldiging; 12,6%
Overige; 2,7%
Werkloosheid; 15,4% Antwoord geweigerd; 9,7% Pensioen; 0,3% 7,1% Ziekenfonds; 1,6% Wachttijd;
De grootste groep van mensen die bij de noodopvang van Samusocial terechtkomen, hetzij 24,1 % van de opgevangen personen, hebben een leefloon. Daarna komen de personen zonder inkomsten met 20,1 %. 15,4% van het opgevangen publiek ontvangt een werkloosheidsuitkering als ze toekomen. De mensen die nog een loon ontvangen maken 12,6 % uit van de opgevangen doelgroep. Voor hen wordt echter een prioritaire en ondersteunde begeleiding voorzien opdat ze zich zo snel mogelijk zouden kunnen herpakken. Tot slot maken de personen die een gehandicapten- of ziekenfondsuitkering ontvangen 4,4 % uit van de opgevangen populatie. Bij hun aankomst bij Samusocial : had 43,2 % van de opgevangen personen nooit tevoren sociale opvolging. werd 36,8 % opgevolgd door een OCMW. werd 11,5 % opgevolgd door een sociale dienst van een ziekenhuis. werd 3,7% opgevolgd door een vzw die bijstand verstrekt aan daklozen.
83
43,2 % van de personen
die bij de sociale urgentie komen aankloppen heeft
geen
de
enkel
contact
met
bijstandsstructuren
van
het
sociaal
gezondheidsnetwerk. Uiteraard hadden deze mensen veel eerder gevolgd moeten worden voordat ze in het eindstadium van de uitsluiting terechtkwamen. Het is dan ook onontbeerlijk dat wordt
nagedacht over de oorzaken en over wat
er misloopt in het systeem waarin die mensen die hulp nodig hebben, ontsnappen aan de tussenkomst van de welzijnssector en van de gezondheidszorg. De aanpak ? Gebrek aan communicatie ? Gebrek aan informatie ? Weinig zichtbare toegang? Hun toestand van onthechting van de maatschappij? Angst? Dit zijn allemaal factoren die denkwerk vanwege de politici en alle actoren in de bijstandssector vereisen.
Grafiek 28: Aantal opgevolgde personen per OCMW Overige OCMW's OCMW Oudergem OCMW Evere OCMW Vorst OCMW Sint-Gillis OCMW Elsene OCMW Anderlecht
OCMW Brussel
CPAS Molenbeek OCMW Schaarbeek
Bij de groep personen die wordt opgevolgd door een OCMW, gebeurt dit voor : 55 % van de personen door het OCMW van Brussel. 5,3 % door het OCMW van Schaarbeek, tegenover 7 % in 2009. 4,7% door het OCMW van Anderlecht. 4,6% door het OCMW van Sint-Gillis; 4,1 % in Elsene; 3,2% in Molenbeek, 1,5 % in Evere en 0,9 % in Vorst. De andere OCMW's van het land samen staan in voor 19,6 %.
84
3.4.
VERDELING VAN DE DOELGROEP DOORGEBRACHT OP STRAAT
VOLGENS
DE
TIJD
Grafiek 29 : Opgevangen personen in functie van de tijd doorgebracht op straat Weet het niet meer 2,8%
Minder dan een week 48,2%
Meer dan 10 jaar 1,0% Van 5 jaar tot 10 jaar 1,6% Van 2 jaar tot 5 jaar 2,8% Van 1 jaar tot 2 jaar 8,3% Van 6 maanden tot 1 jaar 4,7% Van 1 maand tot 6 maanden 10,9%
Van 1 week tot 1 maand 19,8%
48,2 % van het publiek van Samusocial leidt sinds minder dan een week een zwervend bestaan (personen in een acute noodtoestand) 19,8 % : van 1 week tot een 1 maand. 10,9 % : van 1 tot 6 maanden. 4,7% : sinds meer dan 6 maanden tot 1 jaar 8,3% van 1 tot 2 jaar 2,8% van 2 tot 5 jaar 1,6% van 5 tot 10 jaar, 1% meer dan 10 jaar Voor 2010 zwerft 18,4 % van de opgevangen populatie al meer dan 6 maanden rond. De categorie van chronische gevallen neemt constant toe. Het is overduidelijk dat er een tekort is aan structuren die aangepast zijn aan een vaak “multi-deficiënte” doelgroep…
bijna de helft van de mensen die in het urgentiecentrum worden opgevangen minder dan één week op straat doorgebracht en behoren ze tot de categorie van de specifieke of Daarentegen
heeft
crisisurgenties.
versterking van het psychosociaal werk met de categorie van de nieuwe personen die in de uitsluiting terechtkomen om ze uit uiteindelijk uit de vicieuze cirkel van de uitsluiting te halen. Deze cijfers bewijzen het belang van de
85
Deze vaststelling maakt uiteraard dat wij de intensiteit van deze cruciale activiteit van psychosociaal werk moeten opvoeren. Wij spannen ons daarvoor al enkele jaren in ondanks het gebrek aan financiële middelen hiervoor.
3.5. TOESTAND VOOR DE GEZINNEN Voor het hele jaar 2011 verzorgde Samusocial de opvang voor :
178 gezinnen, waarvan 117 eenoudergezinnen 61 twee-oudergezinnen met in totaal 614
personen van wie 375 kinderen.
Grafiek 30 : Ondergebrachte gezinnen in 2011
700
614 600 500 375
400 300 200
178 117 61
100 0
Totaal aantal gezinnen
Eenoudergezinnen
Tweeoudergezinnen
Gezinssituatie (volw+kind)
Totaal aantal kinderen
In vergelijking met 2009 stellen we een stijging met 37% vast van het aantal opgevangen personen binnen een gezin (449 personen binnen een gezin, waarvan 265 kinderen in 2009).
86
Oorzaken van de sociale breuk voor de opgevangen gezinnen
Grafiek 31 : Oorzaken van de breuk bij gezinnen Bevoegdh. Fedasil :
42
Partnergeweld
40
Illegalen
22
Uitzetting woning
21
Niet bepaald
11
Toeristen/onreg.
10
Scheiding
10
Gezinsgeweld
8
Uitw.opvangtehuis
4
Jobverlies
4
Ongez. woning
3
Brand
3 0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
42 gezinnen, hetzij 23,6 % van het opgevangen gezinspubliek, vallen onder de bevoegdheid van Fedasil. Deze gezinnen worden doorgaans opgevangen voor een zeer korte termijn. 40 gezinnen, hetzij 22,5 % van het opgevangen gezinspubliek, zijn slachtoffer van partnergeweld. 22 gezinnen, hetzij 12,4% van het opgevangen gezinspubliek, bevindt zich illegaal op het grondgebied. Deze gezinnen krijgen een noodopvang zodat ze op adem kunnen komen en er samen realistische oplossingen kunnen worden gezocht (vrijwillige repatriëring, communautair netwerk, opvangprocedure in een centrum van Fedasil via de OCMW's). 21 gezinnen, hetzij 11,8% van het opgevangen gezinspubliek, werden uit hun woning gezet. 11 gezinnen hebben geen woning meer omwille van diverse oorzaken. Een aantal personen kampt met een combinatie van problemen of bevindt zich in een acute noodtoestand waardoor zij tijdelijk geen oplossing hebben om te wonen
87
(slachtoffer van diefstal/agressie, gemiste trein, problemen met het slot / sleutels verloren, e.d.). 10 gezinnen zijn « toeristen » of wachten op het openstellen van hun rechten : Wij noemen deze gezinnen « toeristen » omdat ze beschikken over een verblijfsvergunning in een land van de Europese Unie en hun kans wagen in België. Bijvoorbeeld gezinnen afkomstig van Oosteuropese landen. We hebben het ook over gezinnen die een regularisatieaanvraag 9.3 hebben ingediend en die wachten op het openstellen van hun rechten. De eenoudergezinnen partnergeweld
(vrouw/kinderen) die
het
slachtoffer
werden
van
Door de steeds grotere groep van « gezinnen en mishandelde vrouwen » hebben wij al snel besloten om opvang in real time te organiseren, wat voor de meeste van die groepen overdag betekent. Tegelijkertijd hebben wij het cluster van “psychosociale dagopvang” versterkt. De externe diensten sturen ons trouwens steeds meer dergelijke dringende situaties door.
Eenoudergezinnen (vrouw/kinderen) die het slachtoffer werden van partnergeweld vormen nu de grootste groep onder de opgevangen gezinnen. Hun situatie vereist een dringende opvang die ze niet kunnen krijgen in de vluchthuizen voor mishandelde vrouwen die permanent verzadigd zijn. Samusocial biedt dus dringende opvang voor die slachtoffers en ziet zich vaak verplicht om die vrouwen onderdak te bieden tot wanneer een plaats vrijkomt in een vlucht- of opvanghuis. Een dergelijke periode kan twee weken tot zelfs twee maanden duren… Gezinnen die tot de bevoegdheid van Fedasil behoren Gezien de verzadiging van het netwerk van opvangcentra voor asielzoekers – Fedasil – hadden heel wat gezinnen van kandidaat-politiek vluchtelingen in 2010 geen enkele mogelijkheid tot huisvesting. Samusocial werkte een humanitair plan uit om het aantal asielzoekers die zich in een feitelijke situatie van “dakloosheid bevonden te beperken en te vermijden dat dit zijn plan 6
voor bijstand aan de daklozen van Brussel zou bedreigen. Anderzijds was door de massale komst van « Romafamilies » zonder oplossing voor huisvesting op ons grondgebied eveneens de tussenkomst van Samusocial noodzakelijk. Wij boden dringende opvang voor een aantal gezinnen met zeer jonge kinderen om evidente humanitaire redenen. 6
Meer informatie over het humanitair plan voor asielzoekers : p. 59-60
88
4.
VASTSTELLINGEN / DIVERSE VORMEN VAN UITSLUITING EN STIJGING VAN DE VRAAG 4.1.
DIVERSE VORMEN VAN UITSLUITING
De nieuwe doelgroepen van de uitsluiting evolueren. Kwetsbare bevolkingsgroepen worden hard getroffen, zoals mishandelde eenoudergezinnen of gezinnen met vader-moeder-kinderen met een sociaal minimum als inkomen. Een andere bijzonder kwetsbare groep bestaat uit vrouwen met psychiatrische stoornissen. Deze categorie blijft hardnekkig aanwezig in de urgentiediensten om meerdere redenen: 1. Ze zijn geen acuut gevaar voor zichzelf noch voor anderen, waardoor opname in een psychiatrisch ziekenhuis niet is vereist; 2. Ze ontkennen hun ziekte en weigeren bijgevolg psychiatrische zorg; 3. Ze zijn niet in staat om in een gemeenschap te leven en regels voor een gemeenschapsleven te volgen; 4. Ze hebben meestal lange tijd op straat geleefd; 5. De meesten hebben volledig gebroken met hun familie en met de wereld rondom hen. De categorie «gezinnen» is de categorie die het langst blijft. Waarom ? Er zijn zeer weinig opvanghuizen die gezinnen (2 ouders) opvangen en de belangrijkste oorzaak voor de breuk van deze families zijn geldproblemen (uitzetting uit de woning). De invoering van schuldbemiddeling en het zoeken naar een goedkope woning neemt enige tijd in beslag. Dit jaar hebben onze teams hieraan voorrang gegeven en de resultaten spreken voor zich. De categorie van de « koppels ». De verblijfsduur van koppels is dubbel zo lang als de verblijfsduur van alleenstaande mannen. Wij merken op dat het ook voor deze doelgroep moeilijker is om een opvangcentrum te vinden dat koppels aanvaardt. Op te merken valt dat bij Samusocial een koppel een kamer kan krijgen en dat hun intimiteit gevrijwaard blijft. De categorie « alleenstaande mannen », is de talrijkste categorie, maar zij verblijven het minst lang.
Ter herinnering : In Brussel bestaan er twee diensten die gratis opvangplaatsen bieden. Nachtasiel Hoeksteen beschikt over twee slaapzalen met elk 24 plaatsen en Samusocial over 120 noodbedden. In totaal hebben beide diensten ongeveer 170 beschikbare plaatsen. We herinneren eraan dat het nachtasiel Hoeksteen de plaatsen toekent volgens een systeem van loting, zonder rekening te houden met de situatie of het geslacht van de dakloze.
89
In de cijfers van onze werking komen de nieuwe vormen van uitsluiting goed tot uiting, maar dit is in de eerste plaats omdat ze zeer nauwkeurig de aanpak en het beleid van bevoorrechte opvang door Samusocial weerspiegelen. Enerzijds is de overnachtingsruimte ingedeeld in slaapzalen waardoor de opvang in categorieën kan worden onderverdeeld (gezinnen, koppels, alleenstaande mannen, alleenstaande vrouwen) en voor elk van die categorieën een minimale opvangcapaciteit kan worden gewaarborgd. Anderzijds, hetgeen bepaalt of al dan niet een prioritaire opvang wordt toegekend, is de situatie van de persoon. Onze opvangcriteria worden immers bepaald door de kwetsbaarheid van de mensen. De beslissing om iemand een plaats toe te wijzen zal dus afhangen van een diagnose die de kwetsbaarheid en de nood van de persoon evalueert (gezinnen met kinderen, alleenstaande vrouwen, slachtoffers werden van echtelijk geweld, slachtoffers van mensenhandel, zieken, gehandicapten, enz.).
4.2.
“MULTI-DEFICIËNTE” PERSONEN DOOR EEN OPSTEENSTAPELING VAN PROBLEMEN
Hoewel alle daklozen gemeen hebben dat ze geen woning meer hebben, kampen ze niet allen met dezelfde problemen. We stellen een evolutie van het gedrag en van de problematieken vast. We maken het dagelijks mee: het is vaak een combinatie van factoren, een opeenstapeling van problematieken die de persoon geleidelijk in een statuut van « dakloze » duwt dat, als er geen aangepaste oplossing wordt geboden, zijn definitieve identiteit zal worden. Zo vinden we op straat “multi-deficiënte” personen terug, mensen die aan hun lot werden overgelaten, die niet op de spoeddiensten van ziekenhuizen terechtkunnen wegens fysieke klachten noch op de spoeddiensten van psychiatrische ziekenhuizen, noch in de «klassieke » opvangcentra waar ze geen plaats zouden vinden, omdat deze volzet zijn of omdat er een intern reglement geldt dat mensen die drinken of die te veel psychische problemen hebben om in een inschakelingsdynamiek terecht te kunnen, geen toegang krijgen tot het centrum. Het individu komt in een onbeheersbare situatie terecht van een « institutioneel niemandsland» waarin men niet meer weet tot welke instantie men zich moet wenden. De sociologie is dusdanig dat deze gevallen steeds talrijker en complexer worden zodat het moeilijk is ze in types onder te verdelen: jongeren op de dool, verwaarloosde gezinnen, jonge migranten uit het oosten of het zuiden, zwervers of alcoholverslaafden, mensen met psychiatrische problemen, bejaarden…). De kern van het probleem is met name het gebrek aan aangepaste opvangcentra en vooral de beschrijving van deze problemen.
90
Voorbeelden van niet of moeilijk door te verwijzen gevallen op grond van de bestaande criteria bij de opvangtehuizen : - Illegaal op het grondgebied verblijvende vrouwen met kinderen, die het slachtoffer werden van echtelijk geweld - Drugsverslaafde vrouwen met jonge kinderen - Vrouwen met psychiatrische problemen met of zonder kinderen die niet voldoen aan de criteria voor opname in een psychiatrisch ziekenhuis - Gezinnen die worden gevolgd door de Dienst Jeugdbijstand die « verbrand » zijn in het netwerk van opvangcentra. - Zieke illegalen (diabetes, handicap,…) waarvoor geen hospitalisatie of revalidatie vereist is. - Bejaarden die zorg/doorverwijzing weigeren - Personen met dieren - Gezinnen met meer dan 6 kinderen De bevolkingsgroep die door de actie van Samusocial wordt bereikt, verkeert wel degelijk in een noodsituatie. Personen uitgesloten van huisvesting, mishandelde vrouwen of mensen met psychiatrische problemen, al deze oorzaken zijn reëel en het is aan die oorzaken dat moet worden gewerkt. Het nodige denkwerk moet worden verricht om vooruitgang te boeken rond mogelijke oplossingen. Het beeld van de “filosofische zwerver” staat hier mijlenver van af. Niemand kiest in alle vrijheid voor een leven op straat.
4.3.
EEN TOENAME VAN DE VRAAG
Algemene toename van de daklozenpopulatie op straat :
Wij stellen vast dat de daklozenbevolking in de hoofdstad over het algemeen toeneemt. De gegevens van het OCMW van de Stad Brussel die verslag uitbrengen over de jaarlijkse evolutie van het aantal daklozen per type bijstand en per adres bevestigen deze tendens met een aantal dat van 1.847 daklozen in 2007 (waarvan 667 in opvangcentra) gestegen is naar 2.200 daklozen in 2010 (waarvan 518 in een opvangcentrum), hetzij een toename met 19 %. Evolutie van de daklozenpopulatie die wordt geholpen door het OCMW van Brussel : Jaar Opvangcentra Levend op straat Totaal aantal daklozen 2010 2009 2008 2007
518 488 588 667
1.682 1.433 1.302 1.180
2.200 1.921 1.890 1.847
91
Bijgevolg ziet de verdeling van het aantal daklozen die door het OCMW worden geholpen, voor 1000 Brussel alleen, eruit als volgt: Daklozen in opvangcentrum:
↓-22,3% ><
Daklozen op straat :
↑+42,5%
Belangrijke precisering: deze cijfers vormen slechts een indicatie die zich duidelijk onder de werkelijke omvang van het daklozenprobleem in Brussel situeren: ze houden geen rekening met de personen die door de OCMW’s van de 18 andere gemeenten worden gevolgd en evenmin met de werklozen, andere uitkeringsgerechtigden (invaliditeit, pensioen, …) en de groep die geen enkele aanvraag doet bij het OCMW (talrijke situaties die door onze mobiele teams gekend en vastgesteld zijn). Dhr. Van Ransbeeck voegt hier aan toe: « […] Wij worden eveneens regelmatig geconfronteerd met sociaal verontrustende situaties van personen die niet in het traditionele netwerk kunnen worden opgevangen door hun sociale, psychologische of medische situatie of door hun statuut (illegaal verblijf, asielzoeker, personen die geen aanspraak kunnen maken op financiële steun van het OCMW en wiens opvangkosten in een opvangcentrum niet vergoed zullen worden, …) Bovendien moeten we vaststellen dat het opvangnetwerk in zijn huidige vorm niet meer aangepast is aan de situatie van de daklozen, door de groei van het fenomeen en de heterogene aard van de doelgroep. De oplossing die Samusocial door zijn lage drempel (gratis en zonder voorwaarden), hiervoor biedt, is een vermindering van de sociale druk die ontstaat door deze situaties van ernstige nood. Aangezien we vaststellen dat het netwerk van opvangcentra verzadigd is, en ter aanvulling op de pogingen van Samusocial om een oplossing te bieden, is het belangrijk te benadrukken dat er zowel moet worden gezocht naar alternatieve oplossingen die inschakelingswerk en een zoektocht naar duurzame oplossingen voor de problematiek van de huisvesting van de daklozenpopulatie toelaten als naar oplossingen voor de dringende behoeften aan huisvesting het hele jaar door. In deze optiek is het noodzakelijk om projecten uit te werken die onder meer het produceren van tijdelijke woningen beogen (transitwoningen naar het voorbeeld van het project dat binnen ons OCMW werd opgestart).” Het winterplan en de verhoging van het aantal bedden dat in dit kader ter beschikking wordt gesteld is volkomen gerechtvaardigd door de verhoging van het aantal vastgestelde situaties. De wintertoestanden houden op zichzelf al ongemak en een bijkomend gevaar in voor mensen die geen onderdak hebben. De gegrondheid van de maatregel mag niet in vraag worden gesteld, ook al moet die worden geïntegreerd in een ruimere en meer structurele benadering en beheersing van de daklozenproblematiek.
92
De evolutie en de aanpassing van de praktijken binnen Samusocial bewijzen het belang van een voortdurende herziening van « hoe men werkt », “welke methodes voor welke doelgroep?”. Het team ter plaatse wil op die manier goed blijven inspelen op de doelgroep die ze ontmoeten en opvangen. Samusocial wil duurzame oplossingen aanbrengen. Het is de bedoeling om de minima te bereiken die van een mens een volwaardig persoon maken.
Groei van de doelgroep van alleenstaande vrouwen en gezinnen op straat We stellen een constante groei vast van de groep alleenstaande vrouwen (meer dan 70 vrouwen worden elke avond opgevangen) en van de gezinnen. Samusocial wordt vandaag voor een onmogelijke keuze geplaatst: besluiten om vrouwen en gezinnen die ‘s nachts onderdak vragen te weigeren of kwetsbare of zieke mannen die echt nood aan opvang hebben op straat achterlaten.
Toename van het aantal dakloze Oost-Europeanen op straat. Wij stellen eveneens een voortdurende toename vast van het aantal OostEuropeanen die bij hun aankomst geen huisvesting hebben. In 2010 kwamen massaal « Romafamilies » toe in Brussel die geen onderdak hadden.
Toename van het aantal sans-papiers op straat. We stellen dagelijks vast dat het aantal mensen zonder papieren die in de straten van de hoofdstad ronddolen toeneemt. Anderzijds wacht een groot aantal mensen die wij ontmoeten op hun regularisatie, zonder enig sociaal en familiaal vangnet dat hen onderdak kan geven.
Toename van het aantal asielzoekers op straat als gevolg van de verzadiging van het netwerk van opvangcentra van Fedasil. Wij hebben vastgesteld dat een toenemend aantal gezinnen die asiel aanvragen in het bezit zijn van een bijlage 26 alsook van een bericht van verzadiging van de opvangcentra. Doordat de asielzoekers geen centrum krijgen toegewezen worden ze de facto dakloos. Dit jaar heeft Samusocial dus zijn voorzorgen genomen door de federale regering vanaf september in te lichten opdat deze situatie niet zou blijven bestaan. De bedoeling was om de capaciteit van de winteropvang voor daklozen te behouden en ervoor te zorgen dat de huisvesting en opvang van de asielzoekers gefinancierd wordt door diegenen die hiervoor wettelijk verantwoordelijk zijn.
93
Samusocial werd dus door de Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie gemachtigd om een afzonderlijke opvang te organiseren voor asielzoekers in samenwerking met het agentschap Fedasil waarvan het opvangnetwerk verzadigd was.
94
5. VERZOEKEN EN AANBEVELINGEN
5.1.
TOENAME VAN HET AANTAL STRUCTURELE PLAATSEN
De evolutie van de behoefte aan dringende opvangplaatsen in Brussel kan niet ingeschat worden zonder een inschatting van de evolutie van de armoede in Brussel. De cijfers van het OCMW van de Stad Brussel vermelden een stijging met 42,5 % van
het aantal daklozen op straat tussen 2007 en 2010. Tegelijkertijd is het aantal structurele plaatsen voor sociale urgenties onveranderd gebleven … De capaciteit van dringende nachtopvangplaatsen binnen Samusocial moet worden verhoogd om passend te kunnen inspelen op de problematiek van uitsluiting die een stijgende tendens vertoont. Hoewel er talrijke plaatsen open zijn tijdens de winter, is het jammer dat het werk van opvang en begeleiding gedurende 5 maanden van individuen die er elk jaar aanwezig zijn of wiens probleem chronisch wordt, volledig wordt tenietgedaan. De armoede neemt in die mate toe dat alle mogelijkheden om uitsluiting een halt toe te roepen aangewend moeten worden. Er moeten alternatieve oplossingen worden uitgewerkt: de renovatie van woningen, beschut wonen of nog andere innoverende projecten. Er moet eveneens méér aan preventie worden gedaan, opdat het aantal mensen die in de vicieuze cirkel van thuisloosheid terechtkomen zou kunnen verminderen. Er moet evenwel dagelijks een oplossing worden geboden voor de nood van mensen die van de ene dag op de andere op straat belanden. Het is dus onontbeerlijk dat er meer structurele dringende opvangplaatsen worden gecreëerd. 5.2.
EEN TWEEDELIJNSNETWERK MET SOEPELER AANGEPASTE TOEGANGSVOORWAARDEN
EN
BETER
Om de groep daklozen die in de dringende opvang blijft hangen de middelen te geven om uit het daklozenbestaan te stappen, raden wij opvangcentra aan met soepelere toelatingscriteria die een aangepaste begeleiding bieden : de kandidaten hebben vaak op verschillende vlakken deficiënties en ze kampen vaak met een combinatie van problemen (verslavingen, psychiatrische stoornissen, schulden, medische problemen, enz.). De toenemende eisen die in de meeste opvangcentra worden gesteld bemoeilijken de opvang voor een groot deel van de bevolking die door de teams van Samusocial wordt gevolgd.
95
Samusocial pleit eveneens voor de invoering van alternatieve opvangcentra die het midden houden tussen een ziekenhuis en een centrum voor dringende opvang, met revalidatiebedden voor personen die het ziekenhuis na behandeling mogen verlaten maar geen onderdak hebben. Vaak is na een verblijf in het ziekenhuis nazorg nodig, wat onmogelijk is als je op straat leeft.
5.3.
MEER TRANSIT- EN INSCHAKELINGSWONINGEN
Er moet een beleid worden uitgewerkt voor inschakelingswoningen van het type « transitwoningen », structuren voor begeleid zelfstandig wonen en woningen binnen een gemeenschap. De structuren voor begeleid zelfstandig wonen en de beschutte woningen zijn ontoereikend. Samusocial maar ook de conferentie van de 19 OCMW’s hebben het schrijnend gebrek aan transit- en inschakelingswoningen al meermaals aangeklaagd in hun memorandums.
5.4.
MEER DAGOPVANGCENTRA
Gezien het duidelijke tekort aan opvangcapaciteit overdag in de sector van de daklozenzorg, worden we de behoefte aan een mobiele dienst overdag steeds meer gewaar tijdens ons dagelijks werk.
5.5.
EEN DRINGEND POLITIEK ANTWOORD OP DE PROBLEMATIEK VAN DE SANS-PAPIERS.
Het groeiend aantal mensen zonder papieren die in de Brusselse straten ronddolen is een probleem waarop de federale regering dringend een politiek antwoord moet geven. Vooral bij koud weer is het menselijk onmogelijk en onrealistisch om de werknemers van de dringende sociale opvang te vragen een onderscheid te maken tussen mensen mét en zonder papieren. De federale overheid moet zich dringend buigen over het administratief statuut van de mensen zonder rechten die een sociale en sanitaire last zijn voor het Brussels Gewest en die de daklozenbevolking in de straten van de hoofdstad doen aangroeien.
5.6.
ONVOORWAARDELIJKE EN KOSTELOZE HULPVERLENING en recht op ANONIMITEIT
Het onvoorwaardelijk karakter zou gewaarborgd moeten worden in het kader van de winteropvang. Tijdens erg koude periodes mag nooit naar de administratieve situatie van
96
de aanvrager worden gevraagd. Dit moet een basisprincipe van de dringende humanitaire hulp blijven. Gratis opvang : dit is van essentieel belang, zelfs voor mensen die een inkomen hebben. Heel wat mensen kunnen immers geen prioriteiten meer onderscheiden en brengen nog liever de nacht buiten door dan te betalen voor onderdak. Geld mag geen voorwaarde zijn om iemand opvang en bijstand te verlenen. Dankzij de kosteloosheid van de nachtopvang kunnen mensen met een inkomen zich soms sneller herpakken : ze sparen de kosten voor onderdak uit, waardoor ze een huurprijs of huurwaarborg kunnen betalen.
97
6. 2011 dat is ook….
6.1.
KWALITATIEF HOOGSTAANDE SAMENWERKINGSVERBANDEN
6.1.1. SAMENWERKINGEN BINNEN DE VERENIGINGSSECTOR Het netwerk van partners is in de loop der jaren aanzienlijk uitgebreid. Sommige van onze samenwerkingsverbanden zijn in de praktijk evenwel echte partnerschappen geworden. Dokters van de Wereld (DvdW): Sinds de oprichting van Samusocial, verstrekt de NGO Dokters van de Wereld daklozen medische zorg binnen onze structuur. Het komt steeds vaker voor dat artsen het mobiele hulpteam vergezellen en op straat medische zorg verlenen. Er is een echte synergie ontstaan tussen beide teams. Dit sterkt ons in onze wil en in onze overtuiging om transversaal te werk te gaan en hierbij zoveel mogelijk bekwaamheden te bundelen. Door hun steun en hun samenwerking in het kader van het winterplan 2010-2011 en 2011-2012, heeft DvdW nogmaals bewezen in staat te zijn om al zijn energie te bundelen om nieuwe dokters en verpleegkundigen aan te trekken in het winteropvangcentrum om er noodzakelijke en nuttige zorg te verstrekken. Vorige winter organiseerde Dokters van de Wereld een strategie voor de behandeling van daklozen. Elke avond was er een permanentie van verpleegkundigen in het gebouw in Etterbeek waar zorg werd verstrekt aan alle mensen die hier tijdens de winter onderdak kregen. Deze bevolkingsgroep die de rest van het jaar zelden toegang heeft tot centra voor dringende opvang kampt vaak met ernstige fysieke en mentale gezondheidsproblemen. De sociale restaurants en andere dagcentra: Samusocial werkt dagelijks samen met de sociale restaurants (Clos Ste Thèrèse, Restos du cœur, Chez Nous, enz.). De Clos Ste Thèrèse, het sociale restaurant op het Sint-Gillisvoorplein, en zijn directeur, Murat Karacaoglu sommen de sterke punten van onze samenwerking op: « De doorverwijzingen die Samusocial doet verlopen via de door onze diensten vooraf opgemaakte overeenkomst en worden telefonisch aan de medewerker van dienst aangeboden. Onze sociale diensten raadplegen elkaar regelmatig over de meest acute dossiers of over zorgwekkende situaties die een gemeenschappelijke opvolging vereisen.
98
Samusocial blijft paraat voor bijzondere verzoeken om opvang vanwege de Clos : zieken, personen die hun situatie proberen te regulariseren, enz. Samusocial is al 10 jaar de bevoorrechte partner van de Clos en wij willen dat deze samenwerking blijft voortbestaan om een betere toekomst te kunnen bieden aan de mensen die onze opvangstructuren bezoeken ». CEMôMES : de kinderpopulatie neemt jaar na jaar toe. Ook onze samenwerking met CEMôMES werd uitgebreid. Enerzijds laten wij de kinderen die tijdelijk bij Samusocial worden opgevangen deelnemen aan de verschillende speelpleinen en vakantiekampen die tijdens de schoolvakanties worden georganiseerd. Anderzijds is in 2011 een permanentie voor hulp bij schoolwerk en pedagogische, culturele en ludieke activiteiten georganiseerd door een halftijds opvoeder opgeleid door CEMôMES. Het Fonteintje : medisch dagopvangcentrum waar mensen kunnen douchen, medische zorg kunnen krijgen en hun spullen in bewaring kunnen geven waarnaar veel daklozen overdag heen worden gestuurd. Jamais sans Toit, dagcentrum voor een groot aantal van onze gasten die er opgevangen worden en activiteiten kunnen doen in ontspanningsruimtes en creatieve workshops kunnen volgen. Diensten zoals het Projet Lama, het MASS, Enaden verzorgen de therapeutische opvolging van drugsverslaafden. Er zijn heel wat gebruikers van onze diensten die naar deze consultaties overdag worden doorgestuurd. Omgekeerd doen deze diensten ook vaak een beroep op ons om de meest kwetsbare personen die zij opvolgen prioritair onderdak te verschaffen. Het Sireas en het CIRE (Coördinatie en initiatieven voor vluchtelingen en vreemdelingen) : Sociale en juridische raadplegingen gespecialiseerd in vreemdelingenrecht (verblijfsvergunning, toegang tot medische zorg). Caritas : Opvang van asielzoekers, integratie van erkende vluchtelingen, vrijwillige terugkeer en herintegratie in het land van oorsprong, juridische informatie voor migranten.
Straatverpleegsters : deze vereniging die te voet medische bijstand gaat verlenen stuurt regelmatig mensen door naar ons opvangcentrum. In het veld worden ook samenwerkingen georganiseerd in het kader van de opvolging van individuele gevallen. La maraude de St Josse : Onze diensten werken eveneens dagelijks samen met deze dienst van straathoekwerkers. Er wordt vaak samengewerkt voor de oriëntatie van mensen die door beide diensten worden gevolgd, maar ook om geen dubbel werk te verrichten bij de rondgang van onze mobiele bijstandsteams.
99
Nativitas : Onze diensten werken ook op dagelijkse basis samen met de vrijwilligers van Nativitas, en dit specifiek voor de identificatie en de opvolging van de kwetsbaarste personen. FARES (Fonds voor aandoeningen van de luchtwegen) Samenwerking met FARES voor de organisatie van de opsporing van tuberculose (minimum 2 opsporingen/jaar in onze centra, individuele opsporingen op de FARESpermanentie in het St.-Pietersziekenhuis). De voedselbank Voedselpakketten afgeleverd met toestemming van het Belgisch Interventie- en Restitutiebureau (B.I.R.B.).
6.1.2. SAMENWERKING MET OPENBARE OPERATOREN Wat het dagelijks werk van Samusocial betreft, is het belangrijk eraan te herinneren dat het « netwerk » van partners zeker niet beperkt blijft tot de eigenlijke sector van de daklozenzorg. Naast onze dagelijkse samenwerking met de sociale restaurants, de wijkgezondheidscentra, Dokters van de Wereld, Straatverpleegsters, de opvangcentra enz., werken wij samen met andere eerstelijnsactoren : de gemeenten, de OCMW’s, de politie, de ziekenhuizen, de Algemeen Afgevaardigde voor de Rechten van het Kind zijn allemaal rechtstreeks betrokken bij de daklozenproblematiek. o
De OCMW’s
De samenwerkingen met de OCMW’s zijn van wezenlijk belang om ons te helpen bij de opvang van daklozen. Sinds de oprichting van Samusocial is het OCMW van de Stad Brussel een essentiële partner om goed te kunnen functioneren. De hulp van het OCMW bij de organisatie van de winteropvang is van doorslaggevend belang (ondertekening van de huurcontracten van de gebouwen, tussenkomst van de Inschakelingsregie, opeising van het spoedsas in het Sint-Pietersziekenhuis, enz.). De linnendienst van het OCMW zorgt ook iedere dag voor de was en de strijk van de lakens. Voor wat betreft de begeleiding en de sociale opvolging werken onze diensten dagelijks samen met de CDSA (Cel voor Dringende Sociale Actie van het OCMW van Brussel), een specifiek cel die als opdracht heeft te werken met de slachtoffers van de grote uitsluiting. Deze samenwerking is essentieel met het oog op de herinschakeling door het terugwinnen van rechten : -Toewijzing van een referentie-adres. -Toewijzing van een leefloon -Dringende maatschappelijke bijstand
100
Onze sociale teams werken eveneens regelmatig samen met de dienst Huisvesting van het OCMW. Op te merken valt dat te weinig OCMW’s in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ermee instemmen om rechten toe te kennen aan personen die in de grootste uitsluiting leven. Een andere vorm van samenwerking met de OCMW’s is de terbeschikkingstelling van personeel met een “contract artikel 60” door 10 OCMW’s : De Stad Brussel, SintGillis, Sint-Joost, Evere, Elsene, Molenbeek, Anderlecht, Ukkel, Vorst en Bergen. Nieuwe samenwerkingen staan in de steigers met de OCMW's van Oudergem, Sint-LambrechtsWoluwe en Namen. De Brusselse keuken « Solidaire » overeenkomst met «De Brusselse keuken» voor het verkrijgen van goedkope maaltijdpakketten.
De ziekenhuizen
Elke dag zien onze diensten zich genoodzaakt samen te werken met de ziekenhuizen van het Brussels Gewest. Van het ziekenhuis naar Samusocial : Doorverwijzingen van personen na de ziekenhuisopname, doorverwijzing van mensen zonder huisvesting die zich in de spoeddiensten aanbieden, vrouwen die het slachtoffer werden van geweld binnen het huwelijk, slachtoffers van agressie, enz.
Van Samusocial naar het ziekenhuis : doorverwijzingen van mensen die dringend verzorging nodig hebben, doorverwijzing van mensen met psychiatrische problemen, medische opvolging, hospitalisering, behandelingen, enz.
In navolging van het ziekenhuis is Samusocial de enige sociale nachtoperator met een 24-uurs-permanentie die alle soorten bevolkingsgroepen opvangt (gezinnen, vrouwen, mannen) en waarop de spoeddiensten van de ziekenhuizen dus bijzonder vaak een beroep doen. Aangezien het UMC Sint-Pieter het grootste ziekenhuis van de Stad Brussel is, is het vanzelfspekend dat de samenwerkingsverbanden op het terrein mettertijd versterkt werden. Dagelijkse rondgangen van onze mobiele teams in de spoeddiensten van het UMC Sint-Pieter om behoeftige mensen op te sporen. Vergaderingen en uitwisselingen tussen het psychologenteam van Samusocial en de psychiatrische spoeddienst van het Sint-Pieterziekenhuis. Ontmoetingen en uitwisselingen tussen het sociaal team van Samusocial en de sociale dienst van het Sint-Pieterziekenhuis. Belangrijk om te vermelden is ook de goede samenwerking met het Ziekenhuis van Elsene, het Molièreziekenhuis en het Brugmannzekenhuis.
101
De Politie
Samen met het ziekenhuis is de politie de andere operator die eveneens ‘s nachts actief is en Samusocial dagelijks contacteert om dringend mensen in nood te komen ophalen die om verschillende redenen geen onderdak hebben : partnergeweld, uitzetting uit de woning, gezinsproblemen, slachtoffers van mensenhandel, enz. Anderzijds werken wij ook regelmatig samen met de daklozencellen « Herscham » (Politie Stad Brussel) en Hestia (Federale Politie) (doorverwijzingen naar onze opvangcentra, uitwisseling van informatie over personen binnen de Nixon-procedure, enz.).
De Stadswachten en het BIM
Samusocial heeft de Stadswachten van de Stad Brussel, via een partnerschap met de VZW BRAVVO, een aantal opleidingssessies verstrekt rond de daklozenproblematiek en de beste benadering bij de contacten met de daklozen op straat. Anderzijds werken de stadswachten van de Stad Brussel dagelijks samen met onze diensten die hun actie overnemen door in te grijpen bij psychosociale situaties die een dringende interventie vereisen. Diezelfde vormingen zijn ook verstrekt aan de parkwachters van het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM).
De scholen :
Dit jaar liepen een veertigtal personen met de meest uiteenlopende achtergronden stage bij Samusocial. Naast de traditionele vraag van sociale scholen, opvoeders en verpleegkundigen heeft het profiel zich in de loop van de tijd verbreed. Sociologiestudies en -onderzoek, stages en eindwerken in communicatie, psychologie enz... Deze diversificatie toont alleszins aan dat er een bredere interesse bestaat voor de problematiek, wat een goede zaak is in ons streven om meer bekwaamheden te betrekken bij dit nieuwe metier in de strijd tegen de uitsluiting. Zo zijn duizenden uren gepresteerd door studenten, omkaderd door een referentiepersoon in het team. Deze samenwerking biedt onder meer kansen om de methodes van de sociale urgentie (toestappen op de mensen enz.) binnen te loodsen in de schoolprogramma's.
Het leger:
Zoals ieder jaar heeft het leger opnieuw dekens, bedden en kleren geschonken voor de winteractiviteit. Hope in stations (NMBS) De maatschappelijk referentiepersoon van « Hope in stations » zorgde voor de identificatie en het signalement van mensen in moeilijkheden in de Brusselse stations (in hoofdzaak in het Centraal Station).
102
De MIVB :
De MIVB heeft metrokaartjes aangeboden die worden gegevens aan mensen die zich moeten verplaatsen in het kader van bepaalde stappen ingesteld door onze sociale dienst.
6.1.3. DE NIEUWE SAMENWERKINGEN MET DE PRIVÉ-SECTOR Sinds meer dan een jaar wendt Samusocial zich nadrukkelijker tot de privé-sector om samenwerkingen uit te bouwen die het mogelijk maken zijn perspectieven te verbreden en over middelen te beschikken om zijn opdrachten en zijn strijd tegen de uitsluiting te versterken en te ontwikkelen. Wij danken al onze partners die de moed hebben gehad om als grote Belgische ondernemingen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid op te nemen en een actieve rol te spelen in de strijd tegen een uitsluiting die vandaag zichtbaar is tot aan de poorten van hun onderneming.
Belfius
Financiële gift Inzamelingsoperatie voor dekens en warme truien. Inzamelingsoperatie voor speelgoed.
Belgacom
Financiële gift Inzamelingsoperatie voor dekens. Voorkeurtarieven voor telefoonkosten (groen nummer)
Recticel
Financiële gift o Levering van bedden en matrassen. o Avondmaal aangeboden voor 110 bewoners van ons noodopvangcentrum.
Mobistar
Voorkeurtarieven voor telefoonkosten.
Axa
« Team building » activiteit : schilderwerken in 18 kamers van de afdelingen Mannen en Vrouwen.
103
Uitstap naar het dierenpark Planckendael met de kinderen van de gezinnen die bij Samusocial onderdak hebben gevonden. Inzameling van speelgoed voor de kinderen van de gezinnen die bij Samusocial onderdak hebben gevonden. Financiële gift.
Carrefour Giften in natura : 5000 flesjes water voor het hitteplan, huishoudapparaten, kleren, … Carrefour Supermarket van Etterbeek-Thieffry : wekelijkse gift van onverkochte goederen.
Nationale Loterij : Verkoop per opbod van de 42 Lotto-ballen : 5.953€, hetzij 4.221 maaltijden (1,21€/maaltijd) ; Aankoop van 3.000 dekens. L’Oreal :
Gift ter waarde van 6 maanden Shampoo voor 250 personen.
Nestle : Gift van 2.139 kg babyvoeding.
KBC : o o
Financiële gift Kantoormeubilair Rotary van Wezembeek
Inzamelingsoperatie voor dekens en warme kleren. Nieuwe bestelwagen voor de mobiele teams.
Starwood
Vrijwilligersdag : assemblage van 200 bedden. Giften in natura (hotelmateriaal, …). Financiële gift voor het kerstmaal.
Eurocontrol
Financiële gift voor de eindejaarsmaaltijd.
104
Sodexo : Gift van 700 maaltijden voor de eindejaarsfeesten.
Amgen
Inzamelingsoperatie voor dekens en kleren. Financiële gift. Brussels Hotels Association (BHA) en Dhr. Van Wayenbergh
Motivering van de Brusselse hotels om gratis hotelkamers ter beschikking te stellen tijdens de winter, voor een gift van beddengoed en hygiëneproducten : Marriott Hotel, Crowne Plaza Hotel, Hotel Le Sud, Bristol Hotel, Thon Hotel, Hotel Ibis, Hotel Siru, Hotel Van Belle, Hilton Hotel, Sheraton Hotel, Conrad Hotel, Hotel Bloom, Floris Hotel, Holiday Inn Hotel, Astoria Hotel, Fierlant Hotel, Martin’s Hotel, Hotel Le Châtelain, Mercure Hotel, Ambassador Residence.
Vandenborre : Gift van huishoudapparaten (microgolf-oven, kookfornuizen, e.e.), draagbare telefoons en SIM-kaarten.
FEDEX :
60 matrassen. Inzameling van dekens, lakens, schoenen, kousen, kleren. BAXTER :
Inzameling van dekens, lakens, schoenen, kousen, kleren. COFINIMMO : Inzameling van dekens, lakens, schoenen, kousen, kleren. Plumka : dekbedden. Luxus : schoenen. Alteximexi : ondergoed. Unilever : 3000 liter soep ; thee (Lipton) Square melon (reclamebureau) : soepverdeling in het centrum van de Koningsstraat.
105
6.1.4. SAMENWERKING MET DE INTERNATIONALE SAMUSOCIAL Internationale Samusocial: Als lid van de raad van bestuur in de internationale Samusocial, dragen wij bij aan het denkwerk over de verschillende vormen van sociale uitsluiting via verschillende projecten die in de wereld worden gevoerd : momenteel gaat het om veertien projecten die voornamelijk gericht zijn op straatkinderen, de meest kwetsbare doelgroep in de steden in het zuiden.
106
6.1.5.
DEELNAME AAN UITWISSELING EN GEDEELDE ERVARINGEN
o Bezoeken en delen van goede praktijken met andere actoren : o
De spoeddiensten van het Sint-Pieters-Ziekenhuis : coördinatievergaderingen tussen teams voor een beter begrip van de pathologieën die verband houden met kansarmoede.
o
Fedasil : ontmoeting tussen de medische teams van Samusocial en van Fedasil rond pathologieën waarmee een migrerend publiek te kampen heeft.
o
De Stadswachten van BRAVVO (1000 Brussel) : opleiding van 40 stadswachten rond de problematiek APS van de stedelijke uitsluiting en de benaderingstechnieken van bevolkingsgroepen in nood in de straten van Brussel.
o
Het “Dispositif d’Urgences Sociales” (DUS) van Verviers : bezoek aan onze werking, begeleiding van onze teams in elke dienst van onze actie.
o
De Samusocial van Boekarest, de Samusocial van Casablanca : bezoek aan de werking, ontmoeting met de teams, uitwisseling van goede praktijken, bezoek aan lokale partnerverenigingen (verenigingen van straatkinderen, hulpdiensten voor alleenstaande moeders in Casablanca, enz.).
o
Opendeurdag van Samusocial de Bruxelles naar aanleiding van de Brusselse week van de daklozensector (Oktober 2011)
o Deelname aan ontmoetingen / colloquia / forums : o 6 maart 2011 : Conferentie « Cultuur en Vooruitgang » in Gent : voorstelling van onze activiteiten, debat over de problematiek van de sociale uitsluiting en over de sociale urgentie. o Colloquium over de evaluatie van de wintermaatregelen georganiseerd door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie – Brussels Parlement, 8 juni 2011. o September 2011 : Hoorzitting in het Brussels Parlement rond de sociale urgentie – Commissie Sociale Aangelegenheden. o Bezoek van Brusselse Parlementsleden aan Samusocial : ontmoetingen, debat en deelname aan de Maraudes. o December 2011 : Europees Parlement : « Homoseksualiteit en sociale uitsluiting » o Deelname aan “espaces de paroles”, georganiseerd door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie.
107
o Deelname aan de vergaderingen van het project HOPE IN STATIONS (HOmeless PEople in European train stations) : grensoverschrijdend project van stations dat een maatschappelijke experimentatiemethode voorstelt om de impact te testen van een integratie van diensten voor zwervende mensen in Europese treinstations.
6.2.
SENSIBILISERING :
Als dienst voor de bestrijding van sociale uitsluiting probeert Samusocial elkeen de mogelijkheid te bieden op een beter inzicht in de problemen van uitsluiting en sociale nood. Wij kunnen nooit genoeg benadrukken hoe belangrijk het is dat deze stedelijke problematieken degelijk worden aangepakt, dat hieromtrent zonder omwegen wordt gensensibiliseerd en geïnterpelleerd. Talloze lagere- en secundaire schoolbezoeken, sociale scholen, studenten, enz. Onthaal en organisatie van werkvergaderingen met diverse sociaal-sanitaire diensten. Verspreiding in het netwerk van openbare bibliotheken en van de scholen van het openbaar secundair onderwijs van het boek en de dvd « Down and Out » uitgegeven in het kader van de 10de verjaardag van Samusocial die een andere kijk biedt op het probleem van de uitsluiting.
Dit jaar meer dan ooit tevoren kon Samusocial rekenen op de inzet van de burgers die ons bij onze acties helpen door: - meldingen over personen in nood in de straten van Brussel - schenkingen van dekens, kledij, uitrustingen - financiële schenkingen op onze rekening 000-0000031-31 (fiscaal aftrekbaar vanaf € 40)
108
6.3.
HET TEAM o Zeer laag personeelsverloop en een knowhow die getuigt van een echte vorm van expertise :
Werken bij Samusocial, is tegelijk werk en engagement. Als je de filosofie deelt die de basis vormt van de werking van de dienst tegen uitsluiting, doe je aan een vorm van militantisme uit overtuiging. Dit is een vaststelling. Net zoals vorig jaar, stellen wij een zeer grote stabiliteit vast van de werknemers in het team van Samusocial. Deze stabiliteit versterkt ontegensprekelijk de band tussen de werknemers en draagt bij aan de consolidering van de ervaring die in de loop der jaren werd opgebouwd. Sommigen van hen zijn echte deskundigen in deze materie. We hadden dan ook verwacht dat snel een vorm van vermoeidheid zou optreden bij de werknemers, die uitgeput zouden zijn door werk waarin herhaaldelijk vormen van verbaal en fysiek geweld voorkomen, waarin de resultaten van hun werk soms bijna onzichtbaar zijn en hen zouden moeten ontmoedigen en waarin ze constant met een moeilijke wereld worden geconfronteerd. Het verbaast ons dus dat we een grote stabiliteit bij deze werknemers vaststellen. Dit vormt ongetwijfeld ook een meerwaarde voor het inzicht in het fenomeen van uitsluiting. Hun getuigenissen, hun kennis, hun opmerkingen en hun vragen zijn vandaag onmisbaar geworden als we een beter inzicht willen in het fenomeen en in de herziening van de organisatieschema’s. De werknemers van Samusocial worden onontbeerlijke schakels voor de evolutie van de maatregel. De seminaries Samusocial is zo georganiseerd dat de teams elkaar week na week opvolgen. Het enige moment waarop ze elkaar ontmoeten is op de coördinatievergadering op maandag. Uiteraard is het erg belangrijk dat de werknemers elkaar kunnen ontmoeten buiten het centrum en in een context waarin ze makkelijk ervaringen kunnen uitwisselen. Dit moment van het jaar is een uitgelezen kans om de samenhang van het team te verbeteren. Ook in het jaar 2010 hebben de teams elkaar ontmoet tijdens de seminaries: o
Juni 2011 – Vijfdaags seminarie : Workshops waarin gewerkt werd rond de herziening van de organisatie en van de werkmethodiek. Van de basisinstrumenten is de analyse van de statistieken die uit de activiteiten voortvloeien het belangrijkst. Dankzij het inzicht in de gegevens en de analyse hiervan kan hierover samen en aan de hand van de cijfers een debat worden gevoerd, kunnen de werkmethodes worden herzien en kunnen ze worden aangepast aan de reële situaties die bijgevolg beter kunnen worden aangepakt. Het methodologisch project van Samusocial bestaat er immers in dat
109
onze werkwijze regelmatig in vraag wordt gesteld opdat zo goed mogelijk kan worden ingespeeld op de reële situaties waarmee wij worden geconfronteerd. o De NFTE-opleidingsmodule voor ons team met een contract « artikel 60 » Dit jaar kregen 14 medewerkers de kans om een negendaagse opleidingsmodule te volgen verzorgd door het « Network for Training Entrepreneurship », die erop gericht is bekwaamheden te ontwikkelen (met name het gebruik van bureauticasoftware en van het internet) en een positieve houding te stimuleren met het oog op hun toekomstige beroepsinschakeling. Deze vorming zal in 2012 opnieuw worden voorgesteld aan het team werknemers met een contract « artikel 60 ». 6.4.
VARIA
6.4.1. INTERNETTOEGANG Dankzij een subsidie van de Koning Boudewijnstichting (PC Solidarity) konden wij een internetruimte ter beschikking stellen van de doelgroepen. De opgevangen personen kunnen dus gebruik maken van de computers om informatie op te zoeken (voornamelijk zoeken naar woningen, jobaanbiedingen enz.). Schoolgaande kinderen kunnen de computers eveneens gebruiken om opzoekingswerk te doen voor hun huiswerk. Wij voorzien eveneens de invoering van een omkaderde permanentie om het gebruik van multimedia (internet, software) door jonge gebruikers die nog school lopen eenvoudiger te maken. 6.4.2. WORKSHOP PERCUSSIE 2 UUR PER WEEK (sinds 2009)
Sinds 2009 geeft de groep WELY elke donderdagnamiddag een workshop percussie voor de gezinnen en kinderen die overdag in ons centrum mogen blijven. 6.4.3. RAADPLEGING PEDICURE Mensen die op straat leven hebben vaak problemen aan de voeten, aangezien deze onvoldoende verlucht zijn.
110
Vanaf de maand oktober kon dagelijks een voltijdse pedicure-raadpleging worden gehouden, gespreid over de dag en de nacht. Voor 2012 zou het aantal raadplegingen moeten toenemen.
111
7.
PERSPECTIEVEN 2012
in 2012… een aantal projecten :
Uitwisseling en opleiding tussen werknemers van de mobiele nachtteams van de Europese Samusocialdiensten Denkwerk over een « ruimte voor hygiëne en verzorging » overdag toegankelijk voor mensen die op straat leven.
Consolidering van het facet psychologische uitbreiding en de reorganisatie van het team.
Installatie van de nieuwe software en opleiding van de teams over dit nieuwe werkmiddel.
De medische functie inbedden : de omvang van de medische activiteit sinds de laatste 11 jaar bewijst het belang en de noodzaak om een onderdeel structurele toegang tot zorg binnen Samusocial te voorzien (gemedicaliseerde bedden)
Betere referenties: stages, scholen, colloquia in België of in Europa. Voor een betere bundeling van de vaardigheden.
Een nieuwe dynamiek voor de website
begeleiding door
de
Organisatie van structurele banden op basis van overeenkomsten die het onderwerp, de plichten en de naleving vastleggen van het handvest tussen: De ziekenhuizen (uitwisselingen, sensibilisering, onderzoek) ; De gemeenten: opleiding en partnerschapsovereenkomst met het buurtpersoneel; De politie : opleiding en sensibilisering; De OCMW’s : betrokkenheid van nieuwe OCMW’s door de terbeschikkingstelling van personeel ; Doelstelling : de samenwerking uitbreiden tot de 19 OCMW's van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en andere OCMW's van het land.
« Uitsluiting is niet andermans zaak » 112
