Logopedie bij stemproblemen: wat nu?
Inleiding U bent verwezen naar de logopedist in verband met stemproblemen. Deze leert u een juiste spreek- en ademtechniek aan zodat de stemklachten verminderen. Deze folder geeft u meer informatie over stemproblemen en het te volgen traject.
Hoe belangrijk is spreken? Spreken is bij mensen de meest gebruikte vorm van communicatie. Er zijn veel beroepen waarbij mensen hun stem veelvuldig gebruiken, zoals in het onderwijs. Door stemproblemen kunt u in uw spreken en dus in uw functioneren belemmerd worden. Wanneer u spreekt, geeft u behalve de inhoud van uw woorden ook informatie over emoties. U kunt bijvoorbeeld dezelfde zin koel en afstandelijk, of warm en hartelijk uitspreken. Afwijkend stemgeluid kan daarom een verkeerde indruk van uw stemmingen geven.
Hoe maakt u geluid? Geluid ontstaat in het strottenhoofd (in de hals zichtbaar als adamsappel) dat een verbinding vormt tussen de luchtpijp en de keelholte. In het strottenhoofd liggen de stembanden. Dit zijn twee elastische banden die door spieren naar elkaar gebracht kunnen worden en zo de luchtpijp afsluiten. Als de stembanden tegen elkaar gehouden worden, dan kunnen ze in trilling gebracht worden door de uitgeademde lucht. Deze stembandtrillingen veroorzaken het geluid. Door de spanning in de stembanden te veranderen, verandert de toonhoogte van het geluid. Ook deze spanningsverandering vindt plaats door spierbewegingen. Uiteraard wordt bij het spreken niet alleen het strottenhoofd gebruikt. Het stemgeluid wordt omgezet in verschillende klanken door bewegingen van lippen, tong, gehemelte en keel.
2
Stemstoornissen Wanneer er afwijkingen aan de stembanden zijn, beïnvloedt dit de trilling van de stembanden en daardoor ook het geluid dat er gemaakt wordt. In het algemeen komt dit tot uiting in de vorm van heesheid of schorheid.
Welke soorten stemstoornissen zijn er? Infectie De meest voorkomende aandoening is een ontsteking. Iedereen is wel eens hees bij een verkoudheid. Vaak worden ontstekingen veroorzaakt door virussen en genezen vanzelf. Dit geldt in de meeste gevallen ook bij ontstekingen veroorzaakt door bacteriën. Bij ernstige of langdurige ontstekingen kan het voorschrijven van medicijnen noodzakelijk zijn. Er wordt eventueel gezocht naar een mogelijke ontstekingsbron, meestal in de bovenste luchtwegen (neus, neusbijholten en keel). Irritatie Irritatie van de stembanden kan het gevolg zijn van blootstelling aan prikkelende gassen/dampen en van roken. In andere gevallen kan er sprake zijn van een allergie. Ook stemmisbruik zoals hoesten en schrapen kan irritatie geven. Verlamming Wanneer de stembanden door een verlamming niet goed naar elkaar gebracht kunnen worden, klinkt de stem hees. Afhankelijk van de oorzaak, kan de stembandverlamming genezen. Vindt er geen herstel plaats, dan kan de logopedist proberen uw stem door middel van oefeningen te verbeteren. In sommige gevallen wordt een operatie uitgevoerd.
3
Zwelling Er bestaan verschillende goedaardige zwellingen van de stembanden, zoals poliepen. De stem is in deze gevallen vaak te verbeteren door de stembandpoliep operatief te verwijderen. Nadien volgt u soms een traject van logopedische behandelingen. Kwaadaardige afwijkingen Heesheid kan ook veroorzaakt worden door een kwaadaardige afwijking (kanker) van de stembanden. Deze vrij zeldzame aandoening komt vooral voor bij oudere, gedurende vele jaren rokende mensen en kan in een vroeg stadium meestal goed worden genezen. In een vroeg stadium heeft de behandeling vaak ook nauwelijks gevolgen voor de stem. Hoe vroeger de diagnose wordt gesteld, des te beter de resultaten van de behandeling zijn. Bij de minste twijfel wordt een verdacht stukje weefsel van de stemband verkregen tijdens een kijkoperatie en nader onderzocht. Verkeerd stemgebruik Het is ook mogelijk dat er bij stemproblemen geen afwijkingen aan de stembanden worden gevonden. De stem klinkt slecht door het niet goed gebruiken van de stembanden tijdens het spreken. De reden hiervan is niet altijd te achterhalen. Soms sluiten de stembanden na een stembandinfectie niet goed. Dit kan het gevolg zijn van het ontzien of juist veel te krachtig sluiten van de stembanden tijdens de infectie. Bij verkeerd stemgebruik zonder ernstige afwijkingen kan een traject logopedische behandelingen al een oplossing bieden. Door verkeerd stemgebruik kunnen wel op den duur afwijkingen op de stembanden ontstaan. Een voorbeeld hiervan zijn stembandknobbels. Deze zijn vaak het gevolg van verkeerd stemgebruik en een zwakke aanleg. Een ander voorbeeld zijn poliepen, deze kunnen ontstaan door plotselinge overbelasting. In een dergelijke situatie moet natuurlijk eerst
4
het verkeerd gebruik van de stem worden aangepakt. Door middel van logopedische hulp verdwijnen stembandknobbeltjes vrijwel altijd. Wanneer het resultaat onvoldoende is, kan de arts u adviseren om te stembandknobbels operatief te laten verwijderen. Een operatie wordt in de regel vooraf gegaan met, en gevolgd door een periode van logopedische behandelingen. Lichamelijke conditie Lichamelijke conditie kan een rol spelen bij stemproblemen. Bij vermoeidheid wordt de stem misschien niet krachtig genoeg gebruikt. Emoties kunnen ook een oorzaak van verkeerd stemgebruik zijn, bijvoorbeeld door een te hoge spierspanning. Ook ouderdom kan invloed hebben op de kwaliteit van de stem. Het komt echter vaak voor dat er geen duidelijke oorzaak wordt gevonden.
Wat voor onderzoek doet een kno-arts? Uw kno-arts onderzoekt hoe uw stembanden er uitzien. Bij het eerste onderzoek gebeurt dit door middel van een spiegeltje of een flexibele laryngoscoop. Keelspiegelen U opent de mond en steekt uw tong zover mogelijk uit. De arts houdt uw tong met een gaasje vast. Daarna brengt de arts een verwarmd spiegeltje in uw mond en met het licht van de voorhoofdslamp onderzoekt de arts uw keel en strottenhoofd. Probeer tijdens het onderzoek rustig te ademen en een eventuele kokhalsreflex te onderdrukken. U hoeft niet bang te zijn dat u te weinig lucht binnenkrijgt, want er is voldoende ruimte over om te ademen terwijl het spiegeltje in de mond is.
5
De kno -arts vraagt u ‘iii’ of ‘eee’ te zeggen. Deze toon houdt u een aantal tellen aan. Het gaat hier om het beoordelen van de stembanden en niet om de kwaliteit van de toon. Flexibele laryngoscopie (onderzoek via de neus) Bij sommigen is de neiging tot kokhalzen tijdens het onderzoek met de keelspiegel zo sterk, dat er op een andere manier moet worden gekeken. Er wordt gebruik gemaakt van een fiberscoop (laryngoscoop). Dit is een buigzaam kijkertje van fiberglas in de vorm van een slangetje met een dikte van 4 millimeter. Na eventuele verdoving van de neus- en keelholte met een spray, wordt de scoop via de neus opgeschoven tot voorbij het zachte gehemelte. Op deze wijze wordt de keel en het strottenhoofd goed zichtbaar gemaakt. Video stroboscopisch onderzoek Als blijkt dat u uw stembanden verkeerd gebruikt, kan de kno-arts u naar het ‘foniatrisch spreekuur’ verwijzen. Dit is een speciaal spreekuur voor mensen met stemproblemen. Tijdens dit spreekuur vindt er een onderzoek plaats met een stroboscoop. Dit apparaat produceert lichtflitsen en hiermee wordt de stembandtrilling zichtbaar gemaakt. Met behulp van een computer worden hiervan opnames gemaakt. Na het onderzoek bespreekt de kno-arts de opname met u en kunt u deze opname zelf ook zien. De logopedist is ook bij het onderzoek aanwezig en zal voorafgaand en/of erna logopedisch onderzoek doen.
6
Logopedisch onderzoek Wanneer de stembandklachten het gevolg zijn van een afwijking aan de manier van spreken of ademhalen, verwijst de kno-arts u in de meeste gevallen door naar een logopedist van de kno-afdeling. Deze is deskundig op het gebied van stemstoornissen en kan bij stem- en keelklachten onderzoek doen naar het gebruik van de stem. Ook kunnen de mogelijkheden van de stem gemeten worden (fonetogram). Afhankelijk van de onderzoeksbevindingen bespreekt de logopedist de oorzaak van de klachten met u en kan zonodig een behandelplan worden opgesteld. Bij foutief gebruik van de stem krijgt u adviezen of wordt logopedische behandeling gestart. Hierbij wordt aandacht besteedt aan lichaamshouding, ademhaling en een ontspannen manier van stemgebruik. In de meeste gevallen wordt de logopedische behandeling gegeven door een logopedist in uw woonomgeving. Wat kunt u zelf doen bij stemproblemen? •
Niet roken, dit is zeer slecht voor de stembanden.
•
Door uw neus ademen en voldoende drinken. Als het slijmvlies uitdroogt, is het meer kwetsbaar.
•
De stem niet forceren wanneer u flink verkouden bent.
•
Niet kuchen, schrapen, fluisteren en schreeuwen.
•
Rustig spreken. Als u te gehaast bent, heeft u geen tijd om uw stembanden op de juiste manier te gebruiken.
7
Heeft u nog vragen Deze folder is niet bedoeld als vervanging van de mondelinge informatie, maar als aanvulling hierop. Hierdoor is het mogelijk om thuis alles nog eens rustig na te lezen. Heeft u vragen, of wilt u een afspraak maken voor het logopedisch onderzoek? Neem dan contact op met de afdeling logopedie van het St. Anna Ziekenhuis: Afdeling logopedie Tel.nr.: 040-2864837 E-mail:
[email protected] www.st-anna.nl
