BosplanTuikwerderrak

BosplanTuikwerderrak

     

 

        

INHOUDSOPGAVE Inleiding

2

1. Doelstelling en werkwijze B(l)oeiende bosranden 2 1.1 Doelstelling 1.2 Werkwijze

2 2

2. Deelnemers en hun achtergrond/ motivatie

3

3. Beschrijving bosgebied

4

4. Natuurwaarden Tuikwerderrak

4

5. Visie groencommissie Tuikwerderrak

6

6. Beheermaatregelen en periodeplanning

8

Bijlage 1: Ontwerpvoorstel bosplan Tuikwerd Bijlage 2: Natuurtechnisch bosbeheer Bijlage 3: Bosplantsoenmengsel Bijlage 4: Protocol organiseren werkdagen Bijlage 5: Foto impressie Tuikwerderrak

9 12 12 12 13

1

Inleiding 1.2 Werkwijze

In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw zijn naar aanleiding van diverse ruilverkavelingen op verschillende locaties in Groningen dorps- en ruilverkavelingbossen aangeplant. Deze bossen, variërend in oppervlak van 0,5 tot maximaal 40 hectare en zijn aangelegd ter verfraaiing van het landschap en voor recreatief gebruik. Bij aanplant van deze bossen is veelvuldig gebruik gemaakt van boomsoorten als Es en Veldiep en in mindere mate van Zomereik, Wilg, Zwarte els, Meidoorn, Vlier, Sleedoorn en Lijsterbes. In de ouder wordende bossen heeft es zich goed weten te handhaven, in het merendeel van de Groninger ruilverkavelingsbossen is deze soort dan ook de hoofdboomsoort. Veldiep is door de komst van de iepziekte grotendeels uit het bosbeeld verdwenen.

Om tot planvorming en uitvoering te komen is bij de deelnemende bossen onderstaande werkwijze gehanteerd. 

Overleg dorpsvereniging met projectgroep Met de dorpsvereniging of andere initiatiefnemers uit het dorp worden de mogelijkheden voor het project B(l)oeiende bosranden besproken.



Oprichting groencommissie Er wordt door de dorpsvereniging/ belangengroep een ‘groencommissie’ ingesteld die opdracht krijgt om een inrichtingsen beheerplan voor het dorpsbos te maken: het ‘Bosplan’. Afhankelijk van de wensen en eisen kunnen deze plannen per dorp sterk variëren.



Startbijeenkomst groencommissies Hiervoor is op 26 mei 2009 een excursie naar enkele dorpsbossen in noord Friesland georganiseerd. Tijdens deze excursie is aan de groencommissies informatie aangereikt over het bosbeheer om een goed groenplan te kunnen opstellen en werkdagen te organiseren in hun eigen dorpsbos.



Ontwikkeling concept groenplan Na de bijeenkomst zijn de groencommissies begonnen met het maken van het groenplan. Dit groenplan is een integraal inrichtings- en beheerplan voor het bos inclusief paden, bankjes en informatiepanelen, speelveldjes e.d. Bij het opstellen van het groenplan is de eigenaar/ beheerder nauw betrokken



Presentatie en vaststelling groenplan De groencommissie organiseert een bijeenkomst voor het dorp waarbij het concept groenplan wordt toegelicht. Na de bespreking met het dorp en de verwerking van mogelijke aanvullingen of wijzigingen wordt het definitieve plan vastgesteld.

Veel van de Groninger dorpsbossen zijn in eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. Tot voor kort was het beheer van deze dorpsbossen gericht op het behoud van landschappelijke waarden en recreatief medegebruik. Gezien de grote interesse die vanuit verschillende dorpen bestaat omtrent het beheer van de Groninger dorpsbossen werken Staatsbosbeheer, Landschapsbeheer Groningen, Vereniging Groninger dorpen, ANWB en diverse gemeenten samen in het project B(l)oeiende bosranden. Doel van B(l)oeiende bosranden is om samen met het dorp een inrichtings- en beheerplan te schrijven voor het dorpsbos. Naar aanleiding van dit plan worden natuurwerkdagen georganiseerd om de voorgestelde ideeën ook daadwerkelijk ten uitvoer te brengen.

1. Doelstelling en werkwijze B(l)oeiende bosranden 1.1 Doelstelling Bij B(l)oeiende bosranden staan de volgende doelstellingen centraal:   

Verhogen van natuur- en belevingswaarde van de dorpsbossen. Een betere inpassing van het bos in het omliggende landschap. Een grotere betrokkenheid van de dorpsbewoners bij hun dorpsbos en een beter gebruik ervan.

2







Scouting Fivelgroep-Eemsmond: is in 1910 opgericht en heeft haar clubgebouw in het Tuikwerderrak. Momenteel heeft de groep circa 150 leden. Door instelling van een groencommissie bepalen de scouts deels het groenbeleid voor de komende 10 jaar van het Tuikwerderrak. Verder is de scouting voornemend natuurwerkdagen te organiseren en zodoende een gedeelte van de uitvoering/ onderhoud voor haar rekening te nemen.

Vrijwilligerswerkdagen dorpsbewoners De groencommissie organiseert samen met de dorpsvereniging een werkdag voor vrijwilligers in het bos. Landschapsbeheer zorgt voor het gereedschap en de verzekering. De begeleiding vindt samen met de eigenaar/beheerder plaats. Bij voldoende belangstelling krijgt de werkdag een vervolg en ontstaat een min of meer vaste groep vrijwilligers, die jaarlijks bij voldoende belangstelling een aantal beheerwerkzaamheden in het bos kunnen uitvoeren.

Inwoners Delfzijl: kunnen samen met de scouts meepraten over de inrichting- en het beheer van Tuikwerderrak. Daarnaast is er de mogelijkheid om samen met de scouting een deel van het beheer voor rekening te nemen tijdens een natuurwerkdag.

Inzet scholen in het dorpsbos Met het project ‘Je school kan de boom in’ van Landschapsbeheer Groningen zullen binnen- en buitenlessen worden gegeven aan leerlingen van het basisonderwijs. In de klas worden voorbereidende lessen gegeven over de natuur van hun dorpsbos. Daarna gaan de kinderen naar buiten om in het bos te werken of een leuke excursie bij te wonen.

ANWB: verzorgt een deel van de publiciteit en de voorlichting en denkt mee over de recreatieve mogelijkheden.

Uitvoering gespecialiseerde boswerkzaamheden Om het bosplan ten uitvoer te brengen zullen in het bos in veel gevallen gespecialiseerde boswerkzaamheden worden uitgevoerd. Deze werkzaamheden worden uitgevoerd onder leiding van een professionele veldploeg van de gemeente Delfzijl of Landschapsbeheer Groningen.

2. Deelnemers en hun achtergrond / motivatie Landschapsbeheer Groningen: wil zich graag samen met de bewoners en belanghebbenden op projectmatige wijze inzetten bij het beheer van bossen. Samen met terreineigenaren, gemeenten en dorpsverenigingen en belanngroepen voert zij sinds 2002 het project B(l)oeiende bosranden uit. Gemeente Delfzijl: eigenaar en beheerder van het bosgebied Tuikwerderrak. Vereniging Groninger Dorpen: verzorgt de contacten met de dorpsverenigingen en ondersteunt de groencommissies.

3

3. Beschrijving bosgebied

4. Natuurwaarden Tuikwerderrak Algemeen Van Tuikwerderrak zijn slechts een beperkt aantal flora- en faunagegevens bekend. Deze gegevens zijn afkomstig van waarnemingssites als www.avifaunagroningen.nl en www.waarneming.nl. In onderstaande tabel wordt in dit verband een lijst met 30 vogelsoorten gepresenteerd, waarvan het voorkomen uit Tuikwerderrak bekend is. Enkele bijzondere waarnemingen zijn hier uitgelicht en worden onderstaand besproken.

Het bosgebied Tuikwerderrak ligt in het stedelijk gebied van de gemeente Delfzijl. Het bos heeft een oppervlak van circa 16 hectare en is aangelegd in de jaren ’60 en ´70 van de vorige eeuw. Boom- en struiksoorten die veelvuldig in dit bosgebied voorkomen zijn ondermeer Wilg, Populier, Zomereik, Es, Hazelaar, Meidoorn en Boswilg. Het bos bezit een goed ontwikkelde wandelpadenstructuur, op meerdere locaties in het bos zijn voorzieningen als zitbanken e.d. aanwezig. Tuikwerderrak ligt tussen het Delfzicht ziekenhuis en het Damsterdiep. Midden in het bos bevindt zich een ijsbaan. De naam Tuikwerd is mogelijk ontleend aan de Germaanse persoonsnaam Tokke/ Take of tuka ook wel aalgeer genoemd. Dit is een vistuig waar vroeger Paling mee werd gevangen. Tuikwerderrak is ontleend aan een meander in het Damsterdiep die is ontstaan in de periode dat dit water nog in verbinding stond met de zee en het getij vrij spel had in de Delf (de oorspronkelijke naam van dit water). Voor afwatering en scheepvaartverkeer vormde deze meander een grote hindernis. Vanaf 1650 zijn de eerste plannen bekend voor afsnijding van het “Tucquerder Raek”. Uiteindelijk is deze meander in 1874 vervangen door een nieuw tracé. Bij Tuikwerd heeft vroeger een wierde gelegen, in de dertiende en viertiende eeuw heeft hier vermoedelijk een steenhuis gestaan. Sinds de 17e - eind 18e eeuw staat bij Tuikwerd de buitenplaats Vliethoven.

Vogelsoorten Tuikwerderrak

Tuikwerderrak, rood omlijnd

4

Soort

Voorkomen in Groningen

Purperreiger Sperwer Waterhoen Houtsnip IJsvogel Grote bonte specht Grote gele kwikstaart Pestvogel Winterkoning Roodborst Merel Kramsvogel Zanglijster Koperwiek Bladkoning Tjiftjaf Goudhaan Vuurgoudhaan Staartmees Pimpelmees Koolmees Boomklever Boomkruiper Wielewaal Gaai Ekster Notenkraker Kauw Roek Zwarte kraai

Zwerver Standvogel Standvogel Doortrekker Standvogel Standvogel Standvogel Invasiesoort Standvogel Standvogel Standvogel Wintergast Standvogel Wintergast Doortrekker Zomergast Wintergast Wintergast Standvogel Standvogel Standvogel Zwerver Standvogel Zomervogel Standvogel Standvogel Invasiesoort Standvogel Standvogel Standvogel

Status Rode lijst Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Rode lijst Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Algemeen Rode lijst Algemeen Algemeen Algemeen Rode lijst Algemeen Algemeen Rode lijst Algemeen Algemeen Algemeen

Bladkoning De bladkoning is een klein zangvogeltje dat broedt in Siberië. In Nederland is deze soort een doortrekker die alleen in het najaar wordt gezien. Het aantal waarnemingen varieert per jaar, over het algemeen is de soort moeilijk te zien. Op 9 november 2008 is in Tuikwerderrak een waarneming van Bladkoning gedaan.

Purperreiger De Purperreiger is in Nederland een zeldzame zomervogel die leeft in grote rietmoerassen met struwelen waar de vogel broed in kolonies. Landelijk bedraagt het aantal broedparen circa 500 stuks. Dichtstbijzijnde leefgebieden van Purperreiger zijn te vinden in de Oude Venen (Friesland), binnen Groningen ontbreekt geschikt leefgebied waardoor de soort hier slecht sporadisch wordt gezien. Bijzonder is dan ook de waarneming langs het Damsterdiep bij Tuikwerderrak op 3 november 2008, temeer omdat de vogel rond deze tijd in West-Afrika (Senegal en Ghana) behoort te zitten.

Roek Aan de Noordwestkant van het bos bezit het Tuikwerderrak een Roekenkolonie. Sinds 1997 wordt deze kolonie geteld door het SOVON (Samenwerkende Organisaties Vogelonderzoek Nederland) in het kader van het Landelijk Soortenproject voor zeldzame soorten en kolonievogels. Onderstaand figuur geeft de trend voor Tuikwerderrak weer voor de periode van 1997 tot 2005. Uit deze trend blijkt dat de deze kolonie rond 1999 aan zijn top zat met 268 nesten, sinds 2002 loopt het aantal broedparen terug tot slechts 92 paar in 2005. Trend roekenkolonie Tuikwerderrak

Purperreiger langs Damsterdiep op 3 november 2008 (foto: Les Goedbloed)

IJsvogel Landelijk gaat het dit prachtige blauwe vogeltje voor de wind. Werd de IJsvogel vroeger alleen maar waargenomen langs stromende beken en plassen met helder water, heden ten dage is deze soort ook in Noord Groningen een algemene verschijning. De afgelopen jaren zijn op meerdere plaatsen in dit gebied broedlocaties gemeld. Ook rond Tuikwerd wordt de soort met regelmaat gezien, in enkele gevallen worden zelfs paartjes gemeld waardoor het vermoeden bestaat dat deze soort ook in de wijde omgeving van Tuikwerderrak als broedvogel voorkomt.

5

ontwerpvoorstel van bijlage 1. Onderstaand worden deze wensen en ideeën besproken en samengevat:

Notenkraker Notenkraker is een vogel die behoort tot de kraaiachtigen en leeft in uitgestrekte naaldbossen van Noordoost Rusland en Siberië. In het najaar trekken grote groepen vanuit Rusland en Siberië richting midden Europa, waar de soort opvalt door zijn geringe schuwheid. In Nederland is deNotenkraker een invasiesoort, in het najaar van 2008 bereikte een kleine influx (instroming) Nederland. Tussen 28 oktober en 2 november was een Notenkraker present in Tuikwerderrak. Deze vogel trok veel belangstelling van vogelaars uit de wijde omgeving van Delfzijl.

5.2 Aanleg attractief wandelpad In het bosvak aan de westkant van het scoutinggebouw wil de groencommissie een attractief wandelpad ontwikkelen. Langs dit wandelpad zullen een vijftal speeleilanden worden gecreëerd, waarbij het de bedoeling is dat ieder speeleiland een eigen thema krijgt. Om bij het bos naast de ijsbaan te komen wordt overwogen hier een pontje te realiseren. Thema´s waar aan gedacht wordt zijn ondermeer: spelen met water, klimmen en klauteren en sport en spel. Samenvattend: Aanleg attractief wandelpad met speeleilanden 5.3 Verbeteren viersprong in bos Aan de oostzijde van het clubgebouw ligt midden in het bos een viersprong. Deze viersprong zal een soort ontmoetingsplaats moeten worden. Midden op de viersprong zal een markante boom worden geplaatst die contrasteert met zijn omgeving. Te denken valt hierbij aan een Rode beuk of Haagbeuk. Om deze boom de ruimte te geven zullen rond de viersprong enkele bomen gekapt moeten worden.

Notenkraker Tuikwerderrak (links) en vogelaars die de vogel bekijken en fotograferen (rechts)

5. Visie Groencommissie Tuikwerderrak

Samenvattend: Kap bomen rond viersprong en plaatsing markante boom

5.1 Algemeen Het Tuikwerderrak is een prachtig bosgebied midden in het centrum van Delfzijl. Het bos heeft een goede padenstructuur in wordt zodoende intensief gebruikt door recreanten en omwonenden die hier de hond uitlaten, joggen of langs het Damsterdiep fietsen en wandelen. Midden in het bosgebied ligt een ijsbaan waar de inwoners van Delfzijl tijdens strenge winters veel schaatsplezier beleven.

5.4 Herstel terrein rond clubgebouw De recreatieweide achter het scouting clubgebouw is erg drassig. Een wens van de scoutingvereniging is dan ook om de waterafvoer te verbeteren. Mogelijkheden hiervoor zijn ondermeer de aanleg van drainage, het ophogen van dit terrein in combinatie met de aanleg van greppels. Voorgestelde maatregelen zijn echter zeer kostbaar. Als alternatief kan de kap van bomen rond deze recreatieweide in overweging worden genomen. Zon en wind krijgen door het verwijderen van boomvormers meer invloed op deze weide waardoor deze in nattere perioden sneller opdroogt. Verder bestaat de wens om over beide sloten achter het clubgebouw een eenvoudige brug aan te leggen zodat de scouts makkelijker vanaf het clubgebouw bij de speelbossen kunnen komen. Tot slot staan voor het clubgebouw 4 perenbomen. Om dit lint te

Verder wordt het bos gebruikt door de scoutingroep “Scouting Delfzijl Fivelgroep Eemsmond”. In het Tuikwerderrak heeft de scouting haar clubgebouw, een oud boerderijtje dat in 2010 zal worden gerenoveerd en verbouwd. Als gebruiker van het Tuikwerderrak heeft de scouting een aantal wensen ten aanzien van de terreinen en bossen rond het clubgebouw. Deze wensen en ideeën die zijn opgenomen in het

6

handhaven kunnen hier 3 perenbomen worden bijgeplant. De bestaande perenbomen moeten worden gesnoeid.

Gesloten bos

Mantel

Sperwer

Zwartkop

Zoom

Open veld

Gehakkelde aurelia

Wezel

Samenvattend: Verbeteren recreatieweide, aanleg bruggetjes en herstel perenlaan 5.5 Herstel boomgaard Op een recreatieweide aan de oostzijde van Tuikwerderrak heeft van oudsher een fruitboomgaard gestaan. Graag wil de groencommissie deze boomgaard in ere herstelen. Veel van de nog aanwezige fruitbomen worden sterk beschaduwd door het omringend loofhout en lijken niet erg vitaal meer te zijn. Om deze bomen te handhaven zullen kapwerkzaamheden plaatsvinden waarbij de meest vitale fruitbomen worden vrijgezet. Een aantal markante bomen waaronder een mooi uitgegroeide Esdoorn, een vierstammige Els en een grote oude Meidoorn zullen in ieder geval gespaard moeten worden. Op de recreatieweide kunnen 6 fruitbomen worden bijgeplaatst. Voor de aanplant van fruitbomen tussen het fietspad en het Damsterdiep zal toestemming aan het waterschap gevraagd moeten worden. Samenvattend: Herstel fruitboomgaard 5.6 Natuurtechnisch bosbeheer Om Tuikwerderrak ook in de toekomst mooi en aantrekkelijk te houden voor de inwoners uit Delfzijl wil de scoutinggroep zich graag inzetten voor het bosrandbeheer tijdens natuurwerkdagen. Een aantal locaties binnen dit bos leent zich uitstekend voor het ontwikkelen van natuurlijke bosranden. Vooral de bosranden bij het wandel- en fietspad langs het Damsterdiep en de bosrand ten noorden van de ijsbaan zijn uitermate geschikt voor het ontwikkelen van natuurlijke bosranden. Van het takhout dat vrijkomt tijdens het afzetten van de bosrand kunnen takkenrillen worden gemaakt. Eventueel kan de vrijgezette bosrand deels worden ingeplant met struikvormers die daar momenteel nog ontbreken. Samenvattend: Ontwikkelen structuurrijke en gevarieerde bosranden, aanleg takkenrillen en aanplanten/ inbrengen bomen en struiken.

7

6. Beheermaatregelen en periodeplanning

Periodeplanning terugkerende maatregelen

Voor locaties zie de kaarten van bijlage 1 en 2 6.1 Inrichtings- en beheersmaatregelen

Inrichtingsmaatregel

Beheermaatregelen

Vrijzetten overwoekerende wandelpaden richting viersprong Verbeteren viersprong, kappen bomen en Ontwikkelen structuurrijke bosranden aanplant markante boom door verwijderen 50% bomen rond recreatieweide scoutingvereniging Plaatsen 2 simpele bruggetjes rond Vrijzetten fruitbomen recreatieweide Aanplant 3 perenbomen voor Snoeien fruitbomen scoutinggebouw Ontwikkelen structuurrijke bosranden Aanleg takkenrillen en -hopen door verwijderen 50% bomen, eventueel in combinatie met de aanplant struiken Aanplant fruitbomen Snoeien bestaande fruitbomen Natuurtechnisch bosbeheer door het verhogen van het aandeel dood staand en liggend hout

1 x / jaar 10% van totale oppervlakte aan gepland bosrand

2009/2010 =>

1 x / jaar

2009/2010 =>

1x/ jaar

2009/2010 =>

1x/ 2jaar in januari/ maart 1x/ 3 jaar 1x / 12-15 jaar

2010 =>

Vrijzetten fruitbomen Afzetten hakhout

6.2 Periodeplanning eenmalige maatregelen

Aanleg attractief wandelpad met pontje Maken en plaatsen pontje voor attractief wandelpad Vrijzetten viersprong Aanplant markante boom viersprong Ontwikkelen B(l)oeiende bosranden rond recreatieweide scoutinggebouw Aanplant fruitbomen Aanplant besdragende struiken

FREQUENTIE

Ontwikkelen natuurlijke bosranden

Terugzetten boomvormers en aanleg takkenrillen Inspectie pontje en bruggetjes (eventueel herstel) Onderhoudsnoei fruitbomen

Aanleg attractief wandelpad met pontje

EENMALIGE MAATREGEL

TERUGKERENDE MAATREGEL

PERIODE 2010 2010

2010 2010 2009/2010 2010 2010

8

PERIODE

2010 => 2009 =>

Bijlage 1                             

                                   

                                                                                                                                         

 

10

11

Bijlage 2

Bijlage 4

Natuurtechnisch bosbeheer; locaties waar B(l)oeiende bosranden ontwikkeld kunnen worden

Protocol organiseren werkdagen 1. Van tevoren de werkzaamheden bepalen 2. Voorwerk door Landschapsbeheer Groningen en/of Staatsbosbeheer laten uitvoeren 3. Gereedschappen en/ of begeleiding: minimaal 3 weken voor aanvang van de werkzaamheden melden bij Landschapsbeheer Groningen 4. Tijdens werkdagen alle veiligheidsvoorschriften in acht nemen 5. Werkdagverslag maken en opsturen naar Landschapsbeheer Groningen Landschapsbeheer Groningen Roderwolderdijk 60 9744 TH Groningen (Hoogkerk) telefoon: (050) 534 51 99 e-mail: [email protected]

Rood: locaties voor het ontwikkelen van B(l)oeiende bosranden.

Bijlage 3 Bosplantsoenmengsel, bestaande uit struikvormers, geschikt om aan te planten langs randen; 20% Salix caprea 15% Corylus avellana 15% Viburnum opulus 10% Rosa canina 20% Prunus spinosa 20% Crataegus monogyna

Boswilg Hazelaar Gelderse roos Hondsroos Sleedoorn Meidoorn

12

Bijlage 5

Clubgebouw Scouting Fivelgroep-Eemsmond

Recreatie in Tuikwerderrak

IJsbaan met ijsbaangebouw en telefoonmast in Tuikwerderrak

Bosrand ten noorden ijsbaan, een mooie locatie voor structuurrijke bosranden

13