3URYLQFLDDO2QGHUZLMV9ODDQGHUHQ

3URYLQFLDDO2QGHUZLMV9ODDQGHUHQ

/((53/$1 *5$$'6(&81'$,521'(5:,-6 H

HJUDDG7HFKQLVFK6HFXQGDLU2QGHUZLMV 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ

Copyright © Provinciaal Onderwijs Vlaanderen

2002/10;11;12//4/O/SG/1/II//D/

,1+28'67$)(/

*HEUXLNVDDQZLM]LQJ /HVVHQWDEHO 9LVLHRSRQGHUZLMV 9LVLHRSGHVWXGLHULFKWLQJ6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ $OJHPHQHGRHOVWHOOLQJHQYRRUGHVWXGLHULFKWLQJ6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ $OJHPHQHSHGDJRJLVFKHHQGLGDFWLVFKHZHQNHQ 0LQLPDOHPDWHULsOHYHUHLVWHQ 6SHFLILHNHGRHOVWHOOLQJHQOHHULQKRXGHQSHGDJRJLVFKHHQGLGDFWLVFKHZHQNHQ 79+XLVKRXGNXQGH 797RHJHSDVWH1DWXXUZHWHQVFKDSSHQ 39+XLVKRXGNXQGH (YDOXDWLH %LEOLRJUDILH

p. 2

Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen

2e graad Technisch Secundair Onderwijs

*(%58,.6$$1:,-=,1*

+HWOHHUSODQ Statuut Een school wordt door de overheid gesubsidieerd. In ruil daarvoor moet ze bewijzen dat ze een behoorlijk studiepeil nastreeft en bij de leerlingen bereikt. Het leerplan is een middel voor de overheid om na te gaan of de school aan deze kwaliteitseisen voldoet. Daarom dient ze van goedgekeurde leerplannen gebruik te maken. Het leerplan fungeert m.a.w. als een juridisch-inhoudelijk contract tussen de overheid en de school of de inrichtende macht. Het is het officieel en bindend basisdocument waarvan de leraar uitgaat bij het vormgeven van zijn onderwijspraktijk. Goedkeuring Het leerplan wordt ontwikkeld door de leerplancommissie in opdracht van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. De leerplancommissies worden in september samengesteld en bestaan uit vakleraren en pedagogische medewerkers van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen. Het leerplan moet voldoen aan inhoudelijke en vormelijke criteria. We verwijzen hier naar het Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van de goedkeuringscriteria en indieningmodaliteiten van de leerplannen voor het secundair onderwijs (26 november 1996).

*OREDDOFRQFHSWYDQKHWOHHUSODQ

Dit leerplan is uitgewerkt voor de 2e graad van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen en bestaat uit volgende delen: TV Huishoudkunde: ¾ Maatschappelijke en Sociale Vorming ¾ Toegepaste Wetenschappen ¾ Woonstudie (facultatief) PV Huishoudkunde: ¾ Praktijk TV Toegepaste Natuurwetenschappen: ¾ Labo Natuurwetenschappen Er werd echter gekozen voor een geïntegreerde benadering, waarbij deze delen onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Voor de delen door verschillende leraren behandeld worden, spreekt het voor zich dat overleg, zo mogelijk binnen een vakwerkgroep 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ cruciaal is. Het is aan de vakwerkgroep accenten te leggen en keuzes te maken (bijvoorbeeld inzake de p. 3



behandeling van de uitbreidingsdoelen), dit te verantwoorden en de realisatie van de doelstellingen te plannen in het schooljaar. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van een geïntegreerd jaarwerkplan voor 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ, waarbij naast een duidelijke timing wordt aangeduid waar en wanneer welke doelstellingen aan bod zullen komen. In dit geïntegreerd jaarwerkplan kunnen ook verbanden gelegd worden met vakken als Aardrijkskunde, Biologie, Chemie, Fysica, Geschiedenis, Informatica, Lichamelijke Opvoeding, Plastische Opvoeding en Wiskunde en met de vakoverschrijdende eindtermen. Dit concept beoogt een dynamische benadering van 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ, waarbij overleg en communicatie onontbeerlijk zijn en waarbij eveneens maximaal kan rekening gehouden worden met de interessesfeer van de leerlingen. Het spreekt voor zich dat de leerlingen bepaalde keuzes dan ook mee kunnen sturen. Op deze manier kan een studierichting als 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH :HWHQVFKDSSHQ mee bijdragen tot leerlingenparticipatie op klasniveau.

9LVLHRSGHVWXGLHULFKWLQJ6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ Hierin vindt de leraar een situering van de studierichting 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ, de beginsituatie en de algemene doelstellingen voor de studierichting.

'HGRHOVWHOOLQJHQ In de DOJHPHQHGRHOVWHOOLQJHQ staat vermeld welke competenties voor de studierichting 6RFLDOHHQ 7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ gelden. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de attitudes. De VSHFLILHNHGRHOVWHOOLQJHQ zijn zo operationeel mogelijk geformuleerd. De EDVLVGRHOVWHOOLQJHQ moeten door zoveel mogelijk leerlingen bereikt worden. Zij vormen de criteria die de klassenraad ondermeer zal hanteren bij de eindbeoordeling van elke leerling. Dit betekent dat bij een juiste oriëntering van de leerling het onderwijs garant staat voor het bereiken van het vooropgestelde eindresultaat zoals geformuleerd in de basisdoelstelling. De basisdoelstellingen vormen met andere woorden het minimumprogramma. De XLWEUHLGLQJVGRHOVWHOOLQJHQ zijn verrijkings-, extra-, verdiepings- of maximumdoelstellingen. Zij leiden tot gedifferentieerd werken. Niet alle leerlingen kunnen deze doelstellingen bereiken. Deze doelstellingen zijn dan ook niet verplicht aan alle leerlingen aan te bieden en bepalen niet of een leerling al of niet geslaagd is. Zij kunnen wel een aanwijzing zijn voor de verdere oriëntering van de leerling. In het leerplan wordt soms gevraagd vakoverschrijdend te werken met bepaalde vakken. Hierbij kunnen afspraken gemaakt worden welke accenten in welke vakken aan bod komen. Indien de leerinhouden gezien worden in een ander vak dan het vak waarvoor de basisdoelstellingen vermeld worden, worden de vermelde doelstellingen uitbreidingsdoelstellingen (aangeduid met B/U).

'HOHHULQKRXGHQ De leerinhouden worden opgesteld door de leerplancommissie. Er wordt op gelet dat er een evenwicht is tussen ‘verplichting’ en ‘eigen inbreng’ van de leraar. De leerplannen van Provinciaal Onderwijs Vlaanderen stellen de doelen centraal.

p. 4



'HGLGDFWLVFKHHQSHGDJRJLVFKHZHQNHQ In deze rubriek vindt de leraar hulpmiddelen om de doelstellingen te bereiken. Het zijn zowel didactische werkvormen, didactisch materiaal, audiovisuele middelen, … De wenken zijn een hulp voor de leraar, maar verplichten hem/haar geenszins om ze aan te wenden. De school en de leraar zijn autonoom bij het concretiseren van de specifieke doelstellingen en de leerinhouden.

'HHYDOXDWLH In deze rubriek vindt de leraar een concept over de wijze waarop hij/zij de beoordeling van de leerling kan verantwoorden.

'HELEOLRJUDILH De leraar vindt in de bibliografie een lijst van vaktijdschriften, handboeken, schoolboeken, handleidingen, standaardwerken, naslagwerken, didactische pakketten, … die hem/haar kunnen helpen bij het voorbereiden van de lessen of die hij kan gebruiken als didactisch materiaal.

%HVOXLW Provinciaal Onderwijs Vlaanderen opteert waar mogelijk voor: ¾ open leerplannen, met veel ruimte voor de eigen inbreng van het lerarenteam en veel didactische en pedagogische tips ter ondersteuning; ¾ een hechte horizontale en verticale samenhang.

p. 5



/(66(17$%(/

6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQHJUDDG762 %DVLVYRUPLQJ

AV Godsdienst/N.C. - Zedenleer AV Aardrijkskunde AV Biologie AV Chemie AV Frans AV Geschiedenis AV Lichamelijke Opvoeding AV Nederlands AV Wiskunde

2 1 1 1 2 1 2 4 3

2SWLRQHHOJHGHHOWH

)XQGDPHQWHHOJHGHHOWH

AV Engels AV Fysica AV Informatica AV PO TV Huishoudkunde Maatschappelijke en Sociale Vorming FRPPXQLFDWLH OHYHQVORRSHQZHO]LMQ ZDDUQHPLQJ

K\JLsQLVFKZHUNHQHQPDUNWJHEHXUHQ YRHGLQJVWHFKQRORJLH YRUPYDVWHPDWHULDOHQ

Toegepaste Wetenschappen

TV Toegepaste Natuurwetenschappen Labo Natuurwetenschappen PV Huishoudkunde

&RPSOHPHQWDLUJHGHHOWH AV Frans AV PO AV Geschiedenis AV Muziek TV Huishoudkunde Woonstudie

p. 6


2

3

2 1 1 1 2 1 2 4 3

3

2 1 1 1 5

2 1 1 1 5

1

1

4

4

0/1 0/1 0/1 0/1 0/1

0/1 0/1 0/1 0/1 0/1

2


$QGHUHWHJHEUXLNHQOHHUSODQQHQ Voor de volgende vakken worden de opgegeven leerplannen gebruikt in combinatie met dit leerplan

%DVLVYRUPLQJ AV Aardrijkskunde AV Biologie AV Chemie AV Frans AV Geschiedenis AV Lichamelijke Opvoeding AV Nederlands AV Wiskunde

OVSG: 0/2/2000/083 OVSG: 0/2/1990/082 en 0/2/1992/228 (*) OVSG: 0/2/1991/090 en 0/2/1992/229 OVSG: 0/2/1991/092 en 0/2/1992/219 OVSG: 0/2/1991/109 en 0/2/1992/227 OVSG: 0/2/1996/079 OVSG: 0/2/1991/106 OVSG: 0/2/1996/088 en 0/2/1996/204

2SWLRQHHOJHGHHOWH

)XQGDPHQWHHOJHGHHOWH AV Engels AV Fysica AV Informatica AV PO

OVSG: 0/2/1991/100 en 0/2/1992/215 OVSG: 0/2/1991/093 en 0/2/1992/217 OVSG: 0/2/2001/110 OVSG: 0/2/1992/115

&RPSOHPHQWDLUJHGHHOWH AV Frans AV PO AV Geschiedenis

OVSG: 0/2/1991/092 en 0/2/1992/219 OVSG: 0/2/1992/115 OVSG: 0/2/1991/109 en 0/2/1992/227

Bij het verschijnen van nieuwe leerplannen, moet deze lijst worden aangepast. Steeds worden de laatst goedgekeurde leerplannen van OVSG voor deze vakken gebruikt.

Deze leerplannen (of de nieuwe versies ervan) worden gebruikt i.p.v. OVSG:1991/3/1/151. In de lessentabel van OVSG voor de tweede graad 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ zijn meer lesuren Biologie voorzien dan in de lessentabel op de vorige bladzijde. Het leerplan O/2/1993/335 dat in de derde graad wordt gebruikt voor TV Toegepaste Biologie sluit aan op de leerplannen 0/2/1990/082 en 0/2/1992/228. Voor 0/2/1992/228 is het aan te raden de ASO-variant te gebruiken die uitgeschreven is voor studierichtingen die in de derde graad nog Biologie hebben in de lessentabel. De TSO-variant bevat meer erfelijkheid om deze leerstof te geven aan leerlingen die in de derde graad geen Biologie meer hebben. Maar aangezien de leerstof erfelijkheid in TV Toegepaste Biologie in de derde graad ruim aan bod komt, is voor de leerlingen van de tweede graad Sociale en Technische Wetenschappen meer basiskennis van de menselijke fysiologie zoals dit in de ASO-variant voorzien is, beter geschikt. Als een nieuw leerplan van OVSG specifiek voor TSO met 1 uur AV Biologie wordt goedgekeurd is het aan te raden dit te volgen.

p. 7



9,6,(2321'(5:,-6

%DVLVUHIHUHQWLHNDGHU Het basisreferentiekader van waaruit onderwijs wordt verstrekt, vinden we terug in KHWSHGDJRJLVFK SURMHFW Dit is het geheel van onderwijskundige en opvoedkundige uitgangspunten die vanuit een bepaald mensen wereldbeeld door de inrichtende macht worden vastgelegd. Door de ondertekening van de Gemeenschappelijke Verklaring inzake een non-discriminatiebeleid in het onderwijs en de onderschrijving van de Standpuntbepaling Provinciaal Onderwijs Vlaanderen in het kader van de opvolging van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind vormen volgende inhoudelijke principes een URGHGUDDGLQKHWSHGDJRJLVFKSURMHFWYDQHONHLQULFKWHQGHPDFKWYDQKHW SURYLQFLDDORQGHUZLMV • het provinciaal onderwijs is open onderwijs, toegankelijk voor iedereen, vertrekkend vanuit de idee van een pluralistische samenleving, waarbij mensen met verschillende overtuigingen en achtergronden met elkaar positief kunnen omgaan, zonder daarom hun identiteit te verliezen; • het provinciaal onderwijs is gericht op de maximale ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en ontwikkelingskansen van alle leerlingen en op de voorbereiding van een beroepsleven; • het provinciaal onderwijs is gericht op het bijbrengen van eerbied voor de rechten van de mens en op het beleven en toepassen van mensenrechten in de geest van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en inzonderheid het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Jongeren worden, ongeacht de capaciteiten waarover ze beschikken, erkend als medeburgers en worden aangesproken om verantwoordelijkheid op te nemen voor en mee vorm te geven aan de kwaliteit van (het leven op) de school. Geënt op de basisbeginselen van het pedagogisch project stuurt de school haar onderwijskundig en opvoedkundig beleid en formuleert ze haar VFKRROYLVLH In de schoolvisie expliciteert de school haar pedagogisch referentiekader in de vorm van concrete opvoedingsdoelen, waarden en normen en beschrijft ze hoe ze haar socialisatieopdracht wil realiseren. De schoolvisie vormt de basis voor schoolwerkplanontwikkeling.

2QWZLNNHOLQJVEHJHOHLGLQJ Ontwikkelingsbegeleiding omvat alle lesgebonden en lesoverstijgende onderwijsactiviteiten en/of methodes die gericht zijn op waardensocialisatie. Aandacht gaat hierbij zowel uit naar leerlinggerichte activiteiten als naar het scheppen van randvoorwaarden voor een leefbare school en schoolomgeving voor alle onderwijsparticipanten. In een school is het bijvoorbeeld onmogelijk om gezondheidszorg en gezondheidseducatie van elkaar te scheiden omdat de organisatie van de zorg het eerste element van de opvoeding is èn een basisvoorwaarde voor de kwaliteit van de opvoeding. Dezelfde redenering geldt voor alle andere educatievormen.

p. 8



Hiertoe rekenen we: • relatiebekwaamheid en sociale vaardigheden We verwijzen hiervoor naar de vakoverschrijdende eindtermen “sociale vaardigheden”. Bijvoorbeeld het organiseren van leefsleutels op school, kennismakingsdagen, klasactiviteiten gericht op leren samenwerken, … • gezondheidseducatie Bijvoorbeeld het uitwerken van een gezondheid- en/of drugbeleid op school, het organiseren van activiteiten rond “gezonde voeding”, “roken”, … We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “gezondheidseducatie”. • opvoeden tot burgerzin Bijvoorbeeld het oprichten van een leerlingenraad, leerlingen betrekken bij de herinrichting van de speelplaats, leerlingen inzicht bijbrengen in de werking van het provinciebestuur, … We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “opvoeden tot burgerzin”. • milieueducatie Bijvoorbeeld meewerken aan een project op school waarbij afval gesorteerd wordt, bereid zijn om de groene omgeving rond de school te respecteren, een actie met de leerlingenraad ondernemen om water- en warmteverspilling tegen te gaan. Ook verkeerseducatie bijvoorbeeld het verkennen van de verkeerssituatie rondom de school kan aan bod komen. Deze educatievorm vindt men beschreven bij de vakoverschrijdende eindtermen “milieueducatie”. • leren leren Het doel van leren op school is in de eerste plaats het leerproces en niet het cijfer. Leerkrachten moedigen hun leerlingen aan om te slagen en begeleiden hen bij dit proces. We verwijzen hier naar de vakoverschrijdende eindtermen “leren leren”. • interculturele vorming Bij de vorming van interculturele competentie gaat het om inzichten, vaardigheden en houdingen die integraal deel uitmaken van een sociaalvaardige houding en die we nastreven bij de leerlingen èn bij onszelf om optimaler in onze multiculturele samenleving te kunnen functioneren evenals in de context van internationalisering. • culturele en esthetische vorming Voor veel leerlingen is de school de enige introductie in de culturele wereld. Deze leerlingen dienen in hun leerplichtonderwijs kennis te maken met cultuur en een basis op te bouwen die hen levenslang mogelijkheden biedt voor verdere ontwikkeling. Cultuur als instrument speelt een rol bij het verwezenlijken van brede vormingsdoelen als sociale cohesie, tolerantie en maatschappelijke betrokkenheid. We verwijzen naar de vakoverschrijdende eindtermen “muzisch-creatieve vorming” en moedigen het organiseren van culturele activiteiten op school- en klasniveau aan, bijvoorbeeld actief deelnemen aan een leesbevorderingsproject.

p. 9



9,6,(23'(678',(5,&+7,1* 62&,$/((17(&+1,6&+( :(7(16&+$33(1

6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ is een technische, polyvalente studierichting met als belangrijkste aandachtspunt de gerichtheid naar de mens als socio-cultureel en socio-economisch wezen. De toepassingen zijn gefocust op de behoeften van de mens in zijn biologische, psychologische, relationele, maatschappelijke en ecologische dimensies. De gerichtheid naar de mens wordt op een tweepolige wijze ingevuld, een mensgerichte en een exactwetenschappelijke pool. De mensgerichte pool krijgt vorm in Maatschappelijke en Sociale Vorming, terwijl de exactwetenschappelijke pool wordt gerealiseerd in Toegepaste Wetenschappen. Zowel de maatschappelijk-sociale als de toegepaste wetenschappelijke vorming worden ervaringsgericht uitgewerkt, vanuit een procesmatig probleemoplossend denken waardoor de technisch-technologische vormingscomponent gestalte krijgt. Zo werken de praktische taken ondersteunend om de theorie te verwerven. 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ behoort bijgevolg tot de theoretisch-technische studierichtingen en richt zich zowel naar jongens als meisjes. Deze studierichting wordt aanzien als een doorstromingsrichting die voornamelijk op het hoger onderwijs van één cyclus voorbereidt.

%HJLQVLWXDWLHHQOHHUOLQJHQNHQPHUNHQ De leerlingen die in de eerste graad het tweede jaar Sociale en Technische Vorming volgden, bezitten al enige basiskennis. De nadruk lag echter op initiatie, zodat er niet moet uitgegaan worden van een specifieke vooropleiding. Daarnaast is er een belangrijke instroom uit andere basisopties. Derhalve kan de leerkracht te maken krijgen met een vrij heterogene leerlingengroep.

3URILHOYDQGHOHHUOLQJHQ De studierichting 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ is aangewezen voor de jongere die wel belangstelling heeft voor wetenschappen, maar niet uitsluitend voor de zuivere, abstractwetenschappelijke benadering. De interesse gaat meer uit naar de boeiende concrete toepassingen ervan, vooral naar de domeinen die gericht zijn naar de mens en zijn milieu. Het is de jongere die graag handelt en creatief bezig is. Vandaar dat de toepassingen uit de sociale en de wetenschappelijke vormingscomponent graag worden omgezet in realisaties. De “ STW-leerling” is ook erg aanspreekbaar voor relationele en sociale leerprocessen.

p. 10



De verbale mogelijkheden van deze leerling worden op een functionele manier aangesproken; De leerling die deze studierichting volgt, kan heel wat bereiken mits hij/zij geconfronteerd wordt met een actuele onderwijsstrategie. Vermits veel van de jongeren die deze studierichting volgen nog geen vastomlijnde studie- of beroepskeuze gemaakt hebben, is de polyvalentie van het leerprogramma een extra troef om tot een gefundeerde keuze te komen.

p. 11



$/*(0(1('2(/67(//,1*(19225'( 678',(5,&+7,1*62&,$/((1 7(&+1,6&+(:(7(16&+$33(1

¾ Inzicht krijgen in de verschillende behoeften van mens en milieu. ¾ Op basis van objectieve criteria observeren en rapporteren.

¾ Informatiebronnen raadplegen in functie van de opleiding.

¾ Verschillende voedingsstoffen / voedingsmiddelen analyseren en kennen, in functie van hun rol in het voedingspatroon.

¾ Opdrachten analyseren, oplossingen formuleren en kiezen, een plan opstellen en uitvoeren, de resultaten evalueren en bijsturen.

¾ Inzicht hebben in de randvoorwaarden van productief en consumptief handelen.

¾ Op een kritische manier consumeren.

¾ Hygiënisch, veilig, ergonomisch, kwaliteitsbewust en milieubewust handelen. ¾ Communicatieve en sociale vaardigheden hanteren.

¾ Werktijd kunnen plannen.

¾ De samenhang inzien tussen de verschillende disciplines met betrekking tot het sociaal, wetenschappelijk en technisch handelen.

¾ Gericht zijn op:

♦ samenwerking, ♦ doorzettingsvermogen, ♦ verantwoordelijkheidszin, ♦ zelfstandigheid, ♦ creativiteit, ♦ zelfevaluatie.

p. 12



$/*(0(1(3('$*2*,6&+((1 ','$&7,6&+(:(1.(1

Om het leerplan te kunnen realiseren moeten de volgende aandachtspunten betracht worden: ¾ een nauwe samenwerking met de leerkrachten Toegepaste Natuurwetenschappen en Toegepaste Wetenschappen;

¾ bij voorkeur dezelfde leerkracht voor PV Huishoudkunde en TV Huishoudkunde of een zeer nauwe samenwerking van het team om integratie van deze vakken mogelijk te maken;

¾ vertrekken vanuit de concrete leefwereld van de leerlingen; hiervoor de lessen constant illustreren met voorbeelden uit de realiteit;

¾ gebruik maken van zoveel mogelijk verschillende werkvormen, zoals groepswerk, rollenspel, kringgesprek, zelfstudie, excursies, … ;

¾ de grootte van de leerlingengroepen beperken om actieve werkvormen mogelijk te maken; ¾ extra aandacht besteden aan het probleemoplossend denken; ¾ de nodige materialen en infrastructuur beschikbaar stellen;

¾ zoveel mogelijk informatiebronnen aanbieden om de leerlingen zelfstandig te leren omgaan met informatie.

p. 13



0,1,0$/(0$7(5,É/(9(5(,67(1

$OJHPHHQ Bij voorkeur dient een ruim vaklokaal met tafels, stoelen, bord, flip-over, overheadprojector beschikbaar te zijn voor de studierichting 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ. Ook dient de mogelijkheid voorzien te worden om gebruik te kunnen maken van: ¾ televisietoestel ¾ video ¾ diaprojector ¾ projectiescherm ¾ PC en aangepaste software ¾ printer ¾ internetaansluiting. Bij voorkeur zijn volgende voorzieningen en de uitrusting elke les beschikbaar. Dit is echter afhankelijk van het aantal leerlingen per leerjaar. Om de genoemde doelstellingen te kunnen bereiken, dienen er in elk geval voldoende voorzieningen te zijn voor elke groep leerlingen en voor elke leerling.

6SHFLILHNHLQULFKWLQJ 1XWVYRRU]LHQLQJHQ ¾ voorzieningen voor koud en warm water ¾ elektriciteitsvoorziening voor verlichting ¾ elektriciteitsvoorziening voor de aansluiting van toestellen en apparatuur ,QIUDVWUXFWXXU ¾ een leskeuken met uitrusting en ook ♦ mogelijkheid voor theorie ♦ een schrijfbord ♦ een degustatieruimte met uitrusting ♦ voldoende bergruimte ♦ verluchtingssysteem ♦ zone voor handhygiëne ¾ labo wetenschappen met uitrusting, o.a. ♦ zuurbestendige demonstratietafel met aansluiting voor gas, water en elektriciteit ♦ zuurkast ♦ nodige glaswerk ♦ nodige chemicaliën ¾ biologielokaal met didactisch materiaal, o.a. microscopen, voedingsbodems. Deze infrastructuur moet aan de nodige veiligheidsvoorschriften voldoen.

p. 14



6SHFLILHNHXLWUXVWLQJ 6SHFLILHNHXLWUXVWLQJYRRUGHYROJHQGH]RUJSURFHVVHQ ¾ opslag van grondstoffen ¾ koeling van grondstoffen en bereid voedsel ¾ invriesmogelijkheid voor grondstoffen en bereid voedsel ¾ voorbereiding en bereiding ¾ presentatie, bediening en verbruik ¾ vaathygiëne ¾ afvalverwijdering .OHLQZHUNPDWHULDDOWRHVWHOOHQHQDSSDUDWHQYRRUGHYROJHQGHSULQFLSHVHQWHFKQLHNHQ ¾ omkaderen van voedselpresentatie: tafellinnen en –versiering, servies ¾ verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen: snijden, hakken, malen, raspen, knippen, pureren, persen ¾ bereiden van voedingsmiddelen: koken, bakken in de pan, bakken in de oven, stoven, frituren, stomen, gratineren, paneren, farceren, glaceren, emulgeren ¾ vormgeven aan voedingsmiddelen: versnijden, uitsteken, in vorm bereiden, spuiten ¾ bewaren van voedingsmiddelen: invriezen, drogen ¾ actueel aanschouwingsmateriaal voor vormvaste materialen 6SHFLILHNHXLWUXVWLQJYRRU ¾ handhygiëne ¾ eerste hulp bij ongevallen ¾ brandveiligheid ,QIRUPDWLHEURQQHQ ¾ hygiëneplan ¾ voedingsmiddelentabel ¾ voedingsdriehoek ¾ documentatiemateriaal ¾ checklist inzake hygiëne, orde en veiligheid ¾ inventarislijst ¾ organisatieplan leskeuken

p. 15



63(&,),(.('2(/67(//,1*(1 /((5,1+28'(1 3('$*2*,6&+((1','$&7,6&+( :(1.(1

p. 16



79+8,6+28'.81'(

)XQGDPHQWHHOJHGHHOWH 79+XLVKRXGNXQGH

0DDWVFKDSSHOLMNHHQ6RFLDOH9RUPLQJ FRPPXQLFDWLH OHYHQVORRSHQZHO]LMQ ZDDUQHPLQJ

K\JLsQLVFKZHUNHQHQPDUNWJHEHXUHQ YRHGLQJVWHFKQRORJLH YRUPYDVWHPDWHULDOHQ

7RHJHSDVWH:HWHQVFKDSSHQ

&RPSOHPHQWDLUJHGHHOWH

79+XLVKRXGNXQGH :RRQVWXGLH

p. 17



Omschrijven wat menselijke behoeften zijn.

B B

De behoeften situeren in de piramide van Maslow.

B

Het belang van de behoeften inzien als drijfveer van alle menselijke handelingen.

B

Illustreren dat diverse factoren een invloed hebben op de behoeftebevrediging.

B


¾ begripsomschrijving ¾ korte omschrijving van de fundamentele behoeften van de mens ¾ de behoeftepiramide van Maslow

Dit vak leent zich om in kleine groepen te oefenen. Hiervoor is het belangrijk dat er een gevoel van vertrouwen en veiligheid gecreëerd wordt in de klasgroep. Werk vakoverschrijdend samen met PV Huishoudkunde. Vraag aandacht voor interculturele communicatie en omgaan met verscheidenheid.

'LGDFWLVFKHHQSHGDJRJLVFKHZHQNHQ

/HHULQKRXGHQ

0(16(/,-.(%(+2()7(1

Soorten behoeften onderscheiden.

p. 18

&20081,&$7,(

%8

0$$76&+$33(/,-.((162&,$/( 9250,1*

6SHFLILHNHOHHUSODQGRHOVWHOOLQJHQ

79+8,6+28'.81'(

GHJUDDG7HFKQLVFK6HFXQGDLU 2QGHUZLMV 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH :HWHQVFKDSSHQ

Gebruik voorbeelden uit de leefwereld van de 15jarige.

Hanteer de hiërarchie van de behoeften op een soepele manier.

¾ enkele factoren die de behoeftebevrediging kunnen beïnvloeden

Maatschappelijke en Sociale Vorming Communicatie


&20081,&$7,(

B

De verschillende vormen van communicatie opnoemen en met voorbeelden illustreren.

B

Een communicatief gebeuren identificeren, omschrijven en toepassen als eenzijdige of tweezijdige communicatie.

B

1.3.1

Eenzijdige en tweezijdige communicatie

B

1.3.2

Verbale en non-verbale communicatie

B

1.3.3

Interpersoonlijke en massacommunicatie

De verschillende componenten van het communicatieproces onderscheiden en systematisch voorstellen.

B

Een concrete communicatie in het algemeen schema van het communicatieproces plaatsen en toelichten.

B

De begrippen LQWHUSHUVRRQOLMNH en PDVVDFRPPXQLFDWLH identificeren, omschrijven en toepassen.

p. 19


+HWFRPPXQLFDWLHSURFHV

In eigen woorden zeggen wat communicatie en communicatiearmoede is.

De begrippen YHUEDOH en QRQYHUEDOH FRPPXQLFDWLH identificeren, omschrijven en toepassen.


/HHULQKRXGHQ

%8


1RRGDDQFRPPXQLFDWLHYDDUGLJKHGHQ %HJULSFRPPXQLFDWLH

Gebruik actuele krantenartikels.

6RRUWHQFRPPXQLFDWLH

Laat de leerlingen dialogen uitvoeren, die als voorbeeld en werkmateriaal kunnen dienen. Doe dit in de vorm van een rollenspel.

6WUXFWXXUYDQKHWFRPPXQLFDWLHSURFHV


Verwijs naar de leerstof Technologische Opvoeding, Nederlands, Maatschappelijke en Sociale Vorming van het 2de leerjaar Sociale en Technische Vorming.


9HUEDOHFRPPXQLFDWLHYRUPHQ

2.1.1 ¾ De vier factoren omschrijven, die de keuze van de code bepalen.

B

Op een voor de ontvanger duidelijke en aanvaardbare wijze eigen gedachten en gevoelens uitdrukken.

B

2.1.2 ¾ ¾

B

De waarde van de ik-boodschappen omschrijven.

B

♦ de ik-boodschap

Kritiek geven zonder de gesprekspartner te kwetsen.

B

♦ respect voor de gesprekspartner


Analyseer de voorbeelden. Zo kom je tot het benoemen van de verschillende factoren van het coderingsproces. Geef de leerlingen de opdracht een bepaald rollenspel te spelen.

Gespreksvormen:

Het verschil tussen een zakelijk en een persoonsgericht gesprek formuleren.

p. 20

6SUHNHQ Het coderingsproces

communicatiemiddelen waarover de zender beschikt. relatie tussen zender en ontvanger wijze waarop zender zich wil presenteren bedoeling van de spreker

¾ ¾ ¾


/HHULQKRXGHQ

%8


zakelijk of taakgericht gesprek persoonsgericht gesprek


Geef uitleg over een onderwerp dat je zelf beheerst. Vergelijk met de leerlingen de concrete ikboodschap met de jij- boodschappen, begeleid hen hierbij door gerichte vragen te stellen. Na gerichte analyse van de voorbeelden , bouw je een schematische voorstelling op. Vervang een jij- boodschap door een ikboodschap, hierbij zijn verschillende oplossingen mogelijk. Laat de leerlingen hun oplossing verantwoorden. Laat met voorbeelden vanuit hun eigen leefwereld het belang van respect aanvoelen.


De vier factoren van het stemgebruik hanteren om tot een vlot gesprek te komen.

De betekenis van goed luisteren omschrijven.

B

B

2.1.3 ¾ ¾ ¾ ¾ 2.2.1

Stemgebruik: tempo volume ritme intonatie /XLVWHUHQ Begripsomschrijving

Aangeven hoe belangrijk het luisteren is, zowel voor jezelf als voor anderen.

B

Informatie luisterend verwerven.

B

2.2.2 Vormen van luisteren: ¾ informatief luisteren

De verschillende wijzen van luisteren identificeren en toepassen, overeenkomstig de aard van de gegeven situatie en het luisterdoel.

B

¾

p. 21


sociaal luisteren


Maak een vergelijking tussen een sprookje gebracht door enkele leerlingen en een verteller (cassette, video, … ).


/HHULQKRXGHQ

%8


Concretiseer de definitie van luisteren met verschillende voorbeelden. De leerlingen verwoorden hun ervaring in dit verband. Laat de leerlingen voorbeelddialogen spelen. Je kan in de les toetsen of de leerlingen informatief luisteren.


Het belang inzien van non-verbale communicatie in onze omgang met mensen.

B

Verschillende non-verbale communicatievormen herkennen.

B

1RQYHUEDOHFRPPXQLFDWLHYRUPHQ

*HODDWVH[SUHVVLH *HEDUHQ /LFKDDPVKRXGLQJ 8LWHUOLMN $XWRQRPHVLJQDOHQ


/HHULQKRXGHQ

%8


Noem een aantal criteria op en illustreer ze, waardoor de leerlingen een onderscheid kunnen maken tussen lichaamstaal en gesproken taal. Oefen in gebruik van non-verbale communicatievormen: voorbeeld: − uitbeelden van gevoelens, voorwerpen, … − iemands verhaal navertellen met exact dezelfde gelaatsexpressie, gebaren, … Analyseer fotomateriaal, karikaturen, gelaatsuitdrukkingen van medeleerlingen. Maak de leerlingen erop attent dat non-verbale communicatievormen misplaatst kunnen zijn als ze niet overeenstemmen met de inhoud van het gesprek.

p. 22




Omschrijven wat observeren is.

B

Stappen aanduiden en in de juiste volgorde hanteren om tot een goede observatie te komen.

B

Observatievoorschriften gebruiken.

U

Observatieschema’ s gebruiken om menselijk gedrag te observeren.

U

Aanduiden welke factoren de observatie beïnvloeden.

B

Omschrijven welke invloed de eerste indruk heeft op de observatie. Aanduiden welke psychologische processen leiden tot een eenvoudig beeld van de medemens.

p. 23

2EVHUYDWLH

%HJULSVRPVFKULMYLQJ

6WDSSHQYRRUHHQJRHGHREVHUYDWLH

9RRUVFKULIWHQHQREVHUYDWLHVFKHPD¶V

)DFWRUHQGLHGHREVHUYDWLHEHwQYORHGHQ

B

4.4.1

B


Laat de leerlingen verschillende observatieschema’ s bekijken die onder andere gebruikt worden: − in het CLB; − bij Test Aankoop; − in het ziekenhuis; − bij de begeleiding van sportlui. Laat bij het uitvoeren van een observatieopdracht de leerlingen bewust rekening houden met de criteria waaraan een goede observatie moet beantwoorden.


/HHULQKRXGHQ

%8


Stel een eenvoudig observatieschema op voor een bepaalde situatie en voer dit uit. Sluit eventueel aan bij de lessen Praktijk en Maatschappelijke en Sociale Vorming. Voorbeelden: − kwaliteit van fruit bepalen − bediening observeren bij een receptie − motoriek van een baby observeren − spel van de kleuter observeren

Eerste indruk

Laat leerlingen hun ervaring in verband met de beeldvorming van anderen vertellen.

4.4.2

Nabijheidgedrag

Speel voorbeelddialogen.

4.4.3

Competenties van de observator en de geobserveerde Maatschappelijke en Sociale Vorming Communicatie


Het begrip KRXGLQJ omschrijven.

&RPPXQLFDWLHVWRRUQLVVHQ

U

U

U

5.2.1

Een eigen houding tegenover bepaalde zaken of personen analyseren en vaststellen of het al dan niet een vooroordeel is.

U

5.2.2

Het verband tussen opvattingen, gevoelens en reacties Het ontstaan van vooroordelen

De technieken identificeren die door media of personen toegepast worden om bij het publiek bepaalde houdingen te laten ontstaan.

U

5.2.3

Bestrijden van vooroordelen

Een wetenschappelijke theorie toepassen om concrete houdingen te verklaren.

U

Een gesprek voeren, waarbij de leerlingen communicatiebevorderende reacties geven en communicatiestops vermijden.

U

Het begrip YRRURRUGHOHQ omschrijven en toepassen.

p. 24



/HHULQKRXGHQ

%8


+RXGLQJ

9RRURRUGHOHQ

&RPPXQLFDWLHVWRSV


Laat de begrippen KRXGLQJ en YRRURRUGHOHQ opzoeken in verscheidene woordenboeken.

Sluit aan bij Toegepaste Wetenschappen Marktgebeuren. Analyseer reclame om na te gaan welke technieken worden toegepast met de bedoeling een positieve houding tegenover een bepaald product te ontwikkelen. Duid van een gegeven dialoog aan welke reacties de communicatie storen.

Laat leerlingen verbaal reageren op elke communicatiestop. Daarna verwoorden ze welk gevoel achter hun reactie steekt.


Zicht krijgen op de visie van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen.

B

De totale samenhang tussen de verschillende leervakken inzien.

B

Zicht krijgen op de eigen toekomstmogelijkheden na de derde graad Sociale en Technische Wetenschappen zowel voor het vervolgonderwijs als voor de arbeidsmarkt.

B

p. 25


,QOHLGLQJ


/HHULQKRXGHQ

/(9(16/223(1:(/=,-1

%8

0$$76&+$33(/,-.((162&,$/( 9250,1*


79+8,6+28'.81'(


6LWXHULQJYDQGHVWXGLHULFKWLQJ6RFLDOHHQ 7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ De verschillende aspecten van de opleiding verkennen: ¾ sociale verantwoordelijkheid ¾ technische kennis en activiteiten ¾ wetenschappelijke kennis. Situeren van deze aspecten in het lessenrooster.

Maatschappelijke en Sociale Vorming Levensloop en Welzijn

Neem voldoende tijd om in alle vakken van het specifiek gedeelte samen met de leerlingen op zoek te gaan naar het profiel van de studierichting Sociale en Technische Wetenschappen. Schenk voldoende aandacht aan de idee van KHW KDUWKHWKRRIGHQGHKDQGHQ dat binnen de studierichting gehanteerd wordt. Hiervoor kan eventueel door de leerlingen zelf een logo ontwikkeld worden.


Het begrip RQWZLNNHOLQJ beschrijven en er het begrip PHQVHOLMNHRQWZLNNHOLQJ uit afleiden.

B

0HQVHOLMNHRQWZLNNHOLQJ %HJULSSHQ

Het onderscheid tussen ontwikkelen en leren omschrijven.

B

¾

ontwikkeling

Via het beschrijven van de ontwikkeling van een bepaalde vaardigheid, aantonen dat de menselijke ontwikkeling volgens een bepaalde orde verloopt.

B

¾

leren

De ontwikkelingsfasen van de mens benoemen en op de levenslijn situeren.

p. 26

B


5HODWLHRQWZLNNHOLQJHQOHUHQ


/HHULQKRXGHQ

%8


Menselijke ontwikkeling wordt als inleiding beschouwd van het leervak levensloop en welzijn, doch behandel het niet te uitgebreid.. De begrippen in verband met menselijke ontwikkeling worden bij het bespreken van de verschillende levensfasen verder uitgediept.

Werk met beeldmateriaal, bijvoorbeeld een schematische voorstelling van de lichaamsverhoudingen en grafische voorstellingen aan de hand van brochures van “ Kind en Gezin” .

2QWZLNNHOLQJVIDVHQ



De verschillende ontwikkelingsaspecten omschrijven, onderscheiden en illustreren met voorbeelden.

B

¾ ¾ ¾ ¾

Met eigen woorden de begrippen JH]RQGKHLG en I\VLVFKVRFLDDOHQSV\FKLVFKZHO]LMQ omschrijven.

Respect hebben en verantwoordelijkheid nemen voor de eigen gezondheid en die van anderen en met voorbeelden illustreren. De begrippen OHYHQVGXXU, QDWDOLWHLW, PRUWDOLWHLW en PRUELGLWHLW met eigen woorden uitleggen.

B

B

B

Statistieken in verband met volksgezondheid interpreteren.

B

Voorgeschreven regels van gezondheid toelichten.

B

p. 27


2QWZLNNHOLQJVDVSHFWHQ lichamelijke ontwikkeling psychische ontwikkeling sociale ontwikkeling morele ontwikkeling

:HO]LMQ

*H]RQGKHLGHQZHO]LMQ ¾ fysisch welzijn ¾ sociaal welzijn ¾ psychisch welzijn

¾ ¾ ¾ ¾


/HHULQKRXGHQ

%8


*H]RQGKHLGVVWDWXV levensduur nataliteit mortaliteit morbiditeit

Laat tijdens een groepsgesprek de leerlingen verwoorden wat zij onder gezondheid en welzijn verstaan. De visie van de leerlingen aanvullen en bijsturen met voorbeelden uit de realiteit. Maak gebruik van het documentatiemateriaal van de verschillende infocentra. Bespreek de stijging van de levensduur aan de hand van recente informatie.

Maak gebruik van recente statistieken uit het Statistisch Jaarboek van Volksgezondheid.

%DVLVUHJHOVYRRUJH]RQGKHLGV]RUJ


Vertrek telkens vanuit concrete situaties.


)DFWRUHQGLHGHRQWZLNNHOLQJHQKHW ZHO]LMQEHSDOHQ De begrippen DDQOHJ, PLOLHX en ]HOIEHSDOLQJ omschrijven en illustreren met voorbeelden. Het verband tussen de ontwikkelingsfactoren aantonen.

B B

2QWZLNNHOLQJVIDFWRUHQ ¾ aanleg ¾ milieu ¾ zelfbepaling

De waarden van de drie zorgsoorten met elkaar vergelijken en illustreren met voorbeelden.

B

)DFWRUHQGLHKHWZHO]LMQEHSDOHQ 3.2.1 Zorgsoorten ¾ zelfzorg ¾ mantelzorg ¾ beroepszorg

De drie zorgniveaus van de gezondheidszorg met eigen woorden uitleggen en illustreren met voorbeelden.

B

3.2.2

Taken van het individu en van de overheid in de positieve gezondheidszorg omschrijven.

B

¾

positieve gezondheidszorg

Taken van het individu en van de overheid in de preventieve gezondheidszorg omschrijven.

B

¾

preventieve gezondheidszorg

Taken van het individu en van de overheid in de curatieve gezondheidszorg omschrijven.

U

¾

curatieve gezondheidszorg

De begrippen ]HOI]RUJ, PDQWHO]RUJ en EHURHSV]RUJ met eigen woorden uitleggen.

p. 28

B


Zorgniveaus



/HHULQKRXGHQ

%8


Vertrek telkens vanuit de leefwereld van de leerlingen. Maak gebruik van hun voorkennis, ervaringen en opvattingen. Maak gebruik van publicaties en beeldmateriaal over dit onderwerp van ondermeer de centra voor Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding. Het is niet de bedoeling een studie te maken van de drie zorgsoorten. Geef voorbeelden uit de realiteit.

Laat de leerlingen informatie verzamelen en klasseren van instanties die deze zorg verlenen.

Noem een aantal preventieve campagnes, (bijvoorbeeld in verband met gebruik van vuurwerk, “ Kijk uit” , enz.).


De ontwikkelingslijn in de prenatale fase schetsen.

B

Het begrip FRQFHSWLH met eigen woorden uitleggen.

B

De passende terminologie in verband met de prenatale fase correct gebruiken.

B

Effecten van enkele belangrijke persoonsgebonden en niet-persoonsgebonden factoren in de prenatale ontwikkeling omschrijven.

B

Belangrijke problemen tijdens de zwangerschap opnoemen.

B

p. 29


2QWZLNNHOLQJVIDVHQHQ OHHIWLMGVJHERQGHQZHO]LMQVSUREOHPHQ

3UHQDWDOHIDVH: zie tabel



/HHULQKRXGHQ

%8


De tabel, zoals opgenomen in het leerplan voor de leerinhoud over de ontwikkelingsfasen, kan dienen als synthesefiche voor de leerlingen. Bespreek niet alle aspecten van de verschillende leeftijdsfasen. Stel bij elke fase het gedrag centraal dat die fase het meest typeert. Bijvoorbeeld: − de zuigeling: het eerste sociaal contact − de peuter: taalverwerving − de kleuter: het spel − het schoolkind: het leren op school Verwijs bij de duiding van het typerend gedrag naar de verschillende ontwikkelingsdomeinen. Maak gebruik van brochures en beeldmateriaal van Kind en Gezin, Bond van Grote en Jonge Gezinnen, ... Verwijs naar de lessen biologie. Laat leerlingen ervaringen uit de eigen leefwereld opnoemen.


Belangrijke verschijnselen van de lichamelijke ontwikkeling van de pasgeborene aanduiden.

B

De controleerbare reflexen bij de pasgeborene omschrijven.

B

Het belang van het zuiginstinct omschrijven.

B

Mogelijke problemen tijdens en kort na de geboorte opnoemen.

B

De lichamelijke ontwikkeling van de zuigeling omschrijven.

B

Verantwoorden waarom sociaal contact voor de zuigeling zo belangrijk is.

U

Belangrijke problemen tijdens het eerste levensjaar opnoemen.

B

Vormen van hulpverlening door “ Kind en Gezin” opnoemen.

B

Weten waarom een juiste zindelijkheidstraining belangrijk is.

B

De fasen van de taalontwikkeling beschrijven.

B

De relatie tussen taalontwikkeling, cognitieve en sociale ontwikkeling uitleggen.

B

De typische kenmerken van de zelfbewustwording omschrijven.

B

p. 30


3DVJHERUHQH: zie tabel

=XLJHOLQJ: zie tabel

3HXWHU: zie tabel


/HHULQKRXGHQ

%8


Doe een interview met een onthaalmoeder of kleuterleidster.



De verschillende speltypen benoemen, illustreren en het belang ervan toelichten.

B

Het verband leggen tussen spelactiviteiten van de kleuter en zijn lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling.

B

Criteria toepassen voor het beoordelen van verantwoord speelgoed.

B

.OHXWHU: zie tabel


/HHULQKRXGHQ

%8


Doe een observatieoefening van peuters en kleuters in een kleuterschool: − op de speelplaats − bij het omkleden − bij het spel − in de sociale omgang met leeftijdgenoten en volwassenen.

Opdracht: stel een informatiemap samen in verband met veilig en verantwoord speelgoed en stel dit eventueel voor in de klas. Ga uit van de tien geboden voor speelgoed van “ Kind en Gezin” .

Bepalen of een kind de kleuter- of schoolkindvorm heeft.

B

Aangeven welke typische lichamelijke veranderingen optreden tijdens de eerste gestaltewisseling.

B

Redenen aangeven waarom de overgang van de kleuterschool naar de lagere school hoge eisen stelt aan het kind.

B

p. 31


'HHHUVWHJHVWDOWHZLVVHOLQJ: zie tabel

Pas de Filippijnse maat en andere schoolrijpheidstesten toe op kleuters en schoolkinderen. Orden foto’ s van kinderen naar kleuter- of schoolkindvorm. Interpreteer grafieken van lichaamsverhoudingen, lengte- en gewichtstoename.



De lichamelijke, psychische en sociale ontwikkeling van het schoolkind beschrijven en illustreren aan de hand van het begrip RSWLPDOH OHHUWLMG.

B

Vormen van kindermishandeling en kinderverwaarlozing omschrijven.

B

Factoren die mishandeling in de hand werken herkennen.

B

Weten waar men terecht kan in geval van kinderverwaarlozing of kindermishandeling.

B

p. 32


6FKRROOHHIWLMG: zie tabel


/HHULQKRXGHQ

%8


Toon proeven van Piaget in verband met het getalbegrip of oriëntatie. Gebruik lesmateriaal van de verschillende Centra voor Gezondheidsvoorlichting en -opvoeding. Nodig een spreker uit van een hulpverlenende instantie, bijvoorbeeld Kind in Nood, kindertelefoon, CGSO, … .



Aanduiden welke lichamelijke en psychische veranderingen zich voordoen in de puberteit.

B

Aan de eigen puberteitsbeleving een psychologischen sociaal-wetenschappelijke verklaring geven.

B

Het begrip MHXJGFULPLQDOLWHLW onderscheiden van afwijkend gedrag bij jeugdigen.

U

Factoren opnoemen die tot criminaliteit kunnen leiden.

B

-HXJGSHULRGH: zie tabel


Bestudeer grafieken in verband met de evolutie van lengte en gewicht. Ga in op suggesties van leerlingen om deze periode te bespreken en maak gebruik van actuele artikels. Wat is de leefwereld van de puber? Lees stukjes voor uit een dagboek, beluister het liedje “ meisjes van dertien” (P. V. Vliet); … Laat leerlingen opzoeken welke instanties zich bezig houden met jeugdzorg en preventie van jeugdcriminaliteit. Nodig een spreker uit om over jeugdcriminaliteit te spreken.

B

De belangrijkste kenmerken van de jongvolwassene op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak vergelijken met de kenmerken van de jeugdperiode.

B

Omschrijven welke verantwoordelijkheden de stap naar het beroepsleven en de gezinsvorming met zich meebrengen.

B

p. 33

B

Ongegronde meningen en vooroordelen in verband met jeugdmisdadigheid met cijfermateriaal en onderzoeksgegevens weerleggen.

De functie van het “ Comité voor bijzondere jeugdzorg” en de diensten van “ Bijzondere jeugdbijstand” omschrijven.

/HHULQKRXGHQ

%8



-RQJYROZDVVHQH: zie tabel


Bevraag jongvolwassenen over hun eerste ervaringen in het beroepsleven, in gezinsvormen en in andere samenlevingsvormen. Werk eventueel met recente artikels uit tijdschriften. Groepsgesprek: wat verandert als je alleen woont of gaat samenwonen? Bespreek de ontspanningsmogelijkheden voor deze leeftijdsgroep en breng eventueel een bezoek aan bijvoorbeeld een Fitnesscentrum.


Uitleggen wat menopauze is.

B

De belangrijkste kenmerken op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak van de laatvolwassene omschrijven.

B

Verwoorden wat het voor ouders betekent als hun kinderen het ouderlijk huis definitief verlaten.

B

Factoren herkennen die leiden tot stress.

B

Maatregelen aanduiden die stress kunnen voorkomen.

B

p. 34


B

Aangeven wat bepaalde veranderingen in het leven van de laatvolwassene met zich meebrengen.

B

Omschrijven waarin de levenswende bestaat.

B

0LGGHQYROZDVVHQH: zie tabel

Omschrijven hoe de middenvolwassene het gezinsen beroepsleven kan ervaren.

B


Belangrijke kenmerken van de middenvolwassene op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak omschrijven en vergelijken met de jongvolwassene.

/HHULQKRXGHQ

%8


Bespreek artikels die handelen over de problematiek van deze levensfase. Ga uit van de eigen leefwereld van de leerlingen.

/DDWYROZDVVHQH: zie tabel

Organiseer een gesprek met jongvolwassenen en hun ouders: vergelijk meningen en opvattingen over bijvoorbeeld opvoeding, geld, levensbeschouwing, …

Lees en bespreek klassikaal een artikel over stress bij volwassenen. Maak gebruik van videomateriaal over dit onderwerp.



Aangeven welke veranderingen in het leven de pensionering voor de betrokkenen met zich meebrengt.

B

De belangrijkste kenmerken op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak van deze levensfase opnoemen.

B

Mogelijke lichamelijke, psychische en sociale problemen van de hoogbejaarde omschrijven.

B

Begrip opbrengen voor de bejaarde die thuiszorg nodig heeft of in een tehuis verzorgd wordt.

B

Diensten voor thuiszorg opnoemen en hun werking omschrijven.

B

9URHJHRXGHUGRP: zie tabel

Som op en bespreek de vooroordelen ten aanzien van ouderen. Illustreer met voorbeelden de mogelijkheden op lichamelijk, fysisch en sociaal vlak.

+RJHRXGHUGRP: zie tabel

Bekijk en bespreek klassikaal een videofilm over de bejaardenproblematiek.


/HHULQKRXGHQ

%8


Bezoek een revalidatiecentrum, een serviceflat, een bejaardentehuis of een club voor de derde leeftijd. Nodig een spreker uit die ervaring heeft met de thuiszorg. Interview een bejaarde.

p. 35




IDVHQLQGHPHQVHOLMNHRQWZLNNHOLQJ

)DVH

/LFKDPHOLMNHRQWZLNNHOLQJ

'HSUHQDWDOHIDVH Van conceptie tot geboorte 'HSDVJHERUHQH 0 tot 1 maand

¾ conceptie ¾ ontwikkeling van embryo en foetus ¾ de bepaling van het geslacht ¾ invloeden op de zwangerschap ¾ algemene bouw ¾ ontwikkeling van de zintuigen ¾ motorische ontwikkeling: ♦ reflexen ♦ het zuiginstinct ¾ algemene bouw ¾ ontwikkeling van de waarneming ¾ motorische ontwikkeling

'H]XLJHOLQJ 1 maand tot 1 jaar

'HSHXWHU 1 tot 3 jaar 'HNOHXWHU 3 tot 6 jaar 'HHHUVWHJHVWDOWH ZLVVHOLQJ 5j 6m tot 6j 6m

p. 36

3V\FKLVFKHRQWZLNNHOLQJ

:HO]LMQVSUREOHPHQ ¾ mogelijke problemen tijdens de zwangerschap

¾ problemen kort na de geboorte

¾ zindelijkheidsfasen

¾ cognitief: taalontwikkeling ♦ fasen ♦ taalverwerving

invloed van het spel op de motoriek ¾ bewegingspel ¾ constructiespel ¾ algemeen ¾ sensomotorisch ♦ waarneming ♦ kleinmotoriek

invloed van het spel op het psychische ¾ fantasiespel ¾ constructiespel ¾ schoolrijpheid ¾ voorbereiding eerste leerjaar


6RFLDOHRQWZLNNHOLQJ

¾ verkent de dingen en zijn omgeving ¾ ontmoet mensen: ♦ sociale lach ♦ zes maanden angst ¾ verruiming van sociale contacten ¾ zelfbewustwording: ♦ machtsgevoel ♦ koppigheidsfase ♦ persoonlijkheid ♦ zelfstandigheid invloed van het spel op het sociale ¾ samenspel

¾ problemen tijdens de eerste levensjaren ¾ kinderopvang

¾ verantwoord speelgoed ♦ aangepast ♦ veilig

¾ relatie klasgenoten en leerkrachten



'HVFKRROOHHIWLMG 6 tot 12 jaar 'HMHXJGSHULRGH 12 tot 20 jaar

'HMRQJYROZDVVHQH 20 tot 30 jaar 'H PLGGHQYROZDVVHQH 30 tot 45 jaar 'HODDWYROZDVVHQH 45 tot 60 jaar

¾ algemeen

¾ algemeen ¾ sociale rijping

¾ algemeen ♦ lichaamsconditie ¾ algemeen ♦ lichaamsconditie ¾ algemeen ♦ lichaamsconditie ¾ de menopauze

¾ algemeen 'HYURHJH RXGHUGRP ♦ lichaamsconditie 60 tot 70 jaar 'HKRJHRXGHUGRP ¾ algemeen 70 jaar tot de dood ♦ lichaamsconditie – slijtageproces p. 37


¾ cognitief ♦ optimale leertijd ♦ groei van het theoretisch denken ¾ affectief ♦ zakelijk ♦ leergierig ♦ zelfstandig ¾ affectief ♦ zoektocht eigen identiteit ♦ studie en beroepskeuze ¾ cognitief: abstract denken ¾ affectief ♦ verantwoordelijkheidszin ♦ ondernemingszin ♦ vitaliteit ¾ dynamisch-affectief ♦ prestatie leeftijd ♦ verantwoordelijkheidszin ¾ lege nestgevoel ¾ aanvaarden van partner kinderen ¾ vernieuwde man- vrouwrelatie ¾ afstand doen ♦ lichamelijke conditie ♦ werk – collega’ s ¾ crisissituatie ♦ dementie ♦ aanvaarding van de dood

¾ relatie klasgenoten en leerkrachten

¾ kinderverwaarlozing en kindermishandeling ♦ vormen ♦ beïnvloedende factoren opsporen ♦ vormen van hulpverlening

¾ groei naar zelfstandigheid ¾ referentiegroepen ♦ leeftijdsgenoten ♦ school

¾ jeugdcriminaliteit ♦ begrip ♦ omvang van het probleem ♦ types van delinquent gedrag ♦ zorg

¾ uitoefenen beroep ¾ gezinsvorming ¾ sociale verplichtingen ♦ werkkring ♦ gezinsleven ¾ zorg hulpbehoevende ouders ¾ verandering gezinsleven

¾ pensionering ♦ nieuwe contacten ♦ hobby’ s ¾ grootouderschap ¾ vereenzaming


¾ stress ♦ begrip ♦ soorten ♦ oorzaken ♦ gevolgen ♦ zorg

¾ thuiszorg ¾ opname in het bejaardentehuis


'HZDDUQHPLQJLQKHWDOJHPHHQ

$QDO\VHYDQGHZDDUQHPLQJVDFWLYLWHLW

B

De respectieve begrippen in eigen woorden omschrijven en met voorbeelden illustreren.

B

¾ ¾

,QGHOLQJYDQGH]LQWXLJHQQDDUGHDDUG YDQGHSULNNHO exteroceptoren proprioceptoren

Formuleren wat de relatie is tussen de zintuiglijke activiteit en aangepast gedrag.

B

Met voorbeelden illustreren dat de hele persoon bij het waarnemingsproces betrokken is.

B

Stapsgewijs omschrijven hoe het waarnemingsproces verloopt.

B

De zintuigen indelen naar de aard van de prikkel aan de hand van een boomstructuur.

p. 38


Werk vakoverschrijdend met de leraar Biologie. Maak afspraken welke accenten in waarneming en welke accenten in Biologie worden gelegd. Indien de leerinhouden gezien worden in Biologie worden de vermelde basisdoelstellingen uitbreidingsdoelstellingen (aangeduid met B/U). In dit vak schep je ruimte voor experimenten en praktijkgerichte onderwerpen.


/HHULQKRXGHQ

:$$51(0,1*

%8

0$$76&+$33(/,-.((162&,$/( 9250,1*


79+8,6+28'.81'(


Laat de leerlingen het schema van het waarnemingsproces toepassen op verschillende vormen van waarneming. Raadgevingen bij het ‘leren studeren’ . Hoe vult het ene zintuig het andere aan bij het verwerven en inprenten van de leerstof? Ga na welke zintuigen er worden gebruikt bij het uitvoeren van bepaalde handelingen. (bijvoorbeeld fietsen, autorijden)

%HODQJYDQGH]LQWXLJOLMNHDFWLYLWHLW Toegepaste Wetenschappen Waarneming


Objectieve en subjectieve beoordelingen onderscheiden en met voorbeelden illustreren.

B

Factoren die de subjectieve waarneming beïnvloeden opnoemen.

B

Een omschrijving geven van de verschillende onderzoeksmethoden om op een adequate wijze, subjectief te kunnen beoordelen.

B

1.4.1

B

Doorzichtige, doorschijnende en ondoorschijnende voorwerpen herkennen en deze begrippen omschrijven.

B

Verklaren hoe het licht van bepaalde lampen de kleur van de voorwerpen wijzigt.

B

p. 39


%HRRUGHOLQJYDQGH]LQWXLJOLMN ZDDUQHHPEDUHHLJHQVFKDSSHQ Objectieve beoordeling

1.4.2 Subjectieve beoordeling ¾ factoren die beïnvloeden ¾ waarde van de beoordeling ¾ onderzoeksmethoden

Aantonen waarom de visuele waarneming belangrijk is in het dagelijkse leven.

Laat de leerlingen aangepaste gedragingen en middelen opnoemen die leiden naar de bevrediging van bepaalde behoeften. Je kan hierbij eventueel de behoeftepiramide van Maslow gebruiken. Vertrek vanuit de leefwereld van de leerlingen.


/HHULQKRXGHQ

%8


Pas enkele onderzoeksmethoden toe met bijvoorbeeld koekjes, snoepjes, …

+HW]LHQ 9LVXHOHZDDUQHPLQJ

%HODQJYDQGHYLVXHOHZDDUQHPLQJ 9LVXHOHZDDUQHPLQJYDQGHRPJHYLQJ 2.2.1 Het licht ¾ wit licht en kleurvorming ¾ indeling van voorwerpen volgens reactie op licht ¾ schijnbare kleurwijziging door belichting

Toegepaste Wetenschappen Waarneming

Videofilm Werk samen met de leraar Fysica 3URHI: plaats een lamp achter verschillende materialen om te bepalen in welke mate het materiaal doorzichtig, doorschijnend of ondoorschijnend is. 3URHI: Belicht materialen met verschillende lampen.


De verschillende delen van het oog opnoemen en lokaliseren.

B/U

Stapsgewijze omschrijven hoe de visuele waarneming verloopt.

B/U

¾

Aan de hand van een tekening bijziendheid van verziendheid onderscheiden.

B/U

¾

2.2.2 Het oog ¾ anatomie

Werk samen met de leraar Biologie

onvolkomenheden van het oog: bijziendheid verziendheid

De voor- en nadelen van bril en contactlenzen opnoemen.

U

Weten dat men beide ogen nodig heeft om dieptezicht mogelijk te maken.

B

2.2.3 Het voorwerp van de visuele waarneming ¾ grootte Ervaar door experimenten dat het zien met twee afmetingen ogen dieptezicht mogelijk maakt. dieptezicht

Van een gebruiksvoorwerp esthetische en nuttige aspecten van vormgeving bespreken en evalueren.

B

¾

Art nouveau en Design herkennen en omschrijven.

U

Het begrip FRPSRVLWLH omschrijven.

B

p. 40

B


Klasgesprek steunend op ervaringen van de leerlingen.

B

Kleuren indelen en passende kleurencombinaties maken.

werking

Het corrigerend effect van een bril verklaren.

¾


/HHULQKRXGHQ

%8


vorm alles heeft een vorm vorm en creativiteit vormgeving en materiaal vormgeving en compositie kleur kleurenleer kleur bij bloemschikken


Meet van verschillende rechthoekige voorwerpen de lengte en breedte om te onderzoeken of de verhouding de “ gulden snede” benadert. Dit kan in samenspraak met de leerkracht Wiskunde. Bekijk etalages voor wat betreft composities en kleurencombinaties. Bezoek een design meubelzaak. Leg een documentatiemap aan: reproducties van schilderijen, modebladen, foto’ s van interieurs, … Nodig een kleurenconsulent uit. Videofilm in verband met kleurenblindheid. Praktische toepassingen bij Praktijk: bloemschikken, bordschikking, …


Aan de hand van afbeeldingen aantonen dat er verschil bestaat tussen beeld en werkelijkheid.

B

¾ ¾

.ULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGHYLVXHOH ZDDUQHPLQJ bij het opnemen van beelden bij het aanbieden van beelden

Onderzoek hoe we de informatie uit een geïllustreerd handboek opvangen en interpreteren: − wat zegt die foto ons? − hoe vullen foto’ s en tekst elkaar aan? − welk verschil is er tussen de werkelijkheid en de afbeelding ervan?


/HHULQKRXGHQ

%8


Analyseer een tv uitzending, film, een reclamespot of reclamefoto’ s.

Het belang van de geur aantonen in het dagelijkse leven.

B

Eigenschappen opsommen die noodzakelijk zijn om geur te kunnen waarnemen.

B

Beïnvloedende factoren opnoemen en hun effect verklaren.

B

Op een tekening het reukslijmvlies aanduiden.

B/U

Stapsgewijs omschrijven hoe geurwaarneming verloopt.

B/U

Op een dwarsdoorsnede van het reukslijmvlies de verschillende delen aanduiden en benoemen.

p. 41

+HWUXLNHQ 'HJHXUZDDUQHPLQJ

%HODQJYDQGHJHXUZDDUQHPLQJ *HXUZDDUQHPLQJYDQGHRPJHYLQJ 3.2.1 De geur ¾ geurstof moet gasvormig zijn ¾ geurstof moet oplosbaar zijn in water en vet ¾ geurstof moet een bepaalde concentratie hebben

Klasgesprek steunend op de ervaring van de leerlingen.

Werk samen met de leraar Biologie. 3.2.2 De neus ¾ anatomie ¾ werking

U


Welke technieken gebruikt men of gebruik je zelf om iets te suggereren?


Doe beroep op ervaringskennis (verkoudheid, … ). Leer proefondervindelijk geurende stoffen herkennen en gebruiken. Maak gebruik van extractendoos i.v.m. wijndegustaties.


Geurstoffen indelen en deze indeling verantwoorden.

B

3.3.1 ¾ ¾ 3.3.2 ¾ ¾

+HWYRRUZHUSYDQGHZDDUQHPLQJ Natuurlijk plantaardig dierlijk Synthetisch natuuridentiek niet-natuuridentiek

Zoek uit tijdschriften, reclamefolders, … (over parfums, dranken) een aantal benamingen van geurstoffen op. Maak gebruik van onherkenbare flesjes. Geuren mogen elkaar niet beïnvloeden. Laat de leerlingen blind ruiken van allerlei producten. Suggesties: − elementen uit de voedingssector − elementen uit de hygiënesector Bezoek de Parfumexpo te Hulshout.

Het effect van geuren voor zichzelf en voor de omgeving toelichten.

B

¾ ¾ ¾

Onderzoek hoe we de informatie uit de reclamewereld opvangen en interpreteren.

B

.ULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGH JHXUZDDUQHPLQJ adaptatie verzadiging maskeren

De begrippen DGDSWDWLH, YHU]DGLJLQJ en PDVNHUHQ met eigen woorden omschrijven en met voorbeelden illustreren.

Aantonen waarom de smaak belangrijk is in het dagelijks leven.

B

Eigenschappen opsommen die noodzakelijk zijn om smaakstoffen te kunnen proeven.

B/U

De verschillende papillen die zich op de tong bevinden en hun rol bij het proeven omschrijven.

B/U

p. 42



/HHULQKRXGHQ

%8


+HWSURHYHQ 'HVPDDNZDDUQHPLQJ

%HODQJYDQGHVPDDNZDDUQHPLQJ

Toon met voorbeelden aan hoe de mensen van voedsel en drank kunnen genieten. Toon aan hoe de smaak, naast andere zintuigen, waarschuwt voor gevaar. 'HVPDDNZDDUQHPLQJYDQGHRPJHYLQJ Stel dit proefondervindelijk vast: door bijvoorbeeld een klontje suiker op de droge tong 4.2.1 De smaak te vergelijken met het oplossen van een klontje ¾ eigenschappen suiker in de mond. 4.2.2 De mond Werk samen met de leraar Biologie. ¾ anatomie Zoek de smaakstimulerende middelen op, aan de ¾ werking hand van de verpakking van voedingsmiddelen. ¾ stimuleren van de smaakpapillen Verwijs naar de lessen Praktijk.



Basissmaken opnoemen en hun smaakzones op de tong aanduiden. Begrip DURPD verklaren. Factoren opnoemen die de smaakwaarneming beïnvloeden en hun effect verklaren.

p. 43

B

+HWYRRUZHUSYDQGHVPDDNZDDUQHPLQJ Kom door experimenten tot een classificatie van de smaakstoffen. ¾ smaakstoffen

B

¾

B


¾ ¾


/HHULQKRXGHQ

%8


aromatische stoffen .ULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGH VPDDNZDDUQHPLQJ adaptatie smaakbeïnvloeding


Doe een beroep op ervaringskennis.


+HWKRUHQ 'HDXGLWLHYHZDDUQHPLQJ

B

Het ontstaan van geluid verklaren.

B

Begrippen GLUHFWJHOXLG en LQGLUHFWJHOXLG uitleggen.

B

$XGLWLHYHZDDUQHPLQJYDQGHRPJHYLQJ Gebruik audiovisueel materiaal. Toon akoestiek proefondervindelijk of in concrete 5.2.1 het geluid situaties aan. ¾ geluidsbronnen ¾ snelheid van het geluid ¾ weg van het geluid

Met voorbeelden illustreren waarom auditieve waarneming belangrijk is in het dagelijks leven.

%HODQJYDQGHDXGLWLHYHZDDUQHPLQJ

De verschillende delen van het oor opnoemen en hun rol bij het horen omschrijven.

B/U

Stapsgewijs omschrijven hoe de auditieve waarneming verloopt.

B/U

¾

werking

Aan de hand van een schema oorafwijkingen toelichten.

B/U

¾

onvolkomenheden van het oor verbeteren

Aan de hand van een schema stereofonisch horen toelichten. De begrippen IUHTXHQWLH en LQWHQVLWHLW uitleggen met eigen woorden. Een grafische voorstelling van waarneembaarheidsgrenzen interpreteren. p. 44

5.2.2 het oor ¾ anatomie


/HHULQKRXGHQ

%8


Laat de leerlingen onderzoeken hoe de informatie uit de reclamewereld opgevangen en geïnterpreteerd wordt. Hier kan je eventueel een ontmoeting regelen en een interview afnemen van een slechthorende persoon.

Werk samen met de leraar Biologie. Indien deze leerinhouden in zijn/haar vak aan bod komen worden dit uitbreidingsdoelstellingen. Neem contact op met het CLB in verband met het opstellen van een audiogram met behulp van een audiometer.

B B B


¾ ¾ ¾

+HWYRRUZHUSYDQGHDXGLWLHYH ZDDUQHPLQJ frequentie intensiteit grenzen van waarneembaarheid


Gebruik geluidsniveaumeter of sonometer. Verricht metingen: − op diverse plaatsen met verschillend geluidsniveau − op éénzelfde plaats, op verschillende tijdstippen 2e graad Technisch Secundair Onderwijs

Met voorbeelden het effect van lawaai op de mens op fysisch en op psychisch vlak illustreren.

p. 45

B


¾ ¾

.ULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGHDXGLWLHYH ZDDUQHPLQJ adaptatie beïnvloeding van het horen


Laat de leerlingen luisteren gedurende twee minuten, laat ze noteren wat ze horen en laat ze een indeling maken in aangename en hinderlijke geluiden. Sluit aan bij ervaringskennis. Werk met getuigen die geconfronteerd worden met verkeers-, industrie-, burenlawaai en lawaai door vrijetijdsactiviteiten. Verzamel knipsels over geluidsoverlast. Laat een tekst memoriseren in een rustige en in een lawaaierige omgeving.


/HHULQKRXGHQ

%8



*HYRHOV]LQWXLJHQ 7DFWLHOHZDDUQHPLQJ

Aantonen waarom de tactiele waarneming belangrijk is in het dagelijks leven.

B

De verschillende gewaarwordinggebieden opnoemen, lokaliseren en de betekenis weergeven.

B

6.2.1

De verschillende delen van de huid opnoemen en op een tekening aanduiden.

B/U

De verschillende tastzintuigen opnoemen en op een tekening aanduiden.

U

Leren dat bepaalde delen van de huid gevoelig zijn voor aanraking, temperatuur en pijn.

U

Stapsgewijs omschrijven hoe de tactiele waarneming verloopt.

B

Het begrip WH[WXXU omschrijven.

B B

Met voorbeelden illustreren dat men gevoelsdrempels kan verleggen.

B


Neem een interview af van een visueel gehandicapte persoon.

7DFWLHOHZDDUQHPLQJYDQGHRPJHYLQJ Het voelen

Leg verband met ” Levensloop en Welzijn” : de pasgeborene is primair afhankelijk van de tastzin bij het verkennen van de wereld. Maak gebruik van een duidelijke didactische plaat met zintuigpunten. Werk samen met de leraar Biologie. Kom via experimenten tot de lokalisatie van de verschillende huidreceptoren bij verschillende lichaamsdelen.

6.2.2 De huid ¾ anatomie en werking

+HWYRRUZHUSYDQGHWDFWLHOH ZDDUQHPLQJ 6.3.1 Textuur ¾ textuureigenschappen ¾ voedselonderzoek 6.3.2 Structuur

Toon aan de hand van enkele proeven de eigenschappen van textuur van diverse materialen aan: bijvoorbeeld bij kaas, textiel, hout, …

Laat persoonlijke verschillen in tactiele waarneming voelen.

.ULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGHWDFWLHOH ZDDUQHPLQJ



%HODQJYDQGHWDFWLHOHZDDUQHPLQJ

Eigenschappen opsommen die noodzakelijk zijn om textuur te kunnen waarnemen.

p. 46

/HHULQKRXGHQ

%8



*HYRHOV]LQWXLJHQ 'HSURSULRFHSWLHYHZDDUQHPLQJ

Verwijs naar boomstructuur bij de indeling van de zintuigen. Werk ervaringsgericht. Dit wil zeggen dat alle leerlingen experimenten uitvoeren om de proprioceptieve zintuigen “ aan den lijve” te ondervinden.

B

%HODQJYDQGHSURSULRFHSWLHYH ZDDUQHPLQJ

De belangrijkste delen van de proprioceptieve zintuigen benoemen en aanduiden op een schematische voorstelling.

B/U

De werking van de proprioceptieve zintuigen in grote lijnen omschrijven.

B/U

$QDWRPLHHQZHUNLQJYDQGH SURSULRFHSWLHYH]LQWXLJHQ Evenwichtsorgaan Kinesthetische zintuigen

Plaats de detailtekeningen van de zintuigen steeds in het groter geheel. Een driedimensioneel model van het evenwichtszintuig is duidelijker dan een tekening. Werk samen met de leraar Biologie.

Stapsgewijs omschrijven hoe de proprioceptieve waarneming verloopt.

B/U 'HNULWLVFKHEHQDGHULQJYDQGH SURSULRFHSWLHYHZDDUQHPLQJ

Laat alle leerlingen de proeven uitvoeren, zodat ze zelf ervaren welke sensaties de prikkels teweegbrengen.

Het belang van de proprioceptieve zintuigen omschrijven en met diverse voorbeelden illustreren.

Weten dat de proprioceptieve zintuigen soms misleidende informatie geven.

p. 47

B


7.2.1 7.2.2



/HHULQKRXGHQ

%8



De componenten van het waarnemingsproces identificeren bij alle vormen van waarneming. Het begrip V\QHVWKHVLH omschrijven en met voorbeelden illustreren. Met voorbeelden illustreren dat de zintuigen elkaar aanvullen en beïnvloeden bij het waarnemen.

'HHHQKHLGYDQ]LQWXLJHQ

B

¾

B

¾

het verschijnsel synesthesie

¾

de samenwerking van de zintuigen

vergelijking van het waarnemingsproces van de verschillende zintuigen

B

Pas het algemeen schema van het waarnemingsproces toe op de verschillende vormen van waarneming.


/HHULQKRXGHQ

%8


Doe proeven waarbij één of meer zintuigen uitgeschakeld worden. Laat ervaren dat de werking van de ingeschakelde zintuigen daardoor gestoord wordt.

p. 48




,QIRUPDWLHEURQQHQ

%HSDOHQHQDIEDNHQHQYDQ LQWHUHVVHGRPHLQHQ =RHNHQQDDULQIRUPDWLH ¾ systemen van informatieoverdracht ¾ lezen en correct noteren van bronvermelding

B

Correcte bronvermeldingen maken en het belang ervan inzien.

B

Stapsgewijs informatiebronnen beoordelen op bruikbaarheid.

B

Informatiebronnen indelen volgens oorsprong en doelgroep.

B

Informatie gebruiksklaar ordenen en het belang ervan inzien.

B


.LH]HQHQEHRRUGHOHQYDQ LQIRUPDWLHEURQQHQ .ODVVHUHQYDQLQIRUPDWLH

Toegepaste Wetenschappen Hygiënisch werken en marktgebeuren


/HHULQKRXGHQ

Uit het grote aanbod van informatie een selectie maken.

p. 49

+<*,É1,6&+:(5.(1(10$5.7*(%(85(1

%8

72(*(3$67(:(7(16&+$33(1


79+8,6+28'.81'(


Deze leerstof is vakoverschrijdend. Laat de leerlingen ervaren dat de mens nood heeft aan informatie. Het gaat hier om lange termijn doelstellingen. Het is zeker niet de bedoeling om hier alle communicatiemedia te bespreken (zie ook taalvakken). Wijs de leerlingen in het media-aanbod wel de weg naar degelijke informatie over vakinhouden uit hun specifieke opleiding. Pas dit zo concreet mogelijk toe op zo veel mogelijk vakken.


Het belang van hygiënisch handelen inzien voor producent en consument.

B

Enkele oorzaken geven waarom onhygiënisch handelen vrij veel voorkomt.

B

Omschrijven hoe de overheid regelend optreedt in verband met voedselhygiëne.

B

Het verschil tussen hygiënezorg en hygiënecontrole verwoorden.

B

+\JLsQH

2.1.1 2.1.2 2.1.3

6LWXHULQJ Belang van hygiëne bij voedselbehandeling Evolutie van het hygiënisch handelen Hygiëne en kwaliteit


/HHULQKRXGHQ

%8


Vertrek van zorg voor hygiëne in uiteenlopende situaties, alsook de situaties in verband met voedselbehandeling. Verwijs naar de lessen Praktijk en de HACCPgids die tijdens de 1ste les Praktijk besproken werd en wordt toegepast. Werk met recente artikels in verband met voedselvergiftiging. Leg de relatie met leerstof Maatschappelijke en Sociale Vorming: “ Levensloop en welzijn” . Voor meer informatie kan je steeds terecht bij het ministerie voor Volksgezondheid en leefmilieu dienst Eetwareninspectie.

p. 50




Omschrijven van het begrip YHURQWUHLQLJLQJ.

B

2QK\JLsQLVFKHRPVWDQGLJKHGHQ 2.2.1

2.2.2 Soorten vuil ¾ oorsprong van het vuil ¾ vormen van bevuiling ¾ graad van bevuiling

De aard van het vuil indelen naar oorsprong en dit illustreren met voorbeelden.

B

De vorm, oorsprong en graad van de bevuiling illustreren door middel van voorbeelden.

B

Met voorbeelden illustreren dat de toelaatbare graad van bevuiling afhankelijk is van de aard en van de samenstelling van het vuil.

B

De belangrijkste verontreinigers omschrijven en illustreren met voorbeelden.

B

2.2.3

De begrippen curatief en preventief hanteren in verband met het tegengaan van bevuiling.

B

¾ ¾

p. 51


Verontreiniging of vuil

Hygiënische / onhygiënische omstandigheden preventief handelen curatief optreden



/HHULQKRXGHQ

%8


Laat de leerlingen door ontleding van bevuilde situaties het vuil herkennen, onderscheiden en proefondervindelijk aantonen. Bevraag kritisch de eigen mening over het bepalen van de vuilheidgraad en laat de subjectiviteit ervan afleiden in groepsverband.

Verwijs naar Maatschappelijke en Sociale Vorming – levensloop en welzijn.


De belangrijkste verontreinigers omschrijven en illustreren met voorbeelden.

B/U

Vetbevuiling bij voedselbehandeling illustreren met voorbeelden en de nadelige gevolgen er van opnoemen.

B

De rol van temperatuur en detergent bij het behandelen van vetbevuiling verwoorden.

B

Vervuiling door ongedierte en andere macroorganismen illustreren met voorbeelden en enkele nadelige gevolgen er van opnoemen.

B

Enkele maatregelen opnoemen om ongedierte te weren en te bestrijden.

B

p. 52


(QNHOHYHURQWUHLQLJHUV

2.3.1 Visuele verontreiniging ¾ vettige bestanddelen ¾ ongedierte en andere macro-organismen ♦ voorkomen ♦ maatregelen ♦ nadelige gevolgen


Werk vakoverschrijdend samen met de leraar Biologie. Overleg welke leerstof in Biologie en welke leerstof in Toegepaste Wetenschappen wordt gegeven. Indien de leerinhouden gegeven worden in Biologie worden de vermelde doelstellingen aangeduid met B/U, uitbreidingsdoelstellingen, zoniet worden deze doelstellingen als basisdoelstellingen beschouwd. Illustreer met voorbeelden uit de directe omgeving van de leerlingen en uit de actualiteit.


/HHULQKRXGHQ

%8


De kennis van bouw, vorm, grootte en vermenigvuldiging van micro-organismen wordt in de lessen Biologie gegeven. Overleg hierover met de leerkracht Biologie. Geef hier kort enige toelichting als deze leerstof Biologie op een later tijdstip aan bod komt.


¾

Verschil tussen infectie en intoxicatie omschrijven.

B/U

De begrippen NLHPJHWDO en GHOLQJVWLMG opnoemen.

B/U

Factoren opnoemen die de delingstijd beïnvloeden.

B/U

De gunstige levensvoorwaarden voor microorganismen opsommen.

B/U

Het belang van water voor de ontwikkeling van micro-organismen omschrijven.

B/U

♦

water

De voornaamste voedingsstoffen voor de microorganismen opnoemen en er enkele voorbeelden van geven.

B/U

♦

voeding

De micro-organismen indelen naar temperatuurgevoeligheid en illustreren met voorbeelden.

B/U

♦

temperatuur

p. 53


¾

functies positieve negatieve • bederfverwekkende • ziekteverwekkende • infectie • intoxicatie delingstijd

¾

levensvoorwaarden voor micro-organismen

B/U

Enkele positieve en negatieve effecten van de werking van micro-organismen met voorbeelden illustreren.

soorten micro-organismen

¾

B/U

De belangrijkste groepen micro-organismen vergelijken naar bouw, vorm, grootte en vermenigvuldiging.

In het Labo Natuurwetenschappen kunnen culturen van verschillende micro-organismen worden opgezet. Omschrijf enkele micro-organismen als boosdoener, vertrekkende vanuit de actualiteit.

2.3.2 Microbiële verontreiniging

B/U

Het begrip PLFURRUJDQLVPH definiëren.


/HHULQKRXGHQ

%8


♦ ♦


Bespreek de levensvoorwaarden in functie van het buitenspel zetten van micro-organismen.

Maak eventueel gebruik van een grafische voorstelling van de groeisnelheid in functie van de temperatuur.


De micro-organismen indelen in drie groepen naargelang hun behoefte aan zuurstof.

B/U

De technieken om, door middel van verandering in de zuurstofconcentratie, de micro-organismen uit te schakelen, opnoemen.

B/U

Weten dat de zuurtegraad uitgedrukt wordt in pH.

B/U

De micro-organismen indelen in functie van hun pH-gevoeligheid.

B/U

De technieken om, door middel van verandering van de zuurtegraad, de micro-organismen uit te schakelen, opnoemen.

B/U

De technieken, om door middel van de verandering van de concentratie aan opgeloste stoffen voedingsmiddelen te bewaren, omschrijven.

B/U

Het begrip RVPRVH heel eenvoudig omschrijven.

p. 54

♦

zuurstof

♦

zuurtegraad

♦

opgeloste stoffen


/HHULQKRXGHQ

%8


In Labo Natuurwetenschappen kunnen eventueel pH metingen uitgevoerd worden op enkele voedingsmiddelen. Gebruik deze resultaten dan in de lessen Toegepaste Wetenschappen.

B/U




De invloed van giftige stoffen op microorganismen omschrijven.

B/U

♦

afwezigheid van giftige stoffen

Het effect van de werking van radioactieve stralen op micro-organismen verwoorden.

B/U

♦

afwezigheid van schadelijke stralen

Enkele veelgebruikte bestrijdingsmiddelen tegen micro-organismen opnoemen.

B/U

De invloed van radioactieve stralen op microorganismen omschrijven.

B/U

p. 55



Giftige stoffen voor micro-organismen zijn niet altijd giftig voor de mens: maak met voorbeelden duidelijk.


/HHULQKRXGHQ

%8



In een schematisch overzicht de invloed van één bewaarmethode op de micro-organismen voorstellen.

B

De 4 factoren die het reinigingsproces beïnvloeden opnoemen en hun effect omschrijven.

B

2.4.2 Reinigen van middelen en milieu reinigingsfactoren (Sinnercirkel) ¾ tijd ¾ mechanische werking ¾ temperatuur ¾ chemische werking

Desinfecteren omschrijven.

B

2.4.3 Desinfecteren van middelen en milieu

Een beperkt aantal desinfecterende middelen opnoemen.

B

p. 56


relatie: bewaarmethoden en levensvoorwaarden van micro-organismen op kwaliteit


¾

B

De relatie leggen tussen de bewaarmethoden en de levensvoorwaarden voor micro-organismen.

algemeen overzicht van bewaarmethoden

¾

B

De belangrijkste bewaarmethoden opsommen en omschrijven.

2.4.1 Bewaarmethoden voor voedingsmiddelen ¾ oorzaken van bederf

B

2QK\JLsQLVFKHRPVWDQGLJKHGHQ YRRUNRPHQ


De belangrijkste oorzaken van bederf omschrijven en illustreren met voorbeelden.

/HHULQKRXGHQ

%8


Deze doelstelling vormt de basis voor de leerstof in het vorige deel (2.2 en 2.3). Toon gekende bewaarmethode concreet aan met voorverpakte en bewaarde voedingsmiddelen. .

In de lessen Praktijk worden o.a. bij handhygiëne en bij vaathygiëne de 4 factoren van de Sinnercirkel concreet geanalyseerd en toegepast.


Het begrip HFRQRPLH omschrijven.

+HWPDUNWJHEHXUHQ

B

De begrippen JRHGHUHQ, GLHQVWHQ, YHUEUXLNVJRHGHUHQ, JHEUXLNVJRHGHUHQ in de juiste context gebruiken en illustreren met voorbeelden.

B

3.1.1 Goederen en diensten ¾ gebruiks- en uitrustingsgoederen ¾ diensten of arbeidsprestaties

Een eenvoudige economische kringloop opbouwen en al de elementen situeren.

B

Het verschil tussen centraal geleide, vrije en gemengde economie omschrijven en weten welke rol de overheid hierbij heeft.

B

3.1.3

De regelende rol van de overheid erkennen.

B

¾ ¾ ¾

Het belang beseffen van inzicht in het complexe samenspel tussen producent en consument.

B

p. 57


(FRQRPLVFKHEHJULSSHQ

Situeer het marktgebeuren binnen de optievakken van Sociale en Technische wetenschappen. De behoeften zijn de motieven tot menselijk handelen. Het marktgebeuren sluit aan bij “ Algemene uitgangspunten - Menselijke behoeften” .


/HHULQKRXGHQ

%8


Vertrek vanuit de leefwereld van de leerlingen en van de actualiteit om te komen tot de verklaring van de economische begrippen.

3.1.2 Economische kringloop ¾ plaats van gezinnen en bedrijven ¾ begrip markt: ♦ goederen- en dienstenmarkt ♦ arbeidsmarkt ¾ geldstroom ¾ stroom van goederen en diensten Economische systemen - Rol van overheid centraal geleide economie vrije economie gemengde economie



De begrippen SURGXFHQW, EHGULMIVNRORP, SULPDLUH VHFXQGDLUHHQWHUWLDLUHVHFWRU omschrijven en illustreren met voorbeelden.

B

Aan de hand van een voorbeeld een bedrijfskolom opbouwen.

B

Het onderscheid bespreken tussen nodige, nuttige en luxe goederen en de subjectiviteit van deze indeling inzien.

B

Het nut inzien van marktonderzoek en illustreren met voorbeelden.

B

Inzien en illustreren dat niet alles wat wetenschappelijk en technisch mogelijk is, ook een commercieel product wordt.

B

Het begrip SURGXFWLQQRYDWLH verwoorden en met voorbeelden illustreren. De vijf fasen in de levensloop van een product opnoemen en de naamgeving ervan verklaren.

p. 58

B B


0DUNWJHEHXUHQJH]LHQYDQXLWKHW VWDQGSXQWYDQGHSURGXFHQW

3.2.1 Begrippen ¾ producent ¾ bedrijfskolom ¾ primaire, secundaire en tertiaire sector

Tijdens de lessen Praktijk - Voedselbehandeling bij de behandeling van de basisattitude “ Aankopen doen” wordt de leerstof Toegepaste Wetenschappen - Marktgebeuren geïntegreerd. Benader het standpunt van de producent objectief. Maak onderscheid tussen een producent van goederen en een producent van diensten. Bestudeer aan de hand van statistische gegevens de tewerkstelling voor België en eigen regio in de drie sectoren. Ga op exploratie om in de buurt de verschillende sectoren te verkennen.


/HHULQKRXGHQ

%8


Onderzoek voor een aantal producten het 3.2.2 Het product uitgebreide assortiment vanuit de steeds hogere ¾ aanbod en assortiment van producten ♦ onderzoek van het assortiment van 1 of behoeften. meer producten ¾

Kies voorbeelden uit de verschillende domeinen: - zorg voor voeding ontwikkelen assortiment zorg voor persoon en milieu (woning, textiel, ♦ invloed van consument op verzorging). productontwikkeling Vertrek vanuit eigen leefwereld. ♦ invloed van technologische Werk met actuele productontwikkelingen en mogelijkheden op productontwikkeling productvernieuwingen. ♦ invloed van commerciële belangen op Maak regelmatig gebruik van de verzamelde productontwikkeling informatie door de leerlingen. Baseer je op publicaties van consumentenverenigingen en/of aanduidingen op verpakkingen. Organiseer een bedrijfsbezoek in functie van innovatie.



Het begrip GLVWULEXWLH verklaren.

Uitleggen waarom de distributiesector behoort tot de tertiaire sector.

B

3.2.3 Plaats van distributie ¾ doel en belang van distributie ¾ distributie als tertiaire sector

Enkele evoluties in de distributiewereld bespreken.

B

¾

De belangrijkste distributievormen opsommen en illustreren.

B

Een aantal redenen opnoemen waarom steeds meer distributiebedrijven gaan samenwerken.

B

De prijsvorming bespreken en illustreren met voorbeelden.

B

Het begrip prijselasticiteit illustreren met enkele concrete voorbeelden.

B

De noodzaak beseffen van het regelend optreden van de overheid en illustreren met voorbeelden.

B

p. 59

B


¾


/HHULQKRXGHQ

%8


enkele actuele evoluties in de distributiewereld organisatievormen van distributie

¾

groeiend belang aan samenwerking tussen verschillende distributeurs 3.2.4 Verkoopprijs ¾ begrip prijs ¾ vraag naar goederen ¾ aanbod van goederen ¾ evenwichtsprijs ¾ wet van vraag en aanbod ¾ prijselasticiteit ¾ tussenkomst van de overheid


Ga uit van de plaatselijke situatie. Concretiseer met een exploratie van distributieplaatsen in de buurt. Observatie-oefening van de verschillende elementen van de marketing-mix.

Zie ook marktonderzoek. Maak onderscheid tussen prijselasticiteit van levensnoodzakelijke en luxe goederen.


Begrip SURPRWLH omschrijven.

B

In concrete voorbeelden de reclamestrategieën herkennen.

B

Enkele factoren opnoemen die je koopgedrag beïnvloeden.

B

De begrippen PDUNHWLQJ en PDUNHWLQJPL[ omschrijven.

B

Het belang inzien van goed draaiende bedrijven voor de economie en de werkgelegenheid.

B

De belangrijkste elementen van de marketing opnoemen en hun effect op de verkoop verwoorden.

B

p. 60


3.2.5 Promotie ¾ begrip promotie ¾ verkoopstechnieken ♦ winkelinrichting ♦ andere technieken ♦ gedrag van consument ¾ reclame ♦ kanalen ♦ enkele gebruikte reclame-effecten ♦ beoordelen van reclame

De leerlingen zijn heel erg vertrouwd met het aspect promotie. Geef opdracht om concreet voor een bepaald product de verschillende reclamekanalen en boodschappen te analyseren. Ontdek in een winkel een aantal verkoopstechnieken en bespreek ze. Zie reclame als een vorm van communicatie.


/HHULQKRXGHQ

%8


3.2.6 Marketing ¾ begrippen marketing en marketing-mix ¾ producent en marktgebeuren ¾ bedrijven: motor van de economie



Het begrip FRQVXPHQW omschrijven.

B

De belangrijkste manieren van inkomensvorming kennen.

B

De factoren die de inkomensbesteding beïnvloeden in een schema weergeven en uitleggen.

B

Inzien dat de besteding van het inkomen afhankelijk is van het belang dat gehecht wordt aan de verschillende behoeften en van de levensstandaard.

B

Kritisch oordelen over de consumptiemaatschappij en het onderscheid tussen welzijn en welvaart met een voorbeeld illustreren.

B

p. 61


0DUNWJHEHXUHQJH]LHQYDQXLWKHW VWDQGSXQWYDQGHFRQVXPHQW 3.3.1 Begrip consument 3.3.2 Mogelijkheden en middelen om te kunnen consumeren ¾ inkomen ♦ verschillende vormen van inkomensvorming ¾

¾


/HHULQKRXGHQ

%8


Bij de bespreking hiervan kan je heel veel informatie uit het deel “ Marktgebeuren gezien vanuit de producent” gebruiken..

inkomensbesteding keuzeprobleem rangorde van de behoeften wijze van kiezen

♦ ♦ ♦

levensstandaard welvaart - welzijn

♦


Wijs de leerlingen op de gevaren van de “ overconsumptie” .


Een kritische houding ontwikkelen in verband met koopgedrag.

B

3.3.3

De rechten voor de bescherming van de consument opnoemen en toelichten.

B

¾

recht op keuze

¾

recht op informatie

Het belang van wettelijke regelingen inzien.

B

Een aantal controlerende organisaties kennen in verband met verkoop voedingsmiddelen.

B

Een aantal consumentenorganisaties en het bestaan van hun eventuele publicaties kennen.

B

p. 62


¾

Rechten en bescherming van de consument

recht op bescherming van gezondheid en veiligheid

¾

recht op herstel en schadevergoeding

¾

recht op medezeggenschap


Bespreek met concrete voorbeelden uit de verschillende domeinen: − zorg voor voeding − zorg voor persoon en milieu (woning, textiel, verzorging). Dit sluit sterk aan bij deel “ Informatiebronnen” . Stel voor ieder recht volgende vragen: − wat vraagt de consument? − wat ontvangt de consument? − wat verwacht men van de consument?


/HHULQKRXGHQ

%8


Net zoals voor “ Informatiebronnen” geldt hier zeker de blijvende vormingswaarde van deze inhouden. Besteed in de lessen Praktijk, bij het werken met waren, hieraan blijvende aandacht


De basisvoorwaarden voor een gezonde voeding verwoorden.

B

=LFKJH]RQGYRHGHQ

9RHGLQJVPLGGHOHQHQYRHGLQJVVWRIIHQ

B

¾

begrippen

De drie hoofdtaken van de voedingsstoffen opnoemen.

B

¾

hoofdtaken van de voedingsstoffen

De voedingsstoffen indelen volgens hun voornaamste functies.

B

¾

De begrippen YRHGLQJVPLGGHOHQ en YRHGLQJVVWRIIHQ correct gebruiken en met voorbeelden illustreren.

p. 63


Sluit aan bij de kennis basisoptie Sociale en Technische Vorming of parate kennis in het algemeen. Een uitgebreide studie van de voedingsleer volgt in de 3de graad. Nauw overleg tussen de leerkrachten theorie en praktijk is van cruciaal belang. De leerstof in verband met gezonde voeding wordt toegepast in de verschillende praktijklessen. Zoek, in de vorm van groepswerk, of tijdens een klasgesprek, alternatieven voor overmatig gebruik van sommige voedingsproducten.


/HHULQKRXGHQ

92(',1*67(&+12/2*,(

%8

72(*(3$67(:(7(16&+$33(1


79+8,6+28'.81'(


indeling van voedingsstoffen volgens functie

Toegepaste Wetenschappen Voedingstechnologie


¾

9RHGLQJVVWRIIHQEHYLQGHQ]LFKLQ EHSDDOGHYRHGLQJVPLGGHOHQ voedingsmiddelentabel

B

¾

maten en gewichten

Het eetbaar gedeelte van een voedingsmiddel berekenen.

B

¾

eetbaar gedeelte

De voedingswaardewijzer op een verpakkingsetiket lezen en het nut omschrijven.

B

¾

voedingswaardewijzer

De dagelijkse aanbevolen hoeveelheden energie en voedingsstoffen voor de eigen leeftijdsgroep opnoemen.

B

Werken met een voedingsmiddelentabel en de gegevens beoordelen.

B

De dagelijkse aanbevolen hoeveelheden energie en voedingsstoffen vergelijken met de hoeveelheden aanwezig in de bestudeerde voedingsmiddelen.

B

De inhoud van een eetlepel en een koffielepel kennen.

p. 64



/HHULQKRXGHQ

%8


Werk met de voedingsmiddelentabel. Dit gebeurt meerdere malen in het jaarprogramma en in de verdere studierichting. Werk met de Nederlandse of de Belgische voedingsmiddelentabel. Gebruik gedurende de opleiding steeds dezelfde. Laat de leerlingen de terminologie en symbolen van de voedingsmiddelentabel herkennen en correct gebruiken.

$DQEHYROHQKRHYHHOKHGHQHQHUJLHHQ YRHGLQJVVWRIIHQ



De betekenis en het nut van de voedingsdriehoek bespreken.

B

.HX]HYDQGHYRHGLQJVPLGGHOHQ ¾ voedingsdriehoek

De betekenis en het nut van de voedingswijzer bespreken.

U

¾

Inzien dat overmatig gebruik of tekort aan voedingsstoffen op langere termijn stoornissen kan veroorzaken die tot ernstige ziekte of zelfs tot de dood kunnen leiden.

B

p. 65


voedingswijzer


Vraaggesprek rond hun voedingsgewoonten. Situeer elk besproken voedingsmiddel in de voedingsdriehoek. Laat ter informatie de leerlingen kennismaken met de Nederlandse Voedingswijzer.


/HHULQKRXGHQ

%8



0HONHQPHONSURGXFWHQ

De herkomst van melk geven.

B

¾

0HONKHWPHHVWYROOHGLJH YRHGLQJVPLGGHO herkomst

Inzien dat melk een belangrijke plaats inneemt in onze voeding.

B

¾

samenstelling

De voedingswaarde van melk in het algemeen omschrijven.

B

¾

voedingswaarde en verteerbaarheid

Maak gebruik van voedingsmiddelentabel of strookdiagrammen.

Melk situeren in de voedingsdriehoek.

B

De verschillende melksoorten opnoemen en hun voedingswaarde kennen.

B

¾

marktaanbod

De verschillende bewaarmethodes opnoemen en toelichten.

B

¾

bewaren

Behandel het marktaanbod aan de hand van verschillende verzamelde verpakkingen (volle, half volle, magere, … ) Voer tijdens de praktijklessen een vergelijkende studie uit van room of pudding, gemaakt met verschillende soorten melk.

p. 66




/HHULQKRXGHQ

%8


Breng eventueel en in samenspraak met de praktijklessen een bezoek aan een zuivelhandel of een melkerij.


De achtereenvolgende stappen van de kaasbereiding toelichten.

U

.DDV ¾ herkomst en bereiding

De samenstelling van verschillende soorten kaas opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

U

¾

samenstelling

De voedingswaarde en de verteerbaarheid van enkele kazen omschrijven uitgaande van de gebruikte melksoorten.

U

¾


Kaas situeren in de voedingsdriehoek.

U

Verschillende soorten kaas herkennen.

U

¾

marktaanbod

Bezoek eventueel een kaaswinkel. Verken door middel van voortaken of nataken het marktaanbod.

Weten hoe men kaas kan bewaren.

U

¾

bewaren

Andere melkproducten zoals boter, worden besproken bij de vetrijke producten (in de 3de graad).

p. 67




/HHULQKRXGHQ

%8


Stel een kaastafel samen en bespreek de verschillende soorten naar herkomst en bereiding. Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen


Gebruikte terminologie correct gebruiken.

B

Verschil verwoorden tussen ambachtelijk en industrieel bereid ijs.

B

¾

De samenstelling van verschillende soorten consumptie-ijs opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

B

Een etiket of een verpakking van consumptie-ijs bestuderen in functie van de hoeveelheid vetten en andere voedingsstoffen.

B

De kenmerken van kwaliteitsijs formuleren.

B

Het marktaanbod verkennen.

Tips geven om consumptie-ijs optimaal te bewaren.

p. 68

&RQVXPSWLHLMV

soorten volgens samenstelling volgens bereiding samenstelling

Verzamel, klasseer en interpreteer verschillende verpakkingen

¾ ¾

voedingswaarde en verteerbaarheid kenmerken van kwaliteitsijs

B

¾

marktaanbod

Werk met voedingsmiddelentabel. Laat de leerlingen inzicht krijgen in de belangrijkste punten van de warenwetgeving: − werking van de inspectie; − etikettering kunnen interpreteren; − weten dat er verplichte aanduidingen bestaan. Verken via voortaken of nataken het “ marktaanbod” in distributiecentra en in informatiebronnen. Gebruik verschillende soorten consumptie-ijs in de praktijklessen.

B

¾

bewaren


¾

♦ ♦



/HHULQKRXGHQ

%8


Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen.


9RHGLQJVPLGGHOHQULMNDDQZDWHU PLQHUDOH]RXWHQYLWDPLQHQHQFHOVWRI ¾

)UXLW

De voornaamste soorten fruit herkennen en benoemen.

B

De samenstelling van verschillende soorten fruit opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

B

¾

Fruit situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾

Inzien dat het gebruik van vers fruit belangrijk is voor een gezonde voeding.

B

Een verantwoorde keuze maken in verband met aanbod en prijs aan de hand van een fruitkalender.

B

¾

marktaanbod

Tips opnoemen om vers fruit optimaal te bewaren.

B

¾

bewaren en gebruik

p. 69


herkomst inheems uitheems samenstelling


/HHULQKRXGHQ

%8


Bezoek na overleg met de leraar Praktijk een groenten- en fruitmarkt.

♦ ♦

Gebruik de voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen.



Werk met folders en posters ter preventie van kanker. Verzamel en bespreek actuele informatie. Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. Werk tijdens de lessen Praktijk vooral met een rijke keuze aan inheemse en uitheemse fruitsoorten.


¾

*URHQWHQ

De visuele kenmerken van een aantal groenten herkennen en de groenten benoemen.

B

De samenstelling van enkele groenten opzoeken in de voedingsmiddelentabel en de cijfers globaal interpreteren.

B

¾

Groenten situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾


De voedingswaarde van verse en bereide groenten afleiden uit gegevens van de voedingsmiddelentabel.

B

Werk met de voedingsmiddelentabel en eventueel met strookdiagrammen. Werk met folders en posters ter preventie van kanker. Verzamel en bespreek actuele informatie.

Een verantwoorde keuze maken in verband met aanbod en prijs aan de hand van een groentekalender.

B

¾

marktaanbod

Verken via voortaken of nataken het “ marktaanbod” in distributiecentra en in informatiebronnen.

Tips opnoemen om verse groenten optimaal te bewaren.

B

¾

bewaren en gebruik

Vestig de aandacht op het vermijden van nitrieten en nitraten in onze voeding en het behoud van vitaminen en minerale zouten tijdens de bereiding van de voedingsmiddelen. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in Praktijk.

p. 70


herkomst inheems uitheems samenstelling


/HHULQKRXGHQ

%8


♦ ♦


Gebruik de voedingsdriehoek om het belang van groenten in de voeding aan te duiden. Werk eventueel met strookdiagrammen.


.RROK\GUDDWULMNHYRHGLQJVPLGGHOHQ

Enkele soorten aardappelen opnoemen.

B

$DUGDSSHOHQ ¾ soorten en typisch gebruik

De samenstelling van aardappelen opzoeken in de voedingsmiddelentabel en de cijfers globaal interpreteren.

B

¾

samenstelling

Aardappelen situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾


Het belang van de voedingswaarde van de aardappelen in onze voeding omschrijven.

B

De aanbevolen hoeveelheid aardappelen per persoon schatten en meten.

B

Enkele belangrijke aardappelsoorten herkennen.

B

¾

marktaanbod

Prijsschommelingen verklaren.

B

Weten welke soorten aardappelen te gebruiken voor een bepaalde bereiding en verklaren waarom.

B

Gebruik de verschillende soorten aardappelen in Praktijk. Verken door voortaken of nataken het “ marktaanbod” in distributiecentra en in informatiebronnen.

Enkele belangrijke tips opnoemen in verband met het optimaal bewaren van aardappelen.

B

¾

bewaren en gebruik

Praktische wenken formuleren om vitaminen en minerale zouten te bewaren tijdens de bereiding van aardappelen.

B

Vestig in Praktijk de aandacht op het juist behandelen van aardappelen om de voedingswaarde te bewaren.

Enkele aardappelproducten opsommen.

U

¾

aardappelproducten

p. 71




/HHULQKRXGHQ

%8


Lees en interpreteer verpakkingen. Werk met voedingsmiddelentabel en strookdiagrammen. Las een extra praktijkoefening in om het eetbaar gedeelte te berekenen en onderling de resultaten te vergelijken. Wijs op misverstanden zoals bijvoorbeeld aardappelen “ maken dik” . Leg de relatie met gezonde voeding.


De verschillende graangewassen opsommen en onderscheiden.

U

*UDDQJHZDVVHQ ¾ soorten

Granen situeren in de voedingsdriehoek.

U

¾


Verschillende graanproducten herkennen.

U

¾

marktaanbod

Het gebruik van verschillende graanproducten verwoorden.

U

¾

gebruik

De samenstelling van de verschillende broodsoorten opzoeken in de voedingsmiddelentabel en globaal interpreteren.

U

¾

samenstelling

Belang van brood in onze voeding inzien.

U

¾

belang in onze voeding

Het marktaanbod van brood verkennen.

U

¾

marktaanbod

Tips opnoemen om brood optimaal te bewaren.

U

¾

bewaren

p. 72


%URRG



/HHULQKRXGHQ

%8


Bespreek de graangewassen in hun natuurlijke vorm.

Verken via voortaken of nataken het “ marktaanbod” in distributiecentra en in informatiebronnen. Bezoek eventueel een bakkerij in afspraak met Praktijk. Lees en interpreteer verpakkingen.

Gebruik regelmatig andere broodsoorten. Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. Maak gebruik van informatieve folders om het gebruik van brood te promoten.


Verklaren waarom niet alle graansoorten geschikt zijn om tot deegwaren te bereiden.

B

'HHJZDUHQ ¾ herkomst en bereiding

De samenstelling van verschillende soorten deegwaren opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

B

¾

samenstelling

Situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾


Door te werken met cijfermateriaal in verband met de samenstelling van verscheidene soorten deegwaren, inzicht krijgen in de voedende waarde van deegwaren.

B

De hoeveelheid per persoon schatten en meten.

B

Het aanbod in verschillende distributiecentra vergelijken.

B

¾

marktaanbod

Verwoorden hoe men deegwaren optimaal bewaart.

B

¾

bewaren

p. 73




/HHULQKRXGHQ

%8


Vergelijk met behulp van cijfergegevens het gebruik van deegwaren in ons land met onze buurlanden. Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen

Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. Maak gebruik van informatieve folders, kookboeken, … om het gamma te verkennen. Bespreek meer natuurgerichte trends. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in de lessen Praktijk.


Zicht krijgen op het marktaanbod.

B

5LMVW ¾ soorten ♦ naar behandeling ♦ naar afmetingen en vorm ♦ naar verpakking

De samenstelling van verschillende soorten rijst opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

B

¾

samenstelling

Rijst situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾


Voedingswaarde van aardappelen, deegwaren en rijst vergelijken en interpreteren.

B

Aanbevolen hoeveelheid rijst per persoon kennen.

B

Enkele rijstproducten opnoemen.

U

De samenstelling van aardappelen, deegwaren en rijst opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

p. 74

¾

rijstproducten (o.a. griesmeel, vlokken, gepofte rijst)

U



. Lees en interpreteer verpakkingen.


/HHULQKRXGHQ

%8


Verzamel receptuur. Bespreek meer natuurgerichte trends. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in praktijklessen. Maak een juiste keuze in functie van de verwerking in de lessen Praktijk. Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen.

Bespreek aan de hand van stalen. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in Praktijk. Interpreteer de voedingsmiddelentabel en vorm besluiten omtrent aardappelen, deegwaren, rijst.


(LZLWULMNHYRHGLQJVPLGGHOHQ

Verschillende soorten vis herkennen.

B

¾

9LV soorten naar leefmilieu naar vorm naar vetgehalte

♦ ♦ ♦

B

De samenstelling van verschillende soorten vis opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

B

¾

samenstelling


De aanbevolen hoeveelheid per persoon schatten en meten.

B

¾


Stimuleer het visgebruik.

Vis situeren in de voedingsdriehoek.

B

Inzien dat vis een gezond voedingsmiddel is.

B

Een studie maken in het marktaanbod.

B

¾

marktaanbod

Bespreek in coördinatie met Praktijk, de verschillende verkoopsvormen: bijvoorbeeld filet, moot, … Vergelijk prijs - kwaliteit - voedingswaarde. Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen.



Breng eventueel bezoek aan een viswinkel, vismijn in overleg met Praktijk. Laat leerlingen zelf vissoorten opnoemen vanuit hun parate kennis. Werk aanschouwelijk.

Aan de hand van de voedingsmiddelentabel vis indelen volgens het vetgehalte.

p. 75


/HHULQKRXGHQ

%8



De meest gebruikte soorten herkennen.

U

:HHNHQVFKDDOGLHUHQ ¾ soorten

De samenstelling van verschillende soorten weeken schaaldieren opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

U

¾

samenstelling


Week- en schaaldieren situeren in de voedingsdriehoek.

U

¾


Tip: bereken eetbaar gedeelte van bijvoorbeeld mosselen.

¾

marktaanbod

¾

bewaren

Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in de praktijklessen.

De juiste bewaartechniek of methode kennen bij het bewaren van weeken schaaldieren.

U

Inzien dat weeken schaaldieren vlug bederven en in de juiste omstandigheden dienen bewaard te worden.

U

p. 76



Verzamel documentatie.


/HHULQKRXGHQ

%8



De verschillende delen van het ei benoemen.

U

(LHUHQ ¾ herkomst en bouw ¾ soorten en categorieën

De samenstelling van verschillende soorten eieren opzoeken in een voedingsmiddelentabel en deze cijfers globaal interpreteren.

U

¾

samenstelling

Eieren situeren in de voedingsdriehoek.

U

¾


De invloed van de bereiding op de verteerbaarheid kunnen omschrijven.

U

Een verantwoorde keuze maken aan de hand van de gegevens op de verpakking.

U

¾

marktaanbod

De praktische oefeningen hierrond gebeuren in Praktijk.

Verse eieren herkennen.

U

¾

aankoop en bewaren

Vestig de aandacht van de leerlingen op de mogelijke aanwezigheid van salmonella, dioxine, … tijdens het verwerken van rauwe eieren in onze voeding. Experimenteer in verband met de versheid van eieren.

p. 77




/HHULQKRXGHQ

%8


Werk aanschouwelijk. Bespreek aan de hand van verschillende verpakkingsmaterialen. Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen.


Verschillende soorten vlees herkennen.

B

9OHHV ¾ herkomst en soorten

De samenstelling van vlees opzoeken in de voedingsmiddelentabel en de cijfers globaal interpreteren.

B

¾

samenstelling

Vlees situeren in de voedingsdriehoek.

B

¾


Verklaren dat zowel het soort vlees als de bereiding invloed hebben op de verteerbaarheid.

B

In afspraak met de leraar Praktijk de sensorische eigenschappen van vlees (o.a. runds-, kalfs-, varkensvlees) onderzoeken en beoordelen.

Aanbevolen hoeveelheid per persoon schatten en meten.

B

Het aanbod in verschillende distributiecentra vergelijken.

B

Inzien dat dit kwaliteitsproduct best aangekocht wordt in betrouwbare distributiecentra.

B

marktaanbod handelscategorieën soorten verbruik

Tips om vers vlees optimaal te bewaren.

B

Verzamel via specifieke opdrachten informatie, selecteer de bruikbare en actuele documenten om ze te klasseren en te bestuderen. Vergelijk prijs, kwaliteit en voedingswaarde. Haal voorbeelden aan uit de actualiteit, persberichten, ... om controle op de kwaliteit van het vlees te verduidelijken (PCB’ s, hormonen, dolle koeienziekte, … ). Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in de praktijklessen.

p. 78


¾

¾

♦ ♦ ♦

bewaren



/HHULQKRXGHQ

%8


Bezoek een beenhouwerij of een vleesverwerkend bedrijf in coördinatie met Praktijk. Maak gebruik van een voedingsmiddelentabel. Werk eventueel met strookdiagrammen.


7RHYRHJVHOVDDQRQ]HYRHGLQJ

Het belang van kruiden in onze voeding verwoorden.

B

Het verschil tussen kruiden en specerijen aanduiden.

B

¾

Het gamma kruiden en specerijen in functie van bepaalde gerechten typeren.

B

Belangstelling hebben voor de heilzame werking van kruiden.

B

¾

voedingswaarde

De eigenschappen vergelijken van verse, gedroogde of diepgevroren kruiden en specerijen.

B

¾

marktaanbod

Meest gebruikte kruiden en specerijen herkennen, zowel naar uitzicht als naar smaak.

B

De bewaarmethodes opnoemen.

B

p. 79


¾


/HHULQKRXGHQ

%8


.UXLGHQHQVSHFHULMHQ soorten inheems uitheems mengsels

Werk aanschouwelijk.

♦ ♦ ♦

bewaren vers diepgevroren gedroogd

Maak kruidenfiches. Bespreek in coördinatie met Praktijk de verschillende verkoopsvormen , bijvoorbeeld: vers, gedroogd, diepvries, … Leg eventueel een kruidentuintje aan. Maak een kruidenwandeling . Bezoek een kruidentuin. Verken via voortaken of nataken het marktaanbod in distributiecentra en in informatiebronnen. De praktische oefeningen hierrond gebeuren in de Praktijk.

♦ ♦ ♦



Definitie van additieven in eigen woorden geven.

B B

$GGLWLHYHQ ¾ definitie

Additieven indelen volgens hun toepassing.

B

¾

soorten volgens hun toepassing

Additievenlijst gebruiken.

B

¾

additievenlijst

Het belang van de additieven in onze voeding verwoorden.

B

¾

gebruik

Tips opnoemen om additieven in onze voeding te beperken.

B

Objectiviteit nastreven ten opzichte van additieven.

B

Weten dat niet alle E- nummers schadelijk zijn.

B

Belangrijkste oorzaken van bederf omschrijven

B

De belangrijkste bewaarmethode opsommen.

B

Relatie leggen tussen de bewaarmethoden en de levensvoorwaarden van de micro-organisme.

B

p. 80



/HHULQKRXGHQ

%8


Lees en interpreteer de voedingswaardewijzer op een verpakkingsetiket van een voedingsmiddel. Geef voorbeelden waaruit blijkt dat alles wat door een E- nummer wordt voorafgegaan niet noodzakelijk moet geweerd worden. Voer in coördinatie met Praktijk een vergelijkende studie uit waarin voedingsmiddelen worden gekleurd met natuurlijke en synthetische kleurstoffen. Verwijs naar leerstof Toegepaste Wetenschappen i.v.m. etikettering en verpakking. Zoek voorbeelden op uit de actualiteit waaruit blijkt dat controle op voedingsmiddelen bestaat.

%HGHUIHQEHZDUHQYDQYRHGLQJVPLGGHOHQ Verwijs naar Toegepaste Wetenschappen, Hygiëne, 2de graad, de basisprincipes van de %HGHUI bewaarmethoden. Korte herhaling: verschillende vormen van bederf van de voedingsmiddelen. Herhaling van de levensvoorwaarden van de microorganismen, Toegepaste Wetenschappen: Hygiëne. 2de graad.



De verschillende vormen van bederf opsommen en illustreren met voorbeelden.

B

Bewaarprincipe koelen met ijs, koelen in de koelkast verklaren.

B

De invloed van koelen op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf verwoorden.

B

Weergeven waarop het bewarend effect van koelen is gebaseerd.

B

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn om te koelen.

B

7.1.1 ¾ ¾ ¾ ¾ 7.2.1 ¾

¾ Werking van een koelkast uitleggen.

B

Enkele praktische tips opnoemen in verband met het bewaren van voedingsmiddelen in de koelkast

B

p. 81


Vormen microbieel: belangrijkste oorzaken chemisch biochemisch of enzymatisch fysisch %HZDUHQ Bij lage temperaturen Koelen met ijs

Koelen in de koelkast ♦ Principe ♦ Werking van de koelkast ♦

Praktische tips


Werk vooral met concrete voorbeelden.


/HHULQKRXGHQ

%8


Verwijs naar het gebruik van ijsbedden in de horeca. Verwijs naar lessen Praktijk: - ijsblokjes bereiden en gebruiken, - kwaliteitseisen bespreken.

Verwijs naar Praktijk: - het bewaren van voedingsmiddelen in de koelkast - het onderhouden van de koelkast Voedingsmiddelen optimaal stockeren in de koelkast Maak gebruik van een schematische voorstelling van een koelkast. Documenteer u in verband met de nieuwste snufjes in de handel. Bijvoorbeeld: nul-zone Licht de betekenis van speciale labels toe Bijvoorbeeld: A-label.


Een omschrijving kunnen geven van het bewaarprincipe diepvriezen.

B

De invloed van diepvriezen op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf verwoorden.

B

Omschrijven waarop het bewarend effect van diepvriezen is gebaseerd.

B

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn om te diepvriezen.

B

Het belang van een snelle invriessnelheid inzien en hieruit de nodige besluiten trekken.

B

Het verschil tussen invriezen en diepvriezen omschrijven en in verband brengen met de vorm en kwaliteit van de ingevroren producten.

B

Het belang van de koudeketen inzien en hieruit de nodige besluiten trekken.

B

Kwaliteit van diepvriesproducten beoordelen.

B

¾

diepvriezen ♦ principe

♦

praktische tips


/HHULQKRXGHQ

%8


Kies verschillende verpakkingsmaterialen en verantwoord in samenspraak met Toegepaste Wetenschappen, Vormvaste materialen. Verwijs naar lessen Praktijk voor het optimaal stockeren in de diepvriezer. Maak vergelijkende studie tussen huishoudelijke diepvriesproducten en industriële diepvriesproducten. Maak een vergelijkende marktstudie van diepvriesproducten. Documenteer u in verband met de nieuwste snufjes in de handel. Extra aandacht voor industrieel diepvriezen met behulp van beeldmateriaal, studiebezoek,.. Verwijs naar HACCP-normen.

p. 82




Het drogen van voedingsmiddelen omschrijven.

B

De invloed van drogen op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf verwoorden.

B

Uitleggen waarop het bewarend effect van drogen is gebaseerd.

B

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn om te drogen.

B

De invloed van de relatieve vochtigheid op de kwaliteit van voedingsmiddelen met voorbeelden illustreren.

B

De kwaliteit van gedroogde voedingsmiddelen beoordelen.

B

Enkele droogtechnieken opnoemen en de factoren die de vrije verdamping bevorderen, aangeven.

B

Een omschrijving geven van het principe vriesdrogen.

U

De voor- en nadelen van vriesdrogen opnoemen.

U

7.2.2 Drogen ¾ principe ¾ invloed van de relatieve vochtigheid op de kwaliteit van voedingsmiddelen

Eventueel verse kruiden drogen in het vak Praktijk.


/HHULQKRXGHQ

%8


Spreek af met de leerkracht Praktijk om in de les gedroogde voedingsmiddelen te maken en te gebruiken.

7.2.3 Vriesdrogen ¾ principe ¾ voor- en nadelen

Werk met concrete voorbeelden.

p. 83




Een omschrijving geven van het bewaarprincipe steriliseren, pasteuriseren en UHT.

B

De invloed van steriliseren, pasteuriseren en UHT op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf verwoorden.

B

Weergeven waarop het bewarend effect van steriliseren, pasteuriseren en UHT is gebaseerd.

B

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn voor steriliseren, pasteuriseren en UHT.

B

p. 84


7.2.4 Hoge temperaturen ¾ principes ♦ steriliseren ♦ pasteuriseren ♦ ultra hoge temperaturen (UHT) ¾

Praktische tips




/HHULQKRXGHQ

%8


Verwijs naar Toegepaste Wetenschappen, Vormvaste materialen, verschillende verpakkingen gebruiken om te steriliseren. Vergelijkende marktstudie van gesteriliseerde producten. Spreek af met de leerkracht Praktijk om gesteriliseerde, gepasteuriseerde en UHT producten te gebruiken en te vergelijken.


Een omschrijving geven van het bewaarprincipe toevoeging van zuur, zout of suiker.

B

De invloed van toevoeging van zuur, zout of suiker op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf verwoorden.

B

Weergeven waarop het bewarend effect van toevoeging van zuur, zout of suiker is gebaseerd.

B

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn voor toevoeging van zuur, zout of suiker.


¾

Door toevoegingen van zout, zuur of suiker Principe

B

¾

Praktische tips

Verwijs naar toepassingen in de lessen Praktijk.

Een omschrijving geven van het bewaarprincipe bestraling.

U

7.2.6 Bestraling ¾ Principe

De invloed van bestraling op het microbieel, chemisch en enzymatisch bederf omschrijven.

U

Omschrijven waarop het bewarend effect van bestraling is gebaseerd.

U

Bespreken welke voedingsmiddelen geschikt zijn voor bestraling.

U

p. 85


7.2.5



/HHULQKRXGHQ

%8


Verwijs naar veelvuldig gebruik voor verse voedingsmiddelen, o.a. sla, wortelen, frambozen, aardbeien, enz… Ga kritisch om met informatie uit verschillende bronnen over dit onderwerp.


p. 86


¾ verschil en samenhang tussen wetenschappen en toegepaste wetenschappen

Toegepaste Wetenschappen Vormvaste materialen

B

¾ materiële behoefte ¾ materie

Inzien dat de exacte wetenschappen de basis vormen voor het vak toegepaste wetenschappen.

,QOHLGLQJ:


B

/HHULQKRXGHQ

Het begrip materie met eigen woorden verklaren en illustreren met voorbeelden.

92509$67(0$7(5,$/(1

%8

72(*(3$67(:(7(16&+$33(1


79+8,6+28'.81'(


Verwijs naar “ Menselijke behoeften” , leerstof Maatschappelijke en Sociale Vorming. De leraar Toegepaste Wetenschappen informeert bij de leraar wetenschappen in verband met inhouden en planning en vice versa. In de loop van het schooljaar herhaaldelijk het belang van Wetenschappen voor de Toegepaste Wetenschappen blijven benadrukken.


.LH]HQYDQYRUPYDVWHPDWHULDOHQ

9RUPYDVWHPDWHULDOHQ ruime omschrijving van materie en materiaal

Materie is heel ruim. We beperken ons hier tot vormvaste materialen.

B

¾

Gassen en voedingsmiddelen komen uitvoerig aan bod in de derde graad. Voorbeelden nemen uit de leefwereld van de leerlingen.

B

¾ vormvaste materialen: vroeger, nu en in de toekomst

B

Het begrip vormvaste materialen omschrijven en illustreren met voorbeelden.

B

De omvorming van halfproduct naar eindproduct illustreren. Zicht hebben op de impact van ontdekkingen van nieuwe materialen op de evolutie van de samenleving.

halfproduct / eindproduct


/HHULQKRXGHQ

%8


Volg de evolutie van de vormvaste materialen en illustreer met actuele voorbeelden van nieuwe materialen.

Verwoorden waarom de mens steeds op zoek is naar nieuwe materialen. Op basis van enkele criteria eisen formuleren waaraan vormvaste materialen moeten voldoen.

p. 87


¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

2SEDVLVYDQZHONHFULWHULDZRUGHQ YRUPYDVWHPDWHULDOHQJHNR]HQ functie sensorische eigenschappen fysische eigenschappen chemische eigenschappen levensduur, onderhoud, milieuvriendelijkheid kostprijs


Leg de relatie met “ Menselijke behoeften” , meer specifiek “ materiële behoeften” . Voorbeelden : vazen, … .


Vormvaste materialen indelen.

B

$OJHPHQHHLJHQVFKDSSHQYDQYRUPYDVWH PDWHULDOHQ 1.3.1 Algemeen ¾ indeling

Inzien dat het productieproces, de chemische binding en structuur de eigenschappen van elk materiaal bepalen.

B

¾

De begrippen natuurlijke, kunstmatige en synthetische materialen omschrijven.

B

Weten dat door de combinatie van verschillende soorten materie er materialen worden gevormd met nieuwe eigenschappen.

B

beïnvloeding van de eigenschappen van de vormvaste materialen door: ♦ de chemische binding en structuur ♦ het productieproces: • natuurlijke materialen • synthetische materialen (zuiver en kunstmatig) ♦ de combinatie van verschillende materialen

1.3.2

Metalen indelen, bespreken en illustreren.

B

De specifieke eigenschappen van metalen opnoemen en verklaren.

B

♦

chemische binding en structuur

Het productieproces van metalen aan de hand van een schema bespreken.

B

♦

productieproces

Het begrip legering verwoorden en illustreren.

B


De eigenschappen van de vormvaste materialen steunen op de basiskennis van chemie. Tracht de kennis van Chemie die aan bod komt in de les Chemie te benutten in de studie van de eigenschappen van de vormvaste materialen. Overleg hierover met de leerkracht Chemie. Het is niet de bedoeling om een uitgebreid gamma aan materialen te behandelen. De doelstellingen worden telkens gerealiseerd aan de hand van een voorbeeld. Situeer voor de 3 grote groepen vormvaste materialen telkens de belangrijkste materialen.

Metalen oorsprong en winning van metalen indeling van metalen

♦ ♦

p. 88


/HHULQKRXGHQ

%8


combinatie met andere materialen (legeringen)


Laminaten worden besproken bij 3.5.


Indelen van keramische materialen naar oorsprong.

B

1.3.3 Keramische materialen ¾ indeling naar oorsprong

Specifieke eigenschappen van keramische materialen opnoemen en verklaren. Het verband leggen tussen het productieproces / vormingsproces en enkele eigenschappen van keramische materialen.

B

¾

chemische binding en structuur

B

¾

productieproces / vormingsproces

¾

combinatie met andere materialen

1.3.4

Indeling van de polymeren geven.

B

¾

De specifieke eigenschappen van polymeren opnoemen en verklaren.

B

¾

Voorbeelden geven van ingrepen tijdens het productieproces die de eigenschappen van polymeren kunnen beïnvloeden.

B

¾

De begrippen thermoharders, thermoplasten en elastomeren omschrijven.

B

Het begrip composieten verwoorden en illustreren.

B

Het begrip laminaten verwoorden en illustreren.

B

p. 89

oorsprong en vorming natuurlijke en synthetische polymeren structuur

productieproces Thermoharders Thermoplasten Elastomeren

Mogelijke taak: verzamel verschillende kunststoffen en maak van de belangrijkste polymeren een indeling volgens hun typische eigenschappen en gebruik. Verduidelijk dat: - een polymeer is opgebouwd uit een aaneenschakeling van verschillende monomeren. - deze ketens kunnen: - vertakt of lineair zijn - al of niet verbonden zijn - op verschillende manieren geschikt zijn.

combinatie met andere materialen

1.3.5 Gemengde materialen ¾ composieten ¾

♦

♦ ♦ ♦

¾


Polymeren


/HHULQKRXGHQ

%8


laminaten


Benadruk het belang van composieten en laminaten aan de hand van hedendaagse voorbeelden.


¾

belang

De verschillende eisen gesteld aan verpakkingsmaterialen voor voedingsmiddelen inventariseren en toetsen.

B

De relatie tussen de verpakking en het te verpakken product kort omschrijven, rekening houdend met de aard van het product en de aangewende bewaarmethode.

B

2.2.1

De verschillende technische functies van verpakkingsmaterialen bespreken en illustreren met voorbeelden.

B

¾

De verschillende communicatieve functies opnoemen en analyseren.

B

p. 90


¾

B

Het belang van verpakkingen verwoorden.

begripsomschrijving

¾

B

Het begrip verpakkingen omschrijven.

B

.LH]HQYDQYHUSDNNLQJVPDWHULDOHQ


Aan de hand van concrete toepassingen voor voedingsmiddelen, de verschillende eigenschappen van materialen onderscheiden.

/HHULQKRXGHQ

%8


9HUSDNNLQJHQ

(LVHQJHVWHOGDDQ YHUSDNNLQJVPDWHULDOHQ

Functie van verpakkingen

technisch-funtionele functies inhouden en portioneren beschermen en conditioneren van het product ♦ transport en bewaren communicatieve functies ♦ informatie aan de consument ♦ beheersfunctie voor de producent ♦ marketingmiddel voor de producent

Als concrete toepassing wordt gekozen voor verpakkingsmaterialen voor voedingsmiddelen omwille van: - de complexiteit van verpakkingsmaterialen - de economische-ecologische impact van verpakkingen - de actualiteit van de verpakkingsproblematiek Bij de bespreking van verpakkingen kan men verwijzen naar de behandelde leerstof: - Toegepaste Wetenschappen: - Marktgebeuren en Hygiënisch werken - Maatschappelijke en Sociale Vorming: - Communicatie

♦ ♦


Verbanden leggen met - Toegepaste Wetenschappen: - Marktgebeuren Werken met behulp van verpakkingen.


Voor elke sensorische, fysische en chemische eigenschap een eenvoudig algemeen geldende omschrijving formuleren.

B

2.2.2

Sensorische eigenschappen van verpakkingen

Concretiseer elke eigenschap met typische voorbeelden van verpakkingsmaterialen voor voedingsmiddelen. Je kan aandacht schenken aan: - visuele waarneming - belang van aanvoelen, geluid, geur en smaak


/HHULQKRXGHQ

%8


Leg het verband met Maatschappelijk Sociale Vorming: waarneming. 2.2.3

Fysische eigenschappen van verpakkingen

2.2.4

Chemische eigenschappen van verpakkingen

Leg verband met het vak Fysica. Je kan aandacht schenken aan: - massa van de verpakking - mechanische eigenschappen - elektrische eigenschappen - thermische eigenschappen Illustreer het probleem van materiaalmoeheid met voorbeelden uit de actualiteit. Leg verbanden met het vak Chemie. Je kan aandacht schenken aan: - doorlaatbaarheid van verpakkingen - migratie van verpakkingen en product. Organiseer eventueel een bedrijfsbezoek.

De levensduur, het onderhoud van verpakkingsmaterialen in relatie brengen met milieuaspecten.

p. 91

B


2.2.5

Levensduur, onderhoud en Je kan aandacht schenken aan: milieuvriendelijkheid van verpakkingen - meerweg- en éénwegverpakkingen - verwerken van verpakkingsmaterialen. Concretiseer met typische voorbeelden van verpakkingen van voedingsmiddelen.



Weten dat de keuze van het verpakkingsmateriaal invloed heeft op de kostprijs van het product.

B

2.2.6

Rekening houdend met de eisen, een geschikte verpakking kiezen voor een bepaald voedingsmiddel.

B

p. 92


Kostprijs van verpakkingen .LH]HQWXVVHQYHUVFKLOOHQGH YHUSDNNLQJVPDWHULDOHQ


/HHULQKRXGHQ

%8


In samenspraak met het vak Praktijk. Mogelijke synthesetaak: eigenschappen van en eisen gesteld aan verpakkingsmaterialen toepassen op andere producten zoals kookpannen, …



Aandachtspunten opsommen die de keuze van een woning bepalen.

B

Een indeling maken in de hedendaagse woningtypes volgens woonvorm, grootte en bebouwing.

B

Aan de hand van voorbeelden aantonen hoe de toenemende industrialisatie het wonen beïnvloedt.

B

Inzicht verwerven in de evolutie van behoeften die gepaard gaan met de opeenvolgende levensfasen van de mens. De verschillende typen eigentijdse woningen herkennen en benoemen.

p. 93

B B


9HUDQWZRRUGZRQHQ


/HHULQKRXGHQ

:221678',(

%8


79+8,6+28'.81'(


$OJHPHQHLQOHLGLQJ Verwijs naar de lessen Maatschappelijke en ¾ doel van de woning Sociale Vorming: de behoeftepiramide van ¾ factoren die de keuze van een woning bepalen Maslow. Leerlingen kunnen zich laten inspireren door de 'HZRQLQJGRRUKHHQGHJHVFKLHGHQLV concrete situaties uit hun eigen leefwereld. ¾ vroeger Laat aan de hand van illustraties een overzicht ¾ hedendaagse maken van de woning door de eeuwen heen. ♦ volgens woonvorm ♦ volgens grootte ♦ volgens bebouwing ¾ opkomst van de industrialisatie

$DQSDVVLQJYDQGHZRQLQJDDQGH YHUVFKLOOHQGHOHYHQVIDVHQYDQGHPHQV

'HHLJHQWLMGVHZRQLQJHQ ¾ typen woningen

Woonstudie

Maak eventueel gebruik van een foto- of diareeks.


Belang inzien van het opmaken van een checklist bij het bouwen van een woning.

B

De personen en instanties opnoemen die een rol spelen bij de aankoop van een bouwgrond en hun taak omschrijven.

B

Het belang inzien van een doordachte keuze van architect.

B

p. 94


¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

%RXZHQYDQHHQZRQLQJ

2SPDNHQYDQHHQFKHFNOLVW keuze woonomgeving kosten bouwterrein kosten bouw )RUPHOHVWDSSHQ aankopen bouwgrond opstarten bouw diverse bouwformules 3HUVRQHQGLHHHQUROVSHOHQELMGH DDQNRRSYDQHHQERXZJURQG ¾ notaris ¾ landmeter ¾ architect ¾ financiële instelling ¾ immobiliënkantoor – makelaar .HX]HYDQGHDUFKLWHFW

Woonstudie


/HHULQKRXGHQ

%8


De “ formele stappen” worden verder uitgediept onder hoofdstuk financieren van een woning

Het uitvoerig bespreken van financiële aspecten, komt aan bod bij de studie van het financieren van een woning. Schets de actuele ontwikkelingen, men kan bijvoorbeeld een bouwcoördinator aanstellen.


De belangrijkste taken van de architect opsommen en toelichten.

B

7DNHQYDQGHDUFKLWHFW

2.5.1 ¾ ¾ ¾ ¾ 2.5.2 2.5.3

Op een bouwplan de grafische voorstelling van: - gevels - doorsneden - schaalaanduiding - oriëntatieaanduiding - symbolen herkennen en omschrijven.

B

De indeling en logische samenhang van de ruimten in een woning toelichten.

B

Het ergonomisch belang van een korte looplijn inzien.

B

p. 95


Ontwikkeling van een bouwplan verkennend gesprek schetsontwerp= voorontwerp bestektekening werktekening Bouwaanvraag / dossier opstellen Aanbestedingsdossier en keuze van de aannemer en toewijzing 2.5.4 Toezicht op de werf 2.5.5 Nazicht van de rekeningen Oplevering van de werken /H]HQYDQHHQERXZSODQ ¾ gevels ¾ doorsneden ¾ schaal ¾ oriëntatie ¾ symbolen ,QWHUSUHWHUHQHQEHRRUGHOHQYDQHHQ ERXZSODQ ¾ indeling van de gebruiksruimten ¾ logische samenhang van de ruimten ¾ belang van de looplijn

Woonstudie


/HHULQKRXGHQ

%8


Illustreer aan de hand van een origineel plan de verschillende fasen van de ontwikkeling van een bouwplan.

Werk met informatieve brochures of videofragmenten.

Bespreek een eenvoudig bouwplan, eventueel door de leerlingen meegebracht.

Laat de leerlingen in groepjes werken: teken aan de hand van een eenvoudige plattegrond van een woning, de looplijnen en bespreek de logische samenhang van de ruimten.


Voorzieningen opsommen die wenselijk zijn bij bezoekbaar, aanpasbaar en aangepast bouwen. Met voorbeelden illustreren waar zich de knelpunten bevinden bij de toegankelijkheid van: - openbare gebouwen - openbaar vervoer - de openbare weg

B B

De bruikbaarheid van een ruimte leren inschatten aan de hand van een zelfgemaakte maquette.

B

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

:RRQSUREOHPHQYRRUSHUVRQHQPHWHHQ Licht het systeem “ Domestica” toe. Breng eventueel een bezoek aan een aangepaste EHSHUNWHPRELOLWHLW bezoekbaar bouwen aanpasbaar bouwen aangepast bouwen 7RHJDQNHOLMNKHLGYDQ openbare gebouwen openbaar vervoer de openbare weg

6\QWKHVH

'H]HOIJHPDDNWHPDTXHWWH


/HHULQKRXGHQ

%8


woning.

Organiseer een stadswandeling met bezoek aan enkele openbare gebouwen om de toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit aan de realiteit te toetsen. Realiseer, aan de hand van een maquette, de plaatsing van meubelen en toestellen in een ruimte, bijvoorbeeld de badkamer. Bezoek een beurs in verband met woninginrichting en / of meubelzaak. Bezoek het ‘huis van de toekomst’ .

p. 96


Woonstudie


De verschillende oorzaken van luchtbederf opsommen.

B

Het belang van een goede ventilatie inzien.

B

Gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door luchtbederf opsommen.

B

Het belang van een aangepaste temperatuur inzien.

B

Gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door onaangepaste temperatuur opsommen. Het belang van rust en stilte inzien.

B

Gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door geluidsoverlast opsommen.

B

Het belang van de juiste vochtigheidsgraad inzien.

B

Gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door een te hoge of te lage vochtigheidsgraad opsommen.

B

Het belang van een aangepaste verlichting inzien.

B

Gezondheidsproblemen die veroorzaakt worden door slechte verlichting opsommen.

B

p. 97

B


$VSHFWHQLQYHUEDQGPHWPLOLHX]RUJLQ Verduidelijk dit met voorbeelden uit de GHZRQLQJ

%HODQJYDQJH]RQGHOXFKW ¾ oorzaken van luchtbederf ¾ ventilatie: ♦ natuurlijke ♦ kunstmatige ¾ gezondheidsproblemen


/HHULQKRXGHQ

%8


leefwereld van de leerlingen.

Bespreek, aan de hand van brochures, de meest gekende ventilatiesystemen voor de woning.

%HODQJYDQGHDDQJHSDVWHWHPSHUDWXXU ¾ gezondheidsproblemen

%HODQJYDQUXVWHQVWLOWH ¾ geluidsoverlast ¾ gezondheidsproblemen

%HODQJYDQGHMXLVWHYRFKWLJKHLGVJUDDG ¾ invloed van de vochtigheidsgraad op mens en Gebruik een Decibelmeter. omgeving ¾ gezondheidsproblemen %HODQJYDQOLFKWHQYHUOLFKWLQJ ¾ natuurlijke en kunstmatige verlichting ¾ gezondheidsproblemen

Toon hoe je een hygrometer kan aflezen.

Verwijs naar leerstof Maatschappelijke en Sociale Vorming: "waarnemen” .

Woonstudie


Gebruikelijke terminologie van huuradvertenties verklaren.

B

Het belang van een huurovereenkomst inzien.

B

Een aantal controlepunten opnoemen om de bruikbaarheid van de woning te bepalen.

B

De impact van de woonomgeving op de bewoners met voorbeelden illustreren.

B

Enkele voor- en nadelen van elke woonformule opsommen.

B

De verschillende mogelijkheden van financieren opsommen en verwoorden.

U

¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

+XUHQYDQHHQZRQLQJ

huuradvertentie keuze woonomgeving huurovereenkomst inschatten van bruikbaarheid en gebreken

.RSHQYDQHHQZRQLQJ

:RRQRPJHYLQJ faciliteiten mogelijke probleemsituaties :RRQIRUPXOHV nieuwbouw oude woning sociale woning andere )LQDQFLHUHQ instanties soorten leningen overheidspremies


/HHULQKRXGHQ

%8


Zoek en bespreek, aan de hand van meegebrachte kranten de huuradvertenties. Vul aan de hand van een fictieve situatie klassikaal een huurovereenkomst in.

Bespreek in groep de voor- en nadelen van de verschillende woonomgevingen.

Over woningtypes werd reeds even gesproken in de les “ geschiedenis van de woning” punt 1.2. Bespreek in groep de voor- en nadelen van de verschillende woonformules. Ga uit van de leefervaring van de leerlingen.

Bekijk een videofilm over het financieren van een woning en bespreek.

p. 98


Woonstudie


De voorbereidingen van een verhuizing situeren.

B

Met een aantal voorbeelden illustreren welke consequenties een verhuizing met zich meebrengt.

B

De verschillende stappen van de eigenlijke verhuis opsommen.

B

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

3UDNWLVFKHYRRUEHUHLGLQJHQ verhuisfirma kiezen en vastleggen inpak en nieuwe inrichting regelen $GPLQLVWUDWLHYHYRRUEHUHLGLQJHQ opzeggen huurcontract overname en aanvraag nutsvoorzieningen adreswijziging 0DDWVFKDSSHOLMNHFRQVHTXHQWLHV verandering van school, werken leefomgeving (LJHQOLMNHYHUKXLV ¾ praktische voorzieningen

De meest voorkomende stijlen, vormen, materialen en kleuren die in de woninginrichting worden aangewend herkennen en benoemen.

B

Inzien dat bepaalde kleuren vormcombinaties harmoniëren.

B

Gangbare trends verwoorden.

B

p. 99


9HUKXL]HQ

¾ ¾ ¾ ¾


/HHULQKRXGHQ

%8


Bouw de les progressief op, aan de hand van een persoonlijk relaas over verhuizen. Raadpleeg brochures van verhuisfirma’ s. Bespreek aan de hand van folders van diverse instanties.

Maak gebruik van ervaringen uit de eigen leefwereld van de leerlingen.

,QULFKWLQJYDQGHZRQLQJ 7UHQGVLQYHUEDQGPHW stijlen vormen materialen kleuren

Woonstudie

Maak gebruik van tijdschriften in verband met woonstudie en –inrichting. Moedig met experimentele oefening de creativiteit van de leerlingen aan. Speel in op de belangstelling van de leerlingen en mogelijkheden van de school. Bezoek een kringloopwinkel om aan te tonen dat tweedehandsmeubelen mits een opknapbeurt nog bruikbaar zijn. Bezoek eventueel een beurs in verband met woninginrichting. Voor het bespreken van stijlen, vormen, kleuren: verwijs naar MSV “ waarnemen” . Voor het bespreken van materialen in de woning steun op leerstof Toegepaste Wetenschappen: “ vormvaste materialen” 2e graad Technisch Secundair Onderwijs

Enkele tips opsommen die de gebruiksveiligheid van de woning vergroten.

B

De voornaamste adviezen die de overheid geeft ter beveiliging van brand en inbraak kennen.

B

Noodzaak van een groene woon- en leefomgeving inzien.

U

Mogelijkheden opsommen om in alle woonomstandigheden een “ groene plek” te creëren.

U

p. 100 Leerplan Sociale en Technische Wetenschappen

%HYHLOLJLQJYDQGHZRQLQJ ¾ ¾ ¾

gebruiksveiligheid inbraakpreventie brandbeveiliging


/HHULQKRXGHQ

%8


Maak gebruik van informatieve brochures van o.a. gezondheidsinformatiecentra, de gemeente, politie, brandweer, …

,QHQRPGHWXLQ ¾ ¾ ¾ ¾

noodzaak aan groen in de woonomgeving aanleg tuin terras en balkon veranda

Laat de leerlingen in tijdschriften naar mogelijkheden zoeken om een aangename groene omgeving te realiseren. Doe eventueel een studiebezoek aan tuinen, parken, tuincentra, …

Woonstudie


7972(*(3$67( 1$7885:(7(16&+$33(1


797RHJHSDVWH1DWXXUZHWHQVFKDSSHQ /DER1DWXXUZHWHQVFKDSSHQ



'HRQGHUVWDDQGHGRHOVWHOOLQJHQNXQQHQ JHUHDOLVHHUGZRUGHQLQGHORRSYDQGH EHKDQGHOLQJYDQGHYHUVFKLOOHQGHWKHPD V

Van elk van de volgende opgegeven thema’s dient minstens één laboratoriumoefening gemaakt. De thema' s optica en varia zijn facultatief.

Informatie opzoeken en oordeelkundig aanwenden.

B

Het is belangrijk dat de leerlingen hierbij zelf zo veel mogelijk aan het werk zijn.

Aangeven welke factoren een rol kunnen spelen bij een proces en hoe ze kunnen onderzocht worden.

B

Resultaten van een laboratoriumproef afwegen tegenover het verwachte resultaat.

B

Het is aangewezen dat dezelfde splitsingsnormen worden gehanteerd als in de praktijklessen (PV Huishoudkunde). De laboratoriumoefeningen dienen in een degelijk uitgerust laboratorium plaats te vinden. De lessen worden op 1uur/week gegeven of op 2 uur/2 weken.

Waarnemingen tijdens een laboratoriumproef in verband brengen met een concrete situatie uit het leven.

B

De opgegeven items bij elk thema zijn slechts indicatief. Zij geven een idee van de mogelijkheden per thema.

Waarnemingen tijdens een laboratoriumproef mondeling en schriftelijk verwoorden.

B

Alleen of in groep een opdracht uitvoeren en er verslag over uitbrengen.

B

Als er basisdoelstellingen per thema vermeld worden, moeten deze met de gekozen thema’ s bereikt kunnen worden.


Labo Natuurwetenschappen


/HHULQKRXGHQ

%8

1$7885:(7(16&+$33(1

/$%21$7885:(7(16&+$33(1


7972(*(3$67(



Bereid zijn om samen te werken.

B

Feiten onderscheiden van meningen of vermoedens.

B

Conclusies verantwoorden.

B

Aandacht hebben voor correct en nauwkeurig gebruik van wetenschappelijke terminologie, symbolen en eenheden.

B

Ingesteld zijn op het veilig en milieubewust uitvoeren van een experiment.

B

Zich aan de instructies en voorschriften houden bij het uitvoeren van een opdracht.

B

De betekenis van de pictogrammen in verband met de veiligheid van de lokalen en producten kennen.

B

Weten hoe te reageren in een noodsituatie.

B


Het is belangrijk dat de laboratoriumoefeningen in verband gebracht worden met verwante thema’ s in Maatschappelijke en Sociale Vorming, Toegepaste Wetenschappen en Praktijk. Het spreekt voor zich dat de basis voor de laboratoriumproef aan bod komt in de lessen Biologie, Chemie of Fysica. De leraren die de respectievelijke onderdelen geven, dienen hieromtrent dan ook te overleggen.

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

,QULFKWLQJHQYHLOLJKHLGLQ SUDNWLMNORNDOHQ infrastructuur materiaal veiligheid en milieu basisvaardigheden keuzeonderwerp



/HHULQKRXGHQ

%8


Bij de wenken worden voorbeelden vermeld die aansluiten bij de vakken TV en PV Huishoudkunde zodat de integratie van deze vakken optimaal kan verlopen. Het is aangewezen dat de leerlingen van elke laboratoriumoefening een verslag maken. Dit verslag kan de volgende onderdelen bevatten: − het doel van de oefening (opgegeven door de leraar) − benodigdheden − werkwijze, proefopstelling − waarnemingen − bespreking − besluit Leer de leerlingen werken met gegeven R- en Szinnen. Doe een evacuatieoefening . Geef tips over brandbestrijding.


Mengsels kunnen scheiden.

B


0HWLQJHQ

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

lengte oppervlakte volume: ♦ regelmatige voorwerpen ♦ onregelmatige voorwerpen meetnauwkeurigheid massabepaling dichtheidsbepaling grafische voorstellingen keuzeonderwerp

6FKHLGLQJVWHFKQLHNHQ

¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾

centrifugeren destilleren filtreren extraheren kristalliseren verdampen absorberen chromatografie keuzeonderwerp


B


Nauwkeurig waarden van een meettoestel kunnen aflezen en rapporteren.

/HHULQKRXGHQ

%8


Meet met verschillende meetinstrumenten eenzelfde waarde en vergelijk de resultaten. Steun op gekende leerstof van Toegepaste Wetenschappen: Meten en meettechnieken, 1ste graad, 2 STV

Praktische toepassingen kunnen zijn: - destilleren van wijn (alcohol en water) - filteren van koffie - kristalliseren van suiker - maken van thee (brandnetel, kamille) - chromatografie (verschillende kleurstoffen in viltstiften onderzoeken) - zuivering van water


Eigenschappen van waterige oplossingen onderzoeken.

B

¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾


+HWJHGUDJYDQVWRIIHQLQZDWHU water als oplosmiddel oplosbaarheid van polaire en apolaire stoffen in water pH bepalen van dagelijkse producten (zeep, voedingsmiddelen, shampoos) experimentele studie van de pH-schaal geleidbaarheid van waterige oplossingen bereidingen van oplossingen met gekende molariteit keuzeonderwerp


/HHULQKRXGHQ

%8


Praktische toepassingen kunnen zijn: - oplossen van kleurstoffen van gesneden groenten in water (link leggen met oplosbaarheid van vitamines en minerale zouten) - pH-metingen van groentensap Het is aangewezen verbanden te leggen tussen de zuurtegraad van een voedingsmiddel en de levensvoorwaarden van bacteriën. (Hygiënisch werken in de keuken is voor sommige voedingsmiddelen van groter belang)

1DWXXUH[SORUDWLH soortenrijkdom van graslanden en wegbermen zaadplanten onderbrengen in families macroscopische en microscopische studie van zaadplanten, de varenplanten en/of mossen interactievormen populatiedichtheid van organisme invloed van biotische en abiotische factoren op de kieming van zaden en de groei van kiemplanten invloed van biotische en abiotische factoren op organismen bepalen van de biologische/chemische De waterkwaliteit kan afgeleid worden uit de kwaliteit van een waterstaal aanwezigheid van bepaalde organismen in een keuzeonderwerp waterstaal. Testkoffers kunnen uitgeleend worden bij natuureducatieve centra in de buurt.



Bacteriën kweken op een voedingsbodem en kolonies tellen onder een microscoop.

B

0LFURRUJDQLVPHQ

¾ bacteriën en levensvoorwaarden: uitplaten van kolonies, rottingsproeven ¾ keuzeonderwerp

Leg het verband met bewaarmethoden voor voedingsmiddelen in de lessen TV Huishoudkunde: Toegepaste Wetenschappen. Leg de link met de keukenhygiëne.


/HHULQKRXGHQ

%8


Praktische toepassingen kunnen zijn: - maken van zuurkool - maken van cider - maken van yoghurt - rijzen van brood - schimmels bekijken onder microscoop, schimmel op citroen (penicilline) Onderzoek vingerafdrukken die geplaatst worden op een voedingsbodem: - van een ongewassen hand - van een gewassen hand met gewone zeep, van een gewassen hand met desinfecterende zeep.

¾ ¾ ¾ ¾


2SWLFD weerkaatsing bij vlakke spiegels lichtbreking lenzen keuzeonderwerp


-

Voorwerpen kunnen ingedeeld worden volgens hun reactie op licht Leg verbanden met MSV – Waarneming (wit licht en kleurvorming)


De werking van een zintuig kunnen verklaren en proefondervindelijk waarnemen.

B

¾

¾ ¾ ¾ ¾ ¾

Faseovergangen proefondervindelijk vaststellen.

B


¾ ¾ ¾ ¾ ¾

:DDUQHPLQJ

proeven in verband met de beeldvorming in het oog proeven in verband met de werking van het oor waarnemen van het evenwicht proeven in verband met waarnemen van druk en temperatuur dissectie van een oog keuzeonderwerp


/HHULQKRXGHQ

%8


Maak afspraken over de proef met de leraar van het vak TV Huishoudkunde: Maatschappelijke en Sociale Vorming: Waarneming. Praktische toepassingen kunnen zijn: - oog: lichtbreking, bijziendheid, verziendheid - oor: welke frequentie horen wij: gebruik van sonometer - tong: smaakwaarneming - huid: passerpunt proef op verschillende plaatsen op het lichaam, koude – warmte waarneming, … - neus: geuren herkennen

)DVHRYHUJDQJHQYDQ]XLYHUHVWRIIHQ bepalen van kook- en smeltpunt smelt- en stolcurve invloeden op verdampen sublimeren keuzeonderwerp


Leg het verband met de praktische proeven in PV Huishoudkunde: - faseovergangen van water onder invloed van temperatuur- en drukverandering ( werking van de drukkookpan) - smeltpuntsverhoging en kookpuntsverhoging van onzuivere stoffen (koken van suikersiroop)


'HFKHPLVFKHUHDFWLH

¾ ¾

¾ ¾

wet van massabehoud reactiesoorten: ♦ analyse ♦ synthese ♦ neerslagreacties ♦ verbrandingsreacties reactiesnelheid keuzeonderwerp


/HHULQKRXGHQ

%8


Praktische proeven kunnen zijn: - verbranden van suiker (voorbereiding op koolstofchemie) - verbranden van staalwol Invloed van zuurstof of temperatuur op bederfreacties ( gemalen vlees t.o.v. ganse lap vlees; bewaren in koelkast … )

2QGHU]RHNYDQHLJHQVFKDSSHQYDQ VWRIIHQ ¾ ¾ ¾

onderzoek van de eigenschappen van enkelvoudige stoffen onderzoek van eigenschappen van samengestelde stoffen keuzeonderwerp

.UDFKWHQ ¾ ¾ ¾ ¾

¾ ¾ ¾ ¾


Verklaar eigenschappen van stoffen a.d.h.v. verbindingstypen o.a. metalen, keramische materialen, kunststoffen, … Leg hier nadrukkelijk het verband met TV Huishoudkunde: Toegepaste Wetenschappen Vormvaste materialen.

verband tussen massa en zwaartekracht invoeren van het begrip zwaarteveldsterkte bepaling van de veerconstante constructie van een dynamometer: ijken van een veer bepaling van het zwaartepunt van voorwerpen en van het menselijk lichaam opwaartse stuwkracht van water bepaling van de dichtheid door middel van de wet van Archimedes keuzeonderwerp



9DULD ¾


keuzeonderwerp


In dit keuzethema kan bijzondere aandacht geschonken worden aan de actualiteit, schoolprojecten, themaweken, …


/HHULQKRXGHQ

%8



39+8,6+28'.81'(


39+XLVKRXGNXQGH



GHJUDDG7HFKQLVFK6HFXQGDLU2QGHUZLMV 6RFLDOHHQ7HFKQLVFKH:HWHQVFKDSSHQ 6SHFLILHNHOHHUSODQGRHOVWHOOLQJHQ

%8

/HHULQKRXGHQ

Aandachtspunten in verband met hygiëne kennen en opsporen.

B

Hygiënische toestand van de handen beoordelen.

B

Reëel besmettingsgevaar met betrekking tot persoonlijke hygiëne inzien.

B

Het verschil tussen reinigings- en ontsmettingsproducten verwoorden.

B

Handen correct wassen.

B

Een hygiënische houding nastreven.

B

Op een eenvoudige manier keukenafval kwalitatief en kwantitatief analyseren.

B

Hygiënisch en milieubewust handelen in verband met afval.

B


39+8,6+28'.81'( 'LGDFWLVFKHHQSHGDJRJLVFKHZHQNHQ

%DVLVDWWLWXGHV

+\JLsQLVFKKDQGHOHQ Hygiëne: aandachtspunten Principes HACCP 1.1.1 ¾ ¾ ¾ ¾

Hygiëne van de mens handen haar kleding schoeisel

1.1.2 Hygiëne van het milieu ¾ vermijden van afval ¾ sorteren van afval ¾ verwijderen van afval

VET/VOD ET/OD

Aan de hand van de HACCP-gids “ persoonlijke hygiëne” . Videofilm: handhygiëne. Proef met voedingsbodem en handafdruk. Werk hier samen met Labo Natuurwetenschappen Wijs gedurende het ganse schooljaar de leerlingen telkens opnieuw op het belang van hygiëne. Vertrek van de actualiteit: krantenknipsels

Verwijs naar leerstof Hygiëne in Toegepaste Wetenschappen. Bespreek met de leerlingen de plaatselijke voorschriften (wat moet gescheiden worden). Voor het selectief verzamelen van afval tijdens de les voeding, wordt gebruik gemaakt van verschillende afvalrecipiënten.

PV Huishoudkunde



%8

Bewaartemperatuur voor voedingsmiddelen kennen en controleren.

B

Inzien dat de gevarenzone bij het afkoelen van voedingsmiddelen zo kort mogelijk moet gehouden worden.

B

Vaatwasmiddelen en -materiaal kennen en kiezen in functie van hygiëne.

B

De kringloop van de vaat aan de hand van de Sinnercirkel voorstellen.

B

Een vaatwas correct uitvoeren.

B

Verantwoordelijkheid nemen bij het correct bergen van keukenmateriaal en -middelen.

B

Instaan voor de hygiënische zorg aan de keukenuitrusting.

B

Een hygiëneplan toepassen en bijsturen.

B


/HHULQKRXGHQ


1.1.3 Hygiëne van het materiaal ¾ koelkast ♦ temperatuurzones in de koelkast ♦ bewaartemperatuur van de voedingsmiddelen in de koelkast

Maak gebruik van aangepaste thermometer. Laat de leerlingen regelmatig controles uitvoeren.

1.1.4 ¾ ¾ ¾ ¾

Sluit aan bij hygiënisch werken in Toegepaste Wetenschappen. Koppel het vaatwassen aan een bereidings- en verbruikssituatie in de les.

Hygiëne van de vaat middelen materiaal vaatwassystemen de Sinnercirkel

VET/VOD ET/OD

Demonstreer indien mogelijk het gebruik van een vaatwasser.

Breng bezoek aan een voedingsbedrijf.

PV Huishoudkunde



%8

/HHULQKRXGHQ


B

1.2.1

Het verschil tussen productkwaliteit en proceskwaliteit verwoorden.

B

¾

productkwaliteit

Eisen gesteld aan een kwaliteitsproduct opsommen en illustreren met voorbeelden.

B

¾

proceskwaliteit: visgraatdiagram

Kwaliteitseisen die aan een productieproces gesteld worden, verwoorden.

B

Kwaliteitsbewust handelen bij eenvoudige voedselbereiding met behulp van het visgraatdiagram.

B

Een aangepaste ontvangstformule kiezen en ze als groepsrealisatie uitvoeren.

B

Aan de hand van eenvoudige receptuur, drankjes en hapjes bereiden.

B

Het begrip NZDOLWHLW omschrijven.


.ZDOLWHLWVEHZXVWKDQGHOHQ Kwaliteitsbeoordeling

VET/VOD ET/OD

De initiatie in kwaliteitsbewust handelen wordt geïntegreerd in de verschillende lessen van organisatie van een ontvangst. Het is de bedoeling dat een eerste beoordeling van kwaliteit toegepast wordt op een eenvoudig productieproces, bijvoorbeeld een fruitdessert of een warm appelgerechtje. Laat leerlingen experimenteren met meegebrachte receptuur. Laat leerlingen kennismaken met consumentgerichte tijdschriften en artikels. Werk met een checklist, een vragenlijst, een evaluatieformulier en een turflijst. Deze helpen de leerlingen bij een kritische bevraging.

1.2.2 Kwaliteitsvolle ontvangst Praktijk: organiseren van een ontvangst ♦ samenstellen van dranken en hapjes; ♦ ontvangen van gasten en fungeren als gast; ♦ evalueren van de ontvangst; ♦ beoordelen van proceskwaliteit aan de hand van een visgraatdiagram.

PV Huishoudkunde

Voor het opzoeken van informatie, zie Toegepaste Wetenschappen – informatiebronnen. Een voldoende aantal lesuren voor de organisatie is noodzakelijk om nadien de proceskwaliteit van de ontvangst te kunnen evalueren. Het uitgangspunt is kennismaking met leraren en medeleerlingen, directie, ouders, … Voor het maken van uitnodigingen, aankleding van het lokaal, enzovoort kan vakoverschrijdend gewerkt worden.



%8

Kwaliteitszorg definiëren.

B

Consumptieproduct voor een degustatiesalon omschrijven en bereiden.

B

Voor de voorbereiding en de organisatie van een degustatiesalon werken met een stappenplan.

B

Opzoeken en een keuze maken van haalbare bereidingen.

B

Klanten van een bepaalde doelgroep ontvangen.

B

De bestellingen kwaliteitsvol aanbieden.

B

Het totaalverloop van de organisatie en proces- en productkwaliteit evalueren.

B


/HHULQKRXGHQ ¾

VET/VOD ET/OD

Kwaliteitsbeoordeling naar aanleiding van Refereer naar basislessen kwaliteitsbewust de organisatie van een degustatiesalon, zoals handelen. een ijssalon of een koffiesalon ♦

consumptieproduct bereiden

♦

bezoek aan bedrijf met observatie van producten proceskwaliteit omkadering: aankondiging, ruimte, tafels, muziek, versiering

Bezoek een specialisatieafdeling ijs bereiden. Demonstratie van ambachtelijk ijs bereiden. Dit moet een groepsactiviteit zijn in overleg met de leerkracht Plastische Opvoeding. De leerlingen bedenken in samenspraak met de leerkracht een thema voor het ijssalon.

uitbating van een degustatiesalon.

Doelgroep: ouders, leerkrachten, leerlingen en genodigden, bijvoorbeeld naar aanleiding van een infodag of opendeurdag.

♦

♦

¾


Evaluatie evalueren van de organisatie • door de leerlingen met een checklist • door de klanten met een evaluatieformulier ♦ beoordelen van proceskwaliteit met behulp van visgraatdiagram: • voorbereiden van de ruimte • bereiden van consumptieproduct • klaarmaken om op te dienen • bedienen in degustatiesalon ♦ beoordelen van productkwaliteit ♦

PV Huishoudkunde

Het organiseren van het degustatiesalon moet aansluiten bij leerstof Voedingstechnologie en Toegepaste Wetenschappen. 2e graad Technisch Secundair Onderwijs


%8

/HHULQKRXGHQ

'LGDFWLVFKHHQSHGDJRJLVFKHZHQNHQ Werk aansluitend met Toegepaste Wetenschappen - Marktgebeuren.

De belangrijkste distributieketens noemen en lokaliseren in eigen omgeving.

B

Kritisch handelen ten aanzien van reclame over voedingswaren.

B

¾ Praktijk: huishoudelijke aankopen

Enkele principes hanteren bij het aanleggen van een keukenvoorraad.

U

Rekening houden met verschillende weergaven van vervaldata op voedingswaren.

B

Doel van een boodschappenlijst verwoorden.

B

Opstellen en hanteren van boodschappenlijst.

B

Vergelijken van het verschillend gamma aan voedingswaren.

B

Prijsbewust aankopen.

B

De aankopen optimaal kunnen bergen.

$DQNRSHQGRHQ

♦

♦

¾

keukenvoorraad

boodschappenlijst

Aanbod van voedingsmiddelen gamma verkooppunten

♦ ♦

Vertrek vanuit de thuissituatie van de leerlingen op het vlak van voorraad en berging van voedingswaren. Laat de leerlingen kennismaken met het verantwoord bergen van voorraad. Bezoek de supermarkt en laat een vergelijkende studie doen van één product, bijvoorbeeld tomatensoep. In aansluiting met vergelijkende studie van een product: studiebezoek aan supermarkt, met opgave van deelopdrachten, zoals eigen bestelling doen, aankopen doen, bergen, bereiden. Kies en vergelijk uit meegebrachte reclamefolders een product als vergelijkingspunt en zoek de verschillende gamma’ s op.

B


VET/VOD ET/OD

PV Huishoudkunde



%8

/HHULQKRXGHQ


De sensorische eigenschappen zijn meestal niet afzonderlijk waarneembaar. De bedoeling is dat er per aansluitende Praktijk een afzonderlijke eigenschap beklemtoond wordt. Sluit aan bij de leerstof Maatschappelijke en Sociale Vorming: waarneming. Als voorbereidende taak: zoek recepten op in functie van visuele aantrekkelijkheid van voedsel. Verzamel receptuur in functie van vormgeven en kleur geven aan voedingsmiddelen. Concrete realisaties: Verfijn het visueel observatievermogen . Toon het esthetisch karakter van vormgeven aan.

Oog hebben voor visuele aantrekkelijkheid van voedsel.

B

¾

Het doel van vormgeven aantonen.

B

¾

Rekening houden met de voor- en nadelen van vormgeven in een concrete toepassing.

B

De invloed van de pH-waarde op de kleur van groenten experimenteel vaststellen en besluiten formuleren in functie van de praktijk.

B

De behandeling aanpassen met het oog op een optimaal behoud van chlorofyl, carotenoïden, anthoxanthinen en anthocyanen.

B

Een verantwoorde keuze maken van bruikbare kleurstoffen voor voedselbehandeling.

B


¾

9HUKRJHQYDQGHVHQVRULVFKH DDQWUHNNHOLMNKHLGELM YRHGVHOEHKDQGHOLQJ de visuele aantrekkelijkheid van voedsel verbeteren

vormgeven aan voedingsmiddelen verdelen verkleinen

♦ ♦

kleur bij voedingsmiddelen kleur behouden van voedingsmiddelen ♦ kleur geven aan voedingsmiddelen ♦

PV Huishoudkunde

VET/VOD ET/OD

Proefondervindelijke oefeningen kunnen op verschillende groenten worden uitgevoerd. Verwerk witte, gele, groene en rode groenten en stel hiermee een rauwkostschotel of een groentenkrans samen in functie van de kleurencombinatie, de smaakcombinatie en de voedende waarde (zie Voedingstechnologie). Sluit aan bij leerstof Voedingstechnologie, evenals bij Maatschappelijke en Sociale Vorming: waarneming. Proefondervindelijke oefening op vb. glazuur, marsepein, sausjes, drankjes, yoghurt, …



%8

/HHULQKRXGHQ

Bij het verwerken van voedingsmiddelen de geur en smaak verbeteren, behouden en beoordelen.

B

¾


9HUKRJHQYDQRUJDQROHSWLVFKH DDQWUHNNHOLMNKHLGYDQ YRHGLQJVPLGGHOHQ geur en smaak van voedingsmiddelen ♦

trekken of extraheren

Sluit aan bij het hoofdstuk kruiden en specerijen in Toegepaste Wetenschappen: Voedingstechnologie. Tijdens oefening van koffie- of theezetten kunnen leerlingen concrete vaststellingen doen. Bespreek de verschillende methoden om koffie en thee te zetten. Andere mogelijke toepassing: trekken van bouillon (les vlees).

Inzien dat de bereidingswijze invloed heeft op geur en smaak.

B

Een extractie van geuren smaakstoffen toepassen.

B

Enkele geuren smaakstoffen voor voedingsmiddelen opnoemen, herkennen en gebruiken in een toepassing.

B

♦

toevoegen van smaakgevers

Toevoegen van aroma’ s kan experimenteel gebeuren bij onder meer het kruiden van gehakt, bakken van koekjes, …

Enkele kruiden en specerijen opnoemen, herkennen en gebruiken in een toepassing.

B

♦

toevoegen van kruiden en specerijen

Basisregels van tafeldekken en opdienen kennen en toepassen.

B

♦

tafel dekken en opdienen

Basisregels van bloemschikken kennen en toepassen.

B

♦

bloemen schikken

Dezelfde oefening kan gebeuren op sausen, degen, desserten, … Combineer en schik materialen met aandacht voor kleur en vorm. Uitgangspunt kan zijn: - een feestelijke tafelschikking in verschillende varianten - een tweede oefening: een bloemstukje voor de tafel, of een andere tafelversiering

Aandacht hebben voor sfeerscheppende elementen bij voedselpresentatie.

B

Een esthetisch verantwoorde compositie maken van verschillende materialen.

B

¾


omkadering van voedselpresentatie

VET/VOD ET/OD

Stimuleer de creativiteit bij de leerlingen.

PV Huishoudkunde



%8

/HHULQKRXGHQ

De verschillende verdeel- en verkleintechnieken benoemen en juist uitvoeren.

B

De juiste messen en andere apparatuur veilig gebruiken, onderhouden en bergen.

B

¾ ¾ ¾ ¾ ¾ ¾


3ULQFLSHVHQWHFKQLHNHQ 9HUGHOHQHQYHUNOHLQHQYDQ YRHGLQJVPLGGHOHQ verdelen hakken en malen raspen knippen pureren persen

VET/VOD ET/OD

Pas dit toe op groenten en baseer je op de leerstof Voedingstechnologie. Benoem de diverse verdeel- en verkleintechnieken en voer ze juist uit, rekening houdend met de grondstof en het vereiste resultaat. Gebruik het aangepaste snijmateriaal en aangepaste apparatuur. Oefen eventueel in functie van regelmatige snijgrootte en verhoging werktempo.

De verschillende soorten kookpannen herkennen, kiezen en gebruiken.

B

Het kookproces herkennen.

B

Het principe NRNHQ en afgeleide kookprincipes definiëren en toepassen.

B


%HUHLGHQYDQYRHGLQJVPLGGHOHQ

2.2.1 Bereidingsprincipes: ¾ koken, met afgeleide kookprincipes zoals: ♦ blancheren ♦ trekken ♦ wellen ♦ pocheren ♦ koken in warmwaterbad ♦ inkoken ♦ stomen

PV Huishoudkunde

Maak leerlingen opmerkzaam op een goede werkpostinrichting, rekening houdend met veiligheid en ergonomie. Sluit aan bij Toegepaste Wetenschappen – Faseovergangen.

Leer het gebruik van fornuis – kookpannen. Laat leerlingen kennis maken met terminologie: bijtgaar (al dente), gaar, beetgaar.


6SHFLILHNHOHHUSODQGRHOVWHOOLQJHQ De verschillende soorten bakpannen herkennen, kiezen en gebruiken. Het principe EDNNHQ in de pan en aansluitende principes definiëren en toepassen.

%8 B

B

Hoeveelheid vetstof en vloeistof om te stoven bij benadering kunnen bepalen.

B

De baktemperatuur instellen, regelen en indien nodig controleren.


¾

Pas toe op vis en aardappelen

B

De verschillende soorten stoofpannen herkennen, kiezen en gebruiken.

Het principe VWRYHQ en afgeleide kookprincipes definiëren en toepassen.

/HHULQKRXGHQ

¾

bakken in de pan, met aansluitende principes zoals: ♦ roerbakken ♦ sauteren ♦ braden in de pan ♦ fruiten ♦ gourmet (facultatief) ♦ flamberen (facultatief)

Vergelijk de bakresultaten naar uitzicht en gaarheid. Sauteer groenten en/of fruit. Demonstreer eventueel het flamberen.

stoven met afgeleide principes zoals: smoren sudderen nastoven

Pas toe op groenten en fruit, aangevuld tot een eenvoudig, volledig gerecht.

bakken in de oven met aansluitende principes zoals: ♦ braden ♦ grilleren

Bak een eenvoudig koekje. Duid het belang van voorverwarmen aan.

♦ ♦ ♦

VET/VOD ET/OD

B B

Het principe EDNNHQLQGHRYHQ en aansluitende principes definiëren en toepassen.

U

Het principe IULWXUHQ definiëren en toepassen.

B

Specifieke veiligheidsvoorschriften in acht nemen bij het frituren.

B

Het effect op de voedingswaarde afleiden uit cijfers van de voedingsmiddelentabel.

B

Aangepaste temperatuur instellen voor bepaalde verwerking.

B


¾

¾

frituren Oefen de verschillende vormtechnieken verder in. Uitgangspunt kan zijn: een hoofdschotel met frieten, aangevuld met gerechten volgens reeds gekende bereidingsprincipes, met het oog op goed verteerbare, culinaire combinaties.

PV Huishoudkunde



%8

De voor- en de nadelen van bereiden van voedingsmiddelen onder druk verwoorden.

U

Het bereidingsprincipe “ vacuümkoken” onder verlaagde druk bondig omschrijven.

U

De voor- en nadelen van bereiden van voedingsmiddelen door vacuümkoken verwoorden.

U

De middelen om te gratineren juist kiezen.

U

Het principe JUDWLQHUHQRQGHUGHJULOO definiëren en toepassen.

U

/HHULQKRXGHQ ¾

stomen en koken onder druk verhoogde druk onderdruk: vacuümkoken

♦ ♦

2.2.2 Aanvullende principes: ¾ gratineren

U

¾

paneren

Het begrip IDUFH omschrijven.

U

¾

farceren

Het principe IDUFHUHQ definiëren en toepassen.

U

Het principe van JODFHUHQ definiëren en toepassen.

B

Een voedingsmiddel paneren en verder afwerken met gekend bakprincipe.

De verschillende soorten glaceersel beschrijven, herkennen en er voorbeelden van geven.

B

Het doel van glaceren omschrijven.

B

Het principe HPXOJHUHQ definiëren en toepassen.

B

De verschillende soorten emulsies omschrijven.

B



¾

¾ ¾

glaceren indeling: • suikerhoudende mengsels • transparant gebonden vloeistoffen • vethoudende voedingsstoffen

♦

emulgeren indeling: ♦ bestendige emulsie: koude en warme ♦ onbestendige emulsie

PV Huishoudkunde

VET/VOD ET/OD

Laat leerlingen kennismaken met de nieuwe apparatuur: van het eenvoudige stoommandje tot de elektrische steamer. Ga vacuümkoken observeren in grootkeuken of horecabedrijf.

Gebruik verschillende apparatuur om te gratineren. Leer de leerlingen vuurvast materiaal kennen. Pas toe op een voorgerechtje met deegwaren, groenten, eieren, aardappelen, … Verwijs naar Voedingstechnologie. Pas toe op visfilet of vlees. Combineer met groenten en saus tot warm voorgerecht. Werk met recepten en actuele informatiebronnen. Uitgangspunt kan zijn: verschillende soorten groenten met gehakt of een vegetarische vulling, bijvoorbeeld paprika, courgettes, tomaten, … Gebruik de oven- en vuurvast materiaal. Toepassingen met glazuur kunnen hier aangevuld worden door glaceren met vetstof.

Het emulgeren wordt enkele malen toegepast met verschillende ingrediënten.



%8

/HHULQKRXGHQ


9RUPJHYHQYDQYRHGLQJVPLGGHOHQ

¾

versnijden in welbepaalde vorm

Een beoordeling van een techniek gebeurt best klassikaal, met behulp van het visgraatdiagram.

¾

uitsteken in bepaalde vormen of figuren

B

¾

in vorm bereiden en ontvormen

Het uitsteken van vormen kan toegepast worden in combinatie met glaceren van koekjes.

B

¾

spuiten van vormen en figuren

Voor bepaalde voedingsmiddelen de vormgevingstechnieken herkennen en toepassen, met aandacht voor grondstof en resultaat.

B

Juiste middelen kiezen en hanteren voor het geven van bepaalde vormen. De middelen op de juiste wijze onderhouden en bergen.

De invloed van de invriessnelheid op het behoud van de kwaliteit van het voedsel verwoorden.

B

Het invriezen van voedingsmiddelen juist uitvoeren met aandacht voor invriessnelheid en verpakking.

B

Industrieel ingevroren producten vergelijkend verwerken.

B

Gedroogde producten vergelijken met verse producten, rekening houdend met de invloed van het drogen op de kwaliteit van voedingsmiddelen.

U


%HZDUHQYDQYRHGLQJVPLGGHOHQ

Mogelijke toepassingen: − spuiten van spuitdeeg, bijvoorbeeld sprits; − versieren met gesmolten chocolade.

¾

invriezen

Stel de invloed van de invriessnelheid proefondervindelijk vast bij het invriezen van een voedingsmiddel of een gerecht, bijvoorbeeld aardappelkroketten. Sluit aan bij Voedingstechnologie, bewaarmethode invriezen.

¾

drogen

Sluit aan bij Voedingtechnologie, bewaarmethode drogen. Toepassing: drogen van kruiden en decoratiemateriaal, bloemen, citrusschijfjes.

PV Huishoudkunde

VET/VOD ET/OD


(9$/8$7,(

6WXGLHEHJHOHLGLQJUHPHGLsULQJHQHYDOXDWLH Met VWXGLHEHJHOHLGLQJ bedoelen we het geheel van activiteiten waarbij de leerling hulp bij het leren ondervindt. Deze activiteiten worden vanuit gerichte doelstellingen opgezet en kunnen georganiseerd worden voor individuele leerlingen, voor klasgroepen, voor alle leerlingen op schoolniveau. Studiebegeleiding houdt in dat het lerarenteam aandacht heeft voor de hele ontwikkeling van de leerling en oog heeft voor verstandelijke en emotionele factoren bij het leren. Het betekent eveneens dat het team rekening houdt met de verschillende leerstijlen. Met UHPHGLsULQJ bedoelen we het bieden van hulp om tekorten op te vangen of weg te werken. Ook hier is het belangrijk om de doelstelling van de activiteiten precies te omschrijven. Studiebegeleiding en remediëring zijn uitnodigingen voor de leerling tot ]HOIHYDOXDWLH, tot reflexie over eigen studie- en leergedrag en hier op constructieve wijze iets aan te veranderen. Op die manier wordt de leerervaring van de leerling verruimd. Studiebegeleiding en remediëring maken met de HYDOXDWLHdeel uit van het HYDOXDWLHRI IHHGEDFNV\VWHHP op school. De didactische evaluatie, afgestemd op de doelstellingenniveaus in het leerplan biedt informatie over de wijze waarop de leerling deelneemt aan het leren op school maar biedt eveneens informatie over de wijze waarop de leraar hen bij het leerproces begeleidt. Ook voor de leraar is de didactische evaluatie een bron voor zelfevaluatie. Openheid, tolerantie en humor t.a.v. het eigen leer- en lesgedrag bieden een goede garantie om samen met de leerlingen te onderzoeken op welke wijze hun leerproces het best kan verlopen, en om feedback te geven en te ontvangen.

$IVWHPPLQJRSGRHOVWHOOLQJHQQLYHDXV Evaluatie heeft pas zin als er gewaardeerd wordt vanuit criteria: vanuit doelstellingen. Daaruit kunnen twee kwaliteitseisen worden afgeleid: • hoe nauwkeuriger de na te streven lesdoelstellingen worden geformuleerd, hoe makkelijker het wordt om ze te evalueren. • hoe eenduidiger de lesdoelstellingen (afgeleid uit de leerplandoelstellingen) zijn geformuleerd des te preciezer de didactische evaluatie kan verlopen.



In de leerplandoelstellingen komen volgende niveaus voor. De evaluatie dient afgestemd te worden op deze doelstellingenniveaus: • voor het niveau ZHWHQNHQQHQ kan gebruik gemaakt worden van kennisvragen die peilen naar het precieze kennen en weten. • voor het niveau LQ]LHQ wordt gewerkt met inzichtvragen of -opdrachten waarbij de leerlingen kunnen aantonen dat zij belangrijke relaties inzien en begrijpen. • voor het niveau WRHSDVVHQ zijn toepassingsvragen en -opdrachten aan de orde waarin de leerlingen hun kennis, vaardigheden en inzicht kunnen gebruiken, toepassen en uitvoeren in de leersituaties uit de klaspraktijk. • voor het niveau LQWHJUHUHQ kunnen opdrachten gebruikt worden waarin de beheersing van de kennis en de vaardigheden aangetoond wordt in verschillende toepassingen, ook los van de leersituatie in de klas. • voor het niveau ]LMQ, wordt voortdurend gestreefd naar het stimuleren van het zelfvertrouwen en de motivatie van de leerlingen.

3URFHVHYDOXDWLHSURGXFWHYDOXDWLH Om de doelstellingen van het leerplan te bereiken wordt er bij de evaluatie steeds uitgegaan van de beginsituatie. Het is wenselijk die beginsituatie helder in kaart te brengen binnen de concrete context van de klasgroep om het leerproces dat de leerlingen doorlopen, optimaal te begeleiden. Het moet voor de leerling duidelijk zijn dat er een onderscheid is tussen de evaluatie van enerzijds het leerproces en anderzijds het eindproduct. Bij de SURFHVHYDOXDWLH wordt voortdurend gepeild in hoeverre de leerling het onderwijsproces goed verwerkt met de bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren en het welbevinden van de leerling. Voor de leraar is het zaak om vooraf goed af te bakenen welk proces moet doorlopen worden, welke de verschillende stappen zijn om tot een goed leerresultaat te komen. Door geregelde feedbackmomenten (kleine toetsen, gesprekken, volgsystemen) wordt de leerroute verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer. Bij de SURGXFWHYDOXDWLH daarentegen wordt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld een hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester...) nagegaan in hoeverre de leerling de leerplandoelstellingen bereikt heeft.

)DVHQYDQKHWHYDOXDWLHSURFHV Het evaluatieproces is meer dan het geven van een eindcijfer. Het is belangrijk om dit eindcijfer te onderbouwen door: 1. het YHU]DPHOHQYDQJHJHYHQV • dit gebeurt door het observeren en evalueren van opdrachten, taken, oefeningen, groepswerk.



2. het LQWHUSUHWHUHQ • de gegevens worden getoetst aan de criteria die de leraar YRRUDI duidelijk heeft bepaald en aan de leerlingen meegedeeld. • de leraar houdt hierbij rekening met de vakgerichte doelen en met de vakoverschrijdende eindtermen die hij in zijn vak heeft geïntegreerd. • bij voorkeur worden de criteria bepaald door de vakwerkgroepen of minstens in samenspraak met de collega' s zodat er een verticale afstemming kan gebeuren. 3. het EHVOLVVHQ • in eerste instantie zal de individuele leraar een beslissing nemen over de vorderingen en de eindresultaten van de leerlingen. • die individuele beslissing wordt besproken en geïntegreerd in de besluiten van de klassenraad. 4. het UDSSRUWHUHQ • de leerling krijgt duidelijke informatie over zijn / haar vorderingen. • dit gebeurt enerzijds in geregelde momenten van feedback voor de leerling en anderzijds in een schriftelijke rapportering (rapport, … ).

(YDOXDWLHYDQGHDOJHPHQHHQWHFKQLVFKHYDNNHQ De leraar onderbouwt de evaluatie van de algemene en technische vakken door allerlei gegevens zoals: 1. taken • leerlingen lossen in de klas tijdens de les vragen, oefeningen en opdrachten op. Hierbij kunnen ze bijvoorbeeld gebruik maken van hun cursussen en schriften. • hierbij aansluitend kan de leraar hetzij klassikaal, hetzij individueel de oefeningen en opdrachten verbeteren en bespreken. • deze besprekingen zijn een eerste middel om het leerproces van de leerling bij te sturen. 2. opdrachten • de opdrachten geven de leerling de kans om vaardigheden te trainen en een beter inzicht te verwerven in leerinhouden. • na elke opdracht is het belangrijk om de leerling zo snel mogelijk op de hoogte te stellen van het resultaat. Bij duidelijke tekorten is een bijsturing aangewezen. Wij raden aan om een studiebegeleidingplan en een remediëringplan te ontwerpen binnen de vakwerkgroep en de mogelijkheden tot studiebegeleiding en remediëring binnen de context van de opleiding op basis van collegiaal overleg te onderzoeken. 3. kleine toetsen • na het afwerken van afgebakende gehelen kan de leerling getoetst worden. • het is belangrijk om na de individuele correctie door de leraar een klassikale bespreking van de toets te voorzien zodat leerlingen uit hun fouten kunnen leren. • op basis van de individuele resultaten kan de leraar beslissen om bepaalde onderdelen van het leerproces voor een bepaalde leerling (of leerlingengroep) te herhalen of uit te breiden.



4. grote overhoringen • na het afwerken van een groter geheel kunnen grote overhoringen worden afgenomen. Het gaat hierbij om productevaluaties: welke doelstellingen heeft de leerling op het einde van het leerproces bereikt? • grote overhoringen dienen duidelijk afgebakend te zijn waarbij de leerlingen precies weten welke doelstellingen en leerinhouden getoetst zullen worden. • een productevaluatie kan ook bestaan uit de beoordeling van een project of werkstuk dat voor een bepaald vak door leerlingen in groepjes of individueel werd gerealiseerd. Essentieel bij het tot stand komen van zo’ n project is de procesevaluatie. Deze maakt integraal deel uit van de uiteindelijke productevaluatie. De leraar geeft duidelijke informatie over de wijze waarop deze procesevaluatie in de productevaluatie zal worden opgenomen.

3UDNWLMNYDNNHQ Alle leerplandoelstellingen per vak kunnen voorwerp zijn van evaluatie. Het is heel belangrijk om de leerlingen YRRUDI duidelijk op de hoogte te brengen van: • de precieze doelstellingen die getoetst zullen worden; • welke criteria gebruikt zullen worden; • wat de norm is om te slagen. Een mogelijk beoordelingsproces, zowel voor praktijkvakken als voor algemene en technische vakken, kan er zo uitzien: • de leerlingen krijgen de werken vaardigheidsanalyse van de uitvoering; • de leraar bepaalt op welke aspecten en sleutelpunten de leerling zal beoordeeld worden en praat hierover met hem; bijvoorbeeld in een klasgesprek, in de individuele begeleiding, … • geregeld worden feedbackmomenten ingelast waarop de leerling een duidelijk beeld krijgt van de verworven vaardigheden en attitudes van zijn sterke en zwakke punten; deze momenten kunnen als een functioneringsgesprek met de leerling worden opgevat; • op basis van de feedbackmomenten kan indien nodig een remediëring met de leerling afgesproken worden; • na een bepaalde periode volgt een productevaluatie. De leerling zal de verworven kennis hanteren, toetsen en inoefenen aan de hand van opdrachten. Door een permanente evaluatie wordt het de leerling mogelijk gemaakt zijn werkmethode zelf te verbeteren aan de hand van zijn individueel begeleidingsplan. De leerling moet er zich bewust van worden dat zijn evaluatie afhankelijk is van zijn persoonlijke inzet bij het uitwerken van realiteitsgerichte opdrachten. Hij moet leren om zijn eigen vorderingen op positieve wijze te evalueren en elk nieuw bereikt resultaat als een winstpunt te ervaren. De leraren begeleiden de leerling hierbij. Zij helpen de leerling te reflecteren over de uitgevoerde taken en opdrachten. Zij wijzen hem voortdurend op de beroepsgerichte aspecten. Ook besteden zij veel aandacht aan de specifieke attitudes die de leerling dient te verwerven. Van hen wordt binnen deze zienswijze een goed observatievermogen verwacht. We bevelen daarom aan om te werken met een volgsysteem waarbij zowel de leerling als de leraar op elk moment kan nagaan in welke mate de leerling bepaalde doelstellingen beheerst. Zo' n volgsysteem kan vorm krijgen door middel van een doelstellingenrapport, een cijferrapport, een woordbeoordeling. Ook wordt binnen deze zienswijze van de leraar verwacht dat hij op een constructieve manier met de leerlingen communiceert. "Leren", d.w.z. kennis, vaardigheden, attitudes verwerven kan immers alleen



maar in een veilige omgeving waarin de leerling zich goed voelt en zich gewaardeerd weet om wie hij is.



%,%/,2*5$),(

79+8,6+28'.81'(0DDWVFKDSSHOLMNHHQ6RFLDOH9RUPLQJOHYHQVORRSHQZHO]LMQ

Cammaer H.:Menselijke levensloop, Genetische psychologie, Acco, Leuven, 1986 Cooreman- Masssie D. : Kom een beetje bij mij zitten, Animatie in het rusthuis, Acco, Leuven, 1989 Frye I.B.:Het schoolkind (jaren der jeugd), De Toorts, Haarlem Klootwij A.P.J.: Het hele leven, Het Spectrum, Amsterdam, 1985 Leleu, Dolfen J.: Ons kind, kinderverzorging, Aurelia Pedagogica, Sint-Maartens Latem, 1987 Lievegoed B.: Levensloop van de mens, Lemniscoot, Rotterdam, 1984 Kind en gezin: Meer dan 100 tips voor veiligheid in en om de woning. Vandeckerckhove C.: Gezondheidsopvoeding, Vleurgatsesteenweg 98, 1050 Brussel Maatschappelijke en Sociale Vorming: Levenloop en welzijn, VVKSO, Licap Kind en gezin : Borstvoeding, negen maanden anders



79+8,6+28'.81'(0DDWVFKDSSHOLMNHHQ6RFLDOH9RUPLQJZDDUQHPLQJ

Atkins P.: Moleculen – Chemie in drie dimensies, Natuur en techniek, Wetenschappelijke bibliotheek, Brussel/Maastricht Comité voor hygiëne en comfort : Beter zien is beter leven, Belgisch Nationaal Comité voor Verlichtingskunde, 1984 Debersaques F.: Onderzoek van kaastextuur , Chemie Magazine, september 1986 Geuns,J e.a.: Macro/Micro in de biologie, waarnemen, reageren, coördineren, Plantyn, Antwerpen, 1987 Holzhauer, E.E.O; Van Minden, J.J.R. :Psychologie, theorie en praktijk, Stenfert Kroese Myncke, H en Cops A.: Lawaai beheersing, Stichting milieu,vzw, Kipdorp 11, 2000 Antwerpen Schamp, N. en Van Langenhove, H.: Geurhinder, Stichting leefmilieu, vzw. Kipdorp 11, 2000 Antwerpen Smith, P.: Ons oor en het geluid om ons heen, TNO inforeeks, Drachten/ Leeuwarden, Friese Pers boekerij Test Aankoop : Mooi van top tot teen, Test Aankoop, Brussel, 1985 Titulaer, C.: Een kwestie van smaak, Elsevier, Brussel, 1980 Claassen, j.: Tussen neus en lippen, Tirion, Baarn,1993 Hiddingh, H.: Even neuzen, Zoo informatie 17de jaarg. Nr 4, Emmen,1990 Pavia, F.: Alles over parfum, Rebo Productions, Lisse,1997 Suskind, P.: Het parfum, Bert Bakken, Amsterdam, 1985 Korteweg P., Van der Starre H., e.a.:Geur en reuk, Cahiers Biowetenschappen en maatschappij Natuur en techniek, Maastricht, 1982 Walters C.: Aromatherapie, Könemann, Köln, 1999 Wooninrichting, Test aankoop, Brussel Hunkel K. : De kracht van kleuren, Deltas William Hardy : Art nouveau, Gaade en Co, Veenendaal De vosquel J.M., Vermeersch V.: Horta Museum, Musea nostra Maatschappelijke en Sociale Vorming: Waarneming, VVKSO Licap, 1993 Gezondheidsfolders: Landsbond van christelijke Mutualiteit. Dienst voor gezondheidsvoorlichting en gezondheidsopvoeding. Wetstraat 121, 1040 Brussel



79+8,6+28'.81'(0DDWVFKDSSHOLMNHHQ6RFLDO9RUPLQJFRPPXQLFDWLH Leefsleutels in actie, Lions-quest-stichting G, 1998

Holzhauer F.F.O., Van Minder J.J.r : Psychologie, theorie en praktijk, Kroese, Stenfert Maatschappelijke en Sociale Vorming: Communicatie, VVKSO, Licap,1997 Goovvaerts, H.; Lens, V.: Omgangskunde, Leuven, Acco Hermans, S.J.: Assertief omgaan met elkaar, Brussel, Stafleu, Alphen aan de Rijn, 1983 Herteleer, M.; Vandamme, A.; Van Tongerloo, L.:Menselijke relaties - TSO (deel 1 en 2 ), uitgeverij De Clerck bvba, Gent, 1997 Peeters M.T.: Opvoedkunde/ omgangskunde deel1 Sociale vaardigheden, Acco, Leuven, 1995 Schutter J.: Met elkaar, Thieme, Zutphen, 1987 Weinberg G., Rowe D.: Het projectieprincipe. Wat denken ze van me en wat doe ik eraan., Baarn, Ambo, 1989 Reageren op racistische vooroordelen in de klas, Projectgroep Sociale Agogiek, RUG Remmerswaal J.: Inleiding tot de groepsdynamika, Bloemendaal, Nelissen Werkmap ‘ jongeren en relaties’ , OVSG in samenwerking met CVPO, OVSG, Ravensteingalerij 3 bus 7, 1000 Brussel, CVPO, Albertinaplein 2 bus 4b, 1000 Brussel. Werkmap ‘Het ontwikkelen van sociale vaardigheden bij jongeren uit het deeltijds en het voltijds secundair beroepsonderwijs, OVSG in samenwerking met CVPO, OVSG, Ravensteingalerij 3 bus 7, 1000 Brussel, CVPO, Albertinaplein 2 bus 4b, 1000 Brussel



79+8,6+28'.81'(7RHJHSDVWH:HWHQVFKDSSHQK\JLsQLVFKZHUNHQHQ PDUNWJHEHXUHQ Schoolboeken voor het vak Economie 1ste en 2de graad Verbruikersgids: verbruik bewust / verbruik gerust, Ministerie van economische zaken Verschillende uitgaven van het BCD (Belgische Comité voor de Distributie), BCD Mariannestraat 34, 1180 Brussel Verschillende uitgaven van het NCMV, NCMV Spastraat 8, 1040 Brussel Economische artikels in kranten en weekbladen o.a. Knack, Trends, time,… . Alternatieve konsumentenbond : Eerlijk en groen boodschappen doen, ,onderzoeks- en informatiecentrum van de verbruikersorganisaties (OVIO), Amsterdam ,1993 Toegepaste wetenschappen: marktgebeuren, VVKSO, Licap, 1997 Manschot M.: Consument en voeding, Groningen, Wolters- Noordkaap Schoolboeken voor het vak biologie Warenwetgeving, Brugge, Die Keure Cursus Initiatie Hygiëne, LVN, Federatie van de landbouw en de voedingsnijverheid Hygiëne in de keuken en de grootkeuken, Voorlichtingsbureau voor de voeding, ’ s Gravenhage, Nederland Omzendbrief GD :Veiligheid, gezondheid, hygiëne en milieuzorg in de onderwijsinstellingen, Algemene zaken, ON/JG/MW/97361 (08.10.1997) Compeers J., Dekeyser J., Segers H.: Voedingshygiëne, De Sikkel, Malle Ministerie van volksgezondheid en leefmilieu : Hygiëne in de keuken, Pers en voorlichting van het ministerie van volksgezondheid, Hertogstraat 81, 1000 Brussel De Meyer M.: Brochure ‘veilig voedsel’ , OIVO, Ridderstraat 18, 1050 Brussel



79+8,6+28'.81'(7RHJHSDVWH:HWHQVFKDSSHQYRUPYDVWHPDWHULDOHQ Haldermans M., Kockaerts G.: Materialenwijzer, Uitgeverij Plantijn, Deurne

Het afvalstoffenplan 1991 – 1995 (Het Minaplan), Kan. De Deckerstraat 22 – 26, 2800 Mechelen Kunststoffen vandaag en morgen, Fechiplast, Maria-Louizaquare 49, 1040 Brussel Lox F.: Verantwoorde verpakking, De Nederlandse Boekhandel, Antwerpen/Amsterdam Pakblad, Maandblad uitgeversmaatschappij C. Misset, Postbus 4, 7006 RH Doetinchem., Uitgave van het Nederlands Verpakkingsinstituut. Technivisie, Tweemaandelijks blad van KVIV Uitgave van het BVI (Belgisch Verpakkingsinstituut), Picardstraat 15, 1210 Brussel Het etiket, Geen geheimtaal, OIVO, 1999 De themadagen van Tetrapak, Tetrapak schoolinfo, 1700 Dilbeek Toegepaste wetenschappen:Toepassingen van vormvaste materialen, VVKSO, Licap Afvalfolder, O.V.A.M.,Kasterlee, Hoge Rielen Wees slim, vermijd afval, Openbare afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse gewest, Kan. De Deckerstraat 22-26, 2800 Mechelen Toegepaste wetenschappen: faseovergangen van water, VVKSO, Licap Diepvriezen, OIVO Schoolboeken voor de vakken Natuurwetenschappen 2de graad Vanhulle A., Vandaele W., Vlaamse Milieumaatschappij :Waterige bladen, lesbladen over water, Inos Graphic Design



79+8,6+28'.81'(7RHJHSDVWH:HWHQVFKDSSHQYRHGLQJVWHFKQRORJLH HQ39+8,6+28'.81'( Warenwetgeving, , Die Keure, Brugge De Belgische voedingsmiddelentabel en software Nubel v.z.w., Ministerie van volksgezondheid, 1995 Nederlandse voedingsmiddelentabel , Voorlichtingsbureau voor de voeding, Den Haag, 1996 (W)eet je alles? Gezonde voeding voor 12- 18 jarigen Belgische Rode kruis, Vleurgatstraat 98, Brussel, 1991 Bervoets H., Van Melkebeek N.,: Voedingsleer / dieetleer, Uitgeverij Plantyn, Deurne, 1974 Verdwijn B., Lunel, Bruuke :Wat u nog niet weet over voeding,… Voorlichtingscentrum voor de voeding, Postbus 85700, 2508 CK ’ s Gravenhage Catsberg C.M.E., Kempen-van Dommelen G.J.M.: Levensmiddelenleer, Nijgh & Van Ditmar Cokelaere M.: Praktische voedingsleer, Aurelia Zorgboekjes, St. Martens-latem, 1987 Cokelaere M.: Algemene voedingsleer, Aurelia Zorgboekjes, St. Martens-latem, 1987 Compeers J., Dekeyser F., Segers H.: Voedingshygiëne, De sikkel, Malle, 1991 Compeers J., Dekeyser F., Segers :Voedingsleer, De sikkel, Malle, 1991 De Gruyter R.: Veiligheid, , Kluwer Editorial, Zaventem, 1994 Peeraer J., De Smedt H.: Voeding 1, technologie en experimentele studie, Uitgeverij Plantyn, Deurne, 1979 Decleer A.: Proefondervindelijke studie van de voeding, Die Keure, Brugge Den Hartog C., Houtvast J.G.A.T., Den Hartog AP.: Nieuwe voedingsleer, Het Spectrum, Antwerpen, 1978 Dewit L., Gevers E., Kubben A.: Biotechniek, biologische grondstoffen, Uitgeverij Plantyn, Deurne D’ Adesky A.: De voedingswaarde op het etiket, Algemene eetwareninspectie, Brussel Heidendriech J.C., Henderson H.H.F., Bossinade L.Y., Toors H.:Receptenleer, Nijgh & Van Ditmar Educatief, 1990 Toors H., Veen J.M., Vredebregt-Lagas W.H .: Mens en voeding, Nijgh & Van Ditmar Educatief Gee M.C.: Eten en koken – Wetenschap en overleving in de keuken, Bert Bakker, Amsterdam Brochures: De voeding, Eet-wijzer, Mijn kook- en keukengids, Test aankoop, Verbruikersunie v.z.w., Brussel Van den Brink D.M.J.M.: Consumptieve techniek – warenkennis, Theime, Meerhout



Van den Brink D.M.J.M.: Consumptieve techniek – Theorie koken, Theime, Meerhout Van de weerdt J.: Chemie en voeding, De sikkel, Malle, 1990 Van Waes C.: Basiskeukenboek, Pelckmans, Kapellen, 1989 Van Waes C.: Technologie van de voeding, Plantyn, Deurne, 1970 Voedselbehandeling: Principes en technieken, grondstoffen, basisattitude , VVKSO, Licap, 1997 Ons kookboek, KVLV, postbus 104, 3000 Leuven, 1999 Ons bakboek, KVLV, postbus 104, 3000 Leuven, 1996 Van Blommestein J., van Eijndhoven A., van Mil J., Zwart F.: Kook ook, Het Nederlandse Zuivelbureau, 1997 Brams A.: Kookblaadjes, Standaard educatieve uitgeverij, 2000 Alles weten over margarine, Belgie, Union n.v. Zisse: Garneren en decoreren , Bebo productions Smith S., Lansdown K.: Het creatieve boek – tafeldecoraties, Uitgeverij M&P, Weert Levitte E.: Stap voor stap tafel versieren, De lantaarn Baete R.: Tafelen in stijl, Kosmos-Z&K Culinaire boekerij, Utrecht / Antwerpen, 1994 Thyssens C., Van der Heide E.: Het tafeldekboek, Uitgeverij In den Toren KAV Praktische school: Natuurlijk geschikt, Standaard uitgeverij U.Z. Gent: De eetbrief, Nieuwsbrief over gezond en lekker eten,Uitgeverij n.v. Biblio, Brasschaatsteenweg 308, Kalmthout De eetmeter softwarepakket, IPB, Jezusstraat 16, 2000 Antwerpen C. Van den Brink, W. : Warenkennis, Uitgeversmaatschappij Zutphen Faber, K Koolhoven, E. Proost : Consumptieve technieken , Thieme C. Catsberg, G. Kempen - Van Dommelen : Levensmiddelenleer, Nygh & Van Ditmar Educatief, ’ s Gravenhage M. Bokhorst - Kruikemeijer : De mens en zijn voeding, Nygh & Van Ditmar Educatief, ’ s Gravenhage J. de Goede, J. Kookhuizen - Robbers : Onze levensmiddelen, Nygh & Van Ditmar Educatief, , ’ s Gravenhage Eet-wijzer, Lexicon van de voedingswaren Consumentenwegwijzers, Testaankoop, uitgaven van de Verbruikersunie vzw, Hollandstraat 13, 1060 Brussel



Testaankoop, het tijdschrift van en voor de consument, uitgaven van de Verbruikersunie vzw, Hollandstraat 13, 1060 Brussel W. Born : Het volkomen vleesboek, Ideeboek, Meyer pers, Amsterdam, Antwerpen A. Bakhum : Spectrum kruidenboek, van kroonplanten en lijbloemen, Uitgeverij Het spectrum, Antwerpen Wina Born : Groot internationaal kruidenkookboek, Laren, Uitgeverij Luitingh BV C. Teubner, A. Wolter : Het grote boek met de heerlijkste bakrecepten, Ede, Zomer & Keuning - boeken BV - Nederlandse Uitgave, 1983 Praktisch koken, Time Life boeken, Amsterdam, Time Life: − allerhande koekjes − koek en gebak − lamsvlees − rund- en kalfsvlees − varkensvlees − gevogelte − eieren en kaas − vis, schaal- en schelpdieren



79+8,6+28'.81'(:RRQVWXGLH

(publicaties en adressen)

Floreallaan 156, 1180 Brussel Aanpasbaar bouwen, Seniorama, Minckelerstraat 45, 3000 Leuven DOMESTICA, folders o.a. over woonproblemen voor personen met beperkte mobiliteit Tijdschriften: in verband met woningbouw en wooninrichting , Schoner wöhnen, VT wonen, Ariadne, jaarlijkse editie van Knack over bouwen, … Ministerie van ruimtelijke ordening en huisvesting, Koolstraat 35, 1000 Brussel Administratie voor ruimtelijke ordening, Copernicuslaan 1, bus 19, 2018 Antwerpen Nationale confederatie van het bouwbedrijf, Lombardstraat 36 – 42, 1000 Brussel Koninklijke federatie van Belgische notarissen, Bergstraat 30 – 32, 1000 Brussel Vlaams instituut voor bio-ecologisch bouwen en wonen, Patriottenstraat 27, 2600 Berchem Belgische Kamer de Verhuisondernemers, Picardstraat 69b4, 1080 Brussel Nationale Raad van de Orde van Architecten, Livornostraat 160 bus 2, 1000 Brussel Bouwcentrum, Jan Van Ryswijcklaan 191, 2018 Antwerpen Instituut voor Praktische Bibliografie, Jezusstraat 16, 2000 Antwerpen Elektrabel, Mechelsesteenweg 173, 2018 Antwerpen Provinciaal Veiligheidsinstituut, Jezusstraat, 2018 Antwerpen Testaankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel



797RHJHSDVWH1DWXXUZHWHQVFKDSSHQODER1DWXXUZHWHQVFKDSSHQ De Facq, F.; Degadt, D.; Soffers, R.: Biologie 3, De Sikkel, Malle, 1991

De Facq, F.; Degadt, D.; Soffers, R.: Biologie 4, De Sikkel, Malle, 1992 De Facq, F.; Degadt, D.; Soffers, R.: Exploratie- en experimentenschrift Biologie 3, De Sikkel, Malle, 1991 De Facq, F.; Degadt, D.; Soffers, R.: Exploratie- en experimentenschrift Biologie 3 plus, De Sikkel, Malle, 1991 De Facq, F.; Degadt, D.; Soffers, R.: Exploratie- en experimentenschrift Biologie 4, De Sikkel, Malle, 1992 De Schutter, P.; Casteels, V.; Palmans, R.; Van Tilborgh, T.: Bio buiten, veldbiologische technieken, De Nederlandsche Boekhandel, 1982 Volpe, P.; De Schutter, P.; Neels, L.: Bioskoop 4, DNB Peckmans, 1992 Geuns, J.; Casteels, V.; Evens, M.; Vandendries, H.: Macro/micro in de biologie, Plantyn, 1993 Bruggemans, K.; Geerts, L.; de Vroey, J.-C.; Van de Weerdt, J.: Chemie in contexten 1, De Sikkel, 1991 Bruggemans, K.; Geerts, L.; de Vroey, J.-C.; Van de Weerdt, J.: Chemie in contexten 2, De Sikkel, 1992 Andries, W.; Courtyn, N.; Lambers, P.; Smet, F. en Van Hove, E: Chemie Actief, 4 0.1, DNB Pelckmans, 1992 Put, J.; Onkelinx, E.; Vandenbempt, E.; Vandersmissen, G.; Verhuizen, J.: Chemie in zicht, Wolters Leuven, 1992 Mortelmans, W.; Van Elst, H.; Van Mechelen, C.: Chemie 1, Van In, Lier Pergoot, J., e.a. : Natuurkunde III, De Garve, Brugge, 1979 De Laender, H.: Proefondervindelijke natuurkunde 3de leerjaar , De Garve, Brugge



3URYLQFLDDO2QGHUZLMV9ODDQGHUHQ

Recommend Documents