:

, :<'372.

)./ .') ..,._""."'" .,J

Het Ardennen-offensief

:<'373

OORLOGS DAG BOEK

P.~LLEMS

VERVOLG Hier volgt het laatste deel van het oorlogsdag boek, vanaf eind december 1944 tot aan de bevrijding.

Vrij.22 dec.1944 Vannacht geen V-1's. Overdag echter wel. Vooral voor de middag was het druk. Er zijn er vanmorgen nog 2 neergeschoten in de buurt van Waspik. De meeste vallen in het land en richten dus geen schade aan. Men zegt dat er een middel is om ze magnetisch neer te halen. Dit moet zo gaan: Er staan 2 masten waartussen de V-1 wordt getrokken (door magneten). Iets verderop weer 2 masten, die de bom verder naar omlaag halen. Daarachter een groot water waarin hij terecht komt. Vanavond naar de politieke cabaret-revue 'Cheeris' geweest. Dit was een hele mooie revue met veel steken tegen al wat Mots, NSB en wat dies meer zij. Gegeven door Jan van Ostaden. Za.23 dec. Er zijn vandaag veel vliegende bommen overgekomen, telkens enkele vlak achter elkaar. Vanmiddag is er in Breda een gevallen. Men zegt: 10 doden en veel gewonden. Er is veel schade. Het is op de Marksingel. Vanmiddag ook veel jagers overgekomen. Vanavond enkele harde knallen. Vooral zojuist, d.i. om kwart over 10 nog een heel harde knal. Een vliegende bom?? Bij Zwaans is over het kanaal een nieuwe brug gelegd, links van de oude. Ook één even verder op de weg naar Den Hout.

2.374 ZO.24dec. Vannacht heeft het hard gevrorenen overdag ook nog. Veel jagers en veel met artilleriegeschoten. Tegen de avond weervliegendebommen.Tegen half acht enkele zeer harde knallen,terwijlwe gezelligzaten te kaarten. Veel ruiten sprongen stuk. Een vliegende bom! Vader, Ben en ik gingen onmiddellijkkijken.Na hier en daar gevraagd te hebben waar hij lag, kwamenwe tenslotte te weten dat het op de Tilburgsewegwas gebeurd. Hoe dichter we bijde plaats kwamen, hoe meer schade we zagen. Overalruiten uiten pannen van de daken. Weer verder: gaten in de daken en kozijnenuit de ramen. De V-1 was gevallen achter de molen, een stukje in de 'Bergen', nog geen 20 m.van een huis, dat dan ook geheel verwoestis. Er zijn ook ongeveer 5 of 6 andere huizen verwoest,terwijler ook veel schade aan andere huizen is aangebracht. En dit alles bij strenge vorst. Gelukkigwas het lichte maan. De Luchtbescherming, Politie IOndergrondse en Rode Kruis waren allen spoedig ter plaatse. Voorzover mijbekend zijn er geen doden maar wel veel gewonden. Toen wijdaar op die plaats stonden kwam er nog een V-1 aan, die zeer langzaam ging en waarvanhet vuur plotselingerg groot werd en toen uitdoofde.Wij allen op de grond met de mond open. Deze bom vielechter veel verder weg. Ook hebben we er nog een zien neerschieten. Kerstmis1944 StilleNacht,HeiligeNacht! Er is nog nooit een nacht geweest met zoveel geweld als deze kerstnacht. Eerst -op de vooravond van Kerstmis- die vliegende bom. Later, tegen 11 uur, begon in de verte hevig artillerievuurte bonken. Weer iets later gingen de zware kanonnen die achter het Wegkruis aan de Bredaseweg staan opgesteld met dit

'1.375

geweld meedoen. Dat was of horen en zien verging. Ongeveer elk half uur drie of vier granaten vlak achter elkaar. Om 12 uur begon toen de klokvan de St.Jan te luiden (de enig overgeblevenevan de drie) ten teken dat Kerstmiswas aangebroken. Afen toe was deze klok niet te horen van het artillerievuur.Wij thuis hebben geen van allen een uur aan een stuk geslapen. Ikwas dan ook blijdat het 5 uur was en Ben en ik naar de nachtmis konden.Ooktijdens de nachtmiswerd er door de Oosterhoutse kanonnen nog geschoten. Onder het zingen van kerstliedjeszoals 'Vrede op Aarde' en 'Stille Nacht, HeiligeNachf donderden de kanonnen en gierden de granaten overje hoofd.Dat is kerstmis19441! Vanmorgenzijnwe nog naar de plekgeweest waar de V-1 gevallen is. Ditmonster heeft een zeer groot, mooi gevormd, gat geslagen waarin volop ijs stond vanmorgen. Tweewoningenzijngeheel verwoest.'Onze' Polen zijn in Dongen maar mogen wegens groot alarm niet weg van hun post. Zaterdag j.1.hebben we een extra rantsoen vlees gekregen. Een flinkstuk spek. Zodoende hebben we met de kerstdagen toch iets op de boterham. Di.26 dec(tweedeKerstdag). Vannacht is er weer zeer hard geschoten. Allesdreunde en daverde: de schilderijenhingen aan de muren te schudden. Dat doen de kanonnen aan de Bredaseweg. Ook op Made staan een stel kanonnen, die iedere nacht schieten. Vandaag heeft het weer zeer hard gevroren. Vanmiddagben ik met Ben gaan schaatsen op een ondergelopen wei in de polder. Ook de sloten houden al goed. Vandaag maar een stuk of5 vliegende bommen overgekomen.

2:,7b Wee. 27 dec. Vannachtis hiereen zeer harde ontploffinggeweest. Dit was weer een V-1 die over het Kanaal,een stuk achter de zeemlederfabriekviel.Ook is -zo men zegt- een brug over het afWateringskanaalbijZwaans opgeblazen. De Engelsen hebben de 2 noodbruggen die ze gelegd hadden weer afgebroken.Ook al het materiaaldat nog aanwezig was bij de grote brug op de Bredaseweg is opgeruimd.Veel mensen zijn pessimistisch en denken dat dit alles gedaan wordtomdat de Duitsersterug zuilen komen. Ikzeg echter zo: het is evengoed mogelijk dat ze al dat bruggenmateriaalnodig hebben om over de Maas te komen. Op Oosteind staan -zo men zegtveel kanonnen. UitDen Hout zijn de Engelsen weg: in noordelijkerichting.Vanavondom 9 uur een geweldige klap. Om 10 uur begon de artilleriehier ergens vlakbij hevigte vuren.Op het ogenblikknalten davertalles. 00.28 dec. Nieuws van 'HerrijzendNederland' op dicteersnelheid om 10.15 uur n.m.: Westfront: De Duitse aanval in ZuidelijkBelgiêis vrijweltot staan gebracht. In verschillende sectoren gingen de gealliêerden zelfs tot het offensiefover. In Nederland hebben gealliêerde bommenwerperszeer zware aanvallengedaan op de Duitse communicatielijnen. Het artillerievuurdat gisteravond begon heeft de hele nacht voortgeduuurd.Wij lagen letterlijkin ons bed te schudden. Zaterdag is er in Breda geen V-1 gevallen, maar een gewone bom, die bij een luchtgevecht losraakte ofvielofzoiets. Reeds een week gaat hier dagelijkshet gerucht dat de Engelsen over de Maas zijn. Er wordtook veel over de Duitsers gesproken die op allerleimanierenverkleedoverde Maaszouden komen.

2.371 Men zegt dat de Engelsen op de plaatsen waar ze gisteren die bruggen hebben afgebroken weer nieuwe, veel zwaardere, voor groot en zwaar materiaal, aan het bouwen zijn. Vrij.29 dec. Vannacht de hele nacht geschoten, maar niet door de kanonnen aan het kanaal, maar verderop. Misschien Oosteind of Made. De ijsbaan van de Warande is vanmiddag geopend. Er zijn vandaag zeer veel vliegende bommen overgekomen. Vanmorgen van iets voor 7 uur tot 8 uur zes stuks. Hiervan zijn er 2 neergeschoten. Ook vanmiddag veel. Vanavond om half 8 kwam er één aan die plotseling stil viel. Ik ging naar buiten en hoorde daar een licht zoemen, zag plotseling een felrode gloed oplaaien en nog geen 2 seconden later een geweldige knal. Er was er weer een vlak in de buurt gevallen. Wederom zijn in heel de plaats veel ruiten stuk. Ik hoorde zeggen dat hij weer op de 'Voorhei' gevallen is. Op de Bredaseweg hebben de Engelsen naast de grote brug een nieuwe platte brug gelegd, zegt men. De grote, hoge brug zijn ze nu aan het afbreken.

Za. 30 dec. Op het Westfront (in Belgiê en Luxemburg)zijn nu de Amerikanen in het offensief. Op verschillende punten hebbenze zelfs flinke wiggen in de Duitse linies gedreven. Het is vannacht een geweldige 'lawaai-nacht' geweest. Er is zeer hard en veel geschoten met het geschut aan het kanaal. Iedere dag komen voor de kanonnen aan de Bredascheweg5 vrachtwagensmet ammunitie aan. De grote brug aan de Bredasewegligt er nog. Er wordt echter gezegd dat die op de Koningsdijk komt te liggen. Naast die grote brug ligt nu een platte.

:4379 ZO.31 dec. De hele nachtvan za. op zo. in de vertehoren schieten. Overdag is de artilleriezeer actief geweest,echter niet de kanonnenaan het kanaal.Veel bommenwerpersen jagers overgetrokken.Er wordt wederomverteld dat de gealliêerdenover de Maaszijn en dat ze Dussen hebben bevrijd.Vanmorgenben ik met Guus Simonsenaar Dongen geweestom onze soldaten op te zoeken. We hebbenze allemaalgezien en gesproken.Tijd om naar Oosterhoutte komen hebbenze niet. Dag in dag uit is hetwacht, patrouille,wacht, enz. Oosterhoutwas beter zeggenze allemaal.'Dat vervloekteDongen'zei er één. Van Ziegmunt heb ik een doos sigaretten gekregen. We hebben vanavond 'van het oud in het nieuw' gespeeld. Er is de hele avond en nacht vreselijk geschoten. Ook waren er veel vliegtuigen in de lucht. De kanonnenaan het kanaalspraken ook een duchtig woordje mee, zodat het een lawaaiwas van jewelste. Precies om 12 uur knalde er een salvo langs alle kanten. Hiermee besluit ik mijn eerste dagboekjaar 1944, waarinde zo vurig verlangdeinvasieen bevrijdinghebben plaats gevonden.Waarin het in het begin van dit jaar zo machtige Derde Rijk tot op zijn eigen grondgebied werd teruggedreven.Juist voor het einde van dat jaar probeerdende opgesloten beesten nog door een, naar wij hopen laatste krachtsinspanning,uit hun kooite breken,doch dit werd door de taaie tegenstand der Amerikanenverijdeld.

2.-379 1945 Ma.1jan. In tegenstellingtot anderedagen begin ik vandaagmet plaatselijk en persoonlijk nieuws. Het is nu 11 uur voormiddag,dus komt er straks nog meer bij. De hele nacht door zijn ze aan het schieten gebleven. Er zijn gisteren, zowel als vannacht slechts enkele vliegende bommen overgekomen.Vanmorgen reeds 2. Een half uur geleden kwamen hier 6 stukken zwaar geschut voorbij. Richting: Oosteind. Om half zes nog enkele salvo'svan de kanonnenop de Bredaseweg.Die werden afgevuurd terwijl wij op de Warande aan het schaatsenwaren.Eerst zie je een geweldigevlam, dan hoorje de knal. Natuurlijkzeer hard. Di. 2 jan. Vanmiddag reeds een stuk of 5 vliegende bommen. Ook vanavondnog een stuk of 4. Wee. 3 jan. Om half drie vanmiddag begonnen de Engelsen te schieten. Enkele tellen later hoordenwe een V-1 zeer laag en hortend en stotend aankomen. Plotselingviel de motor stil. Nog geen 2 tellen later viel hij. Later gehoord dat hij achter op Den Hout gevallen is. De Polen uit Dongenzijn naarUdenhout,zegt men. Do. 4 jan. Opnieuwlag Oosterhoutvandaagonder Duits vuurll Er is vannacht geweldigveel geschoten en er zijn ontzettend veel bommenovergekomen.Veel mensenhebben hierdoorslecht geslapen (ook ik). Vanmorgenhoorden we dat er in de Torenstraateen granaatwas ingeslagen vannacht. Een Duitse! Even later kwam men met het

2319D

bericht dat er één granaat gevallen was in de Sint Vincentiusstraat.Dit was vanochtend om half negen gebeurd. Bij Donkers in de Torenstraatwas zeer veel schade,doch geen doden of gewonden. In de Vincentiusstraatechteréén dode (een man van 38 jaar, vader van 4 kinderen).Tegende middag,ongeveerkwartvoor 12, kwam er een granaat aansuizen,die in de Willemstraat insloeg, enkele tientallen meters van mijn kantoor. Veel schade en een dode, 2 zwaargewonden. Enkele minuten later suisde er nog een granaat over, die op de Bredaseweginsloeg:één dode, 2 gewonden. Deze granatenzijn veel zwaarderdan die welke in de bevrijdingsdagen neerkwamen. Ook in Dongen zijn Duitse granaten gevallen, zegt men. De mensen in Oosterhoutzijn allenweerzeer 'down'.Velen gaanvannacht in de keldersslapen: sommigen gaan zelfs niet naar bed. Er gaan allerleigeruchtendat de Duitsersde Maas overgestoken zijn en dergelijke. Vanmiddag kwamen 21 Engelse jagers terug uit de richting vanwaar het geschut der Duitsers staat. Later, ongeveer half 4, zag ik ongeveer30 vliegtuigenheel in de verte die richtingingaan. Vrij. 5 jan. In de Ardennenzijn de gealliêerdenop het gehelefront in de aanval. Het offensief gaat hier tegen een felle koude en een hevigesneeuwstorminl Ook tegen zeer taaie Duitse tegenstand. In Nederland hebben de Canadezen het dorp Hemmen, 15 km. ten nwovan Nijmegenin de Betuwegelegen,veroverd. Er is vannachtzeer veel geschoten. Echter geen Duits antwoord terug: gelukkigI Ook zijn er nogal wat vliegende bommen overgekomen. Vandaag slechts 2. Vanavond om kwart voor 6 kwamen hier 2 granaten oversuizen.WaarschijnlijkDuitse. Een ontploffinghoor-

-<3 tli

Verwoeste Maasbrug te Roermond

:2382.

de ik Vannachtzijn er in Dongen 4 gevallen en vanmorgen op Oosteind een. Men zegt dat er op Raamsdonk geweldigveel terecht komen.Eveneenszegt men dat er vanmiddag geweldig veel Britse kanonnen op Reyenstondente schieten.Vanaf gisteren mogenjongens beneden18 jaar en meisjesbeneden21 j. na een half uur na zonsondergangniet meerop straat. Za. 6 jan. Vanmiddag rond 12 uur nog enkele Duitse granaten overgesuisddie in de buurt van de Warande zijn ingeslagen. Drie vliegende bommen vandaag. In Geertruidenberg en Raamsdonk moeten zeer veel granaten vallen,zegt men. Zo. 7 jan. Vannacht geen geschut, maar wel veel vliegende bommen. Ook trokken er vandaag veel tanks en troepen door, richting 's-Gravenmoer.Er wordt gezegd dat morgen de Polen in Oosterhoutterugkomen. Er wordt reeds inkwartiering gemaakt. Vanmorgen was het geschut aan het kanaalweg, doch nu wordt er gezegd dat er vanmiddag nog zwaardergeschut gekomen is. Er is namelijk met geschut hier vlakbij zeer hard geschoten. In de verteduurt het donderender artillerie onophoudelijkvoort.Radionieuws:tussen Roermonden Venlozijn Duitsepatrouillesde Maasovergestoken. Ma.8 jan. Er is gisteravond,vannacht en vanmorgenzeer hevig geschoten.Hier in de buurt (waarschijnlijkaan de Bredaseweg)donderdeonophoudelijkhet geschut. Er zijn vandaaggeweldigveel Poolsetroependoorgetroken.Of die allemaalin Oosterhoutgeblevenzijn, weet ik niet, maar al de Polendie hier in nov. aangekomenzijn, zijn

.2..3B..:3

weer terug. De onzen dus ook! Ook in Breda en Tilburg

zijn jl. vrijdag granaten gevallen (Duitse wel te verstaan). Er is nog altijd geen telefoon. Ook niet locaal. Post wordt er nog steeds in heel Brabant niet bezorgd. Bussen rijden er nog niet, maar er wordt verwachtdat er spoedig een beperkte dienstregeling komt. De stroomvoorzieningis vrij regelmatig, nl. van 5 uur 's morgenstot ongeveerhalf 9 of 9 uur, daama tot half 1. Verder van 1 uur tot 11 uur 's avonds. Er is echter nogal dikwijls storing, zodat we steeds op de meest ongelegen momenten een half uur, een uur of zelfs langer zonder stroom zitten. Gas nog steeds van 7-8 uur v.m. en van half 7 tot half 9 n.m. De kolenpositie is ontzettend slecht. De meeste mensen zitten geheel zonder kolen. Wat de voedselvoorzieningbetreft: dat gaat behoorlijk.Zo nu en dan een extrarantsoenvlees, zoals primacorned-beefof andersop de vleesbonvis in blik. Ook af en toe voor de kindereneen stukje chocolade.Groenteis echterzeer moeilijkte verkrijgen.Vanaf donderdag is men verplicht zijn levensmiddelenen kruidenierswarenbij één winkelieraf te halen. Klantenbinding noemt men dat. Ook hebben we reeds Amerikaanse bloem gekregen.Echte koffiewordt ook op de bon verstrekt. Morgen komen er nieuwe bonnen uit. Reeds twee maanden is het suikerrantsoenzeer klein. Ooktabak wordt morgenverstrekt(ooklang geleden.) Di. 9 jan Flinkevorst en af en toe sneeuwbuien.Ontzettendglad op straat. Gealliêerdewagens rijden met grote ijzeren kettingen om de achterwielentegen het slippen. Veel troepen doorgetrokken.Morgenvertrekkenonze Polen weer. Wladec is vandaag naar Breda vertrokken om een militaireschoolte volgen.

.

2384 26 nov.-2J dec. Suiker Brood Margarine/boter/ olie/vet Vlees Havennout/gort Peulvruchten Suikerbieten Aardappelen Koffiesurrogaat Bloem Vennicelli Kaas Jam/stroop Taptemelk (in liters)' Zout

24 dec.-2o jan.

SS

1000 41'/.

125

125

1000

62% 1000 41'% 3S 25 50 125 I

1000 18

50 62'/z I

21 jan.-17 febr.

800 67'/z 31V. 125 100 1000 8 I2V2 50

2385 Woe. 10 jan Geen vliegende bommen meer sinds gistermorgen. Ook de artillerie is zo goed als stil. Zo nu en dan in de verte enkele schoten. Vandaag zijn er veel Polen vertrokken. Er is ook veel materiaal doorgekomen. Alles weer richting Breda. In Nederland zijn Canadeese troepen ten z.o. van Nymegen 2 km. gevorderd tegen taaie Duitse tegenstand. 00.11 jan Vandaag zeer koud en grijs weer. Vandaag is er in en rondom Oosterhout zeer veel geschut geplaatst, zowel lichte als zware kanonnen. Er staan veel lichte stukken vlak achter het Gasthuis, ook in de omgeving van de abdij St. Paul. Ook veel geschut in de Frederikstraat, Vinkstraat en die omgeving. Er staat een zwaar kanon in de Tweede Kegelstraat op een stukje land midden tussen de huizen. Alles opgesteld in de richting Maas. Er is vroeg in de avond veel en hard geschoten, later niet meer. Vanaf heden iedereen 's avonds om 9 uur binnen. Vanmiddag tegen drie uur zijn veel gealliêerde bommenwerpers overgekomen. Even later begonnen in de verte de kanonnen te dreunen, daarna het geschut van Oosteind. Vrij. 12 jan. De V-1's zijn weer los! Vannacht zijn er veel vliegende bommen overgekomen. Vanavond is er veel geschoten. Vooral in de verte. Om 10 uur was het enorm! Een waar artilleriebombardement. Ook het geschut hier in de omgeving doet volop mee.

Za. 13jan Geen bijzonderegebeurtenissen.Alleen zeer veel vliegende bommen.Vanmorgenis er op Oosteindnog een

Z3.Bb

gevallen.Veelschade aan ruitenen pannen, doch geen doden. Er is vandaag de hele dag veel geschoten, vooral vanavond. Het geschut staat niet heel ver hier vandaan, maar ook niet vlakbij.In de Vinkstraatis het geschut vandaag vertrokken.Vanavond heeft Pater H. de Greeveoverde radiogesproken. Zo. 14 jan. Zoals vannacht heb ik het nog nooitgehoord. Er heeft vannacht een geweldige artilleriebeschietingdoor de geallieerden plaats gehad. Het was enorm! Het bulderen der kanonnen, die naar ikvermoedook op Oosteind stonden, duurde zonder ophouden van ongeveer kwart voor 12 tot 5 uur aan één stuk door. En dan niet vijfof 10 kanonnen, nee, tientallen,misschien zelfs wel honderdtallentegelijkilEen Pools officierdie bijOom Sjef is ingekwartierd,beweert,dat de Polen onder dekkingvan dit bombardement een brug hebben geslagen over de Maas. Verderzei hij,dat als er niets bijzonderstussen kwamvannacht hetzelfdeverwachtkonwordenI Ikhoop van harte dat ze nu eens een begin zullen maken met de verdere bevrijdingvan Nederland. Oosterhout is zowat rondom omgeven door geschut, zowel licht als zwaar. In de Polder was vandaag veraf ook geschut hoorbaar, ook was duidelijkveel mitrailleurvuur te horen. Vanmiddag hebben we drie V-2's zien afschieten. Dit is niets bijzonders, dat zien we reeds lang bijna dagelijks.Er komtdan zo'n lange witte streep in de lucht te staan die schuin omhoog gaat en sterk gekronkeldis. Bijhet ontstaan is het net alsofeen jager zeer snel de lucht inschiet en een streep achterlaat. Geluidis er echter niet bij. De Duitsers hebben in Noord-Nederlandenkele weken geleden een nieuw bevel uitgevaardigdtot aanmelding van alle Nederlandse jongens en mannen van 17-40

23-81

jaar. Hierover is veel gesproken over de radio, o.a. ook door Min.-Pres. Gerbrandyen de minister van Justitie van Heuven-Goedhart. Deze oproep nu is een volledig fiasco geworden. Slechts 8% van de mannen heeft zich gemeld. Di. 16 jan. Vannacht zeer veel vliegende bommen. Vroeg in de morgen is er nog één op Dorst gevallen. Voor de middag geen, maar na de middag 3 tegelijk en later nog 2 afzonderlijk. Vandaag is er een groep Engelsen uit Oosterhout vertrokken nl 47 Royal Marines Commando. Er is weer voor zeer veel militairen kwartier gemaakt. Ook wij krijgen 2 nieuwe Polen. Do. 18 jan. Wij hebben sinds gisteren een Pool in huis. Onze militair, Alouis, is vanavond niet thuis geweest; er is echter een kameraad van hem op bezoek geweest, nl.Sergius. Vrij. 19 jan. Op de Bredaseweg is een granaat ingeslagen: nogal schade, doch geen doden of gewonden. Veel zijn er echter in het veld gevallen. Vrij. 26 jan De soldaten die nu bij ons zijn, hebben van 13-14 jan. aan het bovenbeschreven trommelvuur deelgenomen. Die zeggen zelf: zo hebben wij het ook nog nooit meegemaakt. Drie uur onophoudelijk honderden kanonnen. Vandaag is Antoon Broeders bij ons geweest. Dat is een jongen uit Oosterhout, die vrijwillig in dienst gegaan is. Van deze familie zijn 4 jongens in dienst getreden: 2 gehuwden en 2 ongehuwden.

23-Bó)

Di. 30 jan. Vandag is Hitier 12 jaar aan het bewind en staan de Russen op 150 km. van Berlijn,zodat dit waarschijnlijk de laatsteve~aardagzal zijn der machtsovername. Er zijn vannachtzeer veel vliegende bommen overgekomen, hoewelik er geen enkelevan gehoord heb. Er zijn er 3 in de buurt gevallen .Een in Breda. Enkele wekengeledenschreefik dat iedereenom 9 uur binnen moest zijn. Dat heeftechter slechts 3 dagen geduurd. Gisteren is hier nog een militair bijgekomen. Morgen gaanze allenweerweg. Er is echteral opnieuwkwartier gemaaktvoor2 andere. Do. 1 febr. Bij de Warande liggen veel boten en bruggenonderdelen opgeslagen. Vanmiddag zjn er zeer veel grote boten op 6 wielen richting Maas vertrokken. Hier in de omgeving staat buitengewoon veel materiaal opgeslagen, vooornamelijk vrachtauto's, motoren, bruggen, rubberboten, enz. Vanavond zijn er zeer veel vliegtuigen gepasseerd. De hele avond dreunde het. Ik weet werkelijk niet of het artillerie of vliegtuigen zijn. Waarschijnlijk beide. Vandaag 2 nieuwe Polen. Vrij. 2 febr. Vanmiddag vrij geweest wegens Maria Lichtmis. Hoewel het weer slecht was (het stormde) ben ik zowat de hele middag gaan wandelen. Aan de Warande ligt het vol met bootjes, rubberzakken, die met lucht gevuld zijn, storm boten en brugonderdelen. Ook de gehele Warandelaan staat vol met materiaal, nl. vrachtauto's, alle beladen met bruggen-onderdelen en allerlei soorten boten (alles Canadees spul). Aan de splitsing van het Wilhelminakanaal en het Terheydens Kanaal zijn de Engelsen iets aan het bouwen, dat lijkt op een aanleg-

van

hct

vcnn)cstc

centrum

van

Arnhcm

23.90 steiger of een brug in aanbouwof zoiets. Er liggen ook gewoneOosterhoutseschepen,waaropbrug-delenzijn gemonteerd. Volgens mij met de bedoeling er een schipbrug van te maken. Begin deze week is er hier een afdeling Canadezen aangekomen, die, zo men zegt, bruggebouwerszijn. Za. 3 febr. Er is vandaag zeer veel gereden en getrokken. Er waren zeer veel Britse jagers in de lucht. Ik heb vandaag voor het eerst watertanks of hoe die dingen mogen heten,gezien.Ze waren op grote vrachtwagens geladen en reden in de richting van Breda. Ze waren oorspronkelijkwit, doch zaten onder de modder en het slik. Het zijn grote gevaartes, geheel dicht en in de plaats van de rupsbanden bij gewone tanks zitten er schepraderenaan. Di. 6 febr. Er was vandaag bij ons een accountant op kantoor uit Den Bosch. Die vertelde dat er enorme massa's tanks in de richting van Nijmegen en Arnhem trekken. Ook zeer veel Churchill-tanks, die echter alle op vrachtauto's geladen zijn, daar ze zo groot en zwaar zijn, dat anders al de wegen vernield zouden worden. Er ligt daar in de omgeving van Den Bosch ontzettend veel materiaal. Allemaal bruggen en boten. Vandaag is er rond 3 uur zeer hard en van dichtbij geschoten. Ook vanavond rond half 11 nog harder. Woe. 7 febr. Gisteravond is er met artillerie geschoten, die achter de molen staat. Vanmiddag met geschut op de Havenweg. Vandaag 3 vliegende bommen. Nogal veel vliegtuigen. Vooral vanavond.

2-39'

Do. 8 febr. Vooral voor de middag veel V-1's: zeker 15. Na de middag slechts enkele. Er is er vanmorgen nog één achter het Hero-sportterrein in Breda gevallen. Niet veel schade. Gisteravond veel bommenwerpers overgekomen. Za. 10 febr. Ten zo van Nijmegen zijn nu bijna alle Nederlandse dorpen bevrijd. Vooral vanavond veel vliegende bommen. Di. 13 febr. Budapest, de Hongaarse hoofdstad, is na 2 maanden verwoed vechten, eindelijk geheel in Russische handen. Do. 15 febr. Zeer mistig weer. De hele dag door geweldig veel vliegende bommen. Telkens minstens 2 of 3 vlak achter elkaar. Vannacht is er één aan deze kant van Raamsdonksveer gevallen. Vanmorgen rond half 9 één op Oosteind, vlak achter een boerderij, waar natuurlijk alles kapot is. Vanmiddag tussen 12 en 1 uur is er een gevallen op de Heykant, dit is een stuk achter de Franse Paters. Deze viel midden op een boerderij, waar men juist aan het eten was. Hierbij zijn 13 of 14 slachtoffers gevallen. Het hele gezin dat in de boerderij woonde is dood!1 Negen kinderen en de man en de vrouw. Verder zo men zegt de meid en ook nog 2 Poolse soldaten. De lijken zijn onherkenbaar verminkt. Vrij. 16 febr. De hele nacht ontzettend veel vliegende bommen. Meer dan ooit tevoren, evenals gisteren. Vanochtend is er op Oosteind weer een gevallen. De vierde in 2 dagen. Drie gewonden. Na de middag, toen de mist optrok, werd het aantal vliegende bommen veel en veel minder. Wel