Dermatologie
Handeczeem
Dermatologie
Wat is handeczeem? Handeczeem is de meest voorkomende huidaandoening aan de handen. Het is een ontsteking van de huid, die niet wordt veroorzaakt door een bacterie, maar door factoren die zowel van buitenaf als van binnenuit op de huid inwerken. Handeczeem is niet besmettelijk, zelfs niet als er vocht uit de huid komt. Sommige vormen van handeczeem zijn moeilijk te behandelen en kunnen lang blijven bestaan. Deze folder geeft u informatie over handeczeem, hoe het ontstaat en wat u er (zelf) aan kunt doen de aandoening te verminderen.
Wat zijn de verschijnselen? De zichtbare verschijnselen bij handeczeem zijn, afhankelijk van het stadium waarin het eczeem zich bevindt, acuut of chronisch. Acuut eczeem kenmerkt zich door roodheid, zwelling, bultjes en blaasjes. In zijn hevigste vorm is het eczeem nattend, doordat de blaasjes openbarsten. Daarna drogen de blaasjes in tot korstjes, gaat de huid schilferen (vervellen) en neemt de roodheid af. In de chronische fase neemt de roodheid verder af, is de huid droog en schilferig, wordt de huid wat dikker en de huidlijnen grover. Doordat de huid stug en droog is kunnen gemakkelijk kloven ontstaan. Al deze verschijnselen van handeczeem kunnen naast en na elkaar optreden. Naast de zichtbare verschijnselen zijn er ook niet zichtbare verschijnselen: jeuk en pijn. Jeuk kan in elk stadium van eczeem voorkomen en is zeer hinderlijk. Jeuk leidt tot krabben, waardoor de huid stuk gaat. Meestal neemt door het krabben de jeuk niet af, maar juist toe. 1
Handeczeem
Pijn kan in elk stadium voorkomen, maar vooral kloven worden als erg pijnlijk ervaren.
Wat zijn de gevolgen? Handelingen die we vaak doen zonder er bij stil te staan, zoals de knoop van je broek dichtdoen of een fles open draaien worden lastig. Handeczeem kent vele oorzaken en uitingsvormen, maar de overeenkomst tussen alle vormen is, dat ernstig handeczeem invaliderend kan zijn en op termijn ook gevolgen kan hebben in de relationele sfeer. Bij handeczeem kunnen de handen er erg onaantrekkelijk en zelfs ‘vies’ uitzien. Als de omgeving hierop afwijzend en met onbegrip reageert, kan dit schaamtegevoelens oproepen. Een veelgehoord voorbeeld van dergelijk afwijzend gedrag is een caissière die met een vies gezicht het wisselgeld in de eczeemhand gooit.
Hoe ontstaat handeczeem? Er zijn verschillende vormen van handeczeem, met verschillende oorzaken. Hieronder volgt een overzicht van de meest voorkomende vormen van handeczeem: 1. Allergisch contacteczeem wordt veroorzaakt door contact van de huid met een stof waar een contact allergie voor bestaat. De stof die een allergische reactie veroorzaakt wordt een allergeen genoemd. Zodra de huid in contact komt met een allergeen, wordt het afweersysteem actief en ontstaat eczeem op de plek waar contact tussen huid en allergeen is geweest. Het eczeem wordt niet direct na contact met een allergeen zichtbaar, maar meestal na twee of drie dagen. Als de huid direct na contact met een stof reageert, dan is de 2
Dermatologie
2.
kans klein dat sprake is van allergisch contacteczeem. Allergisch contacteczeem kan op iedere leeftijd ontstaan, maar komt het meest voor bij volwassenen. Er zijn veel stoffen waarvoor een contactallergie kan optreden: chromaat, epoxy, haarverf, permanentvloeistof, conserveringsmiddelen, parfumstoffen, rubber, enzovoort. Een eenmaal opgebouwde allergie blijft levenslang aanwezig. Irritatief contacteczeem komt veel vaker voor dan allergisch contacteczeem. De medische diagnose is ortho-ergisch contacteczeem. Het eczeem ontstaat doordat de huid regelmatig en/of langdurige in contact komt met een of meerdere huidirriterende stoffen. Bekende huidirriterende stoffen zijn water, zeep, schoonmaakmiddelen, sap van groente, fruit, vlees en vis. Ook wrijving en lage luchtvochtigheid kunnen een rol spelen. Contact met huidirriterende stoffen veroorzaakt een onzichtbare beschadiging van de huid. Na de beschadiging zal de huid spontaan herstellen. Als de volgende beschadiging echter komt voordat de huid volledig is hersteld van het vorige contact, dan neemt de schade toe. Na verloop van tijd wordt dan eczeem zichtbaar. Zodra het eczeem zichtbaar is, kan contact met bijvoorbeeld zeep of afwasmiddelen het eczeem verergeren. Vaak wordt daardoor gedacht dat sprake is van een allergie voor de zeep of het afwasmiddel. Het eczeem neemt echter toe, doordat dergelijke producten de huid ‘plagen’. Irritatief contacteczeem komt vooral voor bij mensen met een ‘nat’ beroep: huishoudelijk werk, kappersvak, verzorgende beroepen, horeca, voedingsmiddelen industrie, veeteelt, bloemisterij, metaalindustrie, enzovoort.
3
Handeczeem
3.
4.
Constitutioneel eczeem is een chronische huid aandoening. Het is een veel voorkomende vorm van eczeem. Het komt vaak voor in combinatie met hooikoorts en allergisch astma. Constitutioneel eczeem wordt veroorzaakt door een combinatie van erfelijke aanleg en omgevingsfactoren. Belangrijk probleem bij constitutioneel eczeem is de zogenaamde verminderde barrièrefunctie van de huid. Hierdoor is de huid erg gevoelig voor omgevingsprikkels. Het eczeem komt vooral voor op baby- en kinderleeftijd. Hoewel constitutioneel eczeem vaak voorkomt in elleboogplooien en knieholten, kan het ook op de handen voorkomen. Van de kinderen met ernstig constitutioneel eczeem, krijgt circa 50% als volwassene last van handeczeem. Iemand die constitutioneel eczeem heeft of heeft gehad, heeft een veel grotere kans op handeczeem als hij werkzaam is in een beroep waarin de handen vaak nat en/of gewassen worden. Dit verhoogde risico is zeer waarschijnlijk te wijten aan de verminderde barrièrefunctie van de huid, waardoor de huid gevoeliger is voor contact met huidirriterende stoffen. Blaasjeseczeem. De medische diagnose is acrovesiculeus eczeem, pompholyx of dishydrotisch eczeem. Het zijn verschillende benamingen voor dezelfde aandoening. Het eczeem wordt gekenmerkt door acuut optredende heldere blaasjes aan de handpalmen en aan de flanken van de vingers. De aandoening kan tegelijkertijd voorkomen aan de voetzolen. De diepliggende blaasjes komen vaak in groepjes voor. De blaasjes, die heftig kunnen jeuken, kunnen samenvloeien tot blaren. Meestal treedt spontaan herstel op binnen twee tot drie weken. Dit gaat gepaard met schilfering van de huid. De oorzaak van blaasjeseczeem is onduidelijk. Als mogelijke oorzaken worden genoemd een reactie op een schimmelinfectie aan de voeten, een allergisch 4
Dermatologie
5.
contacteczeem aan de handen of elders op het lichaam en uiting van constitutioneel eczeem. Emotionele stress kan het eczeem verergeren. Eelt- en kloofjeseczeem. De medische diagnose is hyper keratotisch eczeem, tylotisch eczeem of hyperkeratotisch en rhagadiform eczeem. Het eczeem kenmerkt zich door een droge, schilferende huid met eeltvorming en kloven aan de palmzijde van de handen. Dezelfde verschijnselen kunnen ook aan de voeten optreden. Blaasjes komen niet (meer) voor. Eelt- en kloofjes eczeem komt vooral voor bij mannen in de leeftijd tussen 40 en 60 jaar. De oorzaak van dit eczeem is onbekend, maar er wordt wel eens gedacht dat dit het ‘eindstadium’ is van blaasjeseczeem of irritatief contacteczeem.
Hoe wordt de diagnose gesteld? De diagnose wordt gesteld door kijken, vragen en testen. Handeczeem wordt herkend aan de uiterlijke kenmerken van de aandoening. Eén blik op de handen kan dus voldoende zijn om handeczeem te herkennen. Daarnaast zal de arts vragen stellen over het beloop van het eczeem, beroep en hobby’s, huis houdelijke taken en het voorkomen van huidziekten of allergieën in de familie. Als op basis hiervan de diagnose niet vastgesteld kan worden vindt allergieonderzoek plaats.
De behandeling De behandeling van handeczeem hangt af van de diagnose. Als het eczeem wordt veroorzaakt door een contactallergie (allergisch contacteczeem) of door irritatie (irritatief contacteczeem), dan is het vermijden van allergenen en/of irriterende stoffen van groot 5
Handeczeem
belang. Meestal is echter sprake van meerdere oorzaken en is behandeling noodzakelijk. Handeczeem kan op verschillende manieren worden behandeld: 1. Hormoonzalven (corticosteroïden) zijn er in vier verschillende klassen: klasse I tot en met IV. Klasse I hormoonzalven zijn de minst sterk werkzame en klasse IV de meest sterk werkzame hormoonzalven. Afhankelijk van de ernst van het eczeem zal de arts hieruit een keus maken. De hormoonzalf wordt 1-2 keer daags dun op de huid aangebracht. 2. Teerzalven zijn er in drie soorten: houtteer, ichthammol en koolteer. Koolteer wordt van deze drie het meest toegepast. Teerzalven worden vooral gebruikt als het eczeem wordt gekenmerkt door schilfering, eeltvorming en kloven. Bij blaasjeseczeem is het minder geschikt. Teerzalven worden tegenwoordig minder vaak gebruikt vanwege de onaangename geur, de kleur (varieert van beige tot grijszwart) en het soms optreden van irritatie van de huid. 3. Lichttherapie is behandeling van de huid met UV-licht. 4. Waterbadjes kunnen worden toegepast bij blaasjes eczeem. Door de handen twee tot drie keer daags gedurende 10 tot 15 minuten onder te dompelen in water en vervolgens aan de lucht te laten drogen (dus niet afdrogen), drogen de blaasjes sneller in. Zodra de blaasjes indrogen moet hier mee worden gestopt, omdat de huid anders teveel uitdroogt. 5. Neutrale zalven/crèmes vormen een zeer belangrijk onderdeel van de behandeling van handeczeem, omdat ze de conditie van de huid verbeteren en de huid beschermen. Neutrale zalven/crèmes worden meerdere keren per dag gebruikt, ook als het beter gaat met het eczeem. Meer over het gebruik van neutrale zalven/ crèmes, vindt u onder het kopje huidverzorging.
6
Dermatologie
Preventie Om te voorkomen dat het eczeem telkens opvlamt is preventie van belang. Preventie bestaat uit bescherming, reiniging en verzorging van de huid. Bescherming Beschermende handschoenen bieden, mits van het juiste materiaal, de meeste bescherming tegen contact met irriterende stoffen en allergenen. Hoewel er handschoenen van verschillende materialen voor verschillende omstandigheden en beroepen te koop zijn, is de ideale handschoen nog niet ontwikkeld. Om veilig gebruik te maken van beschermende handschoenen gelden daarom de volgende vuistregels: • Gebruik een goed passende handschoen, omdat een niet passende handschoen eerder aanleiding zal zijn tot het niet dragen van de handschoenen. • De handen moeten schoon, maar vooral ook droog zijn voordat de handschoenen worden aangetrokken, een natte huid onder handschoenen geeft namelijk eerder irritatie. • Gebruik handschoenen zo kortdurend als mogelijk is. • Draag bij langdurig gebruik van vloeistofdichte handschoenen (>10 min.) ook een dunne katoenen binnenhandschoen, om verweking van de huid door transpiratie te voorkomen. • Voorkom dat irriterende stoffen in de handschoen dringen door een beschadigde handschoen direct te verwisselen. Het irriterende effect van bijvoorbeeld water dat door een kapotte handschoen heendringt neemt toe doordat de handschoen de huid afsluit. Reiniging Beperk het handen wassen tot een minimum, omdat water en zeep de huid irriteren. Als de handen toch gewassen moeten worden, 7
Handeczeem
doe dit dan met lauwwarm water en een milde zeep. Gebruik geen zeep waar korrels inzitten (garagezeep), omdat dit erg irriterend is voor de huid. Spoel de handen goed af en droog ze grondig, vooral tussen de vingers. Gebruik bij voorkeur zo weinig mogelijk papieren handdoekjes, maar een droge schone handdoek. Het is beter de huid droog te deppen dan te wrijven. Huidverzorging Een huid die al beschadigd is, zal door het gebruik van een verzorgende crème of zalf sneller herstellen. Voor het gebruik van huidverzorgingsproducten gelden een aantal aandachtspunten: • Gebruik niet teveel crème of zalf per keer, omdat de huid maar een bepaalde mate aan vet op kan nemen. De rest blijft er bovenop liggen en vormt een vette laag die het werken bemoeilijkt. • Het is zinvoller een aantal keren per dag een dunne laag crème of zalf aan te brengen dan één of twee keer een dikke laag. Handen wassen, maar ook het aanraken van allerlei materialen, verwijdert de aangebrachte vetlaag. • Probeer van het invetten van de handen een gewoonte te maken op vaste tijden, bijvoorbeeld altijd voorafgaand/ na het werk en tijdens pauzes, of na het wassen van de handen. • Verzorgende crème of zalf kan onbeperkt worden gebruikt, te vaak is niet mogelijk. • Gebruik de crème of zalf ook als de huid (bijna) is hersteld. • Een zalf beschermt de huid langer dan een crème, omdat er (bijna) geen water in zit, maar voornamelijk vetten. Crèmes bevatten veel meer water dan vet. Het water verdampt nadat de crème op de huid is aangebracht en er blijft maar een dun laagje vet achter. Crèmes moeten daarom vaker worden aangebracht.
8
Dermatologie
•
•
Gebruik in de winter een vettere crème of zalf dan in de zomer. Door de lagere luchtvochtigheid tijdens de wintermaanden, droogt de huid in de winter meer uit. Zorg dat u altijd een tube zalf of crème bij u hebt en dat er op verschillende plekken in huis een tube ligt, zodat u nooit misgrijpt.
Handeczeem en beroep Als het handeczeem wordt veroorzaakt door het werk, is het van belang dat er overleg plaatsvindt met de bedrijfsarts en leidinggevende, om na te gaan hoe contact met allergenen en/of irriterende stoffen vermeden kan worden. Om het eczeem de kans te geven te herstellen, kan het soms nodig zijn tijdelijk ander werk te verrichten. Als het eczeem voldoende hersteld is om het eigen werk te hervatten moeten de handen voldoende beschermd zijn door de juiste handschoenen. De handschoenen dienen geschikt te zijn voor het werk dat wordt verricht en te beschermen tegen de stoffen waarmee wordt gewerkt. Ze moeten goed passen, omdat een niet goed passende handschoen kan leiden tot gevaarlijke situaties vooral als met machines wordt gewerkt. Als aanvulling op het gebruik van handschoenen, kan een barrièrecrème worden gebruikt. Barrièrecrèmes worden wel aangeduid met de term ‘onzichtbare handschoen’. Deze term is echter niet juist omdat ze, in tegenstelling tot een echte handschoen, de huid nooit volledig kunnen beschermen tegen de stoffen waarmee wordt gewerkt. Door het gebruik van een barrièrecrème hecht vuil en vet minder goed aan de huid, waardoor de huid gereinigd kan worden met minder agressieve zepen. Er zijn specifieke barrièrecrèmes voor verschillende typen blootstelling in de handel: metaalbewerkingvloeistoffen, olie en vetten, oplosmiddelen, enzovoort.
9
Handeczeem
Handeczeem en huishouden Een groot deel van het huishoudelijk werk zoals schoonmaken, ramen lappen en het eten (voor)bereiden gaan gepaard met contact met irriterende stoffen als water, schoonmaakmiddel, groentesap en vlees- of vissap. Dergelijke contacten kunnen handeczeem verergeren. Hieronder volgen een aantal tips om het huishouden minder huidbelastend te maken: • Kijk kritisch naar de manier waarop u het huishouden doet. Het dagelijks schoonmaken van toilet en douche is bijvoorbeeld niet (altijd) nodig. • Het verwijderen van stof kan met een natte doek, maar net zo goed met een (speciaal geïmpregneerde wegwerp) stofdoek. Nat afnemen van meubels, venster banken en dergelijke is alleen nodig als sprake is van zichtbare vervuiling. • Dweilen kan met de hand, maar er zijn ook dweilen (moppen) te koop die aan een stok zitten, zodat u niet met uw handen in het water hoeft. • Veel groente is tegenwoordig gewassen en gesneden te koop of overweeg vooral diepvriesgroente te gebruiken. • Als u een huisgenoot hebt, probeer dan afspraken te maken over de verdeling van het werk. U kunt dan vooral de droge huishoudelijke klussen doen (de was, afstoffen, stofzuigen, afdrogen, etc.) en uw huisgenoot vooral de natte klussen. • Als bovenstaande niet mogelijk is, draag dan tijdens natte werkzaamheden huishoudhandschoenen. Bij bovenhandse werkzaamheden (ramen lappen) kunt u de manchet van de handschoen omvouwen, zodat een soort gootje ontstaat dat het water opvangt. U voorkomt daarmee dat water van de handschoen op uw arm en vervolgens in de handschoen loopt. Meer over het gebruik van handschoenen, vindt u onder het kopje bescherming. 10
Dermatologie
Handeczeem en hobby’s Sommige hobby’s zoals tuinieren en onderhoud van auto of motor zijn belastend voor de handen. Onderstaande maatregelen helpen om de huidbelasting te beperken: • Maak tijdens het tuinieren zoveel mogelijk gebruik van tuingereedschappen. Onkruid verwijderen kan hand matig, maar schoffelen is net zo effectief. • Contact met aarde, vooral kleigrond, droogt de huid sterk uit. Probeer contact zoveel mogelijk te vermijden. Als dat niet mogelijk is, draag dan tuinhandschoenen. Deze zijn te koop bij bouwmarkten en tuincentra. • Draag tijdens auto- en motoronderhoud dunne vinyl of nitril wegwerphandschoenen. Deze zijn te koop bij onder andere bouwmarkten. Verwissel de handschoenen zodra ze stuk zijn. • Als ondanks handschoengebruik de handen toch vies en vet worden, gebruik dan geen agressieve (garage)zeep om de handen te reinigen, maar een bad- of doucheolie. Vet lost vet op, dus door de handen in te smeren met bad- of doucheolie lost het vuil van de handen op en kan gemakkelijk worden afgespoeld. • Huis geschilderd en verf op de handen? Gebruik geen terpentine maar boter of olie om de (verse) verf te verwijderen. Het duurt iets langer, maar is net zo effectief.
Overige tips Jeuk Een van de meest vervelende verschijnselen van eczeem is jeuk. Jeuk leidt vaak tot krabben, waardoor de huid stuk gaat en het eczeem toeneemt. Onderstaande tips kunnen u mogelijk helpen krabben en wrijven te voorkomen: 11
Handeczeem
•
•
•
•
•
•
Een droge huid is gevoelig voor jeuk. Vet de handen dus in met een neutrale zalf of crème als u jeuk hebt. Nog beter is het de zalf of crème zo vaak te gebruiken dat de huid niet (meer) droog wordt. Een bijkomend voordeel van ingevette handen is, dat het krabben op een ingevette huid minder plezierig is dan op een droge huid. Kou helpt tegen jeuk. U kunt hiervan gebruik maken door de handen te koelen met bijvoorbeeld coldpacks, ijsblokjes in een plastic zakje of een zakje diepvries doperwtjes, gerold in een handdoek of theedoek. Menthol 2% in carbomeerhydrogel 1% FNA heeft een verkoelend effect als het op de huid wordt gesmeerd. Gebruik het alleen als er echt sprake is van jeuk, want te vaak gebruiken droogt de huid uit. Nadeel van deze mentholgel is dat het bij wondjes pijnlijk kan zijn. Als u ’s morgens vaak wakker wordt met kapot gekrabde handen, draag dan ’s nachts katoenen verbandhand schoenen. Om te voorkomen dat u de handschoenen in uw slaap uittrekt, kunt u ze met een stukje tape rondom de pols (niet op de huid) vastzetten. Bijkomend voordeel van het gebruik van handschoenen is, dat u voorkomt dat uw beddengoed vies wordt. Zoek afleiding, het liefst iets waarbij u beide handen moet gebruiken. Tv kijken is niet geschikt als afleiding, omdat u daarbij ongemerkt kunt krabben. Probeer na te gaan wanneer of waardoor u jeuk krijgt en gaat krabben. Kijk daarbij ook of er sprake is van ‘gewoontekrabben’. Bij gewoontekrabben krabt iemand terwijl er niet altijd sprake is van jeuk, maar meer omdat krabben onderdeel is geworden van een bepaalde omstandigheid. Als u de omstandigheden kent waar onder u jeuk krijgt, kunt u ze misschien vermijden.
12
Dermatologie
Ringen Ringen zijn verzamelplaatsen van irriterende stoffen zoals water en zeep, omdat die zich onder een ring kunnen ophopen. Het is daarom verstandig geen ringen te dragen of in ieder geval de ringen af te doen voor het wassen van de handen. Weersomstandigheden Koud en schraal weer heeft een negatieve invloed op de handen, omdat het de huid uitdroogt. Bescherm de handen daarom tijdig door handschoenen te dragen als u naar buiten gaat. Daarnaast is het soms nodig een vettere zalf of crème te gebruiken om de handen vet te houden. Huismiddeltjes Wees voorzichtig met het gebruik van huis-, tuin-, en keuken middeltjes. Deze kunnen stoffen bevatten die irriterend zijn voor uw huid. Uw arts kan u een goede neutrale zalf of crème voorschrijven voor dagelijks gebruik.
13
Handeczeem
Aantekeningen
14
Dermatologie
15
Handeczeem
16
Patiënteninformatie vlk 306/1402
