De Slechtvalk Thuis bij GDF SUEZ Energie Nederland
2
De Slechtvalk Latijnse naam: Falco peregrinus. Peregrinus betekent reiziger/zwerver/trekker. In het Duits wordt de valk d aarom Wanderfalke genoemd en in het Engels Peregrine falcon. De Nederlandse naam Slechtvalk komt waarschijnlijk van het oud-Hollandse woord ‘slecht’ wat destijds ‘gewoon’ betekende. Vermoedelijk was de slechtvalk eeuwen geleden in Nederland de meest voorkomende valkensoort en werd hij om die reden slechtvalk genoemd.
DE FERRARI ONDER DE ROOFVOGELS
Mannetje: grootte 35-40 cm;
Nietsvermoedende stadsduiven,
Vrouwtje: grootte 45-55 cm;
merels of spreeuwen, zijn dagelijks
spanwijdte 110-125 cm; gewicht: 950-1150 gram
een prooi van slechtvalken.
Kleur: staalgrijze bovenzijde, opvallend lichte borst met vlekkenpatroon
De ‘Ferrari onder de roofvogels’
en baardstrepen aan de kop
ontwikkelt (val)snelheden tot
Leeftijd: tot circa vijftien jaar
driehonderdtwintig kilometer per
Prooidieren: vogels die in de vlucht worden gevangen
uur. Die snelheid is dodelijk voor
Aantal eieren: 3 - 5
de prooidieren.Vliegend bereikt de
Broedduur: 30 dagen
slechtvalk snelheden tot
Nesttijd jongen: 42 - 48 dagen
110 kilometer per uur. Tijdens zijn
Vliegsnelheden: normaal: 40 - 50 km/uur
duikvlucht sluit de slachtvalk de
Top horizontaal: 70 - 110 km/uur
vleugels en loopt de snelheid op tot
Duikvlucht: tot 320 km/uur
driehonderd twintig kilometer per
Vindplaats: Zeventien ondersoorten verspreid over de gehele wereld,
uur. Die snelheid dankt de vogel aan
met uitzondering van Antarctica en Nieuw Zeeland. In West-Europa is de
zijn goede stroomlijn, gedrongen
slechtvalk een standvogel. Scandinavische slechtvalken trekken in
bouw en spitse vleugels.
het najaar naar gematigder gebieden, van Denemarken tot zelfs
spanwijdte 75-85 cm; gewicht 600-800 gram
Noord-Afrika.
3
De elektriciteitscentrales van GDF SUEZ Energie Nederland blijken een u itstekend terrein voor de slechtvalken. Sinds midden jaren negentig van de vorige eeuw hebben de vogels de hoogste delen van de centrales ontdekt. Ze zochten de nestkasten zelf op. Uitzetten van de slechtvalken op centrales heeft namelijk geen zin: ze kiezen zelf hun territorium. Sinds 1995 zijn inmiddels 109 slecht valken uitgevlogen vanuit GDF SUEZ Energie Nederland-centrales.
Slechtvalk herovert land vanuit centrales GDF SUEZ Energie Nederland Het broeden door slechtvalken past in de
Slechtvalken bouwen zelf geen nest.
totale terugkeer van de vogel in ons land. In
Ze broeden op rotsrichels of nesten gebouwd
een groot deel van Europa was de slechtvalk
door andere vogels maar ze hebben in
in de tweede helft van de vorige eeuw bijna
elk geval voorkeur voor hoge plaatsen in
uitgestorven. Deze dramatische achteruit-
gebieden waar ze veel voedsel kunnen vinden.
gang werd hoofdzakelijk veroorzaakt door het
Elektriciteitscentrales bleken een grote
grootschalig gebruik van resistente pesticiden
aantrekkingskracht op de vogels te hebben
in de landbouw, zoals bijvoorbeeld DDT.
door hun grote en hoge gebouwen, schoorstenen en koeltorens.
De gifstoffen kwamen via organismen in
De vogels ‘herkenden’ de gebouwen als
de prooidieren van de slechtvalk en eisten
een rots om te kunnen wonen. In 1993 werd
uiteindelijk ook hun tol onder deze roofvogel.
de Werkgroep Slechtvalk Nederland (WSN)
Het gif had vooral een negatieve invloed op
opgericht. Naar Duits en Engels voorbeeld
de kalkafzetting; de eischalen werden steeds
werden in samenwerking met (elektriciteits-)
dunner en het gevolg was dat tijdens het
bedrijven in Nederland tal van nestkasten
broeden de eieren stuk gingen.
geplaatst op geschikte locaties. Ook in België
Een verbod in de zeventiger jaren op gebruik
werden op bijna alle centrales nestkas-
van die p esticiden, aangevuld met algemene
ten geplaatst waarbij GDF SUEZ Energie
beschermingsmaatregelen, keerde het tij.
Nederland samenwerkte met de Belgische
Vanaf 1980 begon een langzaam herstel van
organisatie Fonds voor de Instandhouding
de soort in veel Europese landen. In 1990
van Roofvogels (FIR). Het plaatsen van de
broedde het eerste paartje slechtvalken
nestkasten bleek een groot succes en de één
weer in Nederland.
na de andere kast werd betrokken door een paartje slechtvalken.
4
Het ringen van valken Als jongen in de nestkasten van GDF SUEZ Energie Nederland circa drie weken oud zijn, worden ze geringd. Dankzij het ringen van de slechtvalken komt in latere jaren volop informatie beschikbaar over de vogels. Aan beide poten van de slechtvalk wordt een ring aangebracht. De ene ring (van metaal) vermeldt het specifieke identificatie nummer van de vogel. Dat nummer kan worden afgelezen als de vogel wordt gevangen of bijvoorbeeld dood wordt aangetroffen.
5
Om ook van grotere afstand de vogel te kunnen identificeren, krijgen de slechtvalken een tweede ring. Deze wat hogere ring heeft een bepaalde kleur en is voorzien van een unieke cijfer-letter code. Ieder land heeft zijn eigen vaste kleur zodat direct h erkend kan worden uit welk land de vogel afkomstig is. In de Nederland worden de jongen geringd door de WSN en krijgen lichtmetalen oranje ringen, gecodeerd met zwarte letters. In België ringt het FIR de jongen en worden witte kunststof ringen gebruikt, ook met zwarte codering. Met een krachtige telescoop is aflezing van de code op de kleurring mogelijk tot op 200 meter afstand. De waarnemingen geven een goed inzicht in het leefgedrag van de slechtvalken. Niet alleen het vlieggedrag wordt vastgelegd, maar bijvoorbeeld ook waar jongen blijven als ze zijn uitgevlogen, of koppels monogaam zijn en hoe lang de slechtvalken leven.
MEER WETEN? Wil je meer weten over de slechtvalk en diverse projecten, dan is volop aanvullende informatie verkrijgbaar bij de Werkgroep Slechtvalk Nederland. Die werkgroep volgt sinds 1990 de ontwikkeling van de slechtvalk-populatie in Nederland op de voet. De website van de werkgroep toont live-beelden van elf nestkasten. Op meerdere locaties zijn zelfs twee camera’s geplaatst. Behalve de live-beelden bevat de site ook een archief met beelden van voorgaande jaren. De website meldt bovendien waarnemingen van slechtvalken die zijn aan gemeld vanuit het hele land.
6
Tientallen slechtvalken geboren In de afgelopen jaren zijn 109 slechtvalken uitgevlogen vanuit nestkasten van GDF SUEZ Energie Nederland. De centrales zijn overigens ook aantrekkelijk voor torenvalken. Daarvan maakten 67 hun eerste vlucht vanaf de centrales. De vogels vlogen uit vanaf de start van het nestkastenproject in 1995.
7
HARCULO
de broedresultaten minder
Sindsdien wordt er jaarlijks
Totaal uitgevlogen: 23
positief. Dit is het gevolg van
gebroed. Ook in 2009 begon het
Slechtvalken ontdekten eerder
een toenemende populatie
paartje slechtvalken voortvarend.
al de Centrale Harculo, maar
slechtvalken in Nederland, in
Er werden vier eieren gelegd,
in 2008 hebben ze er voor het
combinatie met een heel gunstig
maar nadat de normale
eerst gebroed. Overwinterende
gelegen nestkast in Nijmegen.
broedduur van circa 30 dagen
slechtvalken vertrokken
Broedende vrouwtjes worden
was verstreken, bleek dat de
voorheen in maart weer richting
regelmatig lastig gevallen door
eieren niet uitkwamen.
Scandinavië en gaven daarmee
concurrentes waardoor eieren
In 2010 werd wederom
Nijlganzen kans de leegstaande
stuk gaan of niet uit komen.
tevergeefs gebroed en kwamen
nestkast te gebruiken.
De gevechten zijn soms zo
de eieren niet uit. Spannend was
In 2003 verscheen een mogelijk
hevig dat één van de vechtende
het in 2011 toen de eieren uit
broedpaar slechtvalken in de
vrouwtjes het niet overleeft.
zouden moeten komen…. En ja
nestkast. Een ontsnapte giervalk
hoor, van de vier eieren kwamen
(groter dan een slechtvalk)
FLEVO
er drie uit en deze jongen vlogen
verjoeg het paartje. Maar op
Totaal uitgevlogen: 6
ook uit toen ze ruim vijf weken
18 april 2007 zaten plotseling
In 2006 werd de slechtvalk-
oud waren. Het mislukken van
twee nieuwe slechtvalken bij
nestkast geplaatst in het gebouw
de broedsels in 2009 en 2010
de nestkast.
van Flevo 30. Hier heeft zich
had vermoedelijk te maken
De uit Duitsland afkomstige
geen paartje slechtvalken
met het mannetje slechtvalk,
vogels, beide geboren in 2005,
gemeld. Wel ontdekten in 2007
want in 2011 was er een ander
zagen kans de giervalk weg
torenvalken de nestkast en
mannetje.
te jagen. Op 18 maart 2008
jaarlijks brengen zij hier hun
werden de eerste van vier
jongen groot. In het voorjaar
BERGUM
‘Harculo-eieren’ gelegd. De drie
van 2011 werd op één van de
Totaal uitgevlogen: 6
jaren daarna werden telkens
schoorstenen van de Maxima-
De nestkast voor slechtvalken
vier eieren gelegd en vlogen er
centrale een tweede nestkast
werd in 2007 geplaatst.
ook vier jongen uit.
geplaatst. Deze staat op een
Direct werd de kast ingepikt
betere plaats. In 2012 werd hier
door torenvalken die er
NIJMEGEN
voor de eerste maal gebroed
sindsdien jaarlijks jongen groot
Totaal uitgevlogen: 34
door slechtvalken.
brengen. Toch komen af en
Op de Centrale Gelderland
toe slechtvalken kijken bij de
broeden sinds 1997 slecht
EEMS
nestkast. In 2013 werd hier voor
valken. De eerste jaren
Totaal uitgevlogen: 40
de eerste maal gebroed door
waren bijzonder succesvol
In 1998 vloog het eerste jong
slechtvalken.
maar de laatste jaren zijn
uit op de Eemscentrale.
8
Het jaar van een slechtvalk Voor een slechtvalk begint het broedseizoen in februari. Tijdens de balts zoekt het mannetje grote hoogtes op en maakt duikvluchten naar een geschikte broedgelegenheid om het vrouwtje hier op attent te maken. Ook toont het mannetje zijn jachtkunst om het vrouwtje te bewijzen dat hij een goede partner is. Tijdens het broeden immers moet hij vrouwtje voorzien van voedsel.
Als nestplaats wordt bij voorkeur een hoge
de eieren na ongeveer 30 dagen uit.
en veilige plek gekozen. De valken maken
’s Nachts broedt het vrouwtje en overdag
geen nest maar krabben een kuiltje of
lossen de valken elkaar regelmatig af.
gebruiken een oud nest dat werd gebouwd
Vooral het mannetje jaagt in de broed
door andere vogels. In de loop van maart
periode en als de jongen nog klein zijn.
begint de eileg.
Zes weken opgroeien Met tussenpozen van één dag worden
Tijdens de eerste vier weken hebben de
meestal vier, soms vijf eieren gelegd.
jongen een donskleed en groeit vooral hun
Nadat het tweede of derde ei is gelegd be-
lichaam. Na deze periode zijn de jongen
gint het vrouwtje te broeden en komen
bijna net zo groot als hun ouders.
9
In het begin dragen de ouders de prooi nog tot bij de jongen maar steeds meer worden de jongen gestimuleerd de prooi op te komen halen. De volgende stap is dat de ouders de dode prooi in de lucht laten vallen zodat de jongen deze moeten ‘vangen’. Tenslotte worden ook nog levende prooien bij de jongen losgelaten zodat ze ook de laatste fase van het vangen onder de knie krijgen. Vanaf half juli kunnen de jongen zelfstandig jagen en beginnen ze het broedgebied te verlaten, op zoek naar een eigen territorium. Tijdens het uitvliegen en zelfstandig worden lopen de jongen veel risico’s en ook de eerste winter eist vaak slachtoffers. Vanaf vier weken zijn het vooral de veren
Waarschijnlijk overleeft ongeveer de helft
die groeien en verdwijnt het donspak.
van de jonge valken het eerste levensjaar. Daarna stijgen de overlevingskansen
Na veel vleugeloefeningen vliegen de
aanzienlijk en kunnen slechtvalken wel
jongen na 42 dagen uit. De eerste
10 tot 15 jaar oud worden (in gevangen
weken worden vooral besteed aan het
schap wel tot 20 jaar). Jonge slechtvalken
perfectioneren van de vliegkunst. Je ziet
verspreiden zich in alle r ichtingen en in
ze dan ook regelmatig boven en rond de
Nederland geringde jongen zijn als
gebouwen met elkaar spelen in de lucht.
broedvogel aangetroffen in N ederland,
Voor hun voedsel zijn ze dan nog volledig
Duitsland, België, Frankrijk en zelfs in
afhankelijk van de oude vogels.
Polen op ruim 1000 kilometer afstand!
10
Slechtvalken passen in Elektriciteitsproductie en het milieu zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op de centrales van GDF SUEZ Energie Nederland is milieuzorg dan ook een belangrijk aandachtsgebied. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen krijgt veel aandacht. En in dat beleid passen ook slechtvalken en nestkasten op centrales. De bedrijfsvoering op de centrales is
De meeste gasgestookte ketels hebben
optimaal afgestemd op milieubelangen.
speciale branders die de vorming van
Alle centrales voldoen aan de geldende
stikstofoxiden drastisch verminderen.
milieuwetgeving. Elke operationele c entrale
Ook stoominjectie op gasturbines verlaagt
van GDF SUEZ in Nederland heeft een
de vorming van deze stoffen.
ISO 14001 gecertificeerd bedrijfsintern milieuzorgsysteem. Die systemen helpen
Belangrijk aandachtspunt voor
GDF SUEZ Energie Nederland om de
GDF SUEZ Energie Nederland is het
zorg voor het milieu steeds verder te
terugdringen van de uitstoot van het
verbeteren. Op de centrales van
broeikasgas CO2 (koolstofdioxide).
GDF SUEZ Energie Nederland zijn geavanceerde technische maatregelen genomen om de milieueffecten te beperken.
11
milieubeleid MEER INFORMATIE: Door rendementsverbetering en de
Werkgroep Slechtvalk Nederland
ontwikkeling van duurzame initiatieven
www.werkgroepslechtvalk.nl
wil GDF SUEZ Energie Nederland bijdragen
Werkgroep Roofvogels
aan het bereiken van de doelstellingen uit
Nederland
Kyoto.
www.werkgroeproofvogels.nl
Vogeltrekstation Arnhem De milieuprestaties van de centrales
www.vogeltrekstation.nl
van GDF SUEZ Energie Nederland in
Vogelbescherming Nederland
Nederland worden jaarlijks gepubliceerd
www.vogelbescherming.nl
de milieuverslagen van de centrales.
Sovon www.sovon.nl
Vogelbescherming België www.vogelbescherming.be
Bezoekadres: Grote Voort 291 8041 BL Zwolle gdfsuez.nl
Postadres: Postbus 10087 8000 GB Zwolle Tel +31 (0)88 769 2900
C110814v01
our values drive commitment daring cohesion
