CULTUURRAPPORT 2006-2012 1. LOKAAL CULTUURBELEID 1.1. Bibliotheken: een succesverhaal De rationalisering die we doorgevoerd hebben met het optimalisatieplan Bibliotheken, lokte aanvankelijk veel reacties uit. Sommige mensen waren bang dat ze ‘hun’ wijkbibliotheek zouden verliezen, maar uit de cijfers blijkt dat de gebruikers niet hebben afgehaakt. Integendeel, we kunnen een reeks mooie cijfers voorleggen: In 2010 werden er in het kader van deze optimalisatie 7 buurtbibliotheken en 2 vertelhuizen gesloten. Er werd tegelijkertijd geïnvesteerd in alternatieve dienstverlening zoals bibpunten, boekenpakketten voor scholen, bib aan huis…. : • De scholenwerking werd uitgebreid met een aanbod van boekenpakketten op maat van de school. Het aantal boekenpakketten dat in het laatste kwartaal van 2011 werd verdeeld is verdubbeld tegenover het totaal aantal van 2010. • De installatie van Digipunten zoals onder andere in bibliotheek Permeke, Luchtbal en Elsschot zorgt ervoor dat de bibliotheken bijdragen tot het dichten van de digitale kloof. Er zijn 565 klanten die gebruik maken van de digipunten. • Het bibaanbod voor senioren, slechtzienden en minder mobiele gebruikers werd langzaam uitgebreid. In 81 rust- en verzorgingstehuizen en dienstencentra werden, in overleg met het OCMW, bibliotheekworkshops georganiseerd en werd informatie aangeboden over de catalogus en de webdiensten. Voor mensen met leesbeperking werd het aantal materialen uitgebreid met Daisyboeken (digitale audioboeken) en luisterboeken op cd. De dienst bib aan huis werd uitgebreid naar alle districten.
Antwerpen telt op het einde van deze bestuursperiode 55 bibpunten en 18 Bibliotheken, waarvan 6 in district Antwerpen, 2 in Berchem, 1 in Berendrecht, 1 in borgerhout, 2 in Deurne, 1 in Ekeren, 1 in Hoboken, 2 in Merksem en 2 in Wilrijk.
Kind & Gezin en stedelijke kribbes 42
Dienstencentra 4
Aantal bibpunten Buurthuizen Jeugdhuizen
6
2
Cultuurcentra
Totaal
1
55
Tevens werd de dienstverlening aanzienlijk verbeterd: - Een uitbreiding van de openingsuren. - De klant kan nu volgens eigen voorkeur een uitleenpakket samenstellen. - De uitleenperiode werd teruggebracht naar 3 weken wat de circulatie van de materialen ten goede komt. - Eenvoudiger betaling via bancontact
Uit de omzetcijfers blijkt dat het sluiten van de buurtbibliotheken zeker geen negatieve impact heeft gehad op het aantal uitleningen of het aantal actieve leners. Integendeel er zijn meer uitleningen. -
Evolutie aantal actieve leners 2008 2009 2010* 2011
120 336 123 152 127 108 126 765
*sluiting 7 buurtbibliotheken en 2 vertelhuizen: 01/07/2010 Evolutie aantal uitleningen 2008 2011
-
-
3 410 297 3 886 979
In Hoboken opende het eerste Antwerpse ‘vrijetijdscentrum’, UiThuis biedt onderdak aan de bibliotheek, het cultuurcentrum in opbouw, de cultuurantenne, de jeugddienst, buurtsport en pleinontwikkeling en beschikt over één balie. De invulling van dit vrijetijdscentrum werd in overleg met het district vastgelegd. Er wordt een nota opgemaakt over restyling bibliotheek Borgerhout, deze zal aan de nieuwe bestuursploeg worden voorgelegd. In het district Wilrijk wordt de verhuis van de bibliotheek gepland, deze opent dit najaar.
1.2. Cultuurcentra Het netwerk van cultuurcentra bestaat op het einde van deze bestuursperiode uit veertien werkingen in achttien gebouwen: cc Berchem (1), cc Deurne (2), cc Wilrijk (2), cc Merksem (3), cc Luchtbal (2), cc De Schelde (1), cc Hoboken (0), cc Ekeren (0), De Roma (1), ’t Werkhuys (1), Nova (1), Costa (1), Permeke (1) en Linkeroever (1). Gerealiseerd: - In alle districten van de stad werd de werking van de cultuurcentra geïntegreerd in de lokale cultuurwerking. Een vzw lokaal cultuurbeleid (LCB) werd per district opgericht. De vzw’s LCB en met name de raden van bestuur van deze vzw’s zijn een verregaande stap in het integreren, decentraliseren en lokaal verankeren van de cultuurcentra van Antwerpen. Deze uitbreiding van opdracht gebeurde zonder de uitbreiding van personeel. - Het wegwerken van de blinde vlekken Hoboken, Ekeren en Linkeroever gebeurde zonder uitbreiding van personeel. Een virtuele werking werd in deze districten reeds op poten gezet. - In 2007 werd in Hoboken de cultuurwerking Casa Louisa opgericht die sinds 2011 volledig is opgegaan in het Vrijetijdscentrum UitHuis Hoboken (dat naast de cultuurcentrumwerking ook instaat voor de bibliotheek- en cultuurantennewerking en ook de jeugddienst huisvest). Dit team bouwt een geïntegreerde vrijetijdswerking uit en bereidt zich voor op de opening van het verbouwde Gravenhof. - In 2008 werd op Linkeroever cc Link opgericht. Wat begon als een nomadische cultuurwerking met merkwaardige producties als Blok-Bloc en de Golem, werd een geïntegreerde cultuurwerking in de Elsschotbib. En met als hoogtepunt Biodroom. - In 2009 werd cc Ekeren opgericht. Wat begon als een klein en tijdelijk project werd bestendigd in een vaste ploeg die samen met de cultuurantenne en de bibliotheek een geïntegreerde cultuurwerking opzetten. - Masterplan van de cultuurcentra: Zandvliet, Hoboken en Ekeren. Alle voorbereidingen zijn getroffen. Zowel in Zandvliet als in Ekeren starten de werken dit najaar. In Zandvliet komt er een nieuw cc en Hof De Bist in Ekeren wordt binnenkort gerenoveerd en omgevormd tot cultuurcentrum. De werken in Hoboken starten in januari 2013. -
De verhoogde en verbrede werking van de Antwerpse cultuurcentra leidde tot opmerkelijke stijgingen in bezoekers- en gebruikerscijfers: Eigen Verhuringen Deelnemers eigen Deelnemers activiteiten activiteiten activiteiten verhuringen 2008 2 959 Niet gekend Niet gekend Niet gekend 2009 2 955 6 173 267 491 158 307 2010 3 661 7 540 309 474 194 155 2011 4 346 6 807 400 433 195 533
Door het meer naar buiten treden van de cultuurcentra, is het aantal deelnemers aan de activiteiten van de cc’s bijna verdubbeld op 2 jaar tijd. Iedere Antwerpenaar neemt één keer per jaar deel aan de activiteiten van de cc’s zou je kunnen stellen. Er is een meer geïntegreerde werking en een groter diversificatie in het publiek gerealiseerd.
2. PARTICIPATIEBELEID: meer cultuur voor meer mensen -
-
-
-
-
De subsidie lokaal netwerk werd opgericht ter bevordering van de vrijetijdsparticipatie van mensen in armoede: 223 951 euro van de Vlaamse overheid via het participatiedecreet werd verdeeld over volgende projecten: - APGA voor toeleiding van mensen in armoede naar het vrijetijdsaanbod (bv via cultuurcafés) - Buurtsport voor individuele sportbemiddeling - Kras vzw voor zijn circuswerking met kinderen uit kansengroepen - OCMW voor tussenkomst bij cultuurparticipatie van verenigingen voor mensen in armoede en tussenkomst in A-kaart-projecten voor participatie van omnio-VThouders. De A-kaart werd gerealiseerd en hierin werd de 2-europas geïntegreerd. In 2011 zijn er 95 209 A-kaarten verkocht, waarvan 3 232 met omnio/VT statuut. Prospekta vzw voerde de overkoepelende cultuurcommunicatie. Ze organiseerde onder andere volgende cultuurevenementen: de Cultuurmarkt van Vlaanderen, de Cultuurnacht, de 24 uur van het podium, de Erfgoeddag, de Museumnacht Antwerpen en de wedstrijd Cobra Power of Print. Voor het eerst werd er een grondig particiaptieonderzoek uitgevoerd op basis waarvan ook een beleidsplan culturele diversiteit werd uitgewerkt. Streven naar (meer) toegankelijkheid was een rode draad doorheen het beleid. Zo werd bvb. in het MAS en onze cc’s een ringleiding voor slechthorenden voorzien en ontwikkelde het Rubenshuis een laagdrempelige bezoekersgids. Er wordt samengewerkt met onder andere het OCMW. De musea organiseerden specifieke activiteiten in het kader van Antwerpen Europese Jongerenhoofdstad (AEYC). Aanstelling coördinator cultuur en onderwijs, waardoor concrete stappen gezet zijn in de samenwerking tussen beiden. Pilootproject samenwerking deeltijds kunstonderwijs, cultuurcentra, musea en bibliotheken en onderwijs: 15 scholen werken samen met evenveel cultuurpartners. Resultaten worden bekend gemaakt tijdens twee studiedagen in september en november 2012 en via drie projectblogs. De Cultuurbeurs voor onderwijs werd jaarlijks georganiseerd. Hieraan namen gemiddeld 100 leerkrachten, studenten, cultuurmedewerkers en culturele organisaties en instellingen deel. Dit met als doel om de samenwerking tussen de sectoren te verbeteren.
3. KUNSTENBELEID 3.1. EVENEMENTEN - Antwerpen Open: nieuw was het tweejaarlijkse wintervuur in de districten. Hoogtepunten waren de producties “De Sultan der Indiën, de olifant en de Kleine Reuzin” en “De Duiker, zijn Hand en de Kleine Reuzin”. Volgend jaar viering 350 jaar Academie. 3.2. PODIUMKUNSTEN - Om tot een goede en constructieve samenwerking te komen met de kunstenorganisaties die de stad Antwerpen subsidieert, werden er beheersovereenkomsten afgesloten. Dit gebeurde met het Toneelhuis, HETPALEIS, deFilharmonie, Antwerpen Open, Prospekta, AMUZ en De Zomer van Antwerpen. 2008 2009 2010 Het Toneelhuis 3.237.000,00 3.200.000,00 2.720.000,00 HETPALEIS 3.207.700,00 3.271.900,00 2.748.000,00 deFilharmonie 674.800,00 674.800,00 655.400,00 AMUZ 473.100,00 576.400,00 291.900,00 Prospekta 357.600,00 362.400,00 232.000,00 Antwerpen Open 1.900.600,00 3.408.700,00 2.244.200,00 Zomer van zie budget zie budget Antwerpen AO AO ? Werkings-/exploitatiegelden
2011 2.800.000,00 2.850.000,00 616.076,00 297.700,00 232.000,00 1.847.000,00
2012 2.800.000,00 2.850.000,00 612.799,00 658.300,00 317.000,00 774.200,00
1.170.000,00 1.093.950,00
Meer geld voor onze grote Vlaamse culturele instellingen: steun aan Ballet, Opera, deSingel, deFilharmonie en het M HKA. We werken constructief mee samen aan de synergie Opera en Ballet en hebben de nodige infrastructuurwerken gedaan. Ook de middelgrote podiumorganisaties proberen we op die manier te ondersteunen. Denk maar aan het Matterhorn project in Borgerhout, de steun aan de Stadsschouwburg, de Roma, enz. … We hebben ook systematisch projectsteun gegeven aan de internationale werking van onze podiumgezelschappen. Bvb. Transparan in New york, Festival van Avignon, Flagland in Berlijn, 3.3. LETTEREN - Antwerpse stadsdichters: in de periode 2008-2011 waren Joke van Leeuwen en Peter Holvoet-Hanssen succesvolle stadsdichters. Sinds Gedichtendag 2012 draagt Bernard Dewulf de titel van stadsdichter. - Daarnaast werd het 75-jarige bestaan van het Letterenhuis uitgebreid gevierd (2008), waar nadien de succesvolle Elsschot tentoonstelling plaatsvond (2010). (publiekscijfers zie ook verder musea en erfgoed) - De Stadsbibliotheek veranderde haar naam in Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en speelt in Vlaanderen een voortrekkersrol. Dit net zoals de opnieuw op Vlaams niveau erkende instellingen, die van de Vlaamse overheid een werkingssubsidie ontvangen: o Letterenhuis: 280 000 euro o Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet: 370 000 euro o Middelheimmuseum: 390 000 euro o Rubenshuis|Rubenianum en Museum Mayer Van Den Bergh: 390 000 euro o MAS|Erfgoedconvenant: 750 000 euro
3.4. BEELDENDE KUNST -
Toptento’s: De samenwerking tussen de Antwerpse museale partners, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA), het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) en de stedelijke musea werd constructief uitgebouwd. Concrete samenwerking was er voor - de tentoonstelling “A Story of the Image”, getoond in Shangai en Singapore, - de succesvolle Anselm Kiefer tentoonstelling in het KMSKA (met 83.209 bezoekers) en - de eerste tijdelijke tentoonstelling in het MAS ‘Meesterwerken in het MAS’ (tijdelijke collectie:6.350, combitickets: 45.462).
-
In de Parkloods, Park Spoor Noord, opende de tentoonstelling PIETAS van de Antwerpse kunstenaar Jan Fabre.
-
Het internationale beeldende kunsten evenement Middelheim2012 is succesvol opengaan, met nu al 100.000 bezoekers. In mei 2012 kon het publiek tijdens een spetterend openingsweekend kennismaken met het vernieuwde Middelheimmuseum. Dat zet in op duurzaamheid met een vernieuwd onthaal, museumwinkel en café in het kasteel, een uitbreiding van het museumterrein met 5 hectare, een nieuw tentoonstellingspaviljoen met openingstentoonstelling en drie grote kunstaankopen.
-
Samenwerking hoger kunstonderwijs: er werd een structurele samenwerking uitgebouwd tussen de academie/St. Lucas en de Ringling College in Sarasota.
-
Atelierbeleid voor (jonge) kunstenaars werd verder uitgebouwd en ook uitgebreid naar creatieve ondernemers: in 2007: 45 werkruimtes en 5 opslagruimtes in 2012: 66 werkruimten, 9 opslagruimten en 2 projectruimten verspreid over 8 projecten. We verhuren aan 94 kunstenaars en creatieve ondernemers een betaalbare werkruimte.Op dit moment is onze bezetting 100 %.
-
Er werden kunstintegratieprojecten in de openbare ruimte gerealiseerd: - Hans Op de Beeck in de inkomhal van het stedelijk administratief gebouw Den Bell - Richard Woods In de Kievitwijk de mozaïek van Luc Tuymans op het plein voor het MAS - Puff Marshie van Yoshitomo Nara in de Fruithoflaan in Berchem.
4. MUSEA EN ERFGOED -
Absoluut hoogtepunt deze legislatuur was de opening van het MAS. Het Museum aan de Stroom werd feestelijk geopend in mei 2011. De bezoekcijfers overtroffen de stoutste verwachtingen: tijdens het openingsjaar werden 690 634 bezoekers geteld, waarvan ongeveer 50% een ticket kocht om de museumboxen te bezoeken. Iets meer dan een jaar na de opening, begin juni 2012, werd de miljoenste bezoeker van het MAS in de bloemetjes gezet. MAS staat ook in de lijst van de 10 meest hippe musea ter wereld!
-
Eind april 2012 organiseerde Antwerpen Open in samenwerking met Musea en Erfgoed Antwerpen op en rond de site van het toekomstige Red Star Line Museum een cultureel festival. Tijdens dit festival konden de 18.000 aanwezigen kennismaken met de historische gebouwen, het museumproject en de context van de Red Star Line.
-
Met een erfgoedcollectie van bijna 1 000 000 collectiestukken, ongeveer 1 500 000 boeken en circa 10 km archief is een professioneel collectiebeleid een must voor de stad Antwerpen en haar afdeling Musea en Erfgoed Antwerpen. Dit collectiebeleid (bewaren, registreren, verwerven, onderzoeken) vormt de basis voor een doordacht publieksbeleid.
-
In totaal is 84% van de collectie van Musea en Erfgoed Antwerpen beschreven in de geautomatiseerde collectiedatabank (tegenover 67% in 2008). Voor de beschrijving van boeken en archieven werd een nieuw softwarepakket aangekocht en op maat aangepast.
-
De beeldbank www.collectieAntwerpen.be ging in 2007 online. Ze bevat ongeveer 5000 afbeeldingen met feitelijke informatie over de stukken van de collectie Antwerpen, die de bezoeker kan raadplegen en downloaden.
-
De verhuis van ongeveer 400 000 collectiestukken in het kader van de opening van het MAS werd tijdig en succesvol afgerond. De grootte en complexiteit van deze operatie was een unicum in Vlaanderen.
-
Talrijke schenkingen, aankopen en langdurige bruiklenen vonden plaats. Enkele uitschieters ‘Verbinding tussen twee oevers met buislampen’ van Leo Copers (Middelheimmuseum), het Elsschotarchief (Letterenhuis), ‘Misconceivable’ (gebogen boot) van Erwin Wurm (Middelheimmuseum), de collectie Paul en Dora Janssens Arts (MAS), de collectie Gielen rond de Reinaertfiguur (Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience) en het portret van Michaël Ophovius van het atelier van Rubens (Rubenshuis). Budget kunstaankopen: in euro 2007 Kunstaankopen 363.000
2008 498.000
2009 313.000
2010 334.000
2011 445.000
-
Er kwam een samenwerking op het vlak van collectiebeleid met erfgoedactoren in de stad en de districten tot stand. Zo werden o.m. met de Monumentale Kerken Antwerpen calamiteitenplannen opgesteld.
-
Grote publiekstrekkers waren vooral de historische huizen en het Middelheimmuseum met als toptentoonstellingen Paul McCarthy (2007, 150.000 bezoekers), Chris Burden (2009, 75.000 bezoekers) en Erwin Wurm (2011, 150.000 bezoekers. Het vernieuwde Vleeshuis kende een hoog bezoekersaantal.
Bezoekcijfers: Historische Huizen Museum PlantinMoretus/Prentenkabinet Museum Mayer van den Bergh Rubenshuis/Rubenianum Museum Vleeshuis | Klank van de Stad Hedendaagse Beeldende Kunst Middelheimmuseum Middelheimproducties Boek en Letteren Letterenhuis Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Boekenstad Stad en Wereld MAS1 MAS | Maritiem Park2 Brouwershuis Red Star Line Centraal depot TOTAAL Tentoonstelling Anselm Kiefer en Musea in de 21ste eeuw Antwerp Sculpture Show Etnografisch Museum Volkskundemuseum EINDTOTAAL 1
2007 281.447
2008 287.769
2009 293.273
2010 306.991
2011 324.092
78.915
75.911
76.540
79.140
82.959
20.122
20.906
18.326
24.069
24.536
145.261
146.988
154.970
157.658
169.960
37.149
43.964
43.437
46.124
46.637
227.136
167.488
178.528
159.789
254.783
227.136 27.841 11.569
161.864 5.624 41.402 14.455
175.387 3.141 44.042 12.993
159.789 81.977 20.625
254.783 52.922 9.539
16.272
16.627
20.409
21.586
25.606
69.875 5.148 64.660 67 -
10.320 34.273 5.968 86.639 187 80
10.640 48.307 13.197 29.024 100 5.9863 205
39.766 62.152 24.901 34.965 266 2.020 -
656.299
589.533
564.355
610.909
17.777 713.127 690.634 21.300 193 1.000 360 1.345.28 4 52.905
18.565 12.048 686.912
23.000 16.338
9.6944
628.871
574.049
2007 – 2009: enkel MAS|Infopunt en evenementen vanaf 2009: museum gesloten, enkel nog Maritiem Park 3 inclusief bezoekcijfers tentoonstelling VSAmerika 4 gesloten vanaf najaar 2009 2
610.909
1.398.18 9
2012
5. SAMENWERKING BEDRIJFSLEVEN EN MEER ONDERNEMERSCHAP Voor het eerst werd er intens samengewerkt met het Antwerpse bedrijfsleven en de Haven. Voor het MAS was de inbreng van de privé ongeveer 17,5% van het totaalbudget (4 founders en 4 grote sponsors + bijna 1000 handjes) . Met in totaal meer dan zes miljoen euro aan sponsorings- en samenwerkingsovereenkomsten voor de bouw van het MAS en Red Star Line evenaren deze projecten het volume aan partnershipbijdragen van heel Antwerpen ’93. Dit is nog nooit gezien in Vlaanderen. We hebben hiermee een trendbreuk veroorzaakt en willen in de toekomst deze samenwerking nog verder uitbouwen. Ook de samenwerking met de Middelheim Promotors voor de organisatie van het Middelheim Project verliep zeer goed. In de toekomst willen we deze samenwerking met het bedrijfsleven meer structureel vorm geven.
6. AMATEURKUNSTEN -
oprichting HAK/FAMEUS: huis voor de amateurkunsten integratie Liefhebber in het HAK FOTO: oprichting Fonds voor de ondersteuning van de amateurkunsten
Over de drie behandelde jaren heen (2009, 2010, 2011) zijn er 169 projecten voorbij de jury van het Fonds voor Talentontwikkeling gekomen. Meer dan de helft van de projecten werd ook goedgekeurd.
Totaal aantal ingediende dossiers: 169 Ingediende dossiers in 2009: 30% Ingediende dossiers in 2010: 38% Ingediende dossiers in 2011: 32%
Totaal aantal ingediende dossiers: 100% Totaal positief geëvalueerde dossiers: 54% Totaal negatief geëvalueerde dossiers: 46%
Aanvragen vanuit de districten De overgrote meerderheid, nl. 59%, van de aanvragen zijn afkomstig vanuit het district Antwerpen. Disciplines De meeste aanvragen die binnenkomen zijn vanuit de muziek- en theaterwereld afkomstig. Dit is voor 28% van de totale aanvragen. Een combinatie van verschillende disciplines is dan weer populair. Meestal gaat dit over muziek of theater in combinatie met een andere kunstdiscipline. Aanvragen voor andere projecten als cd-opnames of filmvoorstellingen worden ook regelmatig binnengebracht, deze hebben wel minder slaagkansen. Voor projecten met ‘Beeldende kunst’, ‘Dans’, ‘Expo’ en ‘Poëzie’ worden ook elk jaar enkele aanvragen gedaan, maar wel in mindere mate.
