bkkcinspir ratieverslag 3 31 januari
Op 31 januari organiseerde het bkkc de inspiratiemiddag Leegstand als kans voor cultuur! in Brasserie de Gruyterfabriek te ’s-Hertogenbosch. Als makelaar verbindt het bkkc de zakelijke markt met het culturele veld. Brabant kent veel leegstand. Er wordt volop gediscussieerd over afbraak of herbestemming van lege panden en complexen. Leegstand biedt voor de korte en langere termijn veel kansen voor de culturele sector. Tijdens deze inspirerende bijeenkomst onderzochten we met de aanwezigen de kansen van crossfuncties tussen de zakelijke markt en het culturele veld.
Opening – plenair
Presentatie Frank Strolenberg door Halbe Geertsma – Het Notuleercentrum
De heer Frank Strolenberg Strolenberg - pro-
maken hebben. Het is in deze tijd heel moeilijk
grammamanager Nationaal Programma Her
om geld voor herbestemmingsprojecten beschik-
bestemming - geeft aan de hand van een
baar te krijgen. Intussen is er wel sprake van een
beamerpresentatie een inleiding op de thema’s
groeiend aanbod aan leegstaande gebouwen,
die deze middag aan de orde komen. In die
terwijl de vraag stagneert. De demografische
thema’s gaat het over nieuwe kansen, nieuwe
ontwikkelingen vertonen ook een onomkeerbare
opgaven en nieuwe opdrachtgevers. Met her-
trend. Er is sprake van een trek naar de steden,
bestemming kom je in een soort nieuwe wereld
vooral van jonge, hoog opgeleide vrouwen. In de
terecht. Bij wijze van allegorie wijst de heer
periferie blijven laag opgeleide mannen achter.
Strolenberg op The Wizard of Oz, een film uit
De behoefte aan voorzieningen verschuift steeds
1939 over een meisje met een hondje dat na een
meer naar zorg op maat. Op allerlei niveaus moet
wervelstorm wakker wordt. Ze ziet een nieuwe
worden nagedacht over andere producten en
wereld, met prachtige kleuren en zegt dan tegen
voorzieningen. Zaken die volgens de heer
haar hondje: ‘I have a feeling we’re not in Kansas
Strolenberg een belangrijke rol spelen zijn duur-
anymore.’ De wereld ziet er ineens heel anders
zaamheid, de gevolgen van ‘9/11’ en de ontwik-
uit. Zo leven Nederlanders niet meer in dezelfde
kelingen rond internet en de sociale media.
wereld en hetzelfde land als voor de crisis. We menen nog vaak dat de huidige situatie een
Visies
tijdelijke zaak is, maar de oude werkelijkheid
Voor herbestemming wordt gebruik gemaakt van
komt niet meer terug, aldus de heer Strolenberg.
de visie van de Amerikaanse hoogleraar Richard
Hij benadrukt dat dit vraagt om een nieuwe ma-
Florida, die bekend is geworden als promotor
nier van denken. Er is sprake van nieuwe kansen.
van de creatieve industrie. Hij benadrukt dat
Die moeten worden gezien en aangegrepen.
veel leegstand kenmerkend is voor de oude samenleving. Het Westen maakt een overgang
Tendens
mee naar een nieuwe samenleving van een
De heer Strolenberg noemt een aantal feiten
‘idee gedreven creatieve service-industrie’. Daar
waar overheden en opdrachtgevers mee te
hoort een andere ruimtelijke structuur bij. De
oude gebouwen bieden ruimte voor creativiteit.
Interessante voorbeelden van herbestemming
Inspiratie 1
Verder wordt gebruik gemaakt van de ideeën
zijn Welcome2Amsterdam, Albert Heijn op de
van Carl Rohde, een trendwatcher uit Nederland,
Vismarkt in Groningen en het Haka-gebouw in
Het Plan De kazerne in Eindhoven
die onder andere wijst op de trek naar de stad,
Rotterdam (een ontwikkeling waarin duurzaam-
door Halbe Geertsma – Het Notuleercentrum
en van Onno Ponfoort (bureau Berenschot), die
heid een grote plaats heeft gekregen). Ook kunst
wijst op de sterke behoefte van mensen aan
kan bij herbestemming een belangrijke rol spe-
authenticiteit.
len. Het grootste struikelblok voor herbestem-
Opening
Een rijk gedetailleerd plan dat niet even in een
ming zijn wijzelf, aldus de heer Strolenberg.
Mevrouw Annemoon Geurts heet iedereen
uurtje in zijn volle omvang is uit te leggen. De
Kansen
We noemen te gauw redenen waarom het niet
welkom. Na een voorstelrondje vertelt ze, samen
gemeente wees hun op ’t Klein Paradijs, een
Er is sprake van nieuwe markten. In 2030 kent
zou kunnen. Als we willen, kan het.
met Koen Rijnbeek, hoe het plan tot stand is
marechausseekazerne uit 1824 in het centrum
gekomen. Toen het ontwerpbureau moon/en/co
van de stad, waarvan zij eigenaar is. Het pand
Nederland 1,3 miljoen 80-ers, die niet meer standaard in een verzorgingshuis willen zitten,
De heer Strolenberg sluit af met de allegorie
tien jaar bestond, waren ze toe aan iets anders.
staat al dertig jaar min of meer leeg. Achter het
maar nieuwe wensen hebben. Daar kan de markt
waar hij mee begonnen is. De les die men uit
Ze zijn zich toen gaan inzetten voor de creatieve
pand zijn later paardenstallen en een koetshuis
op inspelen. Er is behoefte aan nieuwe zorg
de film The Wizard of Oz kan trekken, is: als je
industrie. Die vorm van industrie wordt in hun
gebouwd. Nog weer later is er een grote loods
combinaties. Ook daarin zitten kansen voor de
aansluit bij je eigen moed, hart en verstand kun
visie de komende jaren steeds belangrijker, als
voor Gemeentewerken bij gekomen. In tegen-
herbestemming van gebouwen. Voor architecten
je heel veel.
gids en motor van de economie.
stelling tot de kazerne is die loods nog geen
zit de groei van het werk niet meer in nieuw-
gemeentelijk monument.
bouw, maar in herbestemming en renovatie. Het
Achtergrond
principe van ontwikkelen, dat bij de oude manier
Inmiddels hebben ze vijf keer tijdens de jaarlijkse
’t Klein Paradijs
van denken hoort, moet plaats maken voor een
Dutch Design Week in Eindhoven een pop-up
Het plan houdt kort gezegd in dat het hele com-
principe van programmeren (een visie op hoofd-
restaurant met expositie geopend. Op sterren-
plex van zo’n 2.600 m2 wordt ingericht als ex-
lijnen, kleinschaligheid, een langzame waar-
niveau boden ze de gasten van het festival een
positie-, presentatie- en voorstellingsruimte. Er
decreatie, gericht op vraag en niet op aanbod,
plek om design te beleven. Er werden diverse
worden projecten geïnitieerd tussen de creatieve
een faciliterende overheid). Er gelden nieuwe
projecten uitgevoerd met een link tussen de
industrie en andere economische sectoren. De
principes: ga tactisch te werk in plaats van
creatieve industrie en andere economische
financiële basis van de inhoudelijke activiteiten
strategisch, kom in beweging (het gaat primair
sectoren. Zo werden ontwerpers gekoppeld aan
bestaat uit een restaurant met sterrenambities
om energie, niet om geld), bedenk dat het erom
de horeca, met de bedoeling dat ze samen iets
en een wat laagdrempeliger restaurant, een
gaat wat er in het gebouw gebeurt en niet hoe
konden bedenken om de omzet te verhogen of
kleine en een grotere boardroom, een theaterzaal
het gebouw eruitziet.
het werk te vergemakkelijken. De projecten heb-
die ook als congresruimte kan worden gebruikt
ben veel internationale publiciteit opgeleverd,
en zeven guesthouses. Ten slotte is er ook nog
Een van de problemen bij herbestemming is dat
ook voor de exposanten. Vier van de vijf keer
een creatieve sociëteit gepland, een huiskamer
de klassieke opdrachtgevers te maken hebben
betrokken ze een leegstand pand. Dat was dus
die permanent beschikbaar is.
met tegenvallende grondopbrengsten, over
al een vorm van (tijdelijke) herbestemming.
heden die moeten bezuinigen en private partijen
De gemeente heeft eerst geprobeerd het plan te
die minder risico willen en kunnen dragen. In
Intussen zochten ze naar een mogelijkheid voor
combineren met andere initiatieven. Dat stuitte
die situatie is het belangrijk dat alle partijen
een permanent podium voor de creatieve indus-
af op de high-end kwaliteit waar moon/en/
(architecten, ontwikkelaars en overheden) voor
trie, Creative Suites. Ze hebben de gemeente ge-
co voor staan. Bij die high-end kwaliteit moet
zichzelf de opdracht zien om een nieuwe manier
vraagd of daarvoor een pand beschikbaar was.
men overigens niet denken aan gouden kranen.
van denken en werken aan te leren. Belangrijke
Het ging hun om een high-end ontmoetings
Het gaat om de kwaliteit van de beleving: een
thema’s van het huidige kabinet als veiligheid
plek waar men de toegevoegde waarde van de
inspirerende omgeving met lekker eten. Op een
en leefbaarheid van de buurt moeten als
creatieve industrie kan beleven in combinatie
gegeven moment hebben ze de gemeente ver-
ontwikkelfactoren worden meegenomen.
met eten, drinken, slapen, werken en recreëren.
teld dat ze met zijn tweeën verder wilden gaan.
De gemeente heeft toen aangeboden dat ze een
niet in korte tijd terug te verdienen is, de huur
derde ijkjaar een bedrag tussen de 700.000 en
haalbaarheidsonderzoek mochten laten uitvoe-
zal dan ver boven een marktconforme prijs
1 miljoen. De investeerders krijgen door de stich-
ren voor de eigenlijke kazerne. Dat onderzoek
uitkomen.
ting in principe een social return aangeboden.
leverde een positief resultaat op: het project is
Daarbij hopen moon/en/co dat veel investeer-
zeer ambitieus, maar zeker haalbaar en uniek
Planning
ders de waarde van hun aandelen niet in geld
voor Nederland.
In februari 2011 hebben ze de wethouder ge
uitbetaald willen hebben, maar in ruil voor een
vraagd of ze het pand voor dertig jaar in bruik-
creatief project, business opportunity, aankoop,
Vervolgens hebben moon/en/co de gemeente
leen konden krijgen; met een lange looptijd is de
of feest. Voor obligatiehouders denken ze aan
gevraagd het plan mede mogelijk te maken,
investering wel terug te verdienen. De gemeente
een minimale inleg van 25.000 euro. Na vijf jaar
niet om het te financieren. Het gaat hen om
zou dan verder niets meer hoeven te doen. Het
starten ze met aflossen.
een andere manier van waarde ruilen, bijvoor-
idee is dat er een stichting komt ter behoud van
beeld netwerk en tijd in ruil voor obligaties. De
het vastgoed met daarnaast een exploitatie BV.
Vanuit de zaal wordt aan de ene kant gesteld dat
motivatie is dat wat zij gaan opzetten, iets gaat
Mocht de BV omvallen, dan heeft de stichting
het een illusie is om te denken dat je 6 miljoen
van de 4,4 miljoen die nodig is, voor renovatie en
betekenen voor de stad. Ze geven de stad een
de mogelijkheid om een andere invulling te
euro bij elkaar krijgt met kleine bedragen. Aan de
aanpassing inmiddels 4 ton toegezegd. Zo heeft
monument terug en voegen een cultureel en een
zoeken. De beoogde voorzitter van de stichting
andere kant wordt gewezen op een windmolen-
de architect al toegezegd dat hij zijn uren inzet
economisch programma toe. Daarvoor moeten,
is oud Philips directeur Jan Post, en man met
project in Den Bosch, dat deels is gefinancierd
in ruil voor aandelen. Er zijn ook aannemers die
in hun ogen, meer mensen warm te krijgen zijn.
een enorm netwerk en een hart voor cultuur. Hij
door een groep inwoners die elk 1.000 euro
met een personeelsoverschot zitten en die willen
is zeer enthousiast over het plan. Een van de
betaalden.
meewerken om hun expertise te kunnen vast-
Financieel
andere adviseurs is een bankdirecteur die denkt
Volgens de begroting is er een investerings
vanuit de nieuwe economie en de nieuwe reali-
Organisatie
behoefte van 6 miljoen. Daarvan is 1,6 voor het
teit. Hij is ervan overtuigd dat er 4,5 miljoen euro
Tot op dit moment hebben de initiatiefnemers
vastgoed en 4,4 voor de renovatie en aanpas-
uit de markt kan worden gehaald, via crowd
hun plan nog niet publiek gemaakt. Het bedrijfs-
Reactie
sing. Er zijn incidentele subsidies te krijgen, maar
funding.
plan is klaar en door een prominent uit de horeca
Vanuit de zaal wordt de mogelijkheid genoemd
dat zal niet voldoende zijn. moon/en/co willen
houden, al krijgen ze dan pas over een aantal jaren uitbetaald.
als haalbaar beoordeeld. De actieve werving
van prestatieafspraken met de gemeente. Op
geen structurele subsidies, ze willen juist laten
moon/en/co creëren met dit project een mini-
start zodra de afspraken met de gemeente
basis daarvan zou ook geld gegenereerd kunnen
zien dat cultuur niet per definitie van subsidie
economie. Zij zien het als een uitdaging om de
rond zijn. Momenteel wordt gedacht aan een
worden. Normaal zou dat volgens de Europese
afhankelijk hoeft te zijn. Overigens is het com-
vaste lasten zo laag mogelijk te houden, zodat
erfpachtconstructie, waarbij de gemeente zich
richtlijnen als staatssteun worden beschouwd. Er
plex voor geen enkele commerciële ondernemer
er zoveel mogelijk geld is voor het inhoude-
verplicht tot het vergoeden van de dan geldende
is echter een clausule die voor monumenten een
aantrekkelijk. Er zit namelijk een onrendabele top
lijke programma. Alle winst die ze maken in de
marktwaarde aan de aandeelhouders, mocht
uitzondering mogelijk maakt. De gemeente moet
op het pand, zoals vaak bij monumenten. Dat wil
horeca, komt ten goede aan de exposities en
de stichting omvallen. Dat biedt extra zekerheid
er wel voor waken dat er geen sprake is van on-
zeggen dat de investering van de verbouwing
projecten, volgens de exploitatiebegroting in het
aan de investeerders. Zonder actieve werving is,
eerlijke concurrentie ten opzichte van de overige
What I dream of is an art of ba alance Henri Matisse
horeca in de buurt, maar via een bepaalde con-
jullie geven. Kleine bedrijven willen alleen
Inspiratie 2
structie is dat te regelen. Er zijn gemeenten die
voor de naam al met jullie verbonden zijn.
dion in Amsterdam heeft gedaan (tien gulden
Het voorbeeld De Gruyterfabriek in ’s-Hertogenbosch
per steen).
door Ylse van Lanen – Het Notuleercentrum
al gebruik hebben gemaakt van die mogelijkheid.
• Geef mensen de mogelijkheid om stenen te adopteren, zoals men met het Olympisch sta-
Moon/en/co zijn inmiddels door allerlei partijen benaderd om ook over andere plannen na te denken. Dat willen ze wel doen, maar dan in
• Je kunt de crowdfunding ook aan één per-
opdracht.
soon overlaten. Die kan andere partijen benaderen, hoeft niet per se zelf iets te betalen,
Opening
wijze. Daar was het gebouw, bijvoorbeeld wat
maar fungeert wel als een soort borg.
De heer Clemens Bolhaar is directeur van de
elektra betreft, niet op berekend, waardoor de
• Jullie zitten in de goede regio. Eindhoven
Bossche Investeringsmaatschappij (BIM). Dit
situatie niet veilig was. Het werd duidelijk dat er
bedrijf is sinds 1986 eigenaar van De Gruyter
een nieuwe aanpak nodig was. De heer Bolhaar
Fabriek, dat op dit moment in gebruik is als
vond dat de BIM zich met dit gebouw moest
Tweede sessie
een van de grootste bedrijfsverzamelgebouwen
richten op met name de creatieve sector. Waar
• Je kunt aansluiten op bepaalde culturele
van Nederland. De heer Bolhaar schetst de ge-
creativiteit is, is altijd een grote spin-off aan
programma’s door de mensen uit te nodi-
schiedenis van het pand en de plannen voor de
economische ontwikkelingen. Er werden plannen
gen van tevoren in jullie restaurant te komen
toekomst tijdens de inspiratiemiddag ‘leegstand
gesmeed en de heer Bolhaar liet een kort filmpje
eten.
als kans voor cultuur’.
maken over de toekomstplannen. Die kleine
Initiatiefnemers vragen naar reacties, welke voorwaarden de aanwezigen zouden verbinden aan een investering en wat ze eventueel zouden
heeft veel grote ondernemers.
kunnen inbrengen.
Eerste sessie • Het is een goed en plausibel verhaal. Ik zou 10.000 euro willen inleggen als ik had.
• Zet in eerste instantie in op de grote bedrijven, al is het maar voor 50.000 euro per
investering leverde miljoenen aan subsidie op
• Je moet wel een bepaalde binding met Eind-
Achtergrond
vanuit Europa en de provincie, waardoor met
teerders nodig. Ik zou zelf niet verder willen
• Dit gaat goed komen. De bedrijven willen
Begin 1900 was De Gruyter een levensmiddelen
de plannen gestart kon worden.
gaan dan 25.000 euro. Ik zou eerst nog veel
wel. Ik zou me vooral op de grote bedrijven
fabrikant die producten maakte voor de vele De
richten.
Gruyterwinkels in het hele land. In Den Bosch
Het project is, mede ook vanwege aanbeste-
had De Gruyter drie fabrieken en was het een
dingsregels, in vele deelprojecten opgesplitst.
grote werkgever in de regio. De winkels van De
Zo kan helder en flexibel gewerkt worden en
Gruyter verkochten alleen de eigen producten,
blijft de regie in eigen hand. De projecten en
bedrijf. Voor crowdfunding heb je grote inves-
hoven hebben om mee te doen.
meer willen weten. • Ik zou netwerk, uren en expertise inbrengen.
• Ik wil wel overleggen over een programmati-
• Ik zoek als creatieve ondernemer naar de meerwaarde die het voor mij heeft. Ik wil ook
sche samenwerking. • Ik denk als architect al in die richting. Bij
graag weten hoe de coöperatiefactor precies
crowdfunding moet je splitsen tussen be-
hetgeen op den duur niet meer houdbaar was in
plannen worden stapsgewijs gerealiseerd. Het
in elkaar zit.
drijven/dienstverleners en particulieren. De
het tijdperk van de oprukkende supermarkten.
plan behelsde 35.000 m2, en daarvan is inmid-
laatsten komen pas als er iets gerealiseerd is.
Het pand aan de Veemarktkade bleef lang en
dels 60% gerealiseerd.
• Noem meer kleine bedragen. Grote bedrijven willen vaak andere dingen terugkrijgen dan
• Als je het met de gemeente rooit, komt het
vergeten leegstaan, want slopen was te duur. Toen de BIM het gebouw verwierf bleken er,
Verbouwing
onder andere in kasten, nog heel veel achter
In 2010 is de verbouwing gestart. Er bleek veel
gebleven zaken uit het verleden te liggen, waar-
betonrot en asbest in het gebouw te zitten. Door
• Ik kan expertise inbrengen.
mee het Brabants Museum de meest bezochte
de specifieke betonnen constructie van het
• Business Clubs bieden ook mogelijkheden.
tentoonstelling ooit in dit museum inrichtte.
gebouw is het mogelijk om veel weg te breken
met de bedrijven ook goed. • Tijdens de bouw kun je al beginnen met exposeren en met mobiele verkooppunten.
of tussen te plaatsen, wat een voordeel is. Verder
Er zijn er die nadrukkelijk aandacht hebben
Ontwikkeling
zijn in het hele gebouw de nodige voorzienin-
De BIM houdt zich tegenwoordig veel bezig met
gen gerealiseerd, zoals glasvezel en moderne
Sluiting
bedrijfsverzamelgebouwen en probeert zo een
verwarmingsketels. Tijdens de verbouwing is
Mevrouw Geurts belooft dat ze iedereen die
aanjager te zijn van economische ontwikkelin-
ongeveer de helft van de bedrijven blijven zitten.
een kaartje met een e-mailadres achter laat op
gen. Het aantal en soort gebruikers van de De
Er is afscheid genomen van bedrijven die niet
de hoogte zal houden van de ontwikkelingen.
Gruyter Fabriek groeide op ongestructureerde
in het nieuwe concept pasten, waarbij begeleid
voor cultuur.
is bij uitplaatsing of zelfbouw elders. Daardoor
Inspiratie 3
waren er wissellocaties beschikbaar voor de bedrijven die bleven. Hoe dan ook was en is er
Het Tijdelijke Gebruik Urban Bond
veel overlast van het verbouwen, maar men plukt
door Irene van Hooren – Het Notuleercentrum
er inmiddels ook de vruchten van. Ook staat er tegenover dat de huurprijs hetzelfde blijft voor de bestaande huurders.
Opening
essentieel zijn voor de economie van dat land.
Boris van der Ham – Waarom verdienen kunst
Mensen die hard werken hebben behoefte aan
Aan de buitenkant is ook veel gebeurd. Zo is er
en cultuur steun?
ontspanning, aan nieuwe prikkels. Creativiteit
in de jaren ‘70 op de buitenmuren trespa aange-
vrije lezing #23 – YouTube, geluidsfragment:
lokt creativiteit uit. Maar goed, als kunst en cul-
bracht, dat nu verwijderd is. Het oorspronkelijke
tuur nou zo economisch gunstig zijn, waarom
karakter is teruggebracht. Het uitgangspunt was het teruggeven van de eigen identiteit van het
typen contracten. Bovendien kunnen ruimtes op
pand, te beginnen met de eigen naam. Het doel
maat gemaakt worden voor de vrager.
was het geschikt maken van het gebouw voor
Wat is de zin van kunst en cultuur? Missen we er
moet er dan financiële hulp bij? Dat is op zichzelf
iets aan?
een goede vraag. Dat komt onder andere omdat de dingen die we vandaag mooi vinden, soms
Er is veel discussie over het nut van kunst en
in de tijd dat het gemaakt werd helemaal niet zo
creatieve bedrijvigheid voor de komende dertig
De verbouwing en doelstelling van de De Gruyter
cultuur. Is dat nou nodig? Kost dat niet pakken
mooi en normaal werden gevonden. Je hebt voor
jaar. De architect is Jeroen van de Ven van Tarra
Fabriek zijn een voorbeeld van duurzaam her-
met geld? Waarom doen we het niet zoals in
kunst en cultuur – voor eigenlijk alles – hoekjes
architectuur en stedenbouw. Verder wordt er
gebruik van een oud, leegstaand pand dat zorgt
Amerika, waar geen subsidies bestaan? Zo kan
nodig waar je kunt experimenteren, net zoals je
gewerkt met een eigen projectbureau. Ongeveer
voor het aanjagen van economische en creatieve
het toch ook?
dat doet in de wetenschap in een laboratorium.
acht mensen houden zich fulltime met De Gruy-
ontwikkelingen. Dit wordt mogelijk doordat bui-
ter bezig. Er wordt continu aangepast, er wordt
ten de gebaande paden gedacht en gehandeld
Allereerst de vraag: heeft kunt en cultuur zin en
hebben, wordt er nooit meer iets fundamenteel
heel flexibel gewerkt en gebouwd.
wordt en er vraaggestuurd gewerkt wordt. De
nut? Ja, kijk maar naar jezelf. Als je naar een
nieuws bedacht. Dan blijft het hooguit bij het
BIM betrekt de huurders zo veel mogelijk bij de
ander land gaat of als toerist naar een stad of
opschalen van wat er al is: overbluffen door veel-
Creatief ondernemerschap
verbouwing en huurt zelf ook bedrijven in, die in
een dorp gaat, ga je bijna altijd kijken naar dat
heid en grootheid.
Creatief ondernemerschap stimuleert de om
De Gruyter gevestigd zijn.
wat die plek bijzonder maakt: architectuur, rare
geving en fungeert als vliegwiel voor economi-
Als je meteen groots en meeslepend succes wilt
gewoontes, mooie schilderijen. Blijkbaar geven
De schrijver Menno ter Braak schreef daarover
sche ontwikkelingen. Een werkruimte in de De
Er is veel leegstand bij bedrijfsgebouwen/kan-
die elementen smaak aan een plek. Toeristen
in 1932 in zijn boek Afscheid van Dominees-
Gruyter Fabriek is erg gewild. Tot op heden kan
toorpanden, maar voor een plek in een gebouw
brengen jaarlijks in Nederland alleen al miljar-
land: ‘Imponeren is het valse surrogaat van de
de BIM nog steeds ‘selecteren aan de poort’.
met een hart en een ziel staan mensen nog
den in het laatje. Uit onderzoek blijkt ook nog
verwondering.’
Een bedrijf dat zich aanmeldt moet passen in
steeds in de rij.
eens dat plekken met een rijk cultureel klimaat
Urban is a way of life
de doelgroep. Zo moet 10% van de bedrijven of professionals beroepskunstenaar zijn. Ook Albert
Tot slot zal er in De Gruyter Fabriek altijd plaats
De aanwezigen bij sessie 1 zeggen het volgende
Verlinde Producties gaat zich hier vestigen.
zijn voor podiumkunsten. Er moet altijd iets te
te hebben gezien in de introductiefilm: beleving
doen zijn, zo is de ambitie, zoals dat bijvoor-
van de stad; gebruik van de publieke ruimte;
Huur wordt niet naar omzet berekend, dat vindt
beeld in de Westergasfabriek in Amsterdam het
jongerencultuur; jonge mensen die hun eigen
de heer Bolhaar een fout mechanisme. De prij-
geval is. Dit aspect moet nog versterkt worden
dingen doen; topsport; veel energie en bewe-
zen liggen tussen 40 en 130 euro per vierkante
en daar wordt aan gewerkt. Op een vraag uit
ging; een nieuwe generatie in ruimte; jong &
meter. Het streven is om een duidelijke prijs af te
het publiek wanneer de verbouwing helemaal
stad; nieuwe ruimtelijke elementen.
geven voor een bepaalde ruimte, dat is wat een
klaar zal zijn, antwoordt de heer Bolhaar dat hij
jonge ondernemer wil weten. De huurcontracten
eigenlijk hoopt dat het nooit klaar is. Maar het
De aanwezigen bij sessie 2 zeggen het volgende
zijn ook vaak flexibel en niet bindend voor meer-
huidige plan van transformatie strekt zich uit
te hebben gezien in de introductiefilm: jonge
dere jaren. Er wordt gewerkt met verschillende
tot 2014.
mensen; veiligheid; levendigheid, hip; goed
getrainde jongelui; mogelijkheden & kansen; ver-
kunstacademie doceert geen spuitkunst, terwijl
De stad vernieuwt zich elke vijf à zes jaar, is
zich dat tot vrijheid en ongebondenheid?
schillende expressievormen; creativiteit; sport.
het al meer dan 60 jaar bestaat. Urban wordt
constant in ontwikkeling. Ook dat is urban.
Ja, er zijn beheerders nodig van de accom-
door de mensen zelf geleerd, komt voort uit hun
modaties. De accommodatie is een vast
De heer Gilbert Vanblarcum benadrukt wat
eigen creativiteit. De Urban Bond Nederland
Vragen – sessie 1
gegeven, de verhouding tussen vrijheid en
urban is: kunst, cultuur, lifestyle, entertainment,
streeft naar meer professionaliteit.
• Is de Urban Bond een matchmaker tussen
ongebondenheid is als in iedere andere sport.
business en sport. Urban is ‘a way of life’. Urban
urban lifestyle en leegstand?
is ook stedelijk, een stadse manier van dingen
Voorbeelden
benaderen. Urban vindt zijn weg op alle terrei-
• een middenberm ingericht als skatebaan in Rotterdam
nen, is ongebonden en goed voor een omzet van
• een leegstaand pand dat multidisciplinair is
zeven miljard euro per jaar. Urban is:
ingericht met, freerunning, dansvloer, skateparcour
• sport – urban dance, freerunning, skateboarding, rolschaatsen, panna, b-ball, tricking • art – verfkunst, spuitkunst, video- en lichtkunst
denheid is omkadert door diverse wetten en
bieden voor leegstaande panden. Mensen
regels. Waar we gezamenlijk van leren, ieder
kunnen er tijdelijk iets gaan proberen.
op zijn of haar manier, is wanneer we samen-
• Hoe zijn jullie ontstaan?
werken. Het ongebonden willen zijn is wat
De bond is ontstaan uit de wens tot professi-
ons allen verbind.
onalisering. ‘We willen kunnen leven van onze
• een winkel met een inpandige skateramp
passie, net als andere sporters’. Het doel van
Vragen – sessie 2
• een pop-up store van een internetwinkel in
de bond is verenigen, het verbinden van de
• Wat doet de Urban Bond concreet?
Rotterdam die in korte tijd 120.000 bezoekers
vele overeenkomstige initiatieven in Neder-
Wij verbinden de initiatieven in Nederland. We
trok
land. We willen ervoor zorgen dat mensen
• business – lifestyle, pop-up stores, horeca
Leegstand als tijdelijke proeftuin
Dat urban grossiert in vrijheid en ongebon-
Ja. Wij willen in samenspraak oplossingen
• een urban manier van presenteren: de promo-
Urban is gedreven vanuit behoefte. Meestal ter
tie van de Volkswagen Up! in de Kalverstraat
ontspanning, maar de Urban Bond Nederland wil
in Amsterdam
zich inspannen om er een broodwinning van te
sponsoren vinden, zodat ze zich verder kunnen ontwikkelen. • De film ‘My Playground’ gaat over BIG Architects in Kopenhagen die zich in hun
brengen ze samen, zodat ze van elkaar kunnen leren. De leden willen professionaliseren, ze willen uit de hobbysfeer. De mensen die we zagen in de introductiefilm zijn allemaal onder nemers. Ze zijn niet gesubsidieerd en werken
maken. Creativiteit lokt creativiteit. Het positio-
Urban bestaat niet alleen in de Randstad, maar
ontwerpen laten inspireren door freerunners.
voor zichzelf. Neem urban dance, deze
neert een bepaalde cultuur, fungeert als broeikas
ook in kleinere steden als Enschede en Tilburg.
Ze leggen bijvoorbeeld ramps aan in hun
beroepsgroep danst vaak op hoog niveau
om iets uit te proberen. De invulling van de crea-
Verstedelijking versnelt het proces, maar ook in
gebouwen.
maar wordt niet als zodanig gewaardeerd.
tieve ruimte is niet enabled, multidisciplinair, bij-
de regio zal ruimte voor urban moeten worden
voorbeeld een ruimte voor freerunning. De ruimte
aangeboden.
wordt maar een aantal jaren gebruikt, bijvoor-
Het zou mooi zijn als Nederlandse architecten
Hierbij is de positionering van deze dansstijl
de kunstregeling daarvoor zouden gebruiken.
de oorzaak. Voor een balletvoorstelling bent
Leefomgeving en sportomgeving zijn dan één
u hoogstwaarschijnlijk bereid te betalen, voor
geheel en dat is heel duurzaam.
een urban dance show in een gebouw ergens
beeld als pop-up store. De ruimte wordt gebruikt
London en Berlijn hebben al plekken waar
om je aan anderen te laten zien en van elkaar te
mensen naar urban-voorbeelden kunnen gaan
• Hebben jullie met de PVV de tijd tegen?
achteraf waarschijnlijk niet. De urban dance
leren, bijvoorbeeld bij dance en andere urban
kijken, Nederland nog niet. In Berlijn is graffiti
Nee, juist niet. Men is wakker geschud: het
heeft de naam van een ‘rauwe grillige vorm
sporten. Voor urban bestaan geen leerlijnen, de
bijvoorbeeld een erkende kunstvorm. Er zijn
bond heeft daarom een plan samengesteld. Een
wandelroutes en apps om de werken te bekijken.
kan ook anders. • Zijn er geen beheerders nodig? Hoe verhoudt
van dans’. Om die reden scharen wij urban dance onder sport en niet onder kunst.
Everything you can imagine is s real Pablo Picasso
• Hoe kunnen jonge mensen met een idee de
Inspiratie 4
Urban Bond vinden?
de leeftijd van 8 t/m 12 jaar de Nederlandse
Kans en Noodzaak NV Monumenten Fonds Brabant
Kampioenschappen Urban Dance met 66
door H. Mutsaerts – Het Notuleercentrum
Onze profilering is nog niet erg hoog, maar in april 2013 organiseren we voor kinderen in
evenementen door heel Nederland. • Welke initiatieven van de Urban Bond kunnen
Opening
Een geslaagde herbestemming is een renda-
De heer Peter Stutvoet - legt uit dat voor veel
bele herbestemming. Een van de belangrijkste
het begin. Ons eerste grote project is Urban
vastgoed de insteek vanuit het monument van
uitgangspunten is het terugverdienen van de
Dance for Kids.
we bekijken? We zijn een jonge bond en staan nog aan
toepassing is, waarbij het gaat om de noodzaak
investering en een rendabele exploitatie van het
• Kunnen gehandicapten ook bij jullie terecht?
van herbestemming en kansen voor panden met
gebouw, zodat de inkomsten van het gebruik de
In deze sector wordt geen onderscheid
karakter. Vanuit de eigen expertise heeft MFB
kosten van instandhouding van het pand dekken.
gemaakt tussen mannen, vrouwen, gehandi-
vastgesteld dat er veel kansen zijn wanneer men
Er zijn in dat geval geen externe geldstromen
capten. Het gaat om je skills. De Urban Bond
op een bepaalde manier naar panden kijkt en
nodig. De kosten van herstel zijn extra kosten op
streeft naar beloning voor en erkenning van
niet probeert om alles te behouden. Bij monu-
de totale investering, die geen meeropbrengsten
deze skills.
mentenpanden gaat het om hetgeen van waarde
genereren. Bij het ontbreken van een sluitende
is. Men dient te trachten de authenticiteit van
exploitatie dient men te zoeken naar externe
Ik werk voor de gemeente en gemeentes zijn
panden te behouden tegen de achtergrond van
geldstromen/subsidie.
geneigd om dingen te plannen, ook ruimte
de historie en het verhaal van het pand. Een
• Dat ondernemerschap spreekt me wel aan.
voor sport. Veel gemeenteaccommodaties staan uren leeg. We willen mediators zijn. Een van onze part-
als handhaving en veiligheid om de hoek
monument heeft een beschermde status en men
Het traject van investeren naar het genereren van
dient aan een aantal voorwaarden te voldoen.
inkomsten is een creatief proces met verschillende actoren. Bij een herontwikkeling zijn vele
komen kijken. De bond wil pleiten voor een
ners is Velopa-Omniplay. In hun folder worden
gezonde kijk op mensen die actieve sporten
Bij niet-monumentale, maar wel waardevolle
partijen betrokken, zoals gemeenten in het kader
diverse ruimtelijke invullingen, met urban
willen beoefenen. Laten we de handen ineen
gebouwen is dat niet het geval. Daarom is de
van het aanpassen van het bestemmingsplan.
sporten, concreter uiteengezet.
slaan om deze sporten meer onder de aan-
dreiging voor dit soort gebouwen groter, omdat
Dit krachtenveld vormt geen belemmering, maar
dacht te brengen, zodat een groter publiek
een aantal zaken gemakkelijk kan worden aan-
juist een kans, want door herontwikkeling worden
zich erin kan vinden.
gepast. Ook met een geringe aantasting kan het
‘gaten’ in de bebouwing voorkomen. Er dient een
gebouw geschikt gemaakt worden.
ambassadeur bij betrokken te zijn, die het initi-
• De Stichting Ateliers Tilburg heeft een skatebaan geïnstalleerd in de oude NS-werkplaats, voor vijf jaar. De vraag naar handhaving en veiligheid blijft spannend bij dit soort tijdelijke
Kansen
atief neemt en gelooft in het plan en die dit kan
projecten in industriepanden. Er is een mini-
De heer Wout Vereecken vertelt dat er een hele
uitdragen naar externe partijen. Er dient sprake
mumvoorzieningenniveau nodig om activitei-
organisatie schuilt achter de bond. De heer
te zijn van een realistisch plan, want gebruikers
ten te kunnen ontplooien en sinds de ramp
Gilbert Vanblarcum, voorzitter van de bond,
hebben niet altijd het eindproduct goed voor
in Enschede is het voorzieningenpakket erg
initieert samen met het bestuur en commissies
ogen. Creativiteit heeft niet alleen betrekking op
streng.
plannen om urban te profileren, positioneren en
het ontwerp, maar ook op het aantrekken van
Iedereen die een sport gaat beoefenen is op
te professionaliseren. Het Bondsbureau, onder
gelden, het programma en het politieke proces.
de hoogte van de risico’s die het met zich
leiding van de heer Wout Vereecken, voert deze
meebrengt. Er heerst een bepaalde mate van
plannen uit. De aanwezigen wordt gevraagd om
Herontwikkeling
vanzelfsprekendheid aangaande opgelopen
kansen door te geven. De langetermijnvisie van
Herontwikkeling is eigenlijk een nieuw fenomeen
blessures in de urban sport. Niets is zo bela-
de bond is deelname van urban sporten aan de
en een complex traject, waarbij de centrale rol
den als het woord ‘urban’ aangezien termen
Olympische Spelen.
niet is weggelegd voor de architect, maar voor
de regisseur, die de creativiteit van alle partijen
genoemd een investering van 100.000 euro,
in een vroeg stadium te betrekken, zodat de
initieert en partijen met elkaar in gesprek brengt.
waarvan de huursom ongeveer 10% bedraagt.
bestemmingsplannen tijdig aangepast kunnen
De initiatiefnemer dient rekening te houden met
Voor de ondernemer/gebruiker bedraagt de huur
worden.
de verwerving, het milieu (vervuiling door het
10% van de omzet. De noodzakelijke investering
industriële gebruik), herstel en verbouw, instal-
staat dus gelijk aan de te realiseren omzet. Er
Opmerkingen
laties, architect/adviseurs en financiering (BTW);
kan ook worden gedacht aan een huur, die gere-
Er wordt gevraagd naar het herontwikkelen
al deze aspecten hebben effect op de huurprijs.
lateerd is aan de door de huurder gerealiseerde
van kerken. Vanuit het bisdom is men verplicht
omzet om te voorkomen dat wegens te hoge
om bepaalde eisen te stellen aan toekomstige
Herbestemming voorkomt verlies van het pand,
huur het pand leeg komt te staan. Gebruik van
gebruikers van kerken. Vorig jaar heeft men voor
want wanneer het pand wordt afgebroken bete-
het pand leidt tot andere activiteiten en heeft een
de eerste maal toestemming gekregen van het
kent dit niet alleen een cultuurhistorisch verlies,
positief effect op de omgeving, de buurt en wijk.
Bisdom Breda om in de Sint Jan in Roosendaal
maar ook het verlies van het verhaal van
Hieruit volgt weer een andere vorm van rentabili-
het pand. Tevens speelt hierbij de ecologische
teit, naast de financiële.
footprint een rol (afvalstoffen, grondvervuiling) en
carnavalsactiviteiten te laten plaatsvinden voor tijdig instappen in een herontwikkeling is een
met name gezinnen met kinderen en als opvang
lage m²-prijs. Er wordt teveel gedacht vanuit het
bij slecht weer. Het Bisdom Den Bosch en Breda
het is daarom interessant om na te gaan of een
Het is zowel voor de investeerder als de
vullen van leegstaande ruimten en niet vanuit de
hebben geen moeite met maatschappelijke of
pand kan worden herontwikkeld.
huurders van belang dat potentiële huurders
behoefte van de markt. Daarom is het voordeel
sociale activiteiten, maar zijn geen voorstander
over een goed ondernemingsplan beschikken.
van herontwikkeling ‘on the spot’ dat het project
van culturele activiteiten. De activiteiten moeten
Financieel
In de investering moet worden uitgegaan van
concreet is, waardoor men meer geïnteresseerde
passen in de context van de betreffende kerk.
De investeringen en de huursom zijn onlosmake-
het feit dat het pand niet onmiddellijk volledig
partijen kan aantrekken, die de behoefte van de
lijk met elkaar verbonden. Als voorbeeld wordt
verhuurd zal zijn. Het voordeel van het vroeg-
markt meebrengen en die op de hoogte zijn van
Gevraagd wordt naar de relatie tussen herbe-
lokale initiatieven.
stemmen en de woonfunctie. NV Monumenten Fonds Brabant is hier geen voorstander van,
Creativiteit
omdat panden enorm moeten worden aangetast
De heer Stutvoet toont enkele succesvolle
om deze geschikt te maken als woonruimte,
herontwikkelingen van panden in het kader van
zoals door het realiseren van vluchtwegen en
ontmoeten en samenkomen, dienstverlening en
daglichttoetreding. Men beschikt over een klein
detailhandel, muziek, dans en sport en am-
aantal woningen in het hogere segment, want
bachten en broedplaatsen. Hierbij kan men ook
grote investeringen in een woonbestemming
denken aan tijdelijk gebruik.
leiden tot een hoge huur. Dit soort woningen kan bijvoorbeeld verhuurd worden aan ondernemin-
Kansen ontstaan door samenkomen, inspireren,
gen, die deze gebruiken voor het onderbrengen
samenwerken, creëren en vooral: ondernemen.
van expats. Wonen kan als tijdelijke bestemming
Bij herontwikkeling is het leidmotief creativiteit.
worden beschouwd.
Door het inzetten van creativiteit kan de creativiteit bij andere partijen ontwikkeld worden.
Er vindt een korte discussie plaats over problemen die men in de praktijk ondervindt, zoals het
Men start als initiatiefnemer van een heront
voortijdig afhaken van huurders en het aantrek-
wikkeling. Samen met de eindgebruiker worden
ken van belangstellende partijen voor vrijko-
in een vroeg stadium de publieke partijen en
mende ruimtes en panden. Geconcludeerd wordt
deskundigen erbij betrokken. Uiteindelijk ont-
dat ook hierbij creativiteit en grote inzet van
staat er een team, dat er gezamenlijk voor
vooral de eigenaar van het pand een belangrijke
wil gaan. Het is van belang om de gemeente
rol spelen.
Terugkoppeling & afsluiting – plenair
Terugkoppeling door Halbe Geertsma – Het Notuleercentrum
Sessie 1 Het plan
ondernemers een ziel aan het project laat geven,
De kazerne in Eindhoven
doe je meer dan ruimte beschikbaar stellen. In
Mevrouw Annemoon Geurts en de heer Koen
beide bijeenkomsten was sprake van een goede
Rijnbeek hebben in beide bijeenkomsten hun
discussie.
plannen voor de voormalige marechaussee kazerne in Eindhoven uitgelegd. Ze zijn begon-
Sessie 3 Het tijdelijke gebruik
nen met een pop-up restaurant met expositie
Urban Bond Nederland
tijdens de Dutch Design Week, gedurende vijf
De heer Gilbert Vanblarcum geeft aan dat de
achtereenvolgende jaren. Dat was een succes.
eerste bijeenkomst interessante punten aan
Vervolgens hebben ze bij de gemeente geïnfor-
de orde stelde. De deelnemers waren ook erg
meerd naar een pand waar zoiets permanent
benieuwd naar de invulling van de lege ruimtes.
en in een meer uitgebreide vorm zou kunnen
Het ging om drie punten: sport, art en business.
worden gedaan. Het gaat hen erom in Eindhoven
Men heeft een aantal voorbeelden kunnen zien
een podium voor creatieve industrie te realise-
van wat nu al gerealiseerd wordt. Er werden
ren. De bedoeling is dat het project uiteindelijk
diverse vragen gesteld. Een belangrijke vraag
zichzelf kan financieren. Op dit moment zijn
ging over veiligheid bij sport. Op dat punt is een
moon/en/co nog met de gemeente in gesprek
vergelijking gemaakt met andere sporten en
over de constructie.
gezegd dat elke sport risico’s meebrengt.
Sessie 2 Het voorbeeld
Sessie 4 Kans en Noodzaak
De Gruyterfabriek in ’s-Hertogenbosch
NV Monumenten Fonds Brabant
De heer Clemens Bolhaar heeft vooral gesproken
Er is gesproken over kansen voor en noodzaak
over het spanningsveld dat er is als je bezig bent
van herbestemming. De heer Peter Stutvoet
013 7508422
met de herbestemming van een dergelijk groot
heeft benadrukt dat het belangrijk is om ge
[email protected]
gebouw, dat tegelijk een prachtig stuk cultureel
bouwd cultureel erfgoed te bewaren. Als je
erfgoed is. In zijn presentatie heeft hij de gebrui
beseft dat aan gebouwen verhalen vastzitten,
kers centraal gesteld. Als het pand een juiste
moet je ook beseffen dat herbestemming ervoor
eindbestemming krijgt voor goede gebruikers,
kan zorgen dat die verhalen niet verstommen.
krijgt het opnieuw een ziel. Daar is in de voor
Een ander aspect dat hij heeft benadrukt, is dat
bereidingstijd veel aandacht aan gegeven en
herontwikkeling vraagt om creativiteit van alle
dat heeft de heer Bolhaar in de beide bijeen
betrokken partijen. Een van de slogans van MFB
komsten overgebracht. Daarbij heeft hij ook aan-
is: eerst rekenen, dan tekenen. Dat geldt voor de
druk
gegeven dat er een nieuwe doelgroep in beeld
initiatiefnemer, maar ook voor de ondernemer die
Drukkerij Hub. Tonnaer
is: de creatieve ondernemers. Als je dergelijke
als huurder optreedt.
colofon bkkc Frederiek Dijkstra projectleider Leegstand als kans voor cultuur
fotografie omslag www.fourpack.nl fotografie binnenwerk Hanneke van Oostaijen
ontwerp www.fourpack.nl
bkkc Spoorlaan 21 i-k 5038 CB Tilburg 013 7508400 www.bkkc.nl
[email protected]
