BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008

Christelijke Hogeschool Windesheim

School: School of Built Environment & Transport Opleiding: Deeltijd- maatwerk Bouwkunde Onderwijsmodules: Landschapsarchitectuur-Tuinkunde & Stedenbouw Docent: Ir. J.J.A. Heijligers Auteur: D. Boes © Dirk Jan Boes 2008, Op gedeelten van deze rapportage rust auteursrecht, deze blijven dan ook eigendom van de rechtmatige eigenaar.

DEFINITIEF

BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008

In opdracht van:

VORMGEVING | OPMAAK Dirk Jan Boes FOTOGRAFIE | ILLUSTRATIES | SCHETSEN Dirk Jan Boes (tenzij anders vermeld) PRINT Team 2 Studio voor de bouwkunst Reacties en bijdragen kunnen gezonden worden naar: [email protected]

Colofon


© Dirk Jan Boes, 2008 www.xclusive-design.nl

VERANTWOORDING VOORZIJDE OMSLAG Illustratie: Fontein + Havezate Marxveld te Vollenhove Illustratie: Maria Kerk te Vollenhove Dirk Jan Boes Illustratie: Kaart van Bleau Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649 Illustratie: Stadswapen Vollenhove Afkomstig van de kaart van Bleau // Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649

VERANTWOORDING ACHTERZIJDE OMSLAG Illustratie: Kaart van Bleau Theatrum urbium Belgicae Foederatae, van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649 Bron gedicht: Bron gedicht: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn

Illustratieverantwoording omslag

BINNEN DE MUREN VAN MARXVELD ANNO 2008

Inhoud Colofon / omslagverantwoording ______________________________________________________ 1 1 Inleiding ____________________________________________________________________ 2 1.1 Voorwoord _______________________________________________________________ 3 1.2 Inleiding __________________________________________ 4 1.3 Situering van het plangebied _______________________________________________ 5 2 Onderzoek

__________________________________________________________________ 8

2.1 Geschiedenis ‘Havezate Marxveld’ _______________________________________________________________ 8 2.2 Geschiedenis ‘Tuinen van Marxveld’ _____________________________________________________________ 12 2.3 Uitgangspunten (her)ontwerp 1984 ___________________________________________________________________ 13 2.4 Analyse complex Marxveld ___________________________________________________________ 14 3 Beelden ________________________________________________________________ 15 3.1 Sfeerbeelden ________________________________________________________________ 15 4 Analyse ‘Tuinen van Marxveld’ ____________________________________________________________________ 19 4.1 Macro analyse & conclusies ______________________________________________________________ 19 4.2 Meso analyse & conclusies ___________________________________________________ 24 4.3 Micro analyse & conclusies ______________________________________________________________ 30 5 De Tuin ________________________________________________________________ 36 5.1 Gereedschappen ________________________________________________________________ 36 6 Herontwerp / aanbevelingen ‘Tuinen van Marxveld’ ________________________________________________________________ 43 6.1 Aanbeveling ‘Tuinen Marxveld’ ______________________________________________________________ 43 6.2 Het herontwerp___________________________________________________ 44 6.3 Ontwerp ‘Tuinen Old Ruitenborgh (1) & Toutenburg’ (2) ___________________________________________________ 45 6.4 Ontwerp ‘Openluchttheater ‘Ruine Toutenburg’ (3) ______________________________________________________________ 50 7 Conclusie ________________________________________________________________ 53 Bronvermelding ______________________________________________________ 54

Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__

BOUWKUNDE ARCHITECTUUR

2


HOOFDSTUK

1.1

1

Inleiding

VOORWOORD De tuinen van Marxveld, behorend bij de Havezate Marxveld, zijn kenmerkend voor het pittoreske stadje Vollenhove. Een vergeten stad met een luisterrijk verleden: dat is Vollenhove. In een imposant kasteel resideerde hier de bisschop van Utrecht als landsheer van het Oversticht. Eeuwenlang blies er een zilt zeewindje door de straten. Het kasteel en de zee zijn verdwenen maar het stadje mag er nog altijd zijn. Met vele historische locaties waarvan havezate Marxveld met zijn prachtige tuinen er slechts één is. Marxveld, een zogenaamde havezate: een edelmanswoning waaraan het recht gekoppeld was om in de Staten van Overijssel zitting te hebben. Edelen waren daardoor verplicht om zich in Vollenhove te vestigen. Dat leidde tot een unieke gemeenschap van burgers en edelen.

Sfeerbeeld van het omvangrijke kasteel Toutenburg waarschijnlijk ronde de periode Van den Boetzelaar: 1581 - 1639

(schilderij van F. Camerlinck, afbeeldingsbron: www.kasteleninoverijssel.nl)

In Vollenhove wonen tegenwoordig een kleine 5000 mensen. Door de eeuwen heen lag het inwonertal echter maar rond de 1000. In totaal waren er in het verleden twaalf havezaten in de stad en acht in het omringende gebied. De ommuurde tuinen van havezate Marxveld geven een indruk van de levensstijl van de edelen. In deze tuin zijn 4 verschillende tuinstijlen toegepast, deze worden dan ook gezien als één van de meest bijzondere in de omgeving. Het leek mij dan ook een geschikte locatie voor mijn opdracht van het vak Landschap- en Tuinkunst & Stedenbouw.

Het plan van Ir. Cornelis Lely met de drooglegging van de voormalig Zuiderzee. (afbeeldingsbron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Zuiderzee_(water))

Sfeerbeeld van het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove aan het strand met de verloren zee.


(afbeeldingsbron: www.inoudeansichten.nl, Geplaatst door Roel Sieders)


3


1.2

INLEIDING Vollenhove is een stadje dat in de 11e eeuw is ontstaan op een opduiking van de uit de ijstijd daterende stuwwalgordel, welke loopt in de lijn Urk-Hoorn-Castricum. Hiermee onderscheidt Vollenhove zich dan ook van omliggende plaatsen welke ontstaan zijn door de veenontginning (turfwinning). Vollenhove is ontstaan rondom de Grote Kerk en het daarachter gelegen bisschoppelijke slot ’t Olde Huys. Dit slot is inmiddels verdwenen en de omgrachting is vergroot tot haven. De aanwezigheid van bisschop Godfried van Rhenen en een Latijnse school heeft veel adel aangetrokken. Dit verklaart het grote aantal havezaten (oorspronkelijk 17) die in de stadje gelegen zijn, waaronder ook de prachtige Havezate Marxveld. Havezate Marxveld is gebouwd in 1620 en verkeerde door de jarenlange leegstand in verwaarloosde toestand, evenals de tuinen. Ook in het centrum gelegen en grenzend aan de tuin is de Kleine Kerk (O.L. Vrouwe kerk - Geref.). Een sober, eenbeukig gebouw uit 1434. De toren is van latere datering. Kerk en toren zijn eind vorige eeuw gerestaureerd, in respectievelijk 1913 en 1961. Tevens ligt in de directe omgeving van de Havezate Marxveld het voormalig gemeentehuis ‘Old Ruitenborgh’ van de voormalige Gemeente Brederwiede (heden Gemeente Steenwijkerland). Old Ruitenborgh is gelegen ten zuiden van Havezate Marxveld. Zowel Old Ruitenborgh als Marxveld zijn ommuurd. De tuinen van Marxveld gelden heden echter als één van de belangrijkste en meest historische van het stadje Vollenhove. Voor de opdracht van Landschapsarchitectuur & Tuinkunst zijn dit de belangrijkste aspecten: Het onderzoek naar het ontstaan van de nu huidige tuinen en een analyse/ herontwerp voor deze tuinen. Dit boekwerk geeft uw inzicht in de ‘Tuinen van Marxveld’ behorende bij de ‘ Havezate Marxveld’ te Vollenhove. Onder anderen wordt weergegeven hoe de tuinen zich door de jaren heen hebben ontwikkeld en tot stand zijn gekomen. Tevens zal de roemruchte geschiedenis van de ‘Havezate Marxveld’ worden beschreven. Verder vindt u in dit boek een goede weergave van de wijze waarop de ommuurde tuinen vanuit stedenbouwkundig oogpunt zijn gesitueerd (het zogenaamde Macro schaalniveau). Op dit niveau wordt het gehele stadje Vollenhove geanalyseerd en tevens een wordt een klein gedeelte van de Gemeentes Steenwijkerland en de Gemeente Noordoostpolder beschreven.

‘t Is onze ondergang en dood De demping onzer zee Zij gaf ons, zijhat schamel brood Wij deden het er mee. Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__

Bron gedicht: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn

Plattebrond van de stad Vollenhove uit het midden van de 17de eeuw. De stad had geen eigenlijke haven; de boten meerden af aan een steiger. Bron: Vollenhove: Ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee, Peter Dorleijn (Kaart van Bleau, rijksarchief in Overijssel, Zwolle).

Deze analyse geeft een goed beeld hoe de verhoudingen zijn tussen groen en bebouwing in het stadje en de directe streek hier omheen. Vanuit een kleinere schaal (Meso schaalniveau) worden de ‘Tuinen van Marxveld’ uitgelicht . Hier opvolgend zullen de tuinen op Micro schaalniveau worden uitgelicht en deze zullen worden geanalyseerd. Uit deze analyses zal een conclusie worden getrokken waardoor er een herontwerp tot stand kan komen voor een bepaalde plaats. Ook is in dit boekwerk een duidelijk beeld geschept van de verschillende toegepaste gereedschappen.


4


1.3

0

SITUERING VAN HET PLANGEBIED

30 km

0


5 km


5


1.3

Overzichtskaart Provincie Overijssel / Topografische Dienst Kadaster (c)


Bron: website hp://gisopenbaar.overijssel.nl/website/cultuurhistorie/choi_overijssel.html

VERVOLG

Overzichtskaart Stad Vollenhove / Topografische Dienst Kadaster (c)



6


1.3 0

SITUERING VAN HET PLANGEBIED

30 km

Overzichtskaart Stadshart Vollenhove, uitgelicht Bisschopstraat 22 ‘Havezate Marxveld’ / Topografische Dienst Kadaster (c)




7

Telst met dank aan website: henkvanheerde.nl


HOOFDSTUK

2.1

2

Geschiedenis

GESCHIEDENIS ‘HAVEZATE MARXVELD’ De havezate Marxveld en de bijbehorende tuinen zijn gevestigd aan de Bisschopstraat 22 te Vollenhove. Boven de deur van het pand (eigenlijk de zijgevel) staat de naam in zwarte hoofdletters geschreven. Rechts naast het huis staat nu een smeedijzeren hek, vroeger was er een stenen muur met een poort, waardoor men aan de voorkant van het huis op een plein kwam. Later is de verdieping op het huis gekomen. Het huis is inpandig vele malen ingrijpend gewijzigd, de buitenzijde vooral in 1860. Het voormalige koetshuis aan de oostzijde van het huis heette "Telvoren", later ook Tilvoorde (tot de stroopfabriek aan de overkant van Marxveld deze naam kreeg) en was jarenlang het onderkomen van de Oudheidkamer. Het pand westwaarts van het huis tot aan de hoek Bisschopstraat - Bentstraat heet "Eckelenboom" en herbergt nu enkele woningen van woningstichting Wetland Wonen. De geschreven geschiedenis van Marxveld, dat toen nog niet zo heette, begint rond het begin van de 16e eeuw. Willem Sloet komt als eigenaar voor op een lijst van brandladders en brandhaken die het stadsbestuur in 1501 had laten opmaken.

Pentekening vermoedelijk 18 eeuw ‘Havezate Marxveld’

Bron website: kasteleninoverijssel.nl

Bij de huwelijksvoorwaarden, gesloten 17 januari 1506 tussen Willem Sloet en joffer Ghese van Inghen, brengt hij onder anderen "dat huys ende hoff met cleynoden ende soe als dat staet ende gelegen is bynnen Vollenhove” mee. Willem Sloet hertrouwt na het overlijden van zijn eerste vrouw met Henrica van Suyrbeeck in 1521. Dan wordt de ligging van het huis omschreven als gelegen aan de Bisschopstraat tussen de woningen van de weduwe van Roelof Vos ten westen, de erfgenamen van Johan ter Berchorst ten oosten en strekkende van de Bisschopstraat tot aan de Hofstraat. Van Willem Sloet is niet veel meer bekend dan dat hij in 1520 werd benoemd tot schout van Steenwijk. Agnes, een dochter van Willem Sloet en Reiniera van Suurbeeck, bracht door haar huwelijk Marxveld aan Roelof van den Clooster tot Vledderinge (een havezate bij Meppel). Na hun overlijden kwam Marxveld aan hun dochter Margaretha van den Clooster, de vrouw van Rutger van der Marck, en werd het Cloostermark genoemd: een samentrekking van 'Clooster' en 'Marck', beider namen. In het archief van Middachten komen in een acte van 13 mei 1600 de namen voor van Rutger van der Marck zu Ahuss en Margaretha van den Clooster. In een opgave van de jaarlijkse inkomsten van de Kleine Kerk uit + 1606 staat: Juffer van der Marck van de hoff van L. Vrouwen karcke jaarlix 21 stuvers. Dit is dus een soort pacht. Harmen van der Marck verklaarde te Vollenhove op 1 december 1623 overgedragen te hebben zijn 1/5 deel van landerijen en behuizing binnen Vollenhove die hij van zijn broer Adolph van der Marck gekocht had en die zijn broer van zijn overleden moeder geërfd had. Hij draagt nu alles over aan Jr. Arend Sloet ten Tweenijenhuizen, dit naar een maagscheid tussen voornoemde vrienden en verwanten op 8 december 1621 opgericht (archief Marxveld). Everhart van der Marck, kanunnik van Oldenzaal, draagt hem 10 oktober 1625 ook 1/5 deel van Marxveld over. Dit stuk en andere stukken van de periode 1575 - 1595 bevinden zich in het archief Sloet, Rijksarchief Zwolleffgdfg, inv. no. 56 en 57.

Westgevel oktober 2008 ‘Havezate Marxveld’


Bron: Dirk Jan Boes

In deze tijd moet Marxveld een ingrijpende verbouwing hebben ondergaan ter verhoging van het aanzien. Daarvoor moet het huis een veel eenvoudiger karakter hebben gehad. De Vollenhoofse edelen merkten er in 1653 schamper over op dat het met riet en stro gedekt was geweest als was het slechts een 'gemeen borgerhuis'.


8


2.1

VERVOLG Zeker is dat Arend Sloet de gevel aan de straatkant opnieuw heeft laten opmetselen, het dak laten vernieuwen en de bovenkamers laten verbeteren. Inwendig dateert thans alleen het balkenplafond Nog uit die tijd. Het gebruik van schelpmotieven boven de vensters doet vermoeden dat Arend zich bij de renovatie heeft laten inspireren door het juist gereedgekomen nieuwe raadhuis uit 1621. Bij de verdeling van de ouderlijke erfgoederen door hun kinderen op 12 juli 1651 werd het huis en hof met zijn adellijke gerechtigheden binnen Vollenhove gelegen en andere vaste goederen toegedeeld aan juffer Margaretha Sloet. Deze Margaretha Sloet bracht Marxveld door haar huwelijk met Lodewijk Gansneb genaamd Tengnagel in dat geslacht. Bij akte van 2 februari 1654 geeft zij aan haar man, om gedurende zijn leven in volle eigendom te beheren en te bewonen, haar huis en hof met zijn adellijke gerechtigheden te Vollenhove, strekkende noordwaarts aan de Bisschopstraat tot zuidwaarts aan de Hoffstraat = Nieuwstraat = Groenestraat. Hij werd in 1654 van Marxveld verschreven nadat met veel moeite het huis, dat hij in 1645 nog 'Cloostermarck' noemde, als havezate erkend werd door de Overijsselse Staten. De naam Cloostermarck zou al gauw daarna worden verdrongen door die van 'Marxveld', want Lodewijk liet zich als 'tot Marxveld' ten landdage verschrijven. Blijkbaar vond hij de deelname aan het landsbestuur van Overijssel niet voldoende, want in 1663 deed hij moeite om in het Vollenhoofse stadsbestuur te komen. Hij werd tot schepen verkozen, maar zou het niet worden omdat hem duidelijk werd gemaakt dat zijn riddermatigheid dit belette. In 1674 kocht hij het huis met de daar achter gelegen tuin ten oosten van Marxveld van bewoner dr. Winold Telvoren en voegde het aan de havezate toe. Het huis werd daarna ook Telvoren genoemd. Alhoewel Arend Sloet het huis meer aanzien had gegeven, ging het in uiterlijk en omvang de woningen van vooraanstaande burgers toch niet te boven. Marxveld telde tot 1682 vijf schoorstenen; de aanzienlijkste burgerwoningen in de stad bezaten er evenveel of zelfs meer. Lodewijks oudste dochter Armgardina Margaretha breidde in 1692 het grondgebied van de havezate verder uit door van Arend Coenraad van der Lawick tot Benthuis de hof achter de Kleine Kerk te kopen. Door deze aankoop grensde het complex aan de oostzijde aan de Kerksteeg. Armgardina Margaretha Gansneb genaamd Tengnagel trouwt op huwelijkse voorwaarden van 27 november 1698 met achterneef Gijsbert Frederik Sloet, die 14 jaar jonger was. Zij had bij die gelegenheid laten vastleggen dat hij zijn leven lang van haar havezate aan de landdagen zou mogen deelnemen.. Hij noemt zich in 1706 tot Marxveld, en zo kwam deze havezate weer in het geslacht Sloet. Na het beëindigen van zijn militaire loopbaan in het regiment Van Hessen - Homburg liet hij zich in 1722 van Marxveld verschrijven. Armgardina overleed in 1723. In 1723 wordt Cabanus als huurder van Telvoren genoemd. In het archief Sloet berust een inventaris van obligaties enz., d.d. 24 april 1728 in de boedel van Arent Herman Sloet, waar onder no. 11 voorkomt: aflossing van 25 stuivers 's jaars gaande uit het huis van Marxveld en uitkoop van 28 stuivers uit Rotger van der Markshuis, nu Marxveld. Hoewel van Marxveld verschreven, woonde Gijsbert als weduwnaar meestal op zijn buitengoed Scherpenzeel bij Olst. Rond 1740 heeft hij Marxveld laten verbouwen. De thans nog aanwezige decoratie van diverse vertrekken - schoorstenen, deurpanelen en stucplafond - dateert uit deze tijd. Als vertrekken werden genoemd het salet (de latere grote zaal), de kamer van Gijsbert Frederik Sloet, de kelderkamer (opkamer) en de keuken. Van Marxveld werd in 1759 verschreven de landrentmeester Coenraad Willem Sloet, die als medeerfgenaam, de andere 1/10 delen van Marxveld van zijn broeders en zusters enz. had overgenomen. Beide huizen waren in die tijd verhuurd, omdat men doorgaans elders verbleef. In die akten staat: de havezate Marxveld met recht van verschrijving ten landdage, bestaande uit twee huizen, naast elkaar aan de Bisschopstraat, thans bewoond door Adolph Oirbaan en de Wed. van Ds. Landman, waaraan ten oosten Hendrik Polman en ten westen Vrouwe Douariere van Haersolte tot den Oldenhave, met wheere, grond, hof, schuren enz. bezwaard met 1 gld. 4 st. jaarlijks aan het Weeshuis van Vollenhove.

Dirk Jan Boes // Deeltijd- maatwerk student WIndesheim // School Of Build And Environment

S1023449 BOUWKUNDE

9


2.1

VERVOLG Uit stukken over een hevige verwarring over de verschuldigde uitgangen ten voordele van het Weeshuisuit Marxveld en Benthuis is af te leiden, dat grond van de hof van Marxveld destijds van Benthuis is aangekocht. Coenraad Willem Sloet overleed ongehuwd in 1784, na tot testamentaire erfgename te hebben ingesteld zijn schoonzuster F. M. Sloet douairière van Boldewijn Sloet tot Lindenhorst. Haar zoon Reint Wolter, neef van Coenraad Willem, erfde Marxveld 'vanwege een byzondere affectie' en werd in 1785 van Marxveld verschreven. Reint had rechten gestudeerd. Als rechtsgeleerde lag voor hem een succesvolle carrière in het verschiet. Maar in 1788 werd hij vanwege zijn hervormingsgezindheid, die zich uitte in de weigering de vernieuwde eed op de constitutie af te leggen, als statenlid geschorst. In 1795, in de Franse Tijd, beleefde hij een glorieuze terugkeer in de politiek als drost van Vollenhove. In 1805 promoveerde hij z elfs tot Overijssels hoogste politieke ambt als drost van Salland. Hij verkocht 31 december 1805 de Benthe, strekkende van de Bentsteeg tot aan de Bentdijk aan Anthonie Sloet van Oldruitenborgh. Reint Wolter Sloet overleed ongehuwd 25 augustus 1842 op zesentachtigjarige leeftijd in zijn buitenverblijf Scherpenzeel. Reint Wolter Baron Sloet tot Marxveld liet bij testament, gedeponeerd ten kantore van de notaris te Wijhe bij acte van 16 juni 1839, Marxveld na aan zijn nicht, Douairière Johanna Phillippa H. Baronesse van Knobelsdorff, geboren Baronesse van Dedem. Bij akten van publieke verkoop en toewijzing van 15 en 29 september 1857 verkocht zij de havezate Marxveld met de gehele tuin en het daaraan gelegen woonhuisje Tilvoorde, kadastraal Sectie A, no. 269, 270 en 271, geheel groot 48 roeden, 40 ellen voor f 3.657,24. Teunis Everts Spit was de hoogste bieder, maar was gemachtigde voor een ander. Koper bleek de 26-jarige Gerard Baron Sloet, kandidaat notaris te Vollenhove. Gerard Sloet kocht in 1859 het huis 'de Eckelenboom' met achtergelegen tuin, ten westen van Marxveld. Door deze aankoop zou het havezate-complex een gebied bestrijken vanaf de Kerksteeg tot aan de Bentstraat en zijn huidige omvang krijgen. Hij huwde in 1860 met zijn achternicht Catharina Elisabeth Boudewina Witsen Elias uit Warnsveld en ging op Marxveld wonen. Zij gaven opdracht voor een grote verbouwing van omstreeks 1860. Daarbij werd het huis vergroot en onderging het uitwendig een versobering. De speelse renaissancetrapgevel aan de Bisschopstraat werd afgetopt en van zijn trappen en ornamenten ontdaan. De versiering onder de vensters verdween en alleen de natuurstenen schelpvullingen in de boogtrommels boven de onderste drie vensters bleven gehandhaafd. Het naastgelegen huis Telvoren werd afgebroken. Op deze plaats verrees een koetshuis en paardestal en kreeg Marxveld een nieuwe entree. Ook inwendig onderging het huis een grote verandering. Slechts in de opkamer en de grote zaal, beide rechts van de nieuwe ingang, bleef iets van de oude inrichting bewaard. Vanaf die tijd zouden Gerard en zijn nakomelingen zich 'Sloet van Marxveld' noemen, hoewel ze officieel als Sloet van Oldruitenborgh te boek staan. Tot op heden is de familie bij de plaatselijke bevolking als zodanig bekend. Gerard Sloet heeft zich gedurende zijn leven bijzonder ingezet voor de ontwikkeling van Vollenhove. Hij was later dijkgraaf, en zette zich in voor een tramlijn vanaf Zwolle. Tegenover Marxveld stichtte hij in 1869 een stroopfabriek, die hij Tilvoorde noemde naar het oorspronkelijke huis Telvoren. Naar hem werd in 1952 de Chr. Landbouwhuishoudschool genoemd: "Baron Sloet van Marxveldschool". Deze werd op 29 oktober 1952 officieel geopend. De school, gevestigd in de Groenestraat op de plaats waar nu de Openbare Basisschool 'De Voorpoort' staat, verdween in de jaren 1980 door de schaalvergroting in het onderwijs. In een kasboek van Plattenburg en Cannevelt komt voor: 5 september 1885 van Marxveld 172 en Pleiter 260 stenen en 19 maart 1895, 200 oude dakpannen van Marxveld (Archief Marxveld).


S1023449 BOUWKUNDE

10


2.1

VERVOLG Bij herstel in 1945 van een vloer op Marxveld bleek, dat de balken in de vloer tot aan de planken in een bed van zuiver droog zeezand lagen: dus geen ventilatie onder de vloer door. Toen Gerards zoon Ir. Anton Henri (in de familie Henri genoemd) in 1903 trouwde, betrok deze Marxveld en verhuisden zijn ouders naar de Oldenhof. Gerard overleed in 1911. Henri en zijn vrouw Maria Digna Friederike d'Ablaing van Giessenburg woonden van 1917 tot 1941 op Beukbergen in Huis ter Heide. Toen in 1941 Beukbergen door de Duitsers werd gevorderd keerden ze naar Vollenhove terug. Henri overleed op Marxveld in 1957. Zijn vrouw, die in 1972 stierf, was de laatste bewoner van het huis. De havezate stond daarna jaren leeg en raakte in verval. In 1982 besloot de eigenaar, ir. Jan Willem Gerard Sloet van Oldruitenborgh, het monumentale complex, bestaande uit Marxveld met het koetshuis (het vroegereTelvoren), de Eckelenboom en de oude stroopfabriek, te verkopen aan de toenmalige gemeente Brederwiede. In 1984 werd door de onthulling van een fraaie herdenkingssteen met de tekst: 'TEMPORA SUSTE NEAT' (heeft de tijd doorstaan) de verbouwing van de Eckelenboom tot drie woningen feestelijk afgesloten. In december 1988 werd Marxveld opgeleverd. De volledig als kantoorpand verbouwde havezate bood vanaf dat jaar onderdak aan de afdeling Grondgebied van de gemeente Brederwiede, en later Steenwijkerland. In 2004 werd het pand door de gemeente-ambtenaren verlaten en werd het verkocht aan een particulier annex ondernemer. Het pand is opnieuw verbouwd, tijdens deze meest recente verbouwing is een groot deel van het oorspronkelijke karakter hersteld.


S1023449 BOUWKUNDE

11


2.2

GESCHIEDENIS ‘TUINEN VAN MARXVELD’ Als op oude kaarten of in andere bronnen informatie over Marxveld te vinden was, had dat zelden betrekking op de tuin. Als de tuin al werd vermeld, betrof het nooit een waarheidsgetrouwe weergave. Historisch gezien is van de tuinen van Vollenhove vrijwel dan ook niets bekend. Enig inzicht kan worden verkregen uit oude afbeeldingen zoals bijvoorbeld de Atlas van Bleau uit de 17e eeuw. Hieruit kan een beeld worden verkregen van de tuinen in die tijd. Echter een gesprek met de heren Ir. A. Hammer (eigenaar van de Havezate & de tuinen van Marxveld) en J. Steenbeek (hoofd buitendienst Gemeente Steenwijkerland) heeft mij in deze dan toch enige duidelijkheid verschaft. Baron Henri Sloet overleed op Marxveld in 1957. Zijn vrouw, die in 1972 stierf, was de laatste bewoner van het huis. De havezate stond daarna jaren leeg en raakte in verval. De oude tuinman Peter Kip, die een boerderijtje in de Bentstraat naast Marxveld bewoonde, had zo goed en kwaad als het ging de tuin bijgehouden. Na zijn dood overwoekerden manshoge brandnetels en bramenstruiken de tuin en had de klimop bezit van huis- en tuinmuren genomen. Een situatie die zelfs aanleiding was voor een documentaire op de televisie. Zodoende ben ik er geheel tegen mijn verwachting in, achter gekomen dat Marxveld nooit een stijltuin heeft gehad. De tuin was een gebruikstuin, er werden veel groenten en fruit verbouwd. Er waren een aantal aangename plekken rond het huis gegroepeerd zoals een taxusprieeltje, een rosarium, een theehuisje en kassen. Echter dit waren maar losse elementen. De toenmalige Gemeente Brederwiede kocht in 1984 het complex Marxveld aan van de erven Sloet en liet door Ingenieursbureau Oranjewoud BV in maart 1986 een inrichtingsplan maken voor de tuinen. Oorspronkelijk was het idee om een aantal woningen in de tuin te bouwen. Binnen het aan drie zijden door muren omgeven tuincomplex werden uiteindelijk een middeleeuwse, een renaissance-, een baroktuin en een tuin in landschapsstijl aangelegd. In augustus 1988, tijdens het vollenhoofse volksfeest, werd de tuin officieel in gebruik genomen. Het is er overdag goed toeven op één van de Engelse banken die aan de randen van de tuin zijn neergezet en 's avonds is het aangenaam flaneren door de fraai verlichte tuin. Door de verkoop van de havezate Marxveld met bijbehorende tuin in 2005 dreigde de toegankelijkheid te worden beperkt. De nieuwe particuliere eigenaar Dhr. Ir. A. Hammer, die overigens tot 2015 het onderhoud heeft uitbesteed aan de gemeente, is bang voor aansprakelijkheid voor voetgangers die de tuin verlaten via de poortjes. Daarnaast is in de afgelopen tijd het vandalisme, vooral 's avonds, toegenomen. De tuin is zodoende alleen via het grote toegangshek tussen Marxveld en Eckelenboom betreden kunnen worden.



12


2.3

UITGANGSPUNT (HER)ONTWERP 1984 Uit stukken van Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. blijkt dat als uitgangspunt voor het ontwerp van de huidige tuinen, is gekozen om de tuinen op zich zelfstaand te behandelen. Dit omdat de tuinen destijds de functie van openbare tuinen zouden krijgen. Dit hield in dat het niet de bedoeling was om de tuinen een ‘voorkant’ (bij het huis) of een achterkant (bij de muur) te geven. Er werd getracht om de muur als omringend element tot zijn recht te laten komen. De tuin was niet in de eerste plaats belangrijk als achtergronddecor voor sociale contacten en moest dus waardevol zijn in zich. Dit betekende dat er veel te zien en te beleven moest zijn. Hierop werd op ingespeeld door de tuin een samenhangend en toch gevarieerd karakter te geven. Gevarieerd in de zin van variatie in gebruik en uiterlijk. Er is geprobeerd in te spelen op het tuinkarakter zoals dat is geweest en er is getracht de tuin overzichtelijk in te richten terwille van de veiligheid: verschillende groepen mensen (vrouwen, kinderen, bejaarden etc.) moesten op alle momenten van de dag een veilig gebruik van de tuin kunnen maken.



13


2.4

ANALYSE COMPLEX MARXVELD De tuinen van Marxveld vormen zowel naar situering als naar karakter, de overgang van stad naar land en van cultuur naar natuur. De tuinen van Marxveld grenzen niet alleen direct aan de ‘stenen stad’. Juist de bebouwing is in de hoge mate bepalend voor het karakter. In de eerste plaats is dit natuurlijk de havezate Marxveld zelf maar zeker ook de dominerende plaats die de Onze Lieve Vrouwekerk binnen dit complex inneemt. Met de overige bebouwing wordt de noordzijde van het tuinencomplex afgesloten door een zeer gevarieerde bebouwingsrand met enkele nauwe doorsteken naar de Bisschopstraat. Het stenen en besloten karakter van het tuinencomplex wordt nog eens versterkt en geaccentueerd door de muren die de tuin aan de west-, zuiden oostzijde afschermen van respectievelijk de Bentstraat, de Groenestraat en de Kerksteeg. Binnen het tuinencomplex worden, als restanten van de vroegere tuinen, een aantal fruitbomen, enkele solitairen en uitgegroeide Buxus- en Taxusstruiken aangetroffen. De tuin van het voormalig gemeentehuis ‘ Old Ruitenborgh’ ligt niet alleen verder van de ‘stad’, ook het karakter wordt minder door bebouwing bepaald. Is bij het complex Marxveld meer sprake van een tuin tussen bebouwing, bij ‘Old Ruitenborgh’ is sprake van bebouwing in een park. In het westelijk deel speelt de bebouwing nog een belangrijke rol. Niet alleen ligt hier het onlangs in 2008 gerestaureerde ‘Old Ruitenborgh’, (inmiddels particulier bezit, en af te huren voor trouwerijen, vergadering, conferenties etc.) ook is aan de zuiden westzijde nog sprake van een ommuring met daarbinnen grote grasvelden, beplantingsstroken, bomen en fraaie solitairen (Taxus). Het oostelijk deel is uitgesproken groen en bestaat uit door beplanting omsloten grasvelden met solitaire bomen. De ‘Parktuin Toutenburgh’ grenst aan het open veenweide landschap van Noord-West Overijssel. Zowel langs de verbinding tussen de ‘Havezate Old Ruitenborgh’ en de ruïne Toutenburgh als de begrenzende Toutenburger Allee staan geknotte linden. Het complex zelf bestaat uit een gevarieerd bos met een natuurlijk karakter.



14


HOOFDSTUK

3.1

3

Beelden

SFEERBEELDEN

Sfeerbeeld richting het westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk).


Bron website chcvollenhove.nl


15


3.1

Sfeerbeeld richting het Zuid-Westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk).



VERVOLG

Sfeerbeeld richting het Zuiden vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk), Landgoed Old Ruitenborgh.



16


3.1

Sfeerbeeld richting het Noord-Westen, vanaf de toren van de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk), rechts de ‘Havezate’.



VERVOLG

Sfeerbeeld vanaf de O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk) op de Barok & Renaissancse tuinen.



17


3.1

Sfeerbeeld vanuit Renaissancse-tuin richting de entree (West-zijde) O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk).


Bron: Dirk Jan Boes

VERVOLG

Sfeerbeeld vanuit de Barok-tuin richting de Zuidzijde van de ‘Havezate Marxveld”

Bron: Dirk Jan Boes


18


0

HOOFDSTUK

30 km

4.1

4

Analyse

MACRO ANALYSE

Basiskaart MACRO Schaalniveau


Bron: Google Earth Pro


19


4.1


MACRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOSSING)


20


4.1


MACRO SCHAAL NIVEAU ANALYSE WATER (ZOETWATER)


21


4.1


MACRO SCHAAL NIVEAU ANALYSE BEBOUWING (ALLEEN KERNEN)


22


4.1

MACRO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES - Het groen ligt grotendeels geclusterd ten zuid-westen van Vollenhove, echter de hoeveelheid neemt richting het noord-oosten ook toe (Nationaal park ‘De Weerribben’. - Het stadje Vollenhove is qua oppervlakte een van de grootste in de nabije omgeving uitgezonderd Emmeloord. - Op de analysekaarten is duidelijk aan het ‘platte’ groen te zien waar de vroegere ‘kustlijn’ van de voormalig Zuiderzee heeft gelopen. - Het stadje is voor wat betreft water, (toch nog in mindere mate dan vroeger) wel goed bereikbaar.



23


0

30 km

4.2

MESO ANALYSE

Basiskaart MESO Schaalniveau


Bron: Google Earth Pro


24


4.2


MESO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOSSING)


25


4.2


MESO SCHAAL NIVEAU (WATER)


26


4.2


MESO SCHAAL NIVEAU (BEBOUWING)


27


4.2


MESO SCHAAL NIVEAU (INFRASTRUCTUUR HOOFDWEGEN)


28


4.2

MESO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES - Het stadje Vollenhove grenst aan ‘het nieuwe land’ de Noord-Oostpolder waar veel akkers, landen tuinbouw is gevestigd. - In de nabije omgeving van het stadje ligt veel bebossing. De omvang van het groen neemt richting het oosten nog meer toe. Hier ligt het nationaal park ‘De Weerribben’. - Vollenhove is nog steeds (uiteraard wel in mindere mate) omringt door water. Dit voormalig Zuiderzee stadjes is dan ook nog steeds geschikt om per plezierboot te bereiken. Het stadje wordt vaak aangedaan wanneer men op doorvaart is richting het noorden (met name de wateren van Friesland).



29


0

30 km

4.3

MICRO ANALYSE

Basiskaart MICRO Schaalniveau


Bron: Gemeente Steenwijkerland


30


4.3


MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BOMEN)


31


4.3


MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (WATER)


32


4.3


MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (BEBOUWING)


33


4.3


MICRO SCHAAL NIVEAU GROEN (INFRASTRUCTUUR)


34


4.3

MICRO SCHAALNIVEAU - CONCLUSIES - De stijltuinen zijn op dit moment alleen nog via de hoofdingang toegankelijk. In de infrastructuuranalyse zijn wel de oude toegangswegen aangegeven. Echter deze zijn om diverse redenen (zie elders dit verslag) op dit moment niet toegankelijk. - In de directe omgeving van de stijltuinen zijn diverse historische havezaten te vinden. - De stijltuin is zijn geheel ommuurd wat voor een gesloten karakter zorgt, zodat men optimaal kan genieten van de schoonheid. - De tuinen zijn uniek vanwege hun diversiteit aan stijlen. Wel te verstaan: middeleeuwse tuin, renaissance tuin, barok tuin en landschapstuin. - Voor wat betreft water op dit schaalniveau is er slechts 1 fontein te vinden.



35


HOOFDSTUK GROENESTRAAT

30 km

BENTSTRA

AT

KERKSTEEG

0

5.1

5

De tuin

TUINGEREEDSCHAPPEN Het tuinencomplex Marxveld grenst niet alleen direct aan de ‘stenen stad’. Juist de bebouwing is in hoge mate bepalend voor het karakter. In de eerste plaats is dat natuurlijk huize Marxveld zelf maar zeker ook de dominerende plaats die de ‘Onze Lieve Vrouwekerk’ binnen dit complex inneemt. Met de overige bebouwing wordt de noordzijde van het tuinencomplex afgesloten door een zeer gevarieerde bebouwingsrand met enkele nauwe doorsteken naar de Bisschopstraat. Het stenige en besloten karakter van het tuinencomplex wordt nog eens versterkt en geaccentueerd door de muren die de tuin aan de west-, zuiden oostzijde afschermen van respectievelijk de Bentstraat, de Groenestraat en de Kerksteeg. Binnen het tuinencomplex worden, als restanten van de vroegere tuinen, een aantal fruitbomen, enkele solitairen en uitgegroeide buxus- en taxusstruiken aangetroffen.

BISSCHOPSTRAAT

Sfeerbeeld richting vanuit het Zuid-Westen, de dominerende O.L. Vrouwekapel (Maria of Kleine Kerk).


Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld vanuit de renaissance tuin, de in de tuin dominerend aanwezige havezate Marxveld.

Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld van het besloten stenige karakter van de tuinen, muur aan de kruising Bentstraat (zichtbaar) / Groenestraat.

Bron: Dirk Jan Boes


36


0

30 km

Sfeerbeeld vanuit positie foto 2, overzichtsfoto hoofdroute richting de Bentstraat.


Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’

foto 3

5.1

foto 1

VERVOLG De voormalige hoofdroute vormde voor de tuin een belangrijk ‘hoofdmoment’ waaraan verschillende plekken met verschillende funkties ‘hangen’. Als voorbeeld een rozentuin, kruidentuin expositieruimte (beelden) en een rustig zitgedeelte. De hoofdroute wordt deels begeleid en versterkt door bomen (malus baccate, de kersappel) en deels door de muur.

foto 2

Deze hoofdroute is scheidend doordat aan weerszijden ruimtes met verschillende sferen ontstaan, en daarnaast verbindend door het doorgaande karakter.

Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld vanuit positie foto 1, overzichtsfoto hoofdroute richting de Onze Lieve Vrouwekerk (kleine kerk)

Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld vanuit positie foto 3, overzichtsfoto hoofdroute richting de Havezate Marxveld.

Bron: Dirk Jan Boes


37


5.1

VERVOLG Het hoofdthema voor het herontwerp in 1984 voor tuinencomplex Marxveld is een kunst- en cultuurtuin waarin een beeld wordt gegeven van de historische ontwikkeling van de tuinen in Vollenhove. Rekening houdend met de historie van Vollenhove, welke zoals eerder in dit verslag omschreven, kunnen in de tuinkunst een viertal stijlen worden onderscheiden: - de Middeleeuwen tot 1500; - de Renaissance van 1500 tot 1600; - de Barok van 1600 tot 1760; - de Landschapsstijl van 1700 tot 1880.

OORSPRONKELIJKE TOEGANGSPOORTJES OP DIT MOMENT NIET MEER INGEBRUIK OKT. 2008

Binnen het tuinencomplex Marxveld hebben deze stijltuinen ieder hun eigen plaats gekregen (ook zeer duidelijk zichtbaar in hoofdstuk 3; Sfeerbeelden, van dit verslag). De situering is afgestemd op de mogelijkheden die daartoe binnen het huidige complex werden geboden. Het tuinencomplex is ingedeeld in compartimenten (zie afbeelding). Daarbij is een hoofdas geprojecteerd tussen de gerestaureerde toegangspoort vanaf de Bentstraat (overigens op het moment van schrijven, niet in gebruik) en de markante en dominerende toren van de Onze Lieve Vrouwerkerk. Tussen de hoofdas en de pas (2004) gerestaureerde Havezate Marxveld is een kleine ruimte ontstaan met een door de bebouwing sterk stenig karakter. Dit sluit aan bij het oorspronkelijke karakter van de kleine Middeleeuwse stadstuin.

30 km Bron: Aeelding uit gemeentearchief ‘Voormalig Gemeente Brederwiede’ & Dirk Jan Boes

0 ECKELENBOOM

AAT

BISSCHOPSTR

HOOFD INGANG TUINEN OP DIT MOMENT DE NOG ENIGE TOEGANG OKT. 2008

Voorzijde Havezate Marxveld aan de Bisschopstraat, de hoofdinging direct naast de havezate is sinds 2005 tevens de enige ingang naar de tuinen, de huidige eigenaar is is bang voor aansprakelijkheid voor voetgangers die de tuin verlaten via de poortjes. Daarnaast is in de afgelopen tijd het vandalisme, vooral 's avonds, toegenomen. De tuin zal zodoende alleen via het grote toegangshek tussen Marxveld en Eckelenboom betreden kunnen worden. Bron: Dirk Jan Boes



38



5.1

VERVOLG De kleine Middeleeuwse stadstuin bestaat uit opgehoogde bloembedden waartussen betegelde paadjes liggen. In de perken komen verschillende geurige en bloeiende planten als kruiden (salie, basilicum, majoraan, munt e.d.) en bloemen (viooltjes, lelies, rozen, irissen e.d.). Ook staan er boompjes die in verdiepingen worden gesnoeid. Op een beschutte plek treft u een bank van graszoden aan als romantische zithoek. Ook behoort in een Middeleeuwse tuin een element met water, bijvoorbeeld een put, zowel voor de watervoorziening als voor versiering. Tevens is in deze Middeleeuwse tuin de oude Moerbeiboom opgenomen.

0

30 km

Sfeerbeeld van de Middeleeuwse stijltuin, de in deze stijl opgenomen eeuwenoude Moerbeiboom met op de achtergrond de Havezate Marxveld.


Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld van de Middeleeuwse stijltuin, de tijdens werkzaamheden opgegraven waterput, in het herontwerp ook opgenomen.

Bron: Dirk Jan Boes


39



5.1

VERVOLG In de Renaissance tuin blijven kenmerken van de Middeleeuwse tuin gehandhaafd. De oppervlakt wordt door de paden in gelijkmatige vakken verdeeld. De vierkanten zijn omsloten en vierzijdig symetrisch. De schaal van de vlakken is klein. Er zijn weinig planten en het nutskarakter speelt nog een belangrijke rol. In het midden van de vakken bevinden zich soms versieringselementen als bogen, loofgangen of een prieel. De belangrijke verbinding met de Groenestraat wordt gevormd door een loofgang. Het geheel heeft verder een strakke indeling, met bloemen, sierheesters en vormbomen.

0

30 km

Sfeerbeeld van de Renaissance stijltuin, ook in deze stijl kenmerken van de Middeleeuwse tuin. De vierkanten zijn symetrisch met in het midden soms versieringselementen als bomen welke als versiering dienen.


Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld van de Renaissance stijltuin, ook hier vindt u een van de vele bankjes welke gelegenheid biedt om te genieten van de tuin.

Bron: Dirk Jan Boes


40



5.1

VERVOLG In de Baroktuin staat de hoofdas centraal. Deze behoort een geheel te vormen met het huis, hetgeen binnen het complex Marxveeld niet mogelijk bleek te zijn. Door de hoofd- en zijassen wordt de tuin in vakken verdeeld die niet meer vierkant zijn maar rechthoekig in een verhouding van 3:4 of 3:5. De tuinvakken of perterres zijn tweezijdig symetrisch en versierd met krullen van geschoren buxus. Kleur wordt verkregen door het toepassen van gekleurde steentjes en schelpen. Het versieringselement de fontein bevindt zich op de kruisingen van de paden. In de baroktuin speelt de berceau nog een belangrijke rol terwijl er als soort van element een doolhof is aangelegd die bestaat ui heggen van taxus of buxus.

0

30 km

Deze baroktuin ontwikkelt zich in de tuin steeds verder tot een tuin waar de versiering hoofdzaak wordt met steeds ingewikkelder vormen (rococo, kunststijl in de 18e eeuw die zich kenmerkte door overrijke, krullende en speelse vormen en versieringen).

Sfeerbeeld van de Barok stijltuin, de tuinvakken zijn tweezijdig symetrisch verdeeld, de kleur in de tuin wordt verkregen door de schelpjes van de voetpaden, de versiering is hoofdzaak met ingewikkelde vormen (rococo)


Bron: Dirk Jan Boes

Sfeerbeeld van de Barok stijltuin, de fontein als versieringsellement in het midden van de hoofd-as bedekt met schelpjes.

Bron: Dirk Jan Boes


41



5.1

VERVOLG De landschapsstijl is een reactie op alle sierlijke overdaad. In de landschapstuin staan de natuurlijke vormen centraal. De ruimten zijn onregelmatig van vorm en worden omsloten door losse bosranden en verspreide boomgroepen. In het gedeelte dat grenst aan de Onze Lieve Vrouwekerk is gebruik gemaakt van de bestaande beplanting in de vorm van fruitbomen welk er in 1984 stonden. Het karakter van deze landschappelijke tuin zou zich dan ook goed lenen voor wisselende buitenexposities. De voormalig Gemeente Brederwiede heeft destijds besloten, om het herdenkingsmonument voor de slachtoffers van Wereldoorlog II te plaatsen in deze tuin.

0

30 km

Sfeerbeeld van de Landschap stijltuin, onder de berceau door komt men in een overgang van barok naar een landschappelijk karakter. Veel gazon met solitair bomen, een uitermategeschikt om heerlijk in alle rust van de tuin te genieten.


Bron: Dirk Jan Boes

Vanuit de baroktuin (onder de berceau door) treft u meteen het oorlogsmonument voor de slachtoffers van W.O. II aan.

Bron: Dirk Jan Boes


42


HOOFDSTUK

6.1

6

Herontwerp/aanbevelingen

HERONTWERP / AANBEVELINGEN Het is geen gemakkelijke taak om voor iets, wat tot in de perfectie is ontworpen en uitgewerkt, een herontwerp te maken. Gezien de rijke historische waarde en een diep doorgronde ontwerpfilosofie van de architect, welke in 1984 de betreffende tuin heeft herontworpen, heb ik de taak opgevat om voor wat betreft de ‘Tuin van Marxveld’ op zoek te gaan naar aanbeveling welke de ‘Tuin’ een nog breder publiek toegankelijk te maken. De ontwerpfilosofie van 1984 in gedachten houdend. Voor wat betreft het (her)ontwerp, heb ik voor een groter gebied dan alleen de ‘Tuin van Marxveld’ gekozen.

DE AANBEVELING Tijdens mijn gesprek met de heer Ir. A. Hammer, welke op het moment van schrijven zowel de ‘Havezate als de Tuin van Marxveld’ in prive bezit heeft, is naar voren gekomen dat het voor wat betreft minder validen niet altijd even prettig toeven is.

Tuinen Marxveld zijn integraal toegankelijk.

Het betreft hier het gedeelte van de Stijltuin barok. Zoals vermeld in Hoofdstuk 5.1 van dit boekwerk: in de Baroktuin staat de hoofdas centraal. Deze behoort een geheel te vormen met het huis, hetgeen binnen het complex Marxveld niet mogelijk bleek te zijn.

Bron aeelding: chcvollenhove.nl

Door de hoofd- en zijassen wordt de tuin in vakken verdeeld die niet meer vierkant zijn maar rechthoekig in een verhouding van 3:4 of 3:5. De tuinvakken of parterres zijn tweezijdig symmetrisch en versierd met krullen van geschoren buxus. De kleur wordt verkregen door het toepassen van gekleurde steentjes en schelpen, echter deze keuze draagt negatief bij aan de integrale toegankelijkheid (het effectief bereiken, betreden en gebruiken van ruimten en voorzieningen voor iedereen. Dit wil zeggen dat iedereen onafhankelijk en op gelijkwaardige wijze gebruik kan maken van alle voorzieningen van deze tuin. Het advies voor deze Baroktuin is dan ook om het grind te vervangen door bestrating welke qua kleurstelling overeenkomstig is met het kleurgebruik van de huidige situatie. Enkele aandachtspunten ten aanzien van integrale toegankelijkheid: • Het toegangspad is minimum 1,50 m breed. Ter hoogte van obstakels is er een vrije breedte van 1,20 m. • De vrije doorgangshoogte bedraagt 2,10 m. • Niveauverschillen worden zoveel mogelijk vermeden. Niveauverschillen van meer dan 2 cm worden overwonnen door een hellend vlak. • Niveauverschillen van meer dan 20 cm worden overwonnen door zowel een hellend vlak als door een trap. Als beiden niet gerealiseerd kunnen worden, dan wordt er tenminste een hellend vlak voorzien.

= GRIND VERVANGEN DOOR BESTRATING (GEBRUIKTE KLEUR IS SLECHTS ILLUSTRATIEF)

Bron aeeldingen + schetsen: Dirk Jan Boes



43


STUWWALLANDSCHAP VAN HET HOGE LAND VAN VOLLENHOVE

6.2

HET (HER) ONTWERP Wat mij tijdens een wandeling door de prachtige tuinen opviel, is dat de Landschapstuin toch enigzins ondergeschikt is aan zowel de Middeleeuwse-, Renaissance als de Barok tuin. In mijn beleving zijn de drie (Middeleeuwse- Renaissance en Barok) tuinen toch sterker aanwezig. In mijn ontwerp zou ik dan ook graag op deze constatering in willen gaan.

GEDEELTE GEBRUIKT VOOR HERONTWERP

Gezien het feit zoals in de inleiding van dit hoofdstuk is omschreven, is het moeilijk om direct in deze historische tuin in te grijpen. Ik heb er dan ook voor gekozen om een groter gebied voor dit ontwerp te nemen, zowel de tuin van Old Ruitenborgh alsmede het Park Toutenburg.

(bron: welstandsnota gemeente steenwijkerland)

DE TUIN OLD RUITENBORGH De tuin van het voormalig gemeentehuis van Brederwiede ‘Havezate Old Ruitenborgh’ ligt niet alleen verder van het stadje ook het karakter van deze tuin wordt minder door direct bebouwing bepaald. Wanneer je naar de tuin van Marxveld kijkt, kun je echt spreken van een tuin tussen bebouwing. Bij Old Ruitenborgh is juist echt sprake van bebouwing in een park (Park Toutenburg). In het westelijke deel van dit park speelt de bebouwing nog enigzins een rol. Niet alleen ligt hier het in 2008 geheel gerenoveerde Old Ruitenborgh, ook is zowel aan de zuid en westzijde nog sprake van ommuring met daarbinnen grote grasvelden, beplantingsstroken en bomen. In het oostelijke deel is vooral groen en bestaat uit beplanting omsloten grasvelden met solitaire bomen (zie die hieropvolgende pagina voor een schets van de bestaande situatie). DE TUIN TOUTENBURG Het ‘park’ Toutenburg grenst aan het open veenweide landschap van Noord-West Overijssel. Vollenhove ligt op een stuwwal, ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Landijs stuwde de toen aanwezige kleibodem op. Op de rug is dekzand afgezet dat tegenwoordig voor bouwland of weiland in gebruik is. Dit sterke reliëf is nog in grote mate herkenbaar. In de okselvormige uitsparing ten zuiden van Vollenhove is veen aangegroeid. Dit gebied is later ingepolderd als de Bentpolder. De stad Vollenhove is aan de westelijke rand van de stuwwal gelegen, aan de voormalige grens met de Zuiderzee. Zowel langs de verbinding tussen de Havezate Old Ruitenborgh en de Ruine Toutenburg als de Laan van Toutenburg staan geknotte linden. Het totale complex zelf bestaat uit een gevarieerd bos met een natuurlijk karakter. Binnen het complex staan oude solitaire bomen. Historisch gezien is er eigenlijk van de tuinen in Vollenhove helemaal niets bekend. Enig beeld kan verkregen worden uit oude afbeeldingen. Een van deze is bijvoorbeeld de Atlas van Bleau uit de 17 eeuw. Op de afbeelding (links kaart van Bleau 17eeuw) is een Renaissance indeling getekend waarbij de oppervlakte door paden in gelijkmatige vakken worden verdeeld. De invulling van de vakken heeft eveneens een Renaissance karakter met kweekbedden, hoewel er toch ook in bepaalde vakken een Barokken indeling te herkennen is. Zoals op de afbeelding te weergegeven zijn de tuinen van Vollenhove geen kasteeltuinen of buitenplaatsen. Het betrof in vollenhove vooral kleinschalige stadstuinen binnen een ommuring of omgeven door hagen (zoals hierboven omschreven zijn er anno 2008 nog vele restanten hiervan te vinden).

Kaart (bijgesneden) van Vollenhove, nummer 99 uit het boek Novum ac magnum Theatrum urbium Belgicae Foederatae (tussen pagina 185 en186), van uitgever/drukker Johannes Blaeu uit 1649 (bronnen: henkvanheerde.nl & http://nl.wikipedia.org/wiki/Vollenhove).



44

BESTAANDE SITUATIE // Tuinen; Marxveld & Old Ruitenborgh / Park Toutenburgh


LOCATIES VOOR HET HERONTWERP



45


6.3

(HER)ONTWERP LANDSCHAPSTUIN MARXVELD Het uitgangspunt voor mijn herontwerp van de tuinen is het verbeteren van het representatieve karakter en het bevorderen van het toerisme. Ik heb getracht het ontwerp van de tuinen aan te laten sluiten bij de bestaande situatie, en het huidige karakter van de tuinen. Tevens heb ik het verleden van deze tuinen en mijn bevinding over de ‘Tuinen van Marxveld’ zoals eerder aangestipt in dit verslag in ogenschouw genomen. Het hoofdthema voor de ‘Tuin van Marxveld’ betreft de voor het ondergeschikte Landschapstuin gedeelte van deze stijltuinen. Zoals op de afbeelding (linksboven) is weergegeven kan door middel van een looproute de huidige landschapstuin uitgebreid worden naar en door het bos van Toutenburg. Zodoende zal er mijn inziens een in de beleving een balans te ontstaan tussen de zowel de Middeleeuwse, Renaissance, Barok en Landschapstuin. ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1) Bij het ontwerp voor de tuin van het voormalig gemeentehuis Old Ruitenborgh spelen twee aspecten een belangrijke rol. Enerzijds de betekenis van het pas gerestaureerde Old Ruitenborgh (2008) dat hedentendage als zalen en congrescentrum- en zeker toch nog als historisch bestuurlijk centrum (de voormalige functie van de havezate). Anderzijds de betekenis die het gebied heeft als wandelpark voor bewoners, toeristen, recreanten en gasten. Het tuingedeelte voor het voormalig gemeentehuis beantwoord in de huidige vorm nauwelijks aan de representatieve en historische functies die het zou moeten vervullen. Daarom heb ik er voor gekozen (naar aanleiding van een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.) dit tuingedeelte een zodanige herinrichting te geven dat een historisch verantwoorde aansluiting bij het gebouw met een representatief karakter wordt verkregen.

LANDSCHAPSTUIN MARXVELD UITBREIDEN MET LOOPROUTE ZODAT DE BELEVING IN BALANS ZAL ZIJN


Het accent ligt hierbij op het tuingedeelte tussen de ommuring langs de Bentstraat en de Groenestraat en het voormalig gemeentehuis Old Ruitenborgh. Tevens probeer ik hiermee een relatie te leggen tussen dit tuingedeelte en het tuinencomplex van Marxveld. Uitgangspunt hierbij is de centrale ingang van Old Ruitenborgh, die samen met de op dit moment niet meer in gebruik zijnde toegangspoort aan de Groenestraat, een monumentele as in dit tuingedeelte vormt. Door een dwarsas op de hoofdas is een indeling gemaakt in vier kwadranten, die zijn omgeven met gesnoeide buxus. Op de kruising van de assen is als versieringselement een fontein aangebracht die een davidster moet symboliseren. Zodoende symboliseert het gehele ontwerp het stadswapen van Vollenhove. Het is de bedoeling dat de hoofdas als toegangsmogelijkheid gaat dienen voor de voetgangers vanaf de Groenestraat zodat de toegangspoort weer in ere hersteld wordt. De ontwerpschets is op de hieropvolgende pagina (1) weergegeven.

AT

ESTRA

GROEN

1

2

ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2) Voor een van de grasvelden in het bos van Toutenburg heb ik er voor gekozen om een Baroktuin te ontwerpen. Ook in de Baroktuin staat een hoofdas centraal, deze vormt een ‘brug’ tussen de laan van het voormalig voormalig gemeentehuis richting de ruine van Toutenburg. De tuinvakken zijn hier (evenals het Barokgedeelte van Marxveld) tweezijdig symetrisch en versierd met krullen van geschoren buxus.

ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2)

AT

De ontwerpschets is op de hieropvolgende pagina (2) weergegeven, uiteraard dient er bij beide ontwerpen rekening gehouden te worden met de integrale toegankelijkheid.

STRA BENT Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__

De versieringen als beelden en vasen, bevinden zich aan de randen van de tuin. Tevens zijn rondom deze barok tuin bankjes geplaatst om heerlijk te kunnen genieten van dit prachtige geheel, en uit te rusten tijdens de wandeling door de ‘Tuinen van Vollenhove’.

Op pagina 48 en 49 vindt u sfeerbeelden van de stijltuinen respectievelijk Old Ruitenborgh & Toutenburg. ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1)


46

HER- ONTWERP TUINEN VAN VOLLENHOVE // Stijltuin Old Ruitenborgh


ONTWERP TUIN OLD RUITENBORGH (1)

Stijltuin Old Ruitenborgh // naar een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.

ONTWERP TUIN TOUTENBURG (2)



47


SFEERBEELD STIJLTUIN STIJLTUIN OLD RUITENBORGH (2)

PANORAMA VIEW ENTREE OLD RUITENBORGH 2008

SFEERBEELD STIJLTUIN ENTREE


Fotografie © Dirk Jan Boes 2008

Sfeerbeeld ontwerp entree Old Ruitenborgh naar een idee van Oranjewoud B.V. © Dirk Jan Boes 2008


48


SFEERBEELD STIJLTUIN STIJLTUIN PARK TOUTENBURG (2)


Sfeerbeeld ontwerp stijltuin Park Toutenburg © Dirk Jan Boes 2008


VIEW GRASVELD PARK TOUTENBURG 2008


SFEERBEELD STIJLTUIN PARK TOUTENBURG


49


6.4

ONTWERP OPENLUCHTTHEATER RUINE TOUTENBURG (3) Zoals eerder in dit verslag omschreven bestaat het totale complex uit een gevarieerd bos met een natuurlijk karakter. Ten zuid-oosten van het bos en ten zuiden van de stadskern van Vollenhove staan in het park Toutenburg op een eilandje de laatste resten van het eens zo omvangrijke kasteel Toutenburg, omspoeld door de brede vierhoekige slotgracht. Wat bekend is vanuit oude afbeeldingen en prenten, is een indrukwekkend complex waar tegenwoordig slechts de armzalige resten van twee flankerende torens zijn overgebleven. De noordelijke toren heeft nog een gemetseld koepelgewelfje, twee open en een gedicht schietgat. Tussen deze torens is in de jongste tijd een boogje gemetseld met het oog op de functie, die de resten nog hebben als achtergrond van openluchtspelen. Het nog volledig bestaande, omgrachte vierkante burchtterrein is bezaaid met van het slot afkomstige stenen, dakpannen en brokken metselwerk Mijn ontwerp voor deze plek bestaat uit een tribune welke voor een prachtig openlucht theater dient te zorgen. In gedachten houdend het idee hoe de de Grieken hun theaters bouwden, het eigenlijke théatron (afgeleid van het Griekse werkwoord theásthai = toekijken): rijen zitplaatsen in een halfrond, met vooraan erezetels voor priesters, hoogwaardigheidsbekleders en oudstrijders. De Grieken bouwde deze halfronde tribunes tegen de berghellingen aan, om deze zo op een eenvoudige wijze te kunnen plaatsen. De ruïne welke op dit moment als 'follie' ('Follie' is de Franse, oude benaming voor kleinere zeerdecoratieve tuin en/of parkgebouw. Dwaasbouwsels zijn denutteloze bouwwerken in de tijd van de Romantiek en de Landschapsstijl) dienst doet, fungeert in mijn ontwerp voor dit gedeelte als prachtig achtergrond decor voor dit openluchttheater. De ontwerpschets is op de hieropvolgende pagina (3) weergegeven, op pagina 52 vindt u een sfeerbeeld van dit openluchttheater bij de Ruine van Toutenburg.

LANDSCHAPSTUIN MARXVELD UITBREIDEN MET LOOPROUTE ZODAT DE BELEVING IN BALANS ZAL ZIJN


Ruine Toutenburg, entree Toutenburgh & oude afbeelding voormalig kasteel.

(Afbeeldingsbron: henkvanheerde.nl)

1 3 RUINI KASTEEL TOUTENBURG

ONTWERP OPENLUCHTTHEATER TOUTENBURGH (3)


Plattegrond van een ‘Grieks Theater’.

(Afbeeldingsbron: http://bcfas.org/theater/)


50


Stijltuin Old Ruitenborgh // naar een niet uitgevoerd ontwerp van Oranjewoud B.V.

HER- ONTWERP TUINEN VAN VOLLENHOVE // Amphi Theater Ruine Toutenburgh



51


SFEERBEELD OPENLUCHTTHEATER RUINE VAN TOUTENBURG

PANORAMA VIEW RUINE TOUTENBURG 2008

SFEERBEELD OPENLUCHTTHEATER



Sfeerbeeld ontwerp Amphi-theater Ruine Toutenburg © Dirk Jan Boes 2008


52


HOOFDSTUK

7

7

Conclusie

CONCLUSIE Het voormalig Zuiderzee stadje Vollenhove heeft een luisterrijk verleden, zoals in dat verslag weer is gegeven. Eeuwenlang lag het stadje aan zee, en ook het kasteel Toutenburg is verdwenen. De Havezate Marxveld met zijn prachtige tuinen, welke ik heb geanalyseerd voor dit verslag, is slechts één van de historische locaties. Historisch gezien is van de tuinen van Marxveld vrijwel niets bekend, echter wel dat de tuin een gebruikstuin is geweest, en pas rond 1985 een stijltuin is geworden. Het analyseren op drie niveau’s geeft je een erg goed beeld als ontwerper, zodoende kom je er achter waar eventueel behoefte of juist een overvloed aan is. Tevens is het me duidelijk geworden wat voor middelen je kunt gebruiken om een (her)-ontwerp van een park danwel een openbare ruimte te maken. Het was geen gemakkelijke taak om voor iets wat tot in de perfectie is ontworpen en uitgewerkt, een herontwerp te maken. Zoals eerder omschreven heb ik voor wat betreft de ‘Tuin van Marxveld’, de taak opgevat om opzoek te gaan naar een aanbeveling welke de ‘Tuin van Marxveld’ voor een nog breder publiek toegankelijk maakt. Tevens was ik van mening dat het Landschapstuin gedeelte van Marxveld uitgebreid moest worden naar en door het bos van Toutenburg. Zodoende zal er een balans ontstaan. Tevens zal dit bijdragen aan het toerisme en de aantrekkingskracht van het park. Ik ben dan ook van mening dat er in de huidige staat niet het maximale wordt uitgehaald. Voor wat betreft het (her)ontwerp, heb ik voor een groter gebied dan alleen de ‘Tuin van Marxveld’ gekozen. Het tuingedeelte voor het voormalig gemeentehuis beantwoorde in zijn huidige vorm nauwelijks aan de representatieve en historische functies die het zou moeten vervullen. Vandaar dat dit tuingedeelte een zodanige herinrichting heeft gekregen dat het een historisch verantwoorde aansluiting bij het gebouw met een representatief karakter heeft verkregen. Voor een van de grasvelden in het bos van Toutenburg is er eveneens bewust voor gekozen om een Baroktuin te ontwerpen met dezelfde reden. Als de grote publiekstrekker is een openluchttheater met tribune ontworpen bij de Ruine van Toutenburg. Deze opdracht was voor mij ook erg leerzaam om tot besef te komen wat voor een rijke historie er in de directe omgeving van je woonplaats te vinden is. Vaak loop je hieraan voorbij.



53


Bronvermelding OVERZICHT GEBRUIKTE BRONNEN - Herinrichtingsplan Vollenhove, Gemeente Brederwiede, Vollenhove 1985 - Realiseringsmogelijkheden Tuinen Vollenhove, Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. 1984

- Monumenten in Nederland - Overijssel, Stenvert e.a., uitgave Monumentenzorg, ISBN 90-400-9200-1 (Waanders). - Vollenhove, ooit een belangrijke vissersplaats aan de Zuiderzee Peter Dorleijn, OHB 114e stuk 1999 - Vollenhove, stedelijk verblijf van bisschop, ridder en visser Jos Mooiweer, OHB 122e stuk 2007 - De Toutenburg te Vollenhove, een schilderij van een onbekende schilder? Lydie van Dijk OHB 119e stuk 2004 - Website over de geschiedenis van Vollenhove, met dank aan de heer Van Heerde www.henkvanheerde.nl - Website van Cultuur Historisch Centrum Vollenhove www.chcvollenhove.nl - Vollenhove in oude ansichten Deel 1&2, Roel Sieders / uitgegeven door Super de Boer - Diverse stukken uit het gemeente archief van de voormalig gemeente Brederwiede DIT VERSLAG IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR: - Dhr. & Mevr. Hammer (eigenaar Havezate + Tuin Marxveld) - Dhr. Steenbeek & Dhr. Ter Maten | Gemeente Steenwijkerland - Oranjewoud B.V. Heerenveen - Team 2 Studio voor de bouwkunst B.V. Vollenhove


- Havezaten in Vollenhove, A.J. Mensema en Js. Mooiweer, Zwolle1989.

Ik heb alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten verzoek ik vriendelijk met mij contact op te nemen, zodat ik de bron kan vermelden. De rapportage is slechts voor studiedoeleinden en belangstellenden en niet voor commerciële doeleinden dus alleen zonder winstoogmerk.

Noot Dirk Jan Boes S1023449 // Deeltijd- maatwerk student Windesheim // School of Built Environment & Transport__


54

‘t Is onze ondergang en dood De demping onzer zee Zij gaf ons, zijhat schamel brood Wij deden het er mee.

BINNENDEMURENVANMARXVELDANNO2008

Recommend Documents