Beschrijving van. Het huis Basten Asbeck, Nieuwestraat Groenlo. door. R.J. Oostendorp

Beschrijving van Het huis Basten Asbeck, Nieuwestraat 20-22 Groenlo door R.J. Oostendorp

post HBO Bouwhistorie Restauratie en Monumentenzorg 2009-2011

december 2009

Inhoudsopgave Inleiding en objectgegevens

3

1: Samenvatting en conclusie

4

2. Ontstaans- en gebruiksgeschiedenis

5

3: Beschrijving A. Het herenhuis B. De boerderij C. Een vertrek

7 8 13 18

4: Literatuur- en bronnenoverzicht

22

5: Bijlagen en Afbeeldingen

23

Gegevens auteur R.J. (Roy) Oostendorp De Snieder 38 7141 NJ Groenlo [email protected] 0544-465095 06-38 64 24 35

Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 2

Inleiding

Objectgegevens

De eerste opdracht in de tweejarige opleiding post HBO Bouwhistorie Restauratie en Monumentenzorg is het maken van een beschrijving van een pand, in de regel een (rijks)monument. Om te voorkomen dat er meteen vele wetenschappelijke uitgaven verschijnen van al eerder beschreven panden is de opdracht sterk beperkt.

Adres object Huis Van Basten-Van Asbeck Nieuwestraat 20-22 7141 BZ Groenlo Gemeente Oost Gelre Provincie Gelderland

Het is de bedoeling is om een pand in haar huidige staat te beschrijven, inclusief het interieur van een ruimte in dat zelfde gebouw. Dat wil zeggen, de buitengevels, waarbij de voorgevel de hoofdrol krijgt. Om de context te begrijpen is er ruimte voor een korte geschiedenis van het ontstaan en het gebruik van het pand. In de samenvatting annex conclusie mogen bevindingen en een voorzichtige interpretatie weergegeven worden.

Status object Rijksmonument (nummer 18166) Kadastrale gegevens Gemeente Groenlo, sectie C, nummer 2751 Eigendom Familie Bettenhaussen en Familie van Voorst

Keuze Het Achterhoekse stadje Groenlo is, op enkele uitzonderingen na, niet meer gezegend met (laat)middeleeuwse bebouwing. Dat wil zeggen, zichtbaar. Zoals in bijna elke oude stad, verbergen de huidige gevels en daken de oudere kernen. Helaas krijgen deze in kleinere dorpen en steden geen bouwhistorische aandacht. Een van die uitzonderingen is het huis Basten Asbeck. Een ‘herenhuis’ met schuur en een grote stadstuin in de kleine binnenstad van een voormalige vestingstad. Een rijksmonument met een zeer onbekende geschiedenis.


1. Samenvatting en conclusie Om een meer betrouwbare datering van de bouwgeschiedenis of een bevestiging van de bekende jaartallen te krijgen, is een dendrochronologische datering van het complex erg belangrijk. Tot die tijd blijven we met aannames en theorieën speculeren. Over de vroegste bouwdatum, de grote verbouwingen van 1709, begin 19de eeuw en 1914. Dat is de reden waarom de beschrijving voor een aanzienlijk deel is gebaseerd op interpretatie van hetgeen zichtbaar is. Op zich is dat geen probleem, maar met wat meer aanknopingspunten was het prettiger geweest om grote delen van de puzzel te kunnen begrijpen. Daarnaast baseert de opdracht zich in principe ook op het beschrijven van het pand en niet op een bouwhistorisch onderzoek. Bestudering van oude foto’s en van het pand ter plaatse levert toch nog wel wat verrassende ontdekkingen op. Opvallend is de toch wel vrij jonge bepleistering van het huis en de poort (van ná 1914!). Ook het doorlopende metselwerk van de boerderij in de toegangspoort duidt op een ingrijpende cosmetische wijziging van het hele complex bij de uitbreiding en verbouwing van 1709. Voor het maken van een beschrijving was het handiger geweest als er wat meer beschreven bronnen beschikbaar zijn. In dit geval is er onderzoek naar de bewoningsgeschiedenis gedaan om de verschillende bouwfasen te begrijpen. Door de zeer welwillende medewerking van de eigenaren is uitgebreid de mogelijkheid geweest het pand en het perceel te bezoeken. Een voorwaarde voor goed onderzoek. Alle informatie die al dan niet in dit document is opgenomen kan gebruikt worden voor een nadere studie naar dit complex. Vragen zijn er nog genoeg.


2. Korte ontstaans- en gebruiksgeschiedenis

Er is een verkoopakte uit 1664 dat, ten behoeve van de kerk, een oude poort met een stuk grond tussen het huis van Mr. Berent Schoemakers en de ‘Druppenwall’ wordt verkocht aan de kerkmeester E. Holberent en zijn huisvrouw J. Eecherinck, mits er een noodweg voor krijgstijden vrij blijft. Dit kan duiden op de grond waar Basten Asbeck wordt gebouwd, maar dat kan ook op de Beltrummerpoort aan de westzijde van de stad slaan. De bouw van een huis in deze periode is gezien de bouwwijze niet onwaarschijnlijk. Het bestaande huis is in 1709 verbouwd in opdracht van mr. Hendrik Jan van Basten en Margaretha Geertruida van Asbeck. In dat jaar trouwden zij en gingen zij wonen in ‘het eerste huis aan de nieuwe poort’. Wat er precies is verbouwd is onderwerp van nadere studie.

Nieuwe Poort (oud en nieuw)

Beltrummer Poort (oud en nieuw)

Lievelder Poort

2: gebrandschilderde ruiten van Van Basten en Van Asbeck 1720

Alleen dendrochronologisch onderzoek in het huis kan over het bouwjaar of latere uitbreidingen uitsluitsel bieden. Mogelijk is dit in de toekomst mogelijk, waardoor veel vragen van dit complex worden beantwoord.

1: projectie vesting na 1627 op huidige kaart .

Het huis en de boerderij staan direct achter de hoofdwal tussen het Mussenbergbolwerk en het bolwerk Scherpenberg, aan de Nieuwe Poort van de stad Groenlo. Dit Scherpenbergbolwerk is onder Spaans bewind in de periode tussen 1609 en 1618 gebouwd als zesde bastion in de tot dan toe vijfhoekige ommuurde vesting. Feitelijk is het huis dus op de gedempte verdedigingsgracht gebouwd.

De katholieke families Van Basten en Van Basten-Batenburg hebben het complex tot 1914 in bezit gehad. Het was een geslacht van notarissen, advocaten, (vrede)rechters en burgemeesters. Het is verkocht aan de familie Heringa, die een belangrijk aandeel had in de lokale textielindustrie. In 1989 en 2002 wordt er opnieuw van eigenaar gewisseld, maar zonder familieband.


Het huis is in de loop der tijd opgewaardeerd van een pand met een duidelijk functioneel agrarisch karakter tot een aardig herenhuis. Dit is in eerste instantie versterkt door de verstening van het vakwerk in zowel de boerderij als het woonhuis (wsl. 1709). Na 1914 zijn de gevels van het huis gecementeerd, die in hoge mate het aanzicht heeft gewijzigd. Door verschillende ingrepen in verschillende perioden heeft men het huis wat meer status willen geven.

3: voorbeeld rosmolen

De tuin achter het huis en de boerderij is ontstaan door de demping en verlegging van de stadsgracht, voor de bouw van een zesde bastion tussen 1610-1618. Op het nieuwe open terrein achter het bastion werden barakken gebouwd (de huidige Barakkenplaats). Op de plaats van de barakken zijn later kleine woonhuizen en boerderijen ontstaan, maar de grote tuin bleef behoren bij het huis.

4: vooraanzicht 1950

De aanwezigheid van een halve molensteen voor de voordeur kan duiden op het gebruik van de boerderij als (ros)molen. Opvallend is de hoge verdiepingshoogte voor een boerderij. De functie vroeg blijkbaar hierom. In de 18de eeuw is de boerderij aan de linker- en achterzijde uitgebreid. De boerderij heeft kort na de Tweede Wereldoorlog ook een tijd dienst gedaan als opstelplaats voor weefgetouwen. In de jaren 60 van de 20ste eeuw is de aanbouw aan de linkerzijde gesloopt, waardoor de vakwerkgevel weer zichtbaar werd. De naam koetshuis die het gebouw in de volksmond heeft, is ontstaan door de stalling van de lijkkoets van de Hervormde Gemeente. Sinds 2003 is er een theeschenkerij annex expositieruimte gevestigd.

Situatie en ligging. Bron: Google Maps


3. Beschrijving De redengevende beschrijving van het complex (inschrijvingsdatum rijksregister 11 mei 1966) luidt: “Rechts: een herenhuis (XVII ?) met schilddak en gecementeerde gevels. Geprofileerde waterlijst en vensterdorpels, oude kozijnen. Belangrijk interieur. Links hiervan een zandstenen poortje (1760) met alliantiewapen. Links: boerderij met gevel, waarin stijl –en regelwerk. Linkergevel met vakwerk. Tuin aansluitend tegen stadswal. In de stoep 1709.”

6: kadastrale minuut 1832, Groenlo sectie C 5: vooraanzicht 2009

Complex algemeen Het HERENHUIS (A.) “Basten Asbeck” (rechts) met BOERDERIJ (B.) (links) en grote TUIN is gelegen in het noordelijke deel van de binnenstad van de voormalige vestingstad Groenlo (Gld.), tussen het bolwerk Scherpenberg (Maliebaan), de Wheme en de Barakkenplaats, met de voorgevels gericht naar en aan de Nieuwestraat.

De bouwstijl is ambachtelijk/traditioneel, zonder duidelijke stijlkenmerken. Latere toevoegingen hebben het huis wat meer aanzien gegeven, maar ook dat is op een lokale bouwtraditie gebaseerd. De ogenschijnlijk onevenwichtige indeling en rommelige afwerking laten het oorspronkelijke huis wat moeilijk aflezen. Oorspronkelijk is het huis gebaseerd op een houten gebintconstructie met vakwerkgevels,


waarbinnen de vakken zijn gevuld met baksteen. De topgevels zijn daar nog een overblijfsel van. Deze waren ook opgebouwd uit vakwerk, oorspronkelijk bekleed met houten geveldelen. Zo heeft ook de boerderij eruit gezien. Later, te beginnen in 1709, zijn de gevels van het huis opnieuw ingedeeld met nieuwe vensters. In deze periode is het achterhuis ontstaan. Om het complex meer aanzien te geven zijn de vakwerkgevels vervangen of uit het zicht weggewerkt door metselwerk. Tot het begin van de 20e eeuw moet het complex geheel in baksteen opgetrokken zijn geweest.

Gevels algemeen De gevels zijn opgetrokken in baksteen, gedeeltelijk als vakwerkvulling, en geheel gecementeerd en geschilderd. De voor- en de linkerzijgevel hebben een geprofileerde plint. Alleen de voorgevel wordt verder verlevendigd door een geprofileerde waterlijst, die tevens als raamdorpel van de vensters op de verdieping fungeert.

Na de verkoop in 1914 aan de familie Heringa is het pand onherkenbaar veranderd. Er zijn raam- en deurkozijnen bijgeplaatst, ramen kregen een nieuwe roedeverdeling, het huis werd voorzien van een portlandcementring en de beide topgevels aan de zuidkant werden verwijderd en voorzien van een dakschild. De restauratie van het huis in de jaren 80 van de 20ste eeuw hebben nog meer bouwsporen verwijderd. De muren werden geschilderd, maar ook het interieur werd stevig overgeschilderd waardoor sporen op balklagen en in binnenwanden vrijwel onzichtbaar zijn weggewerkt.

A. Het herenhuis

7: voorgevel huis

Plattegrond en opbouw Het HERENHUIS is gebouwd op een samengestelde, maar in hoofdvorm rechthoekige plattegrond, evenwijdig aan de straat, met een rechthoekige aanbouw aan de achterzijde en een aanbouw aan de rechterzijkant. Het pand heeft een tweelaagse bouwmassa onder een dubbel met pannen gedekt zadel/schilddak, beiden evenwijdig aan de straat en aan de rechterzijde voorzien van een schild. De achteraanbouw heeft ook 2 bouwlagen die met een met pannen gedekt lessenaarsdak in het achterdakvlak steekt. De aanbouw tegen de rechterzijgevel bestaat uit een bouwlaag met aangekapt lessenaarsdak dat feitelijk aansluit op het schild van de hoofdbouw.

De voor- en rechterzijgevel worden afgesloten door een geprofileerde frieslijst met een eenvoudige zinken mastgoot op beugels. Aan de achterzijde bestaat de fries uit niet meer dan een eenvoudige ongeprofileerde plank en eenzelfde zinken mastgoot.

Globale bouwfasering: Rood: XVII B Groen: XVIII a Blauw: XIX A


Voorgevel De voorgevel bestaat uit één travee met 5 vensterassen op de begane grond en 7 vensterassen op de verdieping. De indeling is zowel op de begane grond als de verdieping niet symmetrisch. In elke vensteras op de begane grond bevindt zich een 6-ruits empire schuifvenster (XIXa?) in de verdeling 2 x (1+2) met een verbrede middenroede. De vensters zijn voorzien van dubbele opgeklampte blinden, opgehangen aan gesmeed hangwerk. De eenvoudige kozijnen bevatten geen profileringen. De ramen hebben allemaal, gedeeltelijk nog getrokken, enkel glas.

Op de verdieping bevinden zich in elke vensteras een kozijn met 4-ruits draairaam en een sterk terugliggend 6-ruits bovenlicht, gescheiden door een tussendorpel of kalf. Er zijn sporen te herkennen van luiken of ophangpunten voor de onderramen. De ophangpunten zijn niet meer aanwezig. Er is geen verticaal verband tussen de plaatsing van de kozijnen tussen de bouwlagen te herkennen. Aan de linkerzijde verbindt een gemetselde en gecementeerde muur met poort het huis met de boerderij. Volgens de rijksbeschrijving dateert deze uit 1760, maar de bron hiervoor ontbreekt. De doorgang is vormgegeven als latei en twee dito staanders uit Bentheimer zandsteen. Als versiering is een eenvoudige rondlopende lijst uitgehakt. In de doorgang bevindt zich een houten opgeklampte deur, opgehangen aan gesmeed hangwerk. Aan de binnenzijde draagt een eikenhouten latei mee aan de overspanning van de doorgang. Boven de poort aan de straatzijde bevindt zich een zandstenen gevelsteen met een alliantiewapen van de families Van Basten en Van Asbeck. De muur wordt afgesloten met een ezelsrug.

10: toegangspoort met alliantiewapen

De voorgevel van de rechteraanbouw is verborgen achter een poortmuur. Deze poortmuur is ook gepleisterd en wordt afgesloten met een ezelsrug. Hierin een getoogde poort met eenvoudige houten deur.

8 en 9: detail venster beneden en boven

De plint wordt op één plaats, links van het midden, doorbroken door een klein geprofileerd kelderkozijn op maaiveldhoogte met gesmede verticale tralies en daarachter een raam.

De voorgevel van de aanbouw is opgebouwd uit een travee met hierin rechts een eenvoudige toegangsdeur met 3-ruits bovenlicht (3x1) en een eenvoudige overkapping. Links van de deur, tegen de rechterzijgevel een gietijzeren raam met spitsboogje. Deze gevel wordt beëindigd door een eenvoudig geprofileerde boeiplank met dekstuk van het lessenaarsdak.


Linkerzijgevel De linkerzijgevel is willekeurig ingedeeld vanuit functioneel gebruik en kent dezelfde afwerking als de voorgevel. Links van het midden de monumentale hoofdingang van het huis. Deze hoofdingang bestaat uit dubbele geprofileerde deuren met gietijzeren deurroosters. Boven de deur een éénruits bovenlicht, voorzien van een gietijzeren levensboom (XIXB?). Het bovenlicht wordt gescheiden van de deuren door een tussenkalf. Om het kozijn een geprofileerde omlijsting op neuten die in het midden boven de lijst wordt verlevendigd met een agaaf van terracotta.

12: detail topgevels linkergevel

Op de verdieping bevindt zich één venster, schuin boven de hoofdingang. Een tweede venster, recht boven de hoofdingang is niet meer aanwezig, maar nog wel zichtbaar in het pleisterwerk. Dit heeft te maken met de achterliggende badkamer. Daarboven wordt de zolderverdiepingen afgesloten met een dubbele topgevel, waarachter een dubbele kap schuil gaat. In het midden is de verbinding tussen deze kappen voorzien in een doorloop. De houten topgevelconstructie is achter het stucwerk in het gevelvlak zichtbaar. In beide topgevels zitten kleine venters met luiken, in de voorste kap is deze asymmetrisch geplaatst, in de achterste kap zit het venster in lijn met de nok.

11: hoofdingang in linkerzijgevel

Achtergevel De achtergevel is opgebouwd uit 4 te onderscheiden traveeën. De eerste en linker travee behoort tot de lager en met een lessenaarsdak aangekapte aanbouw en bevat op de begane grond een eenvoudig schuifvenster met bovenlicht en een eenvoudige opgeklampte gesloten deur, met uitzetbaar bovenlicht.


In de tweede travee onderscheiden we twee symmetrische vensterassen, waarin zowel op de begane grond als op de verdieping vensters. Op de begane grond bestaan deze uit twee 8 ruitsdraairamen (2x4) en twee 6-ruits vaste bovenlichten (3x2), gescheiden door een kalf. Op de verdieping een invulling van twee 6-ruits draairamen (2x3) met 2-ruits bovenlichten (2x1). Opvallend is de afwijking ten opzichte van de rest van het pand, waarschijnlijk daterend uit de eerste kwart van de 20ste eeuw. Dit wordt versterkt door de opvallende sierankers die plaatselijk zijn ingekort of veranderd voor de plaatsing van muuropeningen. De derde travee risaleert ten opzichte van de overige traveeën. Op de begane grond een gecombineerd raam-en deurkozijn (XXa), bedoeld als tuindeuren naar het terras. Op de verdieping twee symmetrische vensterassen met hierin vensters met dubbele 8-ruits draairamen (2 x 4).

13: achtergevel

De laatste travee kent twee vensterassen, zowel op de begane grond als op de verdieping. Op de begane grond staan de vensters in symmetrie en bestaan uit een 3 ruits-schuifraam in de verdeling 1 x (1+2). In de kozijnen zijn sporen van een kalf waar te nemen wat kan duiden op een kloosterkozijn. Op de verdieping ligt het soortgelijke rechtervenster in dezelfde vensteras als de begane grond en verdeelt zich als 1 x (1+1). Links hiervan een jonger venster met moderne 2-ruits draairamen en een vast 3-ruits bovenlicht (XXa).

Rechterzijgevel Deze gevel is grotendeels blind door de ligging nabij de belending. Omdat de rooilijn verspringt zijn op de hoek met de voorgevel zowel op de begane grond als de verdieping vensters geplaatst om de straat in te kunnen kijken. Achter het raam sluit de gevel aan op een gemetselde poort, duidelijk bedoeld om het binnenplaatsje af te scheiden van de openbare weg. Het venster op de verdieping is gelijk als in de voorgevel en het venster op de begane grond komt overeen met een exemplaar in de laatste travee van de achtergevel.

14: rechtergevel


Dak en kap Het samengestelde dak wordt in hoofdzaak bepaald door een dubbel zadeldak, evenwijdig aan elkaar gelegen, samenvallend in een tussendakse goot, afwaterend aan de zuidzijde.

17: doorloop in noordelijke richting

Beide zadeldaken worden aan de zuidzijde afgesloten met een schild dat dateert van na de verkoop in 1914. Aan de achterzijde steekt de aanbouw met een lessenaarsdak in het achterste dakvlak. De aanbouw aan de rechterzijde heeft ook een lessenaarsdak, maar sluit in feite aan op het schild van de achterste kap. Door de ligging nabij de belending zijn deze dakvlakken beperkt zichtbaar. 15: tussengoot in zuidelijke richting

Alle vlakken zijn gedekt met rode Hollandse pannen, met uitzondering van het voordakvlak, deze bevat gesmoorde (blauwe) pannen. Op elk dak staat een gemetselde schoorsteen in de nok, de voorste is de grootste en staat centraal in de breedte. De doorloop tussen de topgevels heeft een lessenaarsdak en is met een Hollandse pan gedekt.

18 en 19: verbinding in kapconstructie achterhuis (li.) en voorhuis (re.)

16: schoorsteen op voorhuis

Beide kappen bestaan uit eenvoudige eikenhouten spantbenen, slechts voorzien van een hanenbalk. De verbindingen variëren. Met gesmede nagels of houten toognagels, met pen en gat of halfhouts ingekeept, maar zeker niet altijd consequent, waarschijnlijk ontstaan bij latere


verbouwingen. De aanwezige telmerken bevestigen deze inconsequente wijze van herstel en verandering. Het verschil in beide kapconstructies duidt toch wel op verschillende bouwfasen en –perioden.

B. De Boerderij Plattegrond en opbouw: De schuur of boerderij is gebouwd op een rechthoekige plattegrond, haaks op de straat, met een moderne rechthoekige aanbouw aan de achterzijde (2002). Het pand heeft een anderhalflaagse bouwmassa onder een zadeldak met een topgevel met wolfseind aan de voorzijde en een schild aan de achterzijde. Alle dakvlakken zijn gedekt met rode Hollandse pannen. De boerderij is verbonden met het huis door een poortmuur. Zie de beschrijving van het huis. De gevels bestaan hoofdzakelijk uit schoon metselwerk, waarbij plaatselijk (met name in de linkergevel) nog restanten van het vakwerk zichtbaar zijn.

20: hijswiel in kap achterhuis

In de achterste kap is een houten hijswiel aanwezig. Dit duidt op de opslagfunctie van de eerste verdieping van het achterhuis. De huidige vestibule kende dus van oorsprong een bedrijfsmatig gebruik. De gaten in de vloeren verraden de plek van het rondlopende hijstouw.

21: voorgevel boerderij met aanbouw 1950


Voorgevel De voorgevel is opgebouwd uit één travee. Links van het midden bevindt zich een getoogde deuropening, met een niet geheel zuivere ellipsboog. In de deuropening hangen naar binnen draaiende schuurdeuren, opgedeeld in een apart draaibaar boven- en onderdeel. In elk bovendeel een klein rond raam, met 4 kwartronde ruitjes.

voegwerk is in de jaren 70 of 80 van de 20ste eeuw vervangen, waardoor bouwsporen enigszins verdwenen zijn. De meest recente bouwsporen zijn de aanhelingen in het metselwerk, ter plaatse van de aansluiting met de zadeldakvlakken. Door een aanpassing van de dakconstructie in 2002 moest de voorgevel hierdoor aangepast worden. Naast een standaard balk-anker bij de rechtergevel, ter plaatse van de verdiepingsvloer, bevinden zich in de voorgevel nog 3 ankers, die als trekankers dienen. Dit bleek noodzakelijk om de voorgevel aan het achterliggende gebintwerk te koppelen. Het lijkt op een noodvoorziening die later is aangebracht.

22: voorgevel boerderij 2009

Op de verdieping twee symmetrisch geplaatste kleine vensters met 4-ruits draairamen en een vast 2-ruits bovenlicht. Het onderraam is afsluitbaar door een luik. De asymmetrische plaats van de boogvormige inrit is bepaald door het gebruik van het rechterdeel van de boerderij voor dierplaatsen.

23: detail metselwerk voorgevel

Het metselwerk bestaat uit rode baksteen in kruisverband met een 10lagenmaat van 58 cm. Opvallend zijn de toepassing van de gesinterde koppen en het gedeeltelijke halfsteens verband ter plaatse van de nog aanwezige gebintbalk, destijds nog fysiek zichtbaar in de voorgevel. Het


Linkerzijgevel De linkerzijgevel is de enige nog grotendeels oorspronkelijke gevel, waarin een vrijwel geheel gave vakwerkconstructie, opgebouwd uit vier hoofdstaanders in drie traveeën.

De gevel wordt beëindigd door een (recente) aftimmering van het overstek en een zinken mastgoot. Het dakvlak is geheel gedekt met rode Hollandse pannen.

De vakwerkconstructie van eiken staanders, liggers en schoren, is van oudsher gefundeerd op veld- of zwerfkeien, maar is hier al door latere verbouwingen vervangen door metselwerk. De vakken zijn gevuld met metselwerk van rode baksteen, zonder duidelijk verband. De gebintportalen staan gemiddeld tussen de 3 en 3,5 meter uit elkaar en overspannen een afstand van ca. 6 meter. Tussen de portalen ligt een kleinere moerbalk om de afstand ertussen te overbruggen. In de zijgevel is de kop van deze balk nog herkenbaar als bouwspoor. In de linkertravee bevindt zich tegen de tweede gebintstijl een opgeklampte toegangsdeur op gesmeed hangen sluitwerk.

25: detail travee vakwerk

24: situering vakwerk in linkergevel


26: voorbeeld gebintportaal en verbinding

Achtergevel De achtergevel is vrijwel geheel aan het zicht onttrokken door de moderne serre uit 2003. De geheel in baksteen opgetrokken gevel wordt alleen onderbroken door twee kleine vensters om op hoogte wat daglicht binnen te kunnen krijgen. In 2002 is een doorbraak gemaakt om de nieuwe serre te kunnen verbinden. In de gevel is geen spoor van vakwerk zichtbaar, omdat de gevel achter het gebintportaal is gebouwd. De achtergevel is namelijk op een bepaald moment (XVIII) nieuw opgetrokken, net als de voorgevel.

28 en 29: detail hoek achtergevel (li.) en rechtergevel (re.)

Rechterzijgevel De rechtergevel bestaat eigenlijk nog steeds uit drie traveeën en bevindt zich in de steeg tussen het huis en de boerderij. De gevel is vrijwel geheel opgetrokken in rode baksteen in kruisverband. De oorspronkelijke vakwerkgevel is nog herkenbaar door de handhaving van de knooppunten van de gebintliggers en –staanders. Ook de balkkoppen van de tussenliggende liggers zijn nog zichtbaar.

27: achtergevel 2009

Op de linkerhoek zijn duidelijke vertandingen zichtbaar, afkomstig van de aansluiting op de verdwenen achteraanbouw, die nog zichtbaar is op de kadastrale minuut van 1832. 30: rechtergevel


De gebintstaander is gehandhaafd en dient als linkerstijl van het deurkozijn. Hierin bevindt zich een opgeklampte deur met een ruitvormige raam. Boven het kalf een 12-ruits bovenlichtvenster (4 x 3). De gevel laat het best de overgang van vakwerk naar volledig metselwerk zien. Als onderdeel van de opwaardering van zowel het huis als de boerderij heeft men in alle ‘zichtgevels’ het vakwerk uit het zicht gehaald door het te verwijderen of achter het metselwerk te verbergen.

Dakgedeelte De kap bestaat uit 2 hoofdspanten, opgebouwd als een kapgebint met 1 juk. De sporen dragen op de muurbalk en worden bovenin gekoppeld door een hanenbalk. De kap is sinds 2002 beschoten met planken en geïsoleerd aan de buitenzijde.

32: detail kapjuk (voorbeeld)

31: interieur verdieping naar achtergevel 33: interieur verdieping naar voorgevel


Voor. De wand bestaat vanaf de vloer gezien uit een geschilderde cementplint, waarboven 9 rijen witte wandtegels 15 x 15 cm in halfsteens verband, uit twee verschillende perioden. Boven de tegels is de wand gepleisterd tot aan de vloerdelen van de eerste verdieping. De wand wordt onderbroken door twee deuren en een raam. Het eerste deurkozijn bevindt zich in de linkerhoek en leidt via een gangetje naar de hoekkamer aan de voorzijde. Boven de deur een beeldennis door de muur, waardoor het beeld aan beide zijden zichtbaar is. Rechts van deze deur een tweede deur naar een voorraadkast, voorheen een doucheruimte. Het raam bevindt zich ca. 35 cm uit de rechterzijde en bevat een 4-ruits schuifraam, dat in de wand omhoog schuift. Of dit een doorgeefluik van keuken naar eetkamer is geweest is onbekend. Mogelijk is het kozijn een ouder venster in de oorspronkelijke achtergevel van het voorhuis.

C. Een vertrek De woonkeuken

De eenvoudige woonkeuken is gesitueerd in het rechterdeel van het achterhuis. De ruimte is bereikbaar vanaf de vestibule, maar kende ook een toegang via de keuken (achtergevel) en de bijkeuken (voorgevel). Vloer De vloer bestaat uit gele en rode cementtegels. Rondom een rand van een enkele rode tegel. Binnenin een veld van rode en gele tegels in schaakbordmotief. (Datering XXa.)

35: binnenwand voor

34: detail tegelvloer


Links. Direct aan de linkerzijde de hoofdtoegang tot de woonkeuken vanuit de vestibule. De paneeldeur is in de bovenste helft voorzien van gekleurd en gefigureerd glas. Centraal in de wand is de grote schouw geplaatst, bestaande uit een holle achterwand met 84 beschilderde tegels met afbeeldingen van landschappen, gebouwen, personen en dieren.

(borden)lijst die aan de rechterzijde niet omloopt maar doorloopt en aansluit tegen de achterwand. De lijst verbergt de balk die de boezem draagt. Deze boezem loopt door de verdiepingsvloer en verjongt op de 1e verdieping en daarna nogmaals op de zoldering. De wand rechts van de schouw is tot de boezem betegeld met witte wandtegels in halfsteens verband. Mogelijk heeft hier een extra rookkanaal gezeten om een eerste fornuis te voorzien van afvoer.

36: binnenwand links met inzet (wandtegel) 37: detail console schouw links

De tegels worden globaal gedateerd op eind 17de, begin 18de eeuw. Het onderste gedeelte is een donkerkleurige met cementpleister afgewerkte wand. Aan weerszijden wordt het tegeltableau afgesloten met een geprofileerd verticaal ‘paneel’ waarop een wat grof gevormde blokconsole. Vóór de tegels een moderne traditionele houtkachel. De schouw is rondom voorzien van een geprofileerde


Achter. Ook deze wand bestaat vanaf de vloer gezien uit een geschilderde cementplint, waarboven negen rijen witte wandtegels 15 x 15 cm in halfsteens verband uit drie verschillende perioden. Boven de tegels is de wand gepleisterd tot aan de vloerdelen van de eerste verdieping. De wand wordt onderbroken door twee grote raamkozijnen die beschreven zijn bij de achtergevel.

40: detail achtergevel ter plaatse van betreffende vertrek

38: binnenwand achter

39: detail raam


Rechts De rechterwand is de meeste eenvoudige en bevat links van het midden slechts een deur naar de (bij)keuken. Naar verwachting was dit van oorsprong een buitendeur, maar door de bouw van de aanbouw gewijzigd in een binnendeur. De deur kent een afwijkende bredere profilering, maar is van zichzelf een traditionele opgeklampte deur.

42: detail plafond met 'wieme'

41: binnenwand rechts

Plafond Het plafond is opgebouwd uit eenvoudige eiken moerbalken op een ongelijke hart-op-hart-maat met hier dwars overheen brede eiken planken, in dezelfde okerkleurige hoogglansverf. De balken zijn voorzien van een duivenjager, een ¾ ronde kraal en is geschilderd in hoogglans wit/crème. Op één plaats, tussen twee balken, zijn zogenaamde wieme-latten gemaakt, waartussen stokken konden worden gehangen waaraan de versgemaakte worsten of het rookspek konden worden gehangen.


4. Literatuur- en bronnenoverzicht Boeken

Afbeeldingen

Drs. J.E. van der Pluijm, “De vestingstad Grol, geschiedenis van de vestingwerken van Groenlo”, (Groenlo, 1999)

Alle afbeeldingen zijn gemaakt door de auteur met uitzondering van: Afb. 1.:

C. Gietman ea., “Een goed voor de eeuwigheid, De Gelderse Vicarie Sancti Nicolai, 1501-2001”, (Westervoort, 2001) ISBN 90-75879-14-8

Artikelen Drs. J.E. van der Pluijm, “De vestingwerken van Grol tijdens het 12-jarig bestand” en “De militaire barakken en de brand van 1623”, 2 artikelen in “Grols Verleden” Jaargang 4, nummer 6, juni 2005, blz. 73-79, Oudheidkundige Vereniging Groenlo, 2005, M. Rouwmaat, “De firma Edward Ainsworth & Co.”, artikel in “Grols Verleden” Jaargang 7, nummer 10, december 2008, blz. 3-31, Oudheidkundige Vereniging Groenlo, 2008,

Afb. 2: Afb. 3: Afb. 4: Afb. 6:

Uit: Van der Pluijm; “De vestingstad Grol”, blz. 69, verder door auteur bewerkt afkomstig van: http://www.vanbatenborgh.nl rosmolen archief gemeente Oost Gelre, beeldbank via www.achterhoeksarchief.nl, nr. 12-00090 uitsnede uit eerst kasdastrale minuut, afkomstig van www.watwaswaar.nl

Afb. 21:

collectie familie Thuinte-Post Groenlo, via www.scherpinbeeld.nl Afb. 31 en 33: afkomstig van verkoopadvertentie op www.redres.nl

G. te Lintelo, “Het laatste monument”, artikel in “Monumentaal”, nummer 6, jaargang 2007, blz.10-19, Uitgeverij De Koppelenburg, Brummen, 2007


5. Bijlagen en afbeeldingen 1. Uitreksel uit register rijksmonumenten, d.d. 20 april 2007 2. Restauratietekening boerderij door Architectenbureau Boerman, 2002, afkomstig van www.boerman.org. 3. Schets linkergevel boerderij, auteur 4. Artikel “Het laatste monument”, uit ‘Monumentaal’, nummer 6/2007, door G. te Lintelo



Schets linkergevel boerderij. Niet op schaal Getekend door R. Oostendorp



Beschrijving van. Het huis Basten Asbeck, Nieuwestraat Groenlo. door. R.J. Oostendorp

Recommend Documents