Beleidsplan 2013 -2016
Stichting Poëziepaleis
Groningen, december 2010
1
Voorwoord In 1985 kwamen enkele docenten uit Groningen bijeen om een poëziefestival voor jongeren uit de stad te organiseren met als doel middelbare scholieren te enthousiasmeren voor poëzie, zodat die vaker en met meer plezier gelezen zou worden. Een schrijfwedstrijd leek een handig instrument. Net zoals iemand die in zijn jeugd gevoetbald heeft, ook later het spel beter begrijpt dan iemand die nog nooit een stap op een voetbalveld gezet heeft, zou het ook gaan met het beleven en waarderen van poëzie, dacht men. Dus werd er een wedstrijd uitgeschreven onder de naam Doe Maar Dicht Maar (DMDM) kreeg en schreven en presenteerden jongeren hun eigen gedichten. Dit initiatief is 25 jaar later nog steeds springlevend. De wedstrijd, die inmiddels een uitstekende landelijke spreiding heeft en ook Vlaamse inzenders kent, zet nog steeds jaarlijks duizenden jongeren van allerlei schooltypen aan tot het schrijven van ontroerende, grappige, mooie, al dan niet rijmende gedichten. De winnaar van het door DMDM georganiseerde Dichter bij 4 mei wordt jaarlijks vanaf De Dam door miljoenen tv-kijkers gezien en gehoord, en er zijn nieuwe formules ontwikkeld naar aanleiding van technologische ontwikkelingen zoals het sms-gedicht. Sommige deelnemers hebben het later nog ver geschopt. Dat hoopte de jury uiteraard; dat het gelukt is, is een prachtig compliment aan de oprichters van destijds. Na 25 jaar is Doe Maar Dicht Maar een bekend begrip in onderwijsland en de literaire wereld. Veel educatieve handboeken bevatten verwijzingen naar en materiaal van Doe Maar Dicht Maar. Het didactiekboek dat op alle lerarenopleidingen wordt gebruikt, meldt dat aan het schrijven van poëzie en het genieten van poëzie meer aandacht wordt besteed als gevolg van het succes van dichtwedstrijden als Doe Maar Dicht Maar. Medio 2008 is de organisatie van Kinderen en Poëzie toegevoegd aan die van Doe Maar Dicht Maar. Deze stichting organiseert al 20 jaar met succes landelijke dichtwedstrijden voor leerlingen van de basisschool. Het betekende een waardevolle aanvulling: onder de nieuwe naam Poëziepaleis is de doelgroep vergroot van kinderen van de basisschool (en hun leerkrachten) tot jongeren van het voortgezet onderwijs (en hun docenten), waardoor er een begin gemaakt kon worden met een doorgaande lijn van poëzie voor kinderen en jongeren van 4 – 18 jaar, een onderwerp dat ook in de wetenschap actueel is.
2
Inleiding Zoveel mogelijk kinderen en jongeren met poëzie in aanraking laten komen, docenten daarvoor handvatten aanreiken en schrijftalent begeleiden en uitdagingen bieden; dat is het doel van het Poëziepaleis. De stichting is ervan overtuigd dat door leerlingen met poëzie in aanraking te brengen, docenten veel meer doen dan werken aan taalvaardigheid. Poëzie draagt niet alleen bij aan taalontwikkeling, maar ook aan kennis van de wereld. Het is goed voor zelfreflectie en intellectuele vorming. Het is voor veel kinderen en jongeren een geweldige uitlaatklep als ze worstelen met sociaalemotionele problemen. Er is poëzie voor elke leeftijd en voor elke culturele achtergrond. Juist voor dyslectische kinderen en jongeren met taal/leerproblemen is poëzie nog te behappen, in tegenstelling tot langere teksten. Ontwikkeling en groei van poëtisch talent gedijt het beste in een taalvriendelijk klimaat. Het Poëziepaleis bouwt aan een infrastructuur waarin voor elke uitingsvorm plaats is. Nieuwe dichtvormen als rap, clips, sms-gedichten en poëzie op muziek komen daarbij ook aan bod. Vorm en inhoud krijgen evenzeer de nadruk als het plezier in dichten. Voor elke leerling zijn producten beschikbaar, voor alle leeftijden en opleidingsniveaus. Ook kinderen in het speciaal onderwijs en met taalachterstanden worden niet vergeten. Door de speelse wijze waarop we kinderen kennis laten maken met poëzie, door het aanbod van gedifferentieerd lesmateriaal, workshops en masterclasses, de wedstrijden en de publicatie van een groot aantal winnaars in de jaarlijkse dichtbundels boren we overal – soms onvermoed - talent aan We hebben dan ook vaak verrassende resultaten gezien: allochtone kinderen die prachtig beeldend schrijven over hun thuisland, een doventolk die een gedicht verbeeldt, ontroerende situaties als een autistische jongere tot de winnaars behoorde maar niet durfde voor te lezen. Juist kinderen van wie het niet verwacht wordt, schrijven vaak poëzie die verwondert of die je van de sokken blaast. Een prachtig voorbeeld is ook het volgende: een vmbo-docente uit Zuidhorn organiseerde een reizende expositie van gedichtenposters langs bibliotheken in de regio. De gedichten waren door haar leerlingen geschreven en bij Doe Maar Dicht Maar in de prijzen gevallen. Van de posters werden vervolgens ansichtkaarten en e-cards gemaakt, die de vergelijking met de kaarten en posters van Plint moeiteloos konden doorstaan De kernactiviteit van het Poëziepaleis is de organisatie van de landelijke dichtwedstrijden voor kinderen en jongeren met daaraan gekoppeld de publicatie van dichtbundels met winnaars en een finaledag. Deze activiteiten worden in bijlage 1 uitgebreider beschreven. De wedstrijden zijn een uitgelezen vorm om kinderen uit te dagen actief met het schrijven van poëzie aan de slag te gaan. Om kwaliteit te waarborgen, kiezen we ervoor de kinderen via de school te benaderen. Alle scholen in het hele land ontvangen onze mailing. Het educatieve aspect vinden we erg belangrijk. Het Poëziepaleis ontwikkelt jaarlijks lesmateriaal om docenten te helpen een brug te slaan tussen de poëzie die in de taal/literatuurmethode wordt aangeboden en een manier om hun leerlingen aan te zetten tot creatief schrijven. Uiteraard voldoet het materiaal aan de eisen die de Referentieniveaus Taal stellen. Het Poëziepaleis werkt laagdrempelig om zoveel mogelijk kinderen en jongeren te activeren. Net als bij andere talentenjachten komen uit onze dichtwedstrijden echte toppers naar voren: jongeren die aangespoord door hun succes bij Doe Maar Dicht Maar professioneel met schrijven bezig gaan. Het vervult ons met trots als een ex-winnaar een belangrijke prijs wint, landelijks media-aandacht krijgt of een bundel publiceert. Een mooi voorbeeld is Ester Naomi Perquin, in 1998 een van de winnaars en nu professioneel dichter. Ze werd redacteur werd bij Tirade, was met haar poëziedebuut genomineerd voor de C. Buddingh’-prijs en won met haar tweede bundel de Jo Peters Poëzieprijs 2010. We koesteren deze talenten en ontwikkelen nieuwe activiteiten om winnaars meer begeleiding te geven en podia te creëren om hun talent tot uitdrukking te brengen. Het Poëziepaleis, gevestigd in de stad Groningen, is hiermee voor alle scholen voor primair en voortgezet onderwijs in Nederland steeds duidelijker een loket waar zij terecht kunnen voor activiteiten omtrent poëzie voor en door kinderen en jongeren.
3
Poëziepaleis nu en in de toekomst Dit beleidsplan voor de periode 2013 – 2016 geeft inzicht in de koers die het Poëziepaleis de komende jaren wil varen. We blijven vasthouden aan de koers van de afgelopen jaren. Succesvolle activiteiten worden gecontinueerd en aangepast aan actuele inzichten. Vanuit een drietal uitgangspunten willen we onszelf ontwikkelen tot een organisatie met een steeds groter bereik. Deze uitgangspunten zijn verbreding, verdieping en verbinding.
Verbreding We willen nieuwe activiteiten ontplooien waardoor een groter bereik van kinderen en jongeren en scholen gerealiseerd wordt. De dichtwedstrijden van Kinderen en Poëzie en Doe Maar Dicht Maar hebben beide een landelijk bereik, maar we zijn ervan overtuigd dat we nog meer leerlingen en hun docenten kunnen infecteren met ons poëzievirus. We ontwikkelen daartoe nieuwe workshops, maken meer gebruik van digitale media en zorgen dat we beter zichtbaar zijn..
De wedstrijden, de bundels, de festivals De pijlers onder het Poëziepaleis zijn en blijven de grote landelijke wedstrijden voor kinderen in het primair onderwijs en jongeren in het voortgezet onderwijs, met daaraan gekoppeld de jaarlijkse poëziefestivals. Een uitgebreide beschrijving van de cyclus van de activiteiten staat in bijlage 1. Deze festivals, waarin de prijsuitreiking een belangrijk onderdeel vormt, maar waar ook workshops en masterclasses plaatsvinden en waar poëzie in allerlei uitingsvormen aan bod komt -- in muziek, dans, film, drama -- vormen voor veel kinderen en jongeren een eerste kennismaking met een culturele manifestatie. Het bezoeken van een heus theater is een ervaring die ze niet snel vergeten. Een wedstrijd als middel om kinderen en jongeren te bereiken, is een beproefd recept gebleken. Een in opdracht van Kinderen en Poëzie uitgevoerd bachelor-onderzoek naar het bereiken en bedienen van leerkrachten in 2010 wees uit dat dit nog steeds het geëigende middel is. Het Poëziepaleis gaat de komende beleidsperiode dan ook door met het organiseren van de wedstrijden Kinderen en Poëzie voor leerlingen van de basisscholen en Doe Maar Dicht Maar voor jongeren uit het voortgezet onderwijs. Onze ambitie is wel om met behulp van nieuwe media en samenwerkingspartners een groter aantal inzendingen en deelnemende scholen te genereren. We willen in de beleidsplanperiode 2013-2016 toe naar een jaarlijkse groei van 10% van het aantal inzendingen. In het seizoen 2009-2010 stuurden 4000 leerlingen een gedicht in voor Kinderen en Poëzie. Voor Doe Maar Dicht Maar schreven in het seizoen 2009-2010 2000 leerlingen 3750 gedichten (plus 2000 sms-gedichten). Het bereik van beide wedstrijden is veel groter. Alle scholen worden geïnformeerd door middel van een mailing in september. De landelijke spreiding van de deelnemers is goed, zoals te zien is in de bundels met winnende gedichten. Het aantal deelnemers uit de provincie Groningen is circa 20%. Sinds september 2010 maakt het Poëziepaleis gebruik van Google Analytics. In bijlage 3 is een landkaart met de spreiding van de bezoekers van de website in de periode oktober-december 2010 opgenomen. Vanaf 2012 kunnen we met dit hulpmiddel ook de landelijke spreiding van de deelnemers goed in kaart brengen.. Ook met een feestelijke afsluiting waarbij de winnaars in het zonnetje gezet worden, gaan we door. Uiteraard houden we in de programmering rekening met nieuwe ontwikkelingen. Actuele trends zullen worden weerspiegeld en digitale media spelen een steeds grotere rol. We proberen de bezoekers te verrijken door ze actief deel te laten nemen aan workshops en masterclasses. De bundels met daarin de honderd winnende gedichten zijn waardevol, niet alleen omdat het voor de winnaars een prachtig tastbaar aandenken aan de overwinning is, maar ook omdat de bundels veel gebruikt worden in het onderwijs en inspiratie bieden aan leeftijdsgenoten. Nieuw is dat we een digitaal archief aanleggen met winnende gedichten van de afgelopen jaren. Die kunnen op velerlei wijze ingezet worden, bijvoorbeeld op onderwerp. Internet biedt nog veel meer mogelijkheden, bijvoorbeeld om gedichten creatief vorm te geven. We willen winnende gedichten verbeelden in clips en die op onze website en YouTube plaatsen. Hiervoor werken we samen met studenten aan Hogescholen voor de Kunsten. Het archief krijgt een landelijk karakter: we nemen ook winnende gedichten van kinderen en jongeren van collega-instellingen op.
4
Ook van andere digitale mogelijkheden en sociale media wordt steeds meer gebruik gemaakt. Kinderen en Poëzie en Doe Maar Dicht Maar zijn te vinden op Hyves, het Poëziepaleis heeft een Twitter-account. Uiteraard maken we in de toekomst gebruik van nieuwe ontwikkelingen voor zover relevant. Te denken valt aan Apps en e-books.
Verdieping We gaan leerkrachten en docenten meer educatieve ondersteuning bieden door meer vraaggestuurd dan aanbodgericht te werken. Het lesmateriaal wordt steeds uitgebreider en specifieker, het zogenoemde maatwerk. Talentontwikkeling speelt bij dit speerpunt ook een belangrijke rol.
Educatief materiaal Jaarlijks ontwikkelt het Poëziepaleis lesmateriaal voor leerkrachten op basisscholen en docenten in het voortgezet onderwijs, uitgesplitst naar leeftijdscategorieën en schoolniveaus. Het sluit aan bij de Referentieniveaus Taal, zodat het inzicht en de reflectieve vaardigheden van de leerlingen kunnen groeien. Daarvoor is het nodig dat leerlingen geregeld poëzie lezen en schrijven en met gevarieerde werkvormen in aanraking komen. Het lesmateriaal van het Poëziepaleis biedt deze, en ook de bundels met winnende gedichten en de website zijn hiervoor bruikbaar. Het lesmateriaal is gratis te downloaden vanaf onze website. Aangezien het Poëziepaleis kwaliteit hoog in het vaandel heeft staan, gaan we door met het ontwikkelen van lesmateriaal, maar sterker dan voorheen waarborgen we dat het aansluit bij de ontwikkelingen in onderwijs en wetenschap. Voor deze verdieping zoeken we samenwerkingspartners wanneer dit ons versterkt. Verder gaan we docenten ook op andere manieren enthousiasmeren om met poëzie aan de slag te gaan. We ontwikkelen dit maatwerk op de volgende manieren: Materiaal van het Poëziepaleis wordt weliswaar al gebruikt in diverse methoden Taal en Nederlands van allerhande uitgevers, toch wilden we inzetten op een structurele vorm van samenwerking met een educatieve uitgeverij. Voor zowel Kinderen en Poëzie als Doe Maar Dicht Maar is contact gezocht met een educatieve uitgever. Beide uitgeverijen bedienen 40% van de markt voor resp. primair en voortgezet onderwijs. Onze opzet is de volgende: de uitgevers maken gebruik van de expertise van het Poëziepaleis en omgekeerd. Gezamenlijke ontwikkeling van lesmaterialen en verspreiding van onze informatie via hun websites, nieuwsbrieven en e-zines is een belangrijke stap in het creëren van een groter bereik en tegelijkertijd een kwaliteitswaarborg. Extra aandacht gaat uit naar het vmbo door middel van workshops voor onze sms-categorie, en materiaal dat is toegespitst op het praktijkonderwijs. In 2010 heeft het Poëziepaleis voor het eerst een conferentie (Poëzie in de Klas) georganiseerd, met workshopleiders uit Nederland en Vlaanderen. De uitverkochte conferentie in de OBA in Amsterdam trok ruim 200 deelnemers. Tegelijkertijd werd de Poëziegids uitgegeven. Naar aanleiding van de positieve reacties op de conferentie en de gids, organiseert het Poëziepaleis in de periode 2013-2016 wederom een conferentie. Het is een uitgelezen manier om docenten te enthousiasmeren. We willen een kwaliteitsslag maken door leerkrachten door middel van workshops bij te scholen. Het Poëziepaleis onderzoekt de mogelijkheid een lectoraat Kinder- en Jeugdpoëzie in te stellen. Daartoe zijn contacten gelegd met de Hanzehogeschool, Rijksuniversiteit Groningen en de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. De reacties zijn positief, een dergelijke functie blijkt in een behoefte te voorzien. Bij de Rijksuniversiteit Groningen hebben wij de mogelijkheid van een bijzonder hoogleraarschap aanbevolen. Zo'n leerstoel zou goed passen bij andere activiteiten van de RuG. Barend van Heusden doet een grootschalig, meerjarig onderzoek naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs (Cultuur in de Spiegel). En Theo Witte, die promoveerde op literatuuronderwijs, heeft een mooi plan voor een nader onderzoek naar de lyrische competentie van 4-18-jarigen. Dat onderzoek zou hij samen met ons en een groot aantal scholen kunnen uitvoeren in de planperiode 20103-2016. In 2010 is verder een begin gemaakt met het verzorgen van poëzieworkshops voor de buitenschoolse opvang in Groningen. Ook bij buitenschoolse opvang van kinderen is men geïnteresseerd in materiaal dat handvatten biedt voor creatieve vormen van taalontwikkeling. Er is vraag naar zowel workshops voor groepsleiders als voor kinderen. Dit maatwerk willen we verder ontwikkelen en uitrollen over het hele land, waarbij de didactiek en de
5
kwaliteitsbewaking voorop staan. Ook andere buitenschoolse activiteiten krijgen meer aandacht. We ontwikkelen bijvoorbeeld poëzieworkshops voor middelbare scholieren op verzoek van culturele organisaties als ForumImages, maar ook mengvormen tussen poëzie en muziek tijdens een programma als Eurosonic/Noorderslag.
Talentontwikkeling In de loop der jaren is onze kweekvijverfunctie steeds duidelijker geworden. In de in 2010 verschenen jubileumbundel Ik hoor nog wel van je wordt prachtig geïllustreerd hoe een aantal destijds met Doe Maar Dicht Maar in aanraking gekomen jongeren is uitgegroeid tot professioneel dichter of recensent. Zo stond recensent Bas Maliepaard met een pubergedicht in een van onze bundels. Sieger MG behoorde diverse malen tot de winnaars, en de bij Dichter bij 4 mei ontdekte Vicky Francken is ook professioneel doorgebroken, net als Rachid Novaire, die in 2010 de bundel voor het Rotterdamse Lezersfeest schreef. Eind 2010 verscheen de debuutbundel van de bij DMDM begonnen Lieke Marsman bij Uitgeverij Van Oorschot. Ze kreeg meteen veel aandacht in de landelijke pers. Doe Maar Dicht Maar kreeg in de loop der jaren niet alleen steeds meer inzendingen; ook de kwaliteit van de inzendingen nam toe. Er kwam steeds meer talent bovendrijven. Dat talent willen we goed begeleiden. Talentontwikkeling krijgt in de periode 2013-2016 dan ook veel aandacht in ons beleid. Sinds enkele jaren treden talentvolle winnaars van Doe Maar Dicht Maar op tijdens het grootste poëziefestival van Nederland en Vlaanderen: Dichters in de Prinsentuin. Ze staan hier geprogrammeerd tussen volwassen professionele dichters en krijgen ter voorbereiding een workshop. Van elke winnaar wordt werk opgenomen in de bundel die de Prinsentuin jaarlijks uitgeeft. Op dit gedicht krijgt de jongere commentaar van een volwassen dichter. We willen ons talent intensiever begeleiden en in samenwerking met Dichters in de Prinsentuin jaarlijks enkele keren een workshop aanbieden en zorg dragen voor meerdere mogelijkheden om naar buiten te treden. Dit coachingstraject zorgt ervoor dat talentvolle jonge dichters beter begeleid worden en eerder ingangen krijgen bij uitgeverijen of literaire tijdschriften of mogelijkheden vinden om op te treden. Voor dat laatste zoeken we ook contact met collega’s uit de Poëzieparaplu. Voor talentvolle dichters uit beide doelgroepen van het Poëziepaleis wordt een nieuw initiatief ontwikkeld om de uitschieters te begeleiden en extra kansen te bieden:
Jonge Dichter des Vaderlands
Een ontwikkeling die ons met trots vervult is het instellen van het instituut ‘Jonge Dichter des Vaderlands’. De doelgroep voor dit initiatief zijn jongeren van 15 to ca. 20 jaar. Met een knipoog naar de ‘’Dichter des Vaderlands’ is een projectplan opgesteld. Het plan is via Poetry International afgestemd met de partners van de Dichter des Vaderlands. Het benodigde geld is inmiddels deels toegezegd en de komende periode kan de verkiezing van de Jonge Dichter vorm gaan krijgen. Voor het Poëziepaleis is dit een bij uitstek geschikt instituut om jongeren serieus en ambitieus met poëzie om te laten gaan. Daarnaast is het een uitstekend middel om poëzie landelijk onder de aandacht te brengen en publiciteit te genereren voor onze activiteiten .
Kinderdichter
Het concept voor een kinderdichter is ontwikkeld om naast de wedstrijd Kinderen en Poëzie ook decentraal invulling te geven aan het aspect talentontwikkeling en om poëzie door kinderen een grotere bekendheid te geven. Doelgroep zijn kinderen uit de bovenbouw van de basisschool en onderbouw voortgezet onderwijs, 10-14 jarigen.. Het concept wordt op korte termijn geïmplementeerd in de stad Groningen. Het wordt zodanig uitgewerkt dat het ook op andere plekken gebruikt kan worden. De kinderdichter wordt gecoacht door een professionele dichter en schrijft een aantal keren per jaar in opdracht een gedicht. Er worden passende publicatiemogelijkheden bij gezocht, die per plaats kunnen verschillen.
6
Verbinding Door krachtenbundeling en intensivering van samenwerking met andere organisaties op zowel landelijk als regionaal niveau -partners uit de Poëzieparaplu, bibliotheken, literair consulenten, collega-instellingen of commerciële partners- kunnen we ons als kleine, compacte organisatie toch vernieuwen en versterken.
Intensivering contacten met het onderwijs Zoals al eerder aangegeven zijn docenten voor het Poëziepaleis een onontbeerlijke schakel in het bereiken van kinderen en jongeren. Het Poëziepaleis heeft als ambitie om de periode 2013-2016 zwaarder dan voorheen in te zetten op contacten en activiteiten op pabo’s en lerarenopleidingen om zodoende de toekomstige docenten te enthousiasmeren voor poëzielessen. We ontwikkelen een workshop poëzie voor pabo’s waardoor studenten eerder overtuigd raken van het laagdrempelige karakter van poëzielessen. Door samen te werken met een aantal uitgeverijen en materiaal te herschrijven en digitaal toegankelijk te maken, gekoppeld aan de beide wedstrijden voor basis- en voortgezet onderwijs, denken wij meer (aankomend) docenten te kunnen enthousiasmeren. Door de intern begeleiders van basisscholen als een nieuwe ingang te gebruiken, denken we ook ons bereik te vergroten. Daarnaast maken we steeds meer gebruik van digitale middelen om docenten op de hoogte te houden. Dat gebeurt via onze nieuwsbrief, vakcommunity’s en nieuwsbrieven en e-zines van uitgevers. Verder wordt onze website steeds interactiever, zodat docenten op elkaar kunnen reageren en wij rekening met hun inbreng kunnen houden met de ontwikkeling van nieuwe activiteiten en materialen. Ook centra voor cultuureducatie en bibliotheken zijn belangrijk voor de verspreiding van onze informatie. Het Poëziepaleis zet in op een actievere benadering van deze groepen door aanwezigheid bij conferenties met een informatiestand of een inhoudelijke bijdrage. Omgekeerd willen we beter gebruik maken van de door andere instellingen ontwikkelde materialen om zoveel mogelijk maatwerk poëzie aan scholen aan te kunnen bieden. Verder werken we het concept van een gedichtenwedstrijd met aansluitend een klein poëziefestival op school uit, met bezoek van een professionele dichter. De gedichten die voor deze schoolwedstrijd geschreven worden, kunnen uiteraard ook ingezonden worden naar onze wedstrijd.
Samenwerkingspartners Het Poëziepaleis werkt samen op allerlei gebied. Op landelijk niveau werkt het Poëziepaleis al zes jaar succesvol samen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Lokale en provinciale contacten en initiatieven worden gebruikt als een soort kraamkamer voor nieuwe ideeën en producten. Samen met scholen en overheden worden lokale pilots opgezet met als doel deze vervolgens landelijk te implementeren. Zo is voor de gemeente Groningen het concept van de Kinderdichter ontwikkeld en startte de pilot voor buitenschoolse opvang in Groningen. Beide initiatieven worden in de periode 2013-2016 landelijk uitgerold. Een andere vorm van samenwerking op lokaal niveau met landelijke uitstraling is die met Dichters in de Prinsentuin. Gezamenlijk ontwikkelen de organisaties een plan om jong talent te coachen op weg naar (semi)professionaliteit. Regionaal is het Poëziepaleis betrokken bij initiatieven van onder meer de Openbare Bibliotheek/Biblionet Groningen, Uit Groningen en de Poëziemarathon, Eurosonic, Cultuureducatie Stad, alsmede activiteiten die door scholen georganiseerd worden. Op landelijk niveau zijn er contacten met de partners verenigd onder de Poëzieparaplu, zoals School der Poëzie en Poetry International, en daarbuiten met de Kunstbende, het Nationaal Comité 4 en 5 mei, de Popunie Zuid-Holland en het Vlaamse Jeugd en Poëzie. Het Poëziepaleis staat altijd open voor samenwerking en is ook actief op zoek naar partners voor nieuwe initiatieven. Inmiddels zijn er contacten gelegd met pabo’s en lerarenopleidingen, Cultuur in de Spiegel (RuG), OBA, Wintertuin, Passionate Bulkboek en enkele instellingen voor cultuureducatie voor inhoudelijke samenwerking. Ook in de periode 2013 – 2016 blijven we dus openstaan voor samenwerking met partners om onze doelstellingen nog beter dan voorheen te kunnen realiseren, ons bereik te vergroten en onze bekendheid op een efficiënte manier te kunnen versterken. Het aantal activiteiten van het Poëziepaleis in samenwerking met partners is de afgelopen jaren flink toegenomen. Het Poëziepaleis verzorgt zoals genoemd al jarenlang voor het Nationaal Comité 4 en 5
7
mei jaarlijks in een andere provincie de wedstrijd Dichter bij 4 mei. De winnaar van deze wedstrijd draagt tijdens de Dodenherdenking zijn gedicht voor op De Dam en wordt dan door 5 miljoen tv-kijkers bekeken. Verder is de categorie sms-gedichten (een gedicht in precies 160 tekens) sinds enkele jaren een inzendcategorie van DMDM en is er een samenwerkingsverband met de Popunie Zuid-Holland, waarbij schoolbands een winnend gedicht van DMDM op muziek zetten. Voor Kinderen en Poëzie zijn voor de buitenschoolse opvang in Groningen workshops ontwikkeld. Deze willen we met hulp van samenwerkingspartners ook graag elders in het land aanbieden. Hetzelfde geldt voor workshops voor (aankomend) leerkrachten. De organisatie staat in steeds bredere kring bekend als een betrouwbare en kwalitatief hoogstaande partner voor het bedenken, uitwerken en uitvoeren van projecten met poëzie voor kinderen en jongeren, zowel binnen- als buitenschools, in heel Nederland. Een overzicht van deze activiteiten is te vinden in bijlage 2.
Poëziepaleis: de organisatie Het Poëziepaleis is een kleine, compacte professionele organisatie met 2,8 fte. Binnen de organisatie is ruimte gecreëerd voor fondswerving en projectondersteuning voor nieuwe initiatieven. Fondswerving krijgt een steeds prominentere rol. Er wordt gewerkt volgens het cultural governance (bestuur en directie)-model. Een administratiekantoor controleert de boekhouding en stelt de jaarrekening op. De jaarstukken worden vervolgens gecontroleerd door een accountant. Onontbeerlijk voor organisaties als het Poëziepaleis zijn vrijwilligers. Dat was 25 jaar geleden zo, en dat is nog steeds het geval. Een groot deel van de activiteiten wordt ondersteund door (ex-)studenten en door oud-winnaars van de dichtwedstrijden. Voor hen is het een unieke mogelijkheid om actief bezig te zijn met poëzie. Ook biedt het een welkome aanvulling op hun cv. Voor de 'vaste' medewerkers en het op vrijwilligersbasis functionerende bestuur is deze vrijwilligersclub een essentiële toevoeging om projecten gerealiseerd te krijgen. Subsidiënten van Poëziepaleis zijn de Gemeente en de Provincie Groningen en het Ministerie van OCW, waar de stichting een plek heeft in de Basisinfrastructuur. Het Poëziepaleis neemt een bijzondere plek in de cultuureducatie in. Het is uniek in Nederland, het bedient alle scholen voor primair en voortgezet onderwijs en heeft een goede landelijke spreiding. Het Poëziepaleis is gevestigd in Groningen, en daar is de organisatie zeer op haar plek in een stad die bekend staat als poëziestad en City of Talent en die landelijk bij de Top 5 van cultuursteden wil blijven horen. 20% van de inzendingen komt uit de provincie Groningen. Voor het Noorden is belangrijk dat het Poëziepaleis de regio gebruikt als proeftuin voor nieuwe initiatieven en dat docenten uit de provincie worden ingezet als klankbord. Jaarlijks komen uit heel Nederland kinderen en jongeren met hun ouders naar Groningen. Tijdens de beide festivals stellen wij de ouders in de gelegenheid een literaire stadswandeling te maken. In samenwerking met Marketing Groningen gaan we in stad en ommeland nieuwe publicitaire en promotionele activiteiten ontwikkelen.
Financiën Het Poëziepaleis kiest principieel voor een laagdrempelige benadering van alle kinderen en jongeren en hun ouders. Cultuureducatie is onze invalshoek; het festival de beloning voor de winnaars. Geld mag geen beletsel zijn om deel te nemen. We hebben er daarom voor gekozen het festival van Kinderen en Poëzie gratis toegankelijk te maken en voor Doe Maar Dicht Maar een bescheiden entree te vragen en de winnaars een overnachting aan te bieden om het probleem van de afstand tot Groningen weg te nemen. Het lesmateriaal is gratis te downloaden op de website. Dit alles betekent dat het Poëziepaleis weinig baten genereert. Financiering van het Poëziepaleis kwam in het verleden volledig voor rekening van de drie overheden. Ook in de periode 2013-2016 is het van belang dat provincie, stad en ministerie een gezamenlijke structurele financiële bijdrage leveren. Het ministerie vanwege de landelijke spreiding en het educatieve element, de stad en provincie vanwege de uitstraling van de festivals en het pilot/proeftuineffect op de regio. Wil het Poëziepaleis verzekerd blijven van een plek in de landelijke basisinfrastructuur, dan is medefinanciering door lokale en regionale overheden een voorwaarde. Sinds 2009 is het Poëziepaleis voorzichtig maar redelijk succesvol het pad ingeslagen van de fondswerving. In de periode 2013-2016 zullen we dit continueren. Dit moet leiden tot een geleidelijke groei van de eigen bijdrage tot ca. 25%. Dit geeft ons de mogelijkheid verder te professionaliseren.
8
Het werven van eigen middelen gebeurt via twee wegen: enerzijds door inhoudelijke partners aan ons te binden die ons middels hun eigen producten willen ondersteunen (zoals de educatieve uitgevers), anderzijds door sponsors en fondsen te zoeken die hun naam willen verbinden aan nieuwe activiteiten als de Jonge Dichter des Vaderlands. Voor onze kernactiviteiten zullen we echter altijd aangewezen blijven op overheidssteun.
9
Samenvatting Het Poëziepaleis is een kleine organisatie met een hoog ambitieniveau, ondersteund door een trouwe groep vrijwilligers. Het neemt een bijzondere plaats in het culturele landschap in. Wat we goed kunnen, deden en doen - de dichtwedstrijden – continueren we. Onze ambitie is om zoveel mogelijk leerlingen in aanraking te laten komen met het fenomeen poëzie, omdat wij ervan overtuigd zijn dat creatief schrijven een essentieel onderdeel is in de ontwikkeling van kinderen. Poëzie kan ingezet worden voor alle leeftijdsgroepen en opleidingsniveaus, ook voor kinderen met taalachterstanden. Uniek aan de dichtwedstrijden is dat kinderen met een ‘gebruiksaanwijzing’ ook vaak in de prijzen vallen. Maar de wedstrijden zijn niet alleen een middel om op een leuke manier kinderen te stimuleren actief aan de slag te gaan met een verplicht onderdeel voor de referentieniveaus Taal; ze vormen tegelijkertijd een vijver waarin talent komt bovendrijven. Talentontwikkeling is de afgelopen jaren steeds meer een speerpunt geworden. We begeleiden exwinnaars naar mogelijkheden om elders (digitaal) te publiceren en op te treden. Zo worden ze gestimuleerd om serieus met poëzie door te gaan en zich verder te ontwikkelen. Diepgang in de contacten met de scholen – zowel basis- als voortgezet onderwijs – is belangrijk. Dat bereiken we door het aanbieden van veelzijdig, gedifferentieerd lesmateriaal, waardoor méér scholen en leerlingen in aanraking komen met poëzie. Het lesmateriaal is gratis te downloaden via onze website. We leggen meer verbindingen met samenwerkingspartners om onze activiteiten in bredere kring onder de aandacht te brengen en een groei van het aantal deelnemers te genereren. We werken intensiever samen met collega-instellingen, instellingen voor cultuureducatie en educatieve uitgeverijen. Nieuwe activiteiten/producten zijn in ontwikkeling. Voor het basisonderwijs zijn dat de kinderdichter, de sms-wedstrijd, workshops gericht op buitenschoolse activiteiten en het aanbieden van succesvolle lokale pilots aan andere regio’s. Voor het voortgezet onderwijs geldt dat we meer vmbo-scholen bereiken. We ontwikkelen maatwerk en workshops van dichters op school. Samenwerking met educatieve uitgevers zorgt voor een vergroting van ons bereik. Een jaarlijkse groei van 10% van het aantal deelnemers in de periode 2013-2016 is onze doelstelling. Ten aanzien van talentontwikkeling hebben we hoge verwachtingen van het instellen van de ‘Jonge Dichter des Vaderland’. Samen met Poetry International en een aantal andere organisaties willen we een volwaardige jongerenvariant van de Dichter des Vaderlands in het leven roepen. Dit levert publiciteit en meer aandacht voor poëzie op en geeft talentvolle jeugd een nieuw podium. Voor de jongere leeftijdscategorie rollen we het concept van de Kinderdichter landelijk uit. Om de twee jaar organiseren we een conferentie voor docenten. Onze contacten met pabo's en lerarenopleidingen worden geïntensiveerd. We zullen nadrukkelijker aanwezig zijn tijdens studiedagen van collega- en onderwijsinstellingen, en uiteraard springen we in op uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek over de lyrische competenties van 4-18 jarigen. We zijn ervan overtuigd dat deze activiteiten, ondersteund door de website en een goed uitgevoerd prbeleid, maken dat onze ambitie om hét aanspreekpunt voor poëzie-educatie in Nederland te worden, steeds meer vorm krijgt.
10
Bijlage 1 Toelichting op de activiteiten van het Poëziepaleis Zoals hiervoor al is opgemerkt, zijn de landelijke wedstrijden Kinderen en Poëzie (doelgroep: basisonderwijs) en Doe Maar Dicht Maar (voortgezet onderwijs) de pijlers onder het Poëziepaleis. Beide projecten stimuleren leerlingen om bestaande poëzie te lezen, maar zetten ze vooral aan tot het actief omgaan met poëzie door hen zelf gedichten te schrijven. Kinderen en jongeren leren zo creatief om te gaan met taal, na te denken over eigen emoties en deze te formuleren in dichtvorm. Docenten als intermediairs zijn belangrijk om de kwaliteit van de inzendingen te waarborgen, om de doelgroep op een verantwoorde manier met poëzie in contact te brengen en om de continuïteit van het initiatief te waarborgen. Een wedstrijd is een handig, laagdrempelig middel om kinderen te enthousiasmeren. Bovendien komt op deze manier talent vanzelf bovendrijven. Voor deze talentvolle kinderen en jongeren ontwikkelen we ook initiatieven (uitgebreider beschreven in het plan hiervoor). Voor beide doelgroepen worden workshops gegeven: professionele dichters lezen voor uit eigen werk en leren kinderen en jongeren hoe ze gedichten kunnen schrijven en presenteren. Nieuw is dat steeds vaker voormalig Doe Maar Dicht Maar-winnaars worden ingezet om hun enthousiasme en kennis over te brengen. Workshops vinden plaats op scholen in het kader van de Kinderboekenweek, Gedichtendag, Dichter bij 4 mei of anderszins. Nieuw is dat er buitenschoolse workshops zijn ontwikkeld. Een website is een onmisbaar instrument voor het Poëziepaleis om zijn doelstellingen te bereiken. Het is het visitekaartje van de organisatie. De homepage geeft een overzicht van de activiteiten. Uiteraard geeft de website actuele informatie. Er is een databank van kinder- en jeugdgedichten, een forum en een webwinkel. De leerkracht kan op de site terecht voor educatieve informatie (kindergedichten, lesmateriaal), ervaringen uitwisselen met andere professionals en kan zich inschrijven voor de nieuwsbrief van het Poëziepaleis Kinderen en jongeren kunnen via de website hun gedichten digitaal insturen. Ze vinden informatie over poëzie, aanwijzingen voor het zelf schrijven van gedichten, en kunnen interactief aan de slag. Verder biedt de website de mogelijkheid voor het downloaden van lesmateriaal, het bestellen van bundels, er zijn links naar relevante sites en naar collega-instanties, dichters in spe kunnen contact leggen, etcetera. De website biedt alle mogelijkheden van web 2.0. Inmiddels zijn we actief op diverse Hyves-pagina’s en Twitter. Voor zover relevant zullen we in de toekomst gebruik maken van andere toepassingen. Ook de mogelijkheden die YouTube biedt, zullen steeds beter worden benut. Poëzieclips van winnende gedichten of van werk van professionele dichters zijn zeer illustratief en werken enthousiasmerend. Het Poëziepaleis gaat hiervoor samenwerken met Scholen voor de Kunsten.
1.1 Primair onderwijs Wedstrijd Kinderen en Poëzie Al vanaf 1990 beïnvloedt de landelijke wedstrijd van Kinderen en Poëzie het poëzieklimaat op de basisschool door leerkrachten te stimuleren om poëzie te zien als een essentieel onderdeel van taalonderwijs en cultuureducatie. Het project SKEP heeft inmiddels een vaste positie opgebouwd bij de Nederlandse basisscholen. Het lesmateriaal, het schrijven van gedichten met de klas, het inzenden, de spanning of dit jaar de school of een leerling een winnend gedicht heeft geschreven – het maakt deel uit van een traditie. Alle basisscholen en openbare bibliotheken in Nederland ontvangen aan het begin van het schooljaar de posters met de aankondiging van de wedstrijd. Sinds 2010-2011 kunnen gedichten ook digitaal ingezonden worden De jury bestaat uit gerenommeerde kinderdichters. De 100 mooiste gedichten worden geplaatst in de jaarlijkse poëziebundel. Dit prachtig geïllustreerde boek wordt gepresenteerd tijdens een bruisend poëziefestival. De hoofdprijs brengt poëzie op school: een kunstwerk van het winnende gedicht op school van de winnaar. Daarnaast kunnen scholen workshops winnen
11
Op de finaledag worden de 100 winnaars en hun introducees ondergedompeld in een programma vol professionele dichters, muzikanten en workshops. Ze krijgen een lunch aangeboden, zien poëzieclips van winnende gedichten en andere presentaties waarin kinderpoëzie is verbeeld. Jaarlijks komen op deze manier talloze kinderen uit alle delen van het land in aanraking met poëzie. De landelijke spreiding van het project is goed; dat is goed te zien in de bundel met de winnende gedichten. Om leerkrachten een helpende hand te bieden, wordt jaarlijks lesmateriaal ontwikkeld. Het materiaal is onderverdeeld naar onderbouw/middenbouw/bovenbouw. Sinds 2009-2010 is het materiaal gratis te downloaden via de website. Op de kunnen docenten ook hun ervaringen uitwisselen.
2.1 Voortgezet onderwijs Wedstrijd Doe Maar Dicht Maar Doe Maar Dicht Maar is de initiator voor de grootste landelijke dichtwedstrijd voor jongeren en bestrijkt hiermee de gehele breedte van het voortgezet onderwijs, van VMBO tot en met VWO. Jongeren uit het hele land zijn vertegenwoordigd in de inzendingen. Voor de jaarlijkse dichtwedstrijd worden alle scholen voor voortgezet onderwijs in Nederland benaderd, plus alle openbare bibliotheken. De wedstrijd wordt afgesloten met een poëziefestival in de stad Groningen. De honderd jongeren die in de bundel staan krijgen een overnachting aangeboden, zodat jongeren uit het hele land de festivaldag kunnen bijwonen Overdag kunnen jongeren actief aan de slag in workshops of in masterclasses onder leiding van professionals. In het avondprogramma staan de tien winnaars van de dichtwedstrijd centraal. Zij dragen hun winnende gedicht voor, afgewisseld met professionele dichters en andere entr’acts. Voor de meest veelzijdige talentvolle dichter is er de Belcampo-prijs De jury bestaat uit een vakjury van dichters, aangevuld met een aantal jongeren die afgelopen jaar tot de winnaars behoorden. Zij selecteren uit de inzendingen (de afgelopen jaren ca. 6500 per jaar) de honderd beste gedichten. Die worden samengevoegd in een dichtbundel. Voor de illustraties worden jonge vormgevers en studenten benaderd. Ook voor Doe Maar Dicht Maar wordt jaarlijks lesmateriaal ontwikkeld, dat gratis beschikbaar is op de website. Het is uitgesplitst naar leeftijdscategorieën en schoolniveaus. Het sluit aan bij de Referentieniveaus Taal.
2.1.2 Dichter bij 4 mei Sinds 2004 is DMDM i.s.m. het Nationaal Comité 4 en 5 mei organisator van Dichter bij 4 mei. De winnaar draagt tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei zijn gedicht voor op De Dam in Amsterdam. Elk jaar staat voor deze wedstrijd een andere provincie centraal. Voor deze wedstrijd worden workshops gegeven op scholen. Een aantal prijswinnaars van de wedstrijd Dichter bij 4 mei wordt opgenomen in de bundel van DMDM. De winnaars van deze wedstrijd generen altijd veel mediaaandacht.
2.1.3 Sms-gedichten Sinds het seizoen 2007-2008 is de inzendcategorie 160<20 toegevoegd: sms-gedichten van precies 160 tekens. Tot nu toe is het percentage vmbo-leerlingen dat aan deze inzendcategorie deelneemt, laag. In het kader van het enthousiasmeren van meer en andere leerlingen willen we deze dichtvorm extra onder de aandacht van vmbo-scholen brengen. Met de School der Poëzie wordt contact gelegd om dit onderdeel verder uit te werken.
2.1.4. Popunie – High School Music Competition Poëziepaleis zoekt verbindingen met andere kunstvormen. Sinds 2009 is in het avondprogramma een plek ingeruimd voor een van de winnende bands van de wedstrijd High School Music Competition van de Zuid-Hollandse Popunie. Op basis van een gedicht van een van de DMDM-winnaars wordt door de Popunie een wedstrijd voor schoolbands uitgeschreven. Omgekeerd treden enkele jonge dichters van DMDM op met bands uit de finale van de HSMC tijdens het Eurosonic festival in Groningen. Dit project laat zien hoe poëzie en muziek elkaar kunnen beïnvloeden en versterken en bereikt weer een heel andere groep jongeren.
12
Bijlage 2: activiteitenoverzicht 2009-2012 Met de structurele bijdragen van het Ministerie van OCW, provincie Groningen en Gemeente Groningen en incidentele bijdragen van verschillende fondsen hebben we in de periode 2009-2012 jaarlijks een landelijke wedstrijd voor basisscholen georganiseerd (Kinderen en Poëzie), wat resulteerde in vele duizenden inzendingen; jaarlijks een landelijke wedstrijd voor middelbare scholen georganiseerd (Doe Maar Dicht Maar), wat de afgelopen jaren resulteerde in een vrij constante stroom van 6500 ingezonden gedichten; jaarlijks voor beide bovengenoemde projecten dichtbundels met de winnende gedichten geproduceerd en uitgegeven; jaarlijks voor zowel DMDM als Kinderen en Poëzie een finaledag georganiseerd voor winnaars en anderen met workshops, schrijvers, muziek. Beide dagen trekken ruim 400 bezoekers. Jaarlijks lesmateriaal ontwikkeld voor leerkrachten groep 1 t/m docenten bovenbouw voortgezet onderwijs; Sinds 2004 ín opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei het project 'Dichter bij 4 mei' georganiseed, telkens in een andere provincie. De winnaar van dit project draagt zijn/haar gedicht voor op de Dam in Amsterdam tijdens de Nationale Dodenherdenking. Nieuwe inzendcategorieën gestart: Precies 160, sms-gedichten die uit exact 160 tekens bestaan. Nieuwe initiatieven ontwikkeld: in samenwerking met de Popunie Zuid-Holland is het project Hight School Music Competition gestart, waarbij schoolbands een nummer schrijven dat gebaseerd is op een winnend DMDM-gedicht. Het concept Kinderdichter ontwikkeld voor de gemeente Groningen; Het concept Jonge Dichter des Vaderlands ontwikkeld; Een voorzet gedaan voor het instellen van een lectoraat Jeugdpoëzie i.s.m. Hanzehogeschool, RuG en NHL. Meegewerkt aan het talentontwikkelingtraject v e r s in samenwerking met de School der Poëzie; Workshops en masterclasses op maat ontwikkeld voor winnaars van de wedstrijden en voor scholen op alle niveaus. Het Poëziepaleis fungeert daarin als bemiddelaar. Workshops ontwikkeld voor buitenschoolse opvang en diverse kunstprojecten; winnaars van de wedstrijden laten doorstromen naar festivals als Dichters in de Prinsentuin of Kunstbende; Voormalig winnaars van DMDM die professioneel zijn doorgegaan, ingezet op festival; Bijdragen geleverd aan de landelijke Gedichtendag c.q. Poëziemarathon in Groningen; Gedichten van kinderen en jongeren uit onze wedstrijden aangeleverd voor de Kindertaalkalender van Uitgeverij Sdu. Optredens van jong talent georganiseerd tijdens Groninger Uitmarkt en Eurosonic; een belangrijke bijdrage geleverd aan PoëzieParaplu, het landelijk overlegorgaan voor organisaties die werken met jongeren en poëzie; in de OBA een (uitverkochte) conferentie georganiseerd over 'Poëzie in de Klas' , voor zowel leerkrachten in het primair onderwijs als docenten in het voortgezet onderwijs. Er waren ruim 200 deelnemers. De sprekers waren zowel uit Nederland als Vlaanderen afkomstig. Bij de conferentie een 'Poëziegids', inspiratiebron voor docenten, ontwikkeld en uitgegeven. Deze Poëziegids is ook digitaal te raadplegen. I.s.m. Uitgeverij Passage 'Ik hoor nog wel van je', een jubileumboek n.a.v. 25 jaar Doe Maar Dicht Maar, geproduceerd, waarin oud-winnaars die nu professioneel dichter zijn geworden, terugblikken op hun deelname van weleer. Workshops gegeven voor Forum Images. Programma-onderdelen verzorgd voor diverse conferenties/studiedagen, als Dag voor de Literatuureducatie, Dag voor het Literatuuronderwijs, Noordhoff-dag voor docenten; Een geheel vernieuwde website gerealiseerd, inclusief Hyves-, Twitter- en Facebookaccounts; Poëzieclips geproduceerd als onderdeel van de prijsuitreikingen van de wedstrijden. De clips zijn terug te vinden op YouTube; Nieuw format voor schoolprijzen ontwikkeld; Een winnend gedicht op muziek laten zetten; Samenwerking met educatieve uitgevers opgestart; Actief gezocht naar derde geldstromen, met als resultaat nieuwe sponsors.
13
Een pr- en communicatieplan ontwikkeld. Studenten van kunstvakopleidingen ingeschakeld voor het maken van illustraties in de bundels Jonge vormgevers ingeschakeld voor het ontwerpen van posters voor prijswinnaars. Google Analytics gebruikt voor kwantificering van de websitebezoekers, inzenders, deelnemende scholen en dergelijke.
14
