1
Juli 2013
Beleidsplan STICHTING KUNSTSTROOM
Het is de Roer die ons verbindt. Es ist die Rur die uns verbindet. C’ est la Roer qui nous réunit.
KUNSTSTROOM ROERdalen is een initiatief van de Stichting Kunststroom Website: www.kunststroomroerdalen.eu E-mail:
[email protected] Tel. 0475527055
2 Algemene uitgangspunten Stichting Kunststroom De kunststroom is een internationale tweedaagse kunst-/culturele manifestatie in historische monumenten van oorsprong in de gemeente ROERdalen maar vanaf 2014 ook in andere gemeenten in het stroomgebied van de ROER/RUR waaraan kunstenaars uit alle in het stroomgebied van de Roer gelegen gemeenten uit Nederland, Duitsland en België kunnen deelnemen. Het stroomgebied van de Roer is een landelijk gebied, met slechts enkele steden en bevolkingsconcentraties, dat een rijk en rijk geschakeerd cultureel en kunstzinnig erfgoed herbergt. De kunststroom is een manifestatie voor jong en oud waarin hedendaagse kunstuitingen gerelateerd worden aan het culturele erfgoed. In titel en motto komen de elementen waarop deze kunstmanifestatie gebaseerd is aan de orde. De internationale Roer die grenzen en taalbarrières overwint en ons verbindt. Een continue stroom van kunst en cultuur; van verleden, heden naar de toekomst. De plaats en het landschap waarin de manifestatie plaats vindt.
Het motto van de manifestatie is: ‘Het is de Roer die ons verbindt – Es ist die Rur die uns verbindet – C’ est la Roer qui nous réunit’ Deze constatering kan zeer breed en zeer eng in allerlei diversiteiten geïnterpreteerd worden bij de programmering van de Kunststroom. De KUNSTSTROOM ROERdalen kent een aantal uitgangspunten voor de programmering die dit evenement uniek maken. Deze uitgangspunten zijn: Groeimodel Er is bewust gekozen bij de ontwikkeling van het programma voor een groeimodel. Kleinschalig beginnen en in de loop van de jaren op basis van positieve en negatieve ervaringen en nieuwe ideeën steeds verder uitbouwen. Binnen de gemeenschap van Roerdalen en in andere Roergemeenten is een toenemend draagvlak ontstaan, dat de groei naar een meer grootschalige organisatie mogelijk maakt. In het programma zullen steeds weer positieve en negatieve ervaringen uit het verleden en nieuwe ideeën opgenomen worden om uiteindelijk te komen tot een door kunstenaars en publiek gewaardeerde manifestatie. Nagestreefd wordt te komen tot een stelselmatige kwaliteitsverhoging van het gebodene. Daarnaast wordt de kunststroom ROERdalen vanaf 2014 uitgebreid met een parallelle kunstroom in jaarlijks wisselende gemeente in het stroomgebied van de ROER/RUR. Kunstuitingen en cultureel erfgoed. Uniek in de manifestatie is de koppeling van zeer diverse hedendaagse uitingen van kunst en cultuur aan ons culturele erfgoed in de vorm van historische monumenten, cultuurlandschappen en dorpsgezichten. De monumenten zijn qua ligging en oorspronkelijke functie onlosmakelijk verbonden met het omgevende landschap. De monumentale gebouwen waarin kunstuitingen van nu gepresenteerd worden, variëren van Romaanse basiliek tot historische molen tot kasteel tot oude boerenschuur. Uitgangspunt voor de inrichting van de exposities en presentaties op de verschillende locaties is het tot stand brengen van een relatie tussen de inhoud van de hedendaagse kunstwerken en de oorspronkelijke functie, sfeer, de geest van het historische monument. Aan dit evenement is een route verbonden die de bezoekers leidt door het schitterende cultuurlandschap in het Roerdal en door een aantal straten met typische dorpsgezichten naar de verschillende cultuurhistorisch waardevolle gebouwen met de daar getoonde kunst.
Kunstuitingen van jonge als ook de meer ervarene en gevestigde kunstenaars. Uniek is ook de participatie van ’jonge’ naast ’oude’ kunstenaars. Kunstmanifestaties als de KUNSTSTROOM zijn normaal gesproken alleen interessant voor ouderen. Kinderen, jongeren hebben daar niets te zoeken als passieve bezoekers. In deze kunststroom worden kinderen en jeugdigen uitgedaagd om als kunstenaars te participeren naast oudere kunstenaars. Zij zijn dan niet langer de passieve jonge inwoners, waaraan beeldende kunst voorbij gaat. Muziek slaagt er vele malen beter in, dankzij het door iedereen erkende sociale fundament, om jeugdigen te betrekken bij de muziekcultuur. Jong zit naast oud en musiceert samen. Bij beeldende kunst wordt dat sociale fundament nogal eens verwaarloosd. Beeldende kunst wordt, vaak ten onrechte, als een strikt individuele activiteit van een kunstenaar gezien. Hierbij wordt de maatschappelijke, sociale en economische context waarbinnen de kunstenaars en de kunst functioneren uit het oog verloren. Een van de doelstellingen van de KUNSTSTROOM is gericht op het plaatsen van kunst en kunstenaars in de context van de maatschappij en de gemeenschap. Daartoe worden condities geschapen waarbinnen de, ook voor de beeldende kunst noodzakelijke, sociale contacten tussen kunstenaars jong en oud en de kunstminnaars zich kunnen ontwikkelen. Scholen en/of jeugdbewegingen uit Roerdalen/Roergemeenten worden bij dit evenement betrokken. In de participatie van de scholen en/of jeugdbewegingen zal ook de cultuureducatie een plaats krijgen. Kunstuitingen van amateurs en professionelen. Uniek is ook het presenteren van kunstuitingen van professioneel werkende amateurkunstenaars, naast professionele kunstenaars. Bij de selectie wordt namelijk absoluut niet gekeken naar de status van de kunstenaar maar alleen naar de kenmerken, kwaliteiten van het werk. Dit betekent in de praktijk dat ook werk van amateurs geselecteerd kan worden. Ook als het gaat om de samenwerking tussen amateurs en professionele kunstenaars en het onderlinge respect, dan kunnen beeldende kunstenaars veel leren van hoe musici met elkaar omgaan. Professionele musici hebben er bijvoorbeeld geen enkele moeite mee om mee te spelen in de ’thuisharmonie’ of als gast op te treden samen met amateurs. In de professionele muziek bestaat het besef dat de amateurs en de jongeren die musiceren de voedingsbodem vormen voor de professionele muziek. In de kunststroom ‘musiceren’ amateurs naast professionelen. Kunst van een overleden kunstenaar uit Roerdalen e.o. Uniek is ook het aandacht besteden aan een in de vergetelheid geraakte overleden kunstenaar uit het stroomgebied van de aan de Roer. Kunstuitingen van in Roerdalen geboren, getogen en elders wonende kunstenaars, musici, acteurs, schrijvers, dansers. Ieder jaar zal getracht worden, kunstenaars die elders carrière gemaakt hebben uit te nodigen in het dorp waar zij geboren zijn of lange tijd gewoond hebben te participeren aan de kunststroom. Musici, schrijvers, dansers, acteurs, beeldende kunstenaars maar ook toegepaste vormgevers komen in aanmerking. Mede door gebrek aan vrijwilligers en door een gebrek aan interesse bij de kunstenaars die benaderd zijn is dit item nog steeds niet aan bod gekomen. Te denken valt aan: Cecile Rongen, Connie Palmen, Theo Wolters (trompettist), Sandor Hendriks (trombonist), schrijver Ton van Reen jarenlang woonachtig in Berg. Fotografe Andrea Stultiens. Iets waaraan andere kunstroutes nooit aandacht aan besteden is Toegepaste Kunst. Bijv. Architectuur Henk Wolters. Peter Littman Interieur- en productvormgeving. Waar en Wanneer. Gezien de doelstelling, confronteren van cultureel erfgoed met hedendaagse uitingen van cultuur, wordt de kunststroom georganiseerd in het weekeinde van de open monumentendagen, het tweede weekeinde in september.
Doelgroepen. Iedereen – inwoner, toevallige voorbijganger, kunstliefhebber, jong en oud – kan kennis nemen en genieten van wat onze regio te bieden heeft aan recente kunstuitingen in de context van het rijke culturele erfgoed. Maar het evenement is ook gericht op de kunstenaars die zich aan dat publiek kunnen presenteren en die medekunstenaars kunnen ontmoeten. Ingeval van parallelle kunststromen in twee verschillende gemeenten zal een vervoersmogelijkheid tegen kostprijs aangeboden worden. Financiering. Het evenement is gratis toegankelijk voor het publiek. Financiering wordt gerealiseerd door (gemeentelijke) subsidies en sponsoring. Wellicht wordt aan een van de evenementen ook een kunstveiling gekoppeld waarvan de opbrengst voor de stichting ter financiering van de activiteiten wordt aangewend. Eventuele overschotten/het vermogen worden aangewend ter financiering van de activiteiten van de kunststroom. Aan de bestuurders wordt geen vergoeding/vacatiegeld betaald, idem vrijwilligers. Onkostenvergoeding en een fiscaal toegestane vrijwilligersvergoeding behoort wel tot de mogelijkheden, mits de begroting/jaarrekening van de stichting hier ruimte voor biedt. Organogram.
Historie en Initiatief. 2007 De kunststroom heeft voor het eerst, als proef, in 2007 plaatsgevonden, met 8 locaties en 19 kunstenaars uit Roerdalen en Wassenberg. Het initiatief een kunstmanifestatie te organiseren werd genomen door de toenmalige kunstcommissie van de gemeente Roerdalen en werd georganiseerd vanuit de gemeente Roerdalen door een groep vrijwilligers uit Roerdalen met een vrijwilligster uit de Duitse gemeente Wassenberg. Als gevolg van het succes werd besloten deze manifestatie jaarlijks te organiseren en uit te laten groeien tot een grotere en bredere opzet. De gemeente, kunstcommissie en werkgroep hoopten met de kunststroom ROERdalen een bijdrage te leveren aan het verbeteren van het culturele klimaat, de culturele infrastructuur en aan het bevorderen van samenhang binnen de gemeente Roerdalen en aan de samenwerking over de grenzen heen. Bovengenoemd streven is in 2013 door de Stichting Kunststroom overgenomen. Door de unieke organisatie en programmering kunnen bezoekers kennisnemen van het culturele erfgoed, monumenten en landschap, dat onze voorouders hebben nagelaten en van kunstuitingen van de huidige – jonge en oude – generatie. Naast deze op kunst en cultuur gerichte doelstellingen heeft deze manifestatie ook een sociale en economische betekenis, doordat ze bijdraagt aan de identiteit, en de naamsbekendheid van de gemeente en aan de toeristische promotie van de regio. 2008 De manifestatie uitgegroeid tot een bredere manifestatie voor diverse kunstuitingen van en voor jong en oud uit Roerdalen. Daarnaast exposeerden een veertigtal beeldende kunstenaars uit de aan de Roer gelegen buurgemeenten van Roerdalen (Roermond, Heinsberg en Wassenberg) hun werk in en bij een twaalftal monumenten. Verder werd met een publicatie en een expositie aandacht besteed aan de in 1932 in Herkenbosch geboren en in 2006 in Maastricht overleden graficus Jan van Helden. Op basis van het aantal bezoekers en de positieve reacties van deelnemers en bezoekers hebben de kunstcommissie en de gemeente besloten de manifestatie elk jaar een vervolg te geven. Basisscholen uit Roerdalen hebben actief meegedaan aan de Kunststroom, zowel via het reguliere kunstonderwijs als via daadwerkelijke exposities op de locaties. Voor het eerst werd een expositiecatalogus uitgegeven. Er werden initiatieven genomen om in 2009 de beschikking te hebben over een website en eigen Emailadres. 2009 In 2009 namen kunstenaars uit bovengenoemde gemeentes en uit Hückelhoven en Linnich deel. Het programma werd uitgebreid met een literair-muzikale avond, waarin schrijvers, musici uit Nederlandse Roergemeentes hun werk presenteerden. Door overmacht is een geplande expositie in 2009 en publicatie gewijd aan de Roerdalense keramist, schilder Frans Lommen niet door kunnen gaan. Wel is een keramiekroute georganiseerd, door de openbare ruimte van Roerdalen, langs een twintigtal keramische kunstwerken uit het keramische atelier St. Joris te Beesel, waarbij Frans Lommen betrokken is geweest. Daarnaast weer participatie van kinderen van de basisscholen en beoefenaren van diverse andere kunstuitingen. Ook door overmacht is de productie van een expositiecatalogus en een informatieve promotieposter met als onderwerp het kunstzinnige erfgoed in het gehele stroomgebied van de Roer niet gerealiseerd kunnen worden.
7 Door bovengenoemde overmacht is er ook geen expositiecatalogus uitgegeven. In plaats daarvan werden een tweetal uitgebreide vouwbladen uitgegeven met informatie over Frans Lommen en de Kunststroommanifestatie. Basisscholen uit Roerdalen hebben actief meegedaan aan de Kunststroom, zowel via het reguliere kunstonderwijs als via daadwerkelijke exposities op de locaties. In 2009 werd de website www.kunststroomroerdalen.eu met e-mailadres volledig operationeel. Vanaf dat moment vindt inschrijving alleen nog maar via de website plaats en communicatie voornamelijk via website, e-mail en telefoon. 2010 Het gebied waaruit kunstenaars konden inschrijven werd uitgebreid tot het gehele stroomgebied van de Roer. Daardoor wordt het potentieel aan kunstenaars waaruit geput kan worden vergroot. De geplande expositie van Frans Lommen in samenwerking met het Heemkundemuseum kon doorgang vinden. Mede naar aanleiding van bovengenoemde expositie heeft de Heemkundevereniging kenbaar gemaakt structureel samen te willen werken in het kader van de kunststroom ROERdalen. Er werd weer een uitgebreide expositiecatalogus uitgegeven, welke in eigen beheer werd vormgegeven. Basisscholen uit Roerdalen hebben actief meegedaan aan de Kunststroom, zowel via het reguliere kunstonderwijs als via daadwerkelijke exposities op de locaties. 2011 Er werd weer een uitgebreide expositiecatalogus uitgegeven, welke in eigen beheer werd vormgegeven. Ook werd een poster uitgeven die een indruk geeft van de kunst- en cultuurgeschiedenis in het stroomgebied van de Roer. De organisatie werd uitgebreid met een Duits werkgroeplid. Basisscholen uit Roerdalen hebben actief meegedaan aan de Kunststroom, zowel via het reguliere kunstonderwijs als via daadwerkelijke exposities op de locaties. Vanaf dit jaar staat ons een laptop met DTP-programmatuur ter beschikking, waardoor we de opmaak voor advertenties en de expositiecatalogus in eigen beheer kunnen uitvoeren. Dit resulteert in een flinke kostenbesparing. 2012 In 2012 werd uitvoering gegeven aan een expositie van de Duitse kunstenaar Hans-Peter Trampert, een kunstenaar uit Hückelhoven-Millich. Hierbij werd nauw samengewerkt met zijn weduwe en atelier/galerie Eesdron. Ook deze expositie kwam tot stand in samenwerking met de Heemkundevereniging Roerstreek. Zij stelden hun heemkundemuseum daarvoor beschikbaar. Er werd weer een uitgebreide expositiecatalogus uitgegeven, welke in eigen beheer werd vormgegeven. Basisscholen uit Roerdalen hebben actief meegedaan aan de Kunststroom, zowel via het reguliere kunstonderwijs als via daadwerkelijke exposities op de locaties. Een totaal overzicht van de manifestaties vanaf 2008 is op de website www.kunststroomroerdalen.eu te zien.
8 Algemene uitgangspunten programma 2013. Uitgangspunt is dat de KUNSTSTROOM ROERdalen een initiatief is van de Stichting Kunststroom. De Stichting is medio 2013 opgericht. De Stichting Kunststroom stelt zich ten doel het bevorderen van kunst en cultuur* in het stroomgebied van de Roer in Nederland, Duitsland en België en daardoor een bijdrage te leveren aan het sociaalculturele klimaat, de sociaal-culturele infrastructuur en aan het bevorderen van de samenhang en samenwerking over de grenzen heen. De Stichting Kunststroom streeft dit doel na door het organiseren van de kunst- en cultuurmanifestatie kunststroom ROERdalen en/of andere kunst- en cultuurmanifestaties binnen het stroomgebied van de Roer. Het motto van de stichting is: “Het is de Roer die ons verbindt”, Es ist die Rur die uns verbindet”, ”C’est la Roer qui nous réunit”. Werkgroepen. De organisatie is in handen van werkgroepen die zich daarbij baseren op draaiboeken. Het draaiboek wordt gebruikt als checklist ter voorbereiding en uitvoering. Ook is het handig bij de onderlinge communicatie, het verdelen en/of overnemen van taken. Na afloop speelt het een rol in de evaluatie. Het wordt elk jaar bijgesteld. Locaties. Alle activiteiten exposities, presentaties, optredens worden georganiseerd op/bij een aantal monumentale, cultuurhistorische locaties. Selectie. Er wordt een selectieprocedure gehanteerd die de ingeschreven kunstenaars beoordeelt en een rangorde bepaalt. Er is een onafhankelijke selectiecommissie. Deze beoordeelt de inschrijvingen op kwaliteit en bepaalt een rangorde hierin. Kunstenaars uit Roerdalen die inschrijven worden als groep gescheiden van de groep kunstenaars van buiten de gemeente. Uit deze groep Roerdalense kunstenaars worden kunstenaars geselecteerd. Uit deze groep externe kunstenaars worden net zoveel kunstenaars geselecteerd als er plaatsen op de verschillende locaties beschikbaar zijn. Bij het bepalen van welke kunstenaars worden toegelaten tot deelname wordt ook gelet op diversiteit van de kunstuitingen. Tevens wordt getracht om een zo evenwichtig mogelijke verdeling van kunstenaars te verkrijgen over de diverse gemeenten van inschrijving. Zowel bij toelating als verdeling is de rangorde op de selectielijst bepalend. Voor kunstenaars bestaat een roulatiesysteem, waarbij in principe geen kunstenaar twee keer na elkaar deelneemt. Hierdoor komen nieuwe exposanten aan bod en is verversing gewaarborgd. Muziek. Parallel aan de activiteiten op het gebied van de visuele beeldende kunst/cultuur en passend binnen de doelstellingen van de kunststroom kunnen andere kunstzinnige en culturele activiteiten gepland worden. Het principe achter deze gedachte is: het is een brede manifestatie waarin plaats is voor alle uitingen van kunst en cultuur. Voorkeur voor kleinere ensembles van jonge musici met conservatorium of studerend of vooropleiding conservatorium. Voor ingeschreven musici/ensembles zal indien nodig een selectiecommissie geraadpleegd worden. Fietsroute. Er is in 2013 weer een fietsroute (ook te downloaden van de website www.kunststroomroerdalen.eu) beschikbaar die door het landschap en langs de deelnemende locaties voert. Leidraad voor deze route is het bestaande knooppuntenfietssysteem. Beheerders van de locaties. Zonder de betrokkenheid van de beheerders van de verschillende monumenten zou de kunst stroom in de huidige opzet niet mogelijk zijn. Hun participatie en ondersteuning zijn onmisbaar. Persoonlijke contacten via loco’s zijn onontbeerlijk!
Bijlage In formatie rond titel: ‘kunststroom ROER/RUR en ROERdalen’ en het: ‘Het is de Roer die ons verbindt’.
CULTUUR IN EEN DOOR DE NATUUR GEZEGEND LAND. Om de geschiedenis van mensen aan de Roer goed te kunnen doorgronden is het nodig te kijken naar het natuurlijke landschap zoals de mensen dat aantroffen toen zij zich daar vestigden. Het natuurlijke landschap is het resultaat van allerlei geologische processen aan de oppervlakte en diep in de ondergrond van de aarde. De Roer en haar zijriviertjes zijn in die geologische processen aan de oppervlakte de belangrijkste landschap vormende krachten. Het brongebied van de hoofdstroom ligt op bijna 700 meter hoogte op de Hoge Venen bij Sourbrodt in België en mondt na ongeveer 170 kilometer te Roermond uit in de Maas. Het meest zuidelijke punt van het stroomgebied is de bron van de Urft bij Schmidtheim op de waterscheiding tussen de Roer, Maas en de Moezel, Rijn. De belangrijkste zijriviertjes zijn, naast de Urft de Olef, de Inde en de Worm. Olef, Worm en Inde voeren het water af van de flanken van de Hoge Venen. Op de Hoge Venen valt veel neerslag ten gevolge van stijgingsregens. De grootste hoeveelheid van al dat water wordt afgevoerd door de Roer. Na 40 km verlaat de Roer de Eifel en heeft al een hoogteverschil van ongeveer 400 meter overwonnen. Door dit sterke verval en de grote hoeveelheid water die afgevoerd wordt is de rivier diep in het harde gesteente van het gebergte ingesneden. Na het verlaten van de Eifel stroomt de Roer tot Düren door de Voor-Eifel, een zacht glooiend weids landschap met een breder over de heuvels uitwaaierend dal. Na Düren stroomt de Roer door een gebied waarop tijdens de ijstijd door de wind dikke pakketten löss zijn afgezet. In deze pakketten heeft de Roer een breed dal met een vlakke dalbodem uitgeslepen. De rivier gedraagt zich daar als een vlechtende, meanderende laagland rivier met afgesneden rivierarmen, moerassen en ooibossen. De Roer heeft buiten de Eifel haar bedding gezocht in de zogenaamde Roerdalslenk. Dit is een stuk aardkorst dat in de diepe ondergrond losgebroken is van de omringende aardkorst en langzaam dieper wegzinkt. Dat wegzinken vindt regelmatig nogal abrupt plaats met als gevolg lichte aardschokken of zwaardere aardbevingen. Alhoewel het weggezonken gebied, de Roerdalslenk, met door de Maas, Rijn en Roer aangevoerd(e) klei, zand, grind steeds opgevuld werd, toch leidde dit wegzinken ook aan de oppervlakte tot een gebied dat lager ligt dan zijn omgeving. Een laagte waarin de Roer haar weg heeft gevonden. EEN DOOR DE NATUUR GEZEGEND LAND. Het land aan de Roer is een door de natuur gezegend land. Een land dat door de natuur goed bedeeld is met vele bodemschatten, met een vruchtbare bodem en met een gematigd klimaat. Al deze zegeningen zijn de basis geweest voor allerlei menselijke, culturele activiteiten en culturele ontwikkelingen. EEN OMGEPLOEGD LAND. Het land aan de midden- en benedenloop van de Roer is een land met vruchtbare lössbodems en een gematigd klimaat waar het goed boeren is. Deze gunstige omstandigheden hebben reeds vroeg in de prehistorie mensen doen besluiten zich daar te vestigen. De hoger gelegen lössgronden op de plateaus zijn bijzonder geschikt als akkerland en de lager gelegen vochtige gronden in het brede dal zijn in gebruik als weiland. EEN OMGEWOELD LAND. In de loop van de eeuwen hebben de mensen aan de Roer hun land omgewoeld op zoek naar de vele bodemschatten. IJzer-, zink-, koper- en looderts, kalksteen, klei, zilverzand, grind, steenkool en bruinkool. Bodemschatten die in de diep ingesneden dalen van de Roer en zijrivieren in de noordflanken van de Eifel op winbare dieptes voorkomen. Dankzij deze bodemschatten werd dit gebied reeds in de Keltische en Romeinse tijd bewoond. Bovendien zegende de natuur het landschap met de Roer. Het zachte kalkvrije water van de Roer was van dien aard dat papier- en lakenindustrie tot ontwikkeling konden komen. Nog belangrijker
29 was de Roer als energiebron. Door het relatief grote verval is het water van de Roer een onuitputtelijke energiebron, die al vroeg benut werd om waterraderen aan te drijven die op hun beurt molens en machines aandreven. Om al deze molens van water te voorzien zijn parallel aan de Roer, nevenbeddingen, de zgn. Mühlenteichen, gegraven. Uit de ertsen werden metalen gewonnen in hoogovens die met houtskool gestookt werden. De behoefte aan houtskool was dermate groot dat de Eifel nagenoeg ontbost werd. Later zou cokes gewonnen uit steenkool de houtskool vervangen. Aanvankelijk werden ertsen en steenkool in open kuilen gewonnen door enkelingen. Met de eerste stoommachines van Duitsland, die waterpompen aandrijven en de eerste treinen komt de geïndustrialiseerde mijnbouw met behulp van verticale schachten op gang. Fabrieken verwerken de steenkool tot cokes voor de hoogovens, spoorlijnen worden aangelegd. Nieuwe wijken worden gebouwd voor de huisvesting van arbeiders. Dorpen groeien uit tot steden. De dorpen, steden klonteren samen tot grote stedelijke gebieden midden in het agrarische landschap. De steenbergen die het mijnbouwlandschap aan de Roer aan de horizon begeleiden zijn indrukwekkende stille getuigen van het werk van vele duizenden mijnwerkers die tot ver in de twintigste eeuw met spierkracht de steenkool hebben gewonnen. Staalindustrie, werktuigbouw komen tot ontwikkeling. De eerste spoorrails van Duitsland worden geproduceerd in Lendersdorf met walsen aangedreven door de waterkracht van de Roer. Vandaag de dag nog nauwelijks herkenbaar: deze regio is een van de oudste en belangrijkste centra van voor-industriële bedrijvigheid en van de vroege industrialisering in Europa. Omdat de regio geen verbinding heeft met een bevaarbare rivier verhuizen vanaf 1850 bedrijven als Hoesch, Thyssen en Poensgen van de Rur zonder H naar de Ruhr met de H en groeien daar uit tot Mega-bedrijven. Het omwoelen van het land aan de Roer heeft in onze tijd een schaal bereikt die het menselijke bevattingsvermogen te boven gaat. Bij de winning van bruinkool worden dagbouwgroeves van 200 tot 300 meter diep gegraven met machines die 100 meter hoog zijn. Resultaat: dorpen moeten wijken, rivieren worden omgelegd, een ‘afvalberg’ van 200m hoog, en straks een binnenmeer met de inhoud van het Bodenmeer. Een herschapen, “recultiviert”, landschap met sfeerloze zielloze nieuwe dorpen waar de ‘verdrevenen’ zijn “umgesiedelt”. Een van de verdreven dorpelingen omschreef, kijkend in de leegte waar eens zijn dorp lag, met: “Man weisst ja nit mehr wo man jewohnt hat.” Een ander schreef op een muur in een van de af te breken dorpen: ‘Aber die Seele bleibt hier.’ EEN VERBONDEN LAND. Het Roerland ligt in de directe nabijheid van twee grote rivieren, de Rijn en de Maas, waaraan al vroeg in de geschiedenis grote steden, economische en culturele centra, tot ontwikkeling kwamen. Natuurlijke verkeersaders, waarlangs sinds mensenheugenis contacten, uitwisselingen van materiële, culturele en ideële verworvenheden met verre regio’s plaatsvonden. Daarnaast werd het Roerland van west naar oost doorsneden door een oude handelsroute die voerde van de Noordzee, Brugge over Aken, Jülich naar Neuss, Düsseldorf, Berlijn tot Novgorod in Rusland. Op deze route werd al in de Romeinse tijd handel gedreven. EEN OMSTREDEN LAND. De mensen aan de Roer hebben hun geschiedenis moeten schrijven in de vaak inktzwarte slagschaduwen van de Europese machtsblokken achter de Maas en achter de Rijn. Het land aan de Roer heeft een bewogen en een op de Europese machtcentra uitstralende geschiedenis. Die geschiedenis is een nooit aflatende, verwarrende aaneenschakeling van gebeurtenissen en, helaas, van vooral conflicten en oorlogen. Alhoewel het een chaotische verzameling van intriges, moorden, oorlogen, opportunistische huwelijken en bondgenootschappen is, toch is de aanleiding voor al die gebeurtenissen steeds weer dezelfde. Het ging om land, om macht.
EEN GEKERSTEND LAND. De bekering tot het Christendom is de meest ingrijpende gebeurtenis geweest in de geschiedenis van Europa. Dankzij dat Christendom, dat reeds in het Romeinse rijk veel volgelingen telde, en de aan dat Christendom gekoppelde instellingen en instituten kon er na de Volksverhuizing waarin het Romeinse rijk ten onderging een brug geslagen worden tussen de Antieke, Romeinse cultuur en de Frankische cultuur van de Middeleeuwen. Onder de regering van Karel de Grote worden vanuit Aken tijdens de zogenaamde Karolingische renaissance de impulsen gegeven voor de ontwikkeling van de westerse Frankische westerse kunst en cultuur. De hernieuwde kerstening van het gebied na de Volksverhuizing leidde al vroeg tot de bouw van eenvoudige kerkjes, waarin de gelovigen bijeen konden komen, Ondanks het verbod in het oude testament dat de mens geen beelden zou snijden naar zijn gelijkenis is bij de verkondiging van de christelijke leer onder de ongeletterde bevolking veelvuldig gebruik gemaakt van beelden. Het merendeel van de kunst aan de Roer is ontstaan binnen de christelijke levensovertuiging. EEN DOOR DE MUZEN GEZOEND LAND. Het land aan de Roer is een landelijk gebied, met slechts enkele grotere steden en één grote stedelijke agglomeratie rond Aken, Herzogenrath, Kerkrade en Landgraaf. In dat landelijke gebied, onder de rook van de grote culturele regio’s en steden, hebben de muzen gedurende vele eeuwen, op de meest verborgen plaatsen, in de kleinste plooien kunstwerken achtergelaten. Kunstwerken uit alle grote stijlperiodes van de internationale kunst- en cultuurgeschiedenis zijn hier doorgesijpeld en hebben ondanks de vele oorlogen overleefd. De behoefte aan schoonheid, de overtuigingen en de kerstening zijn de belangrijkste factoren in de motivatie van de mensen om kunstwerken te produceren te bezitten en te bewaren. Geografie. De Roer ontspringt op de Hoge Venen, Hautes Fagnes, Hohes Venn in België in de buurt van Sourbrodt, Elsenborn, gemeente Malmedy. Stroomt door Duitsland o.m. langs en door Kalterherberg, Monschau, Heimbach , Nideggen , Düren , Jülich, Linnich, Hückelhoven, onze buurgemeentes Wassenberg en Heinsberg en in Nederland door Roerdalen en Roermond. De Roer stroomt na het verlaten van de Eifel door de Roerdalslenk. Dit is een stuk aarde dat langzaam, maar gestaag, daalt ten opzichte van de omgeving. Soms gaat dat nogal abrupt. Het gevolg een aardbeving, zoals die van 5.7 op de schaal van Richter die ons enkele jaren geleden verraste. Het hoogteverschil dat hieruit resulteert is duidelijk zichtbaar bij de Meinweg en Wassenberg. Landschap. De Roer stroomt door zeer verschillende landschappen. Ze begint als een nietig stroompje in het schrale, koude, natte veen bij het hoogste punt van België. Stroomt dan langs de unieke vakwerkhuizen van Monschau en vervolgens door een smal bergdal langs Hammer, Dedenborn en vult dan het stuwmeer van Schwammenauel. Na dit stuwmeer wordt de Roer tussen Heimbach en Nideggen begeleid door steile rode rotswanden die benut worden om te klimmen. Nideggen, een rood stadje met een eeuwenoude burcht, een fraai Romaans kerkje en een tweetal stadspoorten, ligt boven op zo’n rode rotswand. Nagenoeg alles in het stadje is gebouwd met die rode steen. Vanaf Düren tot Linnich/ Hückelhoven stroomt de Roer door de Roerdalslenk en kent een tamelijk brede vlakke dalbodem en zacht glooiende, hoge dalwanden met akkers die schitterende vergezichten mogelijk maken. Deze glooiende akkers op de hellingen met de nog aanwezige struiken en bomen vormen een parkachtig landschap. Na Heinsberg/Wassenberg is het Roerdal zoals wij dat ook hier kennen.
