BEDRIJFSTAK INFORMATIE
2 0 0 9
EEN UITGAVE VAN AEDES VERENIGING VAN WONINGCORPORATIES
Bedrijfstakinformatie 2009 Kengetallen van de Nederlandse woningcorporaties
Aedes vereniging van woningcorporaties Postbus 611 1200 AP Hilversum Telefoon (035) 626 8200 Fax (035) 626 8211 E-mail
[email protected] www.aedesnet.nl
Auteur: Michel Nijlant
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 1
Een compleet overzicht van alle publicaties die Aedes uitgeeft, is te vinden op www.aedesnet.nl (rubriek publicaties). U kunt daar ook publicaties bestellen. Op Aedesnet vindt u verder het laatste nieuws uit de branche, achtergrondinformatie, praktijkvoorbeelden, vacatures, relevante wetgeving en feiten en cijfers.
© 2010 Aedes vereniging van woningcorporaties Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door kopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van fotokopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912jo het Besluit van 20 juni 1974, Stbl. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijke verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN 978-90-5009-309-5
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 2
Inhoud
Inleiding pagina 5 Belangrijkste bevindingen pagina 7 1 Bouwproductie pagina 8 2 Betaalbaarheid pagina 12 3 Wijk- en buurtaanpak pagina 15 4 Vermogen pagina 19 5 Bijzondere doelgroepen, kwetsbare mensen pagina 23 6 Energiebesparing pagina 24 7 P&O pagina 26 8 Cijfermatige vergelijking tussen onderzoeken Aedes en CFV pagina 33
Bijlagen 1 Tabellen pagina 35 2 Overzichtstabellen van de kengetallen (2005-2009) pagina 67 3 Overzichtstabel kengetallen 2009, uitgesplitst naar grootteklasse en provincie pagina 75 4 Uitsplitsing naar corporaties met en zonder eigen uitvoerende technische dienst pagina 82 (in € per woning) 5 Toelichting op het onderzoek pagina 84 6 Begrippen en omschrijvingen pagina 86 7 Referentielijst pagina 90
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 3
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 4
Inleiding Elk jaar geeft Aedes de Bedrijfstakinformatie uit met als doel een beeld te schetsen van de ontwikkelingen en trends binnen de corporatiebranche. Deze uitgave werpt een terugblik op 2009. Heel 2009 stond in het teken van de wereldwijde economische crisis. Veel landen probeerden de effecten van de crisis te bestrijden door extra in de economie te investeren. Ook de Nederlandse regering kondigde een pakket aan zogenoemde stimuleringsmaatregelen af. Voor corporaties betekende dit: een verhoging van de borgingsgrens bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), de mogelijkheid om geborgd projecten over te nemen van projectontwikkelaars en er werd een subsidieregeling voor gemeenten ingericht waarvan corporaties indirect konden profiteren. Op het eerste gezicht zou je op basis van de bouwproductiecijfers uit deze Bedrijfstakinformatie kunnen stellen dat de stimuleringsmaatregelen hebben gewerkt. Corporaties hebben ruim 40.000 woningen gebouwd. Qua bouwproductie was 2009 een topjaar. Maar bouwen is een langdurig proces. De periode tussen plan en oplevering kan jaren duren. De woningen die in 2009 zijn opgeleverd, zijn al lang voor de crisis in aanbouw genomen. Het is dan ook te verwachten dat de bouwproductiecijfers de komende jaren een ander beeld zullen laten zien. Kijkend naar de financiële cijfers komt ook een somber beeld naar voren. Het tweede jaar op rij laat de Bedrijfstakinformatie een negatief jaarresultaat zien. Dit negatief resultaat was nog groter geweest als de corporaties niet in staat waren geweest om te snijden in de bedrijfsvoering. Uit de Bedrijfstakinformatie blijkt een duidelijke trendbreuk ten opzichte van andere jaren als het gaat om de bedrijfslasten. Corporaties bleven in 2009 kwalitatief goede en betaalbare woningen verhuren aan de doelgroep, ze pakten wijken aan en zetten stappen in energiebesparing. Bij leefbaarheid en maatschappelijk vastgoed is een verschuiving te zien naar fysieke activiteiten zoals het bouwen van wijkvoorzieningen. En aan de energielabels is te zien dat het corporatiebezit steeds duurzamer wordt. De Aedes Bedrijfstakinformatie 2009 biedt corporaties een handvat om hun prestaties en resultaten te vergelijken met gemiddelden binnen de bedrijfstak. Het vormt zo een instrument om de verdere professionalisering binnen de branche te bevorderen. De gegevens zijn dit jaar gebaseerd op onderzoek onder 217 corporaties. De Bedrijfstakinformatie vergroot ook de transparantie van de branche. Naast gegevens over financiële en maatschappelijke prestaties van de branche bevat de publicatie tevens informatie over de interne organisatie en bedrijfsvoering. In de Bedrijfstakinformatie van dit jaar is ervoor gekozen meer nadruk te leggen op de cijfers, tabellen en grafieken. Hiermee is de Bedrijfstakinformatie dunner en overzichtelijker. Corporaties en belanghebbenden kunnen de cijfers gebruiken om informatie te krijgen over zichzelf en de sector. Duiding van de cijfers kan plaatsvinden in de eigen context. Aedes gebruikt de cijfers als bron van kennis en zet ze in voor de belangenbehartiging.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 5
Deelnemers aan het onderzoek Bedrijfstakinformatie ontvangen naast deze publicatie een zogeheten individuele positionering. Hierin zijn de eigen cijfers afgezet tegen gemiddelden van corporaties binnen de eigen regio en tegen corporaties van vergelijkbare grootte. Aedes is niet de enige organisatie die gegevens verzamelt en publiceert over de corporatiebranche. De overheid, via het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV), het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en een aantal accountantsbureaus doen dit ook. Ze doen dit overigens elk vanuit een andere doelstelling. Daarom zijn er verschillen te zien in de uitkomsten. De publicatie zet allereerst een aantal opvallende bevindingen op een rij. In de hoofdstukken zijn thematische grafieken en tabellen te vinden over bouwproductie, betaalbaarheid, wijken buurtaanpak, vermogen, bijzondere doelgroepen en energiebesparing. Als laatste komen P&O en een analyse van de verschillen tussen de onderzoeken van Aedes en CFV aan bod. In de bijlagen zijn -- naast tabellen en grafieken -- een woordenlijst en een referentielijst opgenomen. Bijlage 5 verschaft informatie over de methodiek van het onderzoek. De cijfers in deze publicatie gaan over het jaar 2009, tenzij anders vermeld. Sommige optellingen in tabellen komen niet uit op 100%. Dat heeft te maken met afrondingsverschillen.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 6
Belangrijkste bevindingen Aan het onderzoek hebben 217 corporaties meegedaan die bijna 53,6% van de bij Aedes aangesloten toegelaten instellingen vertegenwoordigen. Deze corporaties bezitten ook bijna 46,3% van het totale woningbezit van 2,4 miljoen corporatiewoningen. Deze respons geeft een goed inzicht in de kengetallen en de behaalde resultaten op financieel, maatschappelijk en bedrijfsmatig gebied in de bedrijfstak. De gepresenteerde gegevens representeren de bedrijfstak als totaal. De belangrijkste uitkomsten van het onderzoek over 2009 zijn: • het aantal nieuwbouwwoningen bedraagt 39.887, waarvan 21% koopwoningen • het aantal verkochte woningen stijgt naar 17.540 • het aantal gesloopte woningen stijgt tot 15.970 • 92% van de woningen is goedkoper dan € 548 • 25% van de woningen is goedkoper dan € 357 • van de nieuwbouwhuurwoningen is 55% goedkoop of betaalbaar • het gezamenlijke woningbezit van corporaties stijgt met 7.722 woningen • 67% van de toegewezen woningen is toegewezen aan huurders met een inkomen lager of gelijk aan de inkomensgrens van de Wet op de Huurtoeslag • de gemiddelde wachttijd bedraagt 3,0 jaar • de gemiddelde nettohuuropbrengst is € 423 per woning • het eigen vermogen per woning op basis van de jaarverslagen is € 11.711 • de solvabiliteit op basis van de jaarverslagen is ongeveer gelijk gebleven op 24,3% • de leefbaarheidsuitgaven zijn in 2009 uitgekomen op € 429 miljoen • de uitgaven in maatschappelijk vastgoed zijn € 264 miljoen • er is € 264 miljoen geïnvesteerd in energiebesparende maatregelen. De meeste gegevens zijn omgezet naar gegevens per woning, zodat ze beter te vergelijken zijn. De gegevens zijn daarbij ingedeeld in vijf grootteklassen, twaalf provincies, grote steden en ISV-gemeenten. Voor de grootteklassen geldt het volgende overzicht: Klasse I Klasse II Klasse III Klasse IV Klasse V
tot 600 woningen van 600 woningen tot 1.800 woningen van 1.800 woningen tot 4.000 woningen van 4.000 woningen tot 10.000 woningen 10.000 of meer woningen
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 7
1 Bouwproductie Bouwproductie tabel 1 Nieuwbouwproductie in 2009 in aantal woningen per provincie naar huur, koop en overig
Huur
Koop
Overig
Groningen
1.266
177
169
889
277
182
Friesland Drenthe
361
102
56
Overijssel
1.791
369
179
Gelderland
3.599
809
677
Flevoland
1.852
188
94
Utrecht
913
525
196
Noord-Holland
4.224
1.197
419
Zuid-Holland
7.252
2.825
809
387
80
0
Noord-Brabant
3.575
1.548
1.216
Limburg
1.220
221
243
Zeeland
Nederland
27.328
8.318
4.241
Nieuwbouw huur figuur 1 Aantal nieuwbouwwoningen voor verhuur verdeeld naar huurklasse in 2009 duur boven huurtoeslag
100%
duur tot huurtoeslag betaalbaar goedkoop
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 8
17%
27%
51%
4%
Nieuwbouw koop figuur 2 Ontwikkeling aantal nieuwbouwwoningen voor verkoop in 2006-2009 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0
2006
2007
2008
2009
tabel 2 Aantal gebouwde koopwoningen in 2009 met waarde tot en met € 240.000 en hoger
Aantal koopwoningen
≤ € 240.000
5.928
> € 240.000
2.390
Totaal
8.318
Woonarrangementen tabel 3 Aantal woningen verkocht via Te Woon en andere koopvarianten naar klasse in 2009
Te Woon aangeboden
Te Woon-contracten
Totaal koopvarianten
0
0
6
Klasse II
1.999
161
392
Klasse III
5.288
751
1.610
Klasse IV
471
54
4.093
0
0
1.606
Klasse I
Klasse V
Nederland
7.758
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 9
966
7.705
Woningbezit figuur 3 Woningbezit in 2009 naar bouwjaarklasse per provincie en totaal
Groningen
14%
45%
Friesland
1%
52%
Drenthe
1%
51%
Overijssel
6%
48%
26%
Gelderland
6%
46%
31%
Flevoland Utrecht
Zuid-Holland
16% 15%
33%
20% 18%
41%
32%
42%
2%
37%
19%
39%
5%
19% 23%
46%
Zeeland 3%
17% 26%
44%
4%
20%
32% 58%
Noord-Brabant 3% Limburg
15%
30%
27%
0%
Noord-Holland
voor 1945
27%
13%
35% 51%
18% 30%
15%
1945-1974 1975-1992 na 1992
Nederland
7%
0%
45%
10%
20%
30%
30%
40%
50%
60%
70%
10%
80%
90% 100%
Mutaties woningbezit figuur 4 Mutaties in woningbezit in 2009 (huurwoningen)
9.546
Aankoop
31.569
Nieuwbouw Sloop
-15.970
Verkoop
-17.540
Overig1
117
-20.000 -15.000 -10.000 -5.000
0
5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000
1 Overig (term uit BBSH): bijvoorbeeld samenvoegingen, splitsingen en mutaties als gevolg van functieverandering.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 10
figuur 5 Verkochte woningen naar aankopende partij in 2009 0% 1% 4 5 23%
1
50%
2
3
1
verkocht aan zittende huurders
2
verkocht aan toegelaten instelling
3
verkocht aan overige natuurlijke personen
4
verkocht aan beleggers
5
verkocht aan overigen
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 11
26%
2 Betaalbaarheid Betaalbare woningen figuur 6 Woningbezit in Nederland in 2009 naar prijsklasse
Groningen
39% 33%
Friesland
67% 30%
Noord-Holland
Zeeland
0%
10%
< < 357 < 358 - < 512 < 512 - < 648 > < 649
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 12
30%
40%
50%
60%
2% 2% 3%
4%
67%
20%
1%
5%
75%
25%
Nederland
5%
4%
74%
20%
1%
9%
69%
20%
4%
7%
65%
27%
Limburg
2%
11%
61%
23%
Noord-Brabant
4%
84% 20%
Zuid-Holland
1%
71%
10%
Utrecht
2%
66%
23%
Gelderland Flevoland
70%
28%
Overijssel
3% 1%
63%
27%
Drenthe
1%
2%
57%
6%
70%
80%
1% 2% 1%
2%
90% 100%
Huuropbrengst figuur 7 Verschil brutohuuropbrengst in 2009 naar provincie in % ten opzichte van het landelijk gemiddelde
Groningen
4.839
-10%
Friesland
4.961
-8%
Drenthe
4.998
-7%
Overijssel
-3%
5.192
Gelderland
-3%
5.216
Flevoland
5.477
Utrecht
5.534
Noord-Holland
5.420
Zuid-Holland
5.630
Zeeland
2% 3% 1% 5%
-6%
5.062
Noord-Brabant
-1%
5.321
Limburg
-1%
5.304
0%
Nederland -15%
-10%
-5%
5.368
0%
5%
10%
15%
2006
2007
2008
2009
Huurverhoging beperkt tot inflatie figuur 8 Huurverhoging in 2003-2009 3,5% 3% 2,5% 2% 1,5% 1% 0,5% 0% -0,5% -1% -1,5% -2% 2003
2004
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 13
2005
Toewijzing aan de doelgroep tabel 4 Aantal toewijzingen per huurprijsklasse in 2009 naar leeftijd en inkomen in % van totaal 2009
< € 357
Jonger dan 65 jaar, inkomen lager of gelijk aan WHT-grens2
> € 513
34
12
10
65 jaar of ouder, inkomen lager of gelijk aan WHT-grens Jonger dan 65 jaar, inkomen hoger dan WHT-grens
€ 358 - € 512
7
4
0
13
8
5
2
2
1
65 jaar of ouder, inkomen hoger dan WHT-grens
figuur 9 Aantal toewijzingen in 2009 naar leeftijd en inkomen 12%
67% 3
1
22%
1
personen met inkomen lager of gelijk aan WHT-grens
2
jonger dan 65, inkomen hoger dan WHT-grens
3
65 jaar of ouder, inkomen hoger dan WHT-grens
4
jonger dan 65 jaar, inkomen lager of gelijk aan WHT-grens 2
5
65 jaar of ouder, inkomen lager of gelijk aan WHT-grens
2
2 Inkomensgrens Wet op de Huurtoeslag.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 14
4
5
56%
11%
3 Wijk- en buurtaanpak Investeren in leefbaarheid en maatschappelijk vastgoed figuur 10 Uitgaven voor maatschappelijk vastgoed en leefbaarheid in 2007, 2008 en 2009 in € 300.000.000 250.000.000 200.000.000 1
150.000.000 5
100.000.000 50.000.000
3
2
0
2007
2008
1
maatschappelijk vastgoed
2
samenwerking met partners
3
sociale activiteiten (buurtbinding)
4
werkervaring, scholing en werkgelegenheid
5
woonomgeving, veiligheid en toezicht
2009
figuur 11 Samenstelling uitgaven voor leefbaarheid in 2009 5
21%
0% 14%
1
4
3
2
3%
1
maatschappelijk vastgoed
2
samenwerking met partners
3
sociale activiteiten (buurtbinding)
4
werkervaring, scholing en werkgelegenheid
5
woonomgeving, veiligheid en toezicht
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 15
62%
figuur 12 Uitgaven voor leefbaarheid gemiddeld per woning naar gebied in 2009 in € 301
300 275 250 325
202
197
200
180
175 150 125
124
119
116
100 75 50
56
53
50
25 0
17
0
Vier grote steden
28
20
12
0
42
36
34
0
9
2
0
Overige ISV-gemeenten
8
1
0
Overig Nederland
7
3
Nederland
fysieke woonomgeving, veiligheidsmaatregelen, beheer en toezicht werkervaring, scholing en werkgelegenheid sociale activiteiten (buurtbinding) samenwerking met partners in de wijk maatschappelijk vastgoed totaal maatschappelijk vastgoed en leefbaarheid doorberekend huurders/derden
tabel 5 Verwachte ontwikkeling activiteiten maatschappelijk vastgoed door corporaties
Hebt u bezit? Verwacht u groei?
ja
nee
ja
nee
Gezondheid en zorg
45%
55%
51%
49%
Blijf van mijn Lijf
4%
96%
6%
94%
Wijk- en buurtvoorzieningen
31%
69%
32%
68%
Onderwijs en opvoeding
20%
80%
27%
73%
Brede school
6%
94%
27%
73%
Primair onderwijs
6%
94%
10%
90%
Secundair onderwijs
1%
99%
3%
97%
Beroepsonderwijs
2%
98%
1%
99%
Cultuur
14%
86%
15%
85%
Sport en recreatie
6%
94%
6%
94%
Sportaccommodaties
4%
96%
6%
94%
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 16
Huisuitzettingen tabel 6 Aantal huisuitzettingen naar reden in 2009
Huurachterstand
Klasse I Klasse II
Onderhuur
22
0
Overlast
Wiet
Overige redenen
0
0
0
Totaal 22
489
0
7
18
0
515
Klasse III
1.957
4
38
45
0
2.044
Klasse IV
5.491
68
110
78
16
5.763
Klasse V
9.588
319
235
149
105
10.395
Nederland
17.547
390
390
290
122
18.740
figuur 13 Aantal daadwerkelijke uitzettingen in verhouding tot vonnissen, naar reden in 2006-2009 100%
97% 92%
90%
98% 94%
91%
89% 85%
80%81%
80%
80%
70%
70%
63%
63%
63%
60% 50% 40%
40%
35%
38% 33%
30%
36% 31%
36% 29%
20% 10% 0%
2006 onderhuur wiet overlast huurachterstand overige redenen totaal
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 17
2007
2008
2009
Huurachterstand figuur 14 Aantal huurders met huurachterstand naar zittende en vertrokken huurders in 2006-2009 2% 1,8% 1,6%
1
1,4% 1,2% 1%
2
0,8% 0,6%
3
0,4% 0,2% 0% 2006
1
totaal
2
zittende huurders
3
vertrokken huurders
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 18
2007
2008
2009
4 Vermogen Eigen vermogen figuur 15 Eigen vermogen gemiddeld per woning in 2003-2009 in € 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 3
6.000 5.000
1
4.000 3.000 2.000 1.000
2
0
2003
2004
1
overige reserve
2
herwaarderingsreserve
3
eigen vermogen
2005
2006
2007
2008
2009
2007
2008
2009
Jaarresultaat figuur 16 Jaarresultaat per woning in 2003-2009 in € 700 600 500 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 -400 -500
2003
2004
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 19
2005
2006
figuur 17 Gemiddeld jaarresultaat per woning naar gebied in 2009 in € Groningen
190
Friesland
120
Drenthe
-416
Overijssel
292
Gelderland
472
Flevoland
420
Utrecht
-615
Noord-Holland
-271
Zuid-Holland
-134
Zeeland
-474
Noord-Brabant Limburg
-244 -1.749
Vier grote steden
-447
Overige ISVgemeenten
-7
Overig Nederland
-201
Nederland
-198
-1.800 -1.700 -1.600 -1.500 -1.400 -1.300 1..200 -1.100 -1.000 -900 -800 -700 -600 -500 -400 -300 -200 -100
0
100 200
300 400
500
Bedrijfslasten tabel 7 Jaarlijkse verandering uitgaven per woning in 2008 en 2009
2008
2009
Verandering
Onderhoudskosten
1.425
1.424
0%
Waardeverandering MVA
1.180
1.227
4%
Lonen en salarissen
584
568
-3%
Afschrijvingen
474
466
-2%
Pensioenlasten
97
104
7%
Sociale lasten
67
69
3%
Bijzondere waardeverandering vlottende activa
29
15
-47%
Erfpacht
12
10
-13%
Overige lasten
1.399
1.261
-10%
Totale lasten
5.290
5.179
-2%
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 20
figuur 18 Rentelasten per woning in 2004-2009 in € 1.460 1.440 1.420 1.400 1.380 1.360 1.340 1.320 1.300 1.280 1.260
2004
2005
2006
2007
2008
2009
figuur 19 Gewogen gemiddelde rente in 2003-2009 8% 7,5% 7% 6,5% 6% 5,5% 5% 4,5% 4% 3,5%
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Bedrijfsopbrengsten figuur 20 Opbouw bedrijfsopbrengsten in 2009 in € Huren
5.079
Vergoedingen
289
Overheidsbijdragen
21
Verkoop onroerende zaken
668
Wijzigingen in onder handen werk Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf
-10 73
Overige baten
131
Totaal
6.251
-500 0
500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000 4.500 5.000 5.500 6.000
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 21
Waarde bezit tabel 8 Gemiddelde waarderingen vermogen per woning in 2007, 2008 en 2009 in € 2007 2008 2009
Verandering 2008-2009
Eigen vermogen
11.052
10.722
11.711
9%
Materiële vaste activa
38.343
40.507
44.281
9%
Vermogen op basis van actuele waarde - gecorrigeerde bedrijfswaarde
41.536
42.794
44.064
3%
Vermogen op basis van actuele waarde - bedrijfswaarde
41.748
43.822
45.672
4%
Gecorrigeerde economische waarde (WOZ) 153.181
158.109
160.360
1%
aeDex/IPD Corporatie Vastgoedindex
104.332
99.683
-4%
106.515
Toelichting WOZ-waarde De WOZ-waarde is gebaseerd op de waarde vrij van huur en kijkt naar de waarde die individuele woningen in het economisch verkeer zouden hebben bij (fictieve) overdracht van de volle en onbezwaarde eigendom. Correctie vindt plaats voor de gemiddelde prijsstijging van (koop)woningen. aeDex/IPD Corporatie Vastgoedindex Een andere waarderingsgrondslag is de aeDex/IPD Corporatie Vastgoedindex. De gedachte achter deze waardering is dat de woning wordt verkocht, maar bestaande huurcontracten gestand worden gedaan en verkoop plaatsvindt als de zittende huurder koopt of zijn contract opzegt.
figuur 21 aeDex/IPD Corporatie Vastgoedindex en bedrijfswaarde als % van de gecorrigeerde WOZ-waarde per 31 december 2009 100% 90% 80% 70%
62%
60% 50% 40% 30%
27%
20% 10% 0%
aeDex
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 22
Bedrijfswaarde
5 Bijzondere doelgroepen, kwetsbare mensen Bijzondere aandacht ouderen, jongeren en starters figuur 22 Aantal corporaties dat activiteiten ontplooit in 2009 om de positie van ouderen en jongeren/starters op de woningmarkt te bevorderen 80% 69%
70% 60%
54%
jongeren
50% 40%
ouderen 38% 37%
30% 20%
19% 13%
10% 0% Woonruimteverdeling Nieuwbouw/verbouw Financieringsconstructies
Bijzondere aandacht voor speciale groepen: statushouders, daken thuislozen tabel 9 Aantal corporaties met specifieke aandacht voor huisvesten doelgroepen in 2009
Ja
Nee
Opvang dak- en thuislozen/zwerfjongeren
26%
74%
Opvang statushouders
88%
12%
tabel 10 Aantal woningen beschikbaar gesteld aan speciale doelgroep in 2009
Aantal woningen
Opvang dak- en thuislozen/zwerfjongeren
2.233
Opvang statushouders
6.407
Verdeling per grootteklasse en provincie is te vinden in bijlage 1, tabel 29.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 23
6 Energiebesparing Energiebesparende maatregelen figuur 23 Uitgaven aan energiebesparende maatregelen in miljoen € in 2006-2009 300 250 200 150 100 50 0 2006
2007
2008
2009
Bij energiebesparende maatregelen door corporaties valt te denken aan: • isolatie (dak, vloer, gevel) • installaties (verwarming, koeling, warmwatervoorziening, combiketel, cv met boiler) • innovatieve technieken (warmtepompen, restwarmte, getijdencentrales).
figuur 24 Verdeling energiebesparende maatregelen in 2007, 2008 en 2009 naar soort
2007 4% 1
2
3
52%
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 24
44%
1
innovatieve technieken
2
installaties
3
isolatie
2008 15%
1
2
38%
3
47%
2009
1
innovatieve technieken
2
installaties
3
isolatie
15%
1
2
3
34%
51%
Energielabel figuur 25 Woningbezit naar energielabel in 2008 en 2009 3 35% 30% 27,5% 25,1%
25%
27,6% 27,4% 26,8% 23,1%
21,7% 19,3%
20%
17,1%
15%
13,3
10%
10,7%
9,6% 7,7%
2007 2008
12,8%
7,0%
5,9%
5%
5,4%
5,0%
3,4%
2009
1,6%
2,2%
0%
3 Gebaseerd op een beperkt aantal corporaties waarvan de energielabels voor het woningbezit bekend zijn.
A
B
C
D
E
F
G
Per 1 januari 2008 is het energielabel verplicht bij de verkoop of verhuur van woningen. Dit label geeft informatie over de energiezuinigheid van een woning. Het is gebaseerd op de optelsom van de totale isolatie van het huis, zoals het dak, de muren, de vloeren en de ramen. Ook de energiezuinigheid van vaste installaties, zoals warm water, ventilatie en verwarming, wordt onder de loep gehouden.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 25
7 P&O Bedrijfsvoering figuur 24 Ontwikkeling brutowerkapparaatskosten per woning in 2006-2009 in € 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2006
2007
2008
2009
figuur 27 Brutowerkapparaatskosten in 2009
25%
4% 5%
1
4
3 2
66%
1
personeelskosten
2
huisvestingskosten
3 4
bestuurskosten algemene kosten
tabel 11 Uitsplitsing personeelskosten in 2007, 2008 en 2009 per woning in €
2007
Brutoloonsom
594
637
656
Loonkosten overig personeel
92
108
104
Kosten bijzondere beloningen
10
8
10
Kosten vertrek personeel
10
7
7
Opleidingskosten
16
19
19
Kosten ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid
2008
2009
6
4
5
Overige kosten
32
30
30
Overige CAO-gebonden kosten
8
8
8
Overige niet-CAO-gebonden kosten
20
18
20
Pensioenkosten
86
92
100
Sociale lasten
55
64
65
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 26
Personeelsformatie figuur 28 Aantal medewerkers en fte’s in 2009 per 1.000 woningen
13,8
Groningen
13,7 12,9
Friesland
14,4 11
Drenthe
12,4 11,7
Overijssel
13,3 10,5
Gelderland
12 10,9
Flevoland
12,7 8,6
Utrecht
9,9 10
Noord-Holland
11,4 10,6
Zuid-Holland
12,1 10,1
Zeeland
11,4 12
Noord-Brabant
13,7 10,8
Limburg
12
10,9
Nederland
12,2
totaal fte totaal medewerkers
0
5
10
15
20
Fte staat voor fulltime-equivalent. Het is een rekeneenheid waarmee de omvang van een functie of de personeelssterkte kan worden uitgedrukt. Eén fte is een volledige werkweek. Bij medewerkers gaat het om mensen die in dienst zijn van een corporatie (per 1.000 woningen).
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 27
Personeelssamenstelling figuur 29 Verdeling medewerkers in 2009 naar man/vrouw per klasse 100%
80%
65%
50%
48%
47%
47%
47%
35%
50%
52%
53%
53%
53%
Klasse II
Klasse III
Klasse IV
Klasse V
Nederland
60%
40%
20%
0%º Klasse I vrouw man
tabel 12 Aantal medewerkers naar leeftijd in 2009 Leeftijdsklasse Aantal medewerkers
15-25 jaar
26-35 jaar
36-45 jaar
46-55 jaar
56-65 jaar
2%
19%
30%
32%
17%
figuur 30 Aantal medewerkers naar dienstjaren in 2009 1
59%
3
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 28
11%
2
30%
1
minder dan 1 dienstjaar
2
1 tot 5 dienstjaren
3
meer dan 5 dienstjaren
Beoordeling en beloning figuur 31 Beoordeling van medewerkers in beoordelingscyclus in 2009 100%
1%
90%
13%
80% 70% 60% 50%
81%
40% 30%
excellent
20%
zeer goed
10%
normaal-goed
5%
0%
slecht
Nederland
tabel 13 Relatieve salarispositie in 2009
< 90%
90-94%
95-99%
> 100%
Klasse I
66%
Klasse II
30%
19%
0%
15%
19%
20%
31%
Klasse III Klasse IV
24%
20%
17%
40%
22%
16%
18%
44%
Klasse V
29%
18%
16%
37%
Nederland
26%
18%
17%
40%
De relatieve salarispositie (RSP) is de positie van een werknemer in diens loonschaal ten opzichte van het normale schaalmaximum (= 100%).
figuur 32 Loonstijging exclusief CAO-loonontwikkeling 2007-2009 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2007
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 29
2008
2009
Mobiliteit tabel 14 Instroom vanuit diverse sectoren in 2009 4
Klasse I
Klasse II Klasse III
Klasse IV Klasse V Nederland
Uitvoerend, Technisch, Administratief (UTA) in de bouw
-
6%
5%
4%
8%
6%
Accountancy, administratiekantoren en dergelijke
-
7%
1%
3%
4%
3%
Architecten- en ingenieursbureaus
-
2%
2%
3%
1%
2%
Bank en verzekeringswezen en andere financiële instellingen
-
4%
5%
2%
5%
4%
Bouw- en installatiebedrijven
-
6%
13%
11%
13%
12%
Andere woningcorporaties
-
20%
24%
21%
17%
20%
Gediplomeerden, schoolverlaters en afgestudeerden
-
9%
7%
6%
7%
7%
Gemeenten
-
7%
3%
4%
7%
5%
Juridische en economische diensten
-
0%
1%
1%
1%
1%
Overig non-profit
-
10%
11%
6%
8%
8%
Overige profit
-
17%
24%
24%
18%
22%
Provincie
-
0%
1%
0%
0%
0%
Vastgoedbeheerder en/of vastgoedontwikkelaar
-
8%
1%
5%
6%
5%
Welzijns- en dienstverleningsinstellingen -
2%
1%
7%
4%
5%
tabel 15 Aantal medewerkers in in-, door- en uitstroom in 2009
Instroom
Doorstroom
Uitstroom
Klasse I
5%
0%
0%
Klasse II
12%
0%
5%
Klasse III
10%
1%
7%
Klasse IV
11%
1%
7%
Klasse V
12%
3%
8%
Nederland
11%
2%
7%
Bovenstaande gegevens bieden inzicht in de mobiliteit van werknemers in de branche en de sectoren van waaruit medewerkers instromen bij corporaties.
4 Overig (term uit BBSH): bijvoorbeeld samenvoegingen, splitsingen en mutaties als gevolg van functieverandering.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 30
figuur 33 Reden van uitstroom in 2009 4% 5 1
21%
39%
4
23%
3 2
1
vrijwillig ontslag
2
gedwongen ontslag
3
pensioen
4
tijdelijk dienstverband
5
ziekte of overlijden
13%
Opleidingskosten tabel 16 Opleidingskosten in 2006-2009 in miljoen € Besteed aan opleidingen
2006
2007
2008
2009
29
34
40
37
Opleidingskosten zijn alle uitgaven aan opleidingen, cursussen, workshops, bijdragen aan studiekosten en dergelijke voor de medewerkers van de corporatie (gebaseerd op CAO en eigen arbeidsvoorwaardenregelingen). Ook de kosten voor de niet-gewerkte uren zijn hierin meegenomen.
Ziekteverzuim 5 tabel 17 Ziekteverzuimpercentage in 2009 onderscheiden naar duur
Kort verzuim
Middellang verzuim
Lang verzuim
2,2
1,0
2,2
Nederland
figuur 34 Ontwikkeling ziekteverzuimpercentage 2007-2009 5,1% 5% 4,9% 4,8% 4,7% 4,6% 5 Door een verschil in respons komt de som van tabel 17 niet overeen met het totaal voor de sector in figuur 34.
4,5% 4,4%
2007 2007
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 31
2008 2008
2009 2009
tabel 18 Gemiddelde verzuimduur en meldingsfrequentie in 2009
Gemiddelde verzuimduur
Nederland
Meldingsfrequentie
74
1,4
De gemiddelde meldingsfrequentie geeft aan hoe vaak een medewerker zich gemiddeld per jaar ziek meldt. De gemiddelde verzuimduur geeft inzicht in de vraag wat de ernst van het verzuim in een organisatie is, ofwel hoeveel uur een medewerker gemiddeld ziek is per jaar. De cijfers zijn exclusief zwangerschap- en bevallingsverlof.
figuur 35 Ziekteverzuimkosten personeel per fte in 2007, 2008 en 2009 in € 600 500 400 300 200 100 0 2007
2008
2009
De hier gepresenteerde ziekteverzuimkosten hebben betrekking op de kosten voor zieke werknemers, zoals kosten voor de Arbodienst, re-integratiebureau, instrumenten en middelen om ziekteverzuim en WIA-instroom te laten dalen en de kosten voor verzekering van zieken, die in 2009 voor rekening van de corporatie zijn gekomen. Deze kosten betreffen het afdekken van het verzuimrisico en de kosten van het ziekteverzuim als de corporatie hiervoor geen verzekering heeft afgesloten. Bij een gedeeltelijke verzekering van het risico zijn beide kostenelementen opgenomen.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 32
8 Cijfermatige vergelijking tussen onderzoeken Aedes en CFV Aedes is niet de enige organisatie die gegevens van woningcorporaties verzamelt en deze op bedrijfstakniveau presenteert. Ook het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW), het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en verschillende onderzoeks- en accountantsbureaus verzamelen financiële gegevens. De verschillende uitgangspunten en doelstellingen die deze instellingen hanteren, bepalen sterk de wijze waarop ze gegevens verzamelen en in welke mate ze de aangeleverde cijfers corrigeren. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de uitkomsten van de verschillende onderzoeken. Dit hoofdstuk vergelijkt de uitkomsten van de enquête Bedrijfstakinformatie met de uitkomsten van het CFV. Sinds 2008 vraagt het CFV samen met het ministerie en het WSW via CorpoData gegevens op: de Prognose-informatie (Dpi) en de Verantwoordingsinformatie (Dvi). De cijfers over de vermogenspositie in het verslagjaar worden ontleend aan de Verantwoordingsinformatie die in bijlage II en bijlage IV van het BBSH is opgenomen. Het CFV heeft zijn beleidsregels in 2008 aangepast. Het fonds publiceert in het Sectorbeeld realisaties woningcorporaties niet langer het actuele weerstandsvermogen (gebaseerd op de opgegeven actuele waarde voor het bezit in exploitatie en voor de leningenportefeuille). Door de diversiteit aan actuele waarderingen heeft het CFV gekozen voor een eenduidig vermogensbegrip dat bruikbaar is voor vergelijkingen. Op grond van beleidsregels is een nieuwe methodiek vastgesteld en is het CFV overgestapt op een ‘volkshuisvestelijke‘ vermogensdefinitie. Dit is het vermogen waarbij continuïteit in de maatschappelijke functie van de corporaties wordt verondersteld. Voor de waardering van het bezit in exploitatie is dit uitgewerkt in het begrip ‘volkshuisvestelijke exploitatiewaarde‘. Het CFV baseert het volkshuisvestelijk vermogen op basis van de bedrijfswaarde uit bijlage IV van het BBSH. Aedes gaat uit van het eigen vermogen dat corporaties presenteren in de jaarverslagen. Corporaties kunnen zowel historische als actuele waarderingen opgeven wat ook in de Bedrijfstakinformatie wordt toegelicht. Hierdoor ontstaan verschillen in vermogensomvang tussen de gepresenteerde vermogenspositie van het CFV en Aedes. Aangezien het onderzoek van het CFV, als uitvoerder van het financieel toezicht namens het rijk voor alle corporaties, verplicht plaatsvindt en het onderzoek van Aedes is gebaseerd op vrijwillige deelname, heeft het CFV-onderzoek een hogere respons dan het onderzoek van Aedes. Ook de inhoud van de vragen kan verschillen. Het Sectorbeeld realisaties woningcorporaties 2009 van het CFV verschijnt in de loop van december 2010. Het CFV vraagt corporaties in de cijfermatige kerngegevens de balans uit de jaarrekening weer te geven en vraagt daarnaast een opgave van de bedrijfswaarde en de rentabiliteitswaardecorrectie van de leningen (op grond van bijlage IV BBSH). Deze gegevens moeten in beginsel aansluiten bij (de toelichting op) de jaarrekening. Aedes, die naast financiële ook volkshuisvestelijke informatie verzamelt, liet in het verleden het eigen vermogen zien inclusief herwaarderingsreserve op basis van de jaarverslagen. De verplichting om de herwaarderingsreserve apart weer te geven is met ingang van de jaarrekening 2007 komen te
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 33
vervallen. Als gevolg van het wegvallen van dit onderscheid is het effect daarvan op het eigen vermogen in tegenstelling tot vorige jaren niet meer van toepassing. Een herwaardering kan nu ook in de overige reserves worden weergegeven.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 34
Bijlage 1 Tabellen
BBEEDDRRIIJJFFSSTTAAKKIINNFFOORRMMAATTIIEE 22000099 •• PPAAGGIINNAA 3355
1 Het woningbezit naar bouwjaarklasse tabel 1a
% Woningen vóór 1945 1945-1974 1975-1991 vanaf 1992
6 Klasse I: Klasse II: Klasse III: Klasse IV: Klasse V:
tot 600 woningen; van 600 woningen tot 1.800 woningen; van 1.800 woningen tot 4.000 woningen; van 4.000 woningen tot 10.000 woningen; 10.000 of meer woningen
Gemiddeld aantal woningen
Klasse I6
2
29
45
23
306
Klasse II
4
45
30
20
1.147
Klasse III
2
46
33
19
2.679
Klasse IV
4
47
31
17
6.081
Klasse V
12
43
28
18
21.642
Nederland
7
45
30
18
4.873
% Woningen vóór 1945 1945-1974 1975-1991 vanaf 1992
Gemiddeld aantal woningen
tabel 1b
Groningen
14
45
27
15
6.309
Friesland
1
52
30
16
7.779
Drenthe
1
51
33
15
4.362
Overijssel
6
48
26
20
4.850
Gelderland
6
46
31
18
4.016
Flevoland
0
27
41
32
1.910
Utrecht
2
42
37
19
2.353
Noord-Holland
19
39
23
20
12.112
Zuid-Holland
5
46
32
17
4.664
Zeeland
3
58
26
13
4.406
Noord-Brabant
3
44
35
18
5.050
Limburg
4
51
30
15
4.751
Nederland
7
45
30
18
4.873
% Woningen vóór 1945 1945-1974 1975-1991 vanaf 1992
Gemiddeld aantal woningen
tabel 1c
Vier grote steden
18
33
27
22
16.423
Overige ISV-gemeenten
9
46
28
17
8.413
Overig Nederland
3
48
32
17
3.382
Nederland
7
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 36
45
30
18
4.873
2 Het woningbezit naar huurprijsklasse tabel 2a
% Woningen
< € 357
€ 358 - € 548
€ 549 - € 648
Klasse I
21
76
2
1
Klasse II
20
73
6
2
Klasse III
22
70
6
1
Klasse IV
23
68
7
2
Klasse V
27
65
6
2
> € 649
Nederland
25
67
6
2
tabel 2b
% Woningen
< € 357
€ 358 - € 548
€ 549 - € 648
Groningen
39
57
2
1
Friesland
33
63
3
1
Drenthe
27
70
2
1
Overijssel
28
66
4
2
Gelderland
23
71
4
1
Flevoland
10
84
5
1
Utrecht
20
67
11
2
Noord-Holland
30
61
7
2
Zuid-Holland
23
65
9
3
Zeeland
27
69
4
1
Noord-Brabant
20
74
5
2
Limburg
20
75
4
1
> € 649
Nederland
25
67
6
2
tabel 2c
% Woningen
< € 357
€ 358 - € 548
€ 549 - € 648
Vier grote steden
30
59
8
3
Overige ISV-gemeenten
28
66
4
2
Overig Nederland
21
70
7
2
> € 649
Nederland
25
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 37
67
6
2
3 Mutaties in bezit gemiddeld per 1.000 woningen tabel 3a
Nieuwbouw- woningen
Aangekochte woningen
Verkochte woningen
Gesloopte woningen
Klasse I
18,0
0,1
1,2
0,1
Klasse II
19,0
3,1
6,1
7,0
Klasse III
12,7
1,1
5,1
3,3
Klasse IV
12,3
4,3
10,0
6,4
Klasse V
12,2
4,7
5,8
7,7
Nederland
12,8
3,9
7,1
6,5
Nieuwbouw- woningen
Aangekochte woningen
Verkochte woningen
Gesloopte woningen
Groningen
15,5
1,3
5,1
8,6
Friesland
12,0
1,2
5,6
8,8
tabel 3b
Drenthe
6,8
5,5
3,6
6,3
Overijssel
13,0
3,4
5,5
8,7
Gelderland
16,1
3,0
17,2
4,4
Flevoland
43,5
0,5
5,6
0,5
Utrecht
6,7
0,4
2,5
4,3
Noord-Holland
9,8
7,0
7,1
7,5
13,4
3,6
6,4
7,1
8,0
6,3
3,5
5,8
14,8
4,5
5,1
5,5
9,6
2,2
8,3
5,9
Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg
Nederland
12,8
3,9
7,1
6,5
Nieuwbouw- woningen
Aangekochte woningen
Verkochte woningen
Gesloopte woningen
Vier grote steden
13,5
6,2
5,7
9,0
Overige ISV-gemeenten
11,0
3,0
5,9
5,6
Overig Nederland
13,3
3,5
8,2
6,0
tabel 3c
Nederland
12,8
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 38
3,9
7,1
6,5
4 Kerngegevens verkoop woningen tabel 4a
%Verkocht % Verkocht %Verkocht %Verkocht %Verkocht Boekwaarde Verkoopprijs Boekwinst aan aan overige aan aan aan (excl. (excl. (excl. huurders natuurlijke TI beleggers overigen verkochte verkochte verkochte personen nieuwbouw) nieuwbouw) nieuwbouw) Klasse I
22
78
0
0
0
-7 163.092
Klasse II
42
43
14
0
1
25.221 150.112 123.053
-
Klasse III
41
52
4
0
3
40.054 173.027 134.063
Klasse IV
19
38
43
0
0
34.027 136.341 101.740
Klasse V
18
66
14
0
2
33.110 135.848 103.036
Nederland
23
50
26
0
1
34.269 142.855 109.072
tabel 4b
%Verkocht % Verkocht %Verkocht %Verkocht %Verkocht Boekwaarde Verkoopprijs Boekwinst aan aan overige aan aan aan (excl. (excl. (excl. huurders natuurlijke TI beleggers overigen verkochte verkochte verkochte personen nieuwbouw) nieuwbouw) nieuwbouw) Groningen
1
75
24
0
0
Friesland
16
84
0
0
0
18.855
124.965
106.060
Drenthe
26
74
0
0
0
13.286
124.312
111.026
Overijssel
27
73
0
0
0
40.077
135.503
102.594
Gelderland
28
20
52
0
0
31.413
143.457
111.759
Flevoland
6.366 109.753
73.387
9
91
0
0
0
31.641
136.290
104.649
Utrecht
15
85
0
0
0
56.863
191.986
135.123
Noord-Holland
10
66
23
0
2
39.597
152.877
112.854
Zuid-Holland
26
44
28
0
2
25.940
136.808
108.810
Zeeland
46
54
0
0
0
19.970
116.259
94.935
Noord-Brabant
31
56
8
0
4
36.296
154.596
120.514
Limburg
28
61
11
0
1
42.145
130.014
87.747
Nederland
23
50
26
0
1
34.269
142.855
109.072
tabel 4c
%Verkocht % Verkocht %Verkocht %Verkocht %Verkocht Boekwaarde Verkoopprijs Boekwinst aan aan overige aan aan aan (excl. (excl. (excl. huurders natuurlijke TI beleggers overigen verkochte verkochte verkochte personen nieuwbouw) nieuwbouw) nieuwbouw) Vier grote steden
5
69
24
-
2
33.100
138.528
105.428
29
62
7
-
2
42.981
135.568
94.166
Overig Nederland 25
41
33
0
1
30.240
147.279
117.524
142.855
109.072
Overige ISV-gemeenten
Nederland
23
50
26
0
7 Een - betekent dat er geen resultaat is vanwege onvoldoende respons.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 39
1
34.269
5 Brutohuuropbrengst, -verhoging, -derving en -achterstand per woning tabel 5a Brutohuur- % Huur- % Huur- % Huur- % Huur- opbrengst verhoging derving achterstand achterstand per 1 juli zittende huurders
% Huurachterstand vertrokken huurders
Klasse I
5.476
2,4
0,6
0,7
0,6
0,1
Klasse II
5.342
2,4
1,0
0,8
0,7
0,1
Klasse III
5.296
2,4
1,2
0,9
0,6
0,3
Klasse IV
5.457
2,4
1,3
1,2
0,7
0,5
Klasse V
5.329
2,4
2,0
2,0
1,1
0,9
Nederland
5.368
2,4
1,5
1,4
0,8
0,6
Brutohuur- % Huur- % Huur- % Huur- % Huur- opbrengst verhoging derving achterstand achterstand per 1 juli zittende huurders
% Huurachterstand vertrokken huurders
tabel 5b
Groningen
4.836
2,2
1,9
1,1
0,4
0,4
Friesland
4.961
2,5
1,7
1,6
0,7
0,3
Drenthe
4.998
2,1
1,1
0,9
0,7
0,9
Overijssel
5.192
2,5
2,5
1,4
0,7
0,3
Gelderland
5.216
2,2
1,0
1,1
0,8
0,3
Flevoland
5.477
2,5
1,3
1,1
0,8
0,7
Utrecht
5.534
2,5
0,9
0,8
1,1
0,5
Noord-Holland
5.420
2,5
1,7
2,0
1,1
0,9
Zuid-Holland
5.630
2,5
1,5
1,4
0,7
0,7
Zeeland
5.062
2,1
2,4
1,3
0,6
0,2
Noord-Brabant
5.321
2,4
1,5
1,6
0,7
0,5
Limburg
5.304
2,2
1,7
1,5
0,7
0,6
Nederland
5.368
2,4
1,5
1,4
0,8
0,6
Brutohuur- % Huur- % Huur- % Huur- % Huur- opbrengst verhoging derving achterstand achterstand per 1 juli zittende huurders
% Huurachterstand vertrokken huurders
tabel 5c
Vier grote steden
5.373
2,4
1,3
1,1
0,7
0,3
Overige ISV-gemeenten
5.222
2,3
1,7
1,6
0,9
0,8
Overig Nederland
5.553
2,5
2,1
2,4
1,1
1,3
Nederland
5.368
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 40
2,4
1,5
1,4
0,8
0,6
6 Procentuele onderverdeling in duur van zittende huurders met huurachterstand tabel 6a
< 1 maand
1-2 maanden
2-3 maanden
> 3 maanden
Klasse I
62
20
8
10
Klasse II
59
21
7
12
Klasse III
54
21
8
17
Klasse IV
49
20
11
20
Klasse V
44
22
10
24
Nederland
48
21
10
21
< 1 maand
1-2 maanden
2-3 maanden
> 3 maanden
Groningen
53
28
7
12
Friesland
53
24
10
13
Drenthe
37
23
18
22
Overijssel
47
20
7
26
Gelderland
47
33
7
14
Flevoland
57
18
12
13
Utrecht
40
22
13
25
Noord-Holland
50
22
10
18
Zuid-Holland
37
32
9
22
Zeeland
60
18
7
15
Noord-Brabant
40
38
9
14
Limburg
52
16
8
25
tabel 6b
Nederland
48
21
10
21
< 1 maand
1-2 maanden
2-3 maanden
> 3 maanden
Vier grote steden
51
23
9
18
Overige ISV-gemeenten
42
23
12
23
Overig Nederland
52
14
8
27
tabel 6c
Nederland
48
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 41
21
10
21
7 Kerngegevens verhuur en incasso gemiddeld per 1.000 woningen tabel 7a Aansluitende Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Gemid- Gemiddeld verhuur mutaties leegstaande leegstaande leegstaande leegstaande huisuit- delde aantal woningen woningen woningen woningen zettingen wachttijd ontvangen <1 mnd 1-3 mnd 3-12 mnd >12 mnd (in jaren) bonnen Klasse I
44,4
62,1
2,9
2,3
2,2
0,4
0,5
1,4
35,3
Klasse II
55,7
80,6
6,0
3,7
2,7
0,7
1,6
2,9
53,9
Klasse III
37,2
68,5
4,6
3,1
4,1
2,2
1,6
3,2
74,8
Klasse IV
30,9
82,0
5,7
3,9
6,0
2,9
2,1
3,1
87,5
Klasse V
23,4
88,5
4,9
4,1
5,4
3,5
4,0
2,8
68,3
Nederland
39,9
76,7
5,2
3,9
5,2
2,9
2,7
3,0
74,5
tabel 7b Aansluitende Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Gemid- Gemiddeld verhuur mutaties leegstaande leegstaande leegstaande leegstaande huisuit- delde aantal woningen woningen woningen woningen zettingen wachttijd ontvangen <1 mnd 1-3 mnd 3-12 mnd >12 mnd (in jaren) bonnen Groningen
50
107
13,6
7,7
9,7
9,1
2,8
3,0
-
Friesland
26
94
4,9
3,7
9,8
3,5
Drenthe
45
84
2,8
3,3
3,2
0,8
2,9
-
34
1,6
3,2
-
Overijssel
69
116
3,8
3,9
7,8
Gelderland
50
83
6,0
3,4
3,6
4,2
2,9
2,8
42
1,0
1,6
2,9
64
Flevoland
60
94
2,6
2,4
Utrecht
41
62
5,5
2,9
4,4
1,2
2,1
1,2
-
3,8
1,3
1,0
-
112
Noord-Holland 21
68
5,0
Zuid-Holland
32
66
4,4
3,5
3,0
1,1
3,2
1,3
170
3,8
4,5
2,2
3,4
3,9
65
Zeeland
60
93
5,4
3,6
7,9
6,5
1,7
2,4
-
Noord-Brabant 26
72
5,2
3,9
5,0
2,6
2,5
4,0
40
Limburg
77
4,5
4,2
6,8
6,4
3,3
1,9
55
43
Nederland
40
77
5,2
3,9
5,2
2,9
2,7
3,0
75
tabel 7c Aansluitende Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Gemid- Gemiddeld verhuur mutaties leegstaande leegstaande leegstaande leegstaande huisuit- delde aantal woningen woningen woningen woningen zettingen wachttijd ontvangen <1 mnd 1-3 mnd 3-12 mnd >12 mnd (in jaren) bonnen Vier grote steden 30
61
3,9
2,8
2,6
3,2
4,5
-
68
Overige 56 ISV-gemeenten
106
5,4
4,7
7,4
4,3
3,5
2,9
75
Overig Nederland 38 72 5,4 3,7 4,7 2,0 1,9 3,0
76
Nederland
75
40
77
5,2
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 42
3,9
5,2
2,9
2,7
3,0
8 Een beknopt overzicht van de debetzijde van de balans gemiddeld per woning tabel 8a
Immateriële Materiële Financiële vaste activa vaste activa vaste activa
Klasse I
Vaste activa
Vlottende activa
Balanstotaal debet
-
47.936
519
48.455
4.025
52.480
Klasse II
12
42.512
692
43.215
3.979
47.195
Klasse III
1
44.883
923
45.807
2.244
48.051
Klasse IV
-
44.750
1.125
45.876
2.468
48.344
Klasse V
3
43.923
2.065
45.991
2.205
48.197
Nederland
tabel 8b
2
44.281
1.474
45.758
2.421
48.178
Immateriële Materiële Financiële vaste activa vaste activa vaste activa
Vaste activa
Vlottende activa
Balanstotaal debet
Groningen
-
36.501
281
36.782
1.767
38.550
Friesland
-
37.908
632
38.541
2.418
40.959
Drenthe
-
31.418
833
32.250
1.369
33.619
Overijssel
-
48.283
1.071
49.354
1.672
51.026
Gelderland
2
38.273
1.219
39.494
3.331
42.825
Flevoland
-
55.247
350
55.597
1.204
56.801
Utrecht
1
47.208
778
47.987
2.102
50.089
Noord-Holland
2
48.211
1.515
49.728
2.974
52.702
Zuid-Holland
-
43.095
2.338
45.433
1.960
47.393
Zeeland
-
34.102
1.220
35.322
1.921
37.243
6
50.384
1.544
51.934
2.559
54.493
16
40.804
1.281
42.100
3.076
45.176
Noord-Brabant Limburg
Nederland
tabel 8c
2
44.281
1.474
45.758
2.421
48.178
Immateriële Materiële Financiële vaste activa vaste activa vaste activa
Vaste activa
Vlottende activa
Balanstotaal debet
Vier grote steden
2
49.067
3.055
52.125
3.209
55.333
Overige ISV-gemeenten
6
44.071
1.149
45.226
1.949
47.175
Overig Nederland
1
42.720
1.079
43.800
2.369
46.169
Nederland
2
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 43
44.281
1.474
45.758
2.421
48.178
9 Bedrijfs- en economische waarde in relatie tot de boekwaarde gemiddeld per woning tabel 9a
Materiële Bedrijfswaarde Gecorrigeerde Economische Gecorrigeerde vaste activa bedrijfswaarde waarde (WOZ) economische peildatum waarde (WOZ) 01.01.2009 peildatum 31.12.2009 Klasse I
47.936
49.339
51.199
175.192
165.906
Klasse II
42.512
47.729
46.295
173.095
164.086
Klasse III
44.883
46.575
46.325
177.793
168.413
Klasse IV
44.750
47.498
43.370
159.821
151.572
Klasse V
43.923
43.166
43.272
150.749
142.704
Nederland
44.281
45.672
44.064
160.360
151.938
tabel 9b
Materiële Bedrijfswaarde Gecorrigeerde Economische Gecorrigeerde vaste activa bedrijfswaarde waarde (WOZ) economische peildatum waarde (WOZ) 01.01.2009 peildatum 31.12.2009 Groningen
36.501
35.801
36.372
116.500
112.189
Friesland
37.908
33.552
35.294
124.192
116.740
Drenthe
31.418
36.840
38.181
136.214
128.995
Overijssel
48.283
45.755
43.943
143.694
137.084
Gelderland
38.273
47.764
44.038
167.599
159.555
Flevoland
55.247
59.333
62.925
144.614
138.395
Utrecht
47.208
49.576
49.024
195.804
184.251
Noord-Holland
48.211
44.190
43.400
181.254
170.923
Zuid-Holland
43.095
46.163
42.899
161.139
153.082
Zeeland
34.102
41.458
38.865
125.374
120.609
Noord-Brabant
50.384
48.701
47.282
170.589
160.353
Limburg
40.804
47.044
47.081
130.912
124.890
Nederland
44.281
45.672
44.064
160.360
151.938
tabel 9c
Materiële Bedrijfswaarde Gecorrigeerde Economische Gecorrigeerde vaste activa bedrijfswaarde waarde (WOZ) economische peildatum waarde (WOZ) 01.01.2009 peildatum 31.12.2009 Vier grote steden
49.067
47.187
46.187
160.348
159.114
Overige ISV-gemeenten
44.071
42.776
42.746
142.973
135.497
Overig Nederland
42.720
46.561
44.157
167.869
151.607
Nederland
44.281
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 44
45.672
44.064
160.360
151.938
10 Uitgangspunten bij de berekening van de bedrijfswaarde tabel 10a
% Huurparameter
% Inflatieparameter
% Disconteringsvoet
Klasse I
1,9
2,3
6,0
Klasse II
1,7
2,1
6,0
Klasse III
1,5
1,8
6,0
Klasse IV
1,8
1,9
5,9
Klasse V
1,5
1,8
5,9
Nederland
1,6
1,9
5,9
% Huurparameter
% Inflatieparameter
% Disconteringsvoet
Groningen
1,5
1,7
6,0
Friesland
1,3
2,2
6,0
Drenthe
1,8
2,3
6,0
Overijssel
1,7
1,8
5,9
Gelderland
1,4
1,8
6,0
Flevoland
2,0
2,0
6,0
Utrecht
1,7
1,8
6,0
Noord-Holland
1,4
2,0
6,0
Zuid-Holland
1,6
1,8
5,9
Zeeland
1,8
2,1
6,0
Noord-Brabant
1,8
1,8
5,9
Limburg
1,6
2,0
5,7
tabel 10b
Nederland
1,6
1,9
5,9
% Huurparameter
% Inflatieparameter
% Disconteringsvoet
tabel 10c
Vier grote steden
1,3
2,3
6,0
Overige ISV-gemeenten
1,7
1,6
5,9
Overig Nederland
1,6
1,9
5,9
Nederland
1,6
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 45
1,9
5,9
11 De samenstelling van de vlottende activa gemiddeld per woning tabel 11a
Voorraden Onder- Huur- Vorde- Vorde- Overige Over- handen debi- ringen ringen vorde- lopende projecten teuren gemeen- groeps- ringen activa ten maat schappijen
Totale Effecten Liquide vorde- middelen ringen
Klasse I
283
4
38
30
-
535
70
673
115
2.949
Klasse II
351
193
41
9
236
325
217
828
189
2.418
Klasse III
321
292
43
22
53
235
172
526
3
1.103
Klasse IV
384
299
55
30
39
359
150
634
10
1.142
Klasse V
269
933
70
49
29
412
140
699
1
303
Nederland
321
567
59
36
49
361
153
tabel 11b
Voorraden Onder- Huur- Vorde- Vorde- Overige Over- handen debi- ringen ringen vorde- lopende projecten teuren gemeen- groeps- ringen activa ten maat schappijen
658
17
858
Totale Effecten Liquide vorde- middelen ringen
Groningen
240
373
51
11
5
270
76
412
-
741
Friesland
823
625
51
21
-
661
65
797
73
99
Drenthe
236
167
23
10
-
64
123
220
6
740
Overijssel
131
323
61
52
15
354
142
625
-
593
Gelderland
913
270
60
15
38
590
127
830
88
1.230
Flevoland
25
152
96
-
1
212
80
389
-
638
107
Utrecht
131
37
12
24
229
320
622
2
1.240
Noord-Holland 242 1.474
57
46
62
543
146
853
14
389
Zuid-Holland
170
305
54
53
13
222
152
494
2
989
Zeeland
260
509
53
123
-
191
214
581
-
570
Noord-Brabant 453
394
81
30
207
330
172
820
4
888
Limburg
786
69
15
7
257
127
475
11
1.640
164
Nederland
321
567
59
36
49
361
153
tabel 11c
Voorraden Onder- Huur- Vorde- Vorde- Overige Over- handen debi- ringen ringen vorde- lopende projecten teuren gemeen- groeps- ringen activa ten maat schappijen
658
17
858
Totale Effecten Liquide vorde- middelen ringen
Vier grote steden 220 1.459
57
67
62
551
153
890
1
638
Overige 291 ISV-gemeenten
59
24
52
367
142
644
15
560
Overig Nederland 370 319 59 30 44 292 158 584 23
1.073
Nederland
321
438
567
59
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 46
36
49
361
153
658
17
858
12 Een beknopt overzicht van de creditzijde van de balans gemiddeld per woning tabel 12a
Eigen Egalisatie- vermogen rekening
Totale voor- zieningen
Lang vreemd vermogen
Kort vreemd vermogen
Balanstotaal credit
Klasse I
14.583
1
744
34.790
2.362
52.479
Klasse II
10.740
51
557
32.779
3.068
47.195
Klasse III
13.434
8
1.541
30.207
2.862
48.051
Klasse IV
12.210
22
1.733
31.265
3.113
48.344
Klasse V
10.815
25
1.788
30.591
4.978
48.197
Nederland
11.711
23
1.647
30.914
3.884
48.178
Eigen Egalisatie- vermogen rekening
Totale voor- zieningen
Lang vreemd vermogen
Kort vreemd vermogen
Balanstotaal credit
tabel 12b
Groningen
10.560
142
604
24.361
2.883
38.550
Friesland
11.033
40
1.137
25.461
3.288
40.959
Drenthe
8.601
20
1.254
21.187
2.558
33.619
Overijssel
14.708
44
993
32.200
3.082
51.026
Gelderland
9.587
2
1.610
28.499
3.126
42.825
Flevoland
5.171
5
824
48.174
2.627
56.801
Utrecht
14.023
2
1.395
30.804
3.865
50.089
Noord-Holland
10.801
25
2.816
32.496
6.565
52.702
Zuid-Holland
10.413
17
992
32.562
3.409
47.393
9.197
31
1.238
23.692
3.085
37.243
Noord-Brabant
17.084
20
2.291
31.483
3.615
54.493
Limburg
11.529
2
1.697
29.661
2.286
45.176
Zeeland
Nederland
11.711
23
1.647
30.914
3.884
48.178
Eigen Egalisatie- vermogen rekening
Totale voor- zieningen
Lang vreemd vermogen
Kort vreemd vermogen
Balanstotaal credit
tabel 12c
Vier grote steden
8.940
27
2.420
36.543
7.403
55.333
Overige ISV-gemeenten
12.808
41
1.685
29.546
3.095
47.175
Overig Nederland
12.157
13
1.361
29.604
3.035
46.169
Nederland
11.711
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 47
23
1.647
30.914
3.884
48.178
13 Rentabiliteitswaardecorrectie leningen tabel 13a
Rentabiliteitswaardecorrectie leningen
Klasse I
3.430
Klasse II
3.391
Klasse III
2.724
Klasse IV
2.930
Klasse V
2.788
Nederland
2.869
tabel 13b
Rentabiliteitswaardecorrectie leningen
Groningen
1.774
Friesland
4.945
Drenthe
2.307
Overijssel
2.760
Gelderland
2.243
Flevoland
2.251
Utrecht
3.267
Noord-Holland
2.729
Zuid-Holland
2.835
Zeeland
2.494
Noord-Brabant
2.440
Limburg
3.194
Nederland
2.869
tabel 13c
Rentabiliteitswaardecorrectie leningen
Vier grote steden
2.574
Overige ISV-gemeenten
2.677
Overig Nederland
4.431
Nederland
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 48
2.869
14 De samenstelling van het kort vreemd vermogen gemiddeld per woning tabel 14a
Schulden Schulden Schulden Schulden Sociale Aange- Overige krediet- gemeen- leveran- aan groeps- verzeke- gane ver- korte instellingen ten ciers maatschap- ringen plichtingen schulden pijen
Over- Kort lopende vreemd passiva vermogen
Klasse I
942
-
345
-
105
-
280
690
2.362
Klasse II
976
10
519
14
248
235
174
891
3.068
Klasse III
932
54
533
16
226
12
164
926
2.862
Klasse IV
1.121
12
554
2
218
65
251
891
3.113
Klasse V
2.083
100
487
41
222
93
941
1.011
4.978
Nederland
1.502
57
518
22
222
79
535
tabel 14b
Schulden Schulden Schulden Schulden Sociale Aange- Overige krediet- gemeen- leveran- aan groeps- verzeke- gane ver- korte instellingen ten ciers maatschap- ringen plichtingen schulden pijen
948
3.884
Over- Kort lopende vreemd passiva vermogen
Groningen
1.021
1
443
1
308
-
387
722
2.883
Friesland
1.526
38
392
-
113
91
31
1.096
3.288
Drenthe
1.282
-
431
-
215
28
57
545
2.558
Overijssel
1.365
45
472
59
245
0
64
832
3.082
898
215
574
4
322
25
443
646
3.126
Gelderland Flevoland
425
-
570
-
130
-
324
1.177
2.627
2.098
44
415
0
193
14
178
922
3.865
Noord-Holland 3.308
76
528
5
203
288
826
1.331
6.565
Zuid-Holland
932
19
524
5
229
62
750
888
3.409
Zeeland
Utrecht
582
5
637
12
114
3
806
927
3.085
Noord-Brabant 1.000
43
628
121
209
6
682
927
3.615
Limburg
31
396
-
191
11
46
870
2.286
740
Nederland
1.502
57
518
22
222
79
535
tabel 14c
Schulden Schulden Schulden Schulden Sociale Aange- Overige krediet- gemeen- leveran- aan groeps- verzeke- gane ver- korte instellingen ten ciers maatschap- ringen plichtingen schulden pijen Vier grote steden 3.362
948
3.884
Over- Kort lopende vreemd passiva vermogen
67
516
5
230
212
1.683
1.329
7.403
1.004
114
442
16
254
3
388
875
3.095
Overig Nederland 1.091
27
555
31
205
70
206
850
3.035
Overige ISV-gemeenten
Nederland
1.502
57
518
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 49
22
222
79
535
948
3.884
15 De samenstelling van de baten gemiddeld per woning tabel 15a Huren Vergoe- Overheids- Verkoop Wijzigin- Geactiveerde Overige dingen bijdragen onroerende gen in on- productie baten zaken derhanden voor het werk eigen bedrijf
Totale baten
Klasse I
5.239
236
5
134
0
2
67
5.683
Klasse II
5.157
185
27
560
21
27
86
6.062
Klasse III
5.082
214
16
569
33
31
84
6.030
Klasse IV
5.153
304
18
711
28
52
108
6.374
Klasse V
5.009
321
25
693
-60
111
173
6.271
Nederland
5.079
289
21
668
-10
73
131
6.251
Huren Vergoe- Overheids- Verkoop Wijzigin- Geactiveerde Overige dingen bijdragen onroerende gen in on- productie baten zaken derhanden voor het werk eigen bedrijf
Totale baten
tabel 15b
Groningen
4.608
228
36
906
-257
99
76
5.696
Friesland
4.738
223
29
656
-
103
113
5.862
Drenthe
4.863
135
13
382
27
30
87
5.535
Overijssel
4.953
239
20
563
-
67
82
5.924
Gelderland
4.997
219
24
1.588
13
100
93
7.034
Flevoland
5.357
120
8
607
-
65
88
6.246
Utrecht
5.293
241
11
266
-
29
87
5.927
Noord-Holland
5.083
337
26
856
92
126
221
6.742
Zuid-Holland
5.232
398
20
386
37
24
132
6.229
Zeeland
4.886
175
13
341
-
-7
188
5.597
Noord-Brabant
5.079
242
26
435
-15
74
81
5.922
Limburg
5.049
255
8
735
-444
111
175
5.889
Nederland
5.079
289
21
668
-10
73
131
6.251
Huren Vergoe- Overheids- Verkoop Wijzigin- Geactiveerde Overige dingen bijdragen onroerende gen in on- productie baten zaken derhanden voor het werk eigen bedrijf
Totale baten
tabel 15c
Vier grote steden 5.145
408
26
707
118
97
262
6.764
Overige ISV-gemeenten
283
29
563
-158
104
94
5.853
Overig Nederland 5.122 251 16 704 14 49 103
6.260
Nederland
6.251
4.939
5.079
289
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 50
21
668
-10
73
131
16 De samenstelling van de lasten gemiddeld per woning tabel 16a
Afschrijvingen Waarde- Erfpacht Lonen en Sociale Pensioen- Onder- Bijzondere- Overige Totale verande- salarissen lasten lasten houds- waarde- lasten lasten ringen MVA kosten verande ringen van vlottende activa Klasse I
531
979
0
330
41
104 1.885
-
961 4.936
Klasse II
599
762
1
438
56
83 1.511
52
913 4.458
Klasse III
503
837
1
539
63
93 1.435
25
1.048 4.609
Klasse IV
536
1.270
0
547
65
96 1.444
6
1.156 5.166
Klasse V
380
1.406
23
616
76
117 1.386
13
1.472 5.503
Nederland
466
1.227
10
568
69
104 1.424
15
1.261 5.179
tabel 16b
Afschrijvingen Waarde- Erfpacht Lonen en Sociale Pensioen- Onder- Bijzondere- Overige Totale verande- salarissen lasten lasten houds- waarde- lasten lasten ringen MVA kosten verande ringen van vlottende activa Groningen
391
1.067
-
592
76
106 1.225
-
1.110 4.605
Friesland
312
1.336
-
676
75
115 1.231
-
1.173 4.947
Drenthe
809
1.193
-
520
65
97 1.340
-
821 4.895
Overijssel
315
855
-
584
72
114 1.227
7
1.141 4.352
Gelderland
724
1.254
0
567
68
104 1.424
32
1.082 5.294
Flevoland
676
392
-
590
56
91 1.044
-
912 3.809
Utrecht
438
944
1
458
53
83 1.541
9
1.090 4.664
Noord-Holland 442
1.587
49
597
70
121 1.352
36
1.685 5.951
Zuid-Holland
437
1.151
3
542
68
98 1.529
11
1.271 5.139
Zeeland
694
511
3
588
67
100 1.585
-
1.347 4.938
Noord-Brabant 358
1.135
0
590
71
105 1.534
10
1.056 4.931
Limburg 482 1.752 1 565 77 84 1.389 - 1.353 5.720 Nederland
466
1.227
10
568
69
104 1.424
15
1.261 5.179
tabel 16c
Afschrijvingen Waarde- Erfpacht Lonen en Sociale Pensioen- Onder- Bijzondere- Overige Totale verande- salarissen lasten lasten houds- waarde- lasten lasten ringen MVA kosten verande ringen van vlottende activa Vier grote steden 416
1.552
51
606
73
116 1.215
42
1.704 5.778
Overige 332 ISV-gemeenten
1.259
1
602
73
114 1.400
6
1.282 5.093
Overig Nederland 547 1.099 1 539 65 95 1.507 10 1.097 5.011 Nederland
466
1.227
10
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 51
568
69
104 1.424
15
1.261 5.179
17 De samenstelling van het financieringsresultaat gemiddeld per woning tabel 17a
Rente- baten
Waarde- verandering FVA
Opbrengst FVA
Rente- lasten
Financierings- resultaat
Klasse I
155
441
5
1.585
-984
Klasse II
142
2
9
1.458
-1.305
Klasse III
95
-19
9
1.392
-1.308
Klasse IV
108
-8
13
1.403
-1.291
Klasse V
121
-11
13
1.448
-1.325
Nederland
114
tabel 17b
Rente- baten Groningen Friesland Drenthe
-9
12
1.425
-1.308
Waarde- verandering FVA
Opbrengst FVA
Rente- lasten
Financierings- resultaat
124
0
-1
1.139
-1.015
87
0
3
1.173
-1.084
62
1
32
1.051
-956
Overijssel
106
-22
13
1.437
-1.340
Gelderland
101
-29
19
1.298
-1.208
Flevoland
95
-16
-1
2.023
-1.945
Utrecht
53
5
8
1.501
-1.435
Noord-Holland
119
-10
26
1.574
-1.439
Zuid-Holland
127
-15
5
1.483
-1.366
Zeeland
108
25
0
1.035
-901
Noord-Brabant
139
1
6
1.387
-1.241
Limburg
123
15
18
1.367
-1.211
Nederland
114
tabel 17c
Rente- baten
-9
Waarde- verandering FVA
12
Opbrengst FVA
1.425
Rente- lasten
-1.308
Financierings- resultaat
Vier grote steden
191
-31
24
1.798
-1.614
Overige ISV-gemeenten
108
-2
8
1.348
-1.233
89
-4
10
1.333
-1.237
Overig Nederland
Nederland
114
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 52
-9
12
1.425
-1.308
18 De samenstelling van het jaarresultaat gemiddeld per woning tabel 18a
Totale Totale Finan- baten lasten cierings- resultaat
Resultaat uit gewone bedrijfs- uitoefening
Buiten- gewone baten
Buiten- gewone lasten
Jaarresultaat
Klasse I
5.683
4.936
-984
-237
0
4
-8
Klasse II
6.062
4.458
-1.305
299
24
17
331
Klasse III
6.030
4.609
-1.308
114
0
0
46
Klasse IV
6.374
5.166
-1.291
-82
1
0
86
Klasse V
6.271
5.503
-1.325
-557
0
0
-582
Nederland
6.251
5.179
-1.308
-236
2
1
-198
Totale Totale Finan- baten lasten cierings- resultaat
Resultaat uit gewone bedrijfs- uitoefening
Buiten- gewone baten
Buiten- gewone lasten
Jaarresultaat
tabel 18b
Groningen
5.696
4.605
-1.015
77
0
0
190
Friesland
5.862
4.947
-1.084
-169
0
0
120
Drenthe
5.535
4.895
-956
-315
0
0
-416
Overijssel
5.924
4.352
-1.340
232
3
1
292
Gelderland
7.034
5.294
-1.208
532
0
3
472
Flevoland
6.246
3.809
-1.945
492
0
0
420
Utrecht
5.927
4.664
-1.435
-172
1
0
-615
Noord-Holland
6.742
5.951
-1.439
-649
0
0
-271
Zuid-Holland
6.229
5.139
-1.366
-276
0
3
-134
Zeeland
5.597
4.938
-901
-242
0
0
-474
Noord-Brabant
5.922
4.931
-1.241
-251
12
0
-244
Limburg
5.889
5.720
-1.211
-1.042
0
0
-1.749
Nederland
6.251
5.179
-1.308
tabel 18c
Totale Totale Finan- baten lasten cierings- resultaat
-236
2
1
-198
Resultaat uit gewone bedrijfs- uitoefening
Buiten- gewone baten
Buiten- gewone lasten
Jaarresultaat
Vier grote steden
6.764
5.778
-1.614
-629
0
0
-447
Overige ISV-gemeenten
5.853
5.093
-1.233
-474
1
0
-7
Overig Nederland 6.260
5.011
-1.237
12
3
2
-201
Nederland
6.251
5.179
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 53
-1.308
-236
2
1
-198
19 Financiële ratio‘s tabel 19a
% Solvabiliteit Current ratio
% Rentabiliteit eigen vermogen
% Rentabiliteit totaal vermogen
Klasse I
27,8
1,7
-0,1
1,4
Klasse II
22,8
1,3
3,1
3,4
Klasse III
28,0
0,8
0,3
3,0
Klasse IV
25,3
0,8
0,7
2,5
Klasse V
22,4
0,4
-5,4
1,6
Nederland
24,3
0,6
-1,7
2,2
% Solvabiliteit Current ratio
% Rentabiliteit eigen vermogen
% Rentabiliteit totaal vermogen
tabel 19b
Groningen
27,4
0,6
1,8
2,8
Friesland
26,9
0,7
1,1
2,2
Drenthe
25,6
0,5
-4,8
1,9
Overijssel
28,8
0,5
2,0
3,1
Gelderland
22,4
1,1
4,9
4,1
Flevoland
9,1
0,5
8,1
4,3
Utrecht
28,0
0,5
-4,4
2,5
Noord-Holland
20,5
0,5
-2,5
1,5
Zuid-Holland
22,0
0,6
-1,3
2,3
Zeeland
24,7
0,6
-5,1
1,8
Noord-Brabant
31,4
0,7
-1,4
1,8
Limburg
25,5
1,3
-15,2
0,4
Nederland
24,3
0,6
-1,7
2,2
% Solvabiliteit Current ratio
% Rentabiliteit eigen vermogen
% Rentabiliteit totaal vermogen
tabel 19c
Vier grote steden
16,2
0,4
-5,0
1,8
Overige ISV-gemeenten
27,1
0,6
-0,1
1,6
Overig Nederland
26,3
0,8
-1,7
2,7
-1,7
2,2
Nederland
24,3
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 54
0,6
20 Percentage corporaties met een eigen uitvoerende technische dienst tabel 20a Eigen uitvoerende technische dienst
% ja
% nee
Klasse I
31
69
Klasse II
43
57
Klasse III
63
37
Klasse IV
64
36
Klasse V
92
8
Nederland
59
41
tabel 20b Eigen uitvoerende technische dienst Groningen
% ja
% nee
100
0
Friesland
86
14
Drenthe
100
0
Overijssel
68
32
Gelderland
64
36
Flevoland
50
50
Utrecht
44
56
Noord-Holland
50
50
Zuid-Holland
55
45
Zeeland
71
29
Noord-Brabant
51
49
Limburg
55
45
Nederland
59
41
tabel 20c Eigen uitvoerende technische dienst
% ja
% nee
Vier grote steden
50
50
Overige ISV-gemeenten
31
69
Overig Nederland
42
58
Nederland
41
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 55
59
21 Klachten- en mutatieonderhoud gemiddeld per woning tabel 21a
Klachtenonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Klachten-/mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Klasse I
47
181
229
54
164
217
101
345
446
Klasse II
35
226
261
26
141
167
61
367
428
Klasse III
54
222
276
33
150
182
86
372
458
Klasse IV
49
228
278
32
142
174
81
371
452
Klasse V
94
243
336
47
167
214
140
410
550
Nederland
66
233
299
38
153
191
104
386
490
tabel 21b
Klachtenonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Klachten-/mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Groningen
122
231
353
81
145
225
203
376
578
Friesland
184
108
292
76
38
115
261
146
407
Drenthe
55
196
251
44
92
136
99
288
387
Overijssel
125
114
239
110
52
161
235
165
400
Gelderland
29
212
241
21
113
134
50
324
375
Flevoland
43
123
166
43
129
172
85
252
338
Utrecht
22
232
254
2
206
208
24
438
462
Noord-Holland
57
296
353
30
215
246
88
511
599
Zuid-Holland
49
257
306
30
168
198
78
425
503
Zeeland
65
267
332
50
122
172
114
389
504
Noord-Brabant
98
210
308
38
162
200
136
372
508
Limburg
38
308
346
16
157
173
53
465
519
Nederland
66
233
299
38
153
191
104
386
490
tabel 21c
Klachtenonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Klachten-/mutatieonderhoud eigen derden totaal beheer beheer
Vier grote steden 53
279
332
42
182
224
95
461
556
Overige ISV-gemeenten
106
199
305
61
158
220
167
358
525
Overig Nederland 52
236
288
26
144
171
79
380
459
Nederland
66
233
299
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 56
38
153
191
104
386
490
22 Planmatig onderhoud, woningverbetering en totaal onderhoud gemiddeld per woning tabel 22a
Planmatig onderhoud eigen derden totaal beheer
Woningverbetering eigen derden totaal beheer
Totale onderhoudsuitgaven eigen derden totaal beheer
Klasse I
214
1.189
1.403
138
161
299
353
1.350
1.703
Klasse II
76
980
1.056
24
257
281
100
1.237
1.337
Klasse III
81
838
919
9
406
415
90
1.244
1.334
Klasse IV
45
909
954
35
334
369
80
1.243
1.322
Klasse V
152
902
1.054
79
367
446
231
1.269
1.500
Nederland
tabel 22b
Groningen
96
899
996
Planmatig onderhoud eigen derden totaal beheer 45
803
Friesland
602
Drenthe
54
Overijssel Gelderland Flevoland
6
Utrecht
0
47
354
401
Woningverbetering eigen derden totaal beheer
143
1.397
Totale onderhoudsuitgaven eigen derden totaal beheer
848
15
615
630
60
233
835
81
230
312
985
1.039
-
271
271
173
667
840
67
251
318
20
896
916
5
390
395
743
749
2
1.340
1.011
1.011
-
348
Noord-Holland 118
1.253
1.418
1.478
683
464
1.147
54
1.256
1.309
240
918
1.158
25
1.286
1.311
1.342
7
2.083
2.090
348
0
1.359
1.359
758
876
205
461
667
323
1.219
1.542
23
1.202
1.226
1
260
261
25
1.462
1.487
177
660
837
-
701
701
177
1.361
1.538
Noord-Brabant 199
828
1.026
59
288
346
258
1.115
1.373
Limburg 7 804 811 - 257 257 7 1.061
1.068
Nederland
1.397
Zuid-Holland Zeeland
tabel 22c
96
899
996
Planmatig onderhoud eigen derden totaal beheer
Vier grote steden 36
47
354
401
Woningverbetering eigen derden totaal beheer
143
1.253
Totale onderhoudsuitgaven eigen derden totaal beheer
1.252
1.288
0
406
406
36
1.658
1.694
187
670
857
134
193
328
322
864
1.185
Overig Nederland 71
914
986
21
411
431
92
1.325
1.417
Overige ISV-gemeenten
Nederland
96
899
996
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 57
47
354
401
143
1.253
1.397
23 Kosten werkapparaat gemiddeld per woning tabel 23a
Personeels- Huisvestings- Bestuurs- Algemene kosten kosten kosten kosten
Totale werkapparaatkosten
Klasse I
412
43
138
261
853
Klasse II
555
35
108
297
994
Klasse III
727
55
75
311
1.164
Klasse IV
770
56
42
295
1.161
Klasse V
921
63
21
299
1.303
Nederland
806
57
44
299
1.206
Personeels- Huisvestings- Bestuurs- Algemene kosten kosten kosten kosten
Totale werkapparaatkosten
tabel 23b
Groningen
832
34
32
233
1.131
Friesland
970
73
31
538
1.612
Drenthe
752
63
47
249
1.111
Overijssel
841
76
47
283
1.246
Gelderland
751
50
63
297
1.161
Flevoland
724
45
68
318
1.155
Utrecht
652
57
72
273
1.036
Noord-Holland
798
55
31
342
1.225
Zuid-Holland
809
58
38
251
1.156
Zeeland
805
42
43
304
1.194
Noord-Brabant
868
56
42
338
1.303
Limburg
819
63
46
283
1.211
Nederland
806
57
44
299
1.206
Personeels- Huisvestings- Bestuurs- Algemene kosten kosten kosten kosten
Totale werkapparaatkosten
tabel 23c
Vier grote steden
847
54
22
293
1.217
Overige ISV-gemeenten
888
68
34
313
1.302
Overig Nederland
761
53
54
295
1.162
Nederland
806
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 58
57
44
299
1.206
24 Uitsplitsing personeelskosten per woning tabel 24a
Bruto Loonkosten Kosten Kosten Opleidings- Kosten Overige Overige loonsom overig bijzondere vertrek kosten ziekte- kosten kosten personeel beloningen personeel verzuim en CAO- arbeidson- gebonden geschiktheid per woning
Overige Pensioen- niet- kosten CAO- gebonden kosten
Sociale lasten
Klasse I
415
69
0
0
5
2
7
5
16
54
47
Klasse II
491
48
4
6
12
8
13
4
10
78
50
Klasse III
587
96
5
3
18
6
34
7
19
84
57
Klasse IV
631
86
5
7
20
4
23
7
22
97
61
Klasse V
739
133
19
8
20
4
38
10
22
115
73
100
65
Overige Pensioen- niet- kosten CAO- gebonden kosten
Sociale lasten
Nederland
656
104
10
7
19
5
30
8
tabel 24b
Bruto Loonkosten Kosten Kosten Opleidings- Kosten Overige Overige loonsom overig bijzondere vertrek kosten ziekte- kosten kosten personeel beloningen personeel verzuim en CAO- arbeidson- gebonden geschiktheid per woning
Groningen
734
36
11
10
14
Friesland
759
171
Drenthe
634
58
Overijssel
685
Gelderland
652
Flevoland Utrecht
4
11
11
5
8
15
3
25
3
11
15
10
19
71
10
16
19
5
36
69
7
6
19
4
27
557
148
1
7
18
8
20
34
516
104
7
3
20
8
22
4
Noord-Holland
662
151
8
2
21
4
39
11
Zuid-Holland
633
109
20
5
18
4
35
5
Zeeland
674
105
0
12
19
4
14
3
Noord-Brabant
718
101
9
5
24
5
31
11
Limburg
664
84
3
7
17
3
28
12
20
14
109
69
8
43
112
75
2
10
94
65
5
19
109
67
6
20
98
65
13
81
53
18
71
45
20
112
60
17
101
63
23
96
66
23
101
73
26
97
76
100
65
Overige Pensioen- niet- kosten CAO- gebonden kosten
Sociale lasten
Nederland
656
104
10
7
19
5
30
8
20
tabel 24c
Bruto Loonkosten Kosten Kosten Opleidings- Kosten Overige Overige loonsom overig bijzondere vertrek kosten ziekte- kosten kosten personeel beloningen personeel verzuim en CAO- arbeidson- gebonden geschiktheid per woning
Vier grote steden
616
96
6
5
19
5
24
8
20
92
63
Overige ISV-gemeenten
745
77
7
9
20
4
44
8
26
116
68
Overig Nederland 661 176 52 5 17 4 26 7 3
106
63
Nederland
100
65
656
104
10
7
19
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 59
5
30
8
20
25 Personeelsomvang per 1.000 woningen tabel 25a
Financiële Verhuur/ Woning- Receptie Planning ICT Treasury Techniek Techniek Techniek Technisch Voorbe- Projectco- administratie verkoop/ beheer/ en control één disci- diverse instal- toezicht reiding ordinatie bemidde- wijkbe- pline disciplines latie en ling heer/leef- elektro baarheid Klasse I
2,3
0,7
0,3
0,6
0,0
0,1
0,0
0,9
1,2
0,1
1,0
0,2
0,3
Klasse II
1,3
1,3
0,5
0,5
0,2
0,0
0,0
0,2
0,5
0,1
1,3
0,2
0,2
Klasse III
1,2
1,5
1,1
0,4
0,1
0,1
0,0
0,4
1,0
0,0
1,0
0,4
0,3
Klasse IV
1,0
1,7
1,4
0,4
0,2
0,2
0,0
0,2
0,8
0,0
0,8
0,5
0,6
Klasse V
0,9
1,6
2,5
0,4
0,2
0,4
0,0
0,8
0,8
0,1
0,7
0,5
0,4
Nederland
1,0
1,6
1,7
0,4
0,2
0,3
0,0
0,4
0,8
0,1
0,8
0,5
0,4
tabel 25b
Financiële Verhuur/ Woning- Receptie Planning ICT Treasury Techniek Techniek Techniek Technisch Voorbe- Projectco- administratie verkoop/ beheer/ en control één disci- diverse instal- toezicht reiding ordinatie bemidde- wijkbe- pline disciplines latie en ling heer/leef- elektro baarheid Groningen
1,1
1,1
1,1
0,4
0,1
0,4
0,0
2,5
2,1
0,0
1,0
0,9
0,6
Friesland
1,1
1,5
1,5
0,4
0,2
0,4
0,0
0,7
1,8
0,3
0,7
0,9
0,4
Drenthe
1,1
1,5
1,1
0,4
0,1
0,3
0,0
0,1
1,9
0,1
0,9
0,6
0,7
Overijssel
1,1
2,4
1,3
0,3
0,2
0,2
0,0
0,9
1,3
0,0
0,6
0,4
0,2
Gelderland
1,3
1,5
1,1
0,5
0,3
0,3
0,0
0,2
0,8
0,0
1,3
0,3
0,5
Flevoland
1,0
0,9
1,6
0,3
0,1
0,2
0,0
0,0
1,9
0,0
0,6
1,5
0,5
Utrecht
1,1
1,7
0,7
0,3
0,1
0,1
0,0
0,1
0,3
0,0
1,0
0,4
0,5
Noord-Holland 0,9
1,3
2,9
0,3
0,2
0,3
0,0
0,1
0,5
0,0
0,4
0,3
0,4
Zuid-Holland
1,0
1,7
1,9
0,4
0,1
0,2
0,0
0,5
0,6
0,0
0,8
0,4
0,4
Zeeland
1,2
1,9
1,0
0,3
0,0
0,2
0,0
0,3
1,4
0,0
0,8
0,2
0,6
Noord-Brabant 0,9
1,8
1,8
0,6
0,3
0,4
0,0
0,3
0,9
0,2
1,0
0,5
0,5
Limburg
1,3
1,5
0,4
0,3
0,2
0,0
0,5
0,3
0,4
1,3
0,4
0,3
0,5
0,4
1,2
Nederland
1,0
1,6
1,7
0,4
0,2
0,3
0,0
0,4
0,8
0,1
0,8
tabel 25c
Financiële Verhuur/ Woning- Receptie Planning ICT Treasury Techniek Techniek Techniek Technisch Voorbe- Projectco- administratie verkoop/ beheer/ en control één disci- diverse instal- toezicht reiding ordinatie bemidde- wijkbe- pline disciplines latie en ling heer/leef- elektro baarheid Vier grote steden 0,9
1,4
2,9
0,3
0,1
0,3
0,1
0,7
0,3
0,0
0,6
0,3
0,3
Overige 1,0 ISV-gemeenten
1,8
2,1
0,4
0,2
0,3
0,0
0,4
1,0
0,2
0,7
0,4
0,5
Overig Nederland 1,1
1,5
1,3
0,4
0,2
0,2
0,0
0,4
0,8
0,0
1,0
0,5
0,4
0,8
0,5
0,4
Nederland
1,0
1,6
1,7
0,4
0,2
0,3
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 60
0,0
0,4
0,8
0,1
Project- Personeel Facili- Communi- Kwali- Juri- Strategie Manage- Manage- Secre- Algemeen Fte ontwikkeling en orga- taire nicatie/ teitszorg dische en ment ment- tariaat totaal nisatie diensten PR zaken beleid onder- steuning
Mede- werkers totaal
0,0
0,0
o,8
0,0
0,0
0,0
0,0
0,4
0,1
0,1
0,0
8,9
17,7
0,2
0,0
0,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,9
0,1
0,3
0,1
8,4
10,2
0,3
0,1
0,2
0,1
0,0
0,0
0,1
0,9
0,1
0,4
0,2
9,8
11,4
0,4
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,6
0,1
0,4
0,2
10,5
11,8
0,4
0,2
0,5
0,2
0,0
0,1
0,4
0,5
0,1
0,3
0,1
12,0
13,3
0,4
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,6
0,1
0,3
0,2
10,9
12,2
Project- Personeel Facili- Communi- Kwali- Juri- Strategie Manage- Manage- Secre- Algemeen Fte ontwikkeling en orga- taire nicatie/ teitszorg dische en ment ment- tariaat totaal nisatie diensten PR zaken beleid onder- steuning
Mede- werkers totaal
0,4
0,2
0,6
0,1
0,0
0,0
0,1
0,6
0,1
0,3
0,0
13,8
13,7
0,5
0,2
0,4
0,2
0,0
0,1
0,4
0,5
0,1
0,7
0,2
12,9
14,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,4
0,1
0,3
0,0
11,0
12,4
0,8
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,5
0,1
0,3
0,1
11,7
13,3
0,4
0,1
0,2
0,2
0,0
0,0
0,2
0,5
0,2
0,5
0,2
10,5
12,0
0,3
0,0
0,4
0,1
0,0
0,0
0,1
0,7
0,2
0,4
0,1
10,9
12,7
0,2
0,1
0,1
0,2
0,0
0,0
0,2
0,9
0,1
0,4
0,1
8,6
9,9
0,4
0,2
0,5
0,2
0,0
0,1
0,3
0,4
0,1
0,2
0,1
10,0
11,4
0,3
0,1
0,4
0,2
0,0
0,0
0,3
0,6
0,1
0,3
0,2
10,6
12,1
0,1
0,1
0,3
0,1
0,1
0,0
0,1
0,5
0,1
0,6
0,1
10,1
11,4
0,4
0,2
0,3
0,2
0,0
0,0
0,4
0,8
0,1
0,4
0,2
12,0
13,7
0,4
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,2
0,8
0,1
0,4
0,1
10,8
12,0
0,4
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,6
0,1
0,3
0,2
10,9
12,2
Project- Personeel Facili- Communi- Kwali- Juri- Strategie Manage- Manage- Secre- Algemeen Fte ontwikkeling en orga- taire nicatie/ teitszorg dische en ment ment- tariaat totaal nisatie diensten PR zaken beleid onder- steuning
Mede- werkers totaal
0,3
0,2
0,5
0,2
0,0
0,1
0,3
0,2
0,1
0,1
0,3
10,4
11,5
0,6
0,2
0,4
0,2
0,0
0,0
0,4
0,6
0,2
0,4
0,1
12,2
13,8
0,3
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,2
0,7
0,1
0,4
0,1
10,3
11,7
0,4
0,1
0,3
0,2
0,0
0,0
0,3
0,6
0,1
0,3
0,2
10,9
12,2
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 61
26 Gemiddeld ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschap) tabel 26a
Ziekteverzuimpercentage
Klasse I
6,0
Klasse II
4,8
Klasse III
4,3
Klasse IV
4,5
Klasse V
5,8
Nederland
5,0
tabel 26b
Ziekteverzuimpercentage
Groningen
3,1
Friesland
5,2
Drenthe
4,5
Overijssel
4,3
Gelderland
4,6
Flevoland
6,3
Utrecht
4,0
Noord-Holland
8,2
Zuid-Holland
4,8
Zeeland
3,8
Noord-Brabant
4,6
Limburg
4,3
Nederland
5,0
tabel 26c
Ziekteverzuimpercentage
Vier grote steden
4,6
Overige ISV-gemeenten
6,0
Overig Nederland
4,6
Nederland
5,0
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 62
27 Percentage medewerkers in door-, in- en uitstroom tabel 27a
Doorstroom
Instroom
Uitstroom
Klasse I
0
5
0
Klasse II
0
12
5
Klasse III
1
10
7
Klasse IV
1
11
7
Klasse V
3
12
8
Nederland
2
11
7
Doorstroom
Instroom
Uitstroom
Groningen
4
10
12
Friesland
4
5
6
Drenthe
1
10
5
Overijssel
1
14
7
Gelderland
0
11
6
Flevoland
0
15
5
Utrecht
0
10
7
Noord-Holland
1
14
8
Zuid-Holland
3
10
8
Zeeland
1
7
7
Noord-Brabant
3
14
8
Limburg
1
10
6
tabel 27b
Nederland
2
11
7
Doorstroom
Instroom
Uitstroom
Vier grote steden
1
13
8
Overige ISV-gemeenten
3
12
9
Overig Nederland
2
10
7
tabel 27c
Nederland
2
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 63
11
7
28 Uitsplitsing bestuurskosten tabel 28a
Kosten Aantal Vergoedingen Aantal leden Vergoedingen directeur- directeur- RvT/RvC leden RvT bestuur per bestuurder(s) bestuurder(s) per woning per 1.000 woning per woning per 1.000 woningen woningen
Aantal be- stuursleden per 1.000 woningen
Overige bestuurskosten per woning
Klasse I
70,9
1,7
18,2
14,9
35,7
9,2
21,4
Klasse II
81,2
0,8
17,4
4,2
9,1
1,4
10,1
Klasse III
55,4
0,4
12,6
2,0
1,0
0,3
7,7
Klasse IV
31,2
0,2
7,2
1,0
0,5
0,0
3,3
Klasse V
14,6
0,1
4,3
0,3
0,4
0,0
2,2
Nederland
31,9
0,2
7,6
1,1
1,5
0,2
4,4
Kosten Aantal Vergoedingen Aantal leden Vergoedingen directeur- directeur- RvT/RvC leden RvT bestuur per bestuurder(s) bestuurder(s) per woning per 1.000 woning per woning per 1.000 woningen woningen
Aantal be- stuursleden per 1.000 woningen
Overige bestuurskosten per woning
tabel 28b
Groningen
23
0,2
5,8
0,9
0,7
0,2
2,5
Friesland
20
0,1
7,3
0,8
0,0
0,0
3,7
Drenthe
34
0,1
9,2
1,0
0,0
0,0
4,9
Overijssel
36
0,2
9,3
1,2
0,0
0,0
1,9
Gelderland
48
0,3
8,5
1,4
0,4
0,1
5,2
Flevoland
53
0,5
7,1
2,6
-
-
10,4
Utrecht
54
0,4
12,6
2,1
1,4
0,3
6,6
Noord-Holland 21
0,1
6,5
0,6
1,6
0,2
2,5
Zuid-Holland
26
0,2
6,5
1,0
3,9
0,7
4,9
Zeeland
35
0,2
8,5
1,5
0,0
0,1
0,4
Noord-Brabant 32
0,2
7,5
1,1
0,4
0,1
4,7
Limburg 31 0,2 6,7 1,1 2,5 0,3
5,6
Nederland
32
0,2
7,6
1,1
1,5
0,2
4,4
Kosten Aantal Vergoedingen Aantal leden Vergoedingen directeur- directeur- RvT/RvC leden RvT bestuur per bestuurder(s) bestuurder(s) per woning per 1.000 woning per woning per 1.000 woningen woningen
Aantal be- stuursleden per 1.000 woningen
Overige bestuurskosten per woning
tabel 28c
Vier grote steden 14
0,1
5,5
0,4
4,8
0,6
3,0
Overige ISV-gemeenten
0,1
5,3
0,7
0,1
0,0
2,2
Overig Nederland 39 0,3 9,2 1,5 1,8 0,3
5,6
Nederland
4,4
26
32
0,2
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 64
7,6
1,1
1,5
0,2
29 Huisvesting specifieke doelgroepen per 1.000 woningen tabel 29a
Huisvesting dak- en thuislozen/zwerfjongeren
Klasse I
Huisvesting statushouders
-
7
Klasse II
49
7
Klasse III
3
5
Klasse IV
2
5
Klasse V
4
3
Nederland
4
4
tabel 29b
Huisvesting dak- en thuislozen/zwerfjongeren
Huisvesting statushouders
Groningen
-
7
Friesland
-
1
Drenthe
-
5
Overijssel
1
4
Gelderland
-
5
Flevoland
-
7
Utrecht
2
5
Noord-Holland
4
3
Zuid-Holland
5
5
Zeeland
-
6
Noord-Brabant
2
4
Limburg
2
3
Nederland
4
4
tabel 29c
Huisvesting dak- en thuislozen/zwerfjongeren
Huisvesting statushouders
Vier grote steden
9
3
Overige ISV-gemeenten
3
3
Overig Nederland
2
5
Nederland
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 65
4
4
30 Leefbaarheidsuitgaven per woning tabel 30a
Fysieke Werk- Sociale Samen- Maatschap- Totaal Doorberekend woonomgeving, ervaring, activiteiten werking met pelijk maatschap- huurders/ veiligheids- scholing en (buurt- partners in vastgoed pelijk derden maatregelen werkge- binding) de wijk vastgoed en en beheer en toezicht legenheid leefbaarheid
Klasse I
16
0
1
4
Klasse II
39
Klasse III
39
0
8
1
0
17
2
Klasse IV Klasse V
46
0
23
13
42
0
41
5
203
224
1
1
49
1
165
222
0
124
206
2
124
212
5
Nederland
42
0
28
7
124
202
3
tabel 30b
Fysieke Werk- Sociale Samen- Maatschap- Totaal Doorberekend woonomgeving, ervaring, activiteiten werking met pelijk maatschap- huurders/ veiligheids- scholing en (buurt- partners in vastgoed pelijk derden maatregelen werkge- binding) de wijk vastgoed en en beheer en toezicht legenheid leefbaarheid
Groningen
57
0
21
0
188
266
3
Friesland
36
0
16
0
841
892
46
Drenthe
52
1
31
1
178
262
0
Overijssel
42
0
26
1
42
111
1
Gelderland
34
0
17
47
94
191
5
Flevoland
19
0
9
4
3
34
0
Utrecht
36
0
22
1
62
120
0
Noord-Holland
44
0
22
3
156
225
0
Zuid-Holland
43
0
39
7
5
94
1
Zeeland
38
0
23
0
8
68
0
Noord-Brabant
46
0
40
0
135
222
0
Limburg
47
0
15
1
337
400
0
Nederland
42
0
28
7
124
202
3
tabel 30c
Fysieke Werk- Sociale Samen- Maatschap- Totaal Doorberekend woonomgeving, ervaring, activiteiten werking met pelijk maatschap- huurders/ veiligheids- scholing en (buurt- partners in vastgoed pelijk derden maatregelen werkge- binding) de wijk vastgoed en en beheer en toezicht legenheid leefbaarheid
Vier grote steden 56
0
17
12
34
119
0
Overige ISV-gemeenten
0
53
2
197
301
9
Overig Nederland 36 0 20 8 116 180
1
Nederland
3
50
42
0
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 66
28
7
124
202
Bijlage 2 Overzichtstabellen van de kengetallen (2005-2009)
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 67
Mutaties woningbezit
2005
Nieuwbouw per 1.000 woningen
2006
2007
2008
2009
Klasse I
9
15
14
19
18
Klasse II
5
11
15
18
19
Klasse III
9
10
10
10
13
Klasse IV
7
11
12
13
12
Klasse V
8
10
8
9
12
8
11
10
11
Aankoop
Klasse I
1
0
0
0
0
Klasse II
0
1
2
2
3
Klasse III
2
1
2
6
1
Klasse IV
3
2
3
3
4
Klasse V
2
2
1
3
5
Nederland
13
2
2
2
3
Verkoop per 1.000 woningen
Klasse I
4
3
2
11
1
Klasse II
7
6
6
5
6
Klasse III
4
5
5
6
5
Klasse IV
7
6
5
7
10
Klasse V
9
9
10
7
6
8
7
7
7
Nederland
Nederland
4
7
Sloop per 1.000 woningen
Klasse I
2
14
7
0
0
Klasse II
7
6
4
1
7
Klasse III
3
6
5
5
3
Klasse IV
4
6
4
5
6
Klasse V
8
5
9
7
8
Nederland
6
6
6
6
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 68
7
Verhuurresultaten
2005
2006
2007
2008
2009
Klasse I
4.348
4.719
4.693
5.054
5.239
Klasse II
4.577
4.740
4.834
4.884
5.157
Klasse III
4.530
4.678
4.800
4.910
5.082
Klasse IV
4.476
4.687
4.807
4.901
5.153
Klasse V
4.457
4.669
4.746
4.824
5.009
Huuropbrengst per woning
Nederland
4.478
4.681
4.779
4.861
5.079
Klasse I
85
169
91
227
236
Klasse II
132
148
153
199
185
Klasse III
204
223
203
250
214
Klasse IV
274
262
276
299
304
Klasse V
282
301
282
290
321
261
265
261
282
Klasse I
0,4
0,8
0,4
0,5
0,6
Klasse II
1,6
0,7
0,7
0,8
1,0
Klasse III
0,8
1,0
1,0
1,0
1,2
Klasse IV
1,1
1,2
1,1
1,4
1,3
Klasse V
1,8
1,7
1,9
1,9
2,0
Vergoedingen per woning
Nederland
289
Huurderving totaal (%)
1,4
1,3
1,4
1,6
Klasse I
0,8
0,6
0,5
0,8
0,7
Klasse II
1,0
1,0
0,8
0,8
0,8
Klasse III
1,2
1,3
1,1
1,0
0,9
Klasse IV
1,6
1,5
1,5
1,4
1,2
Klasse V
2,0
1,7
2,0
2,1
2,0
Nederland
1,4
Huurachterstand (%)
Nederland
1,7
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 69
1,5
1,6
1,6
1,4
Vermogenspositie Eigen vermogen per woning
2005
2006
2007
2008
2009
12.637
13.417
14.583
9.059
10.459
10.146
10.740
10.390
11.010
10.552
13.434
9.262
11.352
11.939
12.210
10.520
10.899
10.174
10.815
Klasse I
8.316
12.847
Klasse II
8.519
Klasse III
9.323
Klasse IV
8.524
Klasse V
9.643
Nederland
9.173
9.986
11.052
10.722
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening per woning
11.711
Klasse I
835
516
541
412
-237
Klasse II
660
528
287
-179
299
Klasse III
421
364
195
-265
114
Klasse IV
423
147
453
169
-82
Klasse V
518
496
217
-632
-557
481
354
298
-332
Klasse I
882
78
-624
1.259
-8
Klasse II
716
338
57
-29
331
Klasse III
238
217
-23
-97
46
Klasse IV
636
243
680
-42
86
Klasse V
471
580
94
-375
-582
Nederland Jaarresultaat per woning
Nederland
506
386
266
-221
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 70
-236
-198
Vermogenspositie
2005
2007
2008
Klasse I
22,0
31,1
29,7
26,0
27,8
Klasse II
22,3
22,3
24,7
23,3
22,8
Klasse III
24,5
26,1
26,9
23,8
28,0
Klasse IV
23,6
24,5
27,0
26,9
25,3
Klasse V
24,7
24,8
25,4
22,9
22,4
Solvabiliteit (%)
2006
2009
24,2
24,8
26,1
24,2
Klasse I
1,1
2,2
2,3
2,5
1,7
Klasse II
1,1
1,1
1,7
1,3
1,3
Klasse III
0,8
1,0
0,9
0,9
0,8
Klasse IV
0,6
2,1
0,9
0,8
0,8
Klasse V
0,6
2,1
0,7
0,6
0,4
0,7
1,9
Klasse I
10,0
0,6
-4,9
9,4
Klasse II
8,4
3,7
0,5
-0,3
3,1
Klasse III
2,5
2,1
-0,2
-0,9
0,3
Klasse IV
7,4
2,6
6,0
-0,4
0,7
Klasse V
4,9
5,5
0,9
-3,7
-5,4
Nederland Current ratio
Nederland Rentabiliteit eigen vermogen (%)
0,8
24,3
0,7
0,6
5,5
3,9
Rentabiliteit totaal vermogen (%)
Klasse I
6,8
3,6
6,9
7,2
1,4
Klasse II
5,3
4,2
6,8
5,5
3,4
Klasse III
4,0
3,8
6,5
5,5
3,0
Klasse IV
5,2
3,9
6,9
6,1
2,5
Klasse V
5,0
4,7
6,4
4,4
1,6
6,6
5,1
Nederland
Nederland
4,9
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 71
4,3
-0,1
2,4
-2,1
-1,7
2,2
Vermogenspositie
2005
2006
2007
2008
2009
Betaalde rente in % lang vreemd vermogen Klasse I
5,4
5,3
4,8
4,5
4,4
Klasse II
5,2
4,9
5
4,8
4,6
Klasse III
5,1
5
5
4,7
4,6
Klasse IV
5,1
4,9
4,9
4,7
4,4
Klasse V
5,2
5
5,1
4,8
4,6
Nederland
5,1
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 72
5
5
4,7
4,6
Bedrijfsvoering
2005
Personeelskosten per woning
2006
2007
2008
2009
Klasse I
403
482
426
597
412
Klasse II
440
497
530
562
555
Klasse III
578
613
642
688
727
Klasse IV
621
680
701
755
770
Klasse V
677
714
841
881
921
630
671
745
802
Huisvestingskosten per woning
Nederland
806
Klasse I
38
25
36
67
43
Klasse II
36
35
39
35
35
Klasse III
49
54
57
49
55
Klasse IV
51
52
53
58
56
Klasse V
56
56
70
68
63
52
53
60
61
Nederland
57
Bestuurskosten per woning
Klasse I
91
80
127
163
138
Klasse II
67
85
98
111
108
Klasse III
54
61
65
73
75
Klasse IV
33
38
37
41
42
Klasse V
21
20
22
20
21
33
37
38
39
Algemene kosten per woning
Nederland
44
Klasse I
212
300
352
398
261
Klasse II
204
246
258
307
297
Klasse III
259
290
296
351
311
Klasse IV
237
243
258
280
295
Klasse V
286
312
371
383
299
260
280
315
346
Nederland
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 73
299
Bedrijfsvoering
2005
2006
2007
2008
2009
Voltijdformatieplaatsen per 1.000 woningen Klasse I
7,8
8,7
6,9
8,6
8,9
Klasse II
7,8
8,0
8,1
8,3
8,4
Klasse III
9,7
9,7
9,7
9,6
9.8
Klasse IV
9,9
10,3
10,2
10,4
10,5
Klasse V
11,1
11,2
12,2
12,1
12,0
Nederland
10,3
10,4
10,9
11,1
10,9
Medewerkers per 1.000 woningen Klasse I
10,8
15,0
9,9
12,7
17,7
Klasse II
9,4
9,5
10,1
10,1
10,2
Klasse III
11,1
12,1
11,4
10,9
11,4
Klasse IV
11,2
11,7
11,5
11,8
11,8
Klasse V
12,4
12,6
13,5
13,5
13,3
Nederland
11,7
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 74
12,0
12,3
12,4
12,2
Bijlage 3 Overzichtstabel kengetallen 2009, uitgesplitst naar grootteklasse en provincie
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 75
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar grootteklasse
Nederland
I
II
1.147
2.679
6.081
Woningbezit
III
IV
V
Gemiddeld aantal woningen
4.873
306
21.642
% Woningen ≤ € 357
25
21
20
22
23
27
% Woningen € 358 - € 548
67
76
73
70
68
65
% Woningen € 549 - € 648
6
2
6
6
7
6
% Woningen ≥ € 649
2
1
2
1
2
2
Per 1.000 woningen: Nieuwbouwwoningen
12,8
18,0
19,0
12,7
12,3
12,2
Aangekochte woningen
3,9
0,1
3,1
Verkochte woningen
7,1
1,2
6,1
1,1
4,3
4,7
5,1
10,0
5,8
Gesloopte woningen
6,5
0,1
7,0
3,3
6,4
7,7
Materiële vaste activa
44.281
47.936
42.512
44.883
44.750
43.923
Bedrijfswaarde
45.672
49.339
47.729
46.575
47.498
43.166
Gecorrigeerde bedrijfswaarde
44.064
51.199
46.295
46.325
43.370
43.272
Economische waarde (WOZ)
160.360
175.192
173.095
177.793
159.821
150.749
peildatum 1 januari 2009 Verhuur en incasso Huren Vergoedingen
5.079
5.239
5.157
5.082
5.153
5.009
289
236
185
214
304
321
% Huurderving
1,5
0,6
1,0
1,2
1,3
2,0
% Huurachterstand
1,4
0,7
0,8
0,9
1,2
2,0
Per 1.000 woningen: Aansluitende verhuur
39,9
44,4
55,7
37,2
30,9
23,4
Aantal mutaties
76,7
62,1
80,6
68,5
82,0
88,5
Gemiddelde aantal ontvangen bonnen
74,5
35,3
53,9
74,8
87,5
68,3
Leegstaande woningen < 1 mnd
5,2
2,9
6,0
4,6
5,7
4,9
Leegstaande woningen 1-3 mnd
3,9
2,3
3,7
3,1
3,9
4,1
Leegstaande woningen 3-12 mnd
5,2
2,2
2,7
4,1
6,0
5,4
Leegstaande woningen > 12 mnd
2,9
0,4
0,7
2,2
2,9
3,5
Aantal huisuitzettingen
2,7
0,5
1,6
1,6
2,1
4,0
Gemiddelde wachttijd (in jaren)
3,0
1,4
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 76
2,9
3,2
3,1
2,8
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar grootteklasse
Nederland
I
II
III
ÌV
V
Vermogenspositie Eigen vermogen
11.711
Egalisatierekening Totale voorzieningen Lang vreemd vermogen
14.583
10.740
13.434
12.210
10.815
23
1
51
8
22
25
1.647
744
557
1.541
1.733
1.788
30.914
34.790
32.779
30.207
31.265
30.591
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
-236
-237
299
114
-82
-557
Jaarresultaat
-198
-8
331
46
86
-582
Solvabiliteit Current ratio
24,3
22,8
28,0
25,3
22,4
24,3
0,6
1,3
0,8
0,8
0,4
0,6
Rentabiliteit eigen vermogen
-1,7
3,1
0,3
0,7
-5,4
-1,7
Rentabiliteit totaal vermogen
2,2
3,4
3,0
2,5
1,6
2,2
Onderhoud Klachtenonderhoud
299
229
261
276
278
336
Mutatieonderhoud
191
217
167
182
174
214
Klachten-/mutatieonderhoud
490
446
428
458
452
550
Planmatig onderhoud
996
1.403
1.056
919
954
1.054
Woningverbetering
401
299
281
415
369
446
1.397
1.703
1.337
1.334
1.322
1.500
Totale onderhouds- en verbeteringsuitgaven
Bedrijfsvoering Personeelskosten
806
412
555
727
770
921
Huisvestingskosten
57
43
35
55
56
63
Bestuurskosten
44
138
108
75
42
21
299
261
297
311
295
299
1.206
853
994
1.164
1.161
1.303
Algemene kosten Brutowerkapparaatskosten
Per 1.000 woningen: Voltijdformatieplaatsen
10,9
8,9
8,4
9,8
10,5
12,0
Medewerkers
12,2
17,7
10,2
11,4
11,8
13,3
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 77
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar provincie
Nederland
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Woningbezit Gemiddeld aantal woningen
5.873
6.309
7.779
4.364
4.850
4.016
% Woningen ≤ € 357
25
39
33
27
28
23
% Woningen € 358 - € 548
67
57
63
70
66
71
% Woningen € 549 - € 648
6
2
3
2
4
4
% Woningen ≥ € 649
2
1
1
1
2
1
Per 1.000 woningen: Nieuwbouwwoningen
13
15
12
7
13
16
Aangekochte woningen
4
1
1
6
3
3
Verkochte woningen
7
5
6
4
6
17
Gesloopte woningen
6
9
9
6
9
4
Materiële vaste activa
44.281
36.501
37.908
31.418
48.283
38.273
Bedrijfswaarde
45.672
35.801
33.552
36.840
45.755
47.764
Gecorrigeerde bedrijfswaarde
44.064
36.372
35.294
38.181
43.943
44.038
Economische waarde (WOZ)
160.360
116.500
124.192
136.214
143.694
167.599
peildatum 1 januari 2009 Verhuur en incasso Huren Vergoedingen
5.079
4.608
4.738
4.863
4.953
4.997
289
228
223
135
239
219
% Huurderving
1,5
1,9
1,7
1,1
2,5
1,0
% Huurachterstand
1,4
1,1
1,6
0,9
1,4
1,1
Per 1.000 woningen: Aansluitende verhuur
39,9
50,1
26,2
44,7
68,6
50,3
Aantal mutaties
76,7
107,3
94,3
83,8
115,6
82,8
Gemiddelde aantal ontvangen bonnen
74,5
-
33,8
-
41,7
64,1
Leegstaande woningen < 1 mnd
5,2
13,6
4,9
2,8
3,8
6,0
Leegstaande woningen 1-3 mnd
3,9
7,7
3,7
3,3
3,9
3,4
Leegstaande woningen 3-12 mnd
5,2
9,7
9,8
3,2
7,8
3,6
Leegstaande woningen > 12 mnd
2,9
9,1
3,5
0,8
4,2
1,0
Aantal huisuitzettingen
2,7
2,8
2,9
1,6
2,9
1,6
Gemiddelde wachttijd (in jaren)
3,0
3,0
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 78
-
3,2
2,8
2,9
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar provincie
Flevoland Utrecht
Woningbezit
Gemiddeld aantal woningen
1.910
Noord- Holland
Zuid- Zeeland Holland
Noord- Brabant
Limburg
5.050
4.751
2.353
12.112
4.664
4.406
% Woningen < € 357
10
20
30
23
27
20
20
% Woningen € 358 - € 548
84
67
61
65
69
74
75
% Woningen € 549 - € 648
5
11
7
9
4
5
4
% Woningen > € 649
1
2
2
3
1
2
1
Per 1.000 woningen: Nieuwbouwwoningen
43
7
10
13
8
15
10
Aangekochte woningen
1
0
7
4
6
5
2
Verkochte woningen
6
2
7
6
4
5
8
Gesloopte woningen
1
4
8
7
6
6
6
Materiële vaste activa
55.247
47.208
48.211
43.095
34.102
50.384
40.804
Bedrijfswaarde
59.333
49.576
44.190
46.163
41.458
48.701
47.044
Gecorrigeerde bedrijfswaarde
62.925
49.024
43.400
42.899
38.865
47.282
47.081
Economische waarde (WOZ)
144.614
195.804
181.254
161.139
125.374
170.589
130.912
peildatum 1 januari 2009 Verhuur en incasso Huren Vergoedingen
5.357
5.293
5.083
5.232
4.886
5.079
5.049
120
241
337
398
175
242
255
% Huurderving
1,3
0,9
1,7
1,5
2,4
1,5
1,7
% Huurachterstand
1,1
0,8
2,0
1,4
1,3
1,6
1,5
Per 1.000 woningen: Aansluitende verhuur
60,3
Aantal mutaties
94,3 -
Leegstaande woningen < 1 mnd
2,6
Leegstaande woningen 1-3 mnd
2,4
Leegstaande woningen 3-12 mnd Leegstaande woningen > 12 mnd Aantal huisuitzettingen
Gemiddelde aantal ontvangen bonnen
41,3
20,5
32,1
59,7
26,5
43,3
62,2
68,4
65,5
93,4
72,2
76,7
111,5
170,5
64,8
-
40,5
55,5
5,5
5,0
4,4
5,4
5,2
4,5
2,9
3,5
3,8
3,6
3,9
4,2
4,4
3,8
3,0
4,5
7,9
5,0
6,8
1,2
1,3
1,1
2,2
6,5
2,6
6,4
2,1
1,0
3,2
3,4
1,7
2,5
3,3
Gemiddelde wachttijd (in jaren)
1,2
-
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 79
1,3
3,9
2,4
4,0
1,9
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar provincie
Nederland
Groningen
Friesland
Drenthe
Overijssel
Gelderland
Vermogenspositie Eigen vermogen Egalisatierekening Totale voorzieningen Lang vreemd vermogen
11.711
10.560
11.033
8.601
14.708
9.587
23
142
40
20
44
2
1.647
604
1.137
1.254
993
1.610
30.914
24.361
25.461
21.187
32.200
28.499
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
-236
77
-169
-315
232
532
Jaarresultaat
-198
190
120
-416
292
472
Solvabiliteit
24,3
27,4
26,9
25,6
28,8
22,4
Current ratio
0,6
0,6
0,7
0,5
0,5
1,1
Rentabiliteit eigen vermogen
-1,7
1,8
1,1
-4,8
2,0
4,9
Rentabiliteit totaal vermogen
2,2
2,8
2,2
1,9
3,1
4,1
Onderhoud Klachtenonderhoud
299
353
292
251
239
241
Mutatieonderhoud
191
225
115
136
161
134
Klachten-/mutatieonderhoud
490
578
407
387
400
375
Planmatig onderhoud
996
848
835
1.039
840
916
Woningverbetering
401
630
312
271
318
395
Totale onderhouds- en verbeteringsuitgaven 1.397
1.478
1.147
1.309
1.158
1.311
Bedrijfsvoering Personeelskosten Huisvestingskosten Bestuurskosten Algemene kosten Brutowerkapparaatskosten
806
832
970
752
841
751
57
34
73
63
76
50
44
32
31
47
47
63
299
233
538
249
283
297
1.206
1.131
1.612
1.111
1.246
1.161
Per 1.000 woningen: Voltijdformatieplaatsen
10,9
13,8
12,9
11,0
11,7
10,5
Medewerkers
12,2
13,7
14,4
12,4
13,3
12,0
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 80
Overzicht van de kengetallen 2009 gemiddeld per woning, uitgesplitst naar provincie
Flevoland Utrecht
Vermogenspositie
Noord- Holland
Zuid- Zeeland Holland
Noord- Brabant
Limburg
Eigen vermogen
5.171
Egalisatierekening Totale voorzieningen Lang vreemd vermogen
14.023
10.801
10.413
9.197
17.084
11.529
5
2
25
17
31
20
2
824
1.395
2.816
992
1.238
2.291
1.697
48.174
30.804
32.496
32.562
23.692
31.483
29.661
Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening
492
-172
-649
-276
-242
-251
-1.042
Jaarresultaat
420
-615
-271
-134
-474
-244
-1.749
Solvabiliteit
9,1
28,0
20,5
22,0
24,7
31,4
25,5
Current ratio
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,7
1,3
Rentabiliteit eigen vermogen
8,1
-4,4
-2,5
-1,3
-5,1
-1,4
-15,2
Rentabiliteit totaal vermogen
4,3
2,5
1,5
2,3
1,8
1,8
0,4
Onderhoud Klachtenonderhoud
166
254
353
306
332
308
346
Mutatieonderhoud
172
208
246
198
172
200
173
Klachten-/mutatieonderhoud
338
462
599
503
504
508
519
Planmatig onderhoud
749
1.011
876
1.226
837
1.026
811
1.342
348
667
261
701
346
257
Totale onderhouds- en verbeteringsuitgaven 2.090
1.359
1.542
1.487
1.538
1.373
1.068
Woningverbetering
Bedrijfsvoering Personeelskosten
724
652
798
809
805
868
819
Huisvestingskosten
45
57
55
58
42
56
63
Bestuurskosten
68
72
31
38
43
42
46
Algemene kosten Brutowerkapparaatskosten
318
273
342
251
304
338
283
1.155
1.036
1.225
1.156
1.194
1.303
1.211
Per 1.000 woningen: Voltijdformatieplaatsen
10,9
8,6
10,0
10,6
10,1
12,0
10,8
Medewerkers
12,7
9,9
11,4
12,1
11,4
13,7
12,0
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 81
Bijlage 4 Uitsplitsing naar corporaties met en zonder eigen uitvoerende technische dienst (in € per woning)
Nederland Onderhoud
Corporaties met eigen technische dienst
Corporaties zonder eigen technische dienst
66
89
10
Klachtenonderhoud eigen beheer
derden
233
215
275
totaal
299
305
285
Mutatieonderhoud eigen beheer
38
49
9
derden
153
141
184
totaal
191
190
193
Klachten-/mutatieonderhoud eigen beheer
104
138
19
derden
386
357
458
totaal
490
495
478
Planmatig onderhoud eigen beheer
96
123
31
derden
899
895
912
totaal
996
1.017
942
Woningverbetering eigen beheer
47
62
10
derden
354
355
351
totaal
401
417
361
Totale onderhoudsuitgaven eigen beheer
247
323
60
derden
1.639
1.606
1.721
totaal
1.886
1.929
1.781
Overhead
54
63
32
Doorberekende kosten
37
41
26
Uurloon eigen uitvoerende dienst
45
45
-
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 82
Nederland Bedrijfsvoering
Corporaties met eigen technische dienst
Corporaties zonder eigen technische dienst
Personeelskosten
806
848
701
Huisvestingskosten
57
62
44
Bestuurskosten
44
41
51
Algemene kosten
299
307
280
Brutowerkapparaatskosten
1.206
1.259
1.073
Per 1.000 woningen:
Aantal fte‘s
11
11
9
Aantal medewerkers
12
13
11
Techniek één discipline
0
1
0
Techniek diverse disciplines
1
1
0
Techniek installatie en elektro
0
0
0
Technisch toezicht
1
1
1
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 83
Bijlage 5 Toelichting op het onderzoek Het onderzoek is uitgezet onder 405 corporaties. In totaal hebben 217 corporaties aan het onderzoek meegedaan. Dat komt overeen met een respons van 53,6%. De respondenten bezitten 46,3% van het totale corporatiebezit (ongeveer 2,4 miljoen huurwoningen).
figuur 1 Aantal corporaties en respondenten onderzoek in 2009 naar grootteklasse 160
toegelaten instellingen
140
respondenten
120
aantal corporaties
100 80 60 40 20 0
I
II
III
IV
V
grootteklasse
De samenstelling van het onderzoek is zodanig dat deze representatief is voor heel Nederland. Met ophogingsfactoren is het daarom mogelijk landelijke cijfers te geven. Doordat de respons per provincie verschilt, zijn de ophogingsfactoren bepaald op provincieniveau. De respons naar provincie is op onderstaand kaartje weergegeven.
figuur 2 Percentage respons naar provincie in 2009
54,5 61,2 35,4 60 - 80 40 - 60
51,2
60,9
25,5
20 - 40 0 - 20 17,1
42,4
29,4
67,3 64,1 53,9 62
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 84
De gegevens zijn verzameld per corporatie. Om deze cijfers te kunnen vergelijken zijn de (meeste) gegevens en de berekende resultaten omgezet naar gegevens per woning. De gemiddelden die zijn gebaseerd op deze gegevens per woning, zijn gewogen met het aantal woningen van de corporaties in de steekproef. Dit betekent dat bij de berekening van het (landelijk) gemiddelde een corporatie met veel woningen zwaarder meetelt dan een corporatie met weinig woningen. Ter toelichting een voorbeeld van de manier waarop de weging met de verschillende woningaantallen doorwerkt. Corporatie A heeft 100 woningen in exploitatie en een totale voorziening van € 5.000 per woning. Corporatie B heeft 200 woningen in exploitatie en een totale voorziening van € 500. De berekening van de gemiddelde totale voorziening per woning is als volgt: (100 x € 5.000 + 200 x € 500) / 300 woningen = € 2.000. Als met de grootte van het woningbezit geen rekening zou worden gehouden, zou de uitkomst als volgt zijn: (€ 5.000 + € 500) / 2 = € 2.750. Voor cijfers die niet zijn uitgedrukt in cijfers per woning, zoals bijvoorbeeld brutolonen per voltijdformatieplaats, is als wegingsfactor de factor gebruikt waarin het cijfer is uitgedrukt, in dit geval het aantal voltijdformatieplaatsen. In het rapport wordt verslag gedaan van diverse grootheden, die zijn uitgesplitst in verschillende componenten. In het onderzoek ontstonden in een aantal gevallen problemen, waardoor de totaaltelling niet altijd gelijk is aan de som van de afzonderlijke componenten. Zo worden bijvoorbeeld de totale onderhoudsuitgaven uitgesplitst naar klachten-/mutatieonderhoud, planmatig onderhoud en woningverbetering. De meeste respondenten kunnen wel antwoord geven op de vraag naar de totale onderhoudsuitgaven, maar niet elke corporatie kan de uitgaven specificeren zoals in de enquête is gevraagd. Elke afzonderlijke onderhoudscomponent geeft daarom het gemiddelde weer van de corporaties die deze vraag hebben beantwoord. Hierdoor ontstaan bij de totaaltelling verschillen. De gemiddelden van de totalen zijn in dat geval het meest representatief, waarbij de afzonderlijke componenten dan een goede indicatie geven van de onderliggende verdeling.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 85
Bijlage 6 Begrippen en omschrijvingen Actueel weerstandsvermogen Eigen vermogen inclusief herwaarderingsreserve, voorziening onderhoud en overige voorzieningen. Bedrijfswaarde Het verschil tussen de contante waarde van verwachte toekomstige inkomsten en verwachte toekomstige uitgaven van een woning. Blijf-van-mijn-Lijfhuizen Huizen die hulp en opvang bieden aan mishandelde en met mishandeling bedreigde vrouwen en hun kinderen. Boekwinst bij verkoop Deze winst wordt berekend als het verschil tussen de verkoopprijs van een verkochte woning en de boekwaarde van deze woning. Brutohuuropbrengst De som van de nettohuuropbrengst en de netto te ontvangen vergoedingen. Current ratio Het quotiënt van de vlottende activa en het kort vreemd vermogen. Dak- en thuislozen Er is een onderscheid tussen dak- en thuislozen. Een dakloze heeft door een crisissituatie (scheiding, huisuitzetting na huurachterstand en dergelijke) tijdelijk geen reguliere huisvesting. Bij een thuisloze spelen er ook sociaal-psychologische problemen. Disconteringsvoet Het rendementspercentage (= rentepercentage) waarmee in een bedrijfswaarde de kasstromen contant worden gemaakt. Eigen vermogen Kapitaal, wettelijke en statutaire reserve, herwaarderingsreserve en overige reserves. Energielabel Label gebaseerd op de optelsom van de totale isolatie van het huis, zoals dak, muren, vloeren en ramen. Ook wordt gekeken naar de energiezuinigheid van de vaste installaties, zoals warm water, ventilatie en verwarming. Financiële vaste activa Het totaal van de balansposten: te vorderen BWS-subsidie, deelnemingen, effecten, overige financiële vaste activa.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 86
Financieringsresultaat Saldo van rentebaten plus/minus waardeveranderingen financiële vaste activa plus opbrengsten financiële vaste activa plus opbrengsten uit deelnemingen minus rentelasten. Gecorrigeerd weerstandsvermogen Actuele weerstandsvermogen minus een bedrag voor onzekerheid en eventuele correcties in de bedrijfswaardeopgave. Huurachterstand/huurdebiteuren Totaal bedrag aan huurachterstand einde boekjaar. Huurachterstandspercentage Het bedrag aan huurachterstand uitgedrukt in een percentage van de totale brutohuuropbrengst. Huurderving totaal Het totale bedrag aan gederfde huur en vergoedingen. Huurderving ten gevolge van leegstand Het totale bedrag aan gederfde huur en vergoedingen als gevolg van (tijdelijk) leegstaande woningen. Huurderving ten gevolge van oninbaar Het totale bedrag aan gederfde huur en vergoedingen als gevolg van het niet kunnen innen van huurachterstand (bijvoorbeeld omdat de (ex-)huurder vertrokken is). Huurdervingspercentage Het bedrag aan totale huurderving uitgedrukt in een percentage van de totale nettohuuropbrengst. Immateriële vaste activa Het totaal van de geactiveerde DKP-tekorten en overige immateriële vaste activa. Jaarresultaat Saldo van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening, de buitengewone baten, buitengewone lasten en belastingen buitengewoon resultaat. Kort vreemd vermogen Som van de volgende balansposten: schulden met een looptijd korter dan één jaar aan kredietinstellingen, gemeenten en leveranciers, schulden in verband met belastingen en premies sociale verzekeringen, aangegane verplichtingen, overige korte schulden en de overlopende passiva. Lang vreemd vermogen Totaal van de balansposten: leningen met een looptijd langer dan één jaar bij de overheid en/of kredietinstellingen, waarborgsommen en overige langlopende schulden.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 87
Maatschappelijk vastgoed Scholen, winkel- en dienstencentra, zorgpunten en dergelijke. Het gaat om gebouwde voorzieningen voor welzijn, gezondheid, zorg, onderwijs en sport in de wijk, vaak in combinatie met elkaar. Materiële vaste activa Som van activa in exploitatie, ten dienste van exploitatie en in ontwikkeling. Nettohuuropbrengst De te ontvangen huuropbrengst minus de huurderving. Opleidingskosten Alle uitgaven aan opleiding, cursussen, workshops, bijdragen aan studiekosten en dergelijke voor de medewerkers van de corporatie (gebaseerd op CAO en eigen arbeidsvoorwaardenregelingen). Ook de kosten voor de niet-gewerkte uren zijn hierin meegenomen. Overige woongelegenheden Eenheden in verzorgingshuizen, woongelegenheden in bijzondere woonvormen (onder andere in psychiatrische inrichtingen, verpleeghuizen, gezinsvervangende huizen, begeleid wonen), studentenflats, flats voor verplegend personeel en onzelfstandige HAT-eenheden (Van Dam-eenheden). Ook woonwagens en woonwagenstandplaatsen vallen hieronder. Personeelsbeleidsplan Plan waarin alle zaken over het personeelsbeleid staan beschreven. In het plan zijn verschillende onderwerpen opgenomen waaronder: werving en selectie, functioneren en beoordelen, ziekteverzuimbeleid en arbeidsomstandigheden. Rentabiliteit eigen vermogen (REV) Het jaarresultaat uitgedrukt als een percentage van het eigen vermogen (ultimo boekjaar). Rentabiliteit totaal vermogen (RTV) Jaarresultaat plus te betalen rente uitgedrukt als een percentage van het totaal vermogen. Rentabiliteit vreemd vermogen (RVV) De te betalen rente uitgedrukt als percentage van de langlopende schulden. De RVV wordt ook wel aangeduid met de vermogenskostenvoet. Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Berekend als het verschil tussen de totale bedrijfsopbrengsten en de totale bedrijfslasten plus het financieringsresultaat. Salarispositie De relatieve salarispositie (RSP) is de verhouding tussen het persoonlijke salaris van een werknemer uitgedrukt als percentage van het reguliere eindniveau van de functieschaal. Solvabiliteit (EV/TV * 100) Het quotiënt van het eigen vermogen en het totaal vermogen (ultimo boekjaar).
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 88
Statushouders Mensen die op grond van de Vreemdelingenwet een (tijdelijke) verblijfstatus voor Nederland hebben. Te Woon Om het merk en het logo Te Woon te mogen voeren, biedt de corporatie haar (kandidaat-) bewoners ten minste drie contractsvormen aan: één huurvorm en twee koopvormen. Van de twee koopvormen is één marktconform en één betaalbaar. Een klant kiest eerst een woning en daarna de contractsvorm. Het contract volgt dus de woning. De kans op toewijzing van de woning is dus niet afhankelijk van de te kiezen contractsvorm. Daarnaast kan een bewoner altijd switchen van een huurvorm naar een koopvorm in de door hem/haar bewoonde woning. De aan te bieden contractsvormen gelden voor één en dezelfde woning. Vaste activa Som van immateriële, materiële en financiële vaste activa. Verkoop onder voorwaarden Verkoop van corporatiewoningen aan natuurlijke personen voor minder dan 90% van de marktwaarde. Verkoop onder voorwaarden staat gelijk aan verkoop in Maatschappelijk Gebonden Eigendom (MGE). MGE houdt korting op de marktwaarde in, in ruil voor deling van de waardeontwikkeling bij vertrek. Vlottende activa Totaal van de balansposten: voorraden, onderhanden projecten, vorderingen met een omlooptijd korter dan een jaar op huurders, gemeenten, groepsmaatschappijen, overige vorderingen, overlopende activa en de effecten en liquide middelen. Voorzieningen Voorziening onderhoud plus overige voorzieningen. WOZ-waarde De wet WOZ (artikel 17) bepaalt dat de waarde van een onroerende zaak overeenkomt met de waarde die geldt bij overdracht van de volle en onbezwaarde eigendom en de verkrijger de zaak, in de staat waarin die zich bevindt, onmiddellijk en in volle omvang in gebruik zou kunnen nemen. In de praktijk wordt dit de waarde in het economisch verkeer (WEV) genoemd, rekening houdend met overdrachts- en verkrijgingsfictie. Ziekteverzuimkosten Kosten voor het afdekken van het verzuimrisico en kosten van het ziekteverzuim als de corporatie hiervoor geen verzekering heeft afgesloten. Bij een gedeeltelijke verzekering van het risico zijn beide kostenelementen opgenomen. De loonkosten van (langdurig) zieke werknemers en werknemers/ingeleende werknemers die zijn ingehuurd om zieke werknemers te vervangen vallen hier niet onder.
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 89
Bijlage 7 Referentielijst Aankopen aantallen per 1.000 woningen Balans beknopt overzicht debetzijde beknopt overzicht creditzijde Baten samenstelling van de baten Bedrijfsvoering Bedrijfswaarde gemiddeld per woning parameters Bestuurskosten kosten directeur-bestuurder(s) aantal directeur-bestuurder(s) vergoedingen raad van toezicht en raad van commissarissen aantal leden raad van toezicht en raad van commissarissen vergoedingen bestuur aantal bestuursleden overige bestuurskosten
10, 38, 76, 78-79
43 47
21, 50 26, 73-74, 77, 80-81
22, 44, 76, 78-79 45
26, 64 64 64 64 64 64 64
Betaalbaarheid
12
Blijf van mijn Lijf
16
Bouwproductie huur koop overig Bijzondere doelgroepen/kwetsbare mensen dak- en thuislozen statushouders zwerfjongeren Eigen vermogen eigen vermogen herwaarderingsreserve overige reserve
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 90
8 8 8
23, 65 23, 65 23, 65
19, 33, 47, 70, 77, 80-81 19, 33 19
Energiebesparing
24
Energielabel
25
Financiële ratio’s solvabiliteit current ratio rentabiliteit eigen vermogen rentabiliteit totaal vermogen
54, 71, 77, 80-81 54, 71, 77, 80-81 54, 71, 77, 80-81 54, 71, 77, 80-81
Financieringsresultaat samenstelling van het financieringsresultaat
52
Historische overzichten (2005-2009)
67
Huisuitzettingen Huurachterstand huurachterstand zittende huurders huurachterstand vertrokken huurders Huurderving
17, 42, 76, 78-79
18, 40, 41 18, 40 40, 69, 76, 78-79
Huurverhoging
13, 40
Huuropbrengst
13, 40, 69
Jaarresultaat
19, 53, 70, 77, 80-81
Jongeren
23
Kort vreemd vermogen
49
Lang vreemd vermogen
77, 80-81
Lasten samenstelling van de lasten
20, 51
Leefbaarheid
15, 66
Leegstand Maatschappelijk vastgoed Materiële vaste activa Mutatie woningbezit
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 91
42, 76, 78-79 15 43, 76, 78-79 10, 38, 42, 68, 76, 78-79
Nieuwbouwwoningen
8, 38, 68, 76, 78-79
Onderhoud klachten-/mutatieonderhoud planmatig onderhoud woningverbetering uitsplitsing naar corporaties met en zonder eigen uitvoerende dienst Opleidingskosten
56, 77, 80-81 57, 77, 80-81 57, 77, 80-81 55, 82-83 26, 31, 59
Ouderen
23
Personeelsformatie
27
Personeelsomvang naar functiefamilie voltijdformatieplaatsen aantal werknemers personeel corporaties met en zonder eigen technische dienst Sloop Toewijzing Verhuur en incasso brutohuur vergoedingen/servicekosten nettohuur aantal mutaties huisuitzettingen gemiddeld aantal ontvangen bonnen Vermogen Verkoop aantallen aan huurders/overige natuurlijke personen/andere toegelaten instellingen/aan beleggers/overigen boekwaarde verkoopprijs boekwinst
60-61 27, 74, 77, 80-81 27, 28, 74, 77, 80-81 55, 82 10, 38, 68, 76, 78-79 14
13, 40 69, 76, 78-79 76, 78-79 42, 76, 78-79 42, 76, 78-79 42, 76, 78-79 19, 70-72, 77, 80-81
10, 39, 68 11, 39 39 39 39
Verschillenanalyse CFV
33
Vlottende activa samenstelling van de vlottende activa
46
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 92
Waarde bezit bedrijfswaarde WOZ-waarde Werkapparaatkosten personeelskosten huisvestingskosten bestuurskosten algemene kosten
22, 44, 76, 78-79 22, 44, 76, 78-79
26, 58, 77, 80-81, 83 26, 58, 77, 80-81, 83 26, 58, 77, 80-81, 83 26, 58, 77, 80-81, 83
Wijk- en buurtaanpak
15
Winst- en verliesrekening samenstelling van de baten samenstelling van de lasten samenstelling van het jaarresultaat
50 51 53
Woningbezit naar bouwjaarklasse mutaties naar prijsklasse
10, 36 10, 38, 68, 76, 78-79 12, 37, 76, 78-79
Woonarrangementen koopvarianten Te Woon
9 9
WOZ-waarde Ziekteverzuimkosten
BEDRIJFSTAKINFORMATIE 2009 • PAGINA 93
22, 44, 76, 78-79 32, 59
2009 © 2010 Uitgave AEDES VERENIGING VAN WONINGCORPORATIES
Redactie V an der B r u g C o m m u nicatie , H i l vers u m
Productiebegeleiding AEDES VERENIGING VAN WONINGCORPORATIES
Grafische vormgeving ONTWERPBURO OOGPUNT, EIJSDEN
Foto P A UL H E R T O G H S , E I J S D E N
ISBN 978-90-5009-309-5