baru dibawa masukke AndalusiahanyaselepaskematianIbnu Hazam.Imam az-Zahabi di dalarn Mrzaan al-I'tidaal menyebut,, pada Imam Baihaqijuga tidak ada Kitab-kitab SunanNasaa'i, Ibnu Majah dan Jaami' at-Tirmizi. (Lihat untuk semLtaketerangantacli MuqnddimahTuhfantal-Ahwazii.I m/s271.)
Hadits-Hadits Jasmi' Tirmiz,i Yang Dikritik Imam Ibnu At-Jauz,i Kata as-Suyuthi.Ibnu al-Jauzitelah rnenghukummaudhu' tiga puluh hadits Jaarni' Tirrnizi. Ibnu al-Jauziadalahseorangyang sangatkerasdalam menilai dan mengkritik hadits.Kata an-Nawawi,banyaksekalihaditsyangtelah clihukummaudhu'oleh Ibnu al.lauzi di dalam kitabnya.Padahaltidak ada dalil pun tentangmaudhu'nyahadits-hadits itu. Hadits-haditsitu sebenarnya adalahdha'if bukanmaudhu'.MenurutImam az-Zahabi, Ibnu al-Jauzitelah meffIasukkanbanyak sekali hadits-haditsyang kuat dan hasan ke dalanr Kitab al-Maudhu'aatnya.As-Suyuthi teiah menjawab kritikan lbnu al-Jauzi terhadaphadits-haditsJaami' Tinnizi dan lain-lain di dalam dua buah bukunya yang berjudul:"Al-Qaulu al-HasanFi az-Zubbi'An as-Sunan"dan "At-Ta'aqqubaat'AlaalMaudhu'aat".Tetapi bagi penulis,kritikan Ibnu a!-Jauziyang dikatakanbersifatterlalu keras itu baik sekali untuk menjagasunnahRasulullahs.a.w.Padasesetengah tempat kritikan beliau memangwajar. Banyakjugu haditsJaami' Tirmizi yang belum dikritik dan disentuhorangpadahalia juga bermasalah.
Ciri-Ciri Istimewa Yang TerdapatDi Dalam Kitab Jaami' Tirmizi Antara ciri istimewa kitab Jaarni' Tirmizi ialah: (l) Selain kitab Jaami' ia juga tnerupakankitab Sunan.(2) Hadits-haditsdi dalamnyatidak berulang-ulang. (3) Imarn Tinnizi mengemukakan dalil-dalil utarnasemuagolonganfuqaha'denganmengasingkal bab-babkhususuntuk mereka.Satutajuk bab diadakanuntuk rnenyokongaliran'ulama' Hijaaziyyin. Tokoh-tokohyang tennasukdalam aliran ini antaralainnya ialah Malik, Syafi'e, Ahmad dan lain-lain. Satu tajuk bab lagi diadakan^untuk menyokongaliran 'ulama' 'Iraq. Kufah atau Antara tokoh yang termasukdalam aliran ini ialah Sufuanats26
Tsauri, Abu Hanifah, Waki' dan lain-lain. (4) Di bawah setiap bab yang berkenaan dengan fiqh, dikemukakanpelbagai alirannya. Dengan itu kitab Jaami' Tirmizi bukan sahajarnerupakankitab hadits, malah dalarn masa yang sama ia juga merupakankitab ezaan perbandinganfiqh dan kitab yang mengandungiketerangantentangperbezaan-perb di antara aliran-aliran fiqh. Hakikat ini dapat dilihat umpamanyamelalui kata-kata sluu r',- 114,;c JiJlr Tirmizi: #r &i ris lra p jJl: ataurIJr &i j6i rrc,l* ...Ic, "iJt, 'ilmu yang dimaksudkanoleh beliau ialah para mujtahidin dari clJt J"t rb-,4 . Ahli pelbagai aliran fiqh. (5) Kedudukandan darjat sesuatuhadits dinyatakan.Selain itu yang terdapatdi dalam sanadjuga didedahkan.(6) Di bawah kelemahan-kelemahan setiap bab dikemukakansatu, dua atau tiga hadits. Hadits-haditsyang dipilih Imarn Tirmizi pada umumnya tidak dikemukakan oleh imam-imam hadits yang lain. Ia kemudiannyadisusulidengankatabeliau ... ;X-r J)j J,r'.+Ul
iaitu satuistilah khusus "/-l beliau yang menunjukkanbahawadi sanaterdapatjugu hadits-haditsyang diriwayatkan lain selainyangtelah dikemukakanoleh beliau. Hadits-haditsyang oleh sahabat-sahabat diisyaratkanoleh beliau melalui ... ..1)-i-r i)-i a.l- .+L+lld:
itu sesuaijuga dimasukkandi
bawah bab yang dikemukakanbeliau itu. Hadits-haditsyang diisyaratkanoleh tirmizi melalui isyarat ... ..,)j: iX ar- ,-,tJl .."#: itu mungkin betul-betul sama lafaznyadengan hadits yang dikemukakanoleh beliau di bawah sesuatubab. Mungkin juga hanyasama dari sudut ma'na atau kandungannyasahaja. (7) Imam Tirmizi biasanya akan meringkaskanhadits yang terlalu panjang.Beliau akanmengambilhanyabahagianyang diperlukandan berkenaansahajadengansesuatubab. Kerana itulah anda akan dapati hadits-haditsTirmizi selalunyaringkas dan pendek.Bentuk hadits yang ringkas dan pendek itu tentunyamudah dihafal dan diingat. (8) Jika sanadsesuatuhadits ber'illat (mempunyai kecacatan) atau mudhtharib (tidak tetap), Imam Tirmizi
akan
secaraterperinci.(9) Menghilangkankekeliruanyang rnungkin tirnbul rnenjelaskannya danpadanama-namaperawi yang mengelirukan..likaseseorangperawi itu terkenal nama panggilan(kuniah) atau nama gelarannya(laqab)juga dengannama sebenarnya, disertakan.Dan jika seseorangperawi itu terkenal dengannama panggilannya(kuniah). pula disertakan.Dengancara ini kekeliruantentangseseorangperawi nama sebenarnya tidak akan berlaku. Kadang-kadanglmam Tinnizi juga membincangkantentang seseorangperawi, sama ada ia memangmendengardaripadaorang yallg diriwayatkan 27
(4je .E:y) atautidak. ( l0) Jaami'Tirmizi disusunsecaratertib sesuatuhaditsdaripadanya dan cermat. Tajuk-tajuk babnya pula terang dan mudah difahami. Hadits-hadisdi dalamnyajuga senangdicari. (l l) Menurut lmam Tirmizi, hadits-haditsyangtersebutdi dalarnnya tidak ada yang ditolak oleh semua ahli fiqh. Pasti ada faqih yang menggunakannya, kecualidua hadits sahaja,iaitu: (a) Hadits tentangmenjama'kandua sernbahyang tanpa sebarangke'uzuran.Hadits itu dikemukakanoleh Tirmizi di bawah jr:o rsi JHilJl rrq C^+jr.# oL; L .-rl,r. Lihat haditsnya: j yt;,t=ar' ,;i^iYt .r. a+Jd ;i Ur; -'iAll -lr J*,: ++i; ii r *l-. ^l Jr--r C-"+JLi irl*t ;jl J,;.c;ni1;';j ,.ll ;c ,+u +i ei a-nj V ;i .rri ,X- clj+ jlli \- d*t.; J,+) J+!! Jl-! !.: Yr +F r;i i o:"iU ,wir; !rj,-;Jl Maksudnya:Kata Ibnu'Abbaas: "'Rasulullahs.a.w. telah menjama'kansembahyang 'Ashar 'Isyaa' Zohor dan danjuga sembahyang Maghribdan di Madinahdalamkeadaan ;,
i-,ir,
tidak ada sebarangketakutandan hujan." Kata perawi, maka ada orang bertanyaIbnu 'Abbaas, 'Abbaas: kenapaBagindas.a.w.berbuatbegitu?.lawabIbnu Bagindas.a.w. berbuatbegitu supayatidak menyusahkan umatnya.(Jaami' Tirmizi j.l m/s 314). (b) Hadits tentanghukum bunuh terhadappeminumarak. Hadits ini tersebutdi bawah 1- -r! ,ljili 4-,+l-,ll d .rt' ,.tlj .:.J+ti ;^i.lr ":-* ...r o1; " Lihat haditsnyaini: JS,;i tiir: .-j$ ;i f::i ,^ijr .f,*. -l- J*,,_rrJ". :ur*L ,i r Jr-, JUiJU o+*rd ;1' df- ,,1i J' .J+ j -^=Lci =;r-,' 5 ;rt*t" +*,lll # jl- ,1-lir:[.rl Maksudnya:Rasulullahs.a.w.bersabda:Sebatlahorangyang minum arak. Jika dia mengulangilagi rnerninumnyabuat kali keernpat,bunuhlahdia. (.laami'Tirmizij.5 m/s 355). Sebenarnya haditsini juga dipakaioleh fuqaha'.Dalam fiqh mazhabHanafi. hadits pertamadipakai sebagaijama' shuri. Hadits keduapula dipakai sebagaihukum berdasarkansiasah. (12) Kadang-kadangImam Tirmizi mengadakansatu tajuk bab menggunakanlafaz satu hadits sahih yang masyhur dan diriwayatkan oleh seseorangsahabat.Hadits itu diriwayatkanjuga oleh pengarang-pengarang kitab Sihah Sittahyanglain. Untuk mernbuktikan apayangdida'wabeliaudi dalamtajukbab,beliau bawakansatu hadits yang tidak masyhuryang diriwayatkanoleh seorangsahabatlain. Meskipunsanadhaditsyang dikernukakanoleh beliau itu lebih rendahtarafnyadaripada sanadhaditsyang dikernukakandi dalarntajuk bab, ia disusulidan diperkuatkandengan kata beliau: u)i-l ,...,)-i-l i)-i il- '-:LJld:
. Salahseorangfulan yang diisyaratkandengarr
kata .+Ul d-r tadi ialah sahabatyang meriwayatkanhadits yang dikemukakanbeliau di dalam tajuk bab. Faedahnyaialah selain memperkenalkanhadits yang tidak begitu 28
jika ia terdapatdi dalamhadits popular,dapatjuga beliau menyatakanapa-apakecacatan yang dikemukakanitu. AdakalanyaImam Tirmizi juga menyatakanapa yang kurang dan apayanglebih di dalamsesuatumatanhadits.(13) Boleh dikatakanapabilalmam Tirmizi mengemukakanhadits seseorangsahabatdi bawah sesuatutajuk bab, beliau tidak akan menyebutlagi nama sahabatitu dalam senaraiorang-orangyang beliau isyaratkandalam katanya: u)j-r u)j: ;)r atc ,-.,ul .r-sj
Akan tetapi ada juga beberapatempat yang
terkecualidaripadaqaedahini, di mana beliau menyebutpula nama sahabatberkenaan iri l:] 6's1r d ;Li L .:! 'Abdillah. sebagaicontohnya,Imam Tirmizi mengemukakanhadits Jaabir bin Selepas
dalam senaraiyangdiisyaratkanitu. Di bawah$ii
iu)l-r J:]l
mengemukakanhaditskeduadi bawahbab ini beliau berkata: t;-ll +
*;i: -,+LiJ- .:Sl "+-r J ,,li*j. Beliau menyebut-pulanama Jaabirdi dalamnya.Apa tujuan Imam Tirmizi
menyebutsemulanamaJaabirdi sini? JawabHafiz al-'Iraaqi,tujuannyamungkin untuk mengisyaratkankepada riwayat lain Jaabir yang juga berkaitan dan berkenaandengan tajuk bab. ( l4) Selalu juga selepas meringkaskanhadits yang panjang, Tirmizi mengatakan:l.-o;r -,si eX d-l i-:g a+ Maksudnya:Hadits ini punya kisah dan cerita yang lebih panjangdaripadaapayang disebutkanini. (15) Nama-namaperawi yang sama akan dibezakandengangelarannya.Misalnya Yazid, ada dua orang.Untuk membezakan dua orang yang bernamaYazid itu Imam Tirmizi akan berkata, Yazid al-Faarisi atau Yazid ar-Raqaasyi. Dua namapanggilanyangdikongsijuga akandibezakanoleh Tirmizi. Abu Haazim misalnya adalah nama panggilan untuk dua orang yang berbeza. la mengelirukan. Untuk membezakannyaImam Tirmizi akan berkata, Abu Haazim azZaahidatauAbu Haazim al-Asf a'i. Nama sebenarAbu Haazim az-Zaahrdialah Salamah bin Dinar al-Madini. Nama sebenarAbu Haazim al-Asyja'i pula ialah Salmanal-Kufr. Pendekkata Imam Ttrmrzi akan menghilangkankekeliruanyang mungkin timbul akibat daripada kesamaannama perawi-perawi. ( 16) Imam Tirmizi jugu kadang-kadang mengadakanbab tanpa tajuk (1-*j \
.+!) seperti yang dibuat guru beliau Bukhari
sebelumnya.Selepasmenukilkan hadits di bawahnya,beliau berkata: D[s al- .+LJl."'-: kepadahadits-haditsyangsema'nadengannya.Bab .r)i-r denganmaksudmengisyaratkan tanpa tajuk biasanyamengambilalih perkataan"Fasal". Ia bererti hadits di bawahnya masih berkenaandengan tajuk bab sebelumnya.la juga mungkin bererti hadits di bawahnya mengandungimasalah, pengajaranatau panduan yang masih ada kena 29
(17) Seringkali jugu selepasmengemukakan dengantajuk bab sebelumnya" ffrengenanya .-''tJl,r-s3 sesuatuhadits yang diriwayatkanoleh seseorangsahabat,Imam Tirmizi berkata: jx a,- denganmenyebutnama sahabatyang lain. Lalu selepasitu beliau kemukakan terus hadits sahabatyang diisyaratkantadi. Maka dalam keadaanini perlulahdifaharni haditssahabatyangdiisyaratkanoleh beliaudi dalamkata: #-: bahawaitulah sebenarnya j)-i *1.c-.,tJl itu. Misalnyadi bawah ;'sjtr;rS, d *Li *':!
Imam Tinnizi mengemukakal
satuhaditsyang diriwayatkanoleh'Abdullah bin Mas'ud. Lalu beliauberkata: *u'it d, ,f -! )\;: Jl- . Kemudianterus beliau kemukakanpula hadits Mu'az yang diisyaratkan g+=- .'''ir:' l'$ sesuatuhaditsImam Tirmizi mengatakan itu. (18) Selepasmengemukakan .'''ls lla . KeputuSanImam Tirmizi yang Sepertiini tidak atau .++-rc.'',.rr--l.a atau r-Si." menimbulkansebarangmasalahatau kekeliruan.Yang menimbulkankekeliruanialah ':''iJ->ba atau .''',lr'r'li-A apabilabeliau berkata:.+Jf .)^,,-C+- 5r-:. ba atauCf* +l-P r+:p ,j...,-:dan sebagainya.Apa ertinya semuaistilah-istilah ini? Ia kelihatan semacam bertentangan.Kalau sudah sahih kenapa pula dikatakan gharib (dha'if)? Bolehkah 'ulama' hadits sesuatuhadits itu sahih dan dalam masayang samaia juga dha'ifl Para telah memberitiga jawapan untuk menghilangkankekeliruanakibat penggunaanistilah bahawahadits itu: (a) hnarn Tinnizi mahu mengisyaratkan yang kelihatanbertentangan berkenaanadadiriwayatkanmelaluibeberapasaluranriwayat.Ada antaranyayangsahih, ada yang hasan dan ada juga yang gharib atau dha'if. (b) Hadits berkenaanpada 'ulama' sahih" Pada pandangandan penilaian pandangandan penilaian sesetengah 'ulama' yang lain ia hasan. Sementarapada pandangandan penilaian sesetengah 'ulama' 'ulama' hadits berbeza yang lain pula ia gharib. E,rtinyaialah para sesetengah pendapattentang taraf dan kedudukannyasesuai dengan syarat dan lltizam masingmasing. (c) Imam Tirmizi mengatakanbegitu bukan hanya untuk hadits yang dikernukakanbeliau sahaja.Salah satu daripadahukum yang dibenkan itu memang sesuaiuntuk hadits yang dikernukakanbeliau" Adapun yang dua lagi, ia tidak sesuai dengannya,malah ia sesuai dengan hadits-haditssahabatlain yang diisyaratkanoleh .rUl . Ertinya keputusanyang dibuat Tirmizi itu "#: "1adalah dengan mengambil kira hadits-haditslain yang sema'na dengan hadits yang lrA dikernukakanoleh beliau. (d) Menurut Hafiz al:lraqi, kata-kataTirmizi -J'^',."'',1'Lr ,+f misalnyaberertibagibeliau sifat haditshasanpadahaditsyangdikemukakanadalah
beliau dengankata: ..rX: j)s
Iebih kuat daripadasifat hadits gharib atau dha'if. Apabila Imam Tirmizi menyebutkan hasansebelumgharib,,itu bererti sifat hasanlahyang lebih kuat padanya.Tetapi jika gharib pula disebut dahulu, maka itu bererti sifat ghariblah yang lebih kuat padanya. Antara hadits yang boleh diterapkanqaedahyang dikemukakanoleh Hafiz al-'Iraqi ini 'Umar ialah haditsmarfu' yang diriwayatkanoleh Ibnu dibawah J+ c+:Vrd ;L+ L* .:! _;jr . Berikutialahhaditsnya:}^s"+-,j.lt r+ftjl ;a *ij ;>,1 ;rj 3r:-;.+i J A L,t o.l' :i,r.-l; #r .r' j; ;jr .1' ;$ C4-,jlJ4-. .t .J.i.*;] j;J Lt:ii ;+Jt iJt ijlj ;i rs; rjui .-r, F \-r-,f \r+-.. ba *r-,+qri Jrl u-,]i .J-,jl Jis -l,.. iil itl e+-,Jtl &_l Maksudnya:..Sernoga Allah
merahmati orang yang bersembahyang(sunat) empat raka'at sebelum
(bersembahyang)'Ashar." Bagi al-'Iraqi sifat hadits gharib pada hadits ini lebih kuat berbandingsifat hadits hasan.Ini keranaImam Tinlizi mendahulukanperkataangharib daripada perkataanhasan. (Lihat as-Suvuthi- Quut al-Mughtazi .j.l m/s 57, ulMubarakfirri-hth/utu ul-Ahwazij.2 m/s 4ln.(19) AdakalanyaImam Tirmizi hanya mengemukakan hadits gharib dan dha'if di bawah sesuatutajuk bab. Padahalada pun hadits sahih yang sesuai untuk tajuk itu. lmam Tirmizi sendiri bahkan ada rnengisyaratkan kepadahadits sahih itu dalam katabeliau: ..)-i-l uX, ei- ..-rLJl .#-r . Kenapa beliau tidak mengambil saja hadits sahih itu dan mengemukakannya denganlengkap di bawah tajuk bab berkenaan?Jawabnyaialah lmam Tirmizi mempunyaimaksudlain di situ. Maksud beliau ialah memperkenalkanhadits dha'if dan perawi-perawinya.Yang menjadipeganganbeliaudan lain-lain'ulama' dalarnbab berkenaan bukanhaditsdha'if yangdikemukakanitu. tetapisebaliknyahadits-haditssahihyangdiisyaratkanoleh beliau melalui katanya:uX: .l)j Jr- .:Ul .#-r . Hadits dha'if itu dikemukakanbeliau mungkin hanya sebagai syahid atau mutaba'at sahaja. (20) Ada juga ketikanya, setelah mengemukakanpendapatatau pandangantokoh tertentu tentang ma'na dan maksud sesuatuhadits, Imam Tirmizi mengkritik pendapatnyalalu mengulashadits berkenaarr pemahaman berdasarkan beliausendiri.
3L
Kitsb-Kitab Syarah Dsn Hasyiah Jaami' Tirmizi Para
'ulama'
muhadditsintelah memberikanperhatianluar biasa kepadaJaami'
Timrizi keranakelebihandan keistimewaannya yang sangatbanyak. Hasilnya lahirlah sekianbanyak syarahdan hasyiahyang dikarangmerekadi sepanjangsejarahpenulisan 'Aaridhatu kitab-kitabhadits.Antara syarahdan hasyiahnyayang popular ialah: (l) alAhwazi - Hafrz Abu Bakar Ibnu al-'Arabi al-Maliki m.256H. (2) Quut al-Mughtazi.lalaluddi as-Suyuthi m.91I H. (3) Syarah at-Tirmizi - Abu at-Thaiyyib al-Madani m.l109H. (4) SyarahTirmizi - SyeikhSirajAhmad Sarhindi.(5) Naf u Quut al-Mughtazi - 'Allarnah Damanti. Kitab ini merupakanringkasankepadakitab Quut al-Mughtazi karangan as-Suyuthi"(6) Syarah at-Tinnizi - Hafi,z Abu al-Fath Muhamnrad bin Muhammadbin Saiyyrdian-Naasasy-Syafi'em.734H. (7) Syarahat-Tirmizi - Syeikh 'Abdur Zainuddin Rahmanbin Ahrnad bin Rajab al-Hambali m.795H" (8) SyarahatTinnizi - SyeikhSirajuddin'Umarbin Ruslanal-Bulqiniasy-Syafi'em.805H.(9) Syarah Zawaa'id at-Tirmizi- SyeikhSirajuddin'Umarbin Ruslan.(10)HasyiahSyeikhAbu al'Abdul Hasan Nuruddin Muhammadbin Hadi as-Sindhial-Hanafi m. I 138H. ( I 1) Tuhfatual-Ahwazi- Maulana'AbdurRahrnanal-Mubarakpuri m.1353H.(12)Al-'Arfu asy-Syazi- MaulanaMuhammadAnwar Syahal-Kashmiri.Buku ini sebenarnya adalah hasil catitanseorangmurid MaulanabernamaMaulanaMuhammadChiragh.(13) AlKaukab ad-Durri - Maulana Rasyid Ahmad al-Ganggohim. 1323H. (14) Ma'arifu asSunan- MaulanaMuhammadYusuf al-Banoori.(15) BahrulMaazi - SyeikhMuharnmad Idris al-Marbawi. Bahrul Maazi adalah satu-satunyaSyarahTirmizi di dalam bahasa Melayu (Jawi lama). Ia sebenamyamerupakanSyarahkepada Mukhtasar Sunan atTimrizi. Walaupun ra hanya Syarah kepada Mukhtasar Sunan at-Tirmizi, namun perbincangannya agak meluasdan ia telah termuatdalam 9 jilid tebal. (16) Tuhfatul 'Uluur Ahna'i - Syeikhul Hadits Darul Deobandsekarang,Maulana Sa'id Ahrnad Palanpuri.Tuhfatul Alma'i adalahTaqrir (Syarah)Jaami' at-Tinnizi yanglengkapdalam bahasaUrdu.Ia dicetakmenjadi8 jilid.
32
