Ol{fL^€^/
j-^ f^i^/y^^
--,
'f^^"^l!lE#-'
DE S P O O R W E7^ GJ n (AMSTh^KDAM' ilMERSFOORT-WAGENINGEN-NUMEGEN
\\V KOH'ISTK \EI'.lUNI)lN(i \ A N
\MSTI,Hr)\M
MKT 1)1'N 1\1JN.
W. JAC. WERTHEIM, AhVUCVAT.
Met Spoor wegvaart
van Nedevland, waarop de door
den Hoer KAPPEIJNE VAN DE COPPELLO c s. voorgestelde Spoorwegen zyn aangeduid.
\MSTKKn\M, P. \ . V \ \ K\MI'FX k ZOON". 1 STT).
1,
^ - È
^^v?jifir.if^j^ • r-*»"
^a^^ri''
/
••*~-»—'*'-*=-»r,9«itoE5'*"ï^'^*^
DE SPOORWEG (AMSTERDAM) AMERSFOORT-WAGENINGEN-NIJMEGEN (KEULEN) De kortste verbinding van Amsterdam met den Rijn, DOOK
Mr. JAC.
WERTHEIM, ADVOCAAT.
rL^=l-^3-«-
AMSTERÜAM,
P. N. VAN KAMPEN & ZOON. 1S75.
\.
"
Dorh der den
\iigenbliok
ev^e'\ft
US'! ist der r e r h t e Mann. (TÖTIIE.
> Gedrukt bij de Erven II van Munster & Zoon.
1 ^
De waterweg van Amsterdam naar den Rijn is voor liet verkeer geheel onvoldoende en 41 kilometer langer dan die van Rotterdam ^). Tegen
een groot Sclieepvaartkanaal door de
Geldersclie
vallei,
waardoor
de waterweg van
Amsterdam belangrijk zoude verkort worden, bestaan gewichtige bezwaren en zijn de eischen der verdediging niet overeen te brengen met die der Scheepvaart ^). Het aandeel der hoofdstad in den Rijnhandel wordt schier telken jare bescheidener en ingekrompen, om misschien na verloop van eenigen tijd tot de historische herinnering te behooren '). Voor '20 jaren bedroeg het aandeel van Amster1) Amsterdam naar Dodewaard 134 kilometer. Eotterdam „ „ 98 „ 2) Begrooting 1874. Hoofdstuk V, M. v. A ") De heer s'JACOB, Tweede Kamer 4 Dec. 1874.
4 dam in de Rijnvaart nog 24 pet., thans niet meer dan óYs percent ^). Zal de aanstaande openstelling van het Noordzee-Kanaal, die groote gevolgen hebben die velen daarvan
verwachten,
dan moet
Amsterdam in
betere verbinding met Duitschland gebracht worden.
Hoe onvolkomener de waterweg, hoe meer
belang bij goede Spoorwegverbinding. De Spoorwegen naar en van Duitschland zijn de groote factoren van den tra.nsito-handel OHet verkeer met N o o r d-Duitschland is door den Oosterspoorweg, die Amsterdam met NoordDuitschland verbindt, veel verbeterd, zoodat de hoofdstad thans kan kiezen tusschen twee concurreercnde lijnen (Ooster- en Ned. Rijnspoorweg). Naar M i d d e n - en Z u i d - D uit schland bestaat verbinding per Ned. Rijnspoorweg, die evenwel de vrachten van en naar Rotterdam lager dan voor Amsterdam heeft gesteld 'X omdat van eerstge1) Kamer van Koophandel en Fabrieken te Amsterdam, Verslag over lS7b, blz. 145. 2) Kamer van Koophandel en Fabrieken te Amsterdam, Verslag over 1872, blz. 143. •i) Kamer van Koophandel en Fabrieken te Amsterdam, Verslag over 1872, blz. 129,
5 noemde plaats de concurrentie met den waterweg grooter is dan van laatstgenoemde. De Spoorwegverbinding v i a Elten en Cleve Avordt des winters, dus als de vaart gestremd en spoorwegvervoer meer dan ooit behoefte is, dikwijls gestaakt; het traject te Griethausen was in 1871 68 dagen buiten werking. Van daar dat, toen het Avetsontwerp tot aanleg voor rekening van den Staat van den Spoorweg Arnhem—^Nijmegen bij de Tweede Kamer in behandeling kwam, de Raad der Gemeente Amsterdam in zijne vergadering van den SO^^^"" April 1873 met 18 tegen 9 stemmen aannam het voorstel van den Heer RAHUSEN, om een adres aan de Tweede Kamer te richten, Avaarin de belangen van Amsterdam
bij
den
werden ontwikkeld
Spoorweg en
op
Arnhem—Nijmegen de
aanneming van
het daartoe strekkend Avetsontwerp werd aangedrongen. Bij de beraadslaging bleek, dat men de lijn Arnhem—Nijmegen daarom vooral wenschte, omdat daardoor de lijn Amersfoort—Wageningen— Eist—Nijmegen mogelijk werd. Kwam die lijn tot stand, dan zou de weg tusschen Amsterdam en
6 Keulen aanzienlijk verkort worden en volgens den Heer
RAHUSEN
//Amsterdam de Rijnspoor geheel
kunnen missen." De Heer
VAN DER TOORN
zag er zelfs geen be-
zwaar in voor eene dergelijke lijn, een derde verbinding met het Duitsche Spoorwegnet, de hoofd-
en koopstad
zoo overwegend
waarbij belang
heeft, een subsidie te verleenen. De Heer
D A V I D J . C. VAN L E N N E P ,
die tot de
minderheid behoorde, meende, dat zoo lang niet een tweede concurreerende lijn tot stand komt, de Spoorweg Arnhem—Nijmegen voor Amsterdam geen waarde heeft, en betoogde dat het belang van Amsterdam waarlijk komen
bij
dien
Spoorweg alleen
dan
gebaat zou worden, als het tot stand der lijn
legenheid
Amersfoort-Wageningen-Elst
aanbiedt
om te kiezen tusschen
geden
Ooster- en den Rijnspoorweg. Hij achtte het daarom zeer wenschelijk dat de aanleg van laatstgemelde lijn krachtig werd bevorderd, hetzij door staatsaanleg of des noods met subsidie of renteguarantie van den Staat of van de Gemeente. Ook de Kamer van Koophandel en Fabrieken te Amsterdam wendde zich bij adres tot de Tweede
7
Kamer tot ondersteuning van het wetsontwerp Arnhem—Nij megen. In het zeer belangrijke artikel van den Heer Mr. N. J. DEN TEX over de Nederlandsche Spoorwegen 1867/1872 ') wordt de lijn Amsterdam — Amersfoort — Zutphen
als zeer gewichtig voor
Amsterdam beschouwd, met bijvoeging dat zij nog o-ewichtisfer zou worden, wanneer van Amersfoort over Wageningen naar Eist een lijn gebouwd Averd aansluitende aan den Staatsspoorweg Arnhem— Nijmegen. Bij de behandelhig in de Tweede Kamer van de begrooting voor de Staatsspoorwegen over 1874 werden door den Heer VAN HOUTEN, met de dien afgevaardigde eigen helderheid, ruime beginselen van Spoorwegpolitiek gesteld.
Hij zeide in de
zitting van den 2'^"! December 1873 o. a. ////Op de Spoorwegen moet men hebben veel verkeer en een onbelemmerd verkeer. Een onbelemmerd verkeer krijgt men wanneer de groote verkeerslijnen in ééne hand zijn. Onder lijnen versta ik hier t r a c é s , verbanden van lijnen, die hoofdpunten vereenigen. 1) staatkundig en Staathuishoudkundig jaarboekje over 1873,
8 Men heeft dus bij Spoorwegen twee regelen in acht te nemen • vooreerst zooveel mogelijk concurreerende t r a c é s voor de groote verkeerwegen in het leven te roepen, en ten tweede zooveel mogelijk te zorgen, dat elk t r a c é in eene hand zij."" Aan
deze beide vereischten beantwoordt de
Spoorweg Amsterdam — Amersfoort — Nijmegen volkomen.
Er wordt een concurreerend
tracé
tegen den Rijnspoorweg verlcregen, waarvan de noodzakelijkheid geen betoog behoeft. Wanneer aan de Hollandsche Spoorweg-Maatschappij ook de exploitatie van Amersfoort t o t Nijmegen gegund wordt, dan zal het verkeer van Nieuwe Diep tot Nijmegen in ééne hand zijn, om op de laatstgemelde plaats aan te sluiten aan de Rheinische Eisenbahn. die c^. 820 kilometer spoorweg in exploitatie heeft (van Nijmegen naar Keulen — Bingen — Trier etc.). Op lange lijnen verkrijgt men directe verbinding en het vervoer wordt op de kortste afstanden geconcentreerd. Zoodra de lijn Nijmegen—Venlo wordt gemaakt en daaraan zal, ook om politieke redenen, gevolg moeten gegeven worden, zal de lijn Amer&foort—
9 Nijmegen ook een concurreerend t r a c é worden voor het vervoer tusschen Amsterdam en Venlo OVenlo, dat een spoorwegknoop vormt, te bereiken, is thans reeds voor Amsterdam van belang; het zal het te meer worden, naarmate aan den linker Rijnoever, tusschen de Roer en het Luiksche Kolenbekken meerdere kolenmijnen in exploitatie worden gebracht. Vordert het belang van Amsterdam, zooals hierboven is aangetoond, den aanleg van de lijn Amersfoort—Nijmegen,
niet minder is het voor de Hol-
landsche Spoorweg-Maatschappij van het hoogste gewicht die lijn te exploiteeren. Niet alleen dat die Maatschappij daardoor direct in verbinding komt met de machtigste SpoorwegMaatschappij aan den linker Rijnoever, maar de opbrengst van de reeds in exploitatie gebrachte lijn Amsterdam—-Amersfoort
(43 kilometer) zal
door de aan te leggen lijn Amersfoort—Nijmegen (49 kilometer) aanzienlijk worden verhoogd. In de Economist over 1873 ^
wordt als een
i) Zie Bijlage: Afstand van Kilometers. 3) De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij over het jaar 1872. De Economist, 1873, blz. 536.
10 laag cijfer geschat een opbrengst van / 10.000 per kilometer, hetgeen bij exploitatie-kosten a 50 pCt., over de bestaande 43 kilometer, jaarlijks ruim / 215.000 meer aan de Hollandsche Spoorweg-Maatschappij zou opbrengen. De goederen door die Maatschappij aangevoerd van Noord-Holland en de Zaanstreek, eene nijvere streek waar in de laatste jaren het aantal fabrieken en trafieken sterk is toegenomen en voor Nijmegen, Arnhem. Midden- en Zuid-Duitschland bestemd, zullen te Amsterdam niet aan den Rijnspoorweg behoeven overgegeven te worden, maar door de Hollandsche Maatschappij ook verder over 92 kilometers op eigen lijn vervoerd kunnen worden. Dat over dergelijke lange trajecten een laag tarief mogelijk en een snel doorloopend verkeer verzekerd wordt, springt in 't oog en dit zijn de beide groote factoren die de handel eischt en aan.de SpoorAvegen die daaraan voldoen kunnen, een groot verkeer verzekeren Moge het wellicht verwondering wekken, dat bij zulke daadzaken de Hollandsche Spoorweg-Maatschappij de concessie voor de lijn Amersfoort— Nijmegen nog niet heeft aangevraagd, bij nadere
11 beschouwing is er, ook bij erkenning van het groot belang dier lijn, niets vreemds in, dat zulks tot heden nog niet door haar geschied is. De HoUandsche
Spoorweg-Maatschappij, eene
solide hoUandsche onderneming, heeft op dit oogenblik de lijn Amersfoort—Zutphen in aanbouw en gecontracteerd om de lijn Zutphen-—Winterswijk te exploiteeren; bovendien zullen nog eenige jaren verloopen alvorens de overbrugging der Waal bij Nijmegen voltooid is, — waarom dan nu reeds meerdere lasten en moeite op zich te nemen V Tot op zekere hoogte kan een dergelijke beschouwing beaamd worden, maar mag Amsterdam en zijn handel zich daarbij neerleggen, aan den vooravond dat een nieuw tijdperk van handelsleven door het Noordzee-Kanaal zal geopend worden? Of moet niet veeleer alles worden aangewend om als dat grootsche Averk voltooid zal zijn, aan Amsterdam dan ook de middelen te verzekeren om de aangebrachte goederen naar Duitschland, die groote consumtie-markt, te vervoeren? Mag Amsterdam er lijdelijk in berusten, dat bij alle ontwerpen voor uieuwe Spoorwegen, ook bij het thans voorgestelde wetsontwerp, onmiskenbaar
12 op den voorgrond treedt: nieuwe en betere verbinding van de havens van Rotterdam, Vlissinoen,
Harlino;en
en
üuitschland en
zelfs
Brouwershaven
met
Amsterdam in zijn ouden
toestand gelaten wordt V Is het dan waar, wat de Heer RAHUSEN in den gemeenteraad te Amsterdam zeide, //dat Amsterdam wel eens te lax is, waar het zijne belangen geldt V" Ons komt het voor dat Amsterdam een gunstig tijdstip ongebruikt voorbij zou laten gaan als ze niet bij
Regeering
en Vertegenwoordiging het
voorgestelde wetsontwerp in het algemeen ondersteunde en er te\^ens op aandrong dat de lijn Amersfoort—Nijmegen voor rekening van den staat aangelegd of een aanzienlijk subsidie daarvoor wordt verleend aan eene particuliere maatschappij. Door de lijn Amersfoort—Nijmegen
verkrijgt
Amsterdam de k o r t s t e verbinding met Middenen Zuid-Duitschland, k o r t e r dan Rotterdam thans over Venlo bezit of volgens de geprojecteerde lijn Dordt — Eist — Nijmegen kan verkrijgen •^). Daardoor zal Amsterdam, dat thans hoogere
1) Zie Bijlage: afstand van Kilometers.
13 spoor weg vrachten moet betalen dan Rotterdam, in beteren en voordeeliger toestand geraken, op die wijze zooveel mogelijk vergoeding vinden voor den langeren en kostbaarderen waterweg naar den Rijnen e e n g r o o t d e e l v e r k r i j g e n v a n h e t verkeer grens
van
het
liggende
aan groote
m e t de N o o r d z e e .
onze
Oostelijke
Duitsche
Rijk
/^'
S6
9S o
B
©
3
3.
i
"^
"*
~-' '
-
:;
Ü
1—'
-
—
p-
-
«
^
r-t-
5
CC
_^
CD
o" o
O
's
o t3-
CP
o
I-j
CD
<
en?
2 . C3
'^
t3
• ^
1 CD
5'
1
.
o o o
CD B
c^ H
q:5
CD" O crr-
P J
2
B
bd
CD
O
ö
CD
tS:
B CD
S, B
-1 PJ
aq
CD
CD B
B-
1
P
Si
CL,
3
B'
CD CD
p •a
B
•TS
o o
CD 05 r+ CD
^
P
O^
2
^
C3
(SO.
B"
er?
-3-
o
o
p
^
P3 H
1 §
GO •
1—'
CD
ö
B
•
O
o
.
; c-K
r 2 p
c't-
|i
t
«6
3
1^ CD
•
s ^ — •
ÜT
CC
)—'
V-*
o< ÜO)i ü»
to ca co
bo ti^ h(^
tO H^
--1
to t o t o t o t o OJ t o *>- C5
to
to
rf^ to
h4iI-'
t o ïO Ox C^^ t o <:D 1K
^
'
'
.
.
'
"^
~*
• ^
~'
• ^
-^
C
t5
i-H
H •73
CD
•
> ^
B O
ff
o
crq
B
ó g. S" S
I-H
B
CD
a P
CD
CO
CD
CD
3
:5
CD
p
crq
1—'
""*
CD O
B^ o
3
ct> c
^
^
>
1—I
/
5^ a^
:3-
o
o
CD
er?
cri-
t-t-
^
CD
'
b
a> o
-1 03
B o
-> "*
^H
b > O g CD fi.
B
^
'
c-t-
SS
De afstan Afde
CD
B
B
w o
5
O
S
1
I
mr'
1
I
VERKLARING VAN DE KAART.
Spoorweg (Amsterdam) Amersfoort Veen endaal—Valburg—Nij megen Goch (Keulen)
(rood).
Spoorwegen wier aanleg verzekerd schijnt
(groen).
Spoorwegen volgens het wetsvoorstel van den Heer KAPPBIJNE VAN DE CoppELLO C S
(groen).
' ^ ' • " " fr-1
\
T "if^-"^- ••"'^
\
J
4 * 1
11.
"•1 w4Wi*'^^" " " ' • / W ^ - t > ^ 3 ; .
^ » <:>.-*
Photo ittk A KroojL
proccde'
Asser.
.y
~\
