4to---

RAADSGRIFFiE DORDRECHT

Deloitte

Ontvangen: 1 0/5" Griffier: ^f%f Gemeenteraad Presidium Commissie Griffie DIV team 2

r

. A\'" -,'•

Li^ Deloitte Accountants B.V. Wilgenbos 4 3311 JX Dordrecht Postbus1165 't 3300 BD Dordrecht

5^a5i^£___™ rsp™,- — "- r • _ - ^

ku .—"'— ,u,v* npa/4to--n /r

-

/I

.^ "V

o/.-I

r,--.A

'Tel: (078) 6112500 Fax:(078)6112577 www.deloitte.nl

tiG 2333

AF «*

!- •

Gemeente Dordrecht

12mei2009

Op alle contractuele relaties van Deloitte zi(n de algemene voorwaarden van Deloitte, welke zijn gedeponeerd bij de Griffie van de Arrondissementsrechtbank te Rotterdam onder aktenummer 84/2004 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamervan Koophandelte Rotterdam onder nummer 24362853.

Member of Deloitte Touche Tohmatsu

Deloitte Deloitte Accountants B.V. Wilgenbos 4 3311 JX Dordrecht Postbus1165 3300 BD Dordrecht Tel: (078) 6112500 Fax:(078)6112577 www.deloitte.nl

o

Aan de leden van de gemeenteraad van de gemeente Dordrecht t.a.v. de griffie Postbus 8 3300 AA DORDRECHT Datum

Behandeld door

Ons kenmerk

12 mei 2009

drs. I.L.J. Visser

09R0602/CK/55013112128160

Onderwerp

Uw kenmerk

Accountantsverslag jaarrekening 2008 gemeente Dordrecht Geachte leden van de raad, Wij hebben de jaarrekening 2008 van de gemeente Dordrecht gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder eindverantwoordelijkheid van het college van burgemeester en wethouders. Dit accountantsverslag be vat onze belangrijkste bevindingen. Bij de jaarrekening 2008 hebben wij op 12 mei 2009 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. In de managementsamenvatting zijn de belangrijkste bevindingen en adviezen kort en overzichtelijk weergegeven en is de prioriteit aangegeven van onze adviezen. Deze bevindingen doen geen afbreuk aan ons oordeel. Deze samenvatting kunt u gebruiken om gedurende de komende periode de follow-up van de bevindingen en adviezen te bewaken. Het verslag zelf is een nadere toelichting op deze bevindingen. Wij vertrouwen crop u hiermee van dienst te zijn en stellen het op prijs om dit verslag met u te bespreken en uw eventuele vragen te beantwoorden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V.

D. Vermaas RA

Bijlage(n): Accountantsverslag jaarrekening 2008 in 75-voud.

Op alle contractuele relaties van Deloitte zi]n de algemene voorwaarden van Deloitte, welke zijn gedeponeerd bij de Griffie van de Arrondissementsrechtbank te Rotterdam onder aktenummer 84/2004 van toepassing. Deloitte Accountants B.V. is ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24362853.

Member of Deloitte Touche Tohmatsu

•Bi

De belangrijkste bevindingen en daaraan gekoppelde adviezen hebben wij in deze paragraaf opgenomen. De onderwerpen met een hoge en middelhoge prioriteit vragen de komende periode uw aandacht. Wij adviseren u bovenstaand schema in uw interne rapportages te gebraiken om de follow-up van de bevindingen te bewaken.

, v ";

* „- -,;

1

o

o •J

.

1 . , '>>

11

! *

-.

'

<

^'•'''''V'/'.

•Jp:'X: { ;i >"-Of

i-(

' ', \ ••

f (

Deloitte 12 mei 2009 09R0602

•} "'•

1.

> 1

1 1.1 Opdracht 1.2 Onafhankelijkheid

1 3

2.1 Samenvatting bevindingen interne beheersing 2008 2.2 Proces samenstellen en controle jaarrekening 2008

4 4

4

2.

--;

3.

)

-.., 5 J

i 3

3.1 Accountantsverklaring 3.2 Interne audits rechtmatigheid 3.3 Overige rechtmatigheidsbevindingen 3.4 Wijzigingen inde grondslagen en-schattingen 3.5 Financiele vaste activa - deposito Usland 3.6 Grondexploitaties 3.6.1 Algemeen beeld 3.6.2 Gevolgen kredietcrisis grondexploitaties 3.6.3 Beleid rondom resultaatverwerking en weerstandsvermogen 3.6.4 Stadswerven 3.7 Vorderingen 3.7.1 Vorderingen gemeenschappelijke regelingen 3.7.2 Overige vorderingen 3.8 Wet maatschappelijk ondersteuning (Wmo)

5 5 6 7 7 7 8 8 9 9 10 11 11 11 12

4.1 Ontwikkelingen 4.2 Fouten en onzekerheden SiSa 4.3 Afrekening GSBHI (2005-2009)

13 13 13 14

4

^

5

J

en

5.1 Resultaat 5.2 Reserves

en

15 15 16

16

7. Tot slot

17

1-

1

Deloitte i 12 rnei 2009 09R0602

Door middel van het controleprotocol en het plan van aanpak accountantscontrole 2008 d.d. 27 oktober 2008 met het kenmerk 08C0366 heeft u ons opdracht gegeven voor de controle van de jaarrekening 2008 van uw gemeente. Wij hebben met u afgesproken dat wij tijdens de controle specifiek aandacht besteden aan de onderstaande onderwerpen. •

Ontwikkeling op samenwerkingsgebied binnen de GR Drechtsteden

•

Investeringen

•

Kosten

»

Treasury

•

Grondexploitaties

Daarnaast hebben wij specifiek aandacht besteed aan de gevolgen van kredieterisis voor uw gemeente. Onze controleaanpak bestaat in hoofdlijnen uit drie fasen: de risicoanalyse, de interim-controle en de jaarrekeningcontrole.

Risicoanalyse

O

Onze controle start met het maken van een analyse van de risico's waar u als gemeente mee te maken heeft. Deze risicoanalyse zien wij als een gezamenlijke actie van ons controleteam en vertegenwoordigers van uw gemeente (bestuur, management) en maakt deel uit van ons preauditgesprek. Het doel hiervan is op basis van gezamenlijke kennis van uw organisatie en uw omgeving en branche tot een zo volledig en bruikbaar mogelijke risicoanalyse te komen die als stevige basis voor de verdere controlewerkzaamheden kan dienen. Het gaat hierbij primair om de externe risico's en de risico's hi de bedrijfsvoering. Bij deze inventarisatie ligt primair de focus op de risico's hi de processen die leiden tot mutaties hi de jaarrekening en de realisatie van de programma's.


Interim-controle Onze risicoanalyse en daarop gebaseerde controleaanpak richten zich niet uitsluitend op de jaarrekening zelf maar ook op het systeem van interne beheersing. Hoe beter dat systeem functioneert hoe meer zekerheid bestaat dat betrouwbare informatie wordt opgeleverd, zowel tussentijds als bij de jaarverantwoording. Omdat deze interne beheersing het gehele jaar goed dient te functioneren, hoeven wij met de aanvang van onze controle niet te wachten totdat de jaarrekening gereed is. Onze controle vindt daarom voor een belangrijk deel reeds hi de tweede helft van het boekjaar plaats. Wij onderzoeken tijdens de interim-controle de proces- en programmarisico's om te bepalen of hierin voldoende beheersmaatregelen (de AO/IC) zijn getroffen. Het product van deze fase van de controle is een managementletter met daarin opgenomen verbeterpunten ter verdere optimalisatie van de interne beheersing. De managementletter is op 26 november 2008 aan het college van burgemeester en wethouders aangeboden.

Jaarrekeningcontrole Bij de Jaarrekeningcontrole stellen wij vast of de jaarrekening is opgesteld volgens de geldende verslaggevingsvoorschriften (het BBV) en of de posten hi de jaarrekening juist, volledig en betrouwbaar zijn en de baten en lasten en balansmutaties rechtmatig tot stand zijn gekomen. Ook stellen wij vast dat de posten goed zijn toegelicht. Bij deze controle hanteren wij bepaalde marges. De maximaal toe te passen marges zijn vastgelegd in het Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten (het BAPG). U heeft deze marges hi uw eigen controleverordening overgenomen. Deze goedkeuringstoleranties zijn:

Fouten in de jaarrekening (% lasten) Onzekerheden in de controle (% lasten)

Goedkeurend

Beperking

<1%

>1%<3%

<3%

>3%<10%

Oordeelonthouding _

> 10%

Afkeurend >3% _

Onze controle houdt hi dat wij niet alle posten controleren. Onze aanpak heeft als doel om belangrijke onjuistheden en onrechtmatigheden te ontdekken. Het product van de Jaarrekeningcontrole is de accountantsverklarhig bij de jaarrekening en een verslag van bevindingen. In het verslag van bevindingen worden fouten en onzekerheden gerapporteerd die de door u vastgestelde rapportagetolerantie overschrijden en worden overige bijzonderheden die van belang zijn voor de behandeling van de jaarrekening door uw raad gerapporteerd (zoals de fhianciele positie van de gemeente, ontwikkeling met betrekking tot het grondbedrijf en de grote projecten). U hebt de rapporteringtolerantie gesteld op > € 100.000.

Deloitte 12 mei 2009 09R0602 Dit betekent dat wanneer wij een fout of onzekerheid van € 100.000 of hoger bij onze controle aantreffen wij deze altijd hi het verslag van bevindingen opnemen. De accountantscontrole is dan niet specifiek gericht op het vinden van een fout of onzekerheid met een omvang van € 100.000 of hoger, maar geconstateerde fouten of onzekerheden van deze omvang moeten wel aan de gemeenteraad bekend worden gemaakt Tevens wordt een aantal wettelijk verplichte tabellen opgenomen ten behoeve van de informatievoorziening in het kader van Single audit Single information. De doelstelling van de controle is het afgeven van een accountantsverklaring bij de jaarrekening van de gemeente Dordrecht. In dit accountantsverslag geven wij een toelichting op de bevindingen naar aanleiding van de controle.

Onze werkzaamheden voor de gemeente Dordrecht zijn onder te verdelen hi controlegerelateerde diensten en adviesdiensten. In de volgende tabel zijn de door Deloitte geleverde diensten in het verslagjaar 2008 aangegeven: Controle serelateerde diensten Controle jaarrekening 2008 * Controle bijzondere verantwoordingen 2008 * Controle fractievergoedingen Adviesdiensten Fiscale advisering •

Administratieve ondersteuning

Op grond van de door ons getroffen maatregelen en de communicatie met u hierover zijn wij van mening dat onze onafhankelijkheid in voldoende mate is gewaarborgd.

Deloitte O

O O

O ^••t,

' '••••'

4 12 mei 2009 09R0602

2.

2,1 Als onderdeel van de Jaarrekeningcontrole hebben wij hi September 2008 een interim-controle uitgevoerd. Deze interim-controle is primair gericht op de opzet, het bestaan en de werking van maatregelen van administratieve organisatie en interne beheersing (AO/BB), voor zover van belang voor onze controle op de betrouwbaarheid van de in de jaarrekening opgenomen gegevens. Onze bevindingen, voortvloeiend uit de interim-controle, zijn vastgelegd in een gedetailleerde managementletter d.d. 26 november 2008 (kenmerk: 08R1672).

'"'!

~\ • '") ) }

^

De afgelopen jaren zijn binnen de gemeente veel verbeterhigen aangebracht om de financiele beheershig te versterken. Als voorbeelden noemen we de onderwerpen subsidies, de interne rechtmatigheidsaudits en de interne beheersing en informatievoorziening over projecten. Uit de managementletter komt naar voren dat uw aandachtgebieden vooral liggen hi het maken van afspraken met het Service Centrum Drechtsteden (SCO) over de taakverdeling van de financiele beheersing van de processen van de gemeente. Bijvoorbeeld over de beheersing van debiteuren, nog te betalen bedragen, memoboekhigen en personeelskosten. Het feit dat dit een aandachtspunt is voor de gemeente is overigens begrijpelijk, gezien het feit dat nog sprake is van een relatief nieuwe situatie. Verder hebben wij verbeterpunten aangegeven met betrekking tot de dossiervorming van projecten, doorlooptijden hi de verwerking van facturen en de waardering van de grondexploitaties.

Wij zijn op 16 maart 2009 gestart met de controle van de jaarrekening 2008. Bij de start van de controle was een concept-balans, inclusief SiSa-bijlage aanwezig met specif icaties van te controleren posten. In vergelijking tot de controle van de jaarrekening 2007 is het proces van het samenstellen en controleren van de jaarrekening aanzienlijk vervroegd. Tijdens de controle van de jaarrekening heeft een beperkt aantal correcties plaatsgevonden met betrekking tot het resultaat en de presentatie van de toelichting op de balans. De controle van de tussenrekenhigen, debiteuren en crediteuren is moeizaam verlopen. Dit werd veroorzaakt door het feit dat 2008 het eerste jaar was van de overgang naar het Service Centrum Drechtsteden. Hierdoor was het nog wat "wennen" aan alle kanten qua taakverdelhig en Hep de informatievoorziening niet optimaal. Wij stellen voor het proces te evalueren om de leerpunten te benoemen en voor 2009 verbeterpunten te formuleren. Evenals hi 2007 heeft de controle van de grondexploitaties voorafgaande aan de controle van de jaarrekening van de gemeente hi januari en februari plaatsgevonden. Hierdoor is het aantal correcties met betrekking tot grondexploitaties tijdens onze Jaarrekeningcontrole beperkt gebleven, omdat deze reeds waren verwerkt.


3.

Op 12 mei 2009 hebben wij u de goedkeurende accountantsverklaring bij de jaarrekening 2008 separaat toegezonden. De goedkeurhigstolerantie voor fouten bedraagt € 6,8 miljoen (1% van de totale lasten inclusief toevoegingen aan reserves). De geconstateerde fouten voor zowel rechtmatigheid als het getrouwe beeld liggen binnen de marge om tot goedkeuring over te gaan. Het totaal aan niet gecorrigeerde fouten hebben wij in onderstaand overzicht opgenomen, ingedeeld naar getrouwe beeld, rechtmatigheid, en de invloed hiervan op het resultaat van 2008. Deze fouten hebben het exploitatieresultaat van uw gemeente niet beinvloed. Fouten

Rechtmatigheid

Invloed resultaat

Nvt

Nvt

Nvt

- Subsidies

Nvt

€ 360.000

Nvt

- Betalingen

Nvt

€ 240.000

Nvt

Fout rechtmatigheid tevens getrouwheid

Getrouwe beeld

Onrechtmatige financiele beheershandeling zonder direct financieel effect

Totaal fouten

€600.000

De rechtmatigheidsfouten binnen de subsidies hebben betrekking op het niet verrekenen van overige inkomsten met de subsidies en het niet "afromen" van een reserve bij een gesubsidieerde instelling. De rechtmatigheidsfouten van de betalhigen hebben betrekking op een dubbele betaling en een betaling aan een onjuiste externe partij. In 2009 is actie ondernomen om deze fouten te herstellen. In dit hoofdstuk rapporteren wij u verder de belangrijkste bevindingen ten aanzien van de jaarrekening 2008. Onze bevindingen hebben betrekkingen op zowel de aspecten getrouwheid als rechtmatigheid.

Deloitte 6 12 mei 2009 09R0602

3.2 De gemeente voert in het kader van de rechtmatigheidscontrole interne audits uit naar de belangrijkste financiele processen. Wij hebben hi onze managementletter aangeven dat nog een flinke inspanning moest worden verricht om alle interne controles op het gebied van rechtmatigheid uit te voeren. In de loop van de controle van de jaarrekening 2008 was dit punt afgewikkeld. Over 2008 zijn door het interne auditteam van uw gemeente onderzoeken uitgevoerd naar de processen: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Subsidieverstrekkingen Kas Stadswinkel Aankoop gronden Inkopen en aanbestedingen Betalingen Treasury

Tevens heeft het auditteam de begrotingsrechtmatigheid getoetst aan de hand van de jaarrekening 2008. De volgende uitkomsten van de interne controle hebben wij betrokken in onze accountantscontrole van de jaarrekening: • Uit de audit voor de processen treasury en aankopen gronden volgen geen rechtmatigheidsfouten. • Bij de interne controle op de subsidies en betalingen zijn voor ongeveer € 360.000 respectievelijk € 240.000 aan onrechtmatigheden geconstateerd (zie onderdeel 3.1. van dit rapport voor een toelichting) • Uit de audit met betrekking tot de inkopen en aanbesteding volgen geen fouten op het gebied van de externe wet- en regelgeving die meewegen in ons accountantsoordeel met betrekking tot de rechtmatigheid. Wei zijn enkele onrechtmatigheden geconstateerd ten opzichte van het interne beleid. Omdat het interne beleid niet tot het normenkader voor de accountantscontrole behoort, hebben deze bevindingen geen invloed op ons accountantsoordeel. Wij merken nog op dat de interne audit met betrekking tot de inkopen en aanbestedingen nog niet was afgerond tijdens onze controle en adviseren de gemeente in 2009 prioriteit te geven aan de audit van deze processen. • Uit de interne audit op de begrotingsrechtmatigheid volgen geen rechtmatigheidsfouten. Bij onze controle hebben wij de aanpak, uitvoering en de uitkomsten van de interne controles beoordeeld. Onze conclusie is dat de kwaliteit van deze controles goed is. De geconstateerde fouten hebben wij meegewogen in onze foutenevaluatie van de controle van de jaarrekening 2008.


)

} ' j

-,

3.3 Voor gemeenten geldt op grond van de Wet Fido een limiet ten aanzien van opgenomen leningen met een looptijd korter dan een jaar. Uit de paragraaf Treasury van het jaarver slag blijkt dat hi de eerste twee kwartalen van 2008 sprake was van een overschrijding van de kasgeldlimiet van € 5,9 miljoen en € 12,6 miljoen. De overtredingen van de wet Fido leiden tot onrechtmatigheden. In de kadernota 2008 van het Platform Rechtmatigheid Provincies en Gemeenten (PRPG) is aangegeven hoe omgegaan moet worden met overtredingen van de wet Fido. Onrechtmatigheden inzake de kasgeldlimiet worden alleen gerapporteerd en wegen niet mee naar het accountantsoordeel inzake de rechtmatigheid, omdat aan deze overtredingen van de wet Fido geen (directe) financiele ge volgen zijn verbonden.

3.4 J 'J , )

in de

en

In de jaarrekening 2008 van uw gemeente is een stelselwijziging doorgevoerd. Met ingang van 2008 worden in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV) de resterende middelen van derden (met name Nederlandse overheidslichamen) met een specifiek bestedingsdoel gepresenteerd als overlopende passiva in plaats van als voorzieningen. Deze stelselwijziging is op een juiste wijze in de jaarrekening 2008 verwerkt (via het beginvermogen en vergelijkende cijfers 2007 aangepast aan het nieuwe stelsel) en adequaat toegelicht. Voor de achtergrond van de stelselwijziging verwijzen wij naar de j aarrekening 2008 .

3.5

-

") J --' A

s )

In 2008 zijn gemeenten, provincies en gemeenschappelijke regelhigen geconfronteerd met , deposito'sdieuitstaanbij Landsbanki. Landsbanki is beghi december 2008 instaat van moratorium komen te verkeren. Dit houdt in dat voor een bepaalde periode (voorlopig tot en met 26 november 2009) een soort bevriezingsmaatregel van toepassing is met als doel de waarde van de bezittingen en tegoeden van Landsbanki te beschermen ten behoeve van alle crediteuren. Concreet houdt dit in dat crediteuren niet op korte termijn over hun tegoeden kunnen beschikken. Bovenstaande heeft gevolgen voor de waarderhig van de vordering, de toelichthig en presentatie van de vordering in de jaarrekening 2008 van de gemeente. De gemeente Dordrecht heeft op grond van informatie van advocaten en met behulp van een specialist die op de hoogte is van de specifieke situatie een schatting gemaakt van het bedrag dat zal worden terugontvangen.

Deloitte 8 12 mei 2009 09R0602 Op basis van uitlatingen van het IMF en de informatie uit de Creditors' Meeting van Landsbanki van 20 februari 2009 betreft dit de volgende inschatting: • Op basis van nieuwe wetgeving (op IJsland) zijn depositohouders aangewezen als preferente crediteuren boven obligatiehouders. De gemeente Dordrecht is een depositohouder, evenals andere Nederlandse mede-overheden. • Op basis van de voorgaande inzichten en de inschatting van de financiele stand van zaken is een waardering op 80% van de waarde van het deposito op dit moment een realistische inschatting voor de houders van de oorspronkelijke deposito's. De berekening van dit percentage is gebaseerd op de verhouding van bezittingen en schulden van 89%. Voorzichtigheidshalve is dit naar beneden bijgesteld. Op basis van deze informatie lijkt het waarderen op 80% de beste schatting op dit moment (eind maart 2009). Deze waardering wordt landelijk door de medeoverheden gehanteerd. De methode van waarderen en de daaraan ten grondslag liggende onderbouwing zijn adequaat in de jaarrekening toegelicht. De afwaardering vindt plaats door het vormen van een voorziening voor 20%, die in mindering wordt gebracht op de vordering. Overigens merken wij op dat voor de resterende waarde (van 80%) een onzekerheid blijft bestaan die in de jaarrekening goed is toegelicht bij de betreffende balanspost en bij de paragraaf weerstandsvermogen. J J

3.6

De grondexploitaties nemen bij uw gemeente financieel gezien een belangrijke plaats in. Mede in het licht van de gevolgen van de kredietcrisis hebben wij bij onze controle extra aandacht besteed aan de grondexploitaties. De ontwikkeling van de nicest relevante posten betreffende de grondexploitatie geven wij hieronder weer: Post in de jaarrekening (x miljoen €)

Voorraad gronden niet hi exploitatie

2006

j

2007

2008

35,6

39,1

58,8

98,8

109,4

87,8

134,4

148,5

146,6

Voorziening verliesgevende grondexploitaties

37,7

40,7

28,4

Boekwaarde

96,7

107,8

118,2

Voorraad gronden in exploitatie Subtotaal


De totale boekwaarde van de voorraad gronden is in vergelijking met 2008 toegenomen. Dit wordt veroorzaakt doordat in 2008 meer uitgaven zijn gedaan, dan inkomsten zijn gegenereerd. De stijging van de post niet in exploitatie genomen gronden wordt voornamelijk veroorzaakt door de splitsing van het complex Amstelwijck conform raadsbesluit in een "actief en "niet actief gedeelte. Hierdoor is een bedrag van ruim € 14 miljoen overgeboekt naar de niet in exploitatie genomen gronden. Op het actieve gedeelte van Amstelwijck is de verliesvoorziening van € 15,6 miljoen hi mindering gebracht. Dit verklaart grotendeels de daling van de boekwaarde van de gronden in exploitaties en de daling van de verliesvoorzieningen voor de grondexploitaties in 2008. De belangrijkste overige mutaties in de actieve grondexploitaties betreffen investeringen in de complexen Gezondheidspark, Leerpark, Stadswerven en een bijdrage hi het plan Admiraalsplein.

3.6.2 De gevolgen van de kredietcrisis werken door in de exploitaties van het grondbedrijf. Zo blijkt uit de toelichting per complex in de jaarrekening dat veel activiteiten (vaak verkooptransacties) van 2008 zijn doorgeschoven naar 2009. De financiele effecten hiervan (rente) zijn reeds verwerkt in de stand per eind 2008. Tevens is in de berekeningen per 31 december 2008 voor 2009 rekening gehouden met een lagere index (0%) als opbrengstenstijging. Mogelijk heeft de financiele crisis langer gevolgen voor de fasering en de kosten en opbrengsten van projecten. De exacte gevolgen hiervan zijn momenteel moeilijk hi te schatten. U wordt via de reguliere plannings- en verantwoordingscyclus van de gemeente periodiek gei'nformeerd over de gevolgen van de financieel economische crisis voor uw gemeente. De grondexploitaties maken hier onderdeel van uit.

3.6.3

en

In de "Notitie inzake uitgangspunten winst-/verliesnerning Grondbedrijf Dordrecht" zijn de uitgangspunten voor resultaatbepaling op grondexploitaties opgenomen. Deze notitie dateert uit 2004, naar aanleiding van de invoering van het BBV. De commissie BBV heeft in 2008 de notitie Grondexploitatie, inclusief een document over de administratieve verwerking van onderhanden werk gepubliceerd. In de notitie geeft de commissie BBV handreikingen ten aanzien van resultaatbepaling (met name criteria voor winstname) voor grondexploitaties. Wij adviseren u in 2009 te evalueren hi hoeverre het huidige interne beleid bijgesteld dient te worden naar aanleiding van de notitie van de commissie BBV.

Deloitte 10 12 mei 2009 09R0602

In ons verslag van bevindingen naar aanleiding van de controle van de jaarrekening 2007 (d.d. 28 mei 2008, kenmerk 08R0846) zijn wij ingegaan op de grondexploitatie Stadswerven. Stadswerven heeft eind 2008 een boekwaarde van € 45,6 miljoen (eind 2007: € 40,3 miljoen). In 2007 is bekend geworden dat de gemeente bij de ontwikkeling van Stadswerven geconfronteerd werd met tegenvallers. Hierdoor staat het saldo van het project sterk onder druk. Uw raad is hier de afgelopen jaren afzonderlijk reeds uitgebreid over geinformeerd. Bestuurlijk is besloten over te gaan tot een strategische herorientatie voor het nog te ontwikkelen deel van het project. Dit betekent dat de exploitatieopzet van het project in 2008 en 2009 geheel wordt herzien. Het uitgangspunt bij deze herziening is dat minimaal de huidige boekwaarde van ruim € 45 miljoen wordt "terugverdiend" en er geen verliezen worden geleden. Momenteel wordt nog onderhandeld met een externe partij over de ontwikkeling van het gebied. De uitkomsten van het onderhandelen waren tijdens het samenstellen en controleren van de jaarrekening 2008 van de gemeente nog niet bekend. Voor de jaarrekening 2008 betekent dit dat voor Stadswerven niet duidelijk is welke toekomstige kosten en opbrengsten gerealiseerd zullen worden. Omdat het (bestuurlijke) uitgangspunt is dat geen verlies mag worden geleden op deze exploitatie, is geen voorziening voor verliezen gevormd. Dit is naar onze mening acceptabel, omdat het resultaat op het complex nu onbekend is. Dit is toegelicht in de jaarrekening 2008. Wei loopt uw gemeente het risico dat hi 2009 als de uitkomsten van de onderhandelingen met de ontwikkelaar bekend zijn, er alsnog sprake zal zijn van een tekort. Mogelijk leidt dit in 2009 (alsnog) tot het vormen van een verliesvoorziening. Door de hoge boekwaarde van ruim € 45 miljoen is dit een reeel, maar bij het samenstellen van de jaarrekening 2008 nog niet kwantificeerbaar risico.

3.6.5 Binnen de grondexploitatie Admiraalsplein is het gedeelte "De Compagnie" samen met een woonstichting ontwikkeld. In 2008 zijn met de woonstichting afspraken gemaakt over de verrekening van het nadelige saldo van "De Compagnie". Voor de gemeente betekent dit dat in 2008 een voorschot (ongeveer 90%) van € 5 miljoen van de woonstichting is ontvangen, maar tevens ook het eigen verlies flink is toegenomen. Hierdoor is het resultaat op het Admiraalsplein ruim € 5 miljoen verslechterd en (terecht) ten laste van 2008 gebracht. j•

Wij hebben bij onze controle vastgesteld dat de afspraken met de woonstichting en de interne besluitvorming en communicatie richting college van B&W en gemeenteraad zeer beperkt zijn vastgelegd. Zo zijn van de afspraken met de woonstichting geen formele, getekende documenten beschikbaar. Uw raad is daarom dit voorjaar afzonderlijk geinformeerd over de transactie en het resultaat van het Admiraalsplein van 2008. Op grond hiervan hebben wij deze overschrijding niet als begrotrngsonrechtmatigheid meegewogen in ons accountantsoordeel met betrekking tot de rechtmatigheid.

Deloitte u 12 mei 2009 09R0602 3.7

sen In ons accountantsverslag naar aanleiding van de controle van de jaarrekening 2007 zijn wij ingegaan op de onderlinge vorderingen en schulden tussen de gemeente Dordrecht, de diverse onderdelen van de Gemeenschappelijke Regeling Drechtsteden en de Gemeenschappelijke Regeling Regio Zuid-Holland-Zuid. Uit de onderstaande tabel blijkt dat de vorderingen van de gemeente Dordrecht op de beide gemeenschappelijke regelingen eind 2008 nog steeds aanzienlijk zijn: Vorderingen GR Drechtsteden en GR Regio ZHZ (bedragen x € 1 miljoen) GR Drechtsteden GR Regio Zuid-Holland-Zuid Totaal

31 december 2007

31 december 2008 10

11

3

1,3

€13

12,3

Een methode om vorderingen en schulden tussen de gemeente Dordrecht en de gemeenschappelijke regelingen te beoordelen is het afstemmen van administraties / rekeningcourantverhoudingen. Tijdens onze controle bleek het niet mogelijk deze afstemming te maken. Deze situatie wordt veroorzaakt door het feit dat onenigheid bestaat over enkele vorderingen van de gemeente op de GR Drechtsteden voor in totaal € 1,5 miljoen. De gemeente loopt het risico dat (een deel van) deze vorderingen hi 2009 niet gernd kan worden. Dit risico is door de gemeente toegelicht in de paragraaf weerstandvermogen van het jaarverslag.

Het saldo van de overige vorderingen ad € 28,0 miljoen korter dan 1 jaar is aanzienlijk gestegen ten opzichte van eind 2007 (€ 15,0 miljoen). Wij hebben bij onze controle vastgesteld dat deze stijging wordt veroorzaakt door een aantal incidentele posten zoals de vordering op de ontwikkelaar inzake het Admiraalsplein (zie paragraaf 3.6.5 van dit verslag) en het debiteurenbeheer (zie de paragrafen 2.1 en 2.2 van dit verslag). Wij adviseren de gemeente hi 2009 prioriteit te geven aan de afwikkeling van deze vorderingen.

Deloitte 12 12 mei 2009 09R0602

3.8

Wet

(Wmo)

De uitvoering van de WMO van de gemeente Dordrecht is uitbesteed aan de Sociale Dienst Drechtsteden (SDD). Het onderstaande schema geeft een kort overzicht van de relevante processen die samengaan met de WMO.

Wet maatschappelijke ondersteuning (1)

De rode cijfers geven de belangrijkste controlepunten aan: 1. Actuele WMO-administratie (uiterlijk 1-1-2008) 2. Eigen bijdragen 3. Kosten zorgaanbieders 4. Kosten persoongebonden budgetten 5. Kosten vervanging (o.a. Sociale verzekeringsbank) In 2007 werden veel gemeenten geconfronteerd met het feit dat de rechtmatige besteding van de WMO-gelden nog niet kon worden vastgesteld. Deze onzekerheid zat met name in het feit dat de facturen van zorgaanbieders voor de hulp in de huishouding onvoldoende gespecificeerd waren. Ook bij de gemeente Dordrecht was dit over 2007 het geval. In 2007 had dit geen gevolgen voor gemeenten, omdat het Platform Rechtmatigheid hi verband met de invoering van de WMO hier eenmalig een uitzondering voor had gemaakt. Voor 2008 geldt deze uitzondering niet en was de controle op de rechtmatigheid van de uitgaven van de WMO een extra aandachtspunt voor onze controle.

Deloitte 13 12 mei 2009 09R0602

Uit de rapportage "overgedragen regelingen" van de SDD met betrekking tot de gemeente Dordrecht over 2008 blijkt dat onzekerheden zijn geconstateerd met betrekking tot de WMO voor in totaal € 1,4 miljoen. De onzekerheden hebben betrekking op facturen van zorgaanbieders en geldigheid van indicaties.

4.1 Het aantal specifieke uitkeringen dat via de SiSa-bijlage bij de programmarekening wordt afgerekend is landelijk gestegen naar 84. Uw gemeente heeft in 2008 hi totaal 32 SiSa-regelingen. De procedure die uw gemeente moet naleven bij de aanlevering van de bestanden aan het CBS is niet wezenlijk gewijzigd. Uw gemeente dient een zevental documenten aan het CBS te leveren:

O

,)

• De aanbiedingsbrief van het college van burgemeester en wethouders. In deze brief verklaart het college, met vermeldhig van datum, dat de jaarstukken zijn vastgesteld en tevens dat de in Excel aangeleverde documenten gelijkluidend zijn aan de originele, daaraan ten grondslag liggende stukken. Een voorbeeld van deze aanbiedingsbrief is opgenomen is de SiSa-circulaire van oktober 2008. • De jaarrekening, inclusiefde SiSa-bijlage. • Hetjaarverslag. • De door de accountant getekende accountantsverklaring ('was getekend' of fysiek ondertekend). • Het verslag van bevindingen met daarin opgenomen de tabel met fouten en onzekerheden over specifieke uitkeringen. • De bijlage met verantwoordhigsinformatie. • De tabel in het rapport van bevindingen volgens het voorgeschreven format.

'";

4.2

) ? ^

I )

O O

>

i j

en

Op grond van het Besluit accountantscontrole provincies en gemeenten, artikel 5 lid 4, rapporteren wij in dit rapport over de fouten en onzekerheden van de specifieke uitkeringen die in 2008 vallen onder SiSa. Wij hebben de controle op deze regelingen uitgevoerd. Hierbij zijn de volgende zaken geconstateerd: • Van de "RijksCofinancieringsregeling INTERREG" is onduidelijk of deze regeling van toepassing is op de gemeente Dordrecht. De gemeente is van mening dat deze regeling niet van toepassing is op haar, omdat de subsidie vanuit de EU wordt ontvangen. BZK heeft aangegeven dat de regeling toch verantwoord dient te worden.

Deloitte •

^ " i ') ) ' ' *

.")

14 12 mei 2009 09R0602

• Bij de regeling Besluit Locatiegebonden Subsidies ontvangt de gemeente subsidie vanuit de Provincie Zuid-Holland en betaalt deze subsidie door aan de GR Drechtsteden. Over de afgelopen jaren is ongeveer € 3,5 miljoen doorbetaald aan de GR. Door de GR worden deze gelden herverdeeld op grond van het opgeleverde aantal woningen. Hierdoor zal de gemeente Dordrecht nog € 2,8 miljoen ontvangen over de jaren 2005-2007. Dit bedrag is eind 2008 toegezegd door de GR. Tijdens onze controle van de jaarrekening was binnen de gemeente nog niet duidelijk op welke projecten van de gemeente deze subsidie betrekking had. Het bedrag van € 2,8 miljoen is daarom nog niet als besteding verantwoord in de SiSa-bijlage 2008 en tevens nog niet verrekend met projecten van de gemeente. In 2009 zal nader onderzoek moeten plaatsen over de toerekening van de subsidie aan de projecten. Op basis van de uitgevoerde controlewerkzaamheden hebben wij vastgesteld dat de overige regelingen geen fouten of onzekerheden bevatten. Het CBS wenst ook informatie over regelingen waarbij geen fouten of onzekerheden zijn geconstateerd. Gezien de omvang van het aantal SiSaregeling van uw gemeente hebben wij daarom als bijlage bij dit verslag een tabel opgenomen met onze controlebevindingen van alle regelingen die op uw gemeente van toepassing zijn over 2008.

4.3

.") 1

' , I ) J .

s

I

In 2009 wordt het derde tijdvak (2005-2009) van het Grotestedenbeleid (GSBHI) afgerond en verantwoord via de SiSa-bijlage bij de jaarrekening van de gemeente. In overleg met de gemeente hebben wij in 2008 extra aandacht besteed aan de GSB-regelingen. Naar aanleiding van onze controle hebben wij voor 2009 de volgende aandachtspunten: • De regeling Investering Stedelijke Vernieuwing (ISV) heeft onder meer betrekking op bodemsanering. Wij hebben geconstateerd dat de indicatoren in de SiSa-bijlage met betrekking tot de bodemsanering nog onvoldoende onderbouwd konden worden met achterliggende documenten. Besloten is daarom in 2008 geen prestaties te verantwoorden. Dit heeft geen gevolgen voor de gemeente omdat pas in 2009 de eindverantwoording plaatsvindt. De gemeente laat in 2009 de gehele administratie voor dit onderdeel nader onderzoeken. • Binnen de regeling Brede Doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid (GSB-SIV) worden veel indicatoren en uitgaven opgenomen die betrekking hebben op projecten die uitgevoerd worden door derden. Bij de controle van de indicatoren bleek dat een deel niet voldoende onderbouwd kon worden en is ervoor gekozen deze indicatoren niet op te nemen in de verantwoording over 2008. Evenals bijJde regeling ISV is dit toegestaan. Het is belangrijk goede afspraken te maken met deze derden over tijdige aanlevering van verantwoordingsstukken over 2009. • Met betrekking tot de regeling Besluit subsidie Stadseconomie hebben wij geen opmerkingen. De detailbevindingen per regeling stemmen wij af met de contactpersonen voor het GSB binnen uw gemeente.

Deloitte 15 12 mei 2009 09R0602

5

en

en

In deze paragraaf gaan wij in op het resultaat en het vermogen van uw gemeente. In de verslaggevingsregels van gemeenten, het BBV, wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen resultaatbepaling en resultaatbestemming. Bij resultaatbepaling mogen geen mutaties in het eigen vermogen plaatsvinden. De mutaties in het eigen vermogen vinden plaats door middel van de resultaatbestemming. Het resultaat voor bestemming bedraagt € 15,3 miljoen voordelig1. Per saldo is € 8,9 miljoen. hi de reserves gestort, zodat het uiteindelijke nog te bestemmen jaarresultaat € 6,4 miljoen voordelig bedraagt.

In onderstaand overzicht hebben wij de mutaties in de reserves schematisch weergegeven (x € 1 miljoen): Ontwikkeling Eigen Vermogen Stand van de reserves per 1 januari

Tussentijdse mutaties in de reserves (per saldo onttrokken, respectievelijk toegevoegd) Subtotaal Nog te bestemmen resultaat boekjaar Stand van de reserves per 31 december

520,6

536,5

31,3

8,9

489,3

545,2

47,2

6,4

536,5

551,6

De reserves van uw gemeente zijn in 2008 met een bedrag van € 15,3 miljoen toegenomen. Dit komt overeen met het resultaat voor bestemming van € 15,3 voordelig. De verschillen ten opzichte van de (bijgestelde) begroting zijn soms aanzienlijk, bijvoorbeeld voor de programma's "Ondernemerschap en bereikbaarheid", Sociale infrastructuur"en "Wonen en Leefbaarheid". In het jaarverslag en in de toelichting op de programmarekening is per thema een uitgebreide analyse opgenomen van de resultaten ten opzichte van de begroting. Voor een meer uitgebreide analyse van het rekeningresultaat over het jaar 2008 verwijzen wij u naar de toelichting hi de programmarekening.

Bij het gereedkomen van de jaarrekening 2008 bleek dat een directe vermogensmutatie had plaatsgevonden van ongeveer € 0,2 miljoen. Hierdoor wijkt het resultaat voor bestemming van € 15,3 miljoen volgens af van de mutatie in het eigen vermogen in 2008. Gezien het beperkte bedrag is besloten de jaarrekening 2008 niet meer aan te passen. In bovenstaande tabel zijn de gegevens uit de programmarekening 2008 overgenomen.

Deloitte >

16 12 mei 2009 09R0602

5.2

^

) * •

Het totaal van de reserves ultimo 2008 van uw gemeente bedraagt € 551,6 miljoen tegenover € 536,5 miljoen per 31 december 2007. Dat is 71% van het balanstotaal (2007: 77% van het balanstotaal). De daling van het percentage wordt veroorzaakt door het feit dat het balanstotaal van de gemeente is gestegen door investerhlgen en het aantrekken van leningen hi 2008. De totale reservepositie is absoluut gezien versterkt. Onze conclusie is dat de financiele positie van de gemeente nog steeds zeer goed is.

)

Van de reserves is een groot deel (ruim € 500 miljoen) bestemd voor specifieke doelen ("bestemmingsreserves"). In de paragraaf weerstandcapaciteit is uitgegaan van een algemene reserve van de stad van € 10 miljoen als minimum. Per ultimo 2008 bedraagt het saldo van deze reserve ongeveer € 29,6 miljoen (eind 2007 € 19 miljoen). Wij merken op dat dit de algemene reserve exclusief het gedeelte voor de grondexploitaties betreft. De direct beschikbare weerstandscapaciteit van uw gemeente is iets gestegen in 2008 en loopt voor op het wenselijke niveau. We merken op dat een algemene reserve van de stad van € 10 miljoen relatief laag is ten opzichte van de totale uitgaven van de stad op jaarbasis. In het jaarverslag is opgenomen dat in 2009 een evaluatie zal plaatsvinden over de gewenste hoogte van de algemene reserve van de stad. Wij vinden dit een goede zaak.

-!

6.

' ^ ' -i "")

'' '\

•\ )

'3 J

Wij maken jaarlijks melding van de bij de controle van de jaarrekening opgedane bevindingen over de betrouwbaarheid en de continuiteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking. Onze Jaarrekeningcontrole is gericht op het geven van een oordeel omtrent de jaarrekening zelf en is niet primair gericht op het doen van uitspraken omtrent de betrouwbaarheid en de continuiteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking als geheel of van onderdelen daarvan. Onze bevindingen raken dan ook slechts die onderdelen die wij onderzocht hebben, wat wil zeggen dat " wij ter zake geen volledigheid pretenderen. Bij onze controle zijn (bij het Service Centrum Drechtsteden) geen zaken betreffende de betrouwbaarheid en de continui'teit van de geautomatiseerde gegevensverwerking gebleken, waarvan wij aan u zouden moeten rapporteren. Wij hebben een aantal verbeterpunten geconstateerd inzake de informatiebeveiliging, autorisatiebeheer, wijzigingsbeheer en toegangsbeveiliging. Deze adviezen hebben wij verstrekt aan de betrokken afdeling. In 2007 is het digitaal autoriseren van facturen geleidelijk ingevoerd bij uw gemeente en hebben wij een onderzoek gedaan naar de controlemaatregelen rondom het proces van het digitaal autoriseren van facturen voldoende waarborging biedt voor een integere, exclusieve en controleerbare gegevensverwerking en -opslag. Onze conclusie was dat de controlemaatregelen rondom het proces van het digitaal autoriseren van facturen voldoende waarborging biedt voor een integere, exclusieve en controleerbare gegevensverwerking en -opslag.

Deloitte 17 12 rnei 2009 09R0602

Wei hebben wij hebben een aantal aanbevelingen met betrekking tot verdere verbetering van toegangsbeveilighlg, autorisaties en procedures rondom handmatige boekhlgen gedaan. Bij onze controle in 2008 hebben vastgesteld dat nog geen follow-up is gegeven ten aanzien van onze adviezen.

7, Tot slot Wij vertrouwen crop u hiermee van dienst te zijn en stellen het op prijs om dit verslag met u te bespreken en uw eventuele vragen te beantwoorden. Hoogachtend, Deloitte Accountants B.V.

D. Vermaas RA

f) :J

Deloitte Bijlage 1 -1 12 mei 2009 09R0602

Tabel met bevindingen controle SiSa 2008 gemeente Dordrecht

O

Nr

Specifieke uitkering

Font of onzekerheid

Financiele omvang in euro's

Toelichting font/onzekerheid

9

Regionale meld- en coordinatiecentra

Geen fouten of onzekerheden

Nvt

Nvt

IOC

Geldstroom Beeldende Kunst en Vormgeving 2005-2008


Nvt

Nvt

11A

Actieplan Cultuurbereik 20052008 (APCB)


Nvt

Nvt

12

Versterking cultuureducatie in het primair onderwijs 20052007 (CPO)


Nvt

Nvt

17B

Uitkering Marsrouteplannen (Bibliotheken). Vernieuwingsimpuls.


Nvt

Nvt

22A

Bodemsanering


Nvt

Nvt

25A

BIRK


Nvt

Nvt

26A

Klimaatconvenant BANS


Nvt

Nvt

32

RijksCofinancieringsregeling INTERREG


Nvt

Nvt

34

Inburgering (oude stelsel)


Nvt

Nvt

36

Antilliaanse jongeren


Nvt

Nvt

j•

37B

Besluit Locatiegebonden Subsidies 2005


Nvt

Nvt

41

Tijdelijke regeling CO2 reductie gebouwde omgeving 2006


Nvt

Nvt

Deloitte Bijlage 1 - 2 12 mei 2009 09R0602

42

Impuls budget stedelijke vernieuwing 2006 tot en met 2009


Nvt

Nvt

43A

Investeringsbudget stedelijke vernieuwing (ISV)


Nvt

Nvt

44

Brede doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid (GSB/SIV)


Nvt

Nvt

49B

Brede doeluitkering verkeer en vervoer


Nvt

Nvt

50

Tijdelijke regeling bestrijding regionale wateroverlast


Nvt

Nvt

55

Wet sociale werkvoorziening


Nvt

Nvt

57

Wet Werk en Bijstand


Nvt

Nvt

58

Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW)


Nvt

Nvt

59

Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ)


Nvt

Nvt

60

Leerwerk-trajecten


Nvt

Nvt

61

Bijstandverlening Zelfstandigen


Nvt

Nvt

65

Subsidie Allochtone Vrouwen


Nvt

Nvt

67

Advies- en steunpunten huiselijk geweld


Nvt

Nvt

69

Regeling Buurt, Onderwijs en Sport


Nvt

Nvt

Deloitte Bijlage 1 - 3 12 mei 2009 09R0602

•' ')

70

Experimenten WMO


Nvt

Nvt

75

Regeling opvoedondersteuning


Nvt

Nvt

77

Invoering Centra voor Jeugd en Gezin (CJG)


Nvt

Nvt

81

Besluit subsidie stadseconomie GSB III (GSB)


Nvt

Nvt

82

TOPPER-regeling


Nvt

Nvt

4to---

Recommend Documents