34 i. Jaarverslag Sanquin

i 34

Jaarverslag Sanquin

Algemeen Jaarverslag Sanquin 2007

1

i 34

2

i 34

Tien jaar Sanquin

In 1998 besloten het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst van het Nederlandse Rode Kruis (CLB) en tweeëntwintig zelfstandige bloedbanken de krachten te bundelen. Samen verder te gaan als één bloedvoorzieningsorganisatie. Een goede keus. De afgelopen tien jaar is Sanquin erin geslaagd zichzelf neer te zetten als organisatie midden in de maatschappij. Als zorgbedrijf tussen donor en ontvanger van bloed of bloedproducten. Als toonaangevend instituut op het gebied van onderzoek en ontwikkeling. Met trots presenteren wij u ons jaarverslag over 2007. Met trots omdat de tien ‘testimonials’ eenzelfde beeld uitstralen. Een beeld van vertrouwen. Vertrouwen in de huidige organisatie. Vertrouwen in de toekomst. Tien jaar Sanquin. We zijn nu al nieuwsgierig naar 2018. Twintig jaar een veilige en betrouwbare bloedvoorziening. Daar zetten wij ons graag voor in.


3

i 34

Inhoud

4

Inhoud

Samenstelling Raad van Toezicht en Raad van Bestuur

8

Kerncijfers

9

Verslag van de Raad van Toezicht

12

Verslag van de Raad van Bestuur

16

Algemeen Donorzaken Vervaardiging en levering van bloedproducten Het gebruik van bloedproducten Kwaliteit, arbo, milieu en veiligheid Onderzoek en ontwikkeling Personeel en organisatie Bouwkundige en technische voorzieningen/automatisering Externe contacten

16 16 19 19 21 25 29 29 30

i 34 Financieel jaarverslag

33

Financiële positie Bespreking van de resultaten Verslag van de Raad van Bestuur

34 35 38

Jaarrekening 2007

44

Geconsolideerde balans per 31 december 2007 Geconsolideerde winsten verliesrekening 2007 Geconsolideerd kasstroomoverzicht Waarderingsgrondslagen geconsolideerd Toelichting op de geconsolideerde balans Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening Balans per 31 december 2007 van Sanquin Nederland Winst- en verliesrekening 2007 van Sanquin Nederland Waarderingsgrondslagen Sanquin Nederland Toelichting op de balans van Sanquin Nederland

44 46 47 48 50 55 58 62 63 64

Overige gegevens

65

Bestemming van het resultaat Accountantsverklaring

65 66

Bijlagen

67

Summary of Annual Report Organogrammen Sanquin Adviesraden en overleggroepen Nevenfuncties leden Raad van Toezicht en Raad van Bestuur Adresgegevens Colofon

68 74 80 81 86 88


5

i 34

6

i 34

Tien jaar donor Jan van Leeuwen is langer dan tien jaar donor en voorzitter van de Landelijke Donorraad

“Als donor heb ik de afgelopen tien jaar ervaren dat Sanquin meer regelmaat heeft gebracht in de oproep van haar donors. Daarnaast zijn de gezondheidseisen die aan donors worden gesteld strenger geworden. Al met al kent het doneren van bloed en plasma een steeds professioneler aanpak. Gebleven is de gemoedelijkheid. Met name de plasmadonor die eens per zes weken wordt opgeroepen heeft vaak met hetzelfde personeel van doen. Ook vanuit de Landelijke Donorraad heb ik zaken positief zien veranderen. Sanquin gaat zeer serieus om met de door de raad uitgebrachte adviezen. Een voorbeeld op het gebied van locatiebeleid is de rijdende afnamelocatie. Die is mede op ons advies ingesteld om het afnemen voor de donors gemakkelijker te maken, tot vlak bij huis.”

7

i 34


Raad van Toezicht De Raad van Toezicht bestond op 31 december 2007 uit: mr. J.H. Schraven (voorzitter) mw. prof. dr. L.J. Gunning-Schepers prof. dr. B. Löwenberg drs. J.C.M. Schönfeld vacature In november 2007 trad mw. drs. A.C. van Es, die in 2006 was toegetreden, af in verband met haar benoeming tot directeur-generaal Bestuur en Koninkrijkrelaties bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties.

Raad van Bestuur De Raad van Bestuur bestond op 31 december 2007 uit: dr. ir. T.J.F. Buunen (voorzitter) drs. H.J.C. de Wit (vicevoorzitter) prof. dr. E. Briët Secretaris: mw. mr. H.M.H. de Bruijn-van Beek

8


i 34 Donorbestand

Kerncijfers

2007

2006

Totaal aantal ingeschreven donors

402.822

439.131

Aantal vol bloeddonors

349.369

385.930

1,59

1,49

52.213

52.207

5,17

5,13

24

27

Totaal aantal donaties

837.652

851.270

Aantal vol bloeddonaties

562.797

578.145

Aantal afereses

274.855

272.909

Aantal rode bloedcelconcentraten inclusief vol bloed

554.711

556.509

Aantal bloedplaatjes (in donoreenheden)

268.505

259.345

92.568

92.380

294.071

308.122

2.863

2.921

Donatiefrequentie vol bloeddonors per jaar Aantal plasmaferesedonors (inclusief specifiek aferesedonors en quarantaineplasmadonors, excl. cytaferesedonors)

van de Nederlandse bloedvoorziening (situatie eind 2007)

Donatiefrequentie plasmaferesedonors per jaar Aantal donors per 1.000 inwoners Aantal donaties

Gebruik

Aantal eenheden vers bevroren plasma geleverd aan ziekenhuizen (à 100 en 300 ml) Liters plasma totaal (inclusief aferese) geleverd aan divisie Plasmaproducten Personeel Aantal werknemers waarvan mannen

876

900

vrouwen

1.987

2.021

Aantal fte’s

2.203

2.246

Onderzoek 12

8

141

126

18

23

149.980

148.780

Leveringen plasmaproducten vanuit Nederland

75.588

78.432

Leveringen plasmaproducten vanuit België

49.930

41.790

66

64

258.325

224.349

Aantal proefschriften Aantal publicaties (peer reviewed) Aantal overige publicaties Financiële gegevens (x 1.000) Leveringen kort houdbare bloedproducten in Nederland

Solvabiliteit (in %) Balanstotaal


9

i 34 Donors

Vol bloed

Noordoost

Zuidoost

Zuidwest

Noordwest

Totaal

89.962

82.265

89.814

87.328

349.369

Normaal plasma

7.735

8.497

11.151

9.187

36.570

LD-Q plasma

3.081

2.190

2.963

2.418

10.652

Specifiek plasma

1.695

1.126

1.183

987

4.991

102.473

94.078

105.111

99.920

401.582

121

145

756

218

1.240

102.594

94.223

105.867

100.138

402.822

3.327

4.324

8.900

10.650

27.201

Man

in %

Vrouw

in %

Totaal

48.196

51%

45.882

49%

94.078

Subtotaal Cytaferesedonors Totaal Waarvan nieuwe donors Donors (exclusief cytaferesedonors)

Noordoost Zuidoost

47.601

51%

45.351

49%

92.952

Zuidwest

53.268

51%

51.843

49%

105.111

Noordwest

46.847

47%

53.073

53%

99.920

195.912

50%

196.149

50%

392.061

Noordoost

Zuidoost *

Zuidwest

Noordwest

Totaal

Totaal Vol bloeddonors per bloedgroep Bloedgroep 0 positief

33.917

30.063

33.475

32.420

129.875

37,24%

0 negatief

10.697

9.152

10.167

10.156

40.172

11,52%

A positief

28.176

26.525

27.367

27.176

109.244

31,32%

A negatief

7.141

6.229

6.855

7.065

27.290

7,82%

B positief

5.810

5.584

6.885

6.119

24.398

7,00%

B negatief

1.473

1.371

1.769

1.473

6.086

1,74%

AB positief

2.154

2.169

2.587

2.333

9.243

2,65%

AB negatief Totaal

594

585

709

586

2.474

0,71%

89.962

81.678

89.814

87.328

348.782

100,00%

* Aantal donors bij wie nog geen bloedgroep is vastgesteld: 587

10

Totaal in %

Kerncijfers

i 34 Donaties Aantal donaties

Noordoost

Zuidoost

Zuidwest

Noordwest

Totaal

113.931

142.306

158.062

148.385

562.684

Aferese normaal plasma

24.841

38.969

61.079

49.044

173.933

Aferese specifiek plasma

8.085

7.274

7.854

5.951

29.164

847

947

1.836

1.497

5.127

17.310

17.348

16.990

14.983

66.631

12

27

50

24

113

165.026

206.871

245.871

219.884

837.652

Zuidoost

Zuidwest

Noordwest

Totaal

Vol bloed

Cytaferese (inclusief therapeutische) LD-Q plasma Autologe donaties Totaal

Leveranties aan divisie Plasmaproducten in liters Noordoost Vers bevroren plasma

33.179

41.297

47.249

41.559

163.284

Aferese plasma

21.762

29.372

22.902

37.887

111.923

Specifiek plasma Totaal

5.168

4.830

4.969

3.896

18.864

60.109

75.499

75.121

83.342

294.071

Noordoost

Zuidoost

Zuidwest

Noordwest

Totaal

112.333

140.185

150.854

151.339

554.711

8.675

11.961

17.973

15.092

53.701

16.667

20.171

28.740

26.990

92.568

Leveranties aan ziekenhuizen (in eenheden product)

Rode bloedcellen inclusief vol bloed Bloedplaatjes LD-Q plasma (à 100 en 300 ml)


11

i 34


De raad houdt toezicht op het beleid van de Raad van Bestuur en op de algemene gang van zaken bij Sanquin. In dit jaarverslag legt hij verantwoording af over zijn werkzaamheden in 2007. De door de raad gehanteerde Sanquin Corporate Governancecode omvat spelregels en omgangsvormen voor goed bestuur, effectief toezicht en een heldere verantwoording. De raad vergaderde in 2007 vijf keer. Het beleidsplan, de begroting voor 2008 en het Middellange Termijn Plan kwamen aan de orde. Ook werden de financiële rapportages, het jaarverslag, de jaarrekening en het verslag van de accountant besproken. De raad nam kennis van de maatregelen van Sanquin om de veiligheid van de bloedvoorziening te garanderen. De raad liet zich informeren over het verloop van de inspecties door het Staatstoezicht en de kwaliteitscertificeringsprocedures. De raad nam kennis van het besluit van de Raad van Bestuur om de laboratoria waar alle donaties worden getest, te concentreren om de doelmatigheid te verbeteren. Deze laboratoria zullen in 2008 op één plek in het land (Amsterdam) zijn samengevoegd. De raad liet zich voorlichten over het Researchprogramma van Sanquin. De raad nam met waardering kennis van het feit dat VWS akkoord ging met de extra activiteiten van de organisatie op het gebied van producten procesontwikkeling van cellulaire producten. Een publiek systeem voor de bloedvoorziening kan niet zonder ‘state-of-the-art’-technologie. De raad sprak frequent met de Raad van Bestuur over mogelijkheden tot samenwerking met de Franse organisatie voor de bereiding van plasmaproducten, LFB en de Centrale Afdeling voor Fractionering van het Belgische Rode Kruis (CAF) om de noodzakelijke schaalvergroting van de activiteiten en productharmonisatie te verkrijgen. Daardoor kunnen ook in de toekomst patiënten worden voorzien van geneesmiddelen uit bloedplasma. De samenwerking kreeg begin 2008 haar beslag. Behalve bovengenoemd structureel overleg vond regelmatig tussentijds overleg plaats tussen de voorzitters van de Raad van Toezicht en van de Raad van Bestuur.

12


i 34 In de zomer van 2007 lieten donors zich kritisch uit over de reiskostenregeling voor donors, het salaris van de Raad van Bestuur en de wijze waarop donors via donorraden kunnen meepraten over het beleid van Sanquin. De voorzitter van de Raad van Toezicht nam deel aan het in augustus door Sanquin georganiseerde rondetafelgesprek met vertegenwoordigers van donors, klachtencommissie, de consumentenorganisatie PEACE en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De voorzitter van de Raad van Toezicht gaf aan dat bezoldiging van de leden van de Raad van Bestuur wordt afgestemd op die van de bestuurders van de academische ziekenhuizen en grote algemene ziekenhuizen. Daarbij is rekening gehouden met de bijzondere positie van Sanquin, die naast haar publieke taken bij de inzameling van bloed en de levering van kort houdbare bloedproducten in Nederland, ook een internationale marktconforme activiteit uitoefent in de farmaceutische bereiding en de levering van geneesmiddelen uit plasma. Deze activiteiten stellen specifieke eisen aan het besturen van de organisatie, die bij ‘zorginstellingen’ minder voor de hand liggen. De voorzitter gaf aan de politieke discussie over de bestuurderssalarissen in de zorg nauwkeurig te volgen. Er werd een vervolgafspraak gemaakt voor een gesprek tussen de voorzitter van de Raad van Toezicht en de voorzitter van de Landelijke Donorraad. Dit gesprek vond plaats in februari 2008. Er werd gesproken over het honoreringsbeleid en de organisatie van de donorinbreng.

Kwaliteit, veiligheid en beschikbaarheid van bloedproducten werden in 2007 mogelijk gemaakt dankzij de grote betrokkenheid en inzet van donors. De Raad van Toezicht is hen en alle medewerkers van Sanquin buitengewoon erkentelijk voor de wijze waarop zij de doelstellingen van Sanquin samen hebben gerealiseerd. Amsterdam, 29 mei 2008 Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht dient deskundigheid en ervaring te hebben op juridisch, financieel-economisch en geneeskundig gebied. Zoals moge blijken uit de overzichten elders in dit jaarverslag, was de samenstelling van de raad zo, dat aan deze statutaire eisen ruimschoots werd voldaan. De Raad van Toezicht evalueert zowel zijn eigen functioneren als dat van de Raad van Bestuur en constateert dat zijn leden voldoende onafhankelijk zijn. De besluitvormingsprocedure in de Raad van Toezicht is zo vormgegeven dat belangenverstrengeling wordt vermeden. Op 31 mei 2007 sprak de voorzitter van de Raad van Toezicht met de ondernemingsraad over de algemene gang van zaken in de organisatie en de strategie voor de divisies.


13

i 34

14

i 34

Tien jaar Sanquin Theo Buunen is voorzitter van de Raad van Bestuur

“Bij de fusie in 1998 bestonden cultuurverschillen tussen het CLB en de bloedbanken. Het CLB was een sterk gecentraliseerde organisatie in Amsterdam die primair geneesmiddelen uit bloed maakte. De tweeëntwintig bloedbanken waren stichtingen die ieder in een deel van Nederland bloed inzamelden en dat weer verstrekten aan ziekenhuizen binnen de eigen regio. Ook onderling kenden de tweeëntwintig bloedbanken cultuurverschillen. Verschillen in de manier van werken, in omgangsvormen en in aanpak van problemen. De afgelopen tien jaar zijn die verschillen steeds kleiner geworden. Maar ze zijn nog niet helemaal verdwenen. Daaraan blijven we de komende jaren doelgericht werken door medewerkers intensiever te laten kennismaken met het werk van hun collega’s in andere divisies. Hierin passen initiatieven zoals ‘Gluren bij de buren’. Als onze medewerkers zich deel voelen van één Sanquin, kunnen we ons met één gezicht naar buiten presenteren.”


15

i 34


Algemeen De Wet inzake bloedvoorziening beoogt de kwaliteit, veiligheid en beschikbaarheid van bloed en bloedproducten in Nederland zeker te stellen. Deze doelstelling heeft Sanquin overgenomen. Het mission statement van Sanquin luidt: De Stichting verzorgt op non-profitbasis de bloedvoorziening en bevordert transfusiegeneeskunde zodanig dat wordt voldaan aan de hoogste eisen van kwaliteit, veiligheid en doelmatigheid. Zij levert producten en diensten, verricht wetenschappelijk onderzoek en verzorgt onderwijs, opleidingen, bij- en nascholing. Behalve de volgens de wettelijke voorschriften opgestelde jaarrekening van Sanquin zijn in dit verslag ook de financiële resultaten van de CAF-cvba te Brussel en Sanquin Oy te Helsinki geconsolideerd. De CAF is de Belgische plasmafractioneerinrichting waarvan Sanquin sinds 1998 67% van de stemmen bezit. De overige 33% is in handen van het Belgische Rode Kruis. Sanquin Oy is een kleine Finse dochteronderneming die de Finse (en daarvan afgeleide internationale) registratiedossiers beheert en de contacten met de Finse afnemers onderhoudt.

Donorzaken In de wet is verankerd dat Nederland zelfvoorzienend dient te zijn voor bloedproducten, op basis van het vrijwillig en om niet afstaan van bloed. Ook in 2007 heeft Sanquin de bloedvoorziening op niveau gehouden.

Donoraantallen en donormanagement De donor is de eerste schakel in de keten van de bloedvoorziening. Trouwe donors zijn essentieel voor de continuïteit en veiligheid van de voorziening. Door het administratief opschonen van de bestanden is het aantal geregistreerde donors in 2007 gedaald met ruim 8%. In 2007 is het ‘Donorserviceconcept’ verder uitgewerkt. Uitgangspunt is donorbehoud en donorwerving waar dit bijvoorbeeld voor specifieke bloedgroepen nodig is. Verbeterpunten uit eerder gehouden donoronderzoek zijn in 2007 opgepakt. Zo werden maatregelen genomen om de wachttijden voor donors te verkorten en de afhandeling van donorklachten te verbeteren. Ook is een onderzoek gestart naar het behoud van

16


i 34 nieuwe donors. Donors hebben behoefte aan het gevoel ‘nodig’ te zijn. Doordat Sanquin donors oproept op basis van de behoefte van ziekenhuizen kan het zijn dat Sanquin in kleine afnamecentra donors met minder gevraagde bloedgroepen langere tijd niet oproept. Soms stoppen donors met bloed doneren omdat ze het gevoel hadden wel ‘gemist’ te kunnen worden. De kans dat een donor stopt, neemt af naarmate hij of zij langer donor is. Er is een werkprocedure ontwikkeld om meer individuele aandacht aan de donor te geven. In deze pilot worden nieuwe donors vanaf de aanmelding tot en met de vijfde donatie gevolgd. Om meer inzicht te krijgen in donorprofiel en donormotivatie, is een sociaal- en gedragswetenschappelijk onderzoeksprogramma gestart. Dit programma, waarin Regio Zuidoost een leidende rol speelt, kent twee onderzoekslijnen. De eerste lijn richt zich op psychosociale aspecten van werving, oproepen en behoud van donors en tevens op geefgedrag van de algemene bevolking. De tweede onderzoekslijn, gestart in 2007, is epidemiologisch georiënteerd en richt zich op de lijn van donor tot bloedproduct. Het grootschalige onderzoek ‘Donor InZicht’ brengt de karakteristieken van de donor in kaart. Meer dan 10.000 donors hebben een vragenlijst ingevuld en data worden momenteel geanalyseerd.

Wereld Bloeddonordag Jaarlijks wordt op 14 juni de Wereld Bloeddonordag gehouden. In 2007 was het thema ‘Bloedgroepen’. Sanquin greep deze dag aan om het belang van vrijwillig en onbaatzuchtig bloeddonorschap te benadrukken, en om haar donors te bedanken voor hun inzet. Donors die op 14 juni bloed kwamen geven, werden feestelijk onthaald en konden via een webshop een gratis T-shirt met daarop hun bloedgroep bestellen.

Voorlichtingscampagne bloedgroepen In 2007 werd de succesvolle voorlichtingscampagne over bloedgroepen ‘Ik ben bloedmooi’ voortgezet. In deze campagne staat iedere maand een bloedgroep (AB0) centraal. Iedere donor in de afnamelocatie ontvangt een folder met informatie over zijn/ haar doelgroep. Met dit thema wil Sanquin donors bewustmaken van hun bloedgroep en uitleggen dat er aan bloed met bepaalde bloedgroepen meer behoefte is (en dat die donors vaker worden opgeroepen) dan aan bloed met andere bloedgroepen (lagere donatiefrequentie).

Donorlogistiek De bloedinzameling werd tot eind 2007 bepaald door de behoefte aan bloed in de eigen regio. Vanaf 2008 wordt dit uitgangspunt verlaten en gewerkt volgens het landelijk inzamelplan. In dit plan is het streven een betere en evenrediger inzet van het donorbestand in de regio’s. De wens om donors ten minste tweemaal per jaar op te roepen, wordt ook gerealiseerd door sommige afnamelocaties vaker open te stellen. Met name in het noordoosten van het land zal dit leiden tot meer donaties. In 2007 werd bij Regio Zuidoost een pilot voorbereid om met een mobiele afnamelocatie in een bus bloed te kunnen inzamelen in kleine dorpen en steden onder goede GMP-omstandigheden.

Relatie met donors Sanquin hecht aan een goede communicatie met haar donors. Het donorblad ‘Bloedverwant’ werd aangepast en er verschenen in 2007 drie edities. Verder is de communicatie met de donors via de website verbeterd door het gebruik van aanmeld-, afmeld- en mutatieformulieren. Afgelopen zomer lieten donors zich kritisch uit over de reiskostenregeling, de transparantie van Sanquin en het salaris van de Raad van Bestuur. De opmerkingen vormden voor Sanquin aanleiding om op 16 augustus een rondetafelgesprek te organiseren. Het bestuur en de Raad van Toezicht spraken uitvoerig met vertegenwoordigers van de landelijke en regionale donorraden, de klachtencommissie, de nieuw opgerichte Landelijke Vereniging van Bloed- en plasmadonoren (LVB) en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Besproken is hoe de LVB een plaats kan krijgen in de bestaande structuur van donorvertegenwoordigingen. De Raad van Toezicht lichtte op de bijeenkomst het beleid op het gebied van de salarissen toe. Ook de vragen rondom de reiskosten kwamen in het rondetafelgesprek aan de orde. Afgesproken is dat de regeling opnieuw wordt bezien en, indien nodig, in overleg met de landelijke donorraad wordt aangepast. Het verbeteren van de transparantie van Sanquin vormde een ander gespreksonderwerp. Om meer donors te peilen over de onderwerpen die tijdens het rondetafelgesprek aan de orde kwamen, is de donorenquête naar de serviceverlening uitgebreid met extra vragen en eind 2007 versneld uitgevoerd.


17

i 34 Donors in Nederland

0 2007

200.000 349.369

400.000

600.000

800.000

47.222

Vol bloeddonors

2006

Plasmaferesedonors

2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997

Vol bloed- en plasmaferesedonaties

0 2007

300.000

600.000

562.797

900.000

1.200.000

274.855

Vol bloeddonaties

2006

Plasmaferesedonaties (inclusief specifiek aferesedonaties en quaratainedonaties)

2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997

Inzameling anti-Rh(D) plasma (in liters)

0 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997

18


375 916

750

1.125

1.500 Bloedbanken CLB

i 34 Vervaardiging en levering van bloedproducten Bloedbanken testen en scheiden donorbloed in rode bloedcelconcentraten, bloedplaatjes en plasma, de zogenaamde kort houdbare bloedproducten. Deze producten worden - met uitzondering van het overgrote deel van het plasma - aan ziekenhuizen geleverd. Een lijst met de namen van de ziekenhuizen is te vinden op www.sanquin.nl. Soms worden bloed- en tussenproducten beschikbaar gesteld aan onderzoeksinstituten voor onderzoeksdoeleinden. Het aan Sanquin Plasmaproducten geleverde plasma wordt verwerkt tot geneesmiddelen, zoals stollingsfactoren voor de behandeling van hemofilie, albumine voor onder andere de behandeling van brandwonden en immunoglobulinen voor bijvoorbeeld patiënten met een tekort aan afweerstoffen. Deze lang houdbare bloedproducten gaan naar apothekers, ziekenhuizen en de farmaceutische groothandel.

Kort houdbare bloedproducten In het verslagjaar waren de leveringen van kort houdbare bloedproducten in lijn met de verwachtingen. In 2007 werden in totaal 554.711 eenheden vol bloed en rode bloedcelconcentraten aan de ziekenhuizen geleverd, 0,3% minder dan in 2006. Het aantal eenheden bloedplaatjes steeg met 3,5% naar 268.505. Het gebruik van vers bevroren plasma (quarantaineplasma) is gestabiliseerd.

Voorraadbeheer In 2006 werd door Regio Noordwest een proef met een nieuw, efficiënter voorraadbeheersysteem bij drie ziekenhuizen gehouden en succesvol afgesloten. Het heeft bij deze drie ziekenhuizen geresulteerd in een reductie van minimaal 45% van de bestelmomenten. In 2007 is een eindrapportage opgeleverd. De Raad van Bestuur heeft besloten om het systeem aan te bieden bij alle ziekenhuizen in Nederland.

Lang houdbare bloedproducten Door veranderende internationale marktomstandigheden is de vraag naar plasmaproducten wereldwijd sterk toegenomen. Als gevolg daarvan is de vraag ook voor Sanquin (in het kader van de behoefte aan zelfvoorziening) toegenomen in zowel Nederland en België als Finland. Immers, de internationaal opererende farmaceutische industrie verkoopt haar producten steeds in die

gebieden waar de prijzen het hoogst zijn. Voor met name immunoglobulinen heeft dit tot gevolg gehad dat de concurrenten van Sanquin niet of in mindere mate hun producten aanbieden in de landen waar Sanquin haar thuisbasis heeft. Aangezien de behoefte aan plasma op dit moment wordt bepaald door de groeiende vraag naar immunoglobulinen, is in Nederland besloten de inzameling van afereseplasma te verhogen. Met onze partners in België en Finland wordt onderzocht of ook daar de inzameling van plasma kan toenemen. Vooralsnog kan binnen het samenwerkingsverband aan deze stijgende vraag naar plasmaproducten worden voldaan.

Nieuwe bloedproducten/nieuwe toepassingen De inspanningen gericht op de registratie van een nieuwe generatie van het C1-esteraseremmer bevattende product (in Nederland op de markt gebracht onder de naam Cetor®) werden in 2007 voortgezet. In de Verenigde Staten is door een Amerikaanse partner van Sanquin voor dit product een zogenaamde BLA (biological license application) ingediend. In het kader van de beoordeling van dit dossier vond eind 2007 een inspectie plaats van de productiefaciliteiten in Brussel en Amsterdam door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA). Beoordeling van dit dossier kan in de loop van 2008 leiden tot registratie van dit product in de Verenigde Staten.

Het gebruik van bloedproducten Sanquin vindt advisering over het gebruik van bloedproducten belangrijk. Deze dienst wordt ondersteund door de Klinisch Consultatieve Diensten (KCD’s) van Sanquin, waar transfusieartsen en medisch specialisten (brugfunctie) werkzaam zijn. De KCD’s participeren in transfusiecommissies, hemovigilantieprogramma’s en klinisch onderzoek omtrent bloedproducten en bloedtransfusiediagnostiek. Tevens ondersteunen de KCD’s de Sanquin-afereseteams, die bijdragen aan de patiëntenbehandeling in de ziekenhuizen. In toenemende mate wordt Sanquin-afereseteams gevraagd om therapeutische aferese te verrichten. In 2006 is daarvoor een (interne) richtlijn opgesteld en zijn standaardcontracten voor de ziekenhuizen opgesteld die in 2007 werden geïmplementeerd.


19

i 34 Overzicht aantal donors met een positieve uitslag van onderzoek op infecties Elke donatie wordt getest. De infecties komen over het algemeen vaker voor bij de donors die voor de eerste keer geven. Uiteraard worden bloedproducten van de donors bij wie een infectie is aangetoond vernietigd.

24 23 46 36 21 21 21 12 19 18

20


11,0 3,1 3,3 0,0 2,9 0,0 0,0 3,4 2,3 1,9

3 4 2 4 1 8 3 1 3 1

0,8 1,0 0,5 0,9 0,2 1,7 0,5 0,2 0,5 0,2

6 5 3 4 2 8 3 3 4 2

0,3 1,2 0,2 0,7 0,0 0,6 0,2 0,0 0,5 0,2

4 10 11 15 9 21 6 10 18 21

2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998

aantal

1 5 1 3 0 3 1 0 3 1

totaal

per 100.000

aantal

11 16 33 28 26 35 8 17 35 38

trouw/ bekend aantal

per 100.000

3 5 10 12 9 18 5 10 15 20

nieuw per 100.000

aantal

totaal

per 100.000

2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998

3 1 1 0 1 0 0 2 1 1

HTLV-I/II trouw/ bekend

aantal

Hepatitis C-virus nieuw

2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998

aantal

4,0 2,5 6,6 3,7 2,3 2,3 1,4 0,4 2,0 1,5

per 100.000

15 10 29 17 11 11 8 2 12 9

aantal

33 41 57 44 29 20 21 17 16 17

totaal

per 100.000

9 13 17 19 10 10 13 10 7 9

trouw/ bekend

aantal

2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998

nieuw

aantal

19 26 35 29 31 28 30 34 41 35

aantal

1,1 1,2 2,1 1,3 1,9 0,2 1,3 1,4 0,7 0,3

per 100.000

4 5 9 6 9 1 7 8 4 2

totaal

aantal

aantal

55 66 87 53 63 53 38 44 86 63

trouw/ bekend

per 100.000

per 100.000

15 21 26 23 22 27 23 26 37 33

HIV-1/2 nieuw aantal

aantal

totaal

per 100.000

2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998

LUES trouw/ bekend

aantal

Hepatitis B-virus nieuw

0 0 1 2 2 2 3 2 0 0

0,0 0,0 3,3 4,7 5,7 3,9 4,9 3,4 0,0 0,0

1 0 0 1 0 0 1 1 0 0

0,3 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,2 0,2 0,0 0,0

1 0 1 3 2 2 4 3 3 0

i 34 Hemovigilantie Voor de verbetering van de kwaliteit en de veiligheid van bloedtransfusie is een goede registratie van de (neven)effecten van bloedtransfusies van groot belang. Sanquin werkt samen met professionals van de wetenschappelijke verenigingen in de Stichting Transfusiereacties in Patiënten (TRIP). TRIP is als professionele organisatie verantwoordelijk voor de landelijke wetenschappelijke rapportage over de bloedveiligheid in Nederland. Een dergelijk rapportagesysteem wordt hemovigilantie genoemd. In 2007 werd het hemovigilantieprogramma uitgebreid met vigilantie van weefsels en cellen. De afdelingen KAM en KCD van Sanquin en TRIP werkten in 2007 aan de afstemming van de automatisering voor de registratie en rapportage van (ernstige) bijwerkingen van bloedtransfusies. Het systeem sluit aan bij dat van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Internationaal werd aandacht gegeven aan de rapportage van ongewenste bijwerkingen bij de donatie. Binnen Sanquin werd daarvoor een nieuw coderingssysteem ontworpen en vastgesteld. De automatisering ervan krijgt in 2008 gestalte.

Farmacovigilantie De veiligheid van de plasmaproducten in klinisch gebruik wordt zowel actief in prospectieve studies als passief door het opvolgen van meldingen vervolgd. In een Periodic Safety Update Report (PSUR) wordt per product de European Medicines Evaluation Agency (EMEA), dan wel het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) geïnformeerd. Het aantal meldingen was gering en gaf geen aanleiding om de informatie aan arts en patiënt over het gebruik van de producten te wijzigen.

Onderwijs. Het IHD-laboratorium van deze bloedbank behaalde het ISO 15189-certificaat (Raad van Accreditatie en CCKL). Het Stamcellaboratorium van Sanquin Diagnostiek behaalde het JACIE-certificaat (CCKL). Het EFI-certificaat werd behaald door HLA-Diagnostiek. Eind 2007 vond een inspectie plaats van de productiefaciliteiten van Sanquin Plasmaproducten in Brussel en Amsterdam. De Amerikaanse Food and Drug Administration beoordeelde een BLA (biological license application) voor het C1esteraseremmerproduct voor de Amerikaanse markt. In het kader van de Wet Veiligheid en Kwaliteit Lichaamsmateriaal (WVKL) heeft Sanquin voor al haar weefselactiviteiten (botbanken, navelstrengbloedbank en stamcellaboratoria) een vergunning aangevraagd. Naar verwachting vinden de inspecties plaats in 2008.

GMP De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft in 2007 37 afnamelocaties geïnspecteerd. De algemene indruk van IGZ is dat Sanquin ‘een mooi en soepel werkend geheel is’. Er zijn enkele onvolkomenheden vastgesteld die niet leiden tot risico’s voor de patiënt/ontvanger van uit bloed bereide producten. Naar aanleiding van de bevindingen van de inspecties worden verbeteringen aangebracht. Ook werd Sanquin Plasmaproducten, met voldoende resultaat, door IGZ geïnspecteerd in het kader van een routine GMPinspectie.

Richtlijnen van de EU

Kwaliteit, arbo, milieu en veiligheid Kwaliteit en veiligheid zijn belangrijk voor de organisatie. Het kwaliteitsbeleid strekt zich uit over alle aspecten van de bedrijfsvoering. Sanquin hanteert een kwaliteits(management)systeem waarin wordt voldaan aan de eisen van GMP (Good Manufacturing Practices), GLP (Good Laboratory Practices) en ISO 9001:2000. Waar relevant, wordt dit aangevuld met specifieke systemen, zoals JACIE en NedCordFact. In 2007 behaalden Sanquin Concernstaf, de Concerndienst Informatisering en Regio Zuidwest het ISO 9001:2000-certificaat. Voor Regio Noordoost werd het ISO 9001:2000-certificaat met drie jaar verlengd, met inbegrip van de afdeling Onderzoek en

Begin 2005 werd de belangrijkste Europese richtlijn op het gebied van kwaliteit en veiligheid van bloed en bloedbestanddelen in Nederland van kracht, te weten de Richtlijn 2002/98/EG (‘Richtlijn tot vaststelling van kwaliteits- en veiligheidsnormen voor het inzamelen, testen, bewerken, opslaan en distribueren van bloed en bloedbestanddelen van menselijke oorsprong…’). Ter uitvoering werd in 2007 onder andere de Sanquin-richtlijn Archivering vastgesteld.

Arbo In 2007 is het beleid bij prikaccidenten geëvalueerd en bijgesteld. Afgesproken is dat de arbodienst van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam het aanspreekpunt is voor advisering en ondersteuning van de medewerkers van Sanquin.


21

i 34 Milieubeleid In 2007 legde Sanquin een plan van aanpak wijziging afvalstromen voor aan het Ministerie van V&W en het Ministerie van VROM. De wijziging houdt in dat gebruikte gesloten zaksystemen met een minimale resthoeveelheid bloed niet langer als ziekenhuisafval worden aangemerkt, maar als bedrijfsafval. Beide ministeries stemden in met de voorgestelde wijziging, waardoor kosten worden bespaard.

Veiligheid Variant ziekte van Creutzfeldt-Jakob De overdracht van de variant ziekte van Creutzfeldt-Jakob (vCJD) kan plaatsvinden via de voedselketen. Daarnaast zijn vier gevallen in het buitenland bekend van overdracht via bloedtransfusie. In het verslagjaar deden zich in Nederland geen gevallen van vCJD voor. Sanquin neemt deel aan internationale werkgroepen voor onderzoek naar de verwijdering van het ziekmakend prioneiwit uit de bloedproducten en naar een mogelijke bloedtest. Voor een mogelijke test zijn aanvullende maatregelen en voorwaarden met betrekking tot informatie aan en follow-up van de donors aangewezen. In 2007 bracht de Gezondheidsraad een signalement uit met adviezen over de implicaties van een mogelijke bloedtest voor vCJD. Deze adviezen worden de komende tijd uitgewerkt. Naar het zich laat aanzien, zal in 2008 nog geen CE-gecertificeerde test beschikbaar komen. Filters voor de verwijdering van prioneiwit uit het bloed zijn in 2007 CE-gecertificeerd. Klinisch onderzoek naar de veiligheid is elders in gang gezet. Transfusion Related Acute Lung Injury (TRALI) Door de verbeterde registratie van ongewenste bijwerkingen van bloedtransfusies is het klinische syndroom ‘TRALI’ meer in de belangstelling gekomen. TRALI is een ernstig acuut ziektebeeld, dat soms fataal kan verlopen. De oorzaak is nog niet vastgesteld, maar wordt deels geassocieerd met antistoffen tegen leukocyten in plasmahoudende bloedcomponenten. Door Sanquin zijn twee multicenterstudies gestart om meer inzicht te verkrijgen in het ziektebeeld en eigenschappen van de betrokken donors. Deze TRALI-onderzoeken worden naar verwachting in 2009 afgerond. Sinds juni 2007 wordt door Sanquin uit voorzorg alleen nog quarantaineplasma geleverd van donors die zelf nooit een zwangerschap, bloedtransfusie of transplantatie hebben gehad. Daarmee wordt de kans op de aanwezigheid van leukocytenantistoffen beperkt. In 2007 werd besloten om per

22


1 juni 2008 ook bij de bereiding van trombocyten uit buffy-coat pools, alleen nog plasma toe te voegen van donors die zelf nooit een zwangerschap, bloedtransfusie of transplantatie hebben gehad. Landelijke registratie antistoffen tegen rode bloedcellen Voor patiënten die een bloedtransfusie gaan ontvangen, is het van groot belang dat ziekenhuizen in een landelijk registratiesysteem informatie kunnen raadplegen over eventueel aanwezige irregulaire antistoffen tegen rode bloedcellen. In 2007 werd het landelijk systeem TRIX (Transfusie Register voor Irregulaire antistoffen en kruisproefproblemen) geïmplementeerd. Naar verwachting sluiten meer ziekenhuizen zich in 2008 aan bij het systeem. Patiënten die van ziekenhuis veranderen, kunnen er dankzij TRIX op rekenen dat voor hen belangrijke informatie niet over het hoofd wordt gezien. Met TRIX is een in de wereld vooralsnog uniek consultatiesysteem in gebruik genomen, waarmee de kans op uitgestelde transfusiereacties wordt verminderd en de bloedveiligheid voor patiënten verder wordt verbeterd. Hepatitis A- en B-virus Sinds 2000 worden de donaties aanvullend getest met Nucleïnezuur Amplificatietests (NAT) voor hepatitis C-virus (HCV) en HIV. Daarmee wordt de kans op besmetting in de zogenoemde windowperiode gereduceerd. Daarnaast worden voor de plasmaproducten sinds 2006 pools van 480 donaties getest met NAT op RNA van het hepatitis A-virus (HAV) en op DNA van het hepatitis B-virus (HBV). In 2007 werd met instemming van VWS besloten om per 1 juli 2008 alle donaties met behulp van NAT op HBV, HIV en HCV te gaan testen in minipools van zes donaties. Daarmee wordt niet alleen het windowrisico voor HCV en HIV verder beperkt, maar ook dat voor HBV. Opduikende infectieziekten Onder opduikende infecties worden infectieziekten verstaan die nog niet bekend waren en nieuw zijn ontstaan (bijvoorbeeld SARS). Hier onder vallen ook infectieziekten die reeds bekend zijn, maar waarvan de verspreiding plotseling toeneemt of verandert. In 2007 werd Sanquin, evenals andere bloedtransfusiediensten in Europa, geconfronteerd met een toename van opduikende infecties. Het betreft vaak infecties die door insecten worden overgedragen en die door de klimaatveranderingen steeds verder naar het noorden migreren. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het West Nile Virus en Dengue in Amerika en om het Chikungunya-

i 34 Levering aan ziekenhuizen Aantal rode bloedcellen

0 2007

200.000

400.000

600.000

800.000

75.000

150.000

225.000

300.000

554.711

2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997

Aantal bloedplaatjes

0 2007

268.505

Bloedplaatjes (DE) + (aferesen x 5)* *vanaf 1998 aferesen x5, daarvoor aferesen x 6

2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997

Aantal eenheden plasma

0 2007

50.000 92.568

100.000

150.000

200.000 Vers plasma/QP

2006

ESDEP

2005

Cryoarm plasma

2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997


23

i 34 virus in Italië. Op dit gebied wordt nauw samengewerkt met het Centrum Infectieziektenbestrijding/RIVM. Tot nu toe kon worden volstaan met het instellen van selectiemaatregelen bij donors die in endemische gebieden verbleven. Indien dergelijke epidemieën meer naar het noorden opschuiven, zijn wellicht andere maatregelen nodig.

Klacht bij de Commissie Gelijke Behandeling (CGB) De CGB behandelde een klacht van een homoseksuele man tegen het beleid bij de donorkeuring om mannen met homoseksuele contacten van het donorschap uit te sluiten. In de VS en Canada was een lobby gestart onder studenten die dreigen met donatiestaking indien de als discriminatoir ervaren maatregelen niet worden teruggedraaid. In de uitspraak gaf de CGB aan dat Sanquin het beleid ter zake niet hoeft te wijzigen. Dit ter bescherming van de patiënten die afhankelijk zijn van bloedproducten.

Klinische evaluatie van plasmaproducten Zowel voor nieuwe als bestaande plasmaproducten en voor cellulaire bloedproducten dienen de effectiviteit en veiligheid door klinisch onderzoek te worden vastgesteld. Hierbij spelen vernieuwingen en verbeteringen in het productieproces een rol, net als mogelijkheden om nieuwe indicaties of verbeteringen in de therapie te onderbouwen. In het verslagjaar werd Nonafact®, het Factor IX-concentraat, in een ‘post-authorization safety surveillance study’ in hemofilie B-patiënten in vijf hemofiliebehandelcentra verder vervolgd. Er zijn geen bijwerkingen waargenomen. Ten aanzien van Nanogam®, het intraveneus toe te dienen immunoglobulinepreparaat, werden klinische studies bij diverse patiëntengroepen gestart. Ook met Cetor® (een serineprotease-concentraat voor de behandeling van heriditair angio-oedeem) wordt aanvullend klinisch onderzoek uitgevoerd in een vijftal ziekenhuizen: in 2007 werden de farmacokinetiekstudies en het onderzoek betreffende de acute behandeling van aanvallen met het genanofiltreerde vierde generatie product succesvol afgerond. Tenslotte werd in het AMC de fase II-studie met Mannan Binding Lectin (MBL) in door chemotherapie MBL-deficiënte kinderen afgerond.

24


Klinische evaluatie en nieuwe kort houdbare bloedproducten Door ontwikkelingen op het terrein van pathogeenreductie van bloedproducten wordt de kans op mogelijk aanwezige ziekteverwekkers in bloedproducten (windowrisico, opduikende infecties) verder gereduceerd. In samenwerking met de stichting Hemato-Oncologie voor Volwassenen Nederland (HOVON) is door Sanquin een vergelijkend onderzoek gestart naar drie bereidingsmethoden voor trombocytenconcentraten. Naar verwachting is het onderzoek eind 2008 afgerond. Gezien de ontwikkelingen rond opduikende infectieziekten, neemt pathogeenreductie van bloedproducten in betekenis toe. In samenwerking met het LUMC werd een onderzoek geïnitieerd voor experimentele introductie van fibrinelijm voor patiënten met coronary bypass-chirurgie. Gelet op de bacteriologische controle, wordt een bewaarduur van zeven dagen ook aangehouden voor aferesetrombocyten, leukocyten verwijderd in plasma. Evenals bij de introductie van trombocyten samengevoegd, wordt postautorisatiesurveillance toegepast bij bewaren van zes of zeven dagen. Uit validatiestudies is gebleken dat ingevroren erytrocyten machinaal met behulp van een gesloten systeem kunnen worden gewassen en ontdooid.

Health Technology Assessment In toenemende mate wordt belang gehecht aan doelmatigheidsonderzoek van nieuwe maatregelen en risicoanalyse van productieprocessen van bloedproducten. Sanquin initieerde daartoe de gezamenlijke afdeling Transfusion Technology Assessment van Sanquin en het Julius Centrum van de Universiteit Utrecht. Risicoanalyses werden opgeleverd omtrent de kans op mogelijke overdracht van verschillende infecties door plasmaproducten en bloedcomponenten. Conform de voorschriften van de EMEA werd gerapporteerd over het windowrisico bij bloeddonaties en werd een standaardmethode ontwikkeld voor statistische controle van mogelijke wijzigingen in de incidentie ervan. Een kosteneffectiviteitsstudie van HBV-NAT werd opgeleverd aan de Raad van Bestuur en aan het Ministerie van VWS. Voor nauwkeuriger kosteneffectiviteitsanalyses is inzicht nodig in de distributie van het donorbloed over de profielen en overleving van patiëntengroepen in Nederland. De in het verslagjaar verder uitgewerkte PROTON-studie, in samenwerking met een twintigtal ziekenhuizen, wordt naar verwachting in 2008 afgerond.

i 34 Onderzoek en ontwikkeling Onderzoek Voor de verslaglegging van het wetenschappelijk onderzoek verwijzen wij u naar het Engelstalige wetenschappelijk jaarverslag 2007 van Sanquin.

Sanquin Spring Seminar Op 19 en 20 april werd in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam voor de tweede maal het Sanquin Spring Seminar gehouden. Het congres stond in het teken van ‘Antibodies in Disease, Diagnosis, and Treatment’. Ruim twintig sprekers droegen bij aan een goed ontvangen seminar met deelnemers uit veel verschillende landen. Het derde Spring Seminar (over cellulaire therapieën) vindt plaats in 2009.

Samenwerking met universitaire en andere onderzoeksinstellingen Samen met de academische ziekenhuizen is gewerkt aan een samenhangend klinisch-wetenschappelijk onderzoeksprogramma. Sanquin werkt samen met alle academische medische centra en met vele algemene ziekenhuizen in Nederland. Met het Academisch Medisch Centrum (AMC) van de Universiteit van Amsterdam gebeurt dat in het gemeenschappelijke Landsteiner Laboratorium. Eind 2007 is de meerjarige samenwerking opnieuw verlengd. Afgesproken is dat senior onderzoekers van Sanquin vanaf 2008 een deeltijdaanstelling bij het AMC krijgen. De samenwerking met de Universiteit van Nijmegen op het gebied van immuuntherapie werd voortgezet. Het klinischepidemiologisch onderzoek met het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) werd verder versterkt. De wetenschappelijke onderbouwing van het donorbeleid werd versterkt met nieuwe epidemiologische expertise in de Regio Zuidoost. Het donorgebonden onderzoeksprogramma kreeg een belangrijke impuls doordat Regio Zuidoost een grote Europese subsidie ontving voor DOMAINE (DOnor MAnagement In Europe: Creating a safe and sufficient donor population in Europe: comparing and recommending good donor management practice). Dit project richt zich op de manier waarop bloedbanken in Europa de verschillende aspecten van donormanagement vormgeven. Er zal veel aandacht worden geschonken aan de manier van donorwerving, verschillende oproepen uitstelprocedures en donorbehoud. Het doel van het project is een betrouwbare bloeddonorpopulatie door goed donormanagement.

Benoemingen en afscheid Begin 2007 werd mw. dr. C.E. van der Schoot, hoofd afdeling Immunohematologie Experimenteel bij Sanquin Research, benoemd tot strategisch hoogleraar Experimentele Immunohematologie aan de Universiteit van Amsterdam. Prof. dr. D.J. van Rhenen, divisiedirecteur van Regio Zuidwest, werd herbenoemd als bijzonder hoogleraar Bloedtransfusiegeneeskunde aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Eind 2007 stapte mw. prof. dr. H. Schuitemaker met haar onderzoeksgroep Klinische Viro-Immunologie van Sanquin Research over naar het AMC, waar zij binnen het gemeenschappelijke Sanquin-AMC Landsteiner Laboratorium werkzaam zal zijn. Met deze overstap vindt de onderzoeksgroep meer aansluiting en dus meer mogelijkheden voor dwarsverbanden met andere AMC-onderzoeksgroepen. Prof. Schuitemaker blijft als adviseur verbonden aan Sanquin Diagnostiek. Sanquin is voornemens om binnen Sanquin Research een nieuwe onderzoeksgroep op te zetten op het gebied van epidemiologie van bloedoverdraagbare infectieziekten.

Researchcode In 2007 heeft Sanquin een researchcode vastgesteld en zich aangesloten bij het Landelijk Orgaan voor Wetenschappelijke Integriteit (LOWI). In dit kader is prof. dr. H. Pannekoek benoemd tot ombudsman wetenschap.

Onderzoeksfinanciering De middelen voor wetenschappelijke onderzoek en ontwikkeling zijn in 2007 op peil gebleven. Contractresearch en codevelopment lieten een positieve ontwikkeling zien. In totaal werd voor bijna 6,5 miljoen euro aan extern gefinancierde projectgebonden subsidies verkregen, zijnde 49% van het projectgebonden onderzoeksbudget. Met de middelen die beschikbaar waren voor producten procesontwikkeling van cellulaire bloedproducten, kon in 2007 ongeveer een derde van de nodig geachte onderzoeksprojecten worden gefinancierd.

Ontwikkeling Sanquin Diagnostiek De referentiediagnostiek van Sanquin Diagnostiek en de rol als kenniscentrum functioneren optimaal bij een combinatie van specialistisch bloedonderzoek en screeningsdiagnostiek op hetzelfde vakgebied. Koppeling van transfusiegerelateerd onderzoek aan immunopathologisch onderzoek is eveneens een voorwaarde.


25

i 34

Tien jaar diagnostiek Dörte Hamann is manager Immunohematologie Diagnostiek bij Sanquin Diagnostiek “De markt in Nederland is duidelijk aan het veranderen. Kleinere ziekenhuizen bundelen de krachten. Daardoor ontstaan grotere onderzoekscentra die heel goed in staat zijn de primaire diagnostiek in eigen huis uit te voeren, vaak met behulp van tests en kits van de plank. Onze toegevoegde waarde ligt in het blijvend vooroplopen. Dat doen wij allereerst op het gebied van bloedonderzoek. Daarnaast willen wij blijven groeien als expertisecentrum op het gebied van de immunologie. Een innovatiecommissie houdt zich bezig met nieuwe ontwikkelingen en kijkt wat er speelt aan vraagstellingen in ziekenhuizen. Bijvoorbeeld het opzetten van een nieuwe mutatieanalyse vraagt om bijzondere capaciteit. Dat is wat wij hier heel goed kunnen.”

26

i 34

27

i 34 In 2007 is bij Sanquin Diagnostiek in Amsterdam een start gemaakt met de centralisatie van de donorscreeningsactiviteiten voor de bloedbankdivisies. Daarnaast heeft de invoering van de HBV/HAV-NAT-test voor Sanquin Plasmaproducten en het CAF een duidelijke toename in laboratoriumactiviteiten laten zien. De door de overheid gestimuleerde marktwerking en de snelle ontwikkeling rond aanbod van diagnostische kits binnen de ziekenhuislaboratoria maken de voorsprong die Sanquin Diagnostiek heeft kwetsbaarder. Uit strategisch oogpunt is de ontwikkeling van nieuwe tests extra gestimuleerd om zodoende de voorlopersrol te behouden. De hiertoe ingerichte Diagnostiek Commissie Innovatie (DC-I) heeft in 2007 samen met de diagnostiekafdelingen vele nieuwe tests ontwikkeld. Tests om de serumspiegels van monoklonale therapeutica bij de behandeling van onder andere reumapatiënten te kunnen meten, zijn technisch gereed en beschikbaar, maar de verwachte toename van het aantal aanvragen voor deze tests is uitgebleven. Door het meten van deze serumspiegels neemt niet alleen de kwaliteit van behandeling toe, maar kan ook efficiënt met de dure medicijnen worden omgegaan. Deze potentiële kostenbesparing is door de ziektekostenverzekeraars (nog) niet opgemerkt. In 2008 wordt hieraan extra aandacht besteed. Ter ondersteuning van de stollingsdiagnostiek bij patiënten met trombo-embolische processen (antifosfolipidensyndroom) is het pakket om de aanwezigheid van antifosfolipidenantistoffen aan te tonen, uitgebreid. Het genomen besluit om de opslag en distributie van biologische standaarden van de WHO op één plaats te concentreren, heeft in januari zijn beslag gehad. Medio januari 2007 zijn alle formele WHO-activiteiten overgedragen aan het National Institute for Biological Standards and Control (NIBSC) in het Verenigd Koninkrijk. Na een pilotperiode werd het landelijk registratiesysteem van irregulaire antistoffen tegen rode bloedcellen (Transfusie Register Irregulaire kruisproefproblemen, ofwel TRIX) in mei feestelijk geïntroduceerd. Inmiddels zijn de eerste ziekenhuizen aangesloten. Het Centraal Laboratorium Aanvraag en Uitslag Systeem (CLAUS) werd in 2007 webbased gemaakt. Sanquin Consulting Services Sanquin Consulting Services (SCS) richt zich op de overdracht van kennis en ervaring aan landen met zich ontwikkelende economieën. Doel is de bloedvoorziening zodanig te organiseren dat de veiligheid en de duurzaamheid van bloedtransfusie

28


toenemen. In 2007 zijn de activiteiten in het kader van het PEPfAR-project in Zambia en Uganda voortgezet. In dit derde fiscale jaar van het in totaal vijf jaren durende project worden de resultaten van de missies op een aantal gebieden steeds duidelijker zichtbaar. Hoewel de voortgang veelbelovend is, moesten in overleg met de opdrachtgever op enkele aandachtsgebieden wel de doelen tijdens de missies aan de actuele vraag van de landen worden aangepast. Naast deze doorlopende activiteiten zijn op acquisitie gerichte inspanningen gedaan, met name in Oezbekistan en Pakistan, al dan niet in samenwerking met internationaal werkende bureaus. Een medewerker van SCS begint binnenkort als consultant aan een twee jaar durend project in Oezbekistan, gefinancierd door Asian Development Bank. Business Unit Reagentia Reagentia (BUR) ontwikkelt en produceert testreagentia die worden gebruikt in laboratoria van onder andere ziekenhuizen, bloedbanken en universiteiten. In het verslagjaar werd de Magister, een volautomaat voor het uitvoeren van Cellbindgelkaarttests in de immunohematologie, in een aantal landen met succes geïntroduceerd. Er werd een project gestart om de productie van de gelkaartjes verder te automatiseren en de productiecapaciteit te vergroten. Voor de toekomst investeert de BUR, samen met Sanquin Research en Diagnostiek, in assays waarmee rode bloedcelantigenen op DNA-niveau getypeerd kunnen worden. Hierdoor wordt het mogelijk om bloed van donors beter te matchen met dat van patiënten. Dit gebeurt met DNA-microarraytechnologie (‘DNA-chips’), waarvan de toepasbaarheid is aangetoond in het EU-project ‘Bloodgen’ met de ‘Bloodchip’ (bloedgroepchip). De samenwerking met het Nederlands Kanker Instituut (NKI) op het gebied van het T-cel afweersysteem werd gecontinueerd. De bruikbaarheid van nieuwe reagentia bij de ontwikkeling van nieuwe vaccins wordt onderzocht in samenwerking met bedrijven in binnen- en buitenland. Business Unit Pharmaceutical Services Pharmaceutical Services ontwikkelt productieprocessen op basis van zoogdiercelkweek en eiwittechnologie met het doel nieuwe biologische geneesmiddelen op de markt te brengen. SPS doet dat in samenwerking met de farmaceutische industrie. Daarnaast worden in opdracht specialistische kwaliteitscontroles uitgevoerd. In 2007 werd door SPS een Master File bij de Food and Drug Administration (FDA) ingediend. Dit betreft een monoclonale

i 34 antistof die toepassing moet krijgen bij de behandeling van een vorm van kanker en hartinfarct met behulp van celselectie. Zodra dit dossier door de FDA is goedgekeurd, betekent dit voor Pharmaceutical Services een belangrijke verbreding van de markt. Vanaf 1 september 2007 is de afdeling Viral Safety Services (VSS) organisatorisch bij SPS ondergebracht. VSS houdt zich bezig met het valideren van de virusreducerende stappen in farmaceutische processen.

Personeel en organisatie Organisatieontwikkeling In 2007 werd de dienstverlening door de ondersteunende diensten geoptimaliseerd in het kader van het project Omslag. Na de vorming van de Concerndienst Informatisering eind 2006 werd in 2007 de uitbesteding van de ict-diensten naar een externe partner voorbereid en daarmee de overgang van een aantal medewerkers naar die partner begin 2008. Begin 2007 zijn de verschillende salarisadministraties tot een centrale afdeling samengevoegd. Ook werden de financiële administraties in Amsterdam samengevoegd tot de GSA Financiën en Control. Sanquin werkt al jaren aan het stapsgewijs uitbreiden van samenwerkingsverbanden met zusterorganisaties op de markt voor plasmaproducten met als doel efficiëntieverbetering door schaalvergroting en betere benutting van de beschikbare infrastructuur. In 2006 is overleg gestart met de Franse plasmafractioneringsorganisatie LFB over een mogelijke samenwerking. Begin 2008 hebben deze gesprekken geleid tot een participatie door LFB in de reeds bestaande Nederlands-Belgische joint venture CAF-cvba.

HRM-beleid In 2007 werden voorbereidingen getroffen voor het tweede Management Development-traject (MD) voor jonge veelbelovende medewerkers. Het MD-programma is gericht op een managementfunctie binnen de organisatie in de toekomst. Op basis van de evaluatie uit 2006 werd het bestaande programma herzien en vond de selectie plaats van kandidaten voor de tweede groep, die in 2008 van start gaat. De managementleergang, een interne leergang voor leidinggevenden op alle niveaus binnen de organisatie, werd in 2007 verder geïmplementeerd; ook teamleiders en hoofden zijn getraind. Onder supervisie van een certificatiecommissie met in- en externe deskundigen werd het medisch opleidingsprogramma voor transfusieartsen en senior donorartsen uitgerold. De eerste groep geslaagde transfusieartsen ontving in juni het certificaat. Veel opleidingen worden binnen Sanquin ontwikkeld en door medewerkers van Sanquin gegeven. Om deze interne opleidingsontwikkelaars en docenten te waarborgen, is een aantal trainingen ontwikkeld. De eerste trainingen werden in 2007 gegeven.

Medezeggenschap In goed overleg met de medezeggenschapsorganen is in 2006 besloten de medezeggenschapsstructuur aan te passen. In de nieuwe medezeggenschapsstructuur zijn er een ondernemingsraad en acht onderdeelcommissies. Na de verkiezingen begin 2007 zijn de nieuwe OR en de OC’s in april officieel geïnstalleerd.

Bouwkundige en technische voorzieningen/automatisering Huisvesting

Eind 2006 is besloten de donorscreeningsactiviteiten van de bloedbankdivisies op één locatie in Amsterdam te centraliseren. Deze verandering kan substantiële kostenbesparing en kwaliteitsvoordelen opleveren. In 2007 is met de vakbonden een sociaal plan opgesteld en werden plaatsingsprocedures voor de medewerkers afgerond. Ook werd gestart met de gefaseerde overgang per apparatuurlijn van de screeningsactiviteiten van de bloedbankdivisies naar het Nationaal Sreeningslab Sanquin.

Het Middellange Termijn Plan Huisvesting 2008-2012 geeft een overzicht van alle initiatieven om de huisvesting aan de eisen aan te passen. Dit plan is in 2007 opgesteld en ter goedkeuring aan het Ministerie van VWS voorgelegd. Alleen de nieuwbouw van hoofdvestigingen en nevenvestigingen behoeft goedkeuring van het College Bouw Zorginstellingen. Het voorlopig ontwerp voor de uitbreiding van de hoofdvestiging van de Regio Zuidwest te Rotterdam is gereed. Medio 2008 vindt de aanbesteding plaats. Een aantal functies van de hoofdvestiging Rotterdam blijft in Dordrecht gehuisvest. Omdat


29

i 34 de bestaande huisvesting in Dordrecht niet voldoet, zal Sanquin in de zorgboulevard van het Albert Schweitzer Ziekenhuis een nieuwe nevenvestiging ontwikkelen. De nieuwbouw van de hoofdvestiging van de Regio Noordwest te Amsterdam is in volle gang. De oplevering is eind 2008 voorzien. Om nog nauwkeuriger te sturen op de huisvestingslasten, heeft Sanquin een model ontwikkeld om afhankelijk van onder meer de demografie een optimale spreiding van afnamelocaties te realiseren.

Automatisering Eind 2006 besloot Sanquin na een uitgebreide benchmark te kiezen voor eProgesa als opvolger van het bloedbankinformatiesysteem Progesa. In 2007 werd de overgang naar eProgesa voorbereid met leverancier MAK. De implementatie vindt plaats in april 2008. Sanquin heeft besloten om het technisch beheer van de ictomgeving integraal uit te besteden. Inmiddels is na een Europese aanbesteding gekozen voor EDS. In 2007 is gestart met de overdracht van ict-diensten van bestaande leveranciers naar EDS. De overgang van de financiële administraties en magazijnbeheer van de bloedbankdivisies op SAP is in 2007 gerealiseerd. Ook werd overgestapt op een nieuwe netwerktechnologie en werd het roosterpakket SP Expert verder ingevoerd. Het project BASICS is afgerond, waardoor vanaf 1 januari 2008 alle oude donor- en productgegevens in een nieuw archief zijn opgeslagen en relevante data snel gerapporteerd kunnen worden. Hierdoor kan worden voldaan aan de Richtlijn Traceerbaarheid, die bepaalt dat donor- en productgegevens dertig jaar na donatiedatum beschikbaar moeten zijn.

Externe contacten Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport In 2007 vond zowel op bestuurlijk als op ambtelijk niveau veelvuldig overleg plaats. Ook werd voor een delegatie van het ministerie in augustus een rondleiding bij Sanquin georganiseerd. Belangrijke gespreksonderwerpen waren onder andere de internationale samenwerkingsverbanden van Sanquin, veiligheidsmaatregelen, de opslag in de prijzen voor producten procesontwikkeling en de uitspraak van de Commissie Gelijke Behandeling over het uitsluiten voor bloeddonatie van mannen met homoseksuele contacten.

30


Gebruikers Op regionaal niveau functioneren gebruikersraden, waarin vertegenwoordigers van ziekenhuizen en vertegenwoordigers van Sanquin zitting hebben. Vertegenwoordigers van ziekenhuizen hebben eveneens zitting in de Landelijke Gebruikersraad, die ook in 2007 de Raad van Bestuur adviseerde over logistiek en dienstverlening. Sanquin is in zowel de Nederlandse Vereniging van Hemofiliebehandelaren als in de Interuniversitaire Werkgroep voor de Behandeling van Immuundeficiënties vertegenwoordigd. Eind 2007 werd het derde landelijke klanttevredenheidsonderzoek onder bloedtransfusielaboratoria over de dienstverlening van Sanquin uitgezet. De uitkomsten worden medio 2008 verwacht. De Landelijke Gebruikersraad heeft bij het CBO bepleit om de herziening van de richtlijn Bloedtransfusiebeleid met voorrang op te pakken. Andere belangrijke gespreksonderwerpen waren het bloedgebruik in ziekenhuizen en de centralisatie van de screeningslabs.

Het Nederlandse Rode Kruis Met het Nederlandse Rode Kruis (NRK) vond op landelijk niveau overleg plaats over de uitvoering van de in 2005 in overleg met het NRK opgestelde Nota Vrijwilligersbeleid. Er werd gesproken over het belang van een goede opleiding voor de ongeveer 3.000 vrijwilligers die helpen bij de bloedinzamelingsactiviteiten. Andere belangrijke gespreksonderwerpen waren de inbreng van donorbelangen in de organisatie, het verzoek van het NRK om de bloedvoorzieningsorganisatie in Suriname te ondersteunen en het mogelijke samenwerkingsverband tussen Sanquin en LFB.

Samenwerking met het Belgische Rode Kruis in de CAF Sanquin Plasmaproducten werkt nauw samen met de Belgische organisatie CAF-cvba. De afgelopen jaren is het resultaat van de CAF negatief beïnvloed door de zogenaamde Busquintax, die in België voor de CAF in 2003 van kracht werd. In juni 2006 is in België een wet gepubliceerd die ontheffingen op de Busquintax verleent. Deze wet is in 2007 nog niet uitgevoerd, in afwachting van een oordeel van de Europese Commissie hieromtrent.

i 34 Sanquin Oy Sanquin koopt en verwerkt plasma dat door het Finse Rode Kruis (FRC) is ingezameld, tot plasmaproducten. Deze producten worden door het FRC gedistribueerd in Finland. Een kleine Finse dochteronderneming (Sanquin Oy) onderhoudt de contacten met de Finse afnemers.

Ministerie van Defensie Evenals in vorige jaren onderhield Sanquin contact met het Ministerie van Defensie over de bloedvoorziening van de krijgsmacht. Belangrijkste gespreksonderwerpen waren de centralisatie van de screeningslaboratoria binnen Sanquin en het veiligheidsbeleid inzake bloedproducten.

Europese samenwerking Sanquin is vertegenwoordigd in de European Blood Alliance (EBA) en de International Plasma Fractionation Association (IPFA). In 2007 werd drs. H.J.C. de Wit, vicevoorzitter Raad van Bestuur, benoemd tot voorzitter van de Executive Board van de EBA.


31

32

i 34

Financieel Jaarverslag

Financieel Jaarverslag Sanquin 2007

33

i 34 Financiële positie Ter analyse van de financiële positie dient de volgende opstelling:

(* € 1.000,- )

31 december 2007

31 december 2006

Op korte termijn beschikbaar Liquide middelen Vorderingen korte termijn Voorraden Kortlopende schulden

57.429 65.162 69.169 -76.070

39.856 53.896 62.154 -59.458

Werkkapitaal

115.690

96.448

114.969

110.480

230.659

206.928

178.644 11.616 40.399

152.742 14.479 39.707

230.659

206.928

Vastgelegd op lange termijn Materiële vaste activa Gefinancierd met op lange termijn beschikbare middelen Deze financiering vond plaats met: Groepsvermogen Voorzieningen Langlopende schulden

Het werkkapitaal is gedurende 2007 gestegen met € 19,242 miljoen ten opzichte van 2006, hetgeen als volgt nader kan worden gespecificeerd. Toename kortlopende schulden Toename voorraden Toename vorderingen korte termijn Toename liquide middelen

-16.612 7.015 11.266 17.573 19.242

34

Financiële positie

i 34 Bespreking van de

(* € 1.000,- )

resultaten

Netto-omzet Overige bedrijfsopbrengsten Mutatie onderhanden werk Som der bedrijfsopbrengsten

Aan de hand van de op pagina 46 opgenomen geconsolideerde winsten verliesrekening kunnen de resultaten over de jaren 2007 en 2006 als volgt in euro’s en procenten van de omzet worden weergegeven.

2007

In % van de omzet

2006

In % van de omzet

298.066 4.902 7.760 310.728

100,0 1,6 2,6 104,2

293.157 5.943 -1.087 298.013

100,0 2,0 (0,4) 101,6

83.217 112.399 16.380 73.738 -285.734

27,9 37,7 5,5 24,7 (95,8)

97.973 108.588 16.200 75.963 -298.724

33,4 37,0 5,5 25,9 (101,9)

Bedrijfsresultaat Saldo der financiële baten en lasten

24.994 -360

8,4 (0,1)

-711 -1.271

(0,3) (0,4)

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting

24.634

8,3

-1.982

(0,7)

Grond- en hulpstoffen Salarissen en sociale lasten Afschrijvingskosten Overige bedrijfskosten Som der bedrijfslasten

Het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting is in 2007 veel hoger dan in 2006. Het lage resultaat in 2006 was onder andere een gevolg van de productiestoring waarvan de kosten uit zorgvuldigheid hoog waren ingeschat. Als het resultaat van 2006 en 2007 wordt ‘gemiddeld’ dan past het bij de lange termijn ontwikkeling van Sanquin uit de voorgaande jaren. De specificatie van de stijging van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting met € 26,6 miljoen ten opzichte van 2006 is als volgt: Toename som der bedrijfsopbrengsten Afname gronden hulpstoffen Toename salarissen en sociale lasten Toename afschrijvingskosten Afname overige bedrijfskosten Afname som der bedrijfslasten

12.715

14.756 -3.811 -180 2.225 12.990

Toename bedrijfsresultaat Toename saldo der financiële baten en lasten

25.705 911

Toename resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting

26.616


35

i 34

Tien jaar Nederlandse Rode Kruis Cees Breederveld is algemeen directeur van het Nederlandse Rode Kruis

“De afgelopen tien jaar is Sanquin gegroeid tot een hoogprofessionele organisatie met een eenduidig kwaliteitsbeleid en een enorme logistieke functie. Daar heb ik grote bewondering voor. Tot mijn plezier hoor ik dat de organisatie graag meer gebruik zou maken van Rode Kruisvrijwilligers bij het werven en behouden van donors en het opvangen op de bloedbank. Dat voorziet in een behoefte bij de vrijwilligers die nog steeds heel veel ‘met bloed hebben’. Voor de toekomst hoop ik dat Sanquin in staat blijft om bij de moderne technologische ontwikkelingen ook voor mensen die lang houdbare bloedproducten nodig hebben, zoals hemofiliepatiënten, voldoende eigen producten te leveren via donors die om niet en vrijwillig hun bloed afstaan.”

36

De tekst maakt geen deel uit van de jaarrekening 2007

i 34

37

i 34 Verslag van de Raad van Bestuur Algemeen

Netto geconsolideerd resultaat

De geconsolideerde jaarrekening van Sanquin geeft de financiële resultaten van de bloedbankdivisies, de divisies Plasmaproducten, Diagnostiek en Research en de resultaten van de CAF, een meerderheidsdeelneming van Sanquin te Brussel. De inrichting van begroting en jaarrekening van Sanquin voldoet aan de ministeriële regeling gepubliceerd in de Staatscourant 252 op 29 december 1999. In de jaarrekening zijn niet alleen de geconsolideerde cijfers opgenomen, maar ook een ‘vennootschappelijk jaarrekening’ van Sanquin Nederland, waarin de CAF voor het aandeel in de vermogenswaarde is verantwoord. De cijfers van Sanquin Oy, opgericht in 2004 en gevestigd te Helsinki, maken deel uit van die van de divisie Plasmaproducten. Het bedrijfsresultaat is in 2007 positief beïnvloed door een vrijval van de reorganisatie-voorziening Centralisatie Screeningslaboratoria die niet behoefde te worden gebruikt. In België werd het resultaat verlaagd door de noodzaak om een heffing, de zogenaamde Tax Busquin, ook in 2007 als kosten op te nemen voor een bedrag van c 2,4 miljoen.

Het netto geconsolideerd resultaat, zoals opgenomen in de winsten verliesrekening, bedraagt c 26,9 miljoen.

Bedrijfsopbrengsten Het totaal van de bedrijfsopbrengsten steeg in 2007 met c 12,7 miljoen. Deze stijging wordt veroorzaakt door een toename van de netto-omzet van c 4,9 miljoen en de mutatie onder handen werk van c 8,8 miljoen. De omzet door Sanquin geleverde kort houdbare bloedproducten was in 2007 0,1% hoger dan in 2006. In België steeg de omzet plasmaproducten met c 8,1 miljoen; In Nederland daalde de omzet plasmaproducten met c 2,5 miljoen. De omzet van stollingsproducten daalde met c 3,5 miljoen en de omzet immunoglobulinen steeg met c 0,9 miljoen. Binnen de groep plasmaproducten neemt het aandeel voor intraveneus immunoglobuline relatief toe. De diagnostische dienstverlening op bloedmonsters van Nederlandse instellingen voor gezondheidszorg bleef nagenoeg gelijk ten opzichte van 2006. De interne diagnostische dienstverlening steeg met c 11,0 miljoen. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door de centralisatie van het screeningslaboratoria. De baten uit subsidies en contractresearch stegen met c 0,9 miljoen.

Bedrijfslasten De uitgaven voor gronden hulpstoffen daalden voornamelijk door lager plasmaverbruik en de prijseffecten bij de inkoop van

38

afname- en testmaterialen. De personeelskosten stegen in 2007 met c 3,8 miljoen. De afschrijvingen bleven globaal gelijk.


Conform de regelgeving uit het rapport ‘Markt en Overheid’ is de administratieve organisatie van Sanquin zodanig ingericht dat er onderscheid kan worden gemaakt tussen de marktconforme activiteiten en de publieke activiteiten van de bloedbanken. In 2007 kon de solvabiliteit van het publieke deel van de organisatie verder worden verbeterd.

Corporate Governance De implementatie van een Corporate Governance-code is besproken in de vergaderingen van de Raad van Toezicht. De principes van de Code Tabaksblat sluiten goed aan bij de statuten en de inrichting van de bestuurlijke processen van Sanquin. De Code zelf is echter niet direct en volledig van toepassing op een stichting als Sanquin. In de gezondheidszorg is een Corporate Governance-code vastgesteld op basis van een model door de NVZ. Ook deze code is niet in alle opzichten toepasbaar, omdat Sanquin geen zorginstelling is. Er is daarom besloten een eigen Sanquin-code te maken die in 2006 geïmplementeerd is.

Risicobeheersing Eén van de hoofdactiviteiten van Sanquin is het leveren van producten voor therapeutische toepassing bij de mens. Het inzamelen van de grondstof voor deze producten, het testen ervan en het uitvoeren van de bereiding vinden plaats binnen een uitgebreid stelsel van nationale wetgeving en Europese richtlijnen. Sanquin voldoet aan deze wetgeving en richtlijnen, die onder andere gedetailleerde eisen stellen aan de kwaliteitszorg. De grondstof voor vele van onze producten is biologisch menselijk materiaal, dat om die reden een bijzonder risicoprofiel kent. Sanquin stelt alles in het werk om de veiligheid van haar producten te maximaliseren, maar is zich bewust van de beperkingen die een biologische grondstof in dit opzicht met zich meebrengt. Sanquin vindt het noodzakelijk R&D uit te voeren om de kwaliteit en betrouwbaarheid van de producten te blijven verhogen. Sanquin is een organisatie waarvan de soms zeer verschillende activiteiten in aparte divisies zijn ondergebracht. Deze divisies bevinden zich overwegend in Nederland.

i 34 In België participeert Sanquin in de CAF-DCF cvba, waar plasmaproducten worden bereid. In Finland bevindt zich de organisatie Sanquin Oy, waarvan Sanquin sinds 2004 100% eigenaar is. De risico’s waarmee Sanquin wordt geconfronteerd, worden per divisie beoordeeld en op corporate niveau vergeleken en vastgesteld. Als werkmodel voor risicobeheersing wordt uitgegaan van het Committee of Sponsoring Organizations raamwerk (COSO) voor interne beheersing. De in het raamwerk opgenomen elementen zijn binnen Sanquin al in belangrijke mate aanwezig maar verschillende zaken dienen verder te worden uitgewerkt. Binnen alle divisies bestaan beleidsregels en procedures ter beheersing van geïdentificeerde risico’s. De belangrijkste zijn: • de structuur van de organisatie zoals vastgelegd in statuten, documenten over de inrichting van de organisatie, besluitvormingsprocedures van de Raad van Bestuur en divisiedirecteuren, procedures voor interne delegatie van bevoegdheden en autorisaties voor externe vertegenwoordiging van de organisatie; • de ‘accounting manual’ met de handleiding voor de inrichting van de financiële verslaglegging en de voor de opstelling te volgen procedures; • het treasurybeleid waarin de beleidsregels voor het cash- en valutamanagement zijn opgenomen; • het kwaliteitsbeleid waarin het systeem voor kwaliteitszorg wordt beschreven; • project control procedures waarin verantwoordelijkheden, bevoegdheden en rapportages over uit te voeren projecten zijn vastgelegd; • Standard Operating Procedures voor de vele uitvoeringsprocessen op uitvoeringsniveau; • gedragsregels; • risico inventarisaties en -evaluaties in het kader van het arbo- en milieubeleid; • verzekeringen op het gebied van productaansprakelijkheid en andere bedrijfsrisico’s. De organisatiestructuur en het beleid zijn gericht op heldere informatie en communicatie. Geformaliseerd werkoverleg is hiervan de belangrijke basis. Daarnaast zijn er interne mededelingen, een personeelsblad, een blad voor ziekenhuizen, een blad voor donors, een intranet en een website. De interne communicatie van financiële informatie vindt maandelijks plaats. Managementinformatie over personeelszaken en

kwaliteitszaken wordt per kwartaal binnen een geformaliseerd systeem gedistribueerd. Ook opleiding en training leveren een bijdrage aan de communicatie. Voor de verschillende divisies bestaan gestructureerde interne en externe opleidingsprogramma’s. Er is een structuur voor de communicatie met vertegenwoordigers van donors en van gebruikers van de Sanquinproducten en -diensten, zowel landelijk als per bloedbankdivisie. Er zijn adviesraden met externe deskundigen die de Raad van Bestuur adviseren over ethiek, wetenschap, medische zaken en donorzaken. De bewaking van de beheersingsmaatregelen vindt plaats door de periodieke maandelijkse bespreking van de financiële managementinformatie door de Raad van Bestuur en directeuren. De financiële rapportage wordt ook besproken met de Raad van Toezicht. Minimaal tweemaal per jaar bespreekt de Raad van Bestuur bovendien de algemene gang van zaken in iedere divisie tijdens een bedrijfsbezoek, waar tevens met de onderdeelscommissie wordt gesproken. Financiën, personeelszaken, kwaliteitszaken en bouw staan standaard op de agenda. Interne regelingen voor het melden van claims en procedures door derden zijn schriftelijk vastgelegd. De Raad van Bestuur meldt claims tijdens het overleg met de Raad van Toezicht. Een bespreking van de belangrijkste risico’s op strategisch niveau maakt jaarlijks deel uit van de discussie over het Middellange Termijn Plan van Sanquin. Het kwaliteitsbeleid van Sanquin is schriftelijk vastgesteld en richt zich op kwaliteitssystemen GMP en ISO. In dit verband worden de verschillende bedrijfsonderdelen frequent geïnspecteerd door de Inspectie Gezondheidszorg van het Ministerie van VWS, alsmede in het kader van ISO-certificaties. Het uitvoeren van periodieke interne audits is één van de taken van de concernafdeling Kwaliteitszorg en maakt deel uit van de continue bewaking van het risicobeheersingssysteem. Periodiek vinden er externe risco-inventarisaties en -evaluaties plaats, incidenteel ook in verband met de productaansprakelijkheidsverzekering. De externe accountant beoordeelt in het kader van de controle van de jaarrekening het functioneren van operationele procedures. De bevindingen worden gerapporteerd aan de divisiedirecteuren en aan de Raad van Bestuur. De externe accountant rapporteert op basis van het jaarlijkse accountantsverslag aan de Raad van Bestuur en de Raad van Toezicht. De Raad van Bestuur verklaart door het tekenen van de ‘Letter of Representation’ dat de verstrekte informatie volledig en juist is. De Raad van Bestuur baseert zich daarbij mede op de verklaringen van de divisiedirecteuren.


39

i 34 Naast de hierboven genoemde elementen zijn er diverse andere die tezamen het kader vormen voor de risicobeheersing. Elementen zoals integriteit, zakelijke ethiek, deskundigheid van medewerkers, stijl van leidinggeven en de wijze van delegatie van bevoegdheden en verantwoordelijkheden maken daar deel van uit. In de Sanquin-gedragsregels is een aantal kernwaarden vastgelegd door de Raad van Bestuur die richting geven aan ons handelen. Het gaat daarbij om service, resultaatgerichtheid, flexibiliteit en samenwerking van onze medewerkers.

Risico’s De activiteiten van Sanquin zijn deels gebaseerd op een publieke, door de Nederlandse overheid vastgestelde taak. Voor het overige spelen zij zich af in een marktconforme, internationale omgeving. De goedkeuring door de Nederlandse overheid van de begroting en jaarrekening van Sanquin is wettelijk vastgelegd en richt zich primair op het publieke deel. In het marktconforme deel zijn er, vanuit de aard van die omgeving, onvermijdelijke en andere risico’s dan in het publieke deel. Sanquin besteedt veel aandacht aan een volledige en frequente informatie van overheid, afnemers en gebruikers van haar producten over dit onderwerp. Wetenschappelijke ontwikkelingen, waardoor synthetische alternatieven voor bloedproducten worden ontwikkeld en op de markt geïntroduceerd, kunnen een bedreiging vormen voor de bedrijfseconomisch verantwoorde exploitatie van met name de bereiding van plasmaproducten. Door het wegvallen van de vraag naar sommige producten worden er minder verschillende producten uit eenzelfde hoeveelheid grondstof geïsoleerd. Hierdoor verkleint het aantal dragers voor de gemeenschappelijke kosten van inzameling, testen en bereiden van plasmaproducten. Een sneller dan verwachte vervanging van plasmaproducten door synthetische alternatieven kan daardoor grote effecten hebben op het bedrijfsresultaat van de organisatie. Bij bereiding van geneesmiddelen uit plasma speelt kwaliteitszorg een belangrijke rol. Een van de uitgangspunten is dat productiestoringen direct leiden tot het blokkeren van productiebatches waardoor onzekerheid over de kwaliteitsborging zou kunnen bestaan. Het verder verhogen van de kwaliteitsmaatregelen verkleint de kans op productiestoringen. Tenslotte is in 2004 gebleken dat een overheidsmaatregel in België leidde tot belastingbetalingen die een bedreiging zijn voor de lange termijn continuïteit van de CAF te Brussel. Onderhandelingen met de Belgische overheid zijn in 2004 gestart

40


om dit probleem te kunnen oplossen. In 2006 is een wet dienaangaande door de Belgische regering gepubliceerd. De invoering ervan wacht op de goedkeuring door de Europese Commissie. De belastingschuld van CAF/DCF blijft groeien en is in de balans opgenomen. Op grond van de beschreven activiteiten verklaart de Raad van Bestuur naar beste weten dat het proces van interne risicobeheersing in het verslagjaar 2007 in het algemeen naar behoren heeft gefunctioneerd. De werkelijke effectiviteit kan slechts aan de hand van de resultaten over een langere periode worden beoordeeld. Een verdere uitbouw en completering van de beheersingsprocessen zullen in de komende jaren plaatsvinden, in ieder geval omdat ook de externe wereld verandert en Sanquin zich daarbij wil aanpassen. Het beleid van de Raad van Bestuur blijft erop gericht het risicobeheersingssysteem voortdurend te toetsen en te verbeteren.

Vooruitzichten voor 2008 De levering van cellulaire producten zal in aantal in 2008 ongeveer gelijk zijn aan die van 2007. De kosten stijgen door de cao-afspraken en prijsstijgingen voor grondstoffen en diensten. De minister van VWS heeft de begroting 2008 van Sanquin goedgekeurd waarin de prijzen zijn opgenomen. Evenals vorige jaren zullen de ziekenhuizen via het NzA gecompenseerd worden. Voor de omzet van producten door de divisie Plasmaproducten wordt een stijging verwacht van 12,1%. Dit is een gevolg van de extra export van plasmaproducten. Er zullen relatief grote investeringen in procesapparatuur plaatsvinden voor de vernieuwing van het productenpakket, maar ook voor de integratie van de productieactiviteiten met de CAF. Voor de divisies Diagnostiek en Research wordt in 2008 een exploitatieresultaat verwacht dat ongeveer gelijk is aan het resultaat van 2007. In 2007 zijn besprekingen gevoerd met de Franse zusterorganisatie LFB. Deze besprekingen hebben er in januari 2008 toe geleid dat LFB een minderheidsparticipatie van 25% in de CAF te Brussel heeft genomen. De samenwerking met LFB is gericht op harmonisatie van productportfolio’s voor plasmaproducten. Hiermee worden efficiencyverbeteringen bereikt op het gebied van het klinisch onderzoek en de registratie van deze geneesmiddelen. Deze effecten treden geleidelijk op en zijn pas na 3-5 jaar merkbaar. In 2008 zal de introductie van C1-esteraseremmer op de VS-markt, gemaakt van Amerikaans plasma, plaatsvinden indien de FDA daarvoor toestemming

i 34 verleent. Het klinisch onderzoek in de VS en van de inspectie van productiefaciliteiten in Amsterdam en Brussel is in het eerste kwartaal van 2008 afgerond. De omzet van de CAF zal in 2008 dalen als gevolg van verminderde afzet van plasma Factor VIII en Albumine. De kosten zullen stijgen met trendmatige aanpassingen aan loon- en prijsindices zoals die voor België gelden. Het contract voor de levering van Fins plasma moet eind 2009 vernieuwd worden. In 2008 worden grote investeringen verwacht bij de nieuwbouw van de bloedbanken in Amsterdam en Rotterdam. Daarnaast zijn er omvangrijke investeringen noodzakelijk voor de bereiding van plasmaproducten. Naar verwachting zal het niveau van de liquide middelen dus aanzienlijk dalen. Amsterdam, 29 mei 2008 Raad van Bestuur Dr. ir. T.J.F. Buunen Drs. H.J.C. de Wit Prof. dr. E. Briët


41

i 34

Tien jaar samenwerking Paul Strengers is directeur Medische Zaken en Productontwikkeling van Sanquin Plasmaproducten “De divisie Plasmaproducten is het afgelopen decennium samenwerking aangegaan met zusterorganisaties in België, Finland en Frankrijk. Door de samenwerking kan blijvend een groot aantal, soms levensreddende, geneesmiddelen van hoge kwaliteit worden bereid uit plasma van onbetaalde donors. Ook werken wij eraan om, wanneer onze thuismarkten zijn voorzien, eventuele producten die we in Nederland niet nodig hebben beschikbaar te laten komen voor patiënten elders in de wereld. Cultuurverschillen en andere behandelwijzen vragen daarbij aandacht voor een optimale communicatie. In de internationale bloedtransfusiewereld is Sanquin door haar aanpak uniek te noemen. Sanquin gaat allianties aan waarbij iedere deelnemende organisatie haar eigen identiteit, zelfstandigheid en verantwoordelijkheid behoudt. Met name ook ten opzichte van de eigen nationale overheden, bloedbanken en de bloeddonors. Het voordeel van allianties bestaat uit de mogelijkheid tot gezamenlijke productontwikkeling, harmonisatie van producten en processen, besparing van kosten en het samen delen van kennis en kunde. Een proces waarin één plus één drie wordt.”

42


i 34


43

i 34 Geconsolideerde balans per 31 december 2007 (na resultaatbestemming)

ACTIEF (* € 1.000,- ) Vaste activa Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Automatiseringsapparatuur Apparatuur Transportmiddelen Overige activa

Financiële vaste activa Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen Halffabrikaat Onderhanden werk Gereed product Overige voorraden

*)

1,20 2,20 3,20 4,20 5,20

31 december 2007

93.828 3.796 13.410 1.352 2.583

6

7,21 8,21 8,21 9,21 10,21

31 december 2006

90.879 2.977 13.675 981 1.968 114.969

110.480

0

0

22.977 17.950 7.351 20.678 213

21.390 11.500 8.643 20.364 257 69.169

Vorderingen korte termijn Debiteuren Belastingen en sociale lasten Overige vorderingen en overlopende activa

Liquide middelen

11 22 23

50.466 8.966

24

5.730

12

*) Deze cijfers verwijzen naar de toelichting.

44

Jaarrekening

62.154

41.181 6.960 5.755 65.162

53.896

57.429

39.856

306.729

266.386

i 34 PASSIEF (* € 1.000,- )

*)

Groepsvermogen Eigen vermogen Aandeel derden

25 26

Voorzieningen Voorzieningen personeel Overige voorzieningen Latente belastingen

13 27 29 30

31 december 2007

171.046 7.598

31 december 2006

144.175 8.567 178.644

3.067 2.891 5.658

152.742 5.720 2.886 5.873

11.616 Langlopende schulden Schulden > 5 jaren Schulden 1 - 5 jaren

14 31 31

24.719 15.680

14.479

25.607 14.100 40.399

Kortlopende schulden Kortlopende deel schulden op lange termijn Crediteuren Belastingen en sociale lasten Overige schulden en overlopende passiva

39.707

15

32

1.703 25.002 5.751

1.834 15.897 5.832

33

43.614

35.895

76.070

59.458

306.729

266.386

*) Deze cijfers verwijzen naar de toelichting.

45

i 34 Geconsolideerde winst-

(* € 1.000,- )

en verliesrekening 2007

Netto-omzet producten en diensten Overige bedrijfsopbrengsten Mutatie onderhanden werk

2007

16,34 35 36

298.066 4.902 7.760

Som der bedrijfsopbrengsten Grond- en hulpstoffen Salarissen en sociale lasten Afschrijvingskosten Overige bedrijfskosten

17,37 38 18,39 40

83.217 112.399 16.380 73.738

Bedrijfsresultaat 41 42

Resultaat uit gewone bedrijfs-uitoefening voor belasting Belastingen Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belasting Aandeel derden Resultaat na belastingen

46

Jaarrekening

293.157 5.943 -1.087 310.728

Som der bedrijfslasten

Interestbaten Interestlasten Saldo der financiële baten en lasten

2006

19

298.013 97.973 108.588 16.200 75.963

-285.734

-298.724

24.994

-711

3.893 -4.253

2.852 -4.123 -360

-1.271

24.634

-1.982

1.268

2.139

25.902

157

969

1.569

26.871

1.726

i 34 Geconsolideerd

(* € 1.000,- )

kasstroomoverzicht

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Afschrijvingskosten Dotaties voorzieningen

2007

24.634 16.380 -

Cashflow Toename kortlopende schulden Toename voorraden Toename vorderingen korte termijn Vennootschapsbelasting

16.612 -7.015 -11.266 1.268

16.611 599 9.846 1.902 2.139

-401

14.486

40.613

31.097

-21.857 988

Investeringskasstroom

Langlopende schulden Aflossingen Aflossingen op korte termijn Onttrekkingen voorzieningen

-1.982 16.200 2.393 41.014

Operationele kasstroom Investeringen Desinvesteringen

2006

-10.520 261 -20.869

-10.259

19.744

20.838

2.395 -1.834 131 -2.863

277 -3.818 110 -4.270

Financieringskasstroom

-2.171

-7.701

Toename/(afname) liquide middelen

17.573

13.137

Beginstand liquide middelen

39.856

26.719

Eindstand liquide middelen

57.429

39.856


47

i 34 Waarderingsgrondslagen geconsolideerd Algemeen De activiteiten van Sanquin betreffen de bereiding en levering van lang en kort houdbare bloedproducten in Nederland, alsmede bloedonderzoek in opdracht van derden. Sanquin voert onderzoek uit en verzorgt onderwijs in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam. Onderzoek wordt ook uitgevoerd in de vorm van contractresearch voor derden. In België worden door de CAF lang houdbare bloedproducten bereid en geleverd. In Finland wordt door Sanquin Oy op de Finse markt de marketing verzorgd voor de lang houdbare bloedproducten uit Fins plasma. In 2004 is gebleken dat een overheidsmaatregel in België leidde tot belastingbetalingen die een bedreiging zijn voor de middellange termijn continuïteit van de CAF. Onderhandelingen met de Belgische overheid om dit probleem op te lossen, zijn eind 2004 gestart en leken in 2006 afgerond toen een wet in de staatscourant werd gepubliceerd. De wet is echter nog niet ingevoerd als gevolg van besprekingen door de Belgische overheid met de Europese Commissie.

Consolidatiegrondslagen In de geconsolideerde jaarrekening worden, overeenkomstig uniforme grondslagen, volgens de integrale consolidatiemethode, de groepsmaatschappijen CAF, Euroclone B.V. en Sanquin Oy opgenomen. Het belang van derden in het geconsolideerde vermogen en het geconsolideerde resultaat wordt afzonderlijk vermeld.

Valuta-omrekeninggrondslagen Transacties in vreemde valuta worden omgerekend tegen transactiekoersen. Indien de transacties op de balansdatum nog niet zijn afgewikkeld, worden de vordering en schulden uit hoofde van deze handelingen omgerekend tegen de koers per balansdatum, of, in gevallen waar sprake is van ingedekte posities, wordt de van toepassing zijnde koers gehanteerd. De verschillen tussen de koers van afwikkeling en de transactiekoers respectievelijk de koers waartegen op de balansdatum wordt gewaardeerd, worden opgenomen in het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening.

48

Waarderingsgrondslagen geconsolideerd

Grondslagen van waardering en bepaling van het resultaat Algemeen Alle activa en passiva worden gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld. Voor alle activa geldt dat, indien van toepassing, met bijzondere waardevermindering rekening wordt gehouden. Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen en de direct opeisbare vorderingen op kredietinstellingen. Winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

Materiële vaste activa 1. Gebouwen en terreinen De gebouwen worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde, verminderd met lineair berekende afschrijvingen na ingebruikname. De terreinen en gronden worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Op terreinen en gronden vindt geen afschrijving plaats. 2. Automatiseringsapparatuur De automatiseringsapparatuur en software worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met lineair berekende afschrijvingen na ingebruikname, gebaseerd op de verwachte economische levensduur. De implementatiekosten van software zijn rechtstreeks ten laste van het resultaat gebracht. 3. Apparatuur De machines-installaties-apparatuur worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met lineair berekende afschrijvingen na ingebruikname, gebaseerd op de verwachte economische levensduur. 4. Transportmiddelen De transportmiddelen worden gewaardeerd tegen anschafwaarde verminderd met lineair berekende afschrijvingen na ingebruikname, gebaseerd op de verwachte economische levensduur. 5. Overige activa Onder deze post zijn opgenomen investeringen in onder andere kantoorinrichting, laboratoriuminrichting. De investeringen worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde verminderd met lineair berekende afschrijving na ingebruikname, gebaseerd op de verwachte economische levensduur.

i 34 6. Financiële vaste activa Hieronder is een tweetal kapitaalbelangen van minder dan 20% opgenomen. Aangezien deze kapitaalbelangen nog geen positieve kasstroom genereren, zijn deze afgewaardeerd tot nihil.

Voorraden 7. Grond- en hulpstoffen De grondstoffen omvatten hulpmaterialen en plasma. De voorraden zijn gewaardeerd tegen kostprijs, dan wel - indien lager - de marktwaarde. Een voorziening voor incourante voorraad is zonodig in mindering gebracht op de waarde. 8. Halffabrikaten en onderhanden werk De halffabrikaten en onderhanden werk zijn gewaardeerd tegen direct bestede kosten plus een opslag voor directe fabricagekosten, danwel - indien lager - de marktwaarde. Een voorziening voor incourante voorraad is zonodig in mindering gebracht op de waarde. 9. Gereed product Het gereed product is tegen de fabricagekosten plus de kosten van grondstoffen gewaardeerd, danwel - indien lager - tegen de marktwaarde. Een voorziening voor incourante voorraad is, zo nodig, in mindering gebracht op de waarde. 10. Overige voorraden De overige voorraden zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, danwel - indien lager - de marktwaarde. Een voorziening voor incourantheid is, zo nodig, in mindering op de waarde gebracht. 11. Vorderingen korte termijn De vorderingen op korte termijn worden gewaardeerd tegen de nominale waarde, zo nodig onder aftrek van een voorziening uit hoofde van oninbaarheid. In de cijfermatige opstelling is een specificatie opgenomen van de vorderingen, die een looptijd van langer dan één jaar hebben. 12. Liquide middelen De liquide middelen staan, voor zover niet anders vermeld, ter vrije beschikking van de onderneming en betreffen de direct opeisbare vorderingen op kredietinstellingen en kasmiddelen.

de omvang onzeker is, maar waarvan wel redelijkerwijs een schatting kan worden gemaakt. 14. Langlopende schulden De langlopende schulden betreffen leningen met een looptijd langer dan één jaar. Het gedeelte van de leningen dat wordt afgelost in het komende boekjaar, is opgenomen onder de kortlopende schulden. 15. Kortlopende schulden De kortlopende schulden en overlopende passiva betreffen schulden met een looptijd van ten hoogste één jaar en worden voor zover niet anders vermeld - gewaardeerd tegen nominale waarde. 16. Netto-omzet producten en diensten Onder netto-omzet wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte bedragen, exclusief omzetbelasting, voor geleverde goederen en diensten. 17. Grond- en hulpstoffen De gronden hulpstoffen zijn de aan de netto-omzet direct toe te rekenen verbruikte grondstoffen, alsmede kosten van fabricage tegen inkoopwaarde, danwel bij handelsgoederen de directe inkoopwaarde. Tevens zijn, indien van toepassing, begrepen de afwaardering van voorraden tot lagere marktwaarde, alsmede getroffen voorzieningen voor incourante voorraden. 18. Afschrijvingskosten De afschrijvingskosten op vaste activa worden berekend door middel van vaste percentages van de aanschafwaarde, respectievelijk bestede kosten, gebaseerd op de verwachte economische levensduur, conform de grondslagen, welke zijn opgenomen onder de waarderingsgrondslagen. 19. Belastingen Als belastingen over het resultaat wordt verantwoord de over het resultaat berekende winstbelasting op basis van het geldende tarief, rekening houdend met vrijgestelde winstbestanddelen, investerings- en overige faciliteiten. Het niet-marktconforme deel van de winst is niet belastingplichtig.

13. Voorzieningen De voorzieningen zijn getroffen voor bekende lasten, alsmede voor in rechte afdwingbare en feitelijke verplichtingen waarvan


49

i 34 Toelichting op de geconsolideerde balans 20. Materiële vaste activa (* € 1.000,- )

Gebouwen en terreinen

Automatiseringsapparatuur

Apparatuur

Transportmiddelen

Overige activa

Totaal

129.401 -38.522

14.478 -11.501

51.469 -37.794

2.369 -1.388

12.719 -10.751

210.436 -99.956

Boekwaarde 1 januari 2007

90.879

2.977

13.675

981

1.968

110.480

Investeringen 2007 Desinvesteringen 2007 Cumulatieve afschrijvingen desinvesteringen Afschrijvingen 2007

10.695 -2.534 1.367 -6.579

2.829 -3.606 4.055 -2.459

6.169 -1.817 1.585 -6.202

745 -151 110 -333

1.419 -198 201 -807

21.857 -8.306 7.318 -16.380

Boekwaarde 31 december 2007

93.828

3.796

13.410

1.352

2.583

114.969

137.562 -43.734

13.701 -9.905

55.821 -42.411

2.963 -1.611

13.940 -11.357

223.987 -109.018

93.828

3.796

13.410

1.352

2.583

114.969

2,5%-10%

33,3%

10%-20%

20%

20%

Aanschafwaarde t/m 31 december 2006 Afschrijvingen t/m 31 december 2006

Aanschafwaarde 31 december 2007 Cumulatieve afschrijvingen Boekwaarde 31 december 2007 De afschrijving bedraagt:

De belangrijkste investeringen kunnen als volgt worden gespecificeerd: Nieuwbouw Bloedbank Regio Noordwest Testapparatuur bloedproducten Productieapparatuur Centrale hardware eProgesa Confocal laser scanning microscoop Diversen (groot aantal investeringen van beperktere omvang)

9.030 675 988 1.461 420 9.283 21.857

De marktwaarde van de vaste activa wijkt niet significant af van de boekwaarde. De desinvesteringen in 2007 betreffen voornamelijk de verkoop van het voormalige hoofdgebouw van de bloedbank in Groningen. De overige desinvesteringen betreffen het buitengebruikstellen van de investeringen.

50

Toelichting op de geconsolideerde balans

i 34 Vlottende activa (* € 1.000,- ) 21. Voorraden Grond- en hulpstoffen Halffabrikaat Onderhanden werk Gereed product Overige voorraden

31-12-2007

31-12-2006

22.977 17.950 7.351 20.678 213

21.390 11.500 8.643 20.364 257

69.169

62.154

Voorzieningen (* € 1.000,- ) 27. Voorzieningen personeel Stand 1 januari Dotaties Vrijval Onttrekkingen Stand 31 december

Zie voor verdere toelichting de grondslagen van waardering en bepaling van het resultaat. Vorderingen korte termijn (* € 1.000,- ) 22. Debiteuren Debiteuren ziekenhuizen Handelsdebiteuren Voorziening oninbaarheid

23. Belastingen en sociale lasten Omzetbelasting Latente belastingen

31-12-2007

31-12-2006

25.020 26.249 -803

22.046 20.442 -1.307

50.466

41.181

1.854 7.112

1.080 5.880

8.966

6.960

24. Overige vorderingen en overlopende activa Waarborgsommen 104 Nog te factureren omzet 2.447 Vooruitbetaalde kosten/nog te ontvangen inkomsten 3.179

31-12-2007

31-12-2006

5.720 43 -2.121 -575

5.938 1.964 -64 -2.118

3.067

5.720

De voorziening personeel betreft kosten voor bestaande afvloeiings-regelingen, reorganisatiekosten, gereserveerde en te compenseren pensioenpremies, toekomstige wao-premies (wet pemba), toekomstige jubilea-uitkeringen en het doorbetalen van loon bij langdurige ziekte. De vrijval betreft voornamelijk de voorziening voor de centralisatie screeningslaboratoria die grotendeels is afgerond en de te compenseren pensioenpremies. De onttrekkingen betreffen nog betaalde bedragen voor de operatie vierslag en een gedeeltelijke uitbetaling compensatie pensioenpremies. 28. Voorzieningen gebouwen Stand 1 januari Onttrekkingen

-

294 -294

Stand 31 december

-

-

De voorziening gebouwen was voornamelijk een voorziening voor de kosten van de verbouwing en het onderhoud in de Regio Zuidwest.

2.629

29. Overige voorzieningen Stand 1 januari Dotaties Vrijval Onttrekkingen

2.886 34 -16 -13

3.021 429 -81 -483

5.730

5.755

Stand 31 december

2.891

2.886

31-12-2007

31-12-2006

25. Eigen vermogen Stand 1 januari Resultaat na belastingen

144.175 26.871

142.449 1.726

30. Latente belastingen Stand 1 januari Mutaties

5.873 -215

6.022 -149

Stand 31 december

171.046

144.175

Stand 31 december

5.658

5.873

26. Aandeel derden

7.598

8.566

Groepsvermogen (* € 1.000,- )

85 3.041

De overige voorziening is voornamelijk gevormd voor de extra kosten van het uittyperen van het donorbestand.

Voor de verschillen in fiscale en commerciële waardering is deze voorziening getroffen tegen het van toepassing zijn de winstbelastingstarief. Van het totale bedrag is € 0,3 miljoen als kortlopend aan te merken. Van alle overige voorzieningen is een bedrag van € 2,9 miljoen als kortlopend aan te merken. Financieel Jaarverslag Sanquin 2007

51

i 34

52

i 34

Tien jaar klanten Ad Castel is hoofd van het Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium van Ziekenhuis Bronovo en voorzitter van de Landelijke Gebruikersraad

“De afgelopen tien jaar is de relatie tussen Sanquin en de ziekenhuizen, in het bijzonder de transfusielaboratoria, sterk verbeterd. Ik zie daar een toenemende ontwikkeling van samenwerking. Wederzijds wordt erkend dat we elkaar in een kwalitatief sterke en goede transfusieketen gewoon nodig hebben. Sanquin is verantwoordelijk voor het etiket op het product en voor de inhoud en kwaliteit van het product tot aan de ziekenhuisdeur. In het ziekenhuis zijn we verantwoordelijk voor de compatibiliteitsverklaring nadat we compatibiliteitsonderzoek hebben gedaan. Dat is een heldere en goede verdeling. Een andere positieve ontwikkeling is de overlap in opleidingsmodules op het gebied van transfusiegeneeskunde. Dat vormt ook voor de toekomst een basis waarop we goede gesprekspartners kunnen zijn.”


53

i 34 31. Langlopende schulden (* € 1.000,- )

Banken en instellingen

Hoofdsom

Stand per 01-01-2007

Opname/ aflossing boekjaar

Stand per 31-12-2007

Aflossing komend jaar

Lang

54.606

41.541

561

42.102

-1.703

40.399

Met Levpharma is voor het Cinryze-project een lening overeengekomen van € 7,5 miljoen voor de investeringen in Amsterdam en Brussel. In 2007 is € 2 miljoen ontvangen. Over de lening is geen rente verschuldigd en deze zal worden terugbetaald via een korting op de te leveren producten. Van de langlopende schulden is € 17,4 miljoen aflosbaar binnen 5 jaar. De rentepercentages van de overige leningen zijn verschillend en variëren van 3,8% tot 5,9%. Als zekerheid van de verstrekte leningen is een deel van de activa in onderpand gegeven.

Kortlopende schulden (* € 1.000,- ) 32. Belastingen en sociale lasten Loonheffing Sociale lasten Pensioenpremies

33. Overige schulden en overlopende passiva Lonen Reservering vakantiegeld Nog te betalen kosten/vooruit ontvangen bijdragen

31-12-2007

31-12-2006

4.484 26 1.241

4.791 27 1.014

5.751

5.832

7 9.672

11 9.511

33.935

26.374

43.614

35.896

Niet in de balans opgenomen verplichtingen Per balansdatum zijn door Sanquin in totaal investeringsverplichtingen aangegaan voor een bedrag van € 13,7 miljoen. Het betreft investeringen voor procesapparatuur voor de bereiding van geneesmiddelen uit bloed en voor de nieuwbouw Bloedbank Regio Noordwest te Amsterdam. De nieuwbouw zal in 2008 naar verwachting worden opgeleverd. Er zijn bestaande huurcontracten met een jaarlijkse huurverplichting van € 3,1 miljoen. Sanquin huurt op vele locaties afnamecentra. Leasecontracten zijn voornamelijk afgesloten voor auto’s en de totale verplichting is per balansdatum € 0,2 miljoen.

54

Toelichting op de geconsolideerde balans

i 34 Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening 34. Netto-omzet producten en diensten (* € 1.000,- ) Omzet kort houdbare bloedproducten Overige baten bloedbanken Omzet lang houdbare bloedproducten Omzet diagnostiek Omzet research

35. Overige bedrijfsopbrengsten Overige dienstverlening 36. Mutatie onderhanden werk Mutaties producten

2007

2006

149.980 1.233 121.225 15.220 10.408

148.780 139 120.222 14.957 9.059

298.066

293.157

4.902

5.943

7.760

-1.087

Deze post stijgt in 2007 sterk ten opzichte van 2006 door hogere voorraden halffabrikaten per jaareinde in verband met het product Cetor. 37. Grond- en hulpstoffen Afname materialen Testmaterialen Laboratoriumonderzoeken derden Materialen productie Ingekochte bloedproducten Handelsproducten Overige gronden hulpstoffen

38. Salarissen en sociale lasten Salarissen Sociale lasten Pensioenpremies

14.381 8.534 1.900 37.791 17.965 1.408 1.238

17.838 14.112 56 39.418 18.649 7.205 695

83.217

97.973

93.861 11.790 6.748

90.671 11.366 6.551

112.399

108.588

Pensioenregelingen In Nederland is bij Sanquin sprake van een toegezegde pensioenregeling welke is ondergebracht bij PGGM. Dit pensioenfonds is gekwalificeerd als een bedrijfstakpensioenfonds. De pensioenpremies en verplichtingen met betrekking tot deze pensioenregeling zijn verwerkt als zou er sprake zijn van een toegezegde bijdrageregeling. Sanquin heeft in het geval van een tekort bij het bedrijfstakpensioenfonds geen verplichting tot het doen van aanvullende bijdragen, anders dan toekomstige hogere premies. Voor de Belgische werknemers geldt een bedrijfspensioenregeling gebaseerd op het beschikbare premiestelsel. Personeelsaantallen (fte’s)

Personeelsleden in Nederland Personeelsleden in België Personeelsleden in Finland

2007

2006

2.203 132 7

2.246 131 7

Beloning Raad van Bestuur (* € 1.000,- ) De totale beloning inclusief sociale lasten en pensioen van de Raad van Bestuur, die ten laste van het resultaat over 2007 werd gebracht, bedraagt € 808 duizend (2006: € 800 duizend) en kan als volgt worden gespecificeerd: 2007 T.J.F. Buunen H.J.C. de Wit E. Briët

2006 T.J.F. Buunen H.J.C. de Wit E. Briët

Beloning

Sociale lasten

Pensioen

248 213 215

9 9 4

63 21 26

Beloning

Sociale lasten

Pensioen

240 210 210

9 9 6

69 21 26

De salarissen van de Raad van Bestuur zijn in 2007 aangepast op basis van de CAO-Sanquin. De pensioenbijdrage van T.J.F. Buunen is gebaseerd op afspraken gemaakt in 1989 en 1997 en zal in 2008 voor het laatst plaatsvinden.


55

i 34 Beloning Raad van Toezicht (* € 1.000,- )

2007

2006

De beloning van de Raad van Toezicht, die ten laste van het resultaat over 2007 werd gebracht, bedraagt € 27 duizend (2006: € 35 duizend) en kan als volgt worden gespecificeerd: B. Löwenberg J.C.M. Schönfeld J. Schraven L.J. Gunning-Schepers A. van Es H.A. van Karnebeek C.J.J.M. Stolker

7 15 5 -

12 9 5 5 4

Ten laste van het resultaat is een bedrag van € 16,8 miljoen verantwoord wegens uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling.

Afschrijvingskosten gebouwen Afschrijvingskosten automatiseringsapparatuur Afschrijvingskosten apparatuur Afschrijvingskosten transportmiddelen Afschrijvingskosten overige activa

56

Overige personeelskosten Huisvestingskosten Donorkosten Transportkosten Algemene kosten

2007

2006

6.579

6.723

2.459 6.202 333 807

1.952 6.140 464 921

16.380

16.200

Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening

2007

2006

5.291 13.118 3.033 4.405 47.891

7.390 12.673 3.190 3.336 49.374

73.738

75.963

2007

2006

3.880 13

2.725 127

3.893

2.852

Interestbaten en interestlasten (* € 1.000,- ) 41. Interestbaten Interestbaten bank/giro

Kosten voor onderzoek en ontwikkeling

39. Afschrijving materiële vaste activa (* € 1.000,- )

40. Overige bedrijfskosten (* € 1.000,- )

Interestbaten overig

42. Interestlasten Interestlasten bank/giro Interestlasten leningen Interestlasten overig

2.476

2.023

1.713 64

2.010 90

4.253

4.123

i 34


57

i 34 Balans per 31 december 2007 van Sanquin Nederland

ACTIEF (* € 1.000,- )

*)

Vaste activa Materiële vaste activa Gebouwen en terreinen Automatiseringsapparatuur Apparatuur Transportmiddelen Overige activa

31 december 2007

74.968 2.343 13.976 1.334 1.942

31 december 2006

67.582 1.672 13.639 980 5.041 94.563

Financiële vaste activa Te consolideren deelnemingen Overige kapitaalbelangen

43 45

15.217 0

88.914 17.120 0

15.217 Vlottende activa Voorraden Grond- en hulpstoffen Halffabrikaat Gereed product Overige voorraden

18.842 17.950 16.440 213

17.120

16.532 11.500 14.836 257 53.445

Vorderingen korte termijn Debiteuren Vordering deelneming Belastingen en sociale lasten Overige vorderingen en overlopende activa

Liquide middelen

58

Jaarrekening

43.125

38.841 355 1.772

34.111 726 1.932

5.461

5.095 46.429

41.864

48.671

33.326

258.325

224.349

i 34 passief (* € 1.000,- ) Eigen vermogen Stichtingskapitaal Bestemmingsreserve Algemene reserve Onverdeelde winst

*)

46 47

31 december 2007

1.957 13.450 128.768 26.871

31 december 2006

1.957 13.198 127.294 1.726 171.046

Voorzieningen Voorzieningen personeel Overige voorzieningen

3.068 2.844

144.175

5.721 2.873 5.912

Langlopende schulden Schulden > 5 jaren Schulden 1 - 5 jaren

23.063 13.457

8.594

23.176 11.976 36.520

Kortlopende schulden Kortlopende deel schulden op lange termijn Crediteuren Belastingen en sociale lasten Overige schulden en overlopende activa

35.152

1.026 20.058 5.692

1.187 12.306 6.759

18.071

16.176

44.847

36.428

258.325

224.349


59

i 34

Tien jaar volksgezondheid, welzijn en sport Hugo Hurts is directeur Geneesmiddelen en Medische Technologie op het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport “Als overheid zijn we blij dat in Nederland een professionele organisatie bestaat die het systeem van vrijwillige en onbetaalde donatie van bloed en plasma in stand houdt. De periodieke evaluatierapporten over de Wet inzake bloedvoorziening bevestigen dat Sanquin garant staat voor de vereiste kwaliteit en dat het systeem goed draait. Ik reken erop dat we er ook in de toekomst in slagen om dit op peil te houden. Voor Sanquin is een goede relatie met de donors daarbij ontzettend belangrijk. Ik onderstreep daarom graag het Nederlandse gezegde ‘Kleine geschenken onderhouden de vriendschap’. Sanquin heeft de aardige gewoonte zijn donors af en toe een geschenkje te geven. Het mooiste daarvan is voor mij de pluchen pelikaan. Ik vind het belangrijk om zo door te gaan.”

60


i 34


61

i 34 Winst- en

(* € 1.000,- )

verliesrekening 2007

Netto-omzet producten en diensten Overige bedrijfsopbrengsten Mutatie onderhanden werk

van Sanquin Nederland

*)

2007

259.568 4.107 10.323

Som der bedrijfsopbrengsten 66.296 103.643 13.535 61.212

Som der bedrijfslasten Bedrijfsresultaat

258.375 74.163 100.105 13.311 64.586

-244.686

-252.165

29.312

6.210

3.638 -4.018

Interestbaten Interestlasten Saldo der financiële baten en lasten

2.678 -3.856 -380

-1.178

28.932

5.032

-158

-200

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belasting

28.774

4.832

Resultaat te consolideren deelnemingen

-1.903

-3.106

26.871

1.726

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belasting Belastingen

Resultaat na belastingen

Jaarrekening

257.136 5.215 -3.976 273.998

Grond- en hulpstoffen Salarissen en sociale lasten Afschrijvingskosten Overige bedrijfskosten

62

2006

44

i 34 Waarderingsgrondslagen Sanquin Nederland

Algemeen Voor zover niet anders vermeld, zijn de grondslagen voor de financiële verslaglegging, zoals in de toelichting van de geconsolideerde jaarrekening, ook van toepassing voor de jaarrekening van Sanquin Nederland.

Waarderingsgrondslagen 43. Financiële vaste activa Deelnemingen in gelieerde en groepsmaatschappijen De te consolideren deelnemingen in groeps- en gelieerde maatschappijen worden gewaardeerd tegen netto-vermogenswaarde, afhankelijk van de mate van deelneming. Het aandeel van Stichting Sanquin Bloedvoorziening in het resultaat van de groeps- en gelieerde maatschappijen, bepaald volgens uniforme grondslagen, wordt bij deze grondslag in de waarde van de te consolideren deelnemingen begrepen onder aftrek van het toegekende dividend. 44. Resultaat uit deelnemingen Onder deze post wordt het resultaat uit deelnemingen verantwoord, zijnde de mutatie in de netto vermogenswaarde.


63

i 34 Toelichting op de

45. Deelnemingen in groepsmaatschappijen

balans van Sanquin

(* € 1.000,- )

Nederland

CAF-DCF, Brussel Euroclone, Amsterdam Sanquin Oy, Helsinki

100%

Onder deze post zijn de volgende deelnemingen verantwoord. 01-01-2007

Dividend

Resultaat

31-12-2007

66,7%

17.133

-

-1.937

15.196

100%

-94 81

-

-1 35

-95 116

17.120

0

-1.903

15.217

2007

2006

46. Egalisatiereserve research Stand 1 januari Dotaties Onttrekkingen

13.198 3.756 -3.504

13.593 2.303 -2.698

Stand 31 december

13.450

13.198

Eigen vermogen (* € 1.000,- )

Deze reserve is oorspronkelijk gevormd uit de positieve exploitatiesaldo’s van de voormalige research Stichting dr. Karl Landsteiner die bij de fusie is opgegaan in Sanquin. Met ingang van 2004 zijn hieraan toegevoegd de nog uit te geven kosten voor producten procesontwikkeling voor kort houdbare bloedproducten. Voor deze uitgaven zijn al toezeggingen gedaan op interne projecten. Conform het besluit van de Raad van Bestuur is € 0,3 ten gunste gebracht van de bestaande reserve.

64

Jaarrekening

47. Algemene reserve Stand 1 januari Resultaat na belastingen

127.294 1.474

115.508 11.786

Stand 31 december

128.768

127.294

i 34

Overige gegevens

Bestemming van het resultaat De Raad van Bestuur heeft besloten om van de winst na belasting van € 26,9 miljoen, € 3,8 miljoen toe te voegen aan de bestemmingsreserve research en de onttrekkingen van € 3,6 miljoen ten laste te brengen van de bestemmingsreserve research. € 26,7 miljoen wordt toegevoegd aan de algemene reserve. Gebeurtenissen na balansdatum In 2007 zijn besprekingen gevoerd met de franse zusterorganisatie LFB. Deze besprekingen hebben er in januari 2008 toe geleid dat LFB een minderheidsparticipatie van 25% in de CAF te Brussel heeft genomen. De samenwerking met LFB is gericht op harmonisatie van productportfolio’s voor plasmaproducten. Aldus opgemaakt op 29 mei 2008 Raad van Bestuur Dr. ir. T.J.F. Buunen Drs. H.J.C. de Wit Prof. dr. E. Briët


65

i 34 Accountantsverklaring Aan de Raad van Toezicht en Raad van Bestuur Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening 2007 van Stichting Sanquin Bloedvoorziening te Amsterdam bestaande uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2007 en de geconsolideerde en enkelvoudige winsten verliesrekening over 2007 met de toelichting gecontroleerd.

Verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur De Raad van Bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde

66

Accountantsverklaring

keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn, maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de stichting. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schattingen die de Raad van Bestuur van de stichting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Stichting Sanquin Bloedvoorziening per 31 december 2007 en van het resultaat over 2007 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Amsterdam, 29 mei 2008 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Drs. N.J. van der Wal RA

i 34

Bijlagen


67

i 34 Summary of Annual Report 2007 General The Blood Supply Act aims to strengthen the quality, safety and availability of blood and blood products from non-remunerated voluntary donors in the Netherlands. Responsibility for the implementation and maintenance of this programme has been entrusted to Sanquin. Thanks to the generosity of more than 400,000 voluntary donors, it has been possible to achieve the adequate, safe and highquality supply of blood needed to meet the national requirements. Sanquin’s blood banks examine donors, sample and test their blood, and separate qualified donor blood into its component parts. These include red blood cell concentrates, platelets and plasma. Most of the plasma is processed by the Plasma Products Division into medicinal products. During the reporting year, the demand for units of whole blood and red blood cell concentrates remained nearly the same. The number of units of blood platelets (donor units from whole blood and cytapheresis) increased by 3.5%. The use of fresh frozen plasma (quarantined plasma) stabilised in 2007. The Netherlands is self-sufficient for both normal plasma as well as specific plasma used for the production of immunoglobulins. Almost 295,000 litres of plasma were collected in 2007. Donor management The donor is the first link in the blood supply chain. Loyal donors are vital to the continuity and safety of the supply. Measures have been taken to shorten the waiting period for donors and to improve the settlement of donor complaints. A study of the retention of new donors has also started. A social and behavioural scientific study programme has been started to gain more insight into donor profiles and donor motivation. Relationship with donors Last summer donors expressed criticism of the travelling expenses scheme, the transparency of Sanquin and the salary of the Executive Board. Various meetings were held. There was discussion of how the newly established National Federation of Blood and Plasma Donors (LVB) could be placed into the existing structure of donor representation. The donor questionnaire concerning service provision has been expanded with extra questions to probe more donors about the subjects mentioned above.

68

Summary of Annual Report

Quality and safety The quality policy covers all aspects of operational management. Sanquin has chosen a quality (management) system that fulfils the requirements of GMP (Good Manufacturing Practices), GLP (Good Laboratory Practices) and ISO 9001:2000. Where relevant, this is supplemented with specific systems (such as JACIE and NedCordFact). In 2007 Sanquin Corporate Staff, the Corporate Automation Services and Blood Bank South West Region were awarded the ISO 9001:2000 certificate. The ISO 9001-2000 certificate was extended for three years for Blood Bank North East Region (including the Research and Education Department). The IHD laboratory of this blood banks gained the ISO 15189 certificate (Accreditation Board and CCKL). Sanquin Diagnostic Services Stem Cell Laboratory was awarded the JACIE certificate (CCKL). HLA Diagnostics obtained the EFI certificate. An inspection of the production facilities at Sanquin Plasma Products in Brussels and Amsterdam took place at the end of 2007. The U.S. Food and Drug Administration assessed a BLA (biological license application) for the C1-esterase inhibitor product (made from U.S. plasma) for the U.S. market. Transfusion Related Acute Lung Injury (TRALI) ‘TRALI’ is a serious acute syndrome, sometimes with fatal consequences. Sanquin has started two multicentre studies to obtain more data about the syndrome and the donors associated with it. Since June 2007 Sanquin has, as a precautionary measure, only provided quarantined plasma from donors who themselves have never been pregnant, had a blood transfusion or tissue transplant. National registration of antibodies against red blood cells It is of great importance to patients who are due to receive a blood transfusion, that hospitals can consult a national registry to assess the possible presence of irregular antibodies against red blood cells. The national TRIX (Transfusion Registry for Irregular Antibodies and X-test Problems) system was implemented in 2007. It is expected that more hospitals will join the system in 2008. Emerging infectious diseases Sanquin, just like other blood transfusion services in Europe, was confronted with an increase in emerging infections in 2007. Most

i 34 of these infections are transmitted by insects which are migrating further north as a result of climate changes, for example the West Nile Virus and Dengue in America and the Chikungunya virus in Italy. Measures for donor selection have been introduced for donors who live in endemic areas. Complaint to the Equal Treatment Commission (CGB) The CGB handled a complaint from a homosexual man against the donor selection policy. The CGB stated in their judgement that Sanquin did not have to change its policy in this case. This was for the protection of the patients dependent upon blood products.

Research and Development Efforts were made in 2007 to work with university hospitals to create a more coherent clinical scientific research programme. Sanquin cooperates with all university medical centres and with many general hospitals in the Netherlands. The collaborative research with the University of Amsterdam’s University Medical Centre (AMC) takes place in the joint Landsteiner Laboratory. The long-term cooperation was once again extended at the end of 2007. The scientific support of the donor policy was strengthened with new epidemiological expertise in Blood Bank South East Region. The donor-related study programme received an important boost as a result of Blood Bank South East Region receiving a large European grant for DOMAINE (DOnor MAnagement In Europe: Creating a safe and sufficient donor population in Europe: comparing and recommending good donor management practice). Almost 6.5 million Euros of externally-funded project-associated subsidies were obtained, almost 49% of the total budget. Research code In 2007 Sanquin established a research code and affiliated with the National Board for Scientific Integrity (LOWI). Sanquin Spring Seminar The Sanquin Spring Seminar was held for the second time on 19 and 20 April in the Royal Institute for the Tropics in Amsterdam. The theme for the Seminar was ‘Antibodies in Disease, Diagnosis, and Treatment’.

Personnel and Organisation Organisational development Service provision by the support services was optimised in the context of the Omslag project in 2007. After the formation of the Corporate Automation Services at the end of 2006, preparations were made in 2007 for contracting out ICT services to an external partner. The various salary administrations were combined into a central department at the beginning of 2007. The financial administrations in Amsterdam were also merged into the GSA Finances and Control. Much attention has been devoted to studies of the possibilities for cooperation between the Plasma Products Division and the Central Department for Fractionation of the Belgian Red Cross (CAF) with a new, internationally operative, strategic partner to enable the obtainment of the required increase in scale of the activities and product harmonisation. A start was made in 2007 with the centralisation of the donor screening activities of the blood bank divisions at a single site; based in Amsterdam. A social plan was established with the trade unions and the staff placement procedures have been completed. A start was also made on the phased transfer per equipment line of the screening activities of the blood bank divisions to the National Screening Lab Sanquin. Employee participation It was decided, in good consultation with the employee participation body, to adapt the employee participation structure. In the new structure there is a Work Council and eight Department Committees. The WC and the DCs were officially initiated after the election in the beginning of 2007.

External contacts Multiple consultations with external organisations took place during the reporting year. These organisations included the Ministry of Health, Welfare and Sport, as well as the Ministry of Defence regarding the blood supply programme of the armed forces.


69

i 34 Consultation regarding the composition of the Volunteers’ Policy Memorandum and good training for volunteers took place at a national level with the Dutch Red Cross (NRK). Consultations with donors were held in the National Donor Council and the Regional Donor Councils. Consultations between Sanquin and consumers were maintained through the National Council of Users. The third national customer satisfaction study among blood transfusion laboratories concerning the provision of services by Sanquin was sent out at the end of 2007. The results are expected in the middle of 2008. Cooperation with the Belgium Red Cross in the CAF Sanquin Plasma Products continues to work in close cooperation with the Belgian organisation CAF cvba. The results of the CAF for the past years were negatively affected by the so-called Busquin tax that came into effect for the CAF in Belgium in 2003. A law published in Belgium in June 2006 awarded an exemption for the Busquin tax. This law was not yet implemented in 2007, in expectation of a judgment concerning this from the European Committee. Sanquin Oy Sanquin is contracted to purchase plasma collected by the Finnish Red Cross (FRC) and to process this into plasma products. These products are distributed in Finland by the FRC. A small Finnish subsidiary company of Sanquin (Sanquin Oy) manages the contacts with the Finnish market.

70

Summary of Annual Report

i 34


71

i 34

72

i 34

Tien jaar plasmaproducten Robert Tiebout is divisiedirecteur Sanquin Plasmaproducten “Onze buitenlandse ‘concollega’s’ zijn multinationals geworden die onder andere actief zijn op de Nederlandse markt. Door toegenomen concurrentie en kostenstijging zijn wij op een grotere schaal, meer internationaal gaan opereren. Zo werken we samen met andere organisaties doordat we loonproductie voor hen uitvoeren en licenties op onze technologie uitgeven. Daarnaast leveren we de producten uit plasma die we in Nederland niet nodig hebben aan andere landen. De divisie heeft dus een enorme groei doorgemaakt in haar activiteiten. Ook het soort producten heeft een forse verandering doorgemaakt. Uit plasma kun je van alles en nog wat halen. Tien jaar geleden was de drijvende kracht achter de inzameling van de benodigde hoeveelheid plasma factor VIII. Dat is een heel ander product geworden: intraveneus immunoglobuline. Dat heeft veranderingen gegeven in logistiek, werkwijze en processen in de fabriek.”


73

i 34 Organogrammen Sanquin (op 31 december 2007)

Sanquin Raad van Bestuur

Concernstaf

Sanquin Plasmaproducten

Sanquin Diagnostiek

Concerndiensten

Sanquin Research

Sanquin Bloedbank Regio Noordoost Sanquin Bloedbank Regio Zuidoost Sanquin Bloedbank Regio Zuidwest Sanquin Bloedbank Regio Noordwest

74

Organogrammen

Sanquin Reagentia

Sanquin Pharmaceutical Services

Gemeenschappelijke Serviceafdelingen

i 34

Sanquin Bloedbankdivisie Divisiedirecteur

Financiën en Beheer

Kwaliteit, Arbo en Milieu

Logistiek

HRM

Donorzaken

Productie

Laboratorium

Donor PR

Bewerking

Screeningslaboratorium

Donoradministratie

Uitgifte/ Klantenservice

IHD-laboratorium

Donorartsen

Navelstrengbloedbank

QC-laboratorium

Bloedinzameling

Botbank

Klinisch Consultatieve Dienst

Onderzoek & Onderwijs

Stamcellaboratorium


75

i 34 Sanquin Plasmaproducten

Divisiedirecteur

Informatie Centrum Plasmaproducten

Logistiek

Unitdirecteur Operations

Unitdirecteur Marketing & Sales

Unitdirecteur Medische Zaken en Productontwikkeling

Quality Control

Procesondersteuning en -ontwikkeling

Marketing

Productontwikkeling

Quality Assurance

Productie (BBP)

Sales

Registratie

Export

Medische Afdeling

Unitdirecteur Quality Affairs

Qualified Person

76

Organogrammen

i 34 Sanquin Research

Divisiedirecteur


Plasma Eiwitten

Immunohematologie Experimenteel

Immunopathologie

Klinische Viro-Immunologie

Moleculaire Celbiologie

Bloedcel Research

Sanquin Diagnostiek Divisiedirecteur

Logistiek en Medische Administratie


Informatiecentrum Diagnostiek

Immunohematologie Diagnostiek

Autoimmuunziekten Diagnostiek

Bloedstolling

HLA-Diagnostiek

Immunochemie

Bloedcel Research

Immunohematologie Experimenteel

Vaderschapsonderzoek

Nationaal Screeningslaboratorium Sanquin

Virusdiagnostiek


77

i 34

Tien jaar ontvanger Liesbeth Oldenhof ontvangt lang houdbare plasmaproducten thuis via de Sanquin ThuisService ® en is bestuurslid van de Stichting voor Afweerstoornissen

“Tien jaar geleden ben ik afgekeurd. Toen ging het echt heel slecht. Ik had regelmatig longontsteking en forse infecties. Sinds ik een product van Sanquin gebruik is mijn gezondheid sterk verbeterd. Ik blijf kwetsbaar, maar de vooruitgang is een enorme winst. Geweldig dat zo veel mensen belangeloos de moeite willen nemen om plasma af te staan. Ook mijn dochter Myrthe is veel ziek. Bij wijze van proef zijn we begonnen haar met hetzelfde product te behandelen. Op korte termijn kunnen we niets met zekerheid zeggen, maar wat we wel zien is dat ze veel meer energie heeft. Ze springt ’s ochtends haar bed uit, ze rent en ze bruist van energie. Ik durf heel voorzichtig optimistisch te zijn.”

78

i 34

79

i 34 Adviesraden en overleggroepen Op 31 december 2007 waren de volgende adviesraden en overleggroepen actief:

Landelijke Donorraad Deze adviseert de Raad van Bestuur inzake donorbeleid. Samenstelling: mw. H.M.A. Vermeer (voorzitter, voorgedragen vanuit de Regionale Donorraad van Regio Noordwest), J.W.J. van Leeuwen (voorgedragen door de Regionale Donorraad van Regio Zuidwest), drs. H. van der Mark (voorgedragen door de Regionale Donorraad van Regio Noordoost), J.H.W.J. Peeters (voorgedragen door de Regionale Donorraad van Regio Zuidoost), R. Labadie (voorgedragen door het Nederlandse Rode Kruis), F.J.M. Jehee (secretaris).

Ethische Adviesraad (EAR) Deze adviseert de Raad van Bestuur inzake medisch-ethisch beleid. Samenstelling: mr. dr. D.P. Engberts (voorzitter), dr. H.W. Reesink, dr. W.L.A.M. de Kort, prof. dr. J. van der Meer, drs. P.F.W. Strengers, mw. drs. H.G. Dieleman, prof. dr. E. van Leeuwen, mw. mr. H.M.H. de Bruijn-van Beek (secretaris). De vacatures in verband met het vertrek van dr. H.W. Reesink en drs. P.F.W. Strengers per 1 januari 2008 worden ingevuld door respectievelijk dr. M. Bins en dr. J. Over.

Medische Adviesraad (MAR) Deze adviseert de Raad van Bestuur inzake het medischfarmaceutisch beleid. Samenstelling: prof. dr. E. Briët (voorzitter), dr. F.J.L.M. Haas, dr. C.P. Henny, dr. J.H. Marcelis, dr. J. Over, prof. dr. D.J. van Rhenen, dr. M.R. Schipperus, dr. M. Tjoeng en dr. C.L. van der Poel (secretaris).

Wetenschappelijke Adviesraad (WAR) Deze adviseert de Raad van Bestuur inzake wetenschappelijk en wetenschapstechnologisch beleid. Samenstelling: prof. dr. E. Briët (voorzitter), prof. dr. D.K.F. Meijer, mw. prof. dr. A. Brand, prof. dr. M.M. Levi, prof. dr. D.E. Grobbée, dr. C. de Visser, prof. dr. R.R.P. de Vries, prof. dr. D.J. van Rhenen, mw. prof. dr. C.E. van der Schoot en drs. J.W. Smeenk (secretaris).

Landelijke Klachtencommissie De klachtenbehandeling van donors vindt plaats in twee stappen.

80

Adviesraden en overleggroepen

Donors die niet tevreden zijn over de klachtenbehandeling in de divisie, kunnen zich wenden tot de landelijke klachtencommissie. De landelijke klachtencommissie behandelt de klachten en adviseert aan de Raad van Bestuur. Samenstelling: mw. mr. A.E. Duursma-Olthuis (voorzitter), drs. H. van der Mark, mw. dr. L. Vervuurt, mw. dr. P.C. van Krimpen (adviseur), mw. mr. H.M.H. de Bruijn-van Beek (secretaris). De vacature in verband met het vertrek van mw. dr. C.A. van Dijk-Wierda in november 2007 wordt per 1 januari 2008 ingevuld door dr. B. Kool.

Landelijke Gebruikersraad Deze raad adviseert de Raad van Bestuur inzake logistiek en dienstverlening in de bloedvoorziening. Samenstelling: dr. A. Castel (voorzitter), vacature (NVHB), mw. drs. F. Berends (Regionale Gebruikersraad (RG) Noord Holland), vervangster is mw. dr. C.J. Pronk-Admiraal, C.J.W. van den Brink (NVHP), vervangster is mw. J. Willemse, prof. dr. E. Briët (Raad van Bestuur Sanquin), dr. T. Bruin (RG IJssellanden), vervanger is dr. H.J.M. Salden, dr. ir. T.J.F. Buunen (Raad van Bestuur Sanquin), dr. F.J. Duisterwinkel (RG Noord Nederland), vervangster is mw. dr. G.A. van den Berg, mw. dr. R. Vossen (NVKC/VHL), dr. W.J.D. Hofhuis (NVK), mw. dr. Y. de Rijke (RG Regio Rijnmond/West Brabant/Zeeland), vervanger is dr. R.N. Idema, mw. dr. A.W.M.M. Koopman-van Gemert (NVA), dr. R.J. Kraaijenhagen (RG Midden-Nederland), vervanger is F. Fernhout, mw. dr. S. Hudig (RG LeidenHaaglanden), vervangster is mw. dr. G.A.E. Ponjee, vacature (NVZ), drs. M.A.M. Overbeeke (Sanquin Plasmaproducten, Diagnostiek en Research), vervanger is dr. J.J. Zwaginga, prof. dr. B.E. de Pauw (NvvH), vervanger is dr. J.Th.M. de Wolf, mw. dr. E.C.M. van Pampus (TAZ), drs. J.J.W. Ros (NVZA), vervanger is dr. P.D. Knoester, vacature (RG Geldersche Rivieren), dr. ing. M.P.G. Leers (RG Limburg), vervangster is mw. dr. E.C.M. van Pampus, dr. J.W.P.H. Soons (RG de Meierij), vervangster is mw. dr. J.D. Oosting, prof. dr. D.J. van Rhenen (Sanquin Bloedbank Regio Zuidwest), drs. H.J.C. de Wit (Raad van Bestuur Sanquin), mw. mr. H.M.H. de Bruijn-van Beek (Sanquin Concernstaf, secretaris).

Dieren Experimenten Commissie Deze commissie is verantwoordelijk voor de ethische toetsing van alle dierproeven van Sanquin conform de Wet op de dierproeven. De samenstelling van de commissie is conform deze wet.

i 34 Nevenfuncties leden Raad van Toezicht en Raad vanBestuur In onderstaand overzicht zijn alleen nevenfuncties opgenomen die relevant kunnen zijn voor het functioneren als lid van de Raad van Toezicht en de Raad van Bestuur van Sanquin.

Raad van Toezicht Mr. J.H. Schraven (1942) Voorzitter vanaf mei 2006, benoemd mei 2006, aftredend mei 2010, herbenoembaar. Hoofdfunctie: • president-commissaris Corus Nederland B.V. en non executive director Tata Steel Limited (India). Nevenfuncties: • voorzitter bestuur Nederlands Normalisatie Instituut; • lid bestuur Instituut Clingendael; • lid bestuur Carnegie Stichting; • voorzitter bestuur Stichting International Longevity Centre/ Zorg voor Later; • lid Raad van Toezicht Rotterdams Philharmonisch Orkest; • lid raad van commissarissen van enige andere vennootschappen.

Mevrouw drs. A.C. van Es (1953) Benoemd mei 2006, afgetreden november 2007. Hoofdfunctie: • voorzitter GGZ Nederland. Nevenfuncties: • lid Adviesraad Internationale vraagstukken van het Ministerie van Buitenlandse Zaken; • lid Raad van Advies College Bescherming Persoonsgegevens.

Mevrouw prof. dr. L.J.Gunning-Schepers (1951) Benoemd maart 2005, aftredend maart 2009, herbenoembaar. Hoofdfunctie: • voorzitter Raad van Bestuur AMC. Nevenfuncties: • lid Gezondheidsraad; • lid conference Concertgebouw; • lid Raad van Commissarissen Arbo Unie; • lid Redactieraad Health Policy.

Drs. J.C.M. Schönfeld (1949) Benoemd oktober 2003, aftredend oktober 2011, niet herbenoembaar. Hoofdfunctie: • chief financial officer en vicevoorzitter Raad van Bestuur Stork. Nevenfuncties: geen.

Prof. dr. B. Löwenberg (1946) Benoemd mei 2005, aftredend mei 2009, herbenoembaar. Hoofdfunctie: • hoogleraar Hematologie en afdelingshoofd Erasmus MC Rotterdam. Nevenfuncties: • lid Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW); • voorzitter Raad voor Medische Wetenschappen van de KNAW (tot 1-1-2008); • bestuurslid Landsteiner Stichting voor Bloedtransfusie Research; • bestuurslid Vereniging Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde; • wetenschappelijk directeur Skyline Diagnostics B.V.


81

i 34 Raad van Bestuur Dr. ir. T.J.F. Buunen (1949) Hoofdfunctie: • voorzitter Raad van Bestuur Sanquin. Nevenfuncties: • penningmeester bestuur Stichting Medisch Centrum Slotervaart; • voorzitter Raad van Toezicht Sanquin Oy te Helsinki (geconsolideerd in jaarrekening Sanquin); • voorzitter Raad van Bestuur CAF te Brussel (geconsolideerd in jaarrekening Sanquin); • bestuurslid International Plasmafractionation Association; • gedelegeerd Commissaris Euroclone b.v. te Amsterdam; • directeur Landsteiner Stichting voor Bloedtransfusie Research; • bestuurslid Stichting Joghem van Loghem; • penningmeester bestuur Stichting Kankerpreventie Amsterdam.

Drs. H.J.C. de Wit (1953) Hoofdfunctie: • vicevoorzitter Raad van Bestuur Sanquin. Nevenfuncties: • voorzitter executive board European Blood Alliance; • voorzitter van de Committee of Experts on Blood Transfusion van het EDQM (European Directorate on the Quality of Medicines) van de Raad van Europa; • bestuurslid IDTM; • bestuurslid Stichting Tekke Huizinga Fonds; • lid Commissie Medische Ethiek van het LUMC.

Prof. dr. E. Briët (1945) Hoofdfunctie: • lid Raad van Bestuur Sanquin. Nevenfuncties: • hoogleraar inwendige geneeskunde AMC-UvA; • hoogleraar epidemiologie van de bloedtransfusie LUMC-UL; • lid Gezondheidsraad; • voorzitter Raad van Toezicht Stichting IKA en Stichting Kankerpreventie Amsterdam; • vicevoorzitter commissie evaluatie regelgeving en vicevoorzitter commissie innovatief preventieonderzoek ZonMw; • bestuurslid Stichting Haemophilia.

82

Nevenfuncties leden Raad van Toezicht en Raad van Bestuur

i 34


83

i 34

84

i 34

Tien jaar onderzoek Ellen van der Schoot is manager Immunohematologie Experimenteel bij Sanquin Research

“Met de oprichting van Sanquin is het doel van ons onderzoek meer voorop komen te staan. Het moet werkelijk te maken hebben met bloedtransfusie. Tegelijk richten wij ons op een aantal strategische onderwerpen. In dat geval mogen de toepassingen ver weg liggen. Dan mag het onderzoek heel fundamenteel, heel academisch zijn. Zoals we ons vroeger verdiepten in vooral de immunologie, zo doen we nu fundamenteel onderzoek naar stamcellen. Je hebt als organisatie fundamenteel onderzoek nodig om ook hoogwaardig toegepast onderzoek te kunnen doen. Wel zijn de gebieden verschoven waarbinnen wij de vrijheid hebben om de academische vraag voorop te stellen. De nadruk ligt op transfusiegeneeskunde, zij het in de allerbreedste zin van het woord. Ook immunologieonderzoek blijft onze aandacht houden.”


85

i 34 Adresgegevens

Plesmanlaan 125 Postbus 9892 1006 AN Amsterdam Tel. (020) 512 30 60 www.sanquin.nl

Directeur: Drs. J.P. Jansen van Galen Hoofdlocatie Hanzeplein 1 Ingang 47 (a/d Oostersingel) Postbus 1191 9701 BD Groningen Tel. (050) 361 06 55

Sanquin Bloedbank Regio Noordwest

Sanquin Plasmaproducten

Directeur: Drs. G.H.M. Jansen Hoofdlocatie Plesmanlaan 125 Postbus 9137 1006 AC Amsterdam Tel. (020) 512 32 81

Directeur: Drs. R.F. Tiebout Plesmanlaan 125 Postbus 9190 1006 AD Amsterdam Tel. (020) 512 37 44

Raad van Bestuur en Concernstaf

Sanquin Bloedbank Regio Zuidoost Directeur: Dr. W.L.A.M. de Kort Hoofdlocatie Geert Grooteplein-Zuid 34 Postbus 1013 6501 BA Nijmegen Tel. (024) 327 90 00

Sanquin Bloedbank Regio Zuidwest Directeur: Prof. dr. D.J. van Rhenen Hoofdlocatie Wijtemaweg 10 Postbus 23370 3001 KJ Rotterdam Tel. (010) 463 06 30

86

Sanquin Bloedbank Regio Noordoost

Adresgegevens

Sanquin Diagnostiek Directeur: Dr. C. Aaij Plesmanlaan 125 Postbus 9190 1006 AD Amsterdam Tel. (020) 512 34 79

Sanquin Research Directeur: Prof. dr. E. Briët Plesmanlaan 125 Postbus 9190 1006 AD Amsterdam Tel. (020) 512 31 68

Sanquin Consulting Services Directeur a.i.: Dr. W.M. Smid Triadegebouw UMCG E.3 Hanzeplein 1 Postbus 11085 9700 CB Groningen Tel. (050) 361 00 61

i 34 Sanquin Reagentia Managing Director: Dr. R. Melsert Plesmanlaan 125 Postbus 9190 1006 AD Amsterdam Tel. (020) 512 35 53

Sanquin Pharmaceutical Services Managing Director: P.C. van Mourik Plesmanlaan 125 Postbus 9190 1006 AD Amsterdam Tel. (020) 512 35 49

Sanquin Bloedbank Regio Zuidwest

Sanquin Raad van Bestuur Sanquin Concernstaf Sanquin Plasmaproducten Sanquin Diagnostiek Sanquin Research

Sanquin Bloedbank Regio Noordwest

Sanquin Bloedbank Regio Noordoost

Sanquin Bloedbank Regio Zuidoost


87

i 34 Colofon Uitgave Stichting Sanquin Bloedvoorziening Amsterdam

Fotografie Paul Voorham Voorburg

Interviews Van Hulzen Public Relations Voorschoten

Ontwerp en DTP Kicks Concept & Design Voorschoten

Drukwerk Spinhex & Industrie Amsterdam

88

Colofon

34 i. Jaarverslag Sanquin

Recommend Documents