30.06

omslag

Wie laat de Grieken Alhoewel velen de Grieken op dit moment het liefst zien bloeden, zouden we er toch met zijn allen een stuk op vooruit gaan als de Griekse economie weer zou bloeien. Waar liggen de kansen voor de wederopstanding van Griekenland? Tekst: Karin Bojorge | Foto: iStockphoto

10

FORUM #13/30.06.11

weer dansen? abn Amro-topman Gerrit Zalm vergeleek de Griekse problemen op Nu.nl onlangs met een brand bij de buurman: ‘Dan kan je zeggen: ik ga mooi niet blussen, het is zijn probleem. Maar als daardoor ook jouw huis vlam kan vatten, is het toch verstandig om de brandblusser te pakken.’ Over de watertoevoer wordt op dit moment hard gesteggeld. Vorige week spraken Europese regeringsleiders hun steun uit voor de nieuwste ronde van Griekse bezuinigingsplannen. Griekenland moet vanaf nu tot en met 2015 voor € 28,3 miljard bezuinigen. In ruil daarvoor krijgt Griekenland de vijfde tranche van 12 miljard van het eerste noodpakket overgemaakt en tuigen de eurolanden een nieuw steunpakket op van ongeveer 85 miljard euro. Maar alle noodpakketten, hulpinfusen en financiële pleisters ten spijt: uiteindelijk zullen de Grieken het zélf moeten doen. Zich aan de crisis ontworstelen door hun economie meer concurrerend en productiever maken. En door te zorgen voor een goed ondernemingsklimaat. In ruil voor steun zetten het imf en de Europese Commissie Griekenland vorig jaar hardhandig op het juiste spoor. En alhoewel de protesten steeds luider worden, is er geen alternatief voor de Grieken. Het land zal zijn veel te grote publieke sector moeten aanpakken en de concurrentiepositie flink moeten verbeteren. Wat zijn de ‘topsectoren’ waar de Grieken het van moeten hebben? 11

FORUM #13/30.06.11

omslag

Toerisme De toeristische industrie is dé trekker van de Griekse economie. Met zijn 15.000 kilometer kustlijn, 190 duizend stranden en zesduizend eilanden hoeven de Grieken niet lang na te denken waar hun kracht ligt. Het mediterrane klimaat en de rijke geschiedenis komen daar nog eens bij. Het afgelopen decennium kende een flinke groei: in 2004 kwamen ruim 14 miljoen buitenlandse toeristen naar het land, de Grieken hopen binnenkort de grens van 20 miljoen te bereiken. De crisis gooit echter roet in het eten. Vooral het binnenlandse toerisme loopt zware klappen op. Business Monitor International (bmi) verwacht in zijn meest recente rapport echter dat het buitenlandse toerisme de komende jaren weer zal aantrekken.  Het toerisme zorgt voor 18 procent van het bruto binnenlands product en houdt zo’n negenhonderdduizend mensen aan het werk. Het overgrote deel van de toeristen komt op dit moment uit West-Europa (85 procent). Griekenland hoopt echter ook steeds meer Oost-European en Chinezen te trekken. Vorig jaar nam vooral het toerisme uit Servië-Montenegro (+ 42 procent), Rusland (+ 64 procent) en Polen (+ 98 procent) fors toe. De Grieken hebben grote plannen om de sector verder uit te bouwen. Dat moet door middel van luxe resorts en een groter aanbod vakantiehuizen. Ook wil Griekenland meer golfbanen (ze hebben er maar vijf), wellness, betere jachthavens en agrotoerisme. Buitenlandse investeringen moeten makkelijker worden, publiekprivate samenwerking wordt gestimuleerd. Daarbij moeten de Grieken wel opboksen tegen de forse deuk die het Griekse imago door de crisis heeft moeten incasseren.

Voedsel en drank De voedingsmiddelensector is de snelst groeiende industrie van Griekenland en inmiddels goed voor een kwart van de industriële productie en een vijfde van de totale export. Daarbij gaat het vooral om groenten, fruit, olijfolie, fetakaas en vis. Maar de Grieken willen meer. Nu de mediterrane leefstijl steeds populairder wordt, zien ze kansen voor de export van voedingsmiddelen met meer toegevoegde waarde. Met zijn grondstoffen, lage kosten, goede eu-standaarden en toegang tot Zuidoost-Europese markten ziet het land kansen om investeerders te trekken en de sector verder uit te bouwen. Multinationals als Nestlé, Coca Cola (de één na grootste bottelarij ter wereld staat in Griekenland), Kraft Food en General Mills hebben productiefaciliteiten in Griekenland. Zo produceert Nestlé inmiddels koffie, mineraalwater en 90 miljoen ijsjes voor de export. Ook de voedingsmiddelensector wordt echter getroffen door de crisis. Binnenlandse consumptie staat flink in de min en de Griekse voedselproductie heeft te maken met toenemende concurrentie uit de nieuwe eu-lidstaten, meldt Business Monitor International.

12

FORUM #13/30.06.11

Bevolking: 11 miljoen Oppervlakte: 131.957 km² Democratie: sinds 1974 Lid van eu: sinds 1981 Euro: sinds 2002

Energie Met zijn ligging nabij Noord-Afrika en het Midden-Oosten wil Griekenland een strategisch energieknooppunt voor Zuidoost-Europa worden. Daarvoor moet wel fors geïnvesteerd worden. Zo’n 30 miljard tot 2020 volgens een schatting van de Wereldbank. Een aantal grote projecten moet daaraan bijdragen. Zoals de BurgasAlexandroupolis-oliepijplijn, een GrieksRussisch-Bulgaars project, om olie uit het Zwarte Zee-gebied te exporteren naar Europese en Noord-Amerikaanse markten. En de Interconnector Turkije-GriekenlandItalië, een pijplijn voor Iraans gas. De South Stream die via Griekenland naar Italië loopt, moet Russisch gas naar de Europese markten voeren. Ook in de binnenlandse energie-infrastructuur wordt flink geïnvesteerd, zo blijkt uit informatie van de us Commercial Service, die de Griekse energiemarkt zeer interessant noemt voor buitenlandse investeerders. Op dit moment zijn veertien grote energiecentrales in ontwikkeling. Ontwikkeling en investeringen worden mogelijk gemaakt door recente deregulering en nieuwe energiewetten. Ook stimuleert de Griekse overheid de ontwikkeling van duurzame energiebronnen als wind- en zonne-energie.

Life sciences

ict De Griekse overheid is vast van plan om een Grieks topgebied te maken van de ict-sector. Met de Nationale Digitale Strategie (2006-2013) is daar een begin mee gemaakt. De toegang tot breedband neemt snel toe, de beschikbaarheid van mobiele telefoontjes is ruimt te noemen (penetratie van 170 procent) en de Grieken doen erg hun best om buitenlandse hoofdkantoren en r&d-faciliteiten naar hun land te trekken. Zo vestigde de Taiwanese smartphone-producent HTC er een regionaal hoofdkantoor en het Finse Nokia een r&d-centrum. De grote trekker is het aanbod van hooggeschoold en relatief goedkoop ict-personeel. Export van ict-diensten is echter nog beperkt. De binnenlandse vraag, met name vanuit de overheid, staat onder druk door de enorme bezuinigingen die Griekenland de komende jaren moet doorvoeren.

13

FORUM #13/30.06.11

De Grieken roken veel, worden steeds dikker en leiden steeds vaker een zittend bestaan. Met die wervende tekst probeert de Griekse overheid buitenlandse farmaceutische bedrijven te verleiden om te investeren in de Griekse life sciences sector. De Grieken kennen ook het hoogste aantal apotheken en dokters per inwoner in Europa en het medicijngebruik groeit jaarlijks met 17,5 procent. Samen met hoog geschoold maar relatief goedkoop personeel is het een interessante biotoop voor de ontwikkeling van biotechnologie en farmaceutische industrie, zo is de overtuiging van de Grieken. Ook voor clinical trials (het testen van medicijnen op proefpersonen) kun je goed in Griekenland terecht. De aantrekkelijkheid van de sector wordt echter ondermijnd doordat de Griekse overheid genoodzaakt is zwaar te snijden in de medicijnvergoedingen voor haar burgers. Onzekerheid over overheidsbeleid met betrekking tot de prijs van medicijnen maakt het land er voor investeerders ook niet aantrekkelijker op. Toch verwacht Business Monitor International (bmi) dat de export van de Griekse farmaceutische industrie naar Zuidoost- en Oost-Europa de komende jaren zal toenemen. Met dank aan de kostenefficiënte productie en de goede toegang tot collega-lidstaten binnen de eu.

omslag

DE PIJN VAN DE GRIEKEN

14

FORUM #13/30.06.11

2009 2010 2011* Bruto binnenlands product (bbp)

14.901

15.384

16.152

euro

Krimpende inkomens

167

172

180

miljard euro

Krimpende economie

2009 2010 2011* Bbp per hoofd bevolking

Ter vergelijking: De Nederlandse economie groeide in dezelfde periode (van 469 naar groeide ook (van 28.394 euro naar 29.099 euro). De werkloosheid nam iets toe: van

EN DE BEREIKTE RESULTATEN

2009 2010 2011* Overheidsinkomsten

113

115

125

En geeft minder uit miljard euro

96

93

89

Overheid haalt meer belastingen op miljard euro

wat is er tot nu toe bereikt? Vorig jaar april bereikten het imf en de landen van de eurozone overeenstemming met de Griekse regering over een grootscheeps bezuinigingspakket van 30 miljard euro. Het Griekse parlement stemde hiermee in. Doel was om het begrotingstekort binnen enkele jaren terug te brengen tot onder de kritische grens van 3 procent. Daarvoor werden onder meer de ambtenarenlonen voor drie jaar bevroren en de dertiende en veertiende maand geschrapt. Daarnaast kwam er een aannamestop voor ambtenaren. Niet alleen de ambtenaren werden (en worden) geraakt door de bezuinigingen. Zo is de btw verhoogd en en zijn er extra heffingen, tot 10 procent, op brandstof, sigaretten, drank en luxe goederen. Grieken die in de private sector werken werden niet gekort op hun salarissen, maar zien wel hun pensioenen fors omlaag gaan. Zo zijn alle pensioenen in 2010, 2011 en 2012 bevroren. Wie een pensioen krijgt dat hoger is dan 1.400 euro per maand, wordt extra belast. De pensioenleeftijd wordt voor iedereen 65 jaar. Wie toch vroeger met pensioen gaat, zal daarvoor financieel gestraft worden. De berekening van het pensioen wordt aangepast aan het gemiddelde loon van een werknemer gedurende zijn loopbaan, en dus niet meer op basis van zijn eindloon. Fluctuaties op de financiële markten zullen meegerekend worden bij de uitbetaling van premies. Ook komt er een strengere controle op de uitbetaling van de pensioenen zodat misbruik wordt tegengegaan. Volgens het imf heeft Griekenland hiermee in 2010 al behoorlijke resultaten geboekt. Zo daalde het begrotingstekort in 2010 – ondanks een krimp van de economie van 4,5 procent - met 5 procent. Het land verbeterde zijn concurrentievermogen doordat de loonkosten daalden. Ook de kosten van ontslag namen af. Het werd makkelijker om een bedrijf te starten en de export trok aan. Deze maatregelen vormen echter nog maar het begin van wat er nodig is in Griekenland. Zo zijn er talloze staatsbedrijven die zo snel mogelijk geprivatiseerd moeten worden. Ook moet de belastingdienst worden geprofessionaliseerd en de massale belastingontduiking worden aangepakt. Verder moet het ondernemingsklimaat in Griekenland worden verbeterd met minder macht voor de vakbonden, snellere procedures rond investeringen en liberalisering van de dienstensector. Het imf constateert echter dat de structurele hervormingen in 2011 moeizamer van de grond komen dan in het jaar ervoor. De onzekerheid neemt toe door de groeiende weerstand in Griekenland zelf en in andere eu-lidstaten. Op 28 juni besluit het Griekse parlement over een nieuw pakket van 28 miljard aan bezuinigingen en 50 miljard aan privatisering van staatsbedrijven. Alleen dan zal Griekenland in juli in aanmerking komen voor een nieuwe lening van 12 miljard euro. 

2009 2010 2011* Overheidsuitgaven

Ter vergelijking: De Nederlandse overheidsinkomsten groeiden in dezelfde periode van 259 301 miljard euro. Net als de staatsschuld: in 2009 was die nog 348 miljard euro, inmiddels

Hoe werkt het imf? Het Internationaal Monetair Fonds (imf) is de VN-organisatie die de stabiliteit van het internationale monetaire systeem in de gaten houdt. Daarnaast biedt het imf hulp bij het beteugelen van economische crises. Daarvoor leent het imf geld uit aan lidstaten die met betalingsproblemen te kampen hebben. In ruil daarvoor moeten zij instemmen met een pakket van economische hervormingen die tot doel hebben om op de lange duur tot een evenwichtige betalingsbalans te komen. Deze economische hervormingen bestaan voornamelijk uit: verhogingen van de belastingen, verlagen van de overheidsuitgaven, privatiseren van staatsbedrijven en dereguleren. Het pakket aan leningen dat Griekenland in totaal kan krijgen, is het grootste dat het imf ooit heeft afgesproken.

dik nicolai

column scheer

(Be)schaven

Groeiende werkloosheid % 15

Zondagavond passeerde de ‘Mars der Beschaving’ mijn huis. Dat was niet persoonlijk bedoeld; de stoet kunstminnenden liep van Rotterdam naar Den Haag en ik woon nu eenmaal op de route. Ik ben maar even gaan kijken. Gratis kunst, wie wil dat niet?

12 9 6 3

2009 Werkloosheid

2010

2011*

485 miljard euro, bnp) en het inkomen per hoofd van de bevolking 3,4 naar 4,4 procent).

Ik was allang blij dat ik als omstander mijn mening niet hoefde te geven. Want die heb ik nog niet geformuleerd. Ja, kunst is belangrijk, maar wie dat moet betalen, geen idee. In algemene zin zou kunst zichzelf moeten bedruipen, net als elke andere bedrijfssector. Maar als de meerderheid gaat bepalen wat kunst is, houden we niet veel soeps over, vrees ik.

345

298

327

miljard euro

Maar staatsschuld neemt nog altijd toe

2009 2010 Overheidsschuld

Als ik mijn best had gedaan, had ik het Journaal van tien uur nog kunnen halen, want om de hoek maakte de nos een live-item. Daartoe moest een deel van de stoet even pas op de plaats maken, opdat de mensenmeute er op tv goed uit zou zien. Ze mochten bovendien niet te veel lawaai maken, anders was de verslaggever niet goed te horen. Dat laatste lukte niet helemaal, getuige het ‘Rutte loopt te kutte!’ van een demonstrant. Het blijven vrijgevochten types, die kunstenaars.

2011* *schattingen, bron: IMF

Zelf ben ik ook geen goede graadmeter. Ik lees weleens een boek, ga regelmatig naar de film, zie minder vaak een toneelstuk en ga met enige moeite naar een museum. Klassieke muziek, dans, beeldende kunst: ik heb er weinig tot niets mee. Het moet er wel zijn, maar vraag mij niet hoe je dat moet regelen.

naar 278 miljard euro, de uitgaven overigens ook. Die liepen op van 290 naar 399 miljard euro.

En hoe zit het met het emf? Naar aanleiding van de Griekse problemen lanceerde de Europese Commissie in maart 2010 een plan voor een Europees Monetair Fonds om eurolanden in financiële problemen bij te staan en de stabiliteit van de euro te waarborgen. Dat fonds kwam er: eerst tijdelijk, maar inmiddels is er overeenstemming over een permanent fonds (European Stability Mechanism). Een belangrijke reden voor de oprichting was dat de eu niet het signaal wilde afgeven de eigen financiële problemen niet te kunnen oplossen. Daarnaast wilden Europese leiders zeggenschap over overheidsfinanciën en de waarde van de euro niet overdragen aan het imf. esm gaat zeer nauw gaat samenwerken met het imf. Schuld­houd­baarheids­analyses zullen worden uitgevoerd door de Europese Commissie en het imf, in samenwerking met de ecb. Het esm krijgt, net als het imf, de status van schuldeiser met voorrang. Het imf houdt bij vereffening wel voorrang boven het esm.

15

FORUM #13/30.06.11

Toen het Journaal-item werd afgerond, was de stoet alweer uit beeld verdwenen. In de loop van de nacht trok die Den Haag in, richting Binnenhof. Al met al een originelere actie dan de rouwstoet van kunstenaars die eerder door Maastricht trok, met een doodskist die het Nederlandse kunstklimaat moest voorstellen. Van kunstachtige types mag je iets creatievers verwachten. Ik heb zelf eind jaren tachtig nog een keer mijn studie maatschappijgeschiedenis ten grave gedragen. Misschien moet de staatssecretaris dáár zijn beleid op bepalen: hoe origineel kunstenaars zich verzetten tegen bezuinigingen. Want anders moet je kunstuitgaven afwegen tegen uitgaven aan de onderkant van de arbeidsmarkt, persoonsgebonden budgetten en de zorg, om maar wat dwarsstraten te noemen. Nee, het valt niet mee om politicus te zijn. Of kunstenaar. Paul Scheer