06/06/2011
Teken en de ziekte van Lyme
Teek some time for… • De ecologie van de ziekte van Lyme • De ziekte van Lyme in Nederland – Algemeen publiek – Groensector
• Preventie • Onderwijs –WURKS
Fedor Gassner Stichting voor duurzame ontwikkeling & Wageningen University
Larve
Nimf
Volwassen mannetje
Dermacentor reticulatis
Volwassen vrouwtje
“Nieuw”
De schapenteek Ixodes ricinus
De teek - Stamboom Phylum: ARTHROPODA (geleedpotigen) Klasse: ARACHNIDA (spinachtigen) Subklasse: Acari (teken en mijten)
Tibor Bukovinski: bugsinthepicture.com
De teek - Verspreiding “Western BlackLegged Tick ”
Schapenteek
“Deer tick” “Taigateek”
Orde: Parasitiformes (teken) Familie: Ixodidae (harde teken)
1
06/06/2011
Levenscyclus teek
De teek in het groen >80% RH >4 C 0-1,5 m
2 tot 6 jaar 0-50 cm 0-20 cm strooisel
Waar komt u teken tegen?
Waar komt u teken tegen?
Waar komt u teken tegen?
Hoe “jaagt”de teek? “Questing”
2
06/06/2011
Hoe “jaagt”de teek? Warmte, beweging (schaduwen, trilling) en chemische signalen
NIET UIT BOMEN!!
(bijna niet)
Orgaan van Haller
Klauw
Harry Weerman
Poreuze gebieden
Het “bestek”van de teek Palpen Hypostoom Spiraculum
Cheliceren
Gevouwen scutellum
EM foto’s: Adriaan van Aelst EM foto’s: Adriaan van Aelst
Hoe voedt de teek?
Paring Gosse Schraa
Volgezogen volwassen vrouwtje
Volgezogen Nimf
Volgezogen Volwassen vrouwtjes
Tot 7 dagen! CDC Public Health Image Library
3
06/06/2011
Gastheer types
Volgezogen vrouwtje
Reproductie gastheer
(Borrelia) reservoir gastheer
Eitjes
Reproductie + reservoir G. Van Duijvendijk
Hans Smid, www.bugsinthepicture.com
De muis
De muis
Hans Hillew aert
G. Van Duijvendijk
Evan James
G. Van Duijvendijk
Bosmuis (Apodemus sylvaticus) G. Van Duijvendijk
•Bijna alle bosmuizen hebben teken Rosse woelmuis
(Myodes glareolus)
Borrelia burdorferi s.l.
•Soms meer dan 100 per muis
Levenscyclus Borrelia
•Borrelia afzelii •Borrelia garinii •Borrelia burgdorferi 2 tot 6 jaar •Borrelia valaisiana •Totaal > 12 soorten Film: G. A. Oei
4
06/06/2011
Infectieroute
Infectieroute
Hans Smid, bugsinthepicture.com
RIVM
De ziekte van Lyme in NL Erythema migrans
? 22.020 Per JAAR
Afbeeldingen: RIVM, CDC Public Health Image Library
De ziekte van Lyme in NL EM per 100.000 inwoners
1994
2001
Bron: RIVM
Oorzaken toename Lyme •Steeds meer teken, of op meer plaatsen?? •Steeds meer infecties in teken?? •Toename recreatiedruk in natuurgebieden??
2005
•Toename bewustwording?? •Verandering Klimaat?? 2009 Bron: RIVM
5
06/06/2011
Teken in Nederland 2006-2011
Borrelia infecties in teken
Met dank aan Willem Takken, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
(2006-2010)
Met dank aan Willem Takken, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
Wie wordt waar gebeten?
Verspreiding teken & Borrelia
www.natuurkalender.nl
Bron: Gassner et al, 2011 Vector Borne and Zoonotic Diseases
Wie wordt waar gebeten?
Wie wordt waar gebeten? 25
0
5
2009 2010
0 90 tot 99
5
2008 2009 2010
80 tot 89
10
•Spelen
2006 2007 2008
70 tot 79
15
10
60 tot 69
20
2006 2007
50 tot 59
25
15
40 tot 49
•Tuinieren
30 tot 39
Percentage
30
20
20 tot 29
•Wandelen
35
10 tot 19
40
0 tot 9
45
Percentage van jaarlijkse totaal
50
Leeftijd
6
06/06/2011
Wat te doen tegen een tekenbeet?
Groene sector
• Bedekkende kleding •www.weekvandeteek.nl
• eventueel DEET toepassen op huid of
• Lyme als beroepsziekte
kleding
•Groenvoorziening en Bos
• Blijf op de paden
en natuursector groot risico
• Na bezoek aan het groen een
op tekenbeten en Lyme
TEKENCHECK! Bron: RIVM
Wat te doen na een tekenbeet?
Mogelijk beheer in Nederland • Vaccinatie / behandeling van natuurlijke gastheren
• Verwijder de teek zo snel mogelijk met
• Aanpassing vegetatie / habitat
een (teken) pincet • Ontsmet nadien de plaats van de beet • Noteer plaats en datum agenda • Raadpleeg de huisarts bij klachten in de weken na de beet Bron: RIVM
Bestrijding gericht op habitat Afbeelding: Kirby Stafford III
Vóór
Afbeelding: Kirby Stafford III
Ná
Bron: Stafford III, 2007 Tick management handbook
7
06/06/2011
Barrière tussen mens en teek
Mogelijk beheer in Nederland • Vaccinatie / behandeling van natuurlijke gastheren?? • Aanpassing vegetatie? • Biologische bestrijding (b.v. Schimmels)? • Persoonlijke bescherming (DEET) • BEWUSTWORDING
• VOORLICHTING
• Onderwijs
•Combinatie van bovenstaand
Onderwijs - WURKS
•Lesmodule: THEORIE 1.
Waar zitten teken? (wat zijn teken?)
2.
Wanneer zijn ze actief?
3.
Welk deel is besmet met de Borrelia bacterie?
(hoe raak je besmet?)
Onderwijs - WURKS
Onderwijs - WURKS
•Lesmodule: Theorie 1. Waar zitten teken? 2. Wanneer zijn ze actief? 3. Welk deel is besmet met de Borrelia bacterie? 4. Hoe voorkom je tekenbeten bij jezelf en wat te doen bij een beet? 5. Hoe kun je voorlichting geven zonder “paniek” 5. Hoe kan de vegetatie/natuur zo beheerd worden dat de risico’s te verkleinen zijn? 6. Wat is de invloed van het weer op tekenactiviteit?
Extra informatie •www.RIVM.nl (Nationale voorlichting, TOOLKIT) •www.weekvandeteek.nl (Lyme en werken in het groen)
PRAKTIJK 1.
Waar zitten teken? - tekenvangsten
•www.EUCALB.com (Europese Lyme info)
2.
Wanneer zijn ze actief? -tekenvangsten
•www.natuurkalender.nl (Tekenbeten melden)
3.
Welk beheer helpt tegen teken? – beheer in vangstgebied
Wat is de invloed van het weer? – metingen luchtvocht en
•www.natuurbericht.nl (2 x daags natuurnieuws!)
temperatuur tijdens de vangsten
•www.lymevereniging.nl (Patientenvereniging)
•Gegevens bruikbaar voor Tekenradar
•www.INSECTENexperience.nl (Insectenfestival) A. Van Aelst
H. Weerman
8
06/06/2011
Vragen?
[email protected]
Met dank aan WURKS
A. Van Aelst
H. Weerman
9
