2011

Jane Goodall Instituut Nederland

Bulletin 01/2011

Dood en verdriet bij chimpansees EAZA Ape Campaign Over chimps en Mutuba bomen

“We have a choice to use the gift of our lives to make the world a better place” Jane Goodall

Colofon ISSN: 2211-4661 Dit bulletin is een uitgave voor de donateurs, adoptieouders en vrijwilligers van: Jane Goodall Instituut Nederland Adres: Polstraat 48 7411 KC Deventer Tel. 0570-658989 E-mail : [email protected] Website : www.janegoodall.nl Gironummer: 3026 Bankrekeningnummer: ASN Bank 91.33.54.880 Aan dit nummer werkten mee : Redactie: Diederik Visser Verder: Saskia Brunekreef- de Kleer René Malcorps Marian Puijk Jacqueline de Ruiter Annemarie Zuuring Fotografie:

Art Nature Design De Groene Campus, Helmond Diederik Visser Jane Goodall Institute USA Marian Puijk Max Planck Institute Monica Szczupider

Bestuur : Jan Wijkstra Marcel Huisman Patrick van Veen Cora de Wit

(voorzitter) (penningmeester)

Inhoud 20 jaar Roots & Shoots

3

EAZA Apecampaign EAZA Apecampaign: JGI doet mee!

4

JGI & IVN hand in hand in Burgers’ Zoo

6

Chimpansees Dood en verdriet bij chimpansees

7

Afrika Projecten & Chimpanseebescherming Over chimps en Mutuba bomen Op internationale stage in Oeganda

9 13

Kort Nieuws Nieuwe website online

14

Nieuw in onze webwinkel: Mutuba

14

Volg ons nu via Twitter!

14

Even Voorstellen

Raad van aanbeveling : Irene van Lippe Biesterfeld Margaretha de Boer Frans Evers Jessica Evers Leoni Jansen Ruud Lubbers Fred Matser Ivo Niehe Willemijn Verloop Hans Wijers

Saskia Brunekreef- de Kleer

15

Advertenties : Voor advertenties gelden de navolgende tarieven : 1/8 pagina 1/4 pagina 1/2 pagina hele pagina

50 € 90 € 165 € 295 €

Heeft u interesse om een advertentie te plaatsen ? Neem contact op met de redactie Tel. 06-12614164; e-mail [email protected] De redactie kan advertenties weigeren Foto voorkant omslag: Na het oogsten van de bast van de Mutuba boom wordt deze beschermd met Bananenbladeren; Foto: Art Nature Design Foto achterkant omslag: George Strunden, JGI Dit bulletin is geprint op FSC-gecertificeerd papier

2

20 jaar Roots & Shoots

Het Roots & Shoots programma begon op 19 februari 1991 in Dar es Salaam, Tanzania, op de veranda van Jane Goodall’s huis. Zestien scholieren maakten zich zorgen om het milieu en de dieren. Tijdens hun lessen op school werd hier geen aandacht aan besteed. Zij spraken hierover met Jane. Dit gesprek ging over hulp aan de wilde chimpansees en andere dieren in het bos, en hoe de scholieren zelf hun leefgemeenschap konden beïnvloeden. De scholieren beseften dat er geen scherpe grens bestond tussen hen en de rest van het dierenrijk. Hierdoor bekeken ze de dieren in hun omgeving en de wijze waarop mensen met dieren omgaan, op een andere manier. Ze raakten in gesprek over kippen en hoe die op de markt behandeld werden. Iemand uit de groep had gezien hoe levende kippen aan hun poten werden opgehangen, soms wel de hele dag lang. De scholieren kwamen in actie om een eind te maken aan deze dieronvriendelijke praktijken. Ze vlochten kooitjes van takken en bananenbladeren en boden deze aan de markthandelaars aan, zodat zij de kippen hier voortaan in konden zetten. De actie was zo succesvol dat ze besloten om meer clubs te starten die zich actief inzetten voor een betere wereld voor alles wat leeft. Deze groepen kregen de naam Roots & Shoots. Een naam die symbool staat voor de kracht van de jeugd. De zestien scholieren gingen vervolgens terug naar school met als taak om zelf groepen te vormen met jonge mensen met dezelfde interesse en dezelfde zorgen.

20 jaar later is het initiatief van de groep van de zestien scholieren uitgegroeid tot een wereldwijd netwerk van meer dan 100.000 jongeren in meer dan 120 landen. Het Roots & Shoots programma verenigt jonge mensen met verschillende achtergronden en culturen verenigt door hun inspanningen voor een betere wereld voor alles wat leeft. Roots & Shoots is geadopteerd door de Verenigde Naties, die het promoten via hun Youth Outreach in 70 landen. Het is fantastisch om te zien wat er in die 20 jaar is bereikt. Ook in Nederland waar Roots & Shoots niet echt van de grond is gekomen maar waar op diverse Internationale scholen en enkele Nederlandse scholen het toch een jaarlijks terugkerende activiteit is die al veel kinderen voor het leven heeft geraakt. Jane, van harte gefeliciteerd met 20 jaar Roots & Shoots! Diederik Visser, Directeur

De eerste Roots & Shoots groep, februari 1991 in Dar es Salaam, Tanzania

3

EAZA Apecampaign: JGI doet mee !

Als we niet in staat zijn de mensapen en de ecosystemen waarvan zij afhankelijk zijn te behouden, hoe zullen we dan in staat zijn de rest van de wereld behouden?

van één miljoen euro. JGI helpt daarbij, niet alleen financieel maar ook daadwerkelijk met de inzet van vrijwilligers waarover elders in dit bulletin meer.

De Ape Campaign is een initiatief van EAZA, de Europese Associatie van Zoölogische tuinen en Aquaria. De aangesloten dierentuinen hebben zich als doel gesteld een duurzame bijdrage te leveren aan het voortbestaan van mensapen en hun habitat. Inmiddels hebben vele organisaties op gebied van natuur- en dierbescherming zich aangesloten en het zal dan ook geen verbazing wekken dat ook Jane Goodall zelf en het Jane Goodall Instituut de doelstelling onderschrijft en dit initiatief van harte steunt. Naast JGI Nederland doen ook JGI Spanje,JGI Oostenrijk, JGI UK en JGI Zweden mee aan de campagne. Een van de grote uitdagingen van de actie is het bijeenbrengen van een streefbedrag

Ape Campaign richt zich op drie grote bedreigingen van de mensapen: 1. Habitatverlies en fragmentatie 2. Jacht en handel 3. Verspreiding van infectie-ziektes Exploitatie van oerwoud voor landbouw, houtskool, tropisch hardhout, mijnbouw en verstedelijking vormt een grootprobleem. Ook het houden van mensapen als huisdier, de grootschalige jacht op bushmeat en het gebruik van lichaamsdelen voor medische of ceremoniële doeleinden zijn een ernstige bedreiging. Door menselijke aanwezigheid nemen frequenties en ernst van ziektes in wilde populaties toe. Denk hierbij aan oprukkende

mensenpopulaties, boeren, stropers, mijnbouwers en houtkappers, maar ook ecotoerisme kan een gevaar vormen.

Palmolie Ape Campaign werkt op verschillende fronten aan de genoemde problemen. Een voorbeeld is de oliepalmcultuur, een monocultuur die zeer grote oppervlakten in beslag neemt. Hoewel oliepalmen het prima doen op kale grond geven dehandelaren er de voorkeur aan bestaand oerwoud te kappen voor de aanleg van plantages. De verkoop van hout levert hen geld op, wat een mooi startkapitaal is voor de plantage. Palmolie zit als ingrediënt in zeer veel voedingsmiddelen, maar het wordt niet als zodanig genoemd. Ape Campaign maakt zich hard om palmolie als verplicht item te laten vermelden op de verpakkingen. Volgende stap is dan dat mensen gaan kiezen voor producten waarin verantwoorde palmolie verwerkt is.

4

Inleveren mobieltjes

De projecten

Een ander voorbeeld is de mijnbouw. Juist in gebieden die voor mensapen van levensbelang zijn, blijken grondstoffen (o.a. coltan) voor te komen die gebruikt worden in labtops en mobiele telefoons. Mijnbouwers overspoelen deze gebieden en gewapende conflicten komen regelmatig voor. Doel van Ape Campaign is mobieltjes te hergebruiken en aldus de vraag naar coltan terug te dringen. Gebruik daarvoor de bijgesloten enveloppe.

Het streefbedrag van één miljoen euro zal aangewend worden ter ondersteuning van vier belangrijke projecten. Het Cao Vit Gibbon Conservation Project in het grensgebied tussen Vietnam en China richt zich op bescherming van het leefgebied van de gibbons en educatie van de bevolking. In Kameroen werkt het Dja Biosphere Reserve voor gorilla’s en chimpansees aan duurzaam jachtmanagement, het bieden van alternatieve inkomstenbronnen en educatie. Het Awely Green Caps in de Democratische Republiek Congo werkt ten behoeve van de bonobo’s aan Antibushmeat educatie en het bieden van alternatieve inkomstenbronnen.

En het leefgebied van de Orang oetans wordt door het Kinabatanga Orangutan Conservation Programme in Borneo beschermd door het aanleggen corridors, ecotoerisme en educatie. Er is nog veel te doen. Maar een intiatief als de Ape Campaign biedt organisaties de gelegenheid met elkaar het verschil te maken. En “Een verschil maken” is het doel bij uitstek waar Jane Goodall voor gaat en dus ook het Jane Goodall Instituut Nederland.

Wat kan ik doen ? Wilt u meer doen dan het inleveren van uw oude mobieltje ? Kijk dan ook eens op de website www.apecampaign. org. Zo kunt u ook als individu, school of bedrijf mee doen aan The 3333 challenge waarbij u 3333 Euro probeert in te zamelen of een veelvoud daarvan.

5

JGI & IVN hand in hand in Burgers’ Zoo Was vorig jaar een bijzonder jaar voor JGI vanwege ‘50 jaar Gombe’. Dit jaar staat mede in het teken van de EAZA Ape Campaign. Een campagne waarbij alle Europese dierentuinen een jaar lang extra aandacht vragen voor het leefgebied en voortbestaan van de grote apen: de Chimpansee, de Bonobo, de Gorilla, de Orang-oetang en de Gibbon. Een campagne die door het Jane Goodall Instituut van harte wordt ondersteund. Niet alleen in naam maar ook in praktische zin. Met onze groep vrijwilligers die in de dierentuin Burgers’ Zoo staat willen we hier natuurlijk dan ook graag een bijdrage aan leveren. Het JGI vrijwilligers seizoen is nog maar net begonnen in Burgers’ Zoo als de vrijwilligers gevraagd worden om samen met de IVN-werkgroep mee te werken aan de EAZA Ape Week. Een periode in april waarin er in Burgers’ Zoo extra aandacht gevraagd gaat worden voor de EAZA Ape Campaign. Velen geven zich op, sommige zelfs voor alle dagen en bij de start van de Ape Campaign in Burgers Zoo staan er dan ook veel nieuwe gezichten rondom het Chimpansee eiland aandacht te vragen voor de Ape Campaign. Niet alleen door informatie te geven maar vooral ook door het begeleiden van de leuke activiteiten:

• • • • • • • •

Bouw je eigen chimpansee nest. Speel ‘De grote mensenaap Quiz’ Prik net als een Chimpansee wat lekkers uit de termietenheuvel. Wordt Chimpansee expert Laat je schminken voor de mensenaap Een grote info stand met kijkdozen De JGI informatie kar omgetoverd tot heerlijk buffet voor de mensenapen. Speurtocht naar de apen in Burgers Zoo (nog het hele jaar)

De apen zelf hadden het goed begrepen en hielpen dan ook goed mee. De chimpansees vroegen zelf veel aandacht door met grote regelmaat

op de deuren te bonken, luid te roepen of te schreeuwen, met takken te gooien of met een voetbal water te drinken. De gibbons gaven op gezette tijden een helder klinkend mooi concert welke verder reikte dan de grenzen van Burgers’ Zoo, sierlijk zwevend tussen te bomen en de gorilla’s lieten zich in alle rust van de mooiste kant fotograferen, genietend in het warme zonnetje. Het werd een geslaagde week met een mooie opbrengst voor de EAZA Ape Campaign. Maar wij gaan natuurlijk door! Help jij mee? Namens de mensenapen, bedankt!

Geconcentreerd worden de kinderen door JGI vrijwilligers omgetoverd tot aap, prinses, vlinder of spiderman

6

Dood en verdriet bij chimpansees Chimpansee ‘rouwt’ om dode baby luidt de titel van een onlangs verschenen artikel in de Engelse Telegraph. Het beschrijft het rouwproces van een chimpanseemoeder rond het sterven van haar 16 maanden oude baby. ‘Rouw’ wordt als mogelijk diergedrag onder de aandacht gebracht. Nu zijn er, sinds Tinbergen en Lorenz omstreeks de jaren 30 de grondslag legden voor de ethologie, kastenvol boeken geschreven over diergedrag. Daarin nemen de gepubliceerde werken over chimpansees een respectabele plank in beslag. Het artikel in de Telegraph bewijst maar weer eens dat diergedrag nog steeds de gemoederen beweegt.

Chimpanseemoeder bij haar overleden jong, foto’s Max Planck Institute

arriveerde bleef het stil, terwijl dat normaal een moment van uitgelaten vreugde is.”2

Tina

Wetenschappers van het Max Planck Instituut legden filmbeelden vast van bovengenoemde chimpanseemoeder die haar overleden jong ruim een dag met zich meedraagt. De film brengt de tederheid in beeld waarmee zij het lichaampje koestert. Woorden als liefdevol en verdrietig dringen zich aan de kijker op. De film lijkt naadloos aan te sluiten bij de waarneming van Desmond Morris die schrijft dat chimpanseemoeders hun overleden kind dagen- zo niet wekenlang met zich meedragen, het strelen en verzorgen en het zelfs op hun rug zetten alsof het nog leeft1. Dergelijke beschrijvingen van chimpanseerouw zijn zeker niet nieuw. Op de respectabele boekenplank zijn

er vele te vinden. Ze gaan niet alleen over rouwende moederapen maar ook over rouw in andere sociale relaties en zelfs over rouw als groepsproces. Apen reageren op de dood van een dierbare op een manier die lijkt op de menselijke reactie, schrijft etholoog Frans de Waal. Als chimpansees een medegroepslid zien sterven, reageren ze emotioneel alsof ze begrijpen wat de dood inhoudt2. De Waal vertelt over een chimpanseeman in de Arnhemse kolonie die hij jarenlang bestudeerd heeft. De betreffende man overleed na een operatie in zijn nachtkooi. “Toen de rest van de kolonie die avond het gebouw binnenging, heerste er absolute stilte. Zelfs toen de volgende morgen de verzorger

Het Zwitserse primatologenechtpaar Christophe Boesch en Hedwige Boesch-Achermann beschrijven de reactie van een groep wilde chimpansees op de dood van een groepslid. Het jonge vrouwtje Tina wordt door een luipaard om het leven gebracht. Hoewel andere chimpansees onmiddellijk te hulp schieten, is Tina al overleden voordat de luipaard verjaagd is. Haar groepsgenoten verzamelen zich rond haar lichaam, snuffelen aan haar wonden en houden haar hand vast. Ze vlooien haar en kloppen haar zachtjes onder haar kin terwijl ze intens naar haar gezicht kijken. Opgewonden jongelui worden op afstand gehouden, alleen Tina’s vijf jaar oude broertje Tarzan mag haar lichaam inspecteren. Tarzan vlooit zijn zuster en trekt vele malen voorzichtig aan haar hand. Langer dan vijf uur blijven de chimpansees bij Tina´s lichaam3.

Observaties van Jane De meest bekende beschrijvingen komen natuurlijk van Jane Goodall. Een voorbeeld uit Gombe is McGregor, die na een lange lijdensweg geveld werd door polio. Humphrey – hoogstwaarschijnlijk zijn jongere broer – bleef steeds in zijn nabijheid en nam het zelfs voor hem op

7

tegen dominante mannen die hem dreigden aan te vallen. Humphrey bleef tot maar liefst zes maanden na zijn dood steeds opnieuw terugkeren naar de plaats waar McGregor zijn laatste dagen doorgebracht had4.

Maternale Rouw In maternale rouw constateert Goodall een verschil tussen moeders die voor het eerst een kind verliezen en moeders die dit al eerder meegemaakt hebben. Bij de onervaren moeders beschrijft zij het dagenlang rondsjouwen met het lichaampje en het tedere wiegen. Dit in tegenstelling tot Olly, bij wie een drastische gedragsverandering te zien was na het overlijden van haar baby. Daarvoor was Olly voorzichtig als haar zieke kind kermde bij iedere beweging die zij maakte. Maar nadat het overleden was sloeg haar bezorgde gedrag om in onverschilligheid. Zij sloeg het lichaampje nonchalant over haar schouder en liet het soms plompverloren op de grond vallen of sleepte het mee aan een arm of een beentje. Toch schrijft Goodall dat Olly verdoofd leek. Ze keek links noch rechts, negeerde verscheidene andere chimpansees die belangstelling voor het dode kind hadden en zat bewegingloos naast het lijkje in het luchtledige te staren. Raken moeders in een ernstige depressie na het verlies van hun kind, omgekeerd is de situatie ronduit hachelijk. Wanneer een jong kind zijn moeder verliest terwijl het nog afhankelijk is van haar moedermelk, dan overlijdt het vrijwel zeker, tenzij het geadopteerd wordt door een volwassen, zogende vrouw. Ook bij weesjes die al wat ouder zijn, zijn de overlevingskansen afhankelijk van adoptie door een oudere broer of zus of door een ander volwassen individu. Belangrijke factoren zijn de mate van lichaamscontact met de adoptieouder, het mee kunnen rijden op de rug en de geboden bescherming4. In alle gevallen raakt het weesje in een diepe depressie. Afhankelijk van hoe goed er voor hem gezorgd wordt, komt hij daar uit of kwijnt weg en sterft. Een aangrijpend voorbeeld is Flint, die al acht jaar oud was toen zijn moeder stierf en in

De overleden chimpansee Dorothy wordt getoond aan de andere chimps van Sanaga-Yong ChimpanZee Rescue Centre in Oostelijk Kameroen

principe voor zichzelf moest kunnen zorgen. Hij bleef terugkeren naar de plek waar zijn moeder overleden was, werd volkomen apathisch, wilde niet meer eten en stierf tenslotte op dezelfde plek5.

Empathisch gedrag ? In het veld is gedrag waargenomen dat lijkt te wijzen op empathie voor rouwende groepsgenoten. Boesch en Boesch-Achermann vertellen hoe vijf mannen, wanneer de groep verder trekt nadat een kind al langer dan een dag dood is, stilletjes wachten tot de moeder zover is dat zij het lichaampje achterlaat en hen volgt3. Maar empathie kan nog verder gaan en zich ook uitstrekken tot buiten de eigen soort. Roger Fouts noemt als voorbeeld hiervan Washoe, de chimpansee die beroemd geworden is doordat zij gebarentaal heeft leren communiceren. Een van de medewerksters die voor Washoe zorgden, was zwanger en Washoe begreep dat er een baby in haar buik zat. Helaas eindigde de zwangerschap in een miskraam. zijn moeder stierf en in Na enkele dagen afwezigheid gebaarde de verzorgster naar Washoe: mijn baby dood. Washoe, die zelf twee keer een baby verloren had, keek naar de grond. Daarna

keek zij haar verzorgster recht aan en maakte het gebaar voor huilen6. Verdriet dus. Rouw. Een herkenbare emotie. Dit brengt ons terug bij de film waarover de Telegraph schrijft. Het in bewegende beelden vastgelegde materiaal is op zichzelf prachtig en aangrijpend. Het onderwerp is echter niet nieuw. De film mag beschouwd worden als een waardevolle aanvulling op de talrijke casussen die in de literatuur reeds beschreven zijn. De film van het Max Planck Instituut is te bekijken via youtube: http://www.youtube.com/watch?v=jzrige2nqqw Literatuur: 1. Desmond Morris & Steve Parker, 2009. Planet Ape. 2. Frans de Waal, 1996.Van Nature Goed. Over oorsprong van goed en kwaad in mensen en anderen dieren 3. Boesch & Boesch-Achermann, 2000. The Chimpanzees of the Taï Forest: Behavioural Ecology and Evolution. 4. Jane Goodall, 1971. In the Shadow of Man . 5. Jane Goodall, 1990. Oog in Oog met Chimpansees. 6. Roger Fouts, 1997. Van Mens tot Mens

8

Over chimps en Mutuba bomen In Oeganda groeit een heel bijzondere boom. Het is een boom die in staat is om mee te helpen met het beschermen van chimpansees en hun leefomgeving.

Hij komt oorspronkelijk uit het oerwoud maar op het platteland gebruikt men hem al eeuwenlang voor agrarische doeleinden. Deze boom, de Mutuba boom (Ficus Natalensis), zoals hij in de volksmond heet, heeft allemaal bijzondere eigenschappen. Zo is hij in staat om grond vruchtbaar te maken voor allerlei gewassen, en daardoor is hij dan ook erg gewild op bijvoorbeeld bananen- en koffieplantages. Bovendien zorgt hij op de plantages ook voor de nodige schaduw, kan hij dienen als heg en kunnen zijn bladeren gebruikt worden als veevoer.

Textielachtig materiaal Maar behalve dat maken de boeren in Oeganda van de bast van de Mutuba boom een heel bijzonder, textielachtig materiaal. Het lijkt op fineer maar zacht is als zeemleer of suède en het is te gebruiken voor allerlei doeleinden. Dit materiaal, samen met de Mutuba boom is waar het in dit verhaal allemaal om draait. Foto rechtsboven. De Mutuba boom op een bananen-plantage Foto rechtsonder. De boer met zijn Mutuba boom

Het oogsten van de bast Het meest bijzondere aan de Mutuba boom is dat hij, ondanks het oogsten van de bast, zonder problemen doorgroeit en in leven kan blijven. De bast groeit namelijk vanzelf weer aan en kan, mits de boom goed wordt verzorgd, elk jaar opnieuw geoogst worden. Sterker nog, hoe beter de verzorging van de boom, hoe beter de kwaliteit van de bast. Het oogsten vindt plaats in de koele ochtend. Vanaf de wortels van de boom tot ongeveer een hoogte van drie meterwordt de volledige bast voorzichtig van de stam verwijderd. Daarna behandelt de boer kleine beschadigingen om zo hem tegen

ziektes te beschermen. Vervolgens wordt de kale stam ingepakt in bananenbladeren om zo uitdroging door de felle zon te voorkomen.

overlevingseigenschappen van de boom maken van boombast dan ook een uitermate duurzaam materiaal.

Na ongeveer drie dagen vallen die bananenbladeren vanzelf naar beneden wat niet erg is want dan al heeft de boom een goed begin gemaakt met het aanmaken van nieuwe bast. Het duurt ongeveer een jaar voordat er opnieuw bast geoogst kan worden maar zeker is dan wel dat de boom er gezond staat. De boer zal altijd goed voor zijn bomen zorgen want alleen dan heeft hij de garantie voor een goede oogst in het volgende jaar. De zorgzame houding van de boer samen met de bijzondere

9

De boer start met oogsten met een stengel van een bananenblad

De oogst is binnen

De bast wordt gekookt

Voorzichtig wordt de bast verwijderd

Na het oogsten wordt de boom ter bescherming met bananenblad omwikkelt

En vervolgens traditioneel bewerkt

10

Armoede en natuur Armoede en natuurbedreiging zijn direct aan elkaar gerelateerd. Boeren in Oeganda zijn overwegend erg arm en omdat er ontzettend veel boeren zijn met overwegend veel kinderen wordt er constant gezocht naar nieuwe grond. De kinderen van de boeren hebben op hun beurt weer weinig andere keuze dan boer worden omdat er simpelweg geen ander werk is.

De vezels in de bast worden met een houten hamer bewerkt tot ze zacht en soepel zijn

Kleding voor de koningen De Mutuba boom en het maken van boombast kent een hele lange traditie in Oeganda. Oeganda is een voormalige Engelse kolonie en de Engelse naam Uganda is afgeleid van de naam Buganda, nog steeds een klein koninkrijk binnen de grenzen van het huidige Oeganda. In het Engels heet het boombast materiaal bark cloth, maar in de lokale taal van Buganda heet het ‘Olubugo’. Lang geleden werd de bast gebruikt om kleding van te maken voor de koningen, strijders en edellieden van Buganda. De overleveringen vertellen ons dat Kintu, de eerste koning van Buganda in de 15e eeuw, land gaf aan zijn zonen en dit bezegelde door het planten van Mutuba bomen.

Zoals bijvoorbeeld de traditie om mensen in lappen Olubugo te begraven, wat door veel mensen van het Buganda koninkrijk nog steeds wordt gedaan. Op deze manier bleef gelukkig de kennis ende techniek bewaard en is de weg open gebleven voor geheel nieuwe kijk op dit bijzondere en waardevolle materiaal.

Landbouwgrond is hun enige garantie voor voedsel en inkomen en daarom ontzettend belangrijk. Echter omdat Oeganda zo dicht bevolkt is en er erg veel boeren zijn is de enige plaats waar nog nieuwe landbouwgrond te vinden is de wilde natuur: tropisch regenwoud, moerassen, savanne of anderszins. Daar komt nog bij dat al deze mensen hout nodig om hun voedsel op te kunnen bereiden dus de voorkeur zal altijd uitgaan naar gebieden met veel bomen. Op deze wijze vormen de boeren zonder dat ze het weten en zonder dat hun iets te verwijten valt een grote bedreiging voor de natuur en met name de tropische regenwouden. En dat zijn nu net de belangrijkste leefgebieden van onze chimpansees.

Ondanks veel tegenwerking van onder andere de missionarissen hield deze laat-middeleeuwse traditie heel lang stand. Maar met de komst van katoen kwam de verwerking van boombast pas echt in gevaar. De kennis en de techniek dreigden te verdwijnen maar enkele oude rituelen hebben het maken van boombast tot vandaag de dag in stand gehouden.

Het eindresultaat, een soepele lap boombast van een grote boom

11

Van koningskleed naar kantoorartikelen René Malcorps uit Eindhoven kwam in 2004 tijdens zijn master-studie duurzaam ontwerpen aan de Design Academy Eindhoven voor het eerst in aanraking met boombast uit Oeganda. Vanuit een sterke passie voor het tropisch regenwoud, biodiversiteit, chimpansees en Afrika wilde hij via de Design Academy zoeken naar gezonde economische en ecologische verbanden tussen mens en natuur. Zijn ideaal was om een systeem op te zetten dat een serieuze bijdrage zouden kunnen leveren aan zowel natuurbehoud als het creëren van werkgelegenheid in Afrika. Tijdens zijn studie vertelde een docente van het bestaan de Mutuba boom en het materiaal boombast uit Oeganda. Hij was direct ervan overtuigd dat boombast dé manier was om zijn ideaal te bereiken. In 2006 is René op de boombast afgestudeerd en toen hij in hetzelfde jaar ook nog eens met de boombast de BiD-Challenge competitie won, een wereldwijde wedstrijd voor ondernemerschap in ontwikkelingslanden, besloot hij het bedrijf Art Nature Design BV te starten.

Kingskin & Mutuba Hoofddoel van het bedrijf is het verwezenlijken van een duurzaam systeem rond de boombast dat naast het bieden van werkgelegenheid vooral ook bij gaat dragen aan behoud van het tropische regenwoud. Inmiddels verkoopt het bedrijf diverse boombast producten waaronder kantoorartikelen, tassen en accessoires onder de labels KINGSKIN en MUTUBA. De productie wordt met de hand gedaan door de partners van het bedrijf in Oeganda (zie foto) en biedt aan diverse gezinnen een inkomen.

Webwinkel Het Jane Goodall Instituut Nederland gaat deze producten via de website verkopen waarbij een deel van de inkomsten ten goede komt aan de chimpansees.

Productie van enveloppen

De Mutuba boom en chimpansees Bugoma en Budongo Forest zijn twee beschermde oerwoudgebieden in Oeganda waar nog aanzienlijke populaties chimpansees leven. De natuur staat hier echter enorm onder druk vanwege de oprukkende landbouw. Oorspronkelijk was dit gebied één aaneengesloten oerwoud maar door ontbossing is het sterk verkleind en versnipperd. Door de versnippering is het voor de chimpansees onmogelijk om veilig van het ene leefgebied naar het andere te gaan. Het Jane Goodall Instituut werkt samen met de lokale bevolking aan een oplossing voor dit probleem. Het plan is om de geïsoleerde gebieden weer met elkaar te verbinden door de aanleg van zogenaamde Wildlife Corridors. Tevens zullen bufferzones rondom de parken worden aangelegd die enerzijds de bosgebieden moeten isoleren van de reguliere landbouw en maar anderzijds ook inkomsten uit gecontroleerde agrarische activiteiten mogelijk moeten maken. Art Nature Design en het Jane Goodall Instituut zijn het erover eens dat de

Mutuba boom een serieuze rol zou kunnen spelen in die bufferzones rond Bugoma en Budongo forest. Juist omdat de boom oorspronkelijk uit het Afrikaanse oerwoud komt en hij zonder problemen jaarlijks een waardevol product kan leveren. Enerzijds zal hij in deze bufferzones de bosgebieden helpen beschermen en anderzijds zorgt hij voor inkomsten voor de lokale bevolking. De komende tijd zullen het Jane Goodall Instituut en Art Nature Design de mogelijkheden gaan onderzoeken voor het planten van Mutuba bomen rond de bosgebieden. Zo hopen beiden dat over enkele jaren de Mutuba boom en de boombast onze dierbare chimpansees gaan helpen bij het veilig oversteken van Budongo naar Bugoma forest.

Jane met Kingskin schrijfmap

12

Op internationale stage in Oeganda Van 25 mei t/m 16 juni gaat een groep van 15 studenten op internationale stage in Oeganda. Deze reis is onderdeel van de eerste fase van het meerjarige project ‘The Mutuba Bridge’ van De Groene Campus waarbij, naast internationale oriëntatie, diverse doelstellingen een rol spelen. Hieronder valt onder andere het planten van Mutuba bomen voor de productie van boombast, het helpen opbouwen van een “community house” en het ontwikkelen van een ecotoeristische attractie voor JGI.

Met internationale projecten wil De Groene Campus educatie met natuurbehoud combineren en het duurzame levensonderhoud in lokale gemeenschappen ondersteunen. De ervaringen die de studenten daar opdoen, dragen bij aan hun kennisontwikkeling en bewustwording ten aanzien van het belang van internationale samenwerking. Aan de reis nemen ook studenten van Studio-T deel, evenals De Groene Campus aangesloten bij Helicon Opleidingen.

Samenwerking De Groene Campus, Art Nature Design, het Jane Goodall Instituut en Stichting Kinderen van Uganda hebben elkaar gevonden in hun denkwijze. Met Art Nature Design gaan de studenten Mutuba bomen planten voor de productie van boombast. Dankzij het vakmanschap van de lokale bevolking kan de bast van deze boom gehaald worden zonder dat de boom hier schade van ondervindt. Met deze duurzaam geoogste boombast worden o.a. duurzame producten zoals tassen en accesoires voor kantoorartikelen gemaakt. Art Nature Design werkt volgens de basisprincipes fair trade, duurzame land- en bosbouw en een klimaatneutrale wereld.

JGI project Voor het Jane Goodall Instituut gaan de studenten in het corridor gebied tussen Bugoma en Budongo Forest werken rondom het Bulindi Ecocafé. Er zal o.a. worden bekeken of een ecotoeristische attractie in de vorm van een zogenaamde

‘Canopy Bridge’ (touwbrug) mogelijk is. De stichting Kinderen van Uganda biedt kansen aan kinderen die door de grote armoede vaak niet kunnen rekenen op opvang, onderdak en onderwijs om een eerlijke start te kunnen maken in het dagelijks leven van Uganda. Hiervoor gaan de studenten meehelpen aan de opbouw van een ‘community house’.

Sponsoring De studenten die de reis zelf bekostigen, bieden bedrijven en organisatie de mogelijkheid om dit project te sponsoren. Hiermee ondersteunen zij de lokale bevolking in Oeganda en krijgen zij tegelijkertijd exposure op diverse websites en social media waar de studenten te volgen zijn met hun unieke ervaringen. Na afloop wordt er een speciaal projectboek uitgegeven geheel in Oegandese stijl met een kaft van boombast. Een exclusief relatiegeschenk waarin de goede doelen en de directe opbrengsten van het sponsorgeld in kaart worden gebracht.

De studenten zijn er klaar voor !

13

Nieuwe Website online Dankzij een donatie van The Fred Foundation hebben we eindelijk een langgekoesterde wens kunnen vervullen, een nieuwe website. De oude website die nog dateerde uit 2006 was hard aan vervanging toe.

De nieuwe website is begin mei online gegaan. We hebben een rustige sfeer nagestreefd gebruik makend van onze huiskleuren. De content is vernieuwd en sterk uitgebreid met veel meer informatie over de chimpansees in het algemeen, onze projecten in zowel Nederland als Afrika en natuurlijk over Jane Goodall zelf. Kinderen kunnen nu informatie voor spreekbeurten (ook wel onderwerpskring genoemd op sommige scholen) en ander leuk materiaal downloaden. Het actuele nieuws over JGI en over chimpansee gerelateerde onderwerpen maar ook de normale content zijn op de nieuwe website nu makkelijk te delen via hyves, facebook, LinkedIn of Twitter. Daarnaast is er nu de gelegenheid om online te doneren of te betalen voor uw aankoop in onze professionele webwinkel met iDEAL, het veilige internet betaalsysteem.

Nieuw in onze webwinkel: Mutuba

Mijn JGI Vrijwilligers, donateur en adoptieouders kunnen nu, na registratie en controle van gegevens, inloggen via Mijn JGI, een afgeschermd gedeelte van de website. Donateurs en adoptieouders kunnen voorlopig alleen nog hun gegevens nakijken en via Mijn JGI wijzigingen in adres of financiële gegevens aan ons doorgeven. Op termijn zal het mogelijk zijn om de bulletins, het adoptienieuws en ander materiaal via Mijn JGI te downloaden. De vrijwilligers krijgen via Mijn JGI toegang tot formulieren en achtergrond informatie over verschillende thema’s. Kijk rustig eens door de verschillende onderdelen van de website, en laat ons weten wat u er van vindt. Mocht onverhoopt nog iets niet kloppen of werken, dan horen wij dat uiteraard graag.

Volg ons nu op Twitter! Jane Goodall Instituut Nederland is al een tijd actief op de sociale media. Zo hebben we er al jaren een pagina op de vriendennetwerksite Hyves: janegoodallnederland.hyves.nl/ en groeit onze Linked Jane Goodall Instituut NL groep op de netwerk site voor professionals LinkedIn nog steeds met 4% per maand tot 827 leden per 1 mei 2011. Vanaf nu kunt u ons ook volgen via twitter twitter.com/ JaneGoodall_NL voor al ons laatste nieuws en activiteiten.

14

Even voorstellen Hallo, ik ben Saskia Brunekreef- de Kleer en sinds 1 januari 2011 heb ik Margot Dopheide opgevolgd als Vrijwilligers Coördinator bij Jane Goodall Instituut Nederland (JGI-NL).

goed, ik houd wel van een uitdaging en met de hulp van Margot en Diederik werd er al snel een groep enthousiaste vrijwilligers geworven die wel in Burgers’ aan de slag wilden.

Het is een druk begin van het jaar geweest waarbij ik al heel veel mensen heb ontmoet maar nu is het zo langzamerhand tijd om mezelf eens goed aan iedereen voor te stellen!

En, als jullie me vergeven dat ik even op mijn stokpaardje klim, het informatiepunt bij Burgers’ Zoo werd een succes! (bescheiden, dat dan weer wel) De samenwerking tussen de dierentuin en JGI-NL liep op rolletjes en de bezoekers waardeerden onze aanwezigheid! En de vrijwilligers???

Ik ben al een jaar of vier bij het Jane Goodall Instituut betrokken. Ik kwam met JGI-NL in aanraking doordat ik in Blijdorp onze infostand vond waar ik na een leuk gesprek twee chimpansees heb geadopteerd (Nakuu en Gregoire voor de nieuwsgierigen). Uiteraard ontving ik vanaf dat moment ook het bulletin en het adoptienieuws maar veel verder ging mijn betrokkenheid nog niet. Dat veranderde pas nadat ik naar de adoptie-ouder dag was geweest in Burgers’ Zoo. Een leuke dag, met veel enthousiaste adoptieouders en vrijwilligers, waar ik wegging met een idee dat ik misschien ook iets zou kunnen betekenen voor JGI-NL als vrijwilliger. Eerlijk gezegd lagen mijn ambities nog niet zo hoog, ik dacht zelf aan het uitdelen van flyers of zoiets. Een gesprek met Diederik maakte me duidelijk dat dit niet helemaal was wat hij en Margot voor me in petto hadden en zo werd ik op een mooie dag in november de coördinator/planner van een nieuw in te richten informatiepunt bij Burgers’ Zoo! Dat was nogal een verrassing voor me en ik moest ook wel even aan het idee wennen. Zo goed kende ik JGINL helemaal nog niet en nu zou ik een groep nietsvermoedende vrijwilligers begeleiden bij een dito dierentuin! Maar

Die schoten, na de opleiding door Margot, van nietsvermoedend naar een goed geïnformeerd en een super betrokken en gemotiveerd team! Joh, wat ben ik trots op dat clubje, apetrots kun je wel zeggen ;-) Ons informatiepunt bij Burgers’ Zoo bleek een aardige leerschool en zo door het seizoen heen, werd ik steeds meer betrokken bij het reilen en zeilen van JGI-NL. En toen Margot aangaf dat zij zich op andere dingen wilde richten leek het bijna vanzelfsprekend dat ik haar werk over zou nemen. Ik zeg bewust ‘leek’ want ik heb er wel goed over nagedacht voordat ik wilde proberen om in haar voetsporen te treden. Tenslotte heb ik ook nog een reguliere baan en een thuisfront waar ik ook graag mijn tijd en energie aan wil besteden. (Als ik eerlijk ben dan wel nèt in een andere volgorde dan hiervoor beschreven!). Ik ben getrouwd en mijn wederhelft is, net als ik, een liefhebber van dieren, (apen in het bijzonder) en ondersteunt mijn inzet van harte. Al wordt ersoms wel eens gevraagd om een JGI vrij weekend! Het is dan ook zeker dankzij deze ondersteuning dat ik mijn werkzaamheden voor JGI-NL heb kunnen uitbreiden.

Daarnaast krijg ik veel ruimte van mijn werkgever, het UWV, om bijvoorbeeld vrij te nemen wanneer het werk voor JGI-NL daar om vraagt. Ook daar is mijn passie voor chimpansees en gorilla’s zo langzamerhand wel bekend! Al met al heb ik zo het beste van twee werelden, mijn werk op kantoor, ik ben proces- en applicatiespecialist, werk dus met computers, en mijn werk voor JGI-NL waarvoor ik gelukkig ook vaak lekker buiten ben! Voor mij een hele prettige mix! Zo heel langzaam begin ik mijn draai te vinden in mijn nieuwe rol, al is er zeker nog ruimte om te groeien! Voor wat betreft mijn visie op het werk als vrijwilligers coördinator, sta ik voor een organisatie waarin ieder individu een verschil kan en mag maken. Ik hoop mensen te kunnen motiveren en stimuleren om ons zo samen in te kunnen blijven zetten voor JGI-NL en de (mens-)apen! Saskia Brunekreef- de Kleer Vrijwilligers Coördinator JGI-NL

ADOPTEER NU EEN CHIMPANSEE 15

JGI en R&S kantoren wereldwijd JGI Australië www.janegoodall.org.au

JGI Hong Kong www.janegoodall.org.hk

JGI UK www.janegoodall.org.uk

JGI België www.janegoodall.be

JGI Italië www.janegoodall-italia.org

JGI USA - Hoofdkantoor www.janegoodall.org

R&S Caraïbisch gebied www.lacrib.org

JGI Japan www.jgi-japan.org

JGI USA - ChimpanZoo www.chimpanzoo.org

JGI Canada www.janegoodall.ca

JGI Nederland www.janegoodall.nl

JGI Zuid Afrika www.janegoodall.co.za

JGI China-Bejing & Chengdu www.jgichina.org

JGI Oostenrijk www.janegoodall.at

JGI Zweden www.swedenchimp.se

JGI China-Shanghai www.jgi-shanghai.org

JGI Singapore www.janegoodall.org.sg

JGI Zwitserland www.janegoodall.ch

JGI Congo [email protected]

JGI Spanje www.janegoodall.es

R&S Programma www.rootsandshoots.org

JGI Duitsland www.janegoodall.de

JGI Taiwan www.goodall.org.tw

JGI Frankrijk www.janegoodall.fr

JGI Tanzania [email protected]

JGI Hongarije www.janegoodall.hu

JGI Uganda www.jgiuganda.org

Jane Goodall Instituut Nederland