•09/12/2011
Sociaal ondernemerschap; alternatief voor traditionele ontwikkelingssamenwerking?
Preambule
ContextMasterClass Utrecht 24 november 2011
Enkele voorbeelden
Fons van der Velden Context, international cooperation Utrecht 1
Een paar voorbeelden • Zizo: een lunch restaurant in Utrecht • Valid Express: pakjes service • OMASI Pvt Ltd: kaas, melk, honing, vlees in Maasai land • Geschenk met een verhaal: cadeaus die iets vertellen • IKO toilet: openbare toiletten in Nairobi • Sunlabob: energy systemen in Indo China
Rationale: ‘waarom’?
3
Noodzaak voor het vinden van creatieve alternatieven -
Afname van natuurlijke bronnen Economische uitdagingen: financiële crisis Ecologische crisis; klimaat verandering Sociale uitdagingen In vele landen afname van de ruimte voor het maatschappelijk middenveld - ………… → Noodzaak om tot en bezinning en herdefinitie te komen van wat een goede economie en een goed leven is. (Eerste minister van Bhutan tijdens World Leaders Forum Colombia University, September 2010.) → Ruimte claimen om je als burgers een andere toekomst voor te stellen: ‘Another world is possible’
Einde van de klassieke ontwikkelingssamenwerking?
5
•1
•09/12/2011
Hulp aan Afrika
De klassieke dilemma’s van de traditional hulp sector
– bevordert corruptie – werkt een binnenlandse beleidsformulering tegen – verzwakt verantwoording naar burgers – bevordert economische afhankelijkheid – leidt tot verstoring op de binnenlandse markt – is onbetrouwbaar, ondermijnt publieke budgetten en diensten – marketen en leningen zijn een oplossing.
1. Impasse/crisis in het ontwikkelingsparadigma; de moderniseringstheorie heeft gefaald. 2. Vraag is wat er centraal moet staan bij ontwikkelingsorganisaties en of er wel voldoende met de machtsvraag wordt omgegaan? 3. Het probleem van ongelijkwaardige partnerships 4. Debat over de effectiviteit van de hulp en resultaat communicatie
Hulp doet meer kwaad dan goed
7 7
8
.
Noodzaak voor en verandering in het ontwikkelingsparadigma op basis van … – Ethisch humanitaire overwegingen; ethisch imperatief; – Ecologische– Sociale– Economische– Politieke-, strategische overwegingen.
Wat is de essentie van social business Maatschappelijke waardecreatie
9
Typologie van bedrijven a. b. c. d. e. f. g. h.
Typologie van bedrijven
Traditionele bedrijfsleven (winst maximalisatie) Traditionele bedrijfsleven in combinatie met een charitatief fonds Zwak maatschappelijk verantwoord ondernemen (Corporate Social Responsibility): ‘do no harm’ Sterke CSR: ‘doe goed voor mensen en planeet zo lang je winsten er niet onder lijden’ Gezamenlijke waardecreatie; nieuwe waardecreatie Social business (‘social enterprise’, ‘social venture’, …) Not-for-profit met een inkomen dat verdiend wordt Traditionele not-for-profit 11
1
2
3
4
Traditionele bedrijfsleven
Traditionele bedrijfsleven met charitatieve instelling
Zwak maatschappelijk verantwoord ondernemen
Sterk maatschappelijk verantwoord ondernemen
5 Creating shared value
6
7
8
Sociale onderneming
Not-forprofit met een verdiend inkomen
Traditionele not-for-profit
12
•2
•09/12/2011
Enkele definities van social business
Essentie van social business benadering
• ‘A social enterprise is an organisation that is run like a business but that has a social purpose’ (ILO) • ‘Social business = (social improvement and verification) + competition and innovation’. (Black and Nicholls) • A non-loss non-dividend company devoted to solving a social problem and owned by investors (or people) who reinvest all profits. (Yunus) • A business with primarily social objectives whose surpluses are principally reinvested …. (UK Government) • Use market based business models for social change (Jay Naidoo) 13
– Creatie van waarde – die van maatschappelijk belang zijn – zoals sociale veranderingen, milieu aspecten, verandering in machtsverhoudingen, sociale gerechtigheid – en dus verder reikt dan financiële opbrengsten 14
Belangrijkste conceptueel verschil met ‘shared value creation’ • ‘The concept of shared value creation can be defined as policies and operating practices that enhance the competitiveness of a company while simultaneously advancing the economic and social conditions in which it operates’ (Porter & Kramer, HBR, January 2011) • Bij social business staat een sociaal politieke doelstelling voorop.
Tien kenmerken van een Sociale Onderneming (Die poogt bij te dragen aan armoedebestrijding, tegengaan van uitsluiting en schending van mensenrechten)
15
1.
Tien kenmerken van een social business 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Primaire doelstelling is sociaal politieke verandering Opereert via de markt Is financieel duurzaam Opereert in multi-actor omgeving, waarden ketens Wordt geleid door een sociaal ondernemer Heeft een sociaal investeerder Legt verantwoording af over resultaten voorbij economisch rendement 8. Heeft actieve betrokkenheid van burgers in alle fasen van het bedrijfsproces 9. Houdt zich bezig met innovatie, en … 10. Lobby en advocacy
17
Primaire doelstelling is sociaal politieke verandering
- Sociaal politieke verandering is de ‘core business’ - Social business gaat over veranderingen in het leven van mensen; over veranderingen van machtsrelaties - Over armoedebestrijding, het tegen gaan van uitsluiting en schending van mensenrechten - Bij reguliere business ligt de focus op het tevreden stellen van aandeelhouders; op winst - Bij social business ligt de nadruk op het optimaliseren van impact op bijvoorbeeld het terrein van milieu, sociaal, politiek, cultureel … 18
•3
•09/12/2011
2.
3.
Opereert via de markt
- Er wordt gewerkt met business modellen die gebaseerd zijn op marktprincipes; produceren en verhandelen van goederen en diensten. - Geen parallel economie maar onderdeel van de reguliere markt, competitie. - Sociale ondernemingen verdienen geld terwijl ze sociaal politieke problemen aanpakken. - Social business is: ‘Real trade with real paying customers is at the heart of things’. - ‘Thriving business, part of the enterprising economy, generating services and products which reduce inequality and create new opportunities for people who are usually left out.’ (Black & Nicholls, 2004)
Is financieel duurzaam
- Het basis principe is dat de onderneming financieel duurzaam moet zijn. - ‘The company earns at least 50% of its income from trading’ (the Social Enterprise mark UK) - Een social business werkt niet op basis van subsidies maar met ‘langzaam’ (‘geduldig’) kapitaal. 19
4.
Opereert in waardeketens
20
5.
Social entrepreneurs
- Een social business wordt geleid door en sociaal ondernemer die, in de terminologie van Easterly een ‘searchers’ is, civic actor - Een sociaal ondernemer heeft een heldere visie, passie en determinatie - Combineert dit met het nemen van risico’s, een zakelijke benadering en innovatie - Een sociaal ondernemer beschikt over een groot sociaal kapitaal (overheid, bedrijfsleven maatschappelijk middenveld) (netwerken) - ‘ … such personality types may be inclined towards benign autocracy rather than participation and particularly democratic approaches’ (Peattie & Moorley n.d.)
- Social business opereert met diverse klantgroepen en belanghebbenden. - Is onderdeel van en waarden keten. - In een waardeketen ondersteunen actoren elkaar om optimaal resultaat te behalen. - Er is wederzijds begrip en respect voor interdependentie. - Synergie, complementariteit en specialisatie zijn belangrijke uitgangspunten - Toepasselijke en effectieve inbedding en support diensten zijn van cruciaal belang voor het welzijn van een social business 21
William Easterly about searchers
22
6.
- ‘A planner thinks s/he already knows the answers’. - ‘A searcher admits s/he does not know the answers in advance; s/he believes that poverty is a complicated tangle of political, social, historical, institutional and technological factors’. - Planners trust outside experts. - Searchers emphasise home-grown solutions.
23
Sociaal investeerder (1)
- Toegang tot stabiel en zeker kapitaal is een sleutel determinant voor succes van sociale ondernemingen - Sociaal investeerders worden gedreven door een heldere visie met betrekking tot maatschappelijke problemen en een toewijding - Sociaal investeerders investeren in een samenleving via producten en diensten om zo mensen te stimuleren om zelfstandig in actie te komen en zelfredzaamheid te bevorderen zodat mensen op een ondernemende manier hun lot in eigen handen nemen
24
•4
•09/12/2011
6.
Sociaal investeerder (2)
7.
- Een sociaal investeerder ontvangt een rendement over de investering, maar accepteert echter een lager rendement (‘slow capital’) dan in de markt gangbaar is en/of accepteert een langere terugbetalingperiode - Er zijn verschillende vormen van kapitaal: langzaam, mengvormen, giften, … - Maar …. ontvangt ook een sociaal rendement over de investering.
Social accountability
- Het primaat van de sociaal politieke doelstelling van een social business impliceert dat er verschillende stakeholders zijn - Het meten van resultaten, benchmarking en reportage zijn van cruciaal belang - Verantwoorden en meten voorbij economische rendement zijn van cruciaal belang: Social Return on Investment (SROI) 25
8. -
-
26
9.
Actieve betrokkenheid van burgers Een social business heeft actieve betrokkenheid van burgers in alle fasen van het bedrijfsproces; als producent, consument, mensen die de natuurlijk leefomgeving beheren en gebruikers van publieke ruimten. Mensen worden erbij betrokken: ‘do not give them; give them respect’. Niet louter betrokkenheid maar betrokkenheid op een gelijkwaardige manier. Er is de overtuiging dat een dergelijke actie ter principale geïnitieerd kan worden door iedereen. (link met Civic Driven Change discourse)
Innovatie
- Social business levert vaak diensten en services in markten waar de staat en (‘regulier’) bedrijfsleven niet adequaat hebben weten te opereren m.b.t. maatschappelijke vraagstukken - ‘Business as usual’ heeft niet gewerkt onder die omstandigheden. Er is een noodzaak om mentale model te herbezoeken - Innovatie moet daarom niet behandeld worden als iets ‘extra’s maar als een integraal onderdeel van sociaal ondernemen
27
10. Lobby en advocacy
• •
•
28
Het belang van systemische veranderingen
Lobby en advocacy vormen om drie reden een belangrijk onderdeel van een sociale onderneming Om de benadering als zodanig te promoten. Om bij te dragen aan een klimaat waarin sociaal ondernemerschap gedijt. Er is een noodzaak om en institutionele architectuur (financiën, hulpbronnen, advies, juridisch kader, support structuren) op te bouwen Om bij te dragen aan systemische veranderingen moet sociaal ondernemerschap nar het politieke domein gebracht worden 29
‘A million social business entrepreneurs can show how things can be done in radically different ways but they cannot redistribute wealth or compel large businesses to take responsibility for the mess they make. Systemic changes requires government action …’ (Black and Nicholls, 2004) 30
•5
•09/12/2011
Context matters
To sum up
- ‘Poverty is not created by poor people. It is created by the system that we have built, the institutions that we have designed, and the concepts that we have formulated’ - ‘Civil society, corporate sector and governments will have an important role to play in promoting social businesses’ (Yunus, 2010)
‘You need to be clear about your purpose and values, business savvy, obsessively passionate, hard as nails, ideologically promiscuous, shameless and very lucky’. (Black and Nicholls, 2004: 28)
31
32
Verschil traditionele ontwikkelingssamenwerking en sociaal ondernemen No
Onderwerp
Traditionele OS
Social business
1
Doel
Sociaal politieke verandering
Sociaal politieke verandering
2
Opereert
Parallel systeem
Markt
3
Financiën
Giften Afhankelijkheid
Sociaal kapitaal Financieel duurzaam
4
Actoren
Multi actor betrokkenheid
Multi actor betrokkenheid
5
Leiderschap
Sociaal werker
Sociaal entrepreneur
6
Financiering
Donor
Sociaal investeerder
7
PME
Outputs/outcomes
Social Return on Investment
8
Participatie
Van onderop
Van bovenaf
9
Innovatie
Zwak m.b.t. innovatie
Sterk m.b.t. innovatie
10
Lobby
Sterk
Zwak
Bron: Fons van der Velden, Social business: a novel approach to socio-political change? In: Fons van der Velden (ed.), New approaches to international development cooperation; A tribute to Meindert Witvliet, Utrecht (Context, international cooperation), 2011
33
•6
