Verantwoording © 2002 Stichting Aardrijkskunde Olympiade Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Auteurs: Hans Maas, Harrie Mennen, Henk Post, Lody Smeets, Bert van Wanrooij Advies: Wim Bos, Frans Engels, Bruno van Erp Taalman Kip, Maarten Kimmel, Han Noordink, Ruud van Roon Eindredactie: Lody Smeets Vormgeving omslag: Studio Oude Vrielink bv Vormgeving binnenwerk: Helga Stortelder, Arjen Boxem
De Nationale Aardrijkskunde Olympiade 2002 wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van: Citogroep Instituut voor toetsontwikkeling, SLO Specialisten in leerprocessen, KNAG, Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen, Hogeschool Rotterdam, Katholieke Universiteit Nijmegen, Universiteit van Utrecht, Vrije Universiteit, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Wageningen, Instituut voor Leraar en School te Nijmegen, Educatieve Faculteit Amsterdam, Technische Universiteit Delft Opleiding Geodesie, Saxion Hogeschool IJsselland, Internationale Hogeschool Breda, Wolters Noordhoff Atlasproducties, Uitgeverij ThiemeMeulenhoff, Uitgeverij Malmberg, Novib, Space Expo Noordwijk, Stichting Veldwerk Nederland, Outdoor Education, Veldnet Nederland, Topografische Dienst, Unie van Waterschappen, NS Internationaal, Transparencies to Educate
Bursa
Ankara
45 - 60
60 - 100
minder dan 30
30 - 45
Antalya
Konya
Eskisehir
iIstanbul
Mersin
200 of meer
100 - 200
Erzurum
Van
Agglomeratie of stad met 5 mln inwoners of meer 1 mln - 5 mln inwoners 500 000 - 1 mln inwoners 1 00 000 - 500 000 inwoners
Diyarbakir
Van
Jaarlijkse neerslag minder dan 400 mm
Erzurum
Diyarbakir
Trabzon
Gaziantep
Malatya
Kayseri
Adana
Kirikkale
Samsun
Oost-Anatolië- of gebergteklimaat
Gaziantep
Steppeklimaat
Adana
Trabzon
Zwarte-Zeeklimaat
Inwoners per km2 (1995)
i Izmir
Antalya
Samsun
Middellandse-Zeeklimaat
BEVOLKINGSDICHTHEID
C
Ankara
Konya
Middellandse Zee
i Izmir
Bursa
iIstanbul
i Izmir
Mugla
Aydin
iIstanbul
Antalya
Kocaeli
meer dan gemiddeld rond het gemiddelde minder dan gemiddeld
(Turkije gemiddeld: 180%)
Göreme
Hatay
Adana Kilis
Samsun
Eén blokje is 1% van alle bezoekers.
Vanmeer
Artvin
Agri
Igdir
Toeristencentrum Stuwdam
Industriegebied
0
Verenigd Koninkrijk
Azië
5
10
15 20 25 (x 100 000 bezoekers)
Rest van de wereld
overige Europese landen
Rusland
overige EU-landen
Duitsland
Buitenlandse bezoekers naar herkomst
Rize Trabzon
Van
Irrigatieproject
Erzurum
Diyarbakir
Landbouw binnenland (granen, groente/fruit, veeteelt) Overige extensieve landbouw (schapenen geitenteelt, hier en daar akkerbouw)
Atatürk-stuwdam
Aantal buitenlandse bezoekers per provincie in 1997 één blokje is 70 000 buitenlandse bezoekers
Silifke
Adana
Irrigatieproject in uitvoering
Trabzon
Zwarte Zee
Cappadocië
Ankara
Zonguldak
Mediterrane landbouw (wijn , olijven, citrusvruchten, tarwe) Zwarte-Zeelandbouw (hazelnoten, thee, maïs, tabak)
Middellandse Zee
Konya
Ankara
Alanya
Groei van het aantal bezoekers 1990-1997
Edirne
Kirklareli
Pamukkale
Bursa
Bodrum Marmaris Antalya
TOERISME
D
Kusadasi
iIzmir
Troje
iIstanbul
GRONDGEBRUIK, WATERBEHEER EN TOERISME
î
Zwarte Zee
Nederland
B
î
KLIMAAT
î
A
Bronnen bij A ‘Welvaartsverschillen in Turkije’
Uit De Grote Bosatlas, editie 52, pagina 115, Wolters-Noordhoff Atlasproducties, Groningen, 2001
Antalya
Konya
Ankara
Adana Gaziantep
30 - 40 40 - 50
minder dan 20
20 - 30
70 of meer
50 - 70
Percentage analfabeten onder vrouwen ouder dan 15 jaar, per provincie (1990)
iIzmir
Bursa
Erzurum
Diyarbakir
Trabzon
Van
Antalya
Konya
Ankara
1600 - 2400 2400 - 3200
minder dan 800 800 - 1600
Erzurum
Diyarbakir
Trabzon
Turkije gemiddeld: 2310 euro
3200 of meer
Gaziantep
Erzurum
Diyarbakir
Trabzon
Gaziantep
Samsun
Samsun
Adana
Bruto Nationaal Product in euro per inwoner, per provincie in 1996
iIzmir
Bursa
iIstanbul
4 - 6 per 1000 6 of meer per 1000
Adana
2 - 4 per 1000
WELVAART
Samsun
Konya
minder dan 2 per 1000
H
iIstanbul
Antalya
Ankara
Naar het buitenland vertrokken werknemers (1985)
ANALFABETISME ONDER VROUWEN
vertrekoverschot
100 000 of meer 50 000 - 100 000 minder dan 50 000
Immigranten per provincie (1990) Aantal
G
vertrekoverschot
Migratiesaldo per provincie (1990) Totale provincie Stedelijke gebieden vestigingsoverschot vestigingsoverschot
i Izmir
Bursa
iIstanbul
BUITENLANDSE MIGRATIE
BINNENLANDSE MIGRATIE iIstanbul 1 100 000 migranten
F
E
Van
Van
Provinciale indeling Turkije (uit Landendocumentatie, Turkije, Sunier, KIT/NOVIB, SDU uitgeverij, Den Haag, 1989)
Bronnen bij B ‘Broeikaseffect in actie’ Mogelijke gevolgen van het versterkte broeikaseffect voor een aantal gebieden op aarde ontdooien van permafrost
afsmelten van poolijs
bossen in Canada aangetast
Alpiene skigebieden verdwijnen
Maldiven verdwijnen
tekort aan water in Midden-Oosten
Bronnen bij C ‘Aardgas uit Rusland’ Uit de Volkskrant 15 september 2001
Russisch gas stroomt naar Slochteren Vanaf 1 oktober stroomt er jaarlijks 4 miljard kubieke meter Russisch gas naar Groningen. Dit is bijna 10 procent van de Nederlandse gasconsumptie. Sinds de gasnetten van Oost en West na de val van de Muur zijn gekoppeld, is het belang van Rusland als gasproducent snel toegenomen. In Europa valt niet veel gas meer te halen. De export uit Nederland, de vijfde gasexporteur ter wereld, is in de laatste vijf jaar zo’n 20 procent gedaald. Bijna elk Europees gasbedrijf heeft al een overeenkomst met Gazprom (het Russisch gasbedrijf) gesloten. Gasunie is een van de laatste. Het veld in Slochteren is nog behoorlijk vol, maar de productie loopt terug. Door nu al grote hoeveelheden gas te importeren, blijft de voorraad nog jaren op peil. “Áls de import uit Rusland in de toekomst wegvalt, hebben we nog voldoende gas”, zegt Greving van de Gasunie. De import uit Rusland dient om de inkomsten uit gas over de jaren te spreiden. Greving: “het gasveld in Slochteren is een voorraadschuur. Als je die voorraad op peil houdt, kun je ook in de toekomst nog wat geld verdienen. Het belang van het Russische gas zal in de toekomst alleen maar groter worden. De mondiale voorraad energie uit gas is groter dan die uit de voorraad olie. En de helft van die gasvoorraad zit onder Rusland”. Gazprom verovert Europa via de bodem. Vanaf 1 oktober zal de ‘voorraadschuur’ in Slochteren volgepompt worden met Russisch gas.
Gas onder de toendra Onder het Russische schiereiland Jamal ligt een van ’s werelds grootste gasvelden. De exploitant Gazprom rukt op met volle kracht en hoeft zicht niets aan te trekken van de Nenets, het volk dat daar sinds jaar en dag leeft.
Bronnen bij D ‘verdroging in Nederland’ doorsnede Peelrandbreuk (uit het boek van H.J.A. Berendsen, landschappelijk Nederland, Van Gorcum Assen, 1977. pagina 31):
toelichting bij doorsnede: wijstgronden: vochtige gronden oerbank: opstuwing van grondwater zorgt voor oxidatie van opgeloste ijzerverbindingen waardoor er een slecht doorlatende laag ontstaat Tegelenformatie: afzetting in het Tertiair Veghel- en Twente Formatie: afzettingen in het Pleistoceen
Tekst over hoogveen (uit het boek van J.I.S. Zonneveld, tussen de bergen en de zee, Bohn, Scheltema & Holkema, Utrecht vierde druk 1977, pag.160 en 162) In de lage plekken van het deklandschap die geen afvoer hadden, konden meertjes ontstaan waarin modder werd gevormd en waarin riet en vervolgens zegge ging groeien. Wanneer deze planten afstierven zorgde het natte milieu ervoor, dat zij niet geheel vergingen maar in (riet- en zegge-)veen veranderden. Na verloop van tijd kwamen op de aldus opgehoogde bodem bossen te staan, die zich in stand hielden met de voedingsstoffen, geleverd door de ondergrond en het (minerale stoffen bevattende) grondwater. Het (bos-)veenpakket groeide steeds hoger, waardoor de levende planten aan het oppervlak in steeds mindere mate van het voedselrijke (eutrofe) grondwater gebruik konden maken. Tenslotte waren zij alleen van het regenwater afhankelijk. Regenwater echter bevat maar weinig voedingsstoffen. De meeste planten, in elk geval de bomen, moesten het daardoor laten afweten. Alleen de planten als veenmos (Sphagnum), zonnedauw en wollegras konden in een dergelijk ‘oligotroof’ (voedselarm) milieu dóórleven. Maar juist doordat zij niet van een grondwaterniveau afhankelijk waren, hadden zij de gelegenheid in vochtige tijden de veenlagen zowel in verticale als in horizontale zin door te doen groeien. Op die manier konden de veenpaketten zich tot ver in de omgeving van de oorspronkelijke plassen en rietmoerassen uitbreiden, soms over de aanwezige ruggen in het deklandschap heen. Zo onstonden de grote hoogveengebieden van Noordoost-Nederland en de Peel.
Uit website van de Volkskrant: www.volkskrant.nl, 10-1-2001
Verdroging bestreden met stuwenproject in Limburg Een boer uit Horst kijkt rustig toe hoe een dragline de eerste waterstuw in de sloot langs zijn land plaatst. Straks kan hij de stuw, niet meer dan een metalen schuif waarmee een buis kan worden afgesloten, zelf bedienen om het waterpeil te regelen. ‘Als we het water beter kunnen vasthouden, hoeven we een stuk minder te te beregenen; dit bespaart de kosten voor het oppompen van grondwater’, zegt de agrariër, terwijl vertegenwoordigers van de Limburgse boerenbond LLTB, waterschappen en provincie tevreden knikken.
Bronnen bij E ‘Bedrijventerreinen in Noord-Brabant’ Behoefte aan bedrijventerreinen West-Brabant is een regio met een hoge economische dynamiek. De Westbrabantse gemeenten profiteren hiervan: de uitgiftecijfers stijgen, de werkgelegenheid groeit en de bedrijventerreinen worden in hoog tempo volgebouwd. Ook in de gemeenten Halderberge (een samenvoeging van de gemeenten Oud Gastel, Stampersgat, Oudenbosch, Hoeven en Bosschenhoofd) en Roosendaal is deze tendens waarneembaar. Er is een urgente behoefte aan nieuwe bedrijventerreinen.
Twee plannen voor bedrijventerreinen bij Roosendaal Legenda: bedrijventerrein
N
bos bebouwing gepland bedrijventerrein kanaal autosnelweg hoofdweg spoorweg
1
2
0
Einde
1
2 km
