203
19"-lerqsqYertlg r de iaarrekeninR per RebruikersRroepe_ In de bedrijfseconomischeliteratuur en in de literatuur over externe financi€le irekLeden :uren Staf COR
ne
;6,1 iI,3 i,,0 t?,5 i2,5 ig,6
6if
62,1 48,5 50,0 49,5 39,4 52,3
B;,
66,7 63,0 63,0 53,0
Beleggingsadviseurs 8 71 5 g7,5 82,5 80,0 80,0
verslaggevingdoor ondernemingenis relatief veel geschrevenover de staat van herkomst en besteding van middelen (hierna verkort weergegevenmet SHBM). Ook bestaat in tenminste 40 landen wet- en/of regelgeving over het opnemen van een SHBM in het externe financi€le jaarrapport of is het opnemen van een SHBM in het externe financiEle jaarrapport de heersendepraktijk.
5q? "12
63,0
79,2
ng met andere onderdelen van jaarrap_ rde twee tabellen (Klaassen/Schreuder.
Over de aard en de functie van een SHBM bestaat echter geen communisopinio, ook niet in Nederland. Zo bevat de Nederlandsewetgeving (Burgerlijk Vetboek, Boek 2, Rechtspersonen,Titel 8, De Jaarrekening en het Jaarverslag) geen voorschrift voor het opnemen van een SHBM in het wettelijk voorgeschreven gedeelte van het jaarrapport. Wel is in 1984 in een ontwerp-Richtlijn van de
arrekeninR
Raad voor de Jaarverslaggevinghet opnemen van een SHBM in het externe
Min of Niet zo He.lemaal meer van h- c- l.a. 'n, ob niet bela!g riik _ belangriik o/o %n% n nVo 36,3 41 8,6 ll 2,3 1 0r2 34,9 51 10,9 19 4r1 2 0,4 38,3 92 20,4 3 2 7 , 1 4 0r9 34,6 g8 l9,g 33 7,4 8 l , g 33,3 97 22,0 46 10,4 1 2 2 r 7 27,9 gg 22,5 8' 19,5 3 1 7 , 1
financi6le jaarrapport van ondernemingenaanbevolen.
an8-
trrekeninR per Rebruikersgroepering _.k'en Staf
t
EilE
,6 ,3 9 9 | 4
78,6 63,2 56,4 57,9 34,3 6210
Leden BeleggingsC O R ---rifadviseurs 'o--g"s 70r0 68,4 63,1 66,7 50,0 58,0
9l16 80,5 75r0 6 9r 4 3114 73,7
Naar onze opvatting zijn er vijf groepen die invloed hebben, respectievelijk behoren te hebben op de inhoud van een SHBM. Deze groepen hebbenover een SHBM veelal impliciete meningenen/of huldigen theorie€n daarover: - de gezaghebbendeauteurs op het gebied van de externe financidle verslaggeving; - de wetgever en andere regelgevendeinstantiesl - de leiding van ondernemingen; - de controlerenderegisteraccountants; - de gebruikersvan jaarrapporten, waaronder beleggingsanalisten. De opvattingen van deze vijf groepen over de aard en de functie van een SHBM zijn geinventariseerd.Deze veldstudie/inventarisatiedient om te komen tot een functionele verklaring voor het verschijnsel SHBM. Deze functionele verklaring is gegeven de gehanteerde onderzoeksmethodiekeen bepaalde verschijningsvorm van de inductief-statistische verklaring. Deze verklaring zou moeten leiden tot een theorie met toetsbare uitspraken. De probleemstellingin dit proefschrift luidt: Wat zijn de kenmerken van een SHBM en wat zijn de functies die een SHBM in het externe financi€le jaarrapport kan vervullen ?
204 Dit proefschrift bestaat uit drie delen.
201 oorzaken:
- Oorzaken van terminologische aard. F In het eerste deel van het proefschrift zijn de resultaten weergegevenvan zogenaamde"desk-research".Daarbij is achtereenvolgenshet volgendeaan de orde geweest: - de artikelen in Nederlandse tijdschriften over de SHBM (hoofdstuk 2, De SHBM in Nederland:een (historisch)overzicht);
begrippendie meerdere betekenissenh het gebruik van het begrip rrcashflowrr
van rrnetto winst + afschrijvingen" alt bruikt;
- Oorzaken van conceptuele aard. Het t
- de ontwerp-Richtlijn over de SHBM van de Raad voor de Jaarverslaggeving (hoofdstuk3, Ontwerp-Richtlijn over de SHBM);
ven. Er is geen omschrijving van de e
- Nederlandsejaarrapporten waarin in de periode 197I - 1983 een SHBM is opgenomen(hoofdstuk4, De registeraccountanten de SHBM).
voortdurend bediscussidrenvan de aar
Het tweede deel van het proefschrift is van meer conceptuele aard. In hoofdstuk 5 (Een beschouwing over de aard van de SHBM en het middelenbegrip daarin) wordt aandacht besteed aan een 'rconceptual frameworkil met behulp
SHBM. Het ontbreken van een omsc
begrip middelen daarin. - Oorzaken van functionele aard. De oo
heid over de functie van een SHBM zo
dat wat ogenschijnlijk (manifest) als fr verborgen (latente) functie is (Bouma,
waarvan SHBMTsop grond van bepaaldekenmerken ingedeeldkunnen worden. In hoofdstuk 6 (Een kasboek als SHBM ?) komt de praktische uitwerking van 66n
De functie van hoofdstuk 5 is dan ook
van die SHBM's aan de orde. Dit betreft een SHBM van de le orde met M = KAS, of in de terminologie van een Amerikaanse rrExposureDraft'r: een "Cash Flow Statement".
framework[ met behulp waarvan de dis
voerd kan worden, mede steunend op e
Voor de uiteenzetting van die concep matrixvorm van de boekhouding.Aan de
Het derde deel van het proefschrift bevat de resultaten van schriftelijke engu€tesdie gehoudenzijn onder: - het financieel-managementvan ondernemingen(hoofdstuk 7, De mening van
lijk SHBM'sop te stellen op basisvan een - het middelenbegrip;
- het boekhoudkundigherleidingsschem
het financieel-managementvan ondernemingenover enkele aspectenvan zijn
Deze twee kenmerken beoalende aard ve
SHBM; de resultqten van een schriftelijke engu6te); - registeraccountants(hoofdstuk 8, De mening van registeraccountants over
Het middelenbegriphoudt verband met C
enkele aspecten van een SHBM in het jaarrapport; de resultaten van een schrifteliike enqu6te); - beleggingsanalisten (hoofdstuk 9, De mening van beleggingsanalistenover en-
of met de benaming van een combinatie rrwerkkapitaal" en trEigenvermogenrr.He
saldo van de rechten/de plichten, de kos
kele aspectenvan een SHBM in het jaarrapport; de resultaten van een schrif-
uitgaven en de bezittingen/de schulden<
telijke enqu€te).
natie van grootboekrekeningen.
Voor een goed begrip van deze samenvatting is het van nut te beginnenmet een
Onder boekhoudkundigherleidingssche
korte weergavevan hoofdstuk 5. In dit hoofdstuk is een "conceptual framework'l
geeft op welke manier bedragenkunne
en een begrippenapparaatontwikkeld met behulp waarvan alle SHBM'szoals die
bedrag van een grootboekrekening of ee:
in theorie en praktijk voorkomen geclassificeerden besprokenkunnen worden.
aan die grootboekrekeningof combinatie
In dat hoofdstuk hebben wij het gebrek aan een communis opinio over de aard
lenbegrip ontleend.
en de functie van een SHBM in het jaarrapport teruggevoerd tot een drietal
205 oorzaken: - Oorzaken van terminologische aard. Hiermede bedoelen wij het gebruik van zijn de resultaten weergegevenvan zo-
begrippendie meerdere betekenissenhebben.Een voorbeeld van dat laatste is
htereenvolgenshet volgende aan de or-
het gebruik van het begrip "cash flow": dit begrip wordt zowel in de betekenis van rrnetto winst + afschrijvingen" als in de betekenis van "kasstroom" ge-
.ften over de SHBM (hoofdstuk 2, De rerzicht);
bruikt; - Oorzaken van conceptuele aard. Het begrip SHBM is niet duidelijk omschre-
,an de Raad voor de Jaarverslaggeving
ven. Er is geen omschrijving van de elementen, van de kenmerken van een
leSHBM} r e p e r i o d e1 9 71 - 1 9 8 3 e e n S H B M i s o p -
SHBM. Het ontbreken van een omschrijving komt tot uitdrukking in het
)untanten de SHBM).
begrip middelen daarin.
voortdurend bediscussidrenvan de aard van een SHBM en de inhoud van het - Oorzaken van functionele aard. De oorzaak van het gebrek aan eensgezind-
van meer conceptuele aard. ln hoofd-
heid over de functie van een SHBM zou mede gelegen kunnen zijn in het feit
van de SHBM en het middelenbegrip n rrconceptualframeworkrr met behulp
dat wat ogenschijnlijk (manifest) als functie kan worden aangewezen,niet de verborgen (latente) functie is (Bouma, 1982, pag.26l).
kenmerkeningedeeldkunnen worden. In
De functie van hoofdstuk 5 is dan ook het ontwikkelen van een 'rconceptual
[t een SHBM van de le orde met M = erikaansertExposureDraftrr: een ttCash
frameworkil met behulp waarvan de discussie over SHBM's gestructureerd gevoerd kan worden, mede steunend op een welomschreven begrippenapparaat. Voor de uiteenzetting van die conceptuele structuur is uitgegaan van een matrixvorm van de boekhouding.Aan de hand van die matrixvorm is het moge-
bevat de resultaten van schriftelijke nemingen(hoofdstuk 7, De mening van
lijk SHBMTsop te stellen op basis van een tweetal kenmerken, te weten: - het middelenbegrip; - het boekhoudkundigherleidingsschema.
remingen over enkele aspectenvan zijn
Deze twee kenmerken beoalende aard van een SHBM.
jke enqu6te); mening van registeraccountants over
Het middelenbegriphoudt verband met de benaming van een grootboekrekening
et jaarrapport; de resultaten van een
of met de benaming van een combinatie van grootboekrekeningen,zoals "Kas",
neningvan beleggingsanalistenover en-
"Werkkapitaal" en "Eigen vermogentr.Het gaat daarbij om de herleiding van het saldo van de rechten/de plichten, de kosten/de opbrengsten,de ontvangsten/de
arrapport; de resultaten van een schrif-
uitgaven en de bezittingen/de schuldenop die grootboekrekeningof die combinatie van grootboekrekeningen.
:ting is het van nut te beginnenmet een
Onder boekhoudkundigherleidingsschemawordt verstaan het model dat aan-
rcfdstuk is een "conceptual framework"
geeft op welke manier bedragen kunnen worden herleid tot de mutatie in het
:t behulp waarvan alle SHBMTszoals die
bedrag van een grootboekrekeningof een combinatie van grootboekrekeningenl
ificeerd en besprokenkunnen worden.
aan die grootboekrekeningof combinatie van trootboekrekeningenis het midde-
aan een communis ooinio over de aa.rd
lenbegrip ontleend.
246 Wij onderscheidenvijf boekhoudkundigeherleidingsschema'sop grond waarvan wij de SHBM'sindelen in vijf orden: SHBM'svan de le orde , van de 2e orde, van de 3e orde, van de 4e orde en van de Je orde. Zo wordt het boekhoudkundigher-
landseverslaggeving; - het kader u'aarbinnende dis in een SHBM.
leidingsschemavoor SHBM's van de le orde gevormd door een grootboekreke-
In het tweede gedeelte van hoo
ning en voor SHBMTsvan de 5e orde door een mutatiebalans.
tekeningen, de Nederlandsetijc tische beschouwingonderworp
Schematischlevert dat het volgendeoverzicht op:
De auteurs besteden weinig t<
S H B M ' s . V a n e e n c o r n r n r r n i os
furrctie van een SHB[4in het jai
Het boekhoudkundige
SHBM
SHBM
SHBM
SHBM
SHBM
herleidingsschema:
van de
van de
van de
van de
van de
Veel artikelerr nernen getallen
5e orde
( tot het besprekenvan SHBI\4's
le orde
2e orde
3e orde
4e orde
SHBNIvan de 5e orde. Een mut Het middelenbegrip: Kas Werkkapitaal Eigen vermogen Enige andere grootboekrekening of combinatie van grootboekrekeningen
bepalen tussen de bedragenvar de balarisen.Orn te konrentot
toegepast: - van een trerkonrst is sprake
een afneming van een actiefb
- van een besteding is sprake
een afneming van een passie
Op de aldus ontstane SHBM , aantal correcties en de aard
Opgemerkt moet worden dat niet voor alle elementen in bovenstaandematrix
auteur met de SHBIr4voor ogen
z o n d e r m e e r e e n S H B M i s o p t e s t e l l e n . T . o z a le e n S H B Mv a n d e 5 e o r d e m e t M
Mede als gevolg van het aanb
= LONEN slechts met behulp van kunstgrepenen slechts in bepaalde situaties
jaarrapporten een verwarrendI
opgesteld kunnen worden. Wij zien af van een antwoord op de vraag of een der-
betekenis van de irr die SLIBM'
gelijke SHBM van enig nut zou kunnen zijn.
die verwarring zijn:
Opgemerkt moet worden dat de SHBM's in dit proefschrift zijn gebaseerdop
- een SHBM zou te maken hel
een matrixvorm van de boekhouding.De elementen in deze matrix geven een stroom van gebeurtenissengedurende een bepaalde periode weer. Het middelenbegripis een stroomgrootheid.
kas-bank-giroboekzijn.
- een SHBM is een objectieve
ringsgrondslagenen verschi
gave van de gebeurtenisse In het eerste gedeelte van hoofdstuk 2 wordt de context beschrevenwaarbinnen
boven een SHBM staat, respe
de discussieover de diverse aspecten van een SHBM wordt gevoerd. Daarbij is achtereenvolgensaandacht besteedaan: - de vele benamingen waaronder een SHBM in de bedrijfseconomischeliteratuur en in de praktijk van de verslaggevingis aangetroffen; - de verschillen in vorm en in inhoud van SHBM'sin de praktijk van de Neder-
Een gebrek aan een conceptue€
de ontwerp-Richtlijn zoals die slaggeving. Evenals in de tijd schonken aan het boekhoudku
'207 lsschemarsop grond waarvan le orde , van de 2e orde, van ordt het boekhoudkundigher'md door een grootboekreke-
landseverslaggeving; - het kader waarbinnen de discussiewordt gevoerd over het begrip "nriddelen" in een SHBM. aanIn het tweede gedeelte van hoofdstuk 2 worden na enkele geschiedl
tiebalans.
tische beschouwingonderworpen. De auteurs besteden weinig tot geen aandacht aan de beide kenmerken van SHBM's. Van een cornrnunis opinio over de relevante kenmerken en over de SHBM
SHBM
SHBM
van de
van de
van de
3e orde
4e orde
5e orde
functie van een SHBIvIirr het iaarrapport is Eeensprake. Veel artikelen irenren getallenvoorbeeldenop en beperken zich daarbij veelal tot het besprekenvarr SHBI\4'sdie gebaseerdzijn op een mutatiebalansrdus een SHBlr4van de 5e orde. Een mutatiebalanskomt tot stand door de verschillen te bepalen tussen de bedragenvan gelijkluidende posterl op twee achtereenvolEende balansen.Om te komen tot een SIIBM worden vervolgens de volgende regels toegepast: - van een herkomst is sprake bij een toeneming van een passiefbalansposten een afneming van een actiefbalansPost; - van een besteding is sprake bij een toeneming van een actiefbalanspost en een afneming van een PassiefbalansPost. Op de aldus ontstane SHBM worden vervolSens correcties aangebracht. Het aantal correcties en de aard daarvan zijn afhankelijk van de functie die de
:nten in bovenstaandematrix r SHBMvan de 5e orde met M
auteur met de SHBM voor ogen heeft.
slechts in bepaalde situaties
Mede als gevolg van het aanbrengenvan deze correcties is bij gebruikers van jaarrapporten een verwarrend beeld ontstaan van de aard van een SHBM en de
voord op de vraag of een der-
betekenis van de in die s[IBM's gebruikte (middelen)begrippen'Voorbeeldenvan
'oefschrift zijn gebaseerdop en in deze matrix geven een lde periode weer. Het mid-
ntext beschrevenwaarbinnen
die verwarring zijn: - een SHBM zou te rnaken hebben met liquiditeit en zou dus een herschreven kas-bank-giroboekzi j n. - een SHBM is een objectieve en niet door de keuze uit verschillende rvaarderingsgrondslagen en verschillende allocatiemogelijkheden beinvloede weertave van de gebeurtenissen die zich hebben voorgedaan in de periode die boven een SHBM staat, resPectievelijkbehoort te staan.
lM wordt gevoerd. Daarbij is Een gebrek aan een conceptueel kader doet zich ook voor bij de bestudering van : bedrijfseconomischeliterargetroffen; in de praktijk van de Neder-
de ontwerp-Richtlijn zoals die is gepubliceerd door de Raad voor de Jaarverslaggeving. Evenals in de tijdschriftartikelen wordt nauwelijks aandacht geschonken aan het boekhoudkundigherleidingsschema op grond waarvan een aan-
208 bevolen SHBNl moet worden opgesteld. Dit euvel leidt ertoe dat sommige ar-
van een SHBM. Van statistisch
tikelen uit de ontwerp-Richtlijn lijken aan te sluiten bij een SHBM van de le
die overblijft is het tijdsverlo
orde, terwijl andere artikelen betrekking lijken te hebben op een SHBM van de
met het al dan niet opnemen\
5e orde. Ook qua terminologie is de inhoud van de ontwerp-Richtlijn niet erg
geweest zijn die het opnemenv
sterk. Zo wordt voor een toch voor een SHBM zo belangrijk begrip als liquiditeit
de gegevensen de uitkomsten v
verwezen naar Burgerlijk Wetboek, Boek 2, Titel 8 , De jaarrekening en het jaarverslag. In Titel 8 wordt echter geen omschrijving van die term gegeven.De
kunnen traceren.
inhoud van de ontwerp-Richtlijn wordt mede gekenmerkt door het gebruik van
In hoofdstuk 5 is zoals verm<
impliciete def inities.
f rameworktt op grond waarva worden. E6n van die SHBM'sis
In het proefschrift is onder meer geconstateerd dat er relatief veel over een SHBM in tijdschriftartikelen is geschreven en dat er in verschillende landen wet- en/of regelgeving bestaat over het opnemenvan een SHBM in het jaarrapport. Van een communis opinio over de aard en de functie van een SHBM kan
een jaarrapport opnemenvan ee len van het rrframework"meer €
praktische toepassing.In 1986e counting StandardsBoard een '
echter niet gesproken worden. Tegenstrijdig aan deze constatering is de ontwikkeling in het percentage Nederlandsejaarrapporten dat in de periode l97l -
Cash Flows", waarin het opnen
1985 een SHBM bevatte. Dat percentage is in die periode toegenomen van 13,5
schrijving is een CFS in principe
tot 8312.Uit verschillende empirische onderzoekenblijkt dat dit percentage in
In hoofdstuk 6 is deze "Exposur
de laatste jaren schommelt tussen 80 en 90. Om een verklaring te vinden voor
In principe worden de ontvang
deze tegenstrijdigheid (enerzijds geen communis opinio en anderzijds een toe-
verdeeld in drie categoriedn;on
nemend aantal jaarrapporten waarin een SHBM is opgenomen)en tevens om na
- financieringsactiviteiten; - investeringsactiviteiten;
te gaan welke factor het opnemen van een SHBM in een jaarrapport heeft beinvloed, hebben wij uit 2352 jaarrapporten uit de periode 197| - 1983 de volgende EeSevensverzameld: - het kantoor van de registeraccountant dat bij de jaarrekening een accountantsverklaring heeft afgelegd;
ment (verder verkort weergeg
- en als restcategorie operatior
De Financial Accounting Stand
gaan van een getallenvoorbee
wordt een drietal mogelijk CFS
- het wel of niet voorkomen van een SHBM; - de omzet (exclusief omzetbelasting);
luidende posten in twee opeen
- het aantal werknemers (per het einde van het iaar).
met M = KAS is die aansluitin
staat er aansluiting tussende t
gebrek aan een sluitend voorbe Op basis van deze data is met behulp van logistische regressie geprobeerd de
en verliesrekeningontbreken.A
mogelijke invloed vast te stellen die een bepaald accountantskantoor of de
in hoeverre een CFS een SHB
grootte van de onderneming heeft gehad op het opnemenvan een SHBM in het
mogelijke combinatie van beide
jaarrapport.
dat het voorbeeld getallen bevi
Het aantal accountantskantorenis voor dat doel teruggebracht tot zes (de vijf
in de bancaire sector als in de ir
grote en de rest). De grootte van een onderneming is afgemeten naar de omzet en naar het aantal werknemers.
Als functies van een SHBMvan
Onze conclusie luidt dat zowel accountantskantoren als de grootte van de
genoemd:
onderneming van enige invloed zijn geweest op het in het jaarrapport opnemen
- het weergeven van ontvangst
209 . e i d t e r t o e d a t s o m m i g ea r -
van een 5HBM. Van statistische significantie is echter geen sprake. De factor
:en bij een SHBM van de le
die overblijft is het tijdsverloop; deze factor heeft geen oorzakelijk verband
rebben op een SHBM van de
met het al dan niet opnemen van een SHBM. Er moeten dus andere factoren
: o n t w e r p - R i c h t l i j nn i e t e r g
geweest zijn die het opnemen van een SHBM hebben beinvloed. Met behulp van
langrijk begrip als liquiditeit
de gegevensen de uitkomsten van ons onderzoek hebben wij deze factoren niet
8 , De jaarrekening en het ng van die term gegeven. De
kunnentraceren.
rmerkt door het gebruik van
In hoofdstuk 5 is zoals vermeld aandacht geschonken aan een "conceptual framework" op grond waarvan SHBM's opgesteld en onderscheiden kunnen w o r d e n . E 6 n v a n d i e S H B M ' si s d e S H B M v a n d e I e o r d e m e t M = K A S . H e t i n
at er relatief veel over een
een jaarrapport opnemenvan een dergelijke SHBM leek ten tijde van het opstel-
: er in verschillende landen 'an een SHBM in het jaarrap-
len van het "frameworkl meer een academischekwestie te zijn en niet rijp voor praktische toepassing.In 1986echter publiceerdede Amerikaanse Financial Accounting Standards Board een "Exposure Draft" onder de naam 'rStatement of Cash Flows'r, waarin het opnemenin het jaarrapport van een Cash Flow State-
: functie van een SHBM kan leze constatering is de ont'ten dat in de perlode l97l r e r i o d et o e g e n o m e nv a n 1 3 , 6
ment (verder verkort weergegeven met CFS) wordt bepleit. Gegeven de om-
r b l i j k t d a t d i t p e r c e n t a g ei n
schrijving is een CFS in principe een SHBM van de le orde met M = KAS. In hoofdstuk 6 is deze I'ExposureDraftrr besproken.
en verklaring te vinden voor
In principe worden de ontvangsten en uitgaven van kas-bank-giro in een CFS
pinio en anderzijds een toe>pgenomen) en tevens om na
verdeeld in drie categorieen; ontvangstenen uitgaven uit hoofde van: - financieringsactiviteiten;
t een jaarrapport heeft beiniode l97l - 1983de volgende
- investeringsactiviteiten; - en als restcategorie operationeleactiviteiten.
le jaarrekening een accoun-
De Financial Accounting Standards Board laat de "Exposure Draftrrvergezeld gaan van een getallenvoorbeeld.Met behulp van de getallen uit dit voorbeeld wordt een drietal mogelijk CFS's uitgewerkt. In een SHBM van de 5e orde bestaat er aansluiting tussen de bedragenin de SHBM en de bedragenvan gelijkluidende posten in twee opeenvolgendebalansen;in een SHBM van de le orde met M = KAS is die aansluiting er in het algemeen niet. Hier wreekt zich het gebrek aan een sluitend voorbeeld: een begin- en een eindbalansen een winst-
:he regressiegeprobeerd de
en verliesrekeningontbreken. Als gevolg hiervan kon niet geconstateerdworden
I accountantskantoorof de 'lemen van een SHBM in het
in hoeverre een CFS een SHBM van de le orde of van de 5e orde is of een mogelijke combinatie van beide. De verwarring wordt in de hand gewerkt doordat het voorbeeld getallen bevat voor een denkbeeldigeondernemingdie zowel
rruggebrachttot zes (de vijf
in de bancaire sector als in de industridle sector werkzaam is.
is afgemeten naar de omzet Als functies van een SHBM van de le orde met M = KAS. van een CFS dus. ziin ren als de grootte van de
genoemd:
in het jaarrapport opnemen
- het weergevenvan ontvangstenen uitgaven per kas, bank en giro;
210 - het verstrekken van gegevensover financierings- en investeringsactiviteiten.
(bij er:n Van de 77 respondr:nl"en
Afhankelijk van de aard van de CFS kunnen deze functies in meer of mindere
centage van 53) blijl
mate vervuld worden.
negen ondernerrringenstelleir gr
op de vraag welke functie eer De doeleinden/functies van een dergelijke SHBM/CFS zijn in de i'Exposure
wordt als hulpmiddel bij de plan
Draftrr als volgt omschrevenl - het vaststellen van de mogelijkheden voor de onderneming in de toekomst
tjit de resultaten van hoofdstuk
kasstromen te genereren; - het vaststellen of de ondernemingin staat is aan haar verpiichtingen te vol-
de factoren die van invloed zijr
doen, dividend te betalen en het vaststellen van de behoefte aan externe
nering de reden is geweest die
f inancieringsmiddelen ;
het jaarrapport. Als redenenvoo
jaarrapport. Daarom is het fina
- het weergeven van het verband tussen de bedragen uit de winst- en verliesrekening enerzijds en de kas(-bank-giro-)ontvangsten en -uitgaven anderzijcjs;
wordt door het financieel*man
- het vaststellen van de financierings- en investeringsactiviteitenen de invloed
registeraccountants.
daarvan op de kas(-bank-giro-)stromen.
briril<en bij andere ondernem
Als rneest saillante pur'tenkwan ., het financieel-rnairagernent w
De eerste twee doeleinden zijn toekomstgericht; wij betwijfelen of een CFS
voorziet althans vooralsnogr
dergelijke doeleindenkan bereiken. De Iaatste twee doeleindenzijn ex post ge-
vervullenl
richt en kunnen door een bepaaldeCFS worden bereikt. Aan de problemen die zich bij de praktische uitvoering van de voorstellen zou-
- het financieel-managementdr
bankemploy6(e)seen externe I
den kunnen voordoen, is nauwelijks aandacht besteed. Zo wordt geen aandacht besteed aan de problemen die ontstaan bij het opstellen van een geconsolideer-
In hoofdstuk 8 is verslag gedaa
de CFS en wordt niet voldoendestilgestaan bij de manier waarop koersverschil-
gisteraccountants naar hun me
len op vreemde valuta verwerkt zouden moeten worden in een CFS.
SHBM. Van de 49 aangeschrev
de enqu6teformulierenterug; da De laatste drie hoofdstukken van het proefschrift bevatten de resultaten van schriftelijke enqu6tes. Vooraf zij opgemerkt dat bij deze enqu6tesgeen gebruik
Een van de ons meest aansprek
is gemaakt van de terminologie uit hoofdstuk 5. In plaats van te spreken over
de motivering voor het nridde
een SHBM van de eerste orde met M = KAS, is in de vraagstelling gesproken
loopt als volgt: Onder liquidite
over een SHBM gebaseerdop de gegevensuit een kas-bank-giro-boek.Datzelfde
neming in staat is te voldoen t
gold voor een SHBM van de 5e orde met M = KAS of met M = WERKKAPITAAL;
dat tot uitdrukking komt in ver
daarvoor in de plaats is de volgende omschrijving gebruikt: een SHBM op basis van een mutatiebalans met als middelenbegrip"kasrrof ttwerkkapitaal".
werkkapitaal. In een SHBM va
deze ontwikkeling in de liquidi drukking.
In hoofdstuk 7 is verslag gedaan van de resultaten van een schriftelijke enqutte naar de mening van het financieel-managementover bepaaldeaspecten van de door hen gebruikte SHBM's. De enquete betreft zowel de SHBM zoals die gebruikt wordt voor interne doeleinden(de interne SHBM) als de SHBM in het externe financidle jaarrapport (de externe SHBM).
Verder constateren wij overeen - het opnemen van een toelicht
tants als wenselijk beschouw - het in een iaarrapport opnen
SHBM stuit op zeer vele prob
2tt en investerirrgsactiviteiten.
Van cle 77 respcntlenten(bij *ernrriogeiijkaantal van 144 is dat een responsePer-
functies in meer of rnindere
centage van )3) blijkt 6l% e.enSHBM voor intern gebruik op te stellen. Slechts negen ondernerningenstellen geen liquiditeitsbegroting op. Uit de antwoorden op de vraag welke functie een SHBM vervult' blijkt dat hij vooral gebruikt
{ / C F S z i j n in de "Exposure
wordt als hulpmiddel bij de planning.
rnderneming in de toekomst
uit de resultaten van horofdstuk4 blijkt dat wij geen uitspraak kunnen doen over de factoren die van inrrloedzijn geweest op het opnemen van een SHBN4in het
n haar verplichtingen te vol'. an de behoefte aan externe gen uit de wir"rst-en verliesrten en -uitgaven anderzijds; ngsactiviteiten en de invloed
jaarrapport. Daarom is het financieel-managementEevraagdwat in ht-rnherinnering de reden is geweest die heeft geleid tot het opnemen van een SI'{BMin het jaarrapport" Als redenen voor het opnemenvan een SHBM in het iaarrapport wordt door het financieel-managementonder meer Senoemd de publikatiegebruil<en bij atrdere ondernemingen en de aanbevelingen van controlerende registeraccountants. Als meest saillante punten kwamen verder uit de enqu€te naar voren: - het financieel-rnairagernentweinig voelt voor het opnemenvan een CFS; het
wij betwijfelen of een CFS e doeleindenzijn ex post ge:ikt. :ring van de voorstellen zou-
voorziet althans vooralsnog niet dat een dergelijke SHBM een functie kan vervullen; - het financieel-managementde indruk heeft dat alleen financi€le analisten en bankemploy6(e)seen externe SHBM "goed' kunnen interpreteren.
>ed.7o wordt geenaandacht :ellen van een geconsolideer-
In hoofdstuk 8 is verslag gedaan van de resultaten van een enqu6te onder re-
nanier waarop koersverschil-
gisteraccountants naar hun mening over bepaalde aspecten van een externe
:den in een CFS.
SHBM. Van de 49 aangeschrevenregisteraccountantsontvingen wij 40 ingevulvan 82. de enquEteforrnuliererrterug; dat is een responsepercentage
: bevatten de resultaten van j deze enquCtesgeen gebruik
resultaten varr de enqu6te, 'uvasde keuze en Een van de ons meest aansprekerrde
1 plaats van te spreken over
de motivering voor het middelenbegrip"werkkapitaal". Deze motivering ver-
n de vraagstelling gesproken
loopt als volgt: Onder liquiditeit wordt verstaan de mate waarin een onder-
rs-bank-giro-boek.Datzelf de
neming irr staat is te voldoen aan haar verplichtingen op korte termijnr zoals
fmetM=WERKKAPITAAL;
dat tot uitdrukking komt in verschillende kengetallen en in de omvang van het werkkapitaal. In een SHBM van de 5e orde met M = \I)fERKKAPITAAL komt
gebruikt: een SHBM op basis It of ttwerkkapitaa.ltt.
deze ontwikkeling in de liquiditeit, dus in het werkkapitaal het beste tot uitdrukking.
van een schriftelijke enquOte 'er bepaaldeaspecten van de owel de SHBM zoals die geJBM) als de SHBM in het ex-
Verder constateren wij overeenstemmingover de volgendePunten: - het opnemen van een toelichting bij een SHBM wordt door de registeraccountants als wenselijk beschouwd; - het in een jaarrapport opnemen van een CFS ter vervanging van de huidige SHBM stuit oD zeer vele problemenen bezwaren.
212 Wij constateren geen overeenstemmingover: - de manier van verwerking in een SHBM van een (tussentijds)verworven en te c o n s ol i d e r e n d e e l n e m i n g ; - de manier van verwerking in een SHBM van een mutatie in een rekening " Her waardering".
Uit de inventarisatie van de
weg niet kunnen komen tot t sen. De meningen over de dir
dat op grond daarvan niet ge voor het verschijnselSHBM. l niet gebleken.
Hoofdstuk 9 bevat onder meer de samenvatting van de resultaten van een
Ook uit de in het tweede gede
enqu€te onder belegginganalistenover hun opvattingen over bepaaldeaspecten van een externe SHBM. Van een mogelijk aantal van 268 hebben wij 107
onderzoeken blijkt niet dat e baar) van invloed is op de ui1
enqu6teformulieren ingevuld retour ontvangen; dat is een responsepercenrage
van jaarrapporten.
van 40. Het verschijnsel SHBM in de Uit de enqu€te blijkt het volgende: - van de responderendebeleggingsanalistenvindt 7l% de gegevens in een SHBM even belangrijk (soms belangrijker) dan de gegevensin een balans en in een winst- en verliesrekening; - beleggingsanalistengebruikennogal eens een computer voor het opstellen van een SHBM naar eigen inzicht; dit is mede het gevolg van een door hen geconstateerd gebrek aan standaardisering/uniformiteit in de externe SHBM's; de
ziens vergeleken worden met: - de "nieuwe kleren van de kr mooi zijn omdat anderen roepen ?1 naar analogie:ee
omdat andere ondernemin
f unctie(s) kunnenvervullen - de regendans bij primitievr
externe SHBM is daardoor niet zonder meer bruikbaar voor bedrijfsvergelij-
vormd door de beinvloedin
kingen;
functie bl.ijkt het versterk 261).
- het middelenbegrip"werkkapitaal" verdient de voorkeurl - over het nut van een SHBM in het jaarrapport van financidle instellingen zijn de meningenverdeeld; - een toelichting bij een externe SHBlrilwordt wenselijk geacht; - het opnemen van een CFS, naast of in plaats van de "gebruikelijke" SHBM is wenselijk; een CFS betekent immers meer gegevensomdat een externe SHBM
Het verschil tussen het versc
van de regendansis gelegeni
vinden voor het bestaan van e sel SHBM.
ook zelf wel opgesteld kan worden. De wetgever en de Raad voor Concluderendmenen wij te kunnenstellen dat: - een SHBM gekenmerkt kan worden door het gebruikte/te gebruiken middelen-
zich onze bevindingen te rea
begrip en het gebruikte/te gebruikenboekhoudkundigeherleidingsschemal
ondernemingen respectievelij
- bij het beantwoorden van de vragen in de enqu€te vaak blijk werd gegeven
verplichting tot het opnemen SHBM.
van het feit dat het onderscheidtussen een SHBM van de 5e orde en en een SHBM van de le orde niet bekend is; - een SHBM in het externe financidle jaarrapport naar de mening van de gedngu6teerden: het financieel-managementvan ondernemingen,registeraccountants en beleggingsanalistenverschillende(manifeste) functies kan vervullen.
Vervolgonderzoekenmet betr
orden en met diverse middele
"conceptual framework" zijn o beeld vervolgonderzoekennaa
vens die in SHBM'svan divers
213 Uit de inventarisatie van de meningen hebben wij langs inductief-statistische .tussentijds)verworven en te
weg niet kunnen komen tot theorievorming in de vorm van toetsbare hypothesen. De meningen over de diverse aspecten van een sHBM liggen zo ver uiteen
en mutatie in een rekening
dat op grond daarvan niet gekomen kon worden tot een functionele verklaring voor het verschijnsel SHBM. De functionele onmisbaarheidvan een SHBM is ons niet gebleken.
van de resultaten van een ngen over bepaalde aspecten al van 268 hebben wii lO7
ook uit de in het tweede gedeelte van hoofdstuk 9 opgenomensamenvatting van onderzoekenblijkt niet dat een externe SHBM (statistisch significant aantoon-
,t is een responsepercentage
baar) van invloed is op de uitkomsten van het beslissingsproces van gebruikers van jaarrapporten.
I t 7 I % d e g e g e v e n si n e e n
Het verschijnsel sHBM in de vorm van een sHBN4van de ie orde. kan ons inziens vergelekenworden met: - de rrnieuwekleren van de keizer": iedereen roept dat de kleren van de keizer
) Begevensin een balans en in
mooi zijn omdat anderen dat ook roepen en waarom zou je wat anders roepen ?1 naar analogie: een SHBM wordt in het jaarrapport opgenomenmede
nputer voor het opstellen van
omdat andere ondernemingendat ook doen en waarom zou een SHBM geen
)volgvan een door hen geconsit in de externe SHBM's; de
functie(s) kunnen vervullen ?; - de regendans bij primitieve volksstammen: de manifeste functie wordt ge-
uikbaar voor bedrijfsvergelij-
vormd door de beinvloed.ingvan het metereologische systeem; de latente functie blijkt het versterken van de groepssamenhang(Bouma, 1982, pag.
oorkeurl
26r).
an financi6le instellingen zijn Het verschil tussen het verschijnsel sHBM en het laatst genoemde voorbeeld selijk geacht;
van de regendansis gelegen in het feit dat wij geen bewijzen hebben kunnen
rn de "gebruikelijke" SHBM is ,ensomdat een externe SHBM
vinden voor het bestaan van een verborgen, latente functie voor het verschijnsel SHBM. De wetgever en de Raad voor de Jaarverslaggevingzouden er er goed aan doen z\ch onze bevindingen te realiseren alvorens over te gaan tot een wettelijke
ruikte/te gebruiken middelen-
verplichting tot het opnemen van een SHBM in het externe jaarrapport van
.rndige herleidingsschemal
ondernemingen respectievelijk tot het publiceren van een Richtlijn over een
u€te vaak blijk werd gegeven
SHBM.
IBM van de 5e orde en en een Vervolgonderzoekenmet betrekking tot de functie van SHBM's van diverse ; naar de mening van de ge€ndernemingen,registeraccoun-
orden en met diverse midde.lenbegrippen op basis van het door ons ontwikkelde rrconceptualframework" zijn op hun plaats. Daarbij valt te denken aan bijvoor-
ifeste) functies kan vervullen.
beeld vervolgonderzoekennaar antwoorden op de vragen in hoeverre de gegevens die in SHBM's van diverse orden en met verschillende middelenbegrippen
2t4 voorkomen worden gebruikt in beslissingsmodellenen in hoeverre welomschreven SHBM'skunnen bijdragen in een verhoging van de efficidncy en van de effectiviteit van de besluitvorming door gebruikersvan jaarrapporten.
Literatuur
A b r a h a m s e ,A . P . J . , G . J . v : kennismakingmet achtergr Accounting Principles Boa Opinion No. 3, The Statem Institute of Certified Public Accounting Principles Boa Opinion No. 19, Reporting t of Certified Public Account Accounting Standards (S Accounting Practice No. lC The Institute of Chartere (Revised 1978), ook in: The Accountancy, september19 ACF, Jaarrapport 1972. Ackoff, R.L., Manageme Decision Making, Quantitat A. Rappaport, Prentice-Hal A d d a m s ,C . , U S c o m p a n i e Accounting Bulletin, IssueN Adel, F. den, en F. Krens, in: Maandblad voor Bedrijf pag.3L8- 325. Akzo, Jaarrapport 1984. Algemene Bank Nederland,i American Institute of Cerl Techniques 1962, 1974, I Followed in 600 Stockholde Accountants, New York, l9( Anderson, R.H., The Usefu paper presented at The Accr 1979 Conference, Universi t982). Anthony, R.A., Tell it like counting, R.D. Irwin, Home Baker, H.K., en l.A. Hasle The Journal of Accountancy Barton, A.D., Objectives an counting ResearchFoundat Bauer, W., Die Bewegung Konzernbilanz, in: Zeitschr pag. 485 - 544. Beckingsale,C., Radical rel in: The Australian Financia Belkaoui, A., Accounting i New York, 1985. Berry, R.V., Preparation a Accountancy, septemberl9( Besluit modellen jaarreken 23 december 1983 tot vasts jaarrekeningen, in: Staatsb Den Haag, 30 december l98l Besluit modellen jaarrekeni l9 maart 1985 tot wijzig Staatsbladvan het Koninkri
