}

}<(l(tp$=adbcb <

Een échte Haagse krant Actueel Pulchri verkeert in crisis

Vrijdag 8 november 2013

Zeeheldenkwartier Biomarkt biedt kwaliteit

jaargang 7 nummer 339

Sport Nostalgie op noppen

12/13

3

€ 1,95

17

Hofkwartier verwelkomt Beatrix

Aan de omvang van de schutting is te zien dat pottenkijkers niet gewenst zijn. > Foto: C&R

Het Hofkwartier is opgetogen bij het idee dat prinses Beatrix een pied-à-terre krijgt aan het Noordeinde 66, de vroegere woning van haar zoon Willem-Alexander. Reden voor de opwinding is de metershoge bouwschutting, waarachter het stadspaleisje thans grondig wordt opgeknapt. “Ze is van harte welkom”, zegt galeriehouder Jan van Munster. Door Jasper Gramsma

Als de prinses binnenkort naar Kasteel Drakensteyn verhuist in het Utrechtse Lage Vuursche, behoudt ze een uitvalsbasis in de Hofstad.

Daarvoor zou in het werkpaleis van de koning een verblijf voor haar worden ingericht. Maar nu gonst door het Hofkwartier dat Beatrix het naastgelegen huis in gebruik neemt. De etalage van Smelik & Stokking Galleries op Noordeinde 64 heeft inmiddels plaatsgemaakt voor een ‘koninklijke’ omheining met goudkleurige hekpunten. Galeriehouder Van Munster: “Wij hadden een antikraak-overeenkomst voor het gebruik van de etalage. Een paar weken geleden werd ons gevraagd te ontruimen voor de verbouwing”. Van Munster kent de geruchten, maar krijgt ze niet bevestigd van de Rijksgebouwendienst, eigenaar van de panden. De dienst benadrukt

dat de schutting er staat vanwege regulier onderhoud. “Het gaat om schilderwerkzaamheden, reparatie van de kozijnen en het dak en de vernieuwing van installaties. In mei zijn de werkzaamheden klaar”, vertelt een woordvoerder. Over de bestemming benadrukt hij: “Het pand maakt deel uit van het paleis”. De Rijksvoorlichtingsdienst wil niet nader ingaan op de toekomstige bestemming. De voorlichter verwijst cryptisch naar een persbericht uit juli, waarin wordt aangegeven dat ‘in een onderdeel van Paleis Noordeinde’ een ruimte voor prinses Beatrix wordt ingericht. Van Munster kijkt in elk geval uit naar haar komst: “Ik

hoop dat ze dan bij ons komt winkelen, net als vroeger toen ze vaak voor openingstijd langskwam”. Noordeinde 66 was tot 2008 eigendom van Willem-Alexander. Hij kocht het in 1993 van zijn grootmoeder Juliana. Na het huwelijk met Máxima Zorreguieta verhuisde het paar naar Villa Eikenhorst in Wassenaar. Vanaf dat moment werd het stadpaleis gebruikt als werkplek. Het pand dateert uit 1757 en is sindsdien bewoond door verschillende bewindslieden, onder wie Willem Frederik baron Roëll, de minister van Buitenlandse Zaken onder koning Lodewijk Napoleon.

Ingezonden mededeling

ToTale leegverkoop i.v.m. verhuizing

korTingen ToT 80% italian design furniture

Scheveningseweg 14 – Den Haag (t/o het Vredespaleis) ma t/m za van 10.00 – 17.00 uur

2>varia snoek onder ons

Den Haag Centraal > Vrijdag 8 november 2013

>Amadeus/ Spui Kalvermarkt/ 30 oktober 2013

Het waait hier 24/7 zoals op de Rotterdamse Kop van Zuid waar ook penthouses met glazen schuifpuien zijn. De Amadeus op de hoek Spui/ Kalvermarkt, hartje van Den Haag, doet boem boem en takketakketak .... Mozart is terug in Den Haag al doet deze grootstedelijke symfonie meer aan DJ Remy denken. Beide componisten zijn voor weinig verkrijgbaar bij het tegenover gevestigde Spui Records. Het belooft een chic gebouw te worden met een Parijse grandeur. De HTM heeft vooraf een bijbehorende ‘bouche de métro’ aangelegd. Graag stuur ik de ontwerpers een foto na van hoe men dat een eeuw geleden op de Place des Abbesses voor ogen had. Het wachten is op het toekomstige genie dat hier een appartement zal betrekken om er ooit op Sinterklaasavond te creperen, een Requiem achterlatend. Zal Den Haag dat geluk gegund worden? Otto Snoek

Otto Snoek (1963) is een internationaal werkend fotograaf uit Rotterdam. Sinds hij voor Den Haag Centraal fotografeert is hij gefascineerd geraakt door het leven in Den Haag. Alsof hij naar een ander werelddeel reist.


Najaarsveiling Kunst, antiek en design 13, 14, 15 november Kijkdagen: 8, 10 en 11 november, 10 - 17 uur 9 november, 10 - 16 uur

Blauw witte dekselvaas met decor van panelen, landschappen, bloemenmanden en kostbaarheden, Kangxi (1662-1722) Richtprijs € 15.000 - 20.000

Online catalogus via www.venduehuis.com/online-catalogus Venduehuis der Notarissen Nobelstraat 5, 2513 BC Den Haag 070 365 88 57 [email protected] www.venduehuis.com

Zhangzhou (Swatow) ronde schotel met decor van chrysanten op blauwe ondergrond, Ming, 16e/17e eeuw Richtprijs € 5.000 - 7.000

Rudolf Bonnet (1895-1978) Portet van Njoman met orchidee, pastel en houts-kool op papier, gesigneerd en gedateerd 1946 Richtprijs € 10.000-14.000

Collier met bijpassende oorhangers, Victoriaanse stijl, bloemvormige schakels met roosgeslepen diamanten en robijnen Richtprijs € 6.000 - 8.000

Rijk gegraveerde zilveren dobbelbeker, Groningen, ca. 1649/1650, met stekelrand en ajour opengewerkt onderstuk met dobbel Richtprijs € 8.000 - 12.000

Charles (1907-1978) & Ray Eames (1912-1988) Bureaufauteuil ES104, 1984 voor Vitra, aluminium en rood leer Richtprijs € 1.200 - 1.500

3

actueel<

Vrijdag 8 november 2013 > Den Haag Centraal

Pulchri verkeert in crisis Kunstenaarsvereniging Pulchri Studio verkeert in crisis. Bestuurlijk rommelt het als nooit tevoren aan het Lange Voorhout. De nieuwe koers van voorzitter Siebrand Weitenberg valt slecht bij een groot deel van de achterban. De ledenvergadering van 8 november belooft bepaald geen gezapig avondje te worden.

Woningbouwvereniging Vestia heeft acht voormalige commissarissen financieel aansprakelijk gesteld voor de financiële problemen waarin Vestia zit. Bij de acht is een claim van ruim twee miljard euro ingediend. Het gaat daarbij om hun bestuursaansprakelijkheid. Hierbij worden zij niet persoonlijk aansprakelijk gesteld, maar wel hun aansprakelijkheidsverzekering. De claim is onder meer terechtgekomen bij Susan Baart, de vrouw van de PvdA-burgemeester van Tilburg Noordanus die wethouder is geweest in Den Haag en zelf voordien ook als commissaris bij Vestia actief was. Baart was in het verleden directeur voorlichting van de PvdA-fractie in de Tweede Kamer en moest uitzien naar een andere baan na het verlies van de PvdA onder lijsttrekker Melkert. Baart kwam vervolgens bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten terecht waar zij enkele jaren als voorlichter werkte. Op dit moment is zij zelfstandig ondernemer. Ook de Haagse oud-wethouder Nico Dijkhuizen (CDA) heeft een claim ontvangen, evenals Siward Kothek, voormalig gemeentesecretaris van Den Haag. De acht krijgen het verwijt dat ze onvoldoende toezicht hielden bij Vestia, met als gevolg dat deze grootste woningcorporatie van Nederland bijna failliet ging. Oorzaak was de handel in derivaten onder leiding van voormalig topman Erik Staal. Die vertrok met een extra pensioenuitkering van 3,5 miljoen euro.

Door Coos Versteeg

Het waren maar een paar zinnetjes in het Pulchriblad, die begin mei tot een bescheiden bericht in deze krant leidden. Maar de boodschap was keihard: ‘Pulchri wordt bedreigd in zijn voortbestaan’. De toekomst van de 166 jaar oude Haagse kunstenaarsvereniging stond op het spel. Voorzitter Siebrand Weitenberg, maakte zich niet alleen druk over de financiële positie van de vereniging, maar ook over de ‘stroperige wijze van besluitvorming’. Hij achtte de manier van besturen bij Pulchri niet meer van deze tijd. Pulchri moest veranderen, moderniseren, anders hield het straks op. Het kleine bericht kreeg grote gevolgen. Waar normaliter de prijs van het bier en de kwaliteit van de daghap in de sociëteit de belangrijkste items binnen de bedaagde vereniging zijn, was nu ineens het nieuwe beleidsplan het gespreksonderwerp. Zeker sinds ook de Volkskrant vorige maand nog eens aandacht gaf aan de nieuwe koers onder de kop ‘Grijze kunstclub lonkt naar de jeugd’. Inmiddels hebben de bespiegelingen van de voorzitter een ware richtingenstrijd binnen de club veroorzaakt. Aan de ene kant Siebrand Weitenberg en de zijnen die het artistieke maar toch deftige Pulchri Studio, waar H.W. Mesdag nog aan de wieg stond, de 21ste eeuw binnen willen loodsen. Aan de andere kant een grote groep kunstenaars, die bang zijn dat hun vertrouwde vereniging, hun traditie en cultureel erfgoed wordt verkwanseld en als een soort commercieel zalencentrum met dik betaalde managers eindigt. Weitenberg wil het schilderkundig genootschap ook openstellen voor musici, dansers, schrijvers, designers, filmers, acteurs en architecten. Om meer leden (= geld) te genereren. Maar dan onderscheidt Pulchri zich in niets meer van de nabijgelegen Haagse Kunstkring (waar het trouwens ook niet best mee gaat), werpen de tegenstanders op. Weitenberg wil echter vooral van de logge verenigingsstructuur af, omdat nu elke koerswijziging in ledencommissies moet worden besproken. Met zijn directeur Dick Brongers voelt de voorzitter meer voor de stichtingsvorm, waarbij snel kan worden geschakeld omdat alleen het bestuur het voor het zeggen heeft. Zo proberen Weitenberg en Brongers al tijden het peperdure Pulchriblad te lozen, maar lopen ze voortdurend stuk op het veto van de leden.

Vergetelheid Onderwijl zakt Pulchri steeds verder weg, loopt het ledenaantal terug en daalt de verkoop van kunst. Een extra

Vestia claimt miljarden bij oud-bestuurders

Soms zindert het ineens in Pulchri, zoals begin deze week bij de boekpresentatie van Yvonne Keuls. Bij die gelegenheid verraste oud-voorzitter Loek Bos (rechts) haar met een klein afgietsel van zijn beeld ‘Indische Tantes’. > Foto: C&R

(financiële) strop was dat cateraar Boenk afgelopen zomer failliet ging. De nieuwe cateraar kan bij de bezoekers geen goed doen. Eind 19de eeuw vierde de Haagse School triomfen in deze zelfde zalen aan het Voorhout. Maar die glorie kent men in Pulchri alleen nog uit de analen van de geschiedenis. Zelfs de grootse lentefeesten uit de jaren tachtig lijken ver verleden tijd. Het 165-jarig jubileum ging vrijwel ongemerkt voorbij. Een enkele keer is er ineens een druk bezochte opening van een boeiende tentoonstelling of brengen buitenstaanders als Karel de Rooij met een variété-programma wat leven in de brouwerij. Maar de meeste evenementen in Pulchri sukkelen net zo oninteressant voort als de zouteloze egostukjes van dichter en schilder Dirk Pols in het Pulchriblad. Lamlendigheid is troef binnen de vereniging. Al jaren. Maar plotseling lijkt iedereen ontwaakt uit een roes. Dat heeft Weitenberg toch maar mooi bereikt. De ophef die medio mei ontstond over de koerswijziging neemt de laatste weken dreigende vormen aan. Bestuursleden stappen op, anderen stellen zich juist kandidaat, er wordt gediscussieerd, geschreven, gescholden en gevloekt. Deze week deden drie oud-voorzitters, te weten Yke

Prins, Dick Stapel en Loek Bos een duit in het zakje met het versturen van een gezamenlijke brief, waarin Siebrand Weitenberg van onderuit de zak krijgt. “Wij herkennen ons niet in de typeringen, waarmee de voorzitter onze vereniging en haar mensen duidt. Nooit hebben wij de structuur van onze vereniging als ‘stroperig’ of ‘traag’ ervaren. Integendeel, altijd hebben wij ons gesteund gevoeld door een grote schare betrokken leden, kunstenaars en kunstlievenden. Onzes inziens heeft het huidige bestuur (3 van de 7 leden door de ALV zijn benoemd de overige 4 zijn slechts kandidaat bestuurslid) zijn legitimiteit verloren”.

Zijzaaltjes De drie oud-voorzitters hekelen een beleid waarbij de 465 geballoteerde professionele kunstenaars – gesteund door 650 kunstlievende leden – niet meer de dienst uitmaken; naar de zijzaaltjes worden gedirigeerd. Zij noemen de ruim 1100 leden juist ‘het hart en kapitaal van Pulchri Studio’. De brief van de oud-voorzitters lijkt de weg vrij te hebben gemaakt voor veel meer emoties. “Luchtspiegelingen en mooie vergezichten, maar niet waar”, schrijft Simon Koene boven zijn reactie waarin hij het beleidsplan een ‘on-

zalig en megalomaan’ stuk noemt. Ook kunstenaars als Jan van Spronsen, Jaap Kuijpers en Corrie van Maris hekelen het beleidsplan. Tineke Nusink vraagt zich zelfs hardop af of het bestuur zich heeft vergrepen aan hallucinerende middelen. Eddy Stikkelorum, daarentegen meent dat er iets moet gebeuren, al plaatst hij wel vraagtekens bij de haalbaarheid. En Theo Bos is blij dat er een plan ligt om Pulchri te hervinden, evenals Michael van den Besselaar: “De angst voor verandering, want dat is waar vernieuwing op neer komt, ligt bij de meeste mensen diep verankerd”. Zo regent het reacties aan de vooravond van wat een onstuimige ledenvergadering belooft te worden. “Pijnlijk is om te ervaren hoe de discussie rond de beleidsvisie ontspoort”, stelt Rik van Hazendonk. “Onhandige uitspraken van onze voorzitter in de pers zijn pijnlijk, maar de toon die critici vervolgens in de mond nemen maakt wat mij betreft heel veel kapot”. Siebrand Weitenberg heeft Pulchri meer opgeschud dan hij zelf had kunnen bevroeden. Maar de kop boven een vervolgstuk in Den Haag Centraal over de nieuwe richting luidde begin juni: ‘Pulchri, een nieuwe koers of op weg naar het einde’. Die stelling is nu harder dan ooit.


KOOPRUIL OMGEVING DEN HAAG – OMGEVING GRONINGEN Ons huis staat te koop. Een fantastisch huis. Maar met de huidige huizenmarkt gaat de verkoop niet snel. Wij willen terug naar Den Haag of omgeving. We zijn daarom op zoek naar mensen in of in de omgeving van Den Haag, die hun huis te koop hebben omdat ze naar Groningen moeten/willen verhuizen. Wij bieden een huis met 5 grote slaapkamers, keuken, bijkeuken, inpandige garage en inpandig, verwarmd zwembad. Het huis ligt op bijna 800 m2 grond, de achtertuin heeft optimale privacy. We kennen geen parkeerproblemen want op onze oprit passen 5 auto’s. Blijvend vrij uitzicht op een park in Engelse landschapsstijl. Onze vraagprijs is € 545.000,- Wij zoeken een huis in ongeveer dezelfde prijsklasse.

Meer info: bel 0653-156043 of mail naar [email protected]. Voor meer foto’s kijk op Funda naar Dr. Aletta Jacobsstraat 15 te Sappemeer.

Nieuwe artistiek leider De Appel

Arie de Mol > Foto: Ben van Duin

Arie de Mol wordt de nieuwe artistiek leider van Toneelgroep De Appel. Op 1 januari 2015 volgt hij Aus Greidanus op, die met pensioen gaat. De Mol is sinds 2009 artistiek leider van Toneelgroep Maastricht. In artistiek opzicht bestaat volgens de Appel een grote verwantschap tussen de heren: “Beiden verbeelden in hun werk morele dilemma’s, maken dynamisch en vurig theater en hanteren een expressieve speelstijl”.Aus Greidanus leidt Toneelgroep de Appel vanaf 1996, waarbij hij zich – net als zijn voorganger Erik Vos – liet inspireren door de klassieken. Onder zijn leiding werd de eerste theatermarathon ‘Tantalus’ opgevoerd. Momenteel regisseert ‘Greidanus’ zijn 5de theatermarathon ‘Casanova’. Dat wordt zijn laatste grote regie bij De Appel.

4>varia


stadsmens

Leerlingen VCL zetten Karin Bloemen in schijnwerpers tijdens benefietconcert Leerlingen van het (Eerste) VrijzinnigChristelijk Lyceum (VCL) weten zich voor een mooie, dubbele opdracht geplaatst: het goede doel steunen en tegelijkertijd Karin Bloemen zo professioneel mogelijk in de schijnwerpers zetten. De scholieren kijken met spanning uit naar het optreden van de bekende cabaretière, zangeres en performer in de aula van hun school. Op zaterdagmiddag 17 november geeft zij daar een benefietconcert, waarvan de opbrengst is bestemd voor de Dreamcatcher Foundation Nederland. Deze stichting waarvan Karin Bloemen ambassadeur is, helpt vrouwen – de zogenaamde Kamamma’s – in de townships van ZuidAfrika om zelfstandig ondernemer in het toerisme te worden. De voorbereidingen zijn in volle gang op het VCL. Allerlei leerlingencommissies treden aan op de zeventiende: van de technische en aulacommissie tot de groep die verantwoordelijk is voor de catering. Dit gebeurt onder leiding van docenten. Al veel eerder kwamen Michiel Hagen, hoofd organisatie en beheer en conciërge en ‘theatertechneut’ Jelle van der Zwan in actie. Evenals de scholieren hopen zij op een geslaagde middag. Hagen: “Het is leuk dat er een

Jelle van der Zwan (links) en Michiel Hagen in de aula van de school. >Foto: Eveline van Egdom

gerenommeerde artieste komt die op het gebied van techniek haar wensen heeft. Onder leiding van Jelle kunnen de leerlingen hun technische kennis in de praktijk brengen”. Van der Zwan vult aan: “Karin Bloemen brengt haar eigen geluidsman mee, maar maakt gebruik van onze apparatuur. Wij zorgen voor onder meer de volgspots en de aankleding van de voorstelling. Alle toeters en bellen worden uit de kast gehaald”. Beiden kenden overigens het fenomeen Dreamcatcher niet. “Het is voor ons een heel nieuw verhaal, dat ons zeer aanspreekt”, zegt Hagen. En:

“Het VCL heeft een band met Afrika. Wij hebben jarenlang in Kenia een project ‘scholenbouw’ ondersteund”. Bij de Dreamcatcher Kamamma’s gaat het om twee projecten. De eerste mogelijkheid is logeren bij een familie in een township in Zuid-Afrika (Homestay). De andere is samen met de gastvrouw een traditionele maaltijd klaarmaken en die dan met elkaar nuttigen (Cook-up). De Zuid-Afrikaanse Anthea Rossouw bedacht deze vorm van ‘sociaal-toerisme’, bedoeld om de bevolking te helpen de armoede te overwinnen. Zij stichtte in 1984 de

‘Dreamcatcher Foundation South Africa’, die zich vooral op vrouwen in de townships richt. De opbrengst van het benefietconcert is bestemd om meer vrouwen tot Kamamma’s op te leiden. Journaliste Sonja van Proosdij, actief in Dreamcatcher Foundation Nederland, vroeg het VCL of het mogelijk was de aula van de school te gebruiken. Zij houdt 17 november een verhaal over de Dreamcatcher en geeft, technisch bijgestaan door leerlingen, een korte videopresentatie. Theaterzaal De term aula, ooit gebouwd met private middelen, doet niet helemaal recht aan de ruimte waarin Karin Bloemen binnenkort optreedt. Theaterzaal is meer op zijn plaats. Die is te danken aan Peter Nederlof, docent Management en Organisatie. Toen hij deze baan ging combineren met een functie in de theaterwereld nam Jelle van der Zwan de taak van hem over. Met veel inzet en plezier, is duidelijk te merken. Elk jaar wordt er open podium in de aula gehouden, waarvoor leerlingen kunnen inschrijven. Sommige ex-pupillen hebben inmiddels naam gemaakt, zoals actrice/schrijfster Anna

Drijver en televisiepresentatrice Eva Jinek. Ooit bezochten de drie prinsen van Oranje het VCL. De schoolleiding doet daar zelf overigens nooit mededelingen over. Na Dreamcatcher wacht het VCL opnieuw een evenement. Hagen: “In 2014 bestaan we 85 jaar. Er zal dan zeker weer een theatervoorstelling worden gegeven. Dat vraagt een hoop voorbereidingen waar veel docenten, de conciërges en leerlingen bij betrokken zijn”. Terugkomend op de benefietvoorstelling zegt Hagen: “De show moet die middag zo professioneel mogelijk verlopen. Daar streven we naar. In de technische commissie zitten twaalf jongens, die er veel van hun vrije tijd insteken. Ze zijn trots op hun school”. Even later wijzend naar het plafond: “Daar hangen de volgspots die Karin Bloemen en de Dreamcatcher Foundation in het zonnetje gaan zetten”. Joke Korving VCL, van Stolkweg 35. Kaarten voor de benefietvoorstelling, die 17 november om 15.00 uur begint, bestellen via www.dreamcatcherfoundation.nl of telefoon 0900-9203.


openingsfestival

100% NTjong

www.ntjong.nl

Leuke voorstellingen…

Zie voor het hele programma en kaartjes www.theateraanhetspui.nl Ook zijn er tijdens 100% NTjong de hele week activiteiten voor scholen en BSO’s.

NTjong adv. 10-2013_260x182mm DHCENTRAAL 2.indd 3

workshops en meer … Sinterklaasontbijt

eten

Foto Marijke de Gruyter@Fotoformation - Styling Moibe Cosster@ Fotoformation.com

24 nov t/m 1 dec Theater aan het Spui

lekker

01-11-13 12:49

5

actueel<


Van totale vrijheid tot kant-en-klare torens De vijftien beste ideeën voor de prijsvraag ‘Bouwen op Elkaar’ staan vanaf deze week tentoongesteld in het atrium van het stadhuis. Deze expositie laat zien hoe de teams tot gestapelde hoogbouw van tenminste dertig meter komen. De jury, onder leiding van oudwethouder stadsontwikkeling Adri Duivesteijn, maakte een selectie uit 125 inzendingen. Door Jasper Gramsma

Dit voorjaar deed de gemeente een oproep aan de bouwwereld om met creatieve en uitvoerbare concepten te komen voor een zelfbouwtoren in de Petroleumhaven op Laakhaven West. Het is wereldwijd de eerste keer dat aan gestapelde zelfbouw wordt gewerkt. Als er bruikbare ontwerpen bij zijn, geeft de gemeente toestemming voor de bouw, zo zegde wethouder Marnix Norder (PvdA, stadsontwikkeling) al eerder toe. Volgens de wethouder maken het gebrek aan ruimte en de bevolkingsgroei het noodzakelijk om ook met het zelfbouwen de lucht in te gaan. “Dit is het begin van een nieuw tijdperk, maar de vraag is hoe we dit aan moeten pakken”. De gekozen oplossingen variëren van bijna totale vrijheid tot een kanten-klare toren. De twee Haagse inzendingen zijn wat dat betreft het meest uiteenlopend. Het plan ‘Licht Lucht Ruimte Vrijheid’, laat op de

‘Tafelkavel’. > Artist’s impression: Entorno

‘Baron von Münchhausen’. > Artist’s impression: Jan Bochman Architecten

constructieve delen na alles over aan de kopers, terwijl het concept ’t Komt van de grond’ de keuze beperkt tot het indelen van een tussenlaag. Sommige partijen hebben hun fantasie volledig de vrije loop gelaten met autoliften, binnentuinen en zelfs een camping op hoogte. Het concept

‘Baron von Münchhausen’ van Jan Bochman Architecten draait om een meebewegende bouwplaats naar Japans voorbeeld. Zolang de bouw stilligt, doet het plateau dienst als buitenruimte voor bewoners. ‘San Gimignano’ is geïnspireerd op de gelijknamige Italiaanse stad waar fa-

‘San Gimignano’. > Artist’s impression: IOU Architecture

milies steeds hogere torens bouwen in hun strijd om de macht. Door het gebouw op te delen in meerdere kleine torens zou de ontwikkeling behapbaar blijven. De eerste bewoners genieten bovendien financieel voordeel van de bouwlagen erboven, een verdienprikkel die in verschillende

concepten terugkomt. Tot woensdag 20 november is de tentoonstelling te bezichtigen. Dan zullen ook de drie winnende plannen bekend worden gemaakt in Theater Concordia. De gemeente stelt voor de winnaars bedrag van € 30.000 beschikbaar.

Onderzoek naar ‘Je krijgt hier elke dag een nieuwe kans’ omstreden dakopbouw in Benoordenhout Nieuwe school voor moeilijk opvoedbare kinderen Tussen de voetbalvelden van HSV Escamp aan de Hengelolaan werd deze week de Opperd geopend, een basisschool voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen. Het gebouw kent diverse speciale voorzieningen, zoals een kooklokaal, bijzondere verlichting en hond Sjors, die kinderen kalmeert.

Door Adrie van der Wel

Door Annerieke Simeone

Uit niets kun je afleiden dat de pas geopende basisschool de Opperd een plek is voor leerlingen met gedragsen persoonlijkheidsmoeilijkheden. Geen geschreeuw of gekrijs. Overal heerst totale rust. In de lokalen volgen kinderen aandachtig de les met hun sokken of pantoffeltjes aan. “De schoenen moeten uit in de klas”, vertelt directeur André Lourens. “Daar aarden ze beter van, het geeft ze rust”. Zo is er ook nagedacht over de hoogte van de ramen. “Die zijn net iets hoger geplaatst dan in een regulier klaslokaal. Kinderen zijn dan minder geneigd naar buiten te kijken, zodat ze geconcentreerd blijven”. De zeventig leerlingen hebben deze voorzieningen nodig. Want in het regulier of speciaal onderwijs blijken ze lastig te handhaven. Tot voor kort was de basisschool gevestigd in Rijswijk, in een oud gebouw zonder enige aanpassingen. Het huidige complex aan de Hengelolaan dat helemaal nieuw is opgeleverd, kent juist een moderne uitrusting. Hier is een kooklokaal, waarbij sociale vaardigheden en zelfredzaamheid centraal staan, een verdiept speelplein dat geborgenheid geeft en een bijzonder lichtontwerp van Philips: Schoolvision. Een soort lichttherapie, aldus Lourens. Blauw is voor concentratie, gedempt tijdens de lunch en helder licht voor erna. Om ze over de lunchdip heen te helpen. “Die moet je ove-

Sjors is geliefd bij leerlingen van de Opperd. > Foto: Eveline van Egdom

rigens niet te lang aan laten”, grapt de directeur die zelf ook regelmatig voor de klas staat, “anders staan ze weer te stuiteren”. En dat is nou juist wat ze niet willen bij de Opperd. Rust en ruimte zijn de kernwoorden. Daarom zijn er volgens Lourens ook extra brede gangen. “Daar waar kinderen elkaar ontmoeten, moeten de ruimtes groot genoeg zijn. Zodra ze te dicht in elkaars comfortzone komen, kan er conflict ontstaan”. Schoolhond Maar natuurlijk is er wel eens een uitbarsting. Wat Lourens betreft zonder desastreuze gevolgen. “Je krijgt hier elke dag een nieuwe kans”. Bovendien weet hij: in het ge-

val van een woedeaanval loopt er altijd wel een gekwalificeerd personeelslid rond. En mocht het echt uit de hand dreigen te lopen, dan is er altijd nog Sjors. De schoolhond. Lourens: “Kinderen zijn gek op hem. Zodra ze niet meer in toom te houden zijn, brengen we ze bij Sjors. En weet je, een hond is neutraal, daar gaan ze niet tegen te keer. Meestal beginnen ze hem meteen te knuffelen en zijn binnen no time weer rustig”. De koningspoedel is er speciaal op getraind. Ook leerlingen met extreme faalangst werken met Sjors. “We laten onzekere kinderen commando’s geven. Als ze zien dat het lukt, voelen ze zich zelfverzekerder. En wie beter in zijn vel zit, leert beter”.

De Raad van State gaat onderzoeken of de regeling voor een dakopbouw in Benoordenhout niet in strijd is met de beschermde status van de wijk. Dit bleek donderdag tijdens een zitting over het nieuwe bestemmingsplan voor Benoordenhout. De Wijkvereniging Benoordenhout eiste dat het plan wordt aangepast. Het nieuwe bestemmingsplan laat een dakopbouw toe in diverse straten in de wijk, waaronder de Van Hoytemastraat aansluitend op het Van Hoytemaplein. De wijkvereniging is daar fel tegen, omdat heel Benoordenhout is aangewezen als beschermd stadsgezicht. In de visie van de gemeente geldt die bescherming niet voor enkele gevelrijen in de wijk. En waar die bescherming niet geldt, is dus een dakopbouw mogelijk. Dat is volgens woordvoerders van de gemeente ook aangegeven op de kaart waarin de beschermde status van de wijk is vastgelegd. De raadsvoorzitter liet zich niet echt overtuigen door de gemeentewoordvoerders. Ze wees ook op de eenheid van de architectuur die juist de reden is geweest om Benoordenhout te beschermen. Ook de wijkvereniging vindt dat de gemeente een draai geeft aan de beschermde status. Elders in de wijk is al incidenteel een dakopbouw gerealiseerd en dat heeft een rommelige aanblik gegeven, vindt de wijkvereniging. De raadsvoorzitter vroeg zich ook af waarom de gemeente in Benoordenhout niet heeft voorgeschreven dat een dakopbouw alleen kan als dit meteen bij alle woningen in een woonblok wordt gerealiseerd.

Maar de gemeente vindt dit niet realistisch. Het is volgens een woordvoerder ook gebruikelijk in Den Haag dat op een gevelblok incidenteel een opbouw is geplaatst. Wel zegt de gemeente dat de vorm en uitvoering van een eerste opbouw op een dak ook moet worden gevolgd bij andere opbouwen. Maar dat is niet hard vastgelegd in het bestemmingsplan en kan dus niet worden afgedwongen. De wijkvereniging is ook niet te spreken over het omzetten van leegstaande kantoren naar woningen. De vereniging is daar een groot voorstander van. De gemeente zegt dat ook te willen. Maar volgens de vereniging worden in het bestemmingsplan allerlei hobbels opgeworpen. Daardoor worden initiatieven om een leegstaand kantoor voor woningbouw geschikt te maken in feite ontmoedigd. Een treffend voorbeeld hiervan vindt de vereniging in de wijk Oostduin. Wethouder Norder zou een groot voorstander zijn van woningen in het voormalige Shell-gebouw aan de Oostduinlaan. Maar het nieuwe bestemmingsplan voor die wijk maakt de omzetting naar woningen helemaal niet mogelijk. De gemeente spreekt dus met twee monden, vindt de wijkvereniging. De gemeentewoordvoerders wijzen die kritiek van de hand. De gemeente zegt wel te willen meewerken als er een concreet plan voor een kantoorpand op tafel komt. En dan zal eerst een geluidsonderzoek moeten uitwijzen of voor die woningen een aanvaardbaar leefklimaat gegarandeerd is. De Raad oordeelt over zes weken.

6>Varia terugblik


foto’s uit het haags gemeentearchief

Tel Aviv en Den Haag Koning Willem-Alexander stond op 1 oktober tijdens zijn toespraak ter gelegenheid van het bezoek van de Israëlische president Shimon Peres aan Nederland kort stil bij de betekenis van de Haagse bankier Jacobus Henricus (Jacob) Kann voor de huidige staat Israël. De Joodse liberale bankier Jacob Kann was sinds 1891 firmant van de vooraanstaande bank Lissa & Kann aan de Wagenstraat 8. Incidenteel verrichtte deze bank ook diensten voor het Koninklijk Huis. Behalve voor geldzaken toonde Jacob Kann ook grote belangstelling voor de nieuwe Zionistische beweging, die het toenmalige Ottomaanse Palestina beschouwde als de plaats voor een thuisland voor Joden. Samen met zijn broer Eduard nam Jacob Kann in 1897 deel aan het eerste Zionistische Congres in Bazel. Hun ideeën over de vestiging van een Joodse staat in Palestina verspreidden zij ook in Nederland. Beide mannen stonden twee jaar later aan de wieg van de oprichting van de Nederlandsche Zionistenbond. Jacob Kann was ook de eerste voorzitter van het Joods Nationaal Fonds, een organisatie die nog steeds bestaat en gelden werft voor activiteiten die de leefomstandigheden in Israël verbeteren. Uit onderzoek van de historici Eitan Burnstein en Chaya Brasz in Israël is gebleken hoe belangrijk de rol van Jacob Kann voor de stichting van de stad Tel Aviv is geweest. Ook in Den Haag zijn hiervan sporen terug te vinden.

Bij het Haags Gemeentearchief ligt het archief van notaris mr. dr. Louis Eikendal. Hierin bevindt zich de akte die door Eikendal op 3 mei 1905 in zijn kantoor aan het Noordeinde 38 is opgemaakt en waarmee de basis is gelegd voor de stichting van Tel Aviv. Die dag liet Jacob Kann vastleggen dat David Levontin, directeur van de Anglo-Palestine Company, uit naam van de Haagse bankdirecteur voor 120.000 Nederlandse guldens grondein Palestina mocht kopen. Thans is bekend dat met dit geld in 1906 Kerem Jabali, een groot duingebied buiten de oude havenstad Jaffa is gekocht, waarop enige jaren later de stad Tel Aviv zou ontstaan. De AngloPalestine Company verkocht grond door aan de lidmaten van de Joodse woningbouwvereniging Achoezat Bait in Palestina. Eén van de leden was Meir Dizengoff, de latere eerste burgemeester van Tel Aviv, die op zijn nieuw verworven terrein zijn woonhuis bouwde. In dit pand aan de Rothschild Avenue 11 zou David Ben-Gurion veertig jaar later de onafhankelijkheid van de staat Israël uitroepen. In het voorjaar van 1907, twee jaar na zijn transactie bij notaris Eikendal, bezocht Kann zelf Palestina. Reizend per paard, kameel of op ezeltjes, een enkele maal in een koetsje of per trein, trok Kann door het land. Hij had onderweg aandacht voor de vele verschillende bevolkingsgroepen, maar vooral voor de Joden met wie hij zich in het bijzonder

Rechts op de foto uit 1905 het pand Wagenstraat 8 waar de bank Lissa & Kann was gevestigd. >Foto: collectie Haags Gemeentearchief

verwant voelde. Een selectie uit de vele foto’s die Kann met zijn Kodak-camera maakte, zou hij in 1908 publiceren in

zijn boek ‘Erets Israël, Het Joodsche land’, een verslag van zijn reis door Palestina. In zijn boek schreef Kann dat

het ‘Erets Israël’, dat toen nog tot het Ottomaanse rijk behoorde, Joods zelfbestuur zou moeten krijgen. In 1919 bezocht Kann opnieuw Palestina. Ditmaal reisde hij samen met zijn vrouw Anna, twee van zijn vijf kinderen en Marie Lion Cachet, de weduwe van de beroemde Haagse onderwijzer Jan Ligthart. Kann formuleerde in deze jaren duidelijk zijn standpunten ten aanzien van de Arabische bevolking. Palestina, zo stelde hij, was een land met een Arabische meerderheid. Het zou volgens hem van domheid getuigen, indien er voor de Arabieren in het toekomstige Palestina geen plaats zou zijn. Het derde en laatste bezoek van Kann aan ‘zijn Erets Israël’ had plaats in 1924. Door de Nederlandse autoriteiten was Kann benoemd tot consul voor Nederland in Palestina, dat inmiddels Brits Mandaatgebied was geworden. Samen met zijn vrouw wilde hij zich blijvend in Jeruzalem vestigen. Helaas was het echtpaar door de gezondheidsproblemen van Anna al in 1927 gedwongen naar Den Haag terug te keren. Hier vonden Jacob en zijn vrouw een fraai onderkomen in een villa aan de Scheveningseweg 52, waar zij tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog bleven wonen. De oorlogsjaren zouden voor het gezin dramatisch verlopen. Zowel Jacob, zijn vrouw, als drie van hun vijf kinderen zijn in de oorlog door de Nazi’s vermoord. De verwezenlijking van de ‘Erets Israël’-droom van Jacob Kann hebben zij niet mogen meemaken. Corien Glaudemans www.gemeentearchief.denhaag.nl


3x bosch met 8 jaar garantie vaatwasser sms 85m62eu

- 13 standaard couverts - 5programma’s en timer - Geluidsniveau 44db - A+ € 499,-

condensdroger wte 86385nl

wasmachine waq 283i1nl

- 1400 toeren centrifuge - aquastop, - timer, 7kg - programma extra kort - comfortabele bediening

€ 649,-

- roestvrijstalen 7kg trommel, timer, trommelverlichting, automatische programma’s met vochtmeting

€ 549,Altijd snelle levering, ook op zaterdag, inclusief bezorgen, installeren en oude afvoeren door onze eigen bezorgdienst.

de Vries elektro EEN NAAM VOOR DE GROTE MERKEN IN ELEKTRONICA EN WITGOED

Emmastraat 10 Rijswijk | t. 070 390 05 05

WWW.DEVRIESELEKTRO.NL

De Moedâh van alLE scheuâhkAlEndÂhs!! van dE makÂhs van ut Groen-geilE boekiE

Úitgeiverè Kap Nâh!!

ISBN 9789491410017

€ 14,95

Vekrègbaah bè boeken bladehandel en op www.iklulhaags.nl

7

regio<


Bijzonder nieuwbouwproject

Groen wonen in ‘Rijswijk Buiten’ Het is zo goed als zeker, het bijzondere nieuwbouwproject ‘Geworteld Wonen’ in Rijswijk gaat er komen. Belangstellenden zijn er genoeg. ”Maar het wordt geen commune of zo”. Volgend voorjaar moet de eerste paal de grond in. Door Pieter de Leeuw

Rijswijk – ‘Geworteld Wonen’ zal gaan bestaan uit ruim 50 woningen met gemeenschappelijke moestuinen en is gesitueerd in het veel grotere nieuwbouwcomplex ‘Rijswijk Buiten’ aan de rand van Rijswijk dat 3500 woningen omvat en gedurende de komende jaren gerealiseerd zal worden. Het project is nadrukkelijk bedoeld voor mensen met groene vingers. “Maar”, zegt Bert Nagtegaal, één van de toekomstige bewoners, “mij lijkt het het summum om in de Randstad te wonen en toch dat buitengevoel te hebben”. Nu woont Nagtegaal nog in Barendrecht, op een Vinex-locatie. “Het is een heel comfortabel huis, daar gaat het niet om, maar deze wijken hebben nu eenmaal een universele aanpak, waardoor de woningen en de buitenruimtes er in zo’n wijk in Appelscha precies hetzelfde uitzien als die in Eindhoven”. “Klopt als een bus”, zegt Alex Sievers, directeur van het adviesbureau voor wonen ‘Beyond Now’ en samen met Inbo Architecten één van de initiatiefnemers van het project. Naar eigen zeggen liep hij al tien jaar rond met het idee dat ‘wat mensen echt willen’ in de nieuwbouw veel meer centraal zou moeten staan. “In plaats van de nu eenmaal wat eenduidige ambities van de projectontwikkelaar als het economisch even meezit”. In zekere zin is ‘Geworteld Wonen’ daar de uitkomst van. Dat begint al met de vorm waarin het project is gegoten, want de toekomstige bewoners zullen aangesloten zijn bij een vereniging die zeggenschap gaat krijgen over het beheer van het complex. Op de plek waar zich lang geleden Buitenplaats Sion bevond, zal nu als onderdeel van een Vinex-locatie een groene enclave ontstaan waar, zo kan Sievers zich goed voorstellen ‘de bewoners samen in de moestuin zullen werken’. Nog geen advertentie heeft hij geplaatst en toch is er al een groep van circa 75 mensen die de ontwikkelingen rondom het project met toene-

Geworteld wonen in vogelvlucht. > Foto : Beyond Now

mend enthousiasme volgt en zelfs nauw betrokken is bij de totstandkoming van het plan. “Een moderne vorm van stadslandbouw”, aldus Sievers, “mij leek het een geweldige uitdaging om juist in deze tijd, in de Randstad een dergelijk initiatief te ontwikkelen”. De gemeente Rijswijk was vrijwel meteen enthousiast. Onlangs werd dan ook een intentieovereenkomst ondertekend. Landelijk Hoe gaat ‘Geworteld wonen’ er straks uitzien? Het complex zal bestaan uit 53 woningen in verschillende typen. Geschakelde woningen, boerderijwoningen (‘in een deel daarvan komt waarschijnlijk een woongroep’) appartementen en penthouses. Er kan

worden gehuurd en gekocht. Sievers: “We zijn in gesprek met een belegger die een aantal woningen af zou willen nemen om te verhuren”. De prijzen van de koopwoningen zullen ‘ergens tussen de 200.000 euro en 360.000 euro uit gaan komen, afhankelijk van het type woning’. De tuinen zullen niet veel groter zijn dan die van de doorsnee Vinex-woning. Waar het onderscheid begint, zijn de gemeenschappelijke tuinen. “Het zal variëren, maar gemiddeld zal zo’n tuin circa 150 m2 groot zijn”. Nagtegaal zegt bescheiden dat hij weliswaar over de vereiste groene vingers beschikt. “Maar de noodzaak om mijn eigen voedsel te verbouwen voel ik niet zo”. Waar het hem om gaat, is dat hij niet naar de provincie hoeft om landelijk

te wonen. “Natuurlijk zijn er wel meer plekken aan te wijzen met een landelijk karakter, maar ik vind het nu juist zo aardig om in een stedelijke omgeving te kunnen blijven wonen”. Iedere zes weken bezoekt hij een informatieavond over de laatste ontwikkelingen van ‘Geworteld Wonen’. De andere kandidaat-bewoners heeft hij dan ook al een beetje leren kennen. “Het is een uiterst gemêleerde groep, de meesten zijn hoogopgeleid en allemaal hebben ze, maar dat is logisch, duurzaamheid hoog in het vaandel staan”. Hij verwacht wel het één en ander van de sfeer onder de gelijkgestemden die straks de nieuwe

Oud-wethouder met ‘PVV Light’ in Rijswijk De Rijswijkers hebben wat te kiezen bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart volgend jaar. Want maar liefst drie lokale partijen zullen dan mee gaan doen. De laatste aanwinst, Beter voor Rijswijk (BR), ontstond na een scheuring in Onafhankelijk Rijswijk (OR). Eén van de initiatiefnemers, Ed Braam, is optimistisch gestemd. Hij verwacht in één keer de grootste partij te worden. “Ja, dat is wel nodig. Er moet hier echt een frisse wind doorheen. De meeste wethouders zitten er nu al zo’n 12 tot 16 jaar. Dat moet maar eens over zijn”. Toch was Braam tot deze zomer 15 jaar lang lid van OR waarvoor hij 2 jaar als wethouder actief was. Een periode, zegt hij, waarin hij de partij heeft zien veranderen van ‘een partij die heel dicht bij de burgers stond naar een clubje bestuurders’.

Maar er waren twee knallende aanvaringen nodig om Braam in de armen te drijven van de nieuwe partij. Rondom de eventuele herbenoeming van burgemeester Ineke van der Wel beschuldigde de fractievoorzitter van OR Braam ervan vertrouwelijke informatie over de procedure te hebben gelekt. Er werd zelfs aangifte tegen hem gedaan. Braam: “Die officier van justitie heeft nog nooit zo snel een zaak geseponeerd”. Het laatste duwtje werd volgens Braam gegeven door partijgenoot en wethouder Dick Jense die hem achter zijn rug ‘bij het bestuur van de partij kwalificeerde als hoogst onbetrouwbaar’. Toen was de maat vol. Kruidig detail is dat één van de andere initiatiefnemers van BR de zus van wethouder Jense is. Hoe dan ook, Braam zegt de burger ‘weer centraal te willen stellen’. ‘PVV Light’, zo omschrijft Braam de nieuwe partij. “In

een gesprek met Geert heb ik begrepen dat PVV Rijswijk er voorlopig niet komt, maar dat hij ons initiatief van harte ondersteunt”. Waar BR voor staat, is in ieder geval herkenbaar, Light of niet. Zo spreekt de nieuwe partij zich uit tegen de komst van een moskee (‘al moet ik ervoor gaan liggen’) en moet het afgelopen zijn met de hoofddoekjes achter de loketten en verrassend, de partij wil ‘het schoolzwemmen opnieuw invoeren’. Remi Hompe, fractievoorzitter van OR laat weten niet te willen reageren op ‘al die verhalen van de heer Braam’.

Ed Braam.> Foto : Beter voor Rijswijk

bewoners zullen zijn. Sievers is daar ronduit optimistisch over. “Ik kan me heel goed voorstellen dat als ze daar eenmaal gesetteld zijn, ze van elkaars auto gebruik zullen maken, waarom niet, ik ga ervan uit dat het mensen zijn die meer hechten aan het milieu dan aan status”. Nagtegaal : “Waar ik nu woon, weten de mensen wie hun buren zijn en daar houdt het onderlinge contact wel mee op. Ik moet zeggen dat ik er naar uitkijk om in een wijk te wonen met een sterkere sociale cohesie. Maar de mensen die dachten dat het een commune zou worden, die zijn inmiddels wel afgehaakt”. De voorlopige verwachting is dat de eerste woningen van ‘Geworteld Wonen’ in 2015 zullen worden opgeleverd.

Krakers moeten weg uit Rijswijkse voetbalkantine Nog twee weken mogen ze blijven, maar op 22 november zullen de krakers van de voetbalkantine van voormalige voetbalvereniging Juventas aan het Julialaantje in Rijswijk verdwenen moeten zijn. Dat heeft de gemeente Rijswijk laten weten. De krakers hadden op 8 oktober hun intrek genomen in de kantine. Volgens gemeenteraadslid Ed Braam die de krakers in hun illegale kwartier bezocht, zou er best geluisterd kunnen worden naar de plannen: “van kraker Fred en zijn maten, want ze hebben de bedoeling om het terrein een nuttige invulling te geven in de vorm van volkstuintjes en een speellocatie voor kinderen”,aldus Braam, die het college traagheid verwijt in de besluitvorming over de invulling van het gebied.

8>opinie


‘De strijd is nog lang niet gestreden’

De kater na het besluit over bouw Spuiforum Een week nadat een nipte meerderheid (24 voor 21 tegen) van de Haagse gemeenteraad instemde met de bouw van het Spuiforum is de kater bij de tegenstanders bijna voelbaar. Intussen dient zich al de eerste miljoenentegenvaller aan. En laat burgemeester Jozias van Aartsen zien dat hij niet altijd de burgemeester van alle Hagenaars is.

Gyömörei. De huidige nummer één van de SP vertrekt na de verkiezingen. Het debat kreeg voor haar donderdag echter niet de glans die erbij hoort. Toch had ze haar huiswerk voorafgaand aan het debat gemaakt. Ze las een boze email voor van het Mercure-hotel waarin wordt gewaarschuwd voor een kostenpost omdat in het uiterste geval het aanpalende viersterrenhotel onteigend moet worden. Op kosten van de gemeente,

Door Jan van der Ven

De kater. Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij: “Het is toch onvoorstelbaar dat een paar uur na het raadsbesluit al begonnen werd met het werk op het Zuiderstrand waar het tijdelijk theater moet komen? Dat noemen ze provoceren. Grover kun je de tegenstanders niet behandelen”. Wijsmuller ontpopte zich gaandeweg tot oppositieleider. Hij diende donderdagavond namens elf fracties een motie van wantrouwen in waarin werd geconstateerd dat PvdA-wethouder Norder een discussie over de verschillende prijskaartjes heeft geblokkeerd. De conclusie van de motie: Norder neemt met de bouw van het Spuiforum een onaanvaardbaar risico. Dat de motie zou worden weggestemd door de coalitiepartijen had Wijsmuller wel verwacht. Maar waar hij een week later vooral mee zit, is het machtsmisbruik van de betrokken politici. “Dat moet nog bezinken”. Inge Vianen, onlangs gepromoveerd tot lijsttrekker van GroenLinks, kan het evenmin bevatten. Ze legt uit: “Wat ik het meest bizarre van alles vond, was dat zowel wethouder Norder als raadslid Jos de Jong zeiden dat de renovatie-variant misschien wel goedkoper kan zijn dan nieuwbouw. En even later kiezen ze toch voor nieuwbouw”. De lijsttrekker zet het verzet voort. “De strijd is nog lang niet gestreden”. De miljoenentegenvaller. Ook in de gelederen van de SP zijn de gemoederen niet tot bedaren gekomen. Het was het laatste grote debat van Ingrid

‘Aankoop van Mercure-hotel gaat 40 tot 60 miljoen kosten’ wel te verstaan. Het kan de gemeentekas tussen de 40 en misschien wel 60 miljoen gaan kosten, rekende Ingrid Gyömörei voor. Hoe kwam ze aan dat bedrag? “Oh, ik heb vroeger hotels verkocht en heb een goede relatie in Dublin gebeld en uitgelegd wat hier speelt. Met daarbij de vraag: wat kost tegenwoordig een beetje hotel met vier sterren op die locatie? Zo kwam ik op die bedragen”. Trappen Het verhaal van het hotel gaat om heel veel geld en grote belangen. Het hotel hoeft niet per se weg, wel de trappen ervoor waar de jeugd zo graag hangt, speelt en ontmoet. Maar onder trappen gaan serieuzere zaken schuil, zoals zalen en een knooppunt van ict. De eigenaar van het hotel kan uiteindelijk van de gemeente onteigening opeisen. Indien de gemeente gedwongen wordt hieraan gehoor te geven, gaat bij het hotel de kassa rinkelen. Naar uiteindelijk misschien wel tussen de 40 en 60 miljoen euro die Gyömörei berekende. Probleem is echter dat het Spuiforum niet meer

Joris Wijsmuller: ‘Weer zo’n voorbeeld van de arrogantie van de macht’.> Foto: Suzanne van de Kerk

dan 181 miljoen euro mag kosten en met dit soort tegenvallers geen rekening is gehouden Een mogelijke schadepost vormt voor PvdA-wethouder Norder echter geen probleem, omdat in de grondexploitatie van het Spuiforum al rekening is gehouden met dit soort zaken. Veel wilde Norder donderdag niet over deze heikele zaak zeggen, want hij is in onderhandeling met de eigenaar van het hotel. Vrijdagochtend gaf VVD-burgemeester Jozias van Aartsen tekst en uitleg over het debat in een interview met Omroep West. Van de burgemeester is bekend dat hij vurig voorstander is van het Spuiforum, al mag hij dat niet echt hardop zeggen. Hij wordt tenslotte geacht boven de partijen te staan. De burgemeester nam het vrijdag, als voorzitter van het college van b en w, ruimhartig op voor de geplaagde wethouder Norder. “Ik weet hoe

Norder met dit onderwerp is omgegaan. De renovatie-variant is goed bekeken en beklopt en veel duurder gebleken”. Toen de burgemeester werd gevraagd naar het ontbreken van draagvlak onder de Haagse bevolking gaf hij een uitvoerige uiteenzetting over de kwaliteit van het raadsdebat. “Ik vond het een redelijk debat”. Lichtzinnig Het was Joris Wijsmuller, de nestor van de Haagse gemeenteraad, opgevallen dat Van Aartsen met geen enkel woord repte over het gebrek aan draagvlak voor het Spuiforum onder de Haagse bevolking. “Ik vind het lichtzinnig om als je de kans geboden wordt, niet te spreken over het ontbreken van draagvlak”, stelt Wijsmuller. Hij voegt er aan toe: “Van Aartsen negeert dit probleem en dat is dus weer zo’n voorbeeld van de ar-

Plaatsvervangende schaamte Door Hanneke Gelderblom

Het is duidelijk dat de voorstanders van het Spuiforum doof zijn voor alle steekhoudende argumenten die zijn aangevoerd tegen dat nieuwbouwplan. Den Haag telt 45 raadsleden en een college van B & W dat steunt op 24 leden van 4 fracties PvdA, VVD , D66 en CDA, 21 raadsleden hebben geen vertegenwoordigers in het college. De taak van een gemeenteraadslid is kritisch volgen of het college raadsbesluiten correct uitvoert en afspraken daarover nakomt. Bij het dossier Spuiforum zijn 24 raadsleden in de eerste plaats bezig met het overeind houden van het college, niet met het kritisch analyseren wat wethouder Norder beweert. Zeker wanneer nieuwe feiten of argumenten daarom vragen. moet je een genomen besluit heroverwegen. Een taak die ieder met bestuursverantwoordelijkheid weleens moet accepteren. Voortschrijdend inzicht heet dat. Bij het Spuiforum is door Raad besloten dat dit gebouw niet meer mag kosten dan € 181,1 miljoen. Vanaf het begin is er twijfel geweest of het project, dat overigens nog steeds in de ontwerpfase verkeert, ook inderdaad voor dit bedrag gebouwd zal kunnen wor-

den. Daarom werd vastgelegd dat er een ontbindende second opinion door een tweede bouwkosten-deskundig bureau gemaakt zou worden ter controle op eventuele dreigende kostenoverschrijdingen.

Helaas is voor de gewone geïnteresseerde burger op geen enkele wijze na te rekenen of die controle ook klopt omdat deze second opinion van Bureau Twijnsta en Gudde nauwelijks cijfers noemt, maar slechts in woorden stelt dat de eerste berekening klopt. Argument hierbij van verantwoordelijk wethouder Norder is dat de cijfers geheim moeten blijven omdat anders potentiële bouwgegadigden daar hun voordeel mee zouden kunnen doen. Controleren Wij, de burgers van Den Haag moeten er dus maar op vertrouwen dat de raadsleden, die de cijfers onder geheimhouding wel kennen, inderdaad kritisch met die gegevens omgaan. Controleren of zij dat ook werkelijk doen kunnen wij niet. Op 18 juli zag het College zich toch genoodzaakt ook naar het alternatief van de werkgroep Dooievaar te laten kijken. Wat bleek uit dat onderzoek, opgesteld in krap zes weken, door leden van de werkgroep Dooievaar samen

met architect Neutelings? De zalen van het Nederlands Danstheater en het Residentieorkest – 26 jaar geleden met een minimaal budget gebouwd en toen met veel enthousiasme en door talloze Hagenaars ook financieel gesteund, maar door de gemeentelijke dienst als afgeschreven oud vuil weggezet, zijn heel goed te renoveren. De akoestiek is helemaal niet zo slecht en met de nodige aanpassingen op hoog niveau te brengen. De zaal van het NDT, één van de eerste werken van architect Koolhaas, is uniek in de internationale danswereld. Maar dat was niet de gewenste uitkomst van het college van B&W. Dus werd met vereende krachten, door een volstrekt onnodige vergroting van het programma van eisen voor het Koninklijk Conservatorium en met veel geheimhouding over cijfers beredeneerd, bij de Raad neergelegd, dat het alternatief duurder was dan het nieuwbouwplan en derhalve kon worden afgeserveerd. Standvastigheid Afgelopen donderdag 31 oktober was, zoals het college van B&W hoopt, de definitieve raadsvergadering over de bouw van het Spuiforum, al stond het op de agenda als de vaststelling van het

Inge Vianen zet het verzet voort. > Foto: PR

bestemmingsplan Spuikwartier. Weer dat urenlange gepraat over standvastigheid die zo nodig is, de 7 jaar dat men er al mee bezig is, de minstens een meter hoge stapel papier met honderden detailvragen die men had gesteld en doorgeworsteld. En toen kwam op een vraag van één van de leden van de oppositie wethouder Norder ineens met een mededeling over wat door insiders al weken gemompeld werd. Er was niet eerder met de eigenaar van hotel Mercure onderhandeld. Echter, de grond ter plaatse van de ‘malle trappen’ waaronder vergaderzalen van het hotel liggen is onmisbaar voor de nieuwbouw van het Spuiforum. Hotel Mercure stelt dat het 70 meter hoge Spuiforum zijn toplocatie dusdanig in waarde en bruikbaarheid zal doen afnemen dat de gemeente tijdens de bouw schadeloosstelling zal moeten betalen en eventueel tot onteigening moet overgaan. Maar over de kosten daarvan kon Norder natuurlijk weer geen mededeling doen. De 24 raadsleden hoorden het aan en gingen er niet op in. Op dat moment werd volstrekt duidelijk dat er vele miljoenen bij de kosten van het Spuiforum moeten worden opgeteld. Eveneens dat het alternatief

rogantie van de macht. Het is logisch dat hij als voorzitter van het college opkomt voor een wethouder. Maar hij moet ook een verbinding met de stad leggen in zo’n zaak”. Ingrid Gyömörei van de SP, die doorgaans een linkse steunpilaar van Van Aartsen is, vermoedt dat de burgemeester niet wil ingaan op het ontbreken van draagvlak omdat hij anders een platform zou geven aan de oppositiepartijen. “Hij zet bewust alle kaarten op Den Haag als internationale stad waarin een Spuiforum nodig is”, aldus Ingrid Gyömörei. Het PvdA-raadslid Jos de Jong wrong zich donderdag niet in bochten toen het ging over het ontbrekende draagvlak. Hij constateerde: “Het is niet gelukt voldoende draagvlak te creëren en daar ben ik nog steeds ongerust over. Dat moeten we ons aanrekenen”.

van Dooievaar alleen al hierom dus miljoenen goedkoper is. Bovendien is bekend dat in die opzet Hotel Mercure een zonnig buitenterras wil inrichten waardoor een levendig Spuiplan eindelijk kansen krijgt. Deze niet voorziene miljoenen zo maar even ten laste brengen van de algemene middelen is een aanslag op de budgetten voor allerlei andere zaken. Schoolbusjes voor gehandicapte kinderen zodat zij naar school kunnen, zorg voor ouderen, zodat zij thuis kunnen blijven wonen, bemiddeling bij het krijgen van een baan voor werklozen. Algemene middelen die de komende jaren zonder meer hard nodig zullen zijn voor al de nieuwe taken die door decentralisatie van rijkstaken naar de gemeenten gaan. Het is onbegrijpelijk dat alle 24 raadsleden, die het college steunen, dit zonder verder commentaar lieten passeren. De motie van wantrouwen tegen wethouder Norder was dus volstrekt terecht en eigenlijk mede gericht tegen die 24 collega’s. Ik volgde de raadsvergadering op de tv en had als oudraadslid een gevoel van plaatsvervangende schaamte. Hanneke Gelderblom-Lankhout was voor D66 lange tijd lid van de Haagse gemeenteraad en tot 1999 lid van de Eerste Kamer

9

economie<


Staatsloterij stapt in amateurvoetbal Het amateurvoetbal in Nederland heeft er een sponsor van formaat bij, de Staatsloterij. De Haagse onderneming heeft een bijzondere reden voor de bijzondere stap. Directeur Frans van Steenis: “Mijn oude vader zei het al, onder de douche in de kleedkamer zijn we allemaal gelijk”. Door Pieter de Leeuw

Van Steenis, sinds 2,5 jaar algemeen directeur, geboren en getogen Hagenaar en al een leven lang lid van voetbalvereniging Quick (‘een hele nette club, inderdaad’), heeft er geen moeite mee om in het verloop van een voetbalwedstrijd de grotere levenswaarden te ontdekken. “Het verdedigen en aanvallen, het incasseringsvermogen, pech en geluk”. Hij kan nog een hele reeks eigenaardigheden in een voetbalwedstrijd opnoemen, die volgens de directeur zo over kunnen worden gezet naar de grillen van het dagelijks leven waar iedereen die wel of niet een staatslot koopt, nu eenmaal mee te maken krijgt. En daar gaat het om. Van Steenis wil niets minder dan dat een staatslot een warm gevoel gaat verspreiden. Niet alleen omdat de koper die door van Steenis onveranderlijk wordt aangeduid als ‘de speler’ warm wordt bij het vooruitzicht de jackpot binnen te hengelen, maar omdat hij weet dat de aanschaf van het staatslot deels ten goede komt aan de eigen voetbalvereniging. Of nog beter, dat de speler weet dat achter het papiertje dat hem levenslang geluk of een korte frustratie zal bezorgen, een groep mensen schuil gaat die de grootste sport van Nederland een warm hart toedragen. Van Steenis is een bevlogen man die niet vergeet waar het allemaal om te doen is. “Aan het einde van de rit ben ik maar een eenvoudige lootjesverkoper”. Maar dat wil niet zeggen dat hij onderweg naar dat doel de mensen niet een zeker gevoel van saamhorigheid mag geven of nou ja, een groot woord natuurlijk, maar toch, geluk. Dat warme gevoel miste hij bij zijn aantreden in 2011. Wat ook weer niet zo vreemd is als de enige aandeelhouder

Algemeen directeur Staatsloterij Frans van Steenis (zittend in het midden).> Foto: Staatsloterij

het Ministerie van Financiën is en het eerste waar de man in de straat of de man op het voetbalveld aan denkt als hij de Staatsloterij hoort, zijn eigen portemonnee of de staatskas is. Toch sponsort de Staatsloterij al 15 jaar de KNVB en het het Nederlands elftal. Van Steenis: “Persoonlijk heb ik niet zo veel met die jochies in die Maserati’s, maar topsport is nu eenmaal het grote en lichtende voorbeeld van de breedtesport”. Regelmatig wordt de sponsoring nu ingezet voor goede doelen als Kika en Stichting de Opkikker. Met een vies

gezicht: “Nee, joh, dat gaan we allemaal niet aan de grote klok hangen”. Geweld Maar hoe zit het met het geweld op de amateurvelden. Is hij niet bevreesd dat alle goede bedoelingen ten spijt, de reputatie van het amateurvoetbal alsmaar killer zal worden als gevolg van de steeds snellere opeenvolging van geweldsincidenten en deze smet aan het Staatslot zal blijven kleven. Van Steenis: “Onlangs eindigde een voetbalwedstrijd in Wassenaar nog in een vechtpartij,

ja, in Wassenaar, ze begonnen op het veld en gingen daarna door in de kleedkamer, maar je kunt het plezier van meer dan 1 miljoen mensen niet afstrepen tegen dit soort excessen, hoe afschuwelijk ze ook zijn”. Over de precieze invulling van de sponsoring zal over een paar maanden duidelijkheid worden gegeven. “Daarbij sluit ik niet uit dat wij op termijn de sponsoring van Oranje los zullen laten”. Het huidige sponsorcontract loopt voorlopig door tot 2018. Afgesproken is de hoogte van de sponsorgelden onder de pet te houden. “Maar

het is een stuk meer dan een miljoen per jaar”. Van Steenis: “6 van de 10 jongens onder de 10 jaar zijn lid van een voetbalvereniging. Als Staatsloterij mogen wij niet rechtstreeks met die kinderen communiceren, dat zullen we dus ook niet doen, maar als wij als onderneming een bijdrage kunnen leveren, hoe bescheiden die bijdrage ook mag zijn, aan het sterker maken en het zelfstandiger maken en nou ja vooruit, aan het gelukkiger maken van die kinderen, dan zullen we dat zeker niet laten”, aldus ‘de lootjesverkoper’.

Zee trekt meer buitenlandse bedrijven Steeds meer buitenlandse bedrijven openen hun eerste vestiging op het Europese vasteland in Den Haag. Nu al wonen er ruim 50.000 expats in de stad. Motor achter deze groei is de Westholland Foreign Investment Agency. De directeur: “Den Haag is gewoon geweldig”. Om allerlei redenen kan Den Haag voor internationale ondernemingen een aantrekkelijke stad worden genoemd, maar wat volgens Westholland-directeur Marleen Zuijderhoudt echt als uniek en onderscheidend wordt gezien en waar de Aziaten en de Amerikanen maar niet over uitgepraat raken, dat is de zee. “Welke andere stad heeft dat nu?” In 2011 en 2012 kwamen in totaal 80 buitenlandse bedrijven naar de regio. Westholland is het bureau dat met geld van onder meer de gemeentes Den Haag, Delft en Leiden zich inspant om buitenlandse ondernemers hiernaartoe te krijgen. Daarbij neemt Den Haag de meest vooraanstaande plaats in. Gemeentegrenzen worden echter makkelijk overschreden. Zuijderhoudt geeft een voorbeeld: “Huawei is een IT-onderneming uit China

die al geruime tijd In Den Haag een klein kantoor had. Mede door de inspanningen van onze wethouder Henk Kool (‘zo jammer dat die weggaat, oh, wat is dat jammer’) is er besloten om hier een kantoor te openen waar 350 Chinezen aan het werk zullen gaan en dan zul je net zien dat ze uiteindelijk voor Voorburg kiezen”. Na een adempauze: “Helemaal niet erg natuurlijk”. Belang De aanwezigheid van buitenlandse ondernemingen is belangrijk voor de economie. Een paar landelijke cijfers illustreren het belang. 15 % van alle banen komt van bedrijven uit het buitenland. Samen zijn deze goed voor 34% van de totale omzet die in Nederland wordt gemaakt. Niet onbelangrijk, de salarissen liggen er gemiddeld 10% hoger. Niet zo vreemd dus dat Westholland op alle mogelijke manieren probeert om de verre ondernemer te verleiden een voorpost te openen met uitzicht op de Haagse kust. Maar hoe doe je dat? Zuijderhoudt gaat er eens goed voor zitten. “Drie redenen zijn er waarom een onderneming voor een bepaalde locatie kiest. In

150 gezinnen die in de stad komen wonen.

De rol van wethouder Kool (links) mag niet worden onderschat. > Foto: Westholland Foreign Investment Agency

willekeurige volgorde zijn dat de beschikbaarheid van personeel, de bereikbaarheid en dan niet alleen in de logistieke betekenis, maar evenzeer de bereikbaarheid van de afzetmarkt en wat kost het. Nu, we zien dat Den Haag op alle drie de gebieden sterk

scoort”. En dan komt daar dus de nabijheid van de zee nog eens bij. Want als een bedrijf, zoals Techmahindra onlangs heeft gedaan, eenmaal de beslissing heeft genomen om zich in Den Haag te vestigen zijn er in het geval van de telecomgigant uit India,

Criterium “Gelukkig hebben we in Den Haag maar liefst 19 internationale scholen en zijn er met de gemeente goede afspraken gemaakt over een vlotte afhandeling van de formaliteiten waarmee expats te maken krijgen”. Behalve het onderhouden van de contacten met de bedrijven die denken aan internationale uitbreiding, wordt er goed in de gaten gehouden hoe het gaat met de bedrijven die hier van start zijn gegaan, doorgaans bescheiden. Zuijderveldt: “Een criterium dat wij hanteren is de verwachting dat na drie jaar er minimaal vijf personeelsleden in dienst moeten zijn, brievenbusfirma’s zijn natuurlijk uit den boze”. Ook dit jaar zijn er weer volop buitenlandse ondernemingen in Den Haag neergestreken. De rol van wethouder Kool kan volgens de directeur bepaald niet worden onderschat. ‘Hij heeft ontzettend veel kennis van zaken en weet wat er van hem verwacht wordt”. Maar ook zonder de scheidende wethouder heeft Den Haag genoeg in de aanbieding voor de internationale ondernemer, al was het maar de zee.

10>interview Vilan

Meer lust

Interessant nieuws uit de wereld van de medische voorzieningen. Er komt een pil aan waardoor vrouwen meer lustgevoelens krijgen. Een soort viagra. Alleen dan duizend keer sterker. Het middel zit inmiddels in de laatste testfase. Daarna verwachten de fabrikanten en de apotheken mil-jar-den winst te maken. Wie wil zo’n pil? Ik lees dat één op de vijf vrouwen gebrek heeft aan lustgevoelens in de relatie. Ze zou wel willen dat ze wilde, vooral omdat haar man zo wil. Maar ze wil nu eenmaal niet. Dus dan is een pilletje van de dokter een uitkomst. Dan zie ik deze Annie en Henk al saampjes naar de apotheek gaan. Annie met twijfels, Henk vol verwachting. Daarna gaan ze naar huis en meteen door naar de slaapkamer, waar Annie niet wil zeggen dat ze het dan maar meteen gehad hebben. De pil komt de belofte na. Na een halve nacht woest de lusten botvieren is de pil uitgewerkt. Hoe voelt Annie zich daarna? En hoe wordt Henk wakker met het inzicht dat er dus zware medicijnen voor nodig zijn om seks met hem te hebben? Bijna zou je zeggen, dat het aan de relatie ligt. Of dat vier op de vijf mannen last heeft van te veel lustgevoelens. Misschien zou een pilletje ook hier uitkomst kunnen bieden. Maar mannen zijn meestal minder pillenslikkerig dan vrouwen, dus daar kun je de winst niet halen. Bij vrouwen wel en zo komen de pillen in de wereld. En toch verheug ik me op de komst van deze pil, zij het alleen op langere termijn. Eerst zal er een tijdperk aanbreken van nieuwe sensaties. Diepgravende interviews en hulpprogramma’s op de televisie, ik ga het allemaal volgen. Na een jaartje zullen we er in Nederland op uitgekeken zijn. En dan ontstaat het inzicht, waar ik met ongeduld op heb zitten wachten. Het inzicht dat het ons gaat om de combinatie van liefde en lust. Soms is er een beetje meer van het één, soms heb je meer van het ander. De balans is zeldzaam en nergens te koop. Dus, laat komen die pil en liever vandaag dan morgen. Er breken spannende tijden aan, want we gaan diep vallen in de platvloersheid. Daarna komt het goed. Romantiek, liefde, kussen met vioolmuziek, soulmates die voorbestemd zijn elkaar te ontmoeten, het toeval en de onmaakbaarheid daarvan, het is een kwestie van tijd voordat het weer mag. Even doorzetten, dat is het enige. Vilan van de Loo


Joke van Leeuwen, winnares AKO-literatuurprijs

‘Er leeft vaak het idee dat dingen steeds beter worden, maar is dat ook zo?

Is de AKO-literatuurprijs dit jaar nu gewonnen door een Nederlandse of door een Vlaamse? Joke van Leeuwen (1952) kwam even terug naar haar geboortestad Den Haag om de prijs in ontvangst te nemen. Ze won die met haar roman ‘Feest van het begin’. Ook met haar jeugdboeken viel ze al regelmatig in de prijzen. Voor haar gehele œuvre ontving ze een jaar geleden de Constantijn Huygensprijs. Ze stond enkele jaren op het podium als cabaretière, nadat ze het Camerettenfestival had gewonnen. Ze is ook opgeleid als kunstenares en historica.

Door Thijs Kramer Twee dagen na de feestelijke avond waarop in het museum Beelden aan Zee haar roman werd gekozen als beste boek van het jaar, is ze alweer gewoon aan het werk. Ze geeft een gastcursus creatief schrijven aan de Universiteit van Leiden. Na afloop rijdt ze terug naar Antwerpen waar ze het grootste deel van haar leven woont. Van Leeuwen: “Ik kreeg net een mailtje van een oud student van mijn vader, die hoogleraar theologie was. Hij feliciteerde me en schreef dat ik mijn talent vast van mijn vader heb geërfd, omdat zijn colleges altijd heel beeldend en verhalend waren. Toen we nog in Den Haag woonden was mijn vader jeugdpredikant. Er zijn nog foto’s uit die tijd, vlak na de oorlog. De kerk was bomvol, er zaten zeker duizend jongeren bij elkaar. Heel indrukwekkend. Toen mijn vader in Brussel hoogleraar werd zijn we verhuisd. Ik was dertien. Ik heb dus een Protestantse achtergrond, maar ben allerminst rigide opgevoed. Zeker in die tijd, zo eind jaren 60, waren de verschillen tussen Nederland en België nog groot. In Brussel heerste echt een andere cultuur dan in Nederland. Het taalgebruik was anders. Ik heb op Vlaamse scholen gezeten en ben ermee vertrouwd geraakt, maar Vlaanderen is veel minder dichtbij dan men vaak veronderstelt. Men denkt te gemakkelijk dat alles hetzelfde is. Nederlanders die nu naar

België verhuizen moeten nog steeds veel leren. Dat ik als Nederlandse in België ben opgegroeid heeft mijn kijk op de wereld zeker veranderd. Wat tot dan toe vanzelfsprekend voor me was, bleek dat opeens niet meer te zijn. Die verschuiving in perspectief heeft me zeker gevormd in mijn leven en in mijn schrijverschap. Ik heb de neiging om dingen ter bekijken vanuit een ander perfectief. Ongeacht of ik nu voor kinderen of volwassenen schrijf. Die relativiteit, het besef dat alles er anders uitziet als je het vanuit een andere hoek beziet, dat is wel

‘Ik heb op Vlaamse scholen gezeten en ben ermee vertrouwd geraakt, maar Vlaanderen is veel minder dichtbij dan men vaak veronderstelt’

een leitmotiv in mijn werk. Ik denk dat ik nooit in het midden sta. Mijn verhuizing vanuit Nederland naar België, op een gevoelige leeftijd, is daarop van invloed geweest”. Jeugdboeken In de Albert Verwey-lezing die Van Leeuwen onlangs in Leiden hield, legt ze uit hoe ze In haar jeugdboeken als het ware van onderen de werkelijkheid beziet. Als cabaretière becommentarieert ze de wereld als vanaf de zijlijn. Hoe zit dat met haar romans? Hoe kiest ze daarin voor een afwijkend perspectief? Van Leeuwen: “Dat is voor ieder boek weer anders, maar bijvoorbeeld door het perspectief van een meisje of vrouw te kiezen, krijg je al een ander perspectief. In mijn laatste boek, ‘Feest van het begin’ is dat bepalend, want de positie van vrouwen was in die tijd verre van gelijk aan die van de mannen”. De roman is gesitueerd in Parijs ten tijde van de Franse Revolutie. De lotgevallen van verschillende, ogenschijnlijk willekeurige personages worden beschreven. Eén van hen is het weesmeisje Catho. Zij verlaat het tehuis waar ze door nonnen is opgevoed en moet zich zien te redden in de tumultueuze straten van Parijs. Van Leeuwen: “Wat me intrigeerde tijdens het onderzoek naar de omstandigheden van de Franse Revolutie, was de positie van de vrouwen in die tijd. In de eerste jaren ging de positie van vrouwen enorm vooruit,

>Foto: Piet Gispen

maar dat werd binnen de revolutie al teruggedraaid. Ik schrijf ook over het beeld van de vrouw in die tijd. Dat ze gehoorzaam moest zijn en bescheiden. Ook de Verlichtingsfilosoof Rousseau schreef dat je nooit in zee moet gaan met een vrouw die schrijft. Dat kan alleen maar verkeerd gaan, vond hij. Die gelijkheid van de vrouwen, was dus maar tijdelijk. De mars van vrouwen naar Versailles om de koning naar Parijs te halen waarmee het boek opent, is historisch. Ze hadden het idee dat als de koning maar naar Parijs zou komen, hij hun problemen zou zien en zou zorgen dat alles goed kwam”. Aan het schrijven van het boek is grondig onderzoek vooraf gegaan. Maar Van Leeuwen heeft alle historische namen, plaatsen en feiten achterwege gelaten. We herkennen Parijs en Versailles en Lodewijk XVI. De hooggestemde idealen van de Verlichting komen tot ons zoals die door eenvoudige mensen werden begrepen uit pamfletten en verhitte discussies in de koffiehuizen. Wat daardoor sterk naar voren komt in het boek is het sentiment van de periode: de hoop dat alles anders en beter zou worden, maar ook de verwarring die alom heerste. Van Leeuwen: “Ik heb alle namen weggelaten om voor de lezer de associaties fris te houden. Als je de Bastille noemt, heeft iedereen daar al direct

11

interview<


‘Het besef dat alles er anders uitziet als je het vanuit een andere hoek beziet, dat is wel een leitmotiv in mijn werk’

een beeld van in zijn hoofd. Ik hou juist van een zekere vrijheid van verbeelding. Ik mocht ook veel weglaten omdat ik een roman schreef en geen historisch verslag. Ik heb met dit boek niet specifiek een commentaar op de Franse Revolutie willen geven, maar wel iets over de hoop en verwachtingen die leven in overgangstijden. Er leeft vaak het idee dat dingen steeds beter worden, maar is dat ook zo? Daar gaat dit boek over. De essentie zit hem in de omslagen waarin alle personages van dit boek zitten”. Beul Aan enkele personages in de roman liggen historische figuren ten grondslag. Zo is er de beul Charles: muzikaal begaafd en wetenschappelijk onderlegd. Door zijn geboorte is hij echter veroordeeld tot zijn onaangename professie, die hem ook nog eens sociaal isoleert. Wie wil er nou bevriend zijn met een beul? Geheel in de geest van de Verlichting krijgt hij de opdracht om de uitvoering van de doodstraf te moderniseren. Een snelle en pijnloze voltrekking daarvan is niet langer uitsluitend aan adellijke misdadigers voorbehouden. Na de revolutie hebben ook misdadigers van lage afkomst recht op onthoofding. Charles zet zich dus aan de opdracht om een deugdelijke valbijl

te ontwikkelen. Er waren namelijk nogal wat hoofden af te hakken. Hij betrekt zijn vriend die pianobouwer is bij het ontwerpen van dit toestel. Van Leeuwen: “Charles heb ik gebaseerd op de dagboeken van de beul Charles-Henry Sanson. En het is ook historisch dat een pianobouwer de eerste valbijl heeft gebouwd. Dat gegeven intrigeerde me. Dat een muzikant zich daarmee bezig hield. Was dat voor het geld of vanwege een vriendschap? Er kwamen allemaal vragen bij me op. De gedachte achter de revolutie was om iedereen gelijk te maken. Ook in de dood. Speelde dat een rol bij deze pianobouwer? Men trok indertijd de doodstraf niet in twijfel, maar men wilde hem wel humaner maken. De pianobouwer denkt dat hij in een nieuwe en betere tijd leeft. Hij wil vooruit, hij bouwt moderne fortepiano’s in plaats van ouderwetse klavecimbels. Tegen zijn zin raakt hij betrokken bij de ontwikkeling van deze valbijl. Wellicht ging hij geloven dat hij inderdaad met iets goeds bezig was”. De vrijheid die de revolutie brengt, heeft bij Van Leeuwen een wrange bijsmaak. De rijke dame die haar knecht als gelijke gaat behandelen, wordt door hem haar huis uitgewerkt. Vrijheid betekent ook dat iedereen wordt gedwongen om partij te kiezen. Wie niet voor de revolutie is, wordt als vijand be-

handeld. De personages in ‘Feest van het begin’ leven grotendeels als vreemden langs elkaar heen. Maar gaandeweg zijn er overlappingen en ontmoetingen. Op de één of andere manier hebben ze allemaal met elkaar te maken. Van Leeuwen gaat daarin geraffineerd te werk. De lezer weet dat twee mensen elkaar net zijn misgelopen en hoopt steeds sterker dat Catho de enige vrouw terugvindt die haar kent. De non die haar heeft leren lezen. Gebeurt dat ook? Van Leeuwen: ‘‘Veel dingen die in het boek hoopvol beginnen, slaan om in hun tegendeel en eindigen negatief. Misschien is dat wrang. Maar ik laat altijd de mogelijkheid open dat er toch iets goeds gebeurt”. Springerig De titel van de Albert Verwey-lezing luidde: Voor en na de vanzelfsprekendheid. Dat spreekt wellicht niet gelijk tot ieders verbeelding, maar Van Leeuwen licht het toe met een kleine anekdote. In Sri Lanka kreeg ze eens een kopje thee met een klontje suiker aangeboden. Ze wekte hilariteit toen ze het suikerklontje in de thee liet vallen. Dat vond men in Sri Lanka heel vreemd. Daar drinkt men thee met suiker door afwisselend een slokje en een knabbeltje van de suiker te nemen. Van Leeuwen: “Sommige zaken die je vanzelfsprekend vindt, zijn

dat blijkbaar alleen op bepaalde plaatsen. Het hangt dus van je perspectief af, wat je vanzelfsprekend vindt. Dat besef staat centraal in mijn kunstenaarschap. Dat is geen weloverwogen keuze, maar ontstaat associatief. Sommige thema’s komen veel in mijn werk terug. Kennelijk hebben die veel met mij te maken. Wat er in mijn hoofd zit voordat ik aan een boek begin, is een basisidee. En een weg die ik zie, maar ik weet nog niet waarheen. Ik moet een soort vrijheid creëren om in mijn hoofd sprongen en associaties te maken. Toelaten dat er verrassingen in mijn hoofd gebeuren. Ik moet me concentreren op datgene wat ik wil of zoek. Dat is de manier waarop mijn boeken ontstaan. Ik verbaas me soms als ik kantoortuinen zie. Hoe kunnen die mensen daar goed werken met al dat lawaai en die onrust om hen heen? Ik hou enorm van rustig geconcentreerd zitten werken en dan de dingen laten gebeuren. Daarom maak ik ook geen schema’s. Toen ik nog alleen voor kinderen schreef, dacht ik dat deze manier van werken uitsluitend bij kinderboeken hoorde. Maar sinds ik romans schrijf, heb ik gemerkt dat het niet zoveel uitmaakt. Het verschil tussen beide genres is dat je bij de één vanuit het perspectief van een kind schrijft en bij de ander dat je op het niveau van een volwas-

sene zit. Een kinderboek kun je ook als volwassene wel lezen, maar andersom niet”. Binnenproces “Ik ben geen schrijver die zich bij het schrijven in het proces laat begeleiden. Een boek laat ik tijdens het schrijven aan niemand lezen. Dat is toch mijn eigen binnenproces. Bij het schrijven van cabaretteksten, moet je veel meer uitproberen wat werkt en wat niet. In mijn vorige roman zaten nog veel illustraties. In ‘Feest van het begin’ maar één. Er bestaat nog het vooroordeel dat als er illustraties in een boek staan, het dus voor kinderen is. Dat is onzin. Mijn schilderwerk ervaar ik als een welkom tegenwicht tegenover het schrijven. Dan ben ik niet met woorden maar met kleur en vorm bezig. Ook dan ben ik, net als tijdens het schrijven, geconcentreerd aan het zoeken. Ook in het schilderen kan ik helemaal opgaan en de tijd vergeten. Heerlijk vind ik dat. Cabaretprogramma’s maak ik de laatste jaren niet meer. Of dat er nog van komt? De cabaretwereld is inmiddels erg veranderd, daar ben ik wel een beetje uit geraakt. Ik sta nog wel met enige regelmaat op het podium. Soms treed ik op tijdens poëzieavonden, of op literaire bijeenkomsten. Soms neigt het ook naar het cabareteske. Die verschillende vormen laten zich natuurlijk goed mengen. Ze hebben ook veel met elkaar te maken”.

12>zeeheldenkwartier


Biologische markt Prins Hendrikplein:

‘Ik weet zeker dat dit heel g komst van de Pie-Man, die niet op de markt in het centrum staat, waarderen de dames.

Met een keur aan biologische producten is de donderdagse markt op het Prins Hendrikplein een nieuw geliefd boodschapgebied. Afgezien van wat kritische reacties hier en daar, zijn de meeste mensen enthousiast.

Joint Even verderop, in de stand van de Pie-Man, schijnt de herfstzon fel naar binnen. “Gelukkig had ik bij het proefdraaien al gemerkt wat een zonnige plek ik heb, dus ik heb maar extra zware koeling meegenomen”, vertelt kraamman Matthijs van Wissen. Een jongen in legertenue met een flinke joint en een chique dame met zilveren oorbelletjes in laten hun ogen glijden over de hartige bladerdeegpasteitjes. “Hoe duur is de linzencurry pie?”, vraagt de dame. “Ze zijn allemaal vier euro mevrouw”, zegt Van Wissen, “maar als u er drie neemt, krijgt u ze voor een tientje”. De jongen loopt door, de vrouw stemt in en kiest nog een aardappelspinazie- en een feta spinazie-pie. Als ze weg is, fluistert Van Wissen: “Dat zou een man nou niet zo snel doen, die kijkt meestal alleen naar deze hoek”. Hij wijst op de vleesversies. Wij proberen een pie met lamsgehakt en met kipfilet in Thaise curry uit. Allebei lekker, met een lichte voorkeur voor de Thaise versie. Van Wissen, die de buurt al kent door

Door Annerieke Simeone

Het is vier uur en er heerst een gezellige sfeer op het Prins Hendrikplein. De wekelijkse biologische markt, nog geen maand oud, trekt veel bekijks. Mensen steken nieuwsgierig hun neus in de stands of zitten met hun tas vol etenswaar aan de rand van de fontein, die speciaal voor deze happening een keer per week wordt dichtgedraaid. Buurtbewoners Niesje (70) en Ilse (71) drinken een kopje thee aan één van de picknicktafels. De twee denken dat ze hier voortaan elke donderdag komen.“Wij zijn heel blij met deze markt”, verwoordt Niesje voor hen beiden. “Voorheen gingen we wel eens naar het Hofplein, maar ja, we worden wat ouder, dus dit is perfect. En wat ze hier niet hebben, kopen we bij EkoPlaza”. Een favoriete stand hebben de dames nog niet, maar de zure zult en bloedworst van de Hoenderspecialist vinden ze ‘erg lekker en ouderwets’. En ook de

> Foto: Jurriaan Brobbel


23&24 NOV 1&4 DEC RESERVEREN: T 070 345 09 96 of via: rabarber.net

DE THE ATE RSC HO OL VAN

DEN HAAG

Flavours of India | Restaurant Saffron Indian Food | Prins Hendrikstraat 32a | 2518 HT Den Haag | 070-3466188

DUURZAAM OVERNACHTEN IN H Een zeer toegankelijk, sfeervol en duurzaam theater in het aantrekkelijke DUURZAAM IN HET ZEEHELDENKWARTIER Zeeheldenkwartier met voorstellingen voor jongOVERNACHTEN en oud, Musicallessen, Danslessen, Yogalessen, Workshops en Dansfeesten en zeer geschikt om te huren voor Uitvoeringen (tot 150 personen), Verjaardagsfeesten (tot 250 personen), Jubilea en bijzondere Bijeenkomsten.

DUURZAAM DUURZAAM OVERNACHTEN OVERNACHTEN IN HET ZEEHELDENKWARTIER IN HET ZEEHELDENKW

Laan van Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag Trompstraat 342 +31 70-3114000 (nabij het Vredespaleis) www.zeeheldentheater.nl [email protected] info@zeeheldentheater www.hotelcourtgarden.nl 070-3992222 (Jan Erik Noske)

Laan van Meerdervoort 96 2517 AR Den Haag +31 70-3114000 Prins Hendrikplein 20 Prins Hendrikplein 20Prins Hendrikplein 20 Laan van Meerdervoort Laan 96van Meerdervoort 96 [email protected] 2517 AR Den Haag2517 AR Den Haag 2518 JC Den Haag 2518 JC Den Haag2518 JC Den Haag www.hotelcourtgarden.nl +31 70-3114000 +31 70-3114000 +31 70-3459200 +31 70-3459200 +31 70-3459200 [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] www.hotelcourtgarden.nl www.hotelcourtgarden.nl [email protected] www.hotelsebel.nl www.hotelsebel.nl www.hotelsebel.nl

13

Zeeheldenkwartier<


goed gaat lopen’ zijn deelname twee keer per jaar aan de Pure Markt in de Piet Heinstraat, is zeer tevreden met zijn plekje op het centrale plein in het Zeeheldenkwartier. “De sfeer is gemoedelijk, het publiek dat hier komt kiest voor kwaliteit, voor streekproducten. Geld speelt een minder belangrijke rol, anders zouden ze wel naar een andere markt of winkel gaan”. Superfood Ambachtelijk, vers en duurzaam, dat zijn de belangrijkste kernwoorden voor deze nieuwe markt. Toen de gemeente toestemming gaf voor het initiatief, meldden zich twintig deelnemers. Veel te veel. Er was maar plek voor zeven ondernemers. Daarom werd ook nog eens gekeken of men wel zelfproducerend was, dus niet alleen inkoper of verkoper, en of het assortiment streekproducten bevatte. Maar de toelatingseisen zijn niet voor iedereen duidelijk. Bianca Baars van de Italiaanse traiteurzaak Olivia’s vindt de voorwaarden voor deelname aan deze biologische markt diffuus. “De gemeente kiest zelf maar wat uit. Het Vlaamsch Broodhuys had interesse, maar waar is-ie? En in Amsterdam zit een biologische gespecialiseerde notenkraam, wat doet de Notenko-

ning hier dan? Zijn die noten wel daadwerkelijk ambachtelijk of biologisch? Ik weet het niet.” Als we het verderop vragen, reageert het meisje achter de stand van de Notenkoning als door een wesp gestoken. “Dat zijn we wel hoor, we hebben superfood en de meeste noten zijn ecologisch. En ik bak ze zelf ”. Ze zegt het in zo’n snel tempo, dat we er bijna zeker van zijn dat ze deze vraag al eerder heeft beantwoord vandaag. Afijn, duurzaam of niet, op de site van de Notenkoning laat burgemeester van Aartsen in ieder geval weten dat hij bij hen al sinds jaar en dag inkopen doet. Afgezien van het wel of niet hebben van een bio-assortiment zijn de enorme karren een nog grotere doorn in het oog van Baars. “Er zouden kleine kramen komen, zodat je dichter bij je bezoekers staat. Maar de gemeente is bang dat de haringen in de grond teveel schade brengen aan het plein. Nu staan er van die joekels van kramen, dan heb je toch niet echt het streeksfeertje”. Daarmee is Kees Toet van het gelijknamige visbedrijf het helemaal niet eens. Met trots presenteert hij zijn drie maanden oude kar. “Mooi is ie hè. En hij kan aan de zijkant worden

opgeklapt, om haring schoon te maken. Staan de mensen er met hun neus bovenop”. Toet, die op andere dagen in Loosduinen, Hazerswoude-Dorp en Oud-Rijswijk staat, heeft zijn assortiment voor het Zeeheldenkwartier enigszins aangepast. “Niet veel hoor, hooguit wat meer eigengemaakte producten zo-

‘De sfeer is gemoedelijk, het publiek dat hier komt kiest voor kwaliteit, voor streekproducten’

als paella, visrolletjes en peppesan, pittige makreelsalade”. Daarvan is ongeveer de helft biologisch. Toet is zichtbaar in zijn nopjes met zijn nieuwe standplaats. Hij vreest niet voor de officiële proeftijd van een

jaar. “Ik weet zeker dat dit heel goed gaat lopen”. Eendenborst Ook tevreden met zijn plek op de markt is kaasboer Willem Quaak van Klein Westland uit Uddel. “Als je ziet hoeveel beweging hier is, en hoeveel ik vandaag heb verkocht”. Quaak afficheert zich met een keur aan biologische kazen. Camembert, pecorino, ricotta, taleggio. Het water loopt je in de mond bij al die buitenlandse kaasjes. Maar voor Hagenaars blijft de boeren belegen toch favoriet, aldus de kaasverkoper. Misschien wel de mooiste kraam van het plein is die van hoenderspecialist Paul de Wit. Ook hij komt niet uit de regio, maar is wel helemaal duurzaam en zelfproducerend. Deze boer heeft ook een vaste schare klanten door de Pure Markt. Eveneens levert hij aan de biologische poelier Van Ammerlaan op de Aert van der Goesstraat. De Wits boerderij ligt in Sint Laureins aan de grens van Zeeuws-Vlaanderen. Daar wordt het vlees duurzaam gekweekt en gefokt in een natuurlijke omgeving.”Wij fixeren ons op oude rassen, de dieren hebben een hoge resistentie. Medicijnen krijgen ze niet”. Zijn stand ligt vol met Hoog-

lander steaks, Hollandse blauwbouten en soepkippen, hoenderworstjes en Calicuth-kalkoenrollade. Behalve de beesten zelf en de eieren kun je er ook confit en rillettes krijgen. We nemen een eendenborst mee. En proeven van de rilette. Heerlijk. De Wit legt zijn klanten graag uit wat het verschil is tussen een kip uit de supermarkt en zijn eigen kippen: “Een kip uit de C1000 komt niet uit Nederland, maar uit Brazilië of Thailand. Die stikt van de E-nummers en er wordt ook nog een percentage water ingespoten. Ik doe daar niet aan. Als u bij mij een potje lever openmaakt, moet u het binnen twee dagen opeten”. Geïnteresseerd luisteren de omstanders toe. “Doet u mijn maar een potje lever”, zegt een meneer. De Wit kijkt tevreden. Missie volbracht. Matthijs van Wissen is ook een kijkje komen nemen bij de Hoenderspecialist. Hij is bijna door zijn pies heen. “Het is een leuke markt”, concludeert hij. “Het enige wat we hier nog missen, is een broodzaak en een groenteboer. Maar daar is de gemeente geloof ik nog mee bezig”. In zijn ooghoek ziet hij een man staan bij zijn kraam. “Oh, ik ga weer”, zegt hij met een knipoog. “Even mijn laatste vlees pies verkopen”.


9 november in Den Haag! 16 november Barendrecht!

Thaise ontspanning

Vol energie de herfst in? In zo’n anderhalf uur wordt u bij Sawadee Massage van top tot teen behandeld terwijl je op een matras in lekker zittende kleding ligt. Naast de zeer effectieve Thaise yogamassage worden er ook Chi-Nei-Tsang massages, die werken op de organen in het buikgebied, klassieke (olie) massage, fysiotherapie en tal van andere heerlijke behandelingen en opleidingen voor wie zelf wil leren masseren aangeboden. Tot slot kunt u originele Boeddhabeeldjes, handgemaakte sieraden of andere Thaise producten bij ons kopen. Sawadee Massage bied naast de yogamassage ook yogalessen aan om even lekker tot rust te komen.

Bezoek 9 november onze Grevedag 100 Euro korting op Greve Mohawks 50 Euro korting op overige modellen Greve Specials & Maatparen va. € 499,- met gratis servicebeurt

Maak deze dag uw

Maatwerk Outtt

(t.w.v. € 145,-)

compleet met hulp van de maatwerkkleermaker van RS Sartoria

T (070) 345 45 62 E [email protected] W www.vanasperen.nl

Biologische wijnen Proefpakket 6 flessen wijn PER 12 FLESSSEn 1 FLES gRatiS 3x2 flessen VAn e 50,50

VooR

‘Traveling Tailor’ bij ons aanwezig

e 45,00

A Piet Heinstraat 93, 2518 CD Den Haag T +31 (0)70 - 36 33 100 E [email protected]

A Van Hogendorpstraat 16 C, 2242 KZ Wassenaar T +31 (0)70 - 51 18 530 E [email protected]

Van Asperen Piet Heinstraat 37 2518CB Den Haag

La Natura sicilia Inzolia 2012 Heerlijk geurige droge witte Siciliaanse wijn met fijn fruit.

e 7,65 La Natura Sicilia nero d’Avola 2011 Helderrode wijn met een fruitig en licht gekruid aroma.

e 8,30 Tenuta Giuliano 2011 Montepulciano d’Abruzzo Volrood van kleur, aromatisch van geur met nuances van kruiden.

e 9,30

Wijn online bestellen, dat kan bij jouwwijnvriend.nl | Gratis bezorging vanaf 12 flessen in Nederland. 0132491 Adv. Marius 130x90mm.indd 3

08-10-13 10:35

sawadee Massage&spa

ALTIJD IETS TE BELEVEN! ZEEHELDENMARKT IEDERE DONDERDAG VAN 11.00 TOT 19.00 UUR OP HET PRINS HENDRIKPLEIN. SINTERKLAAS INTOCHT EN SCHOENTJES ZETTEN ZATERDAG 16 NOVEMBER WINTER WONDERLAND WINDOWSHOPPING VANAF VRIJDAG 6 DECEMBER HOME MADE X-MAS MARKET VRIJDAG 20 T/M ZONDAG 22 DECEMBER STROOPTOCHT ZONDAG 22 DECEMBER

Piet Heinstraat 65, Den Haag T 06 24 73 99 81

www.sawadeemassage.nl

CIRCUS KRIBBE een kerstvertelling

Foto: Koos Breukel.

“CIRCUS KRIBBE IS EEN SUBLIEME VOORSTELLING, TEGELIJK ACTUEEL EN TIJDLOOS” ★★★★★

“FREEK CREËERT MET MEESTERHAND EEN KERSTVERHAAL” ★★★★★

Trouw

NRC

KONINKLIJKE SCHOUWBURG DINSDAG 12 NOV 2013 20.15 UUR Korte Voorhout 3 | 2511 CW | Den Haag | Tel: 070 356 53 06 | www.ks.nl Bestel kaarten bij de kassa o.v.v. van circus of kies prijstype circus op de bestelpagina van de voorstelling op www.ks.nl en ontvang € 5,- korting op kaartjes voor Circus Kribbe van Freek de Jonge!

Den Haag entraal

NIEUW IN DEN HAAG

Op de foto die bij mijn ouders op de kast staat schat ik mezelf een jaar of zeven. Ik kijk zo neutraal mogelijk op naar een oude gerimpelde acteur die vlak voor me staat. Hij speelt een monoloog van een oude man die een teruggetrokken leven leidt en enkel bezoek krijgt van het melkmeisje die de dagelijkse bestelling aflevert. Ik zat in een houten hokje aan de zijkant van het podium waar ik stil zat te wachten tot het moment waarop ik de melk mocht brengen. Ik was een minuut of vijf op, mocht toen ‘rattengif’ zeggen en ging weer af. Nou ja, ‘af’… Ik ging terug naar mijn hok waar ik de rest van de monoloog zou wachten tot het applaus. Als ik het zo opschrijf klinkt het cru maar ik vond het machtig. Dit was ergens eind jaren tachtig in het Paradijs in de Koninklijke Schouwburg. De kleine zaal, vol geschiedenis, op zolder. En nu ben ik daar zelf al enige jaren welkom als actrice van monologen. De Schouwburg was een van de eerste

© Arjen Born

FREEK DE JONGE

Iedere maand schrijft een acteur of actrice namens de Koninklijke Schouwburg over zijn of haar belevingen. Deze maand de Haagse theatermaakster Annemarie de Bruijn (1980) die in 2006 de solovoorstelling Lady M maakte. In 2008 bracht zij deze voorstelling in een succesvolle landelijke tournee en dit seizoen speelt ze de voorstelling in het Engels tijdens het The Hague Shakespeare festival.

theaters die mij in 2008 de kans gaf om mijn solo Lady M te tonen aan het publiek. Lady M gaat over een bijrol uit Shakespeare’s Macbeth. Ik kon me geen betere plek voorstellen om Shakespeare even flink tegen te spreken dan in deze zolderzaal. Sindsdien is er een hechte band ontstaan en speel ik vaak, en graag, in het Paradijs. Momenteel werken we hard aan de eerste editie van het The Hague Shakespeare Festival. Naast dat Lady M weer te zien zal zijn, maken we vanuit mijn gezelschap Het Vijfde Bedrijf ook The Impromptus; drie monologen en een video-installatie. Ze doorkruisen het hele pand, van het oude draaitoneel tot de foyers, de gangen, Wasserman en uiteraard het Paradijs. We draaien dus flink om die grote zaal heen, wie weet kom ik daar ooit ook nog eens terecht. Annemarie de Bruijn

AUTHENTIEK LIBANEES ETEN DAGELIJKS VERS BEREID IN

Eerensplein 16 | 070-383.37.62 / 06.168.444.15 | Iedere dag van 8.00 tot 20.00 uur

Voor ontbijt, lunch en diner Ook om mee te nemen Wij verzorgen catering Veel vegetarische gerechten

Kom kijken en proeven

Verse warme maaltijd € 7,50 Taboulé € 2,50 Humus € 2,50 Falafal € 3,00 Koffie of thee vanaf € 1,50 Libanees gevuld koekje € 1,00 Kies uit: walnoot, pistache of dadel

STET The English Theatre, Het Vijfde Bedrijf en de Koninklijke Schouwburg presenteren een spannende en inspirerende, maar iets anders dan gewoonlijke kijk op Shakespeare tijdens de eerste editie van The Hague Shakespeare Festival van dinsdag 19 november tot en met zondag 1 december 2013 in de Koninklijke Schouwburg. Kijk voor meer informatie op www.thsf.nl

SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES SPECIALE ACTIES

Alleen voor abonnees van Den Haag Centraal bij inlevering van deze advertentie. Gratis bij 2 warme maaltijden taboulé of humus.

Kerst: Gevulde kalkoen op Libanese wijze met rijst en zuidvruchten; per stuk € 32,50. Graag reserveren vóór 20 december.

Kijk op www.ks.nl voor tickets en meer informatie

15

cultuur<


Bijzonder luisterboek door twee broers Schneider

‘Bandoeng-Bandung van F. Springer, voorgelezen door zijn broer Eric Schneider’, zo luidt de eerste zin, aankondiging door Liesbeth Dolk, van het 4-CD luisterboek. Het luisterboek verschijnt twintig jaar na het verschijnen van het gelijknamige boek. Een bijzonder monument. Door Jill Stolk

Haags Historisch Museum, Korte Vijverberg 7, tot en met 5 januari 2014. www.haagshistorischmuseum.nl

Na de openingszin van Dolk legt voorlezer Eric Schneider de titel van het boek uit. Bandoeng met een oe verwijst met de oude, vooroorlogse spelling naar een stad op Java in het koloniale Nederlands-Indië. De nieuwe republikeinse spelling van het onafhankelijke Indonesië schrijft voor dat Bandung met een u geschreven wordt. In het verhaal van Springer ontmoeten de oude en de nieuwe wereld elkaar. Politicus Chris Regensberg is nog niet eens zo oud als hij door zijn partijgenoten aan de kant wordt gezet. Hem wordt dan ook een burgemeesterspost in het vooruitzicht gesteld. Regensberg is als elder statesman een persoonlijkheid die een handelsmissie naar Indonesië bijzonder cachet zal geven. Mr. dr. Regensberg, tot voor kort vooraanstaand lid van de Tweede Kamer, zal de reis opluisteren met een causerie, waarin hij herinneringen en een beetje propaganda voor de missie zal verwerken. Zijn vrouw Vera reist mee. Als voorlezer/verteller geeft Eric Schneider de personen in het verhaal een extra dimensie. De luisteraar beleeft mee hoe de uitgerangeerde Regensberg aan het relativeren slaat. Hij zelf krijgt tijdens de afscheidsreceptie een koninklijk lint met een kruis om de hals geknoopt. Zijn vrouw Vera wordt ‘warm op de wangen’ gekust. ‘Dat doet MP beter dan Judas zelf’, denkt Regensberg. Echt verraden voelt de ex-adviseur van de partijtop zich dan al niet meer, maar aan de stem van Eric Schneider horen we hoe schrijnend dit gebeuren eigenlijk is. Kostelijk is de beschrijving van de echtgenoten die met de handelsmissie meegaan ‘als de vrouw van’. ‘Regensberg, even alleen gelaten de groep observerend, stelde vast dat de dames er zonder uitzondering uitzagen als echtgenotes van geslaagde zakenlieden: perfecte reistenues, luxe handbagage, geraffineerd kap- en schminkwerk. Ook Vera zag er geweldig uit’. De verteller Schneider slaagt erin respectvol in zijn stembuigingen te blijven, geen spoortje spot verraadt hij; dat komt pas heel veel bladzijden later als er ‘kippen zonder kop’ in het geding blijken te zijn. In Indonesië wordt Regensberg geïnterviewd door de journalist Subrapto, een Indonesiër die Nederlands spreekt.

15.00 uur) een theaterprogramma aan haar wijdt dat simpelweg ‘Ella!’ heet. Denise vertelt het verhaal van de Queen of Jazz vanaf haar grimmige jeugd, de periode dat ze moeder- en dakloos werd, de avond dat ze op een amateurnacht in het befaamde Apollo Theatre in Harlem werd ontdekt, haar eerste hit ‘A Tisket a tasket’ met het orkest van Chick Webb tot en met die ongelooflijke carrière daarna. ‘Ella!’ staat hier voor het eerst, ik heb het nog niet gezien, maar zo’n programma kun je aan zangeres Denise Jannah overlaten. Ze heeft een natuurlijk gemak om haar publiek te benaderen, en een bijzondere gevoeligheid in haar voordracht. Ik herinner me haar cd met gezongen gedichten (Komrij onder anderen) waarbij ze me tot tranen wist te roeren. Ze wordt in haar Ella-program-

ma begeleid door Danny van Kessel (piano) en geregisseerd door Jörgen Tjon A Fong van theatergroep Urban Myth. Tweede ‘highlight’ deze week is het optreden van saxofonist Jasper Blom bij Prospero in Chizone (de Scheveningse Lourdeskerk) op 13 november. Hij komt met zijn jazzquartet waarmee hij zijn laatste cd, ‘Gravity’, opnam, met alleen eigen stukken: Jesse van Ruller gitaar, Martijn Vink drums, Frans van der Hoeven bas. Vier meesters van de hedendaagse jazz die nooit modieus meelopen, maar zich steeds weer energiek en met grote muzikaliteit in het avontuur storten. Elkaar uitdagend, maar vooral ook met oren voor elkaar. Derde hoogtepunt van de week is het The Hague Gypsy festival in de Regentenkamer op zaterdagavond 9 november. Natuurlijk niet alleen

L.M. Cordonnier, perspectieftekening Vredespaleis, 1907. >Foto: Collectie Carnegie Stichting

Den Haag rond 1900 in het Haags Historisch Museum Door Egbert van Faassen

De zolder van het Haags Historisch Museum contrasteert sterk met het ‘magazijn’ – een warenhuis – van meubelfabrikant Pander aan de Wagenstraat: “Eene reeks vertrekken, door electrisch licht helder beschenen”, aldus de woorden van de Haagse chroniqueur Johan Gram. Zowel meubelmakers Pander en Mutters als de aan de Stille Veerkade gevestigde aannemer Boersma hadden een mooie opdracht aan de bouw van het in 1913 opgeleverde Vredespaleis. Onder historische foto’s van de bedrijven is een deel te zien van een balustrade van de grote rechtszaal in het Vredespaleis, versierd met een fraai gesneden weegschaal. Het museum heeft het jubileum van het Vredespaleis aangegrepen om een kleine tentoonstelling in te richten, gewijd aan de stad rond 1900. Behalve het paleis aan de Carnegielaan, wordt aandacht besteed aan nieuwigheden als elektriciteit, telefonie, de ontwikkeling van paardentram naar elektrische tram en, opnieuw naar aanleiding van de vestiging van het Permanent Hof van Arbritage, het bezoek van hoogwaardigheidsbekleders uit alle windstreken aan Den Haag. Het is een wat rommelig geheel. Ingegeven door de wens om ook aandacht te besteden aan de enorme groei die de stad tegen het eind van de negentiende eeuw doormaakte, hinkt de tentoonstelling op twee gedachten. Maar er zijn interessante objecten te zien. Spectaculair is de grote ‘vredesvaas’ van plateelbakkerij Rozenburg, gemaakt naar aanleiding van de eerste internatio-

nale vredesconferentie, die in 1899 in Huis ten Bosch werd gehouden en die de aanzet vormde tot de bouw van het Vredespaleis. De pronkvaas vertoont de typische Colenbrander-decoraties in een wonderlijke combinatie met een realistisch gezicht op de Hofvijver. Enigszins verdekt opgesteld staat een model voor de hoge toren van het paleis. Het ontwerp van de Franse architect Cordonnier voorzag in vier grote torens, zoals te zien is op de in de tentoonstelling opgenomen aquarel van het winnende ontwerp. Tijdens de bouw werd het ontwerp door uitvoerend architect Van der Steur vereenvoudigd – het werden twee torens, een hoge links van de voorgevel en een kleine. Van de zeshonderd ingezonden ontwerpen zullen veel verloren zijn gegaan. Het voorstel van Berlage wordt hier getoond, zowel door een maquette als een perspectieftekening. Het zou een monumentaal geheel worden, gebouwd rond een hoge koepel, enigszins vergelijkbaar met het eerste, onuitgevoerde ontwerp voor het Gemeentemuseum. Dat een op de Nederlands renaissance geënt ontwerp de jury overtuigde en dat de locatie niet de voorkeur had van Berlage, die in 1907 een plan voor de uitbreiding van Den Haag tekende, daar zal nu niemand meer wakker van liggen. Maar indertijd was er flinke kritiek, die in deze tentoonstelling slechts wordt aangestipt. Heel aardig zijn de filmbeelden van de opening van het Vredespaleis. Geüniformeerde hoogwaardigheidsbekleders, van dichtbij gefilmd terwijl ze hun koets uitstappen – en buiten de hekken een flaneren-

de menigte, de dames in lange rokken en de heren gedekt met een strohoedje. Dagjesmensen Dat het druk kon zijn op straat, blijkt ook uit een zomerse foto uit 1915. Een grote groep dagjesmensen wacht op het Gevers Deynootplein op de tram. Of uit een schilderijtje van Floris Arntzenius, van wiens Haagse stadsgezichten een mooie tentoonstelling te maken zou zijn. Hier zien we de drukke Wagenbrug, smalle verbinding tussen het centrum en station Hollands Spoor. Een schilderij van Willem de Zwart toont het station zoals het er in 1891 bij lag – met een ruim plein, waarop een paardentram stilhoudt. Ondertussen laat ook Stroom aan de Hogewal achter zijn, zoals Johan Gram zou schrijven ‘ontzaglijke uitstallingsramen’ een kleine tentoonstelling zien, gewijd aan het Vredespaleis. Stroom geeft meer aandacht aan wat een voetnoot in de geschiedenis van het gebouw is geworden, het door architect De Bazel getekende plan voor een Wereldhoofdstad in Den Haag, nog door Berlage opgenomen in zijn stadsuitbreidingsplan. Het was een initiatief van de idealistische arts Pieter Eijkman en zijn secretaris Paul Horrix. Deze zijn fantasierijk geportretteerd op een grote houtskooltekening van Marjolein van der Meij. Niet zomaar aan voorbijlopen wanneer u zich langs de etalage haast.

Schneider geeft Subrapto een tongval die je op deze plaats in het luisterboek graag hoort. Een Indisch accent is het niet, maar er is iets overgenomen uit deze spreektrant waardoor je je als luisteraar makkelijk in deze figuur kunt verplaatsen. Een manier van praten die de luisteraar meeneemt naar ‘het land van herkomst.’ Het is trouwens tijdens dit interview dat Regensberg’s gedachten afdwalen. Subrapto heeft iets aangeraakt. Regensberg herinnert zich anecdotes uit zijn Japanse kamptijd. Regensberg en zijn vrouw Vera stappen uit de missie om Bandung te bekijken, plaatsen te vinden uit Regensberg’s jeugd. Ze logeren in Grand Hotel Savoy Homann. De prachtige omgeving, het hotel heeft een binnentuin met grote en kleine vogelkooien, klaterende fonteintjes, boogbruggetjes over ondiep, doorzichtig water waarin goudvissen heen en weer schieten, bevalt Regensberg maar matig. ‘Niet alles eruit halen, Vera, we blijven hier maar kort’, roept hij wanneer Vera koffersloten laat openspringen. Schneider laat de onrust in de stem van Regensberg horen. Ook de ergernissen van Regensberg worden door Schneider vertolkt. De elder statesman ergert zich aan de ouderwets Nederlands sprekende chauffeur die hem plaatsen uit het Bandung-tijdperk laat zien waar hij niet om gevraagd heeft. Hoe weet die chauffeur welke lagere school Chris heeft bezocht, waar hij kastie speelde, waar hij oefende voor de padvinderij? Jeugd De overgang van de koel observerende Regensberg naar de man die onherroepelijk teruggevoerd wordt naar zijn jeugd, naar het moment dat het mannenkamp waarin hij als jongen knijp zat de poort opent en de jongen Chris, Chrissie, zijn inlandse/Indonesische jeugdvriend uit Bandung in Bandoeng weer ontmoet. Alle emoties waar Springer naar toe werkt zijn terug te vinden in de stem van Schneider. Schneider ondersteunt de tekst van Springer op meerdere plaatsen. Wat duidelijk is voor de lezer kan voor de luisteraar net een missing link betekenen. Wanneer een slecht gehumeurde Regensberg in een dialoog met Vera zich laat ontvallen: ‘Je hoeft met mij geen medelijden te hebben,’voegt Schneider eraan toe: ‘zei hij’. Een luisteraar ziet immers geen aanhalingstekens. Hoeveel zorg en liefde omringen dit nieuwe, zo perfect afgeleverde monument! F. Springer ‘Bandoeng-Bandung’, 4CD-luisterboek voorgelezen door Eric Schneider, Luisterduur: 4 uur en 13 minuten Uitgeverij Rubinstein bv. Prijs: € 16,95.

jazz

Ella, Denise, Jasper en zigeunerjazz Het was zomer 1990 en het North Sea Jazz Festival zou in Den Haag een feestje geven voor zangeres Ella Fitzgerald. ‘Hearts and love for Ella’ heette het, de Statenhal was omgebouwd tot een soort super-ballroom. Tafeltjes, lampjes en palmen. Het halve kabinet van destijds was er. Wim Kok, Hedy d’Ancona, Van den Broek. Maar Ella niet. Ze was onverwacht ernstig ziek geworden in Hotel des Indes en zou opgenomen

moeten worden in het Bronovo-ziekenhuis. Jos Acket had in allerijl grote papieren harten laten maken waarop de gasten hun beste wensen voor de Grande Dame van de jazz konden schrijven. Ella kreeg ze mee naar huis. Zes jaar later zou ze sterven, na een hoop ellende: diabetes, geamputeerde benen. Ella wordt op zondag 10 november nog eens gefêteerd. Door zangeres Denise Jannah die dan in Theater aan het Spui (aanvang

jazz, veel etnisch getinte muziek uit de Balkan en Hongarije, maar ook de echo’s van Django. Met de Basilyformatie (ook vaak te horen in het Poolcafé aan het Noordeinde), met cymbalist Marius Preda, die – vergelijkbaar met pianist Peter Beets – een virtuoos is op z’n instrument, maar wel vier of vijf andere instrumenten aankan. En let daarbij op violist Noa Eyl, die ontwikkelt zich steeds meer tot een Grapelli-achtige swinger. Die middag is de Regentenkamer van 14.00 tot 18.00 uur vrij toegankelijk en er is ook een gypsy-markt. Nog trek in een ouderwets lekker saxgeluid? Drie mogelijkheden: Sjoerd Dijkhuizen in Studio 3 (8 november), of (10 november) café Hollandaise voor Frits Kaatee en Simon Rigter. Bert Jansma

16>cultuur


Barokfluitist Barthold Kuijken neemt afscheid

Eén met het instrument De afdeling oude muziek van het Koninklijk Conservatorium ziet deze maand een prominente docent vertrekken. Barthold Kuijken (1949), internationaal gevierd als bespeler van de barokfluit, ofwel traverso, gaat met pensioen. Hij geeft een afscheidsconcert, georganiseerd door de stichting Musica Antica, waarbij hij studenten dirigeert van het instituut waaraan hij sinds 1976 verbonden is. Daarvoor neemt hij een duik in de Franse barokmuziek. Door Aad van der Ven

Het begon met de blokfluit. Maar na enige tijd ontdekte hij de dwarsfluit. Die vormde met zijn verleidelijk glanzende uiterlijk, interessant ogende kleppen en stralende toon natuurlijk oneerlijke concurrentie voor de bedeesde blokfluit. Toch werd het voor Bart Kuijken uiteindelijk de traverso, ofwel de barokfluit, met andere woorden de directe voorloper van het huidige type dwarsfluit. Met zijn kale buitenkant niet zo ‘sexy’ misschien, maar wel een instrument als een integere kameraad met wie men op gedempte toon geheimen kan delen. “Het voelde meteen goed aan”, zegt de Vlaamse musicus. “Ik heb niet het gevoel dat ik dat instrument gekozen heb. Het heeft mij gekozen”. We zijn een halve eeuw later en blikken terug op de rijk gevulde carrière van een prominente muzikant, muziekwetenschapper en muziekdocent. Bovenal iemand die behoort tot

misschien teveel voorbeelden. Dat kan mensen besluiteloos maken of lui of allebei”.

degenen die de stormachtige ontwikkeling van de historisch georiënteerde muziekpraktijk van na de Tweede Wereldoorlog vorm hebben gegeven. Wat evenzeer geldt voor zijn oudere broers Sigiswald en Wieland trouwens, respectievelijk barokviolist en bespeler van de viola da gamba. De Kuijkens zijn dan ook een begrip in de wereld van de oude muziek. Bijna iedere liefhebber van Bach, Telemann, Vivaldi, Couperin et cetera bezit wel enkele lp’s of cd’s waarop hun spel te horen is, vaak in combinatie met de ruisende klavecimbelklank van de onlangs overleden barokgigant Gustav Leonhardt. Dirigent Barthold Kuijken neemt deze maand afscheid als docent aan het Koninklijk Conservatorium. Hij gaat met pensioen. Niet alleen hier, hetzelfde gebeurt in Brussel waar hij eveneens aan het conservatorium doceert. Hoewel hij graag lesgeeft, is hij niet somber gestemd over zijn vertrek. “Ik word vaak uitgenodigd, ook als dirigent. Vooral in de Verenigde Staten. Een paar keer per jaar zit ik in Indianapolis. Daar dirigeer ik binnenkort Bachs ‘Hohe Messe’. En los van dit alles, iets meer tijd voor mezelf zie ik wel als winst”. Zijn vertrek uit Den Haag veroorzaakt geen gapende leegte in het studentenbestand. Dit jaar heeft hij er vijf. Vorig jaar waren het er vier. En in topjaren waren het er wel eens zeven. De barokfluit is geen instrument waarop drommen jonge musici afkomen. En het wordt eerder

Barthold Kuijken. >Foto: PR

minder dan meer. “In Brussel zie ik hetzelfde”, zegt Kuijken. “Men is bang voor een onzekere toekomst. Maar talent komt altijd bovendrijven, is mijn ervaring. Veel vroegere studenten van mij spelen in prominente ensembles”. Als docent begon hij in 1976 aan het Koninklijk Conservatorium. Of er veel in de oude muziek is veranderd? “Veel van wat destijds een experiment was is nu vanzelfsprekend. Ik heb nog meegemaakt dat een conservatoriumdocent zei: barokviolen ko-

men er bij mij niet in. Er werd ook altijd moeilijk gedaan over afwijkende stemming, wel of geen vibrato enzovoort. Dat zijn nu bijna geen onderwerpen meer”. Zijn sommige dingen niet te vanzelfsprekend geworden? “Tot op zekere hoogte wel. Wij hadden geen voorbeelden. Er waren nog geen opnamen van vooraanstaande musici op ons terrein. Onze generatie moest alles zelf uitzoeken door zich te verdiepen in historische handboeken en oude speeltechnieken. Dat gold ook voor mij en mijn traverso. Nu zijn er

Beloond De Kuijkens en hun collega’s hebben in de jaren zeventig en tachtig alles zelf opgebouwd, maar ze zijn er dubbel en dwars voor beloond. “Het heeft onze generatie in de oude muziek enorm meegezeten. Er was een enorme belangstelling. Festivals, concoursen, concerten, het hield maar niet op. Ik ben daar heel dankbaar voor”. Hij treedt nog steeds af en toe met zijn broers op. “Wieland is de ernstigste. Ik ben misschien de strengste als het gaat om stijlzuiverheid. En Sigiswald is extraverter en assertiever. Hij heeft dan ook zelf een orkest opgericht, La Petite Bande. Dat zou niets voor mij zijn, al die administratie, die rompslomp. Daarvoor leef ik te graag”. Zijn instrument is nog steeds zijn grote muzikale liefde. “Terwijl je blaast, voel je dat de traverso heel dicht bij je stem staat. Je hebt voortdurend contact met je eigen resonantie. Ik zou een heel slechte organist zijn. Al die techniek die daarbij tussen mens en klank staat en die moet worden overwonnen, dat ligt me niet. Wie de traverso bespeelt, is één met zijn instrument”. ‘Franse suites à la Française’. Studenten afdeling oude muziek van het Koninklijk Conservatorium onder leiding van Barthold Kuijken. Muziek van Lully, Telemann, Rameau en Muffat. Donderdag 14 november, 20.15 uur, Lutherse Kerk. Meer informatie: www.koncon.nl & www.musantica.nl

Kennismaking met ‘De Vincent’

Eerste Haagse presentatie in Gem in het Gemeentemuseum. Met deze bruikleen, die niet alleen werk van de prijswinnaars omvat, maar ook van andere kunstenaars van nu, heeft het Gemeentemuseum een letterlijk onbetaalbare basis voor komende tentoonstellingen van de nieuwste kunst in huis. De terugblik op de prijswinnaars tot nu toe is een welkome update. Het is misschien geen toeval, dat de exposanten afkomstig zijn uit ooit in de Sovjet-Russische invloedssfeer liggende landen. Ze kenden hier niet werkzame invloeden, kwamen tot ongewone conclusies. Zo is de schilder Neo Rauch (1960) opgeleid aan de academie van Leipzig in de voormalige DDR, waar de Westerse problematisering van de schilderkunst niet aan de orde is geweest. De beeldhouwer Pawel Althamer (1967) en de schilder Wilhelm Sasnal (1972) zijn beiden Polen en Deimatus Narkevicius (1964) komt uit Litouwen. De laatste drukt ons met de neus op het Sovjet-tijdperk met een film die laat zien hoe eind jaren vijftig een energiecentrale uit de grond werd gestampt in de stad die Elektrénai zou heten en hoe die geschiedenis doorwerkt. Vertoond in een cabine die, bedoeld of niet, sterk naar rubber ruikt.

De Vincent Award wordt in het najaar van 2014 uitgereikt in het Gem. Daaraan voorafgaand een overzichtelijke tentoonstelling met de vijf vorige winnaars van de – in principe – tweejaarlijkse prijs voor hedendaagse kunst in Europa. Door Egbert van Faassen

De prijs werd in 2000 voor het eerst uitgereikt aan de Finse kunstenares Eija-Liisa Ahtila (1959) van wie een plagerige video-installatie wordt getoond. Op vijf monitors worden ongelijktijdig steeds korte scènes getoond, waarna het beeld enige tijd op rood, geel of groen gaat. Dat betekent, dat het geheel niet te zien is, behalve wanneer je steeds van plaats wisselt. Wat je dan ziet, zijn vrouwen in merkwaardige situaties. Eén tijgert over het asfalt. Een ander gooit de boekenkast omver, legt er een matras overheen en verklaart dat ze eigenlijk had verwacht zelf psychiater te worden. De ruimtelijke situaties waarin de dames zich bevinden, zijn uitgesproken desoriënterend. Loont het de moeite? Elk filmpje wordt afgesloten met de tekst ‘Give yourself a present, forgive yourself’. Ja, dus. Dat de als tweejaarlijks bedoelde ‘Vincent’ tot nu toe slechts vijf keer is uitgereikt, komt door een conflict tussen het Amsterdamse Stedelijk Museum en de Broere Foundation, die de prijs, waaraan een bedrag van vijftigduizend euro is verbonden, in het leven

Entitled (Brazil) 2006. The Monique Zajfen Collection. >Foto: PR.

heeft geroepen. Het museum krijgt een actuele collectie in bruikleen. In ruil daarvoor organiseert het de prijsuitreiking en wordt het werk van de genomineerden geëxposeerd. Die af-

spraak kon het Stedelijk niet nakomen. De collectie, genoemd naar Monique Zajfen, wier tentoonstellingen in de Antwerpse Galerie 121 de stichters inspireerden, is nu ondergebracht

Achterhoede Beeldhouwer Pawel Althamer kijkt geamuseerd naar het leven op straat of in het park. Een cirkel beeldschermen laat een kring van vrolijk hand in hand dansende, erg blote vrouwen en mannen zien. Het zijn zwervers. Zon-

der hun kleding niet als zodanig herkenbaar, maar de informatie wordt erbij gegeven. Wanneer de uiterlijke schijn wegvalt, is ieder een mens gelijk. In de opening van een ruw geboetseerd brons van een jongen met zijn hond is een houten tak gestoken; om te laten apporteren door een levende hond. Die beelden zijn vol beweging en humor. Verrassend genoeg is er van de inmiddels wereldberoemde schilder Neo Rauch ook een bronzen beeld te zien, ‘Achterhoede’ heet het. Een ironische verwijzing naar de ‘avant-garde’. In elke periode van de vorige eeuw tot ongeveer 1970 was er wel een voorhoede die de kunst vernieuwde, maar aan de academie in Leipzig ging dat voorbij. Het beeldje is een monster. Niet half paard en half mens als een klassieke centaur, maar een figuur met het achterlijf van een leeuw en gekleed in een colbert. Rauch’s schilderijen zijn net zo verbazend. Wilhelm Sasnal, bewust ‘stijlloos’, maar ik denk meer iemand die als een schilder denkt, is al in de eigen collectie. Zijn halfportret van zoontje Kacper, waarin de letter K in het gezicht als een soort kubistische compositie is geschilderd terwijl een zwierige vorm de borst overwoekert, toont hoe ver een schilder kan gaan. Presenting the Vincent. The Monique Zajfen Collection in Gem, Stadhouderslaan 43. Tot en met 19 januari. www.gem-online.nl

17

sport<


Een hoofdagent, ‘die bolle’ en een radslag

Nostalgie op noppen Zaterdag speelt een team van oud-ADO’ers in het Kyocera stadion een voorwedstrijd tegen de ex-profs van Cambuur. Het belooft een avond vol nostalgie en voetbalhumor te worden. Door Arnout Verzijl

Het zal een partijtje worden met een hoog ‘weet je nog’-gehalte. Zoals die ene pass tegen Feyenoord. Per zin komt er zeker tien meter bij, ‘van zo ver was ie precies op de stropdas gemikt’. Dat werk. Hoe later op de avond, hoe mooier het vroeger was. Eigenlijk een wonder dat de bonte verzameling oud ADO’ers nooit kampioen van Nederland is geworden. Op instigatie van Ruud Mansveld houdt ADO deze traditie in ere. Zonder besef van het verleden immers geen succesvol heden. Dus trekken iconen als Johnny en Edwin Grünholz, Albert van Oosten, Tommie van der Leegte, Leo Schellevis, Dennis Ilihohan, Jimmy Charite, Richard Knopper, Daniel Rijaard, Jan Paul Saeijs, Rick Hoogendorp en Yuri Cornelisse de kicksen uit het vet. Het is alweer ruim een jaar geleden dat de helden van toen een wedstrijd speelden. Nu gebeurt dat voor het eerst op het kunstgras van het Kyocera stadion. Een pilot. ADO heeft plannen om de nieuwe ondergrond in de aanloop naar een competitiewedstrijd vaker te benutten. We bellen Edwin Grünholz. De Heintje Davids van ADO. Speelde vier afzonderlijke fases bij de club. Gehijg aan de andere kant van de lijn. “Hallo”? ‘Edwin, Den Haag Centraal hier, we willen graag weten hoe fit je bent voor zaterdag’. “Ik loop net vier trappen op, dat kan je zeker wel horen. Dus wat denk je zelf?” Zaalvoetballer Grünholz is de beste zaalvoetballer die Nederland ooit gehad heeft en ooit zal hebben. Dat nieuwe kunstgras moet hem dus bevallen. “Mij maakt het niet uit hoor. Maar ik ga zeker proberen een paar ‘truukies’ te doen. Welke? Ja, ik ga die Mansveld niet alles voorkauwen. De druk ligt bij hem, hij moet het organiseren”. Een bulderende lach. “Nog meer vragen?” Jawel, maar we bellen eerst met Yuri Cornelisse. De vleugelaanvaller speelde tussen 2007 en 2010 drie seizoenen in het geelgroen. “Ik heb

Ook commercieel ADO Den Haag-medewerker Rick Hoogendorp zal zaterdagavond bij de ‘oudjes’ binnen de lijnen verschijnen. >Foto: Creative Images

even naar mijn rooster gekeken en ja, ik ben erbij”, klinkt het enthousiast. “Ik heb net mijn opleiding tot hoofdagent afgerond. Was ik na mijn laatste seizoen bij ADO mee begonnen. Ik wilde eens iets heel anders en het bevalt prima”. Cornelisse bewaakt tegenwoordig niet langer de zijlijn, maar de straten van Amsterdam. Voetballen doet hij nog steeds. Ook een beetje voor zijn werk. Als het Ne-

derlands politieteam in januari thuis van Ierland wint, plaatst het zich voor het EK in Tsjechië. Wij kennen Cornelisse vooral van zijn befaamde radslag na een treffer. Krijgen we die zaterdag weer te zien? “Ik kan ’m nog steeds hoor. Dus oké. Als ik zaterdag scoor, laat ik ’m zien”. Wat Cornelisse verwacht van de avond? “Veel verhalen, spontane humor. Dat is de kracht van ADO. Ik voel me er altijd

welkom. Spelers, staf, publiek. Wat je ziet en hoort, is echt. Er zal veel gelachen worden”. Grünholz is benieuwd wie er bij de tegenstander meedoet. Zoals Jan Bruin, de lepe spits die niet kon voetballen maar altijd scoorde. En Lody Roembiak. “Aha, die had net zo goed bij ons kunnen spelen. Goede voetballer, maar hij had wat probleempjes bij ADO en moest weg. Hoe we

hem gaan uitschakelen? Ja, daaag. Dat regelt die ‘bolle’ maar. Hij zet zaterdag de lijnen uit”. Ruud Mansveld kan zijn borst natmaken. De voorwedstrijd tussen de oudprofs begint zaterdag om 18.30 uur. De eerste elftallen van beide teams trappen om 20.45 uur af. Bij winst achterhaalt ADO Den Haag de promovendus op de ranglijst en ontstijgt het de degradatiezone.

Groeibriljant Giovanni Korte op de goede weg Zo’n samenwerkingsverband tussen ADO Den Haag en FC Dordrecht, levert dat nou nog wat op? Jazeker. De Krommedijk bewijst zich keer op keer als vruchtbare grond om Haagse talenten te laten rijpen. Dat zagen we aan Tom Beugelsdijk. Nu heeft de Haagse club er met Giovanni Korte weer een groeibriljant geplant. Door Martin van Zaanen

Wanneer spits Mike van Duinen volgend seizoen niet meer in groengeel speelt maar het hogerop heeft gezocht, zal dat geen verrassing zijn. ADO Den Haag heeft de opvolger al onder contract. Al loopt dat na dit seizoen af en doet de club er goed aan het rap te verlengen. Die opvolger is 20 jaar, Haags, heet Giovanni Korte en speelt op huurbasis voor de koplo-

per van de Jupiler League, FC Dordrecht, waar hij clubtopscorer is. Hij is klein, snel als de bliksem, explosief als een granaat en voorin op iedere plek neer te zetten. Vorig seizoen topscorer van Jong ADO Den Haag, terwijl hij een jaar ervoor nog bij de amateurs van GDA speelde. Deze jaargang scoorde hij elf keer in vijftien duels en speelde zo een belangrijke rol bij het binnenhalen van de eerste periodetitel. Het mag officieel het GN Bouw Stadion heten, voor hun fans blijft het onderkomen van FC Dordrecht gewoon De Krommedijk. Het is bescheiden maar heeft charme, al blijft de vrees dat als je een keer te hard niest, er een balk of steen naar beneden komt. Dat het adres Krommedijk 210 door geen Tom Tom is te lokaliseren, weerhoudt menig ADO Den Haag fan er niet van er regelma-

tig koers heen te zetten. Al was het maar omdat Haagse Held Tom Beugelsdijk op Dordtse grond tot bloei kwam. Ook Beugelsdijk zelf pikt nog af en toe een wedstrijdje bij De Schapenkoppen mee: “De supporters vinden het leuk als ik kom en dat geldt voor mij ook. Ik heb er twee seizoenen waardevolle ervaring opgedaan”. De Dordrecht-Den Haag connectie dateert van een aantal jaren terug toen de Eerste Divisie-club uitgroeide tot vaste sparringpartner in ADO’s seizoenvoorbereiding. De contacten werden hechter en inmiddels ziet ADO de Merwestad als ideale plek om talenten die nog niet klaar zijn voor het grote werk, te laten rijpen. Zo viel Garry Mendes Rodrigues er zo op dat hij februari dit jaar werd verkocht aan de Bulgaarse topclub Levski Sofia.

Daar tekende de begaafde buitenspeler voor twee jaar, waar een transfersom van enkele tonnen mee was gemoeid. Geld dat ADO Den Haag goed kon gebruiken. In feite één van de meest eigenaardige transfers ooit, aangezien de speler in kwestie nooit officieel voor ADO in actie kwam. Alleen tijdens het trainingskamp in Estepona, in een oefenduel tegen Zulte Waregem, toen hij nog op proef was. Gedrevenheid De prestaties van Giovanni Korte worden vanuit Den Haag op de voet gevolgd. En met extra belangstelling door de trainer van DWO zaterdag in Zoetermeer: Giovanni’s vader Eki, zelf ooit een talentvolle spits. In zijn loopbaan speelde journalist Hugo Borst een hoofdrol. ‘Nog completer dan Van Basten’, stond er in een arti-

kel van Borst in de VI Junior over Eki. Die speelde nog maar in de A1 van FC Den Haag, maar vanaf toen stond zijn loopbaan in het teken van die opmerking en werd iedere prestatie er aan afgemeten. Schoot hij een bal in de kruising, haalde men de schouders op: “Logisch, het is de nieuwe Van Basten”. Miste een poging doel, klonk het: “Hij moet niet denken dat hij de nieuwe Van Basten is”. Na FC Den Haag speelde hij bij Heracles, Quick en ’s-Gravenzandse VV. In Giovanni’s spel ziet hij dingen van zichzelf: “Zijn gedrevenheid om te slagen. Dat explosieve. Hij heeft nog een lange weg te gaan, maar is een eind op de goede weg”. De groengele groeibriljant zelf: “We zien wel wat er gebeurt, maar zelf hoop ik op een terugkeer bij ADO Den Haag”.

18>sport Chris


Wim Meijer (49) in race voor kampioenschap rolhockey

‘Met uitsterven bedreigd’ bijna geen jeugd. Je hebt zo’n zeventig leden actief. Deze sport wordt met uitsterven bedreigd. We proberen wel scholen uit te nodigen om in plaats van een gymles eens bij ons in het Zuiderpark te komen. Maar ouders haken af, omdat ze schrikken hoe duur de sport is. Rolschaatsen kosten driehonderd euro en gaan hooguit twee jaar mee. Voor een stick betaal je vijftig euro en per seizoen sla je er wel vier kapot. Dus het is moeilijk om aanwas te krijgen”.

Door Klaas-Jan Droppert

Andere doelgroep, nieuwe kansen Komt het nooit meer goed met ADO Den Haag of zijn de zeges op hoogvliegers Vitesse en FC Twente signalen van structureel herstel? Teleurgestelde supporters gooien de handdoek, trouwe soortgenoten houden moed. Johan Derksen en René van der Gijp (‘Niet om aan te gluren’) kwalificeren het Haagse voetbal anders dan Jan Mulder en Co Adriaanse (‘Gedurfd, maar verzorgd en aantrekkelijk’). Is nog voor de winterstop het linkerrijtje bereikt of komt de Jupiler League angstig dichtbij? En als je degradeert, zak je dan niet meteen door de bodem van het profvoetbal en speel je een jaar later tegen clubs als WKE, Capelle en Rijnsburgse Boys? Of, om in de buurt te blijven, Scheveningen, HBS en Haaglandia/Sir Winston? Wie het weet, mag het zeggen. Maar niemand weet het, dus iedereen moet z’n mond houden. Zeker is dat de sociale en maatschappelijke functies van ADO Den Haag onvervangbaar groot zijn, maar dat de sportieve resultaten ver achterblijven. De ambitie om ooit weer een topclub te worden, lijkt zelfs bij de grootste optimisten geheel verdwenen. Helaas is dat ook opgepakt door het bedrijfsleven. Grote sponsors kijken de andere kant op, ook al weten ze dat ADO Den Haag een direct omgevingsbereik heeft van bijna twee miljoen mensen. Bovendien wordt de club door zo’n zes miljoen Nederlanders via talloze conventionele en sociale media gevolgd als één van de achttien merken uit de zogenaamde ‘kutmet-peredivisie’ (Haagse caféhumor). Dus waar blijft die Arabier of die Aziaat met die zak munten? Intussen, razend knap en bijna ongemerkt, is de club zijn profilering aan het veranderen. De focus ligt niet meer alleen op ‘het spelletje’ en wat de traditionele achterban daarvan vindt. Maar er wordt bewust ruimte gegeven aan nieuwe ideeën. Bijvoorbeeld vrouwenvoetbal. Dat is niet langer een afgeleide van het grotemannenvoetbal, maar een compleet nieuwe sport met andere kwaliteitsnormen en onbeperkte commerciële kansen. En ook de journalistieke berichtgeving rondom de club heeft er een interessant zusje bij: ‘De Grote ADO Show’ op TV West. De entertainmentfactor is aanzienlijk, de kekke Nicolette Krul swingt het scherm af en spreekt de taal van een nieuwe, jonge doelgroep. Of het uiteindelijk leidt tot betere resultaten op het veld, weet ik niet. Maar het zijn tekenen van leven en die geven altijd hoop. Nu graag nog wat vaker de bal er via de paal in, in plaats van uit, en het komt allemaal best voor elkaar. Chris Willemsen

EHRC Marathon maakt komende zondag in Zaandam nog kans op de titel. Voor de Haagse rolhockeyers zou dit het eerste kampioenschap sinds 2003 zijn. Tien jaar geleden verdedigde Wim Meijer (49) ook al het doel. “De mentaliteit is anders geworden maar ik weet nog steeds waarover de gesprekken in de kleedkamer gaan”. Marathon moet zondag zijn laatste twee wedstrijden winnen en is dan afhankelijk van de resultaten van concurrenten De Lichtstad (Eindhoven) en Koninklijke Modern (Antwerpen). “We gaan er wel voor, maar eerlijk gezegd is de kans klein”, zegt doelman Meijer, terwijl zijn teamgenoten aan een training in sporthal Oranjeplein zijn begonnen. “Maar de kans is er, want de teams ontlopen elkaar niet zo veel”. Dat Marathon aansluiting bij de top heeft gevonden, is voor de Hagenaars al een grote sprong voorwaarts. De oudste rolhockeyclub van Nederland (opgericht in 1947) was na 2003 (het laatste kampioenschap met Meijer in het doel) ver weggezakt, terwijl Den Haag de bakermat en altijd een bolwerk is geweest. “Dat we terug zijn, komt puur omdat we op een andere en intensievere manier zijn gaan trainen. Vroeger speelden we twee uur lang een partijtje tegen onze veteranen. Nu bestaan de eerste vijf kwartier uit oefeningen, samenspel, passen en schieten en volgt dan pas de partijvorm. Waarom we zo laat de omschakeling hebben gemaakt? Rolhockey is een kleine sport, vaak geeft een familielid van een speler de training. Die heeft niet altijd zin om twee keer per week op de baan te staan. Met

Wim Meijer speelt met twintigers. Spelers van wie hij de vader zou kunnen zijn.>Foto: Creative Images

onze huidige coach en mijn oudteamgenoot Rob Verbeek hebben we wel zo iemand gevonden”. Familie speelt een belangrijke rol in deze sport. “Ik ben zelf via mijn broer gaan rolhockeyen. Vanaf mijn tiende, en ben er nooit mee gestopt. Het spelletje heeft me echt gepakt”. Botbreuken Een doelman heeft het bij rolhockey, dat lijkt op ‘ijshockey op het droge met nauwelijks bescherming’, zwaar te verduren. Vaak van dichtbij wordt een zwarte bitumen bal op hem afgevuurd. Maar hoe hard de schoten ook zijn, Meijer blijft rustig. “Nee, in het doel ken ik geen angst. Komt ook door de bescherming die een speler niet maar een doelman wel draagt. Die was er vroeger niet, zodat menigeen botbreuken heeft opgelopen. Zelf heb ik genoeg blessures gehad:

gebroken ribben, een knokkel weggeschoten, geopereerd aan knieën en ellebogen en een vinger gebroken. Als dat laatste tegenwoordig gebeurt, zet ik de vinger zelf recht en ga weer

‘Zelf heb ik genoeg blessures gehad’ verder. Ze zeggen wel hoe ouder hoe gekker, want ik blijf in het doel terugkeren”. Meijer moet wel doorgaan, want veel rolhockeyers zijn er in Nederland niet. De sport krimpt. “Er zijn maar vier herenteams, een damesteam en

Trucjes Momenteel speelt de voormalige international met hoofdzakelijk twintigers. Spelers van wie hij de vader zou kunnen zijn. “Dit is wat er van de pupillen- en aspirantenteams over is. Het voordeel is dat we nog kunnen doorgroeien. Volgend jaar moeten we dan ook zeker kampioen worden. Meer nog dan dit seizoen. Nee, er is geen generatiekloof, ik weet nog steeds waarover de gesprekken in de kleedkamer gaan. Wel is de mentaliteit veranderd. Vroeger maakte ik de baan in het Zuiderpark sneeuwvrij om te kunnen trainen. De nieuwe generatie doet dat niet”. En zolang hij nog kan, gaat de schilder door. “Na een training of wedstrijd heb ik nog steeds geen moeite om mijn bed uit te komen. Die ledematen zijn inmiddels zo goed getraind. Natuurlijk worden je reflexen minder als je ouder wordt, maar daarvoor heb ik trucjes om zo goed mogelijk positie te kiezen. Dit jaar spelen Kevin Janssens en ik iedere wedstrijd een helft. Volgend jaar ben ik weer eerste doelman, omdat hij stopt. Ik ben nog lang niet versleten en ga nog een aantal jaren door. Pas dan meld ik me bij de veteranen”.

Tennisvereniging Mets vernieuwt om traditioneel te blijven Wie langs het park van tennisvereniging Mets in Scheveningen loopt, ziet op het eerste gezicht geen verandering. Toch heeft er een ingrijpende vernieuwing plaatsgevonden. Van maar liefst vijf banen is de toplaag vervangen. “Alleen vorst houdt ons nu nog tegen om te spelen”. Door Hans Willink

Nog voordat we zitten, dirigeert de parkdirecteur Ivo Pols ons naar buiten. “Kijk eens door het hek daar naar baan 7”, zegt hij met onverholen trots. Door het hek turend, zien we een flinke plas water op die baan staan. “Dat bedoel ik maar”, zegt Pols. “Kijk maar eens naar baan 9, dan zie je hetzelfde. Maar de vijf banen hiervoor hebben geen enkel probleem met de waterval van vandaag”. Er was die dag inderdaad nogal wat gevallen en de eerste vijf banen liggen er onberispelijk bij. “Hierop kan zo worden gespeeld”, legt Pols uit. Ter onderstreping stappen op dat moment twee heren de baan op en beginnen aan een potje tennis. Het is duidelijk, dat de Mets hier vooruitgang heeft geboekt. Binnen in het warme kantoor vertelt Pols over het hoe en waarom: “We zijn al een aantal jaren geleden begonnen aan dit traject. Eerst hebben

Parkdirecteur Ivo Pols kroop zelf ook even op de tractor. >Foto: Creative Images

we eens gekeken maar wat andere parken deden om ook na slecht weer goed bespeelbare banen te hebben. Daarvan hebben we geleerd. We kwamen al vrij snel op de baansoort die hier nu ligt: ‘Gravel Plus’. Dit is een vorm van gravel die heel goed water doorlaat en onderhoudsvrij is. Maar dit konden we aanvankelijk niet aanleggen, omdat de banen met ‘Gravel Plus’ op afschot liggen om het water direct naar goten af te voeren. Dat mocht destijds niet van de KNLTB. Toen het wel mocht, we moesten dat afwachten om onze competitie niet in gevaar te brengen,

hebben we eerst één baan als proef laten aanleggen. Die hebben we drie jaar getest en dat beviel goed. We hebben in 2012 zelfs de halve finale van ons ATP Challenger toernooi daarop gespeeld, omdat de andere banen door de vele regen onbespeelbaar waren geworden”. Kostenplaatje Met de beslissing om nog eens vijf banen aan te leggen met deze grondsoort was de Mets er niet. Pols: “Er hangt ook een kostenplaatje aan. De gemeente heeft 33% van de kosten op zich genomen. Dat houdt in dat

wij nog 67% moesten neerleggen. Dat geld is er gekomen. Omdat er achteraan ook nog wat banen de oude gravelsoort hebben en onze drie banen op het centre court ook, spreken we nu van fase 1. In fase 2 worden de achterste banen gedaan en uiteindelijk ook het centre court”. Daar zit een logica in, die te zien was tijdens de aanleg. Er moest namelijk eerst flink wat worden afgegraven en vervolgens waren er veel ‘Gravel Plus’ en andere materialen nodig. Dat kon worden af- en aangevoerd via het hek aan de Berkenbosch Blokstraat. “We hebben gewoon een paar stukken hek gedemonteerd, waardoor de vrachtwagens zo het park in konden rijden”, geeft Pols aan. Dat doen we straks ook met de achterste banen. Het centre court wordt een ander verhaal. Daar hebben we een enorm hoogteverschil, waardoor deze optie onmogelijk is. Het wordt ook een stuk duurder om het daar aan te leggen. Daarom is dat fase 3”. Wie denkt dat er nu altijd kan worden gespeeld op de Mets komt bedrogen uit: “Regen kunnen we aan, maar met vorst kan er gewoon niet worden gespeeld. Mocht er een winter zijn dat het niet vriest, dan is er geen reden om de banen te sluiten. Het bijkomende voordeel is dat àls het heeft gevroren, deze banen weer snel speelklaar zijn”.

19

varia<


Modeleerlingen maken kostuums West Side Story

Voor leerlingen van de School voor Mode van ROC Mondriaan zijn het spannende tijden. Dag in dag uit zijn ze bezig om de zestig kledingstukken voor de musicalklassieker West Side Story op tijd af te krijgen. Over iets meer dan twee weken moet alles klaar zijn voor de uitvoeringen in het Concertgebouw in Amsterdam op 3 en 4 december. De musical is de slotvoorstelling van het 125ste jubileumjaar van de muziektempel. Verspreid over de tafels in het atelier van de School voor Mode liggen lappen stof waarin zich de contouren van de kostuums aftekenen. In het bonte decor wordt druk geknipt, geperst en gepast door de leerlingen uit jaar twee en drie. Modedocent Roy Stenhuys loopt rond om aanwijzingen te geven en vragen te beantwoorden. In de ogenschijnlijke chaos weet iedereen wonderwel wat hem of haar te doen staat. Stenhuys heeft het allemaal onder controle, maar geeft toe dat het even slikken was toen hij hoorde van dit plan: “We waren verrast dat het Concertgebouw met ons wilde werken. Ondanks de schaalgrootte past dit goed bij ons. Het is een heel andere manier van lesgeven. De vakken zijn gecombineerd om tot een integraal project te komen. Voor de leerlingen is het leuk dat ze naar de voorstelling toe kunnen leven. Ik heb er alle vertrouwen in dat het goed komt”. Zo nu en dan gaan de leerlingen voor hun opdracht op pad, bijvoorbeeld voor een passessie met castleden. Deze week kregen ze bezoek van designer Michael Barnaart van Bergen. Hij ontwierp de outfits bij alle rollen: “Deze ontwerpen bestaan uit heldere silhouetten en kleuren die contrasteren met de zaal. Het Concertgebouw leent zich niet voor decors, dus moet je rekening houden met de omgeving zoals die is”. Ook praktische overwegingen spelen een rol. “Van sommige stoffen moet een minimum aantal meters worden afgenomen, daarom heb ik geprobeerd de materialen vaker te laten terugkomen. Gelukkig leent de uniforme look zich daarvoor”, aldus Barnaart van Bergen. Samantha Verkade is tweedejaars modeleerling. Ze legt de laatste hand aan een groen jurkje met strik voor de actrice die de rol van Minnie speelt. “Op basis van het ontwerp hebben we eerst zelf de patronen gemaakt en daarna een pasmodel van ongebleekte katoen”, ver-

stadsgroen

Boom mee

Er zijn mensen die niet verhuizen vanwege de tuin. Heus, ik hoor het regelmatig. Ze willen niet verhuizen omdat ze de prachtige bomen die ze dertig jaar geleden geplant hebben, niet willen missen. Omdat de Bougainvillea die nog van oma is geweest, ieder jaar nog altijd zo mooi bloeit. Omdat het handjevol klamme, verfrommelde stekjes die de vrouw des huizes op haar eerste moederdag kreeg, 26 jaar later tot een weelderige Buxuspartij uitgegroeid zijn... dat laat je toch allemaal niet achter? Je tuin groeit met je mee. Je zaait wat, je koopt wat, je krijgt wat. Ook ik liet ooit – met pijn in het hart – een dot van een tweestammige berk, een knobbelige winterjan, een buxusparterre om van te watertanden en een ‘petit pont’ vol waterlelies achter. Ga je verhuizen en laat je een huurwoning achter, dan mag je alles wat je zelf hebt aangebracht, meenemen. Inclusief de carport, de pergola, het houten schuurtje, de bestrating, de verlichting, de hekwerken, de beplanting en de vijver. De tuin moet na die arbeid wel in nette staat worden achtergelaten. Die kuil op de plek waar ooit de vijver lag, moet dus worden dichtgegooid. Bij een koophuis ligt het anders. Alles wat vast zit ín, of áán het huis, valt onder de noemer ‘onroerend’. En alles wat onroerend is, hoort bij de koop. Je zou natuurlijk eens kunnen infor-

meren wat de nieuwe huiseigenaren met jouw allerliefste paradijsje van plan zijn. Vinden ze de tuin prachtig, of... staan ze te trappelen om je esdoorns, azalea’s en ooievaarsbekjes te kunnen rooien? Met wat overleg kun je misschien toch nog alles meeverhuizen! Zit daar een grote boom bij? Schakel dan een professioneel bedrijf in. Dat deed een inwoner van Den Haag, toen hij zijn vaders laatste wens wilde uitvoeren. De zoon gaf zijn vader 18 jaar geleden een vanuit de Verenigde Staten meegenomen piepklein zaailingetje van de Sequoia sempervirens. Die wist het plantje, dat niet alleen zeer gevoelig bleek voor vorst maar ook een zeer hoge luchtvochtigheid nodig had, met behulp van Pokon op te kweken tot een boom van acht meter. De laatste wens was: ‘Vind een goede plek voor de Sequoia’, en een uitstekend nieuw thuis is er inderdaad gevonden. Specialisten prepareerden de kluit, tilden de boom over de woning en vervoerden hem op een speciale dieplader van Den Haag naar het sinds 1820 bestaande arboretum Trompenburg Rotterdam. Het wandelpark neemt deze particuliere boom bij hoge uitzondering op, mede door het innemende verhaal van de boomliefhebber, die een trouwe bezoeker van het wandelpark was.

Iedere situatie is anders en in iedere familie wordt anders gereageerd op een ernstig zieke dierbare. Daarnaast heb ik ook mijn eigen emoties bij een ziekbed. Het zal u niet verbazen dat ik van slag ben als een jong iemand dood gaat. In de zaak van collega Tromp zijn er in mijn ogen alleen maar verliezers. De familie van de overledene heeft een naar rouwproces. De familie van collega Tromp zit ook met een groot aantal vraagtekens. Wat is er nu precies gebeurd? Als collega

Tromp al iets gedaan heeft, waarom dan zo? Misschien is hij door de jaren heen wel zo teleurgesteld geraakt bij het zien van het lijden van zijn zieke mensen, dat hij daardoor misschien meer gespoten heeft dan officieel mag om iemand te helpen. Misschien heeft hij hele slechte ervaringen gehad met euthanasie of palliatieve sedatie, dat hij daar niet meer op kon vertrouwen. Wie zal het zeggen? Ik kan u geen antwoord geven. Het blijft gissen.

Wendy Hendriksen

De kledingstukken worden na de voorstellingen gebruikt voor modeshows op school. > Foto: C&R

telt de modeleerling. “Toen dat was doorgepast, zijn we aan de jurkjes in de echte stoffen begonnen. De rits is het lastigst, maar verder valt het erg mee. De jasjes en trenchcoats maken wij niet, dat doen de derdejaars”. Straatbendes Bij de voorbereidingen op deze jubileumuitvoering van West Side Story draait het om educatie, participatie en ontwikkeling van jong talent. Dat geldt niet alleen voor de kostuum-

makers, maar ook voor de cast en het orkest. Jongeren van 16 tot 26 konden auditie doen voor een rol in één van de twee rivaliserende straatbendes uit New York. De onlangs afgestudeerde theatermusicus Bastiaan Sparnaay en conservatoriumstudente Laetitia Gerards vertolken de hoofdrollen Tony en Maria. Het liefdesverhaal uit de jaren vijftig spreekt kennelijk nog altijd tot de verbeelding, want de twee geplande voorstellingen zijn uitverkocht.

arts, maar na het bekend worden van het rapport van de inspectie, het IGZ, lijkt dat een andere wending genomen te hebben. Toch blijft het lastig oordelen zonder alle gegevens te kennen. Waarom werd ik nu toch van mijn stuk gebracht door de eerste berichten? Dat is de vraag waar het om draait. Ik kan me herinneren dat ik op een zaterdagavond, ongeveer 20 jaar geleden, geroepen werd bij een mevrouw van 84 uit mijn eigen praktijk. Ze had darmkanker. Ze was al langer in een steeds slechter wor-

dende conditie. Die zaterdagavond leek ze veel te lijden. Haar kinderen, acht in getal, vroegen mij haar lijden wat te verzachten. Al haar dierbare kinderen stonden om haar heen, toen ik haar wat morfine (een normale hoeveelheid in zo’n situatie) gaf om haar lijden te verlichten. Al heel snel begon ze rustiger en oppervlakkiger te ademen en even later stierf ze. In artsenkringen heet dat ‘bijna aan de naald’. In een andere situatie jaren later wilde ik iemand sederen (rustig laten slapen) om het lijden te verzachten, maar met de hoeveelheid waarmee volgens de regels gestart moest worden, ging deze man niet onder zeil. De familie was nogal van slag dat hij toch weer enigszins bij bewustzijn kwam. Ze namen het me niet in dank af. Al met al is het spitsroeden lopen in de begeleiding van een sterfbed. Er is geen kant en klaar protocol.

medisch

Verhitte discussie

De afgelopen weken zijn/waren de gemoederen erg verhit in huisartsenland. De zaak ‘Tromp’ heeft menig huisarts aan het denken gezet over zijn eigen doen en laten bij een terminaal zieke patiënt. Vanaf het eerste moment dat het bericht in de krant stond dat collega Tromp op non-actief was gesteld, vroeg ik me af wat er nu precies gebeurd was. Het was gissen, maar al snel kwam er meer informatie naar buiten. De eerste berichten gaven mij nog meer het gevoel dat we in een gevangen positie zaten als huis-

In de zaak van collega Tromp zijn er in mijn ogen alleen maar verliezers Emilie Bolsius Huisarts

20>varia


Movember en de mannen met een snor

ergernissen Tips naar [email protected]

Door Vilan van de Loo

Kledingwinkels

V

oor de meeste mannen is kledingwinkels bezoeken met hun partner geen pretje. Je hangt maar bij die kleedkamer in afwachting van wat er nu weer wordt getoond. En tegen welke prijs. Daarnaast is het een wankel evenwicht hoe je reageert als iets echt niet staat. Als het een beetje tegenzit, moet je ook nog het gekwaak aanhoren van een gans die bij alles roept dat het speciaal voor u lijkt te zijn gemaakt, terwijl je op honderd meter afstand kan zien dat het niet zo is. Maar los van de kwelling van ogen en oren is daar de pijn aan de voeten. Een stevige boswandeling, ja zelfs een run door mul zand doet minder kwaad dan het geslenter van winkel naar winkel. Onder de Moerdijk wil je nog wel

meemaken dat kledingwinkels een stoel of zelfs fauteuil in de zaak hebben staan. Daar kun je als begeleider van de kooplustige genoeglijk plaats nemen en alle kwelling in elk geval zittend over je heen laten komen. Maar in de Randstad, waar elke vierkante meter een vermogen aan huur doet, is voor comfort geen plaats meer. Op de plek van een simpele Thonet-stoel kun je ook voor duizend euro (verkoopprijs) aan T-shirts kwijt. Een advies voor allen die dit lijden herkennen: koop kleren in de provincie en stap hier alleen voor schoenen een winkel binnen. In schoenwinkels is altijd zitplaats. Coos Versteeg

© Marnix Rueb

haagse harry

PLAATS

© Marcello's Art Factory

onder de haagse torens

Movember, dat is november voor de man met een moustache. Een bewuste snordrager, welteverstaan. Op Facebook hebben de MoBros uit de Residentie hun eigen pagina: In den Haagse Snor. Wat is er gaande? MoBro Martijn Meindersma draagt in zijn normale leven altijd snor en baard. Maar op 1 november verandert dat: “Dan begin ik glad geschoren”. De hele maand laat hij zijn snor staan en dat heeft een doel: aandacht vragen voor gezondheidsproblemen van mannen. Martijn: “Het is belangrijk dat er meer aandacht komt voor typische mannenvormen van kanker zoals prostaatkanker en teelbalkanker. We kennen allemaal Pink Ribbon, dat gaat vooral over vrouwen. Het is mooi dat je op een mannelijke manier aandacht kunt vragen voor mannelijke ziekten en het is ook een ludieke manier. Er zijn onder de wat jongere mannen niet veel snordragers meer dus dat valt op en het roept vragen op. Zo kun je erover vertellen”. Movember is een internationale beweging die in 1999 van start ging als de ‘Movember Commissie’. Daarna breidde het zich snel uit. Op http:// nl.movember.com/ is de Nederlandse afdeling actief met informatie en fundraising. Edgar Davids draagt in november een snor. Hans van Breukelen doet ook mee. Dan zijn er de Mo Sistas, de vrouwen die van snorren en van mannen houden. Nederland staat momenteel op de vijfde plaats in de mondiale top tien van inzamelaars. En dat alles dankzij de man met de snor. Heren Toch zit er meer achter de snor dan het oog ziet. Elke MoBro moet aan strenge regels voldoen zoals: de snor moet los staan van de baard, men dient de snor te verzorgen en de man hoort zich als gentleman te gedragen. Martijn Meindersma vertelt enthousiast maar met toenemende nostalgie over de wereld van mannen die heren zijn. “Vroeger gedroegen de mannen zich beter. Hoffelijker. Ze hielden de deur open voor een vrouw en er was geen sprake van dat ze niet de hele rekening van het di-

>Foto: Charlotte Meindersma

ner zouden betalen. Dat soort dingen zijn een beetje verdwenen. Ik heb het nog van mijn grootvader meegekregen. Hij heeft me ook geleerd dat een man als hij een smoking draagt zijn eigen vlinderdas moet kunnen strikken en dat hij nooit zo’n ding met een klikje mag dragen. Er is geen grotere schande dan met zo’n houten das te lopen. Dankzij mijn grootvader kan ik zelf strikken, hij heeft me

het een middag lang geleerd”. Zoete herinneringen zijn dat, die weer tot leven komen bij de geur van ‘ouderwetsche’ snorverzorging, bij gesprekken die de MoBros voeren over snorren en mannelijkheid. Dat dit alles het goede doel dient, het kan eigenlijk niet mooier.

te plakken was en dat er een ander exemplaar in de voorstelling gebruikt wordt. Maar voor ik één en ander zal aanschouwen, staat er een bezoek op het programma aan het nieuwe fijne theater bij het Zuiderpark dat in zijn geheel naar de Dakota is genoemd. Ik kom graag in de Zuidlarenstraat. Het oude Simon Stevin College is een bruisend en artistiek middelpunt geworden in een wijk die dat al jaren verdiende. Cultureel pionier Paul Cornelissen en zijn enthousiaste staf hebben groots werk verricht. Op deze plek is in een mum van tijd het Dakota Theater geland. Pioneer Paul is zelf inmiddels naar zijn thuisland Tilburg vertrokken

om daar dit kunstje nog eens te flikken. Paul Pleijsier en ik, die iedere tweede zondag van de maand in Dakota onze muzikale talkshow presenteren (zondag a.s. met Johan Frauenfelder, Rory de Groot en Frans Limbertie!), zongen hem op zijn afscheidsreceptie toe. De strekking was duidelijk: Den Haag is best een leuk stadje, heeft strand en zee, wat leuke gebouwtjes en de nodige cultuur, maar ja, als je naar Goirle kunt …. Tenslotte mijn eigen RABO/ Libor-zelfverrijkingsmomentje: check snel in bij Dakota, bijvoorbeeld aanstaande zondag om half 5. Fijne vlucht gegarandeerd.

https://www.facebook.com/MovemberDenHaag

Zuidlarenstraat Marcel Verreck bespreekt heden en verleden van een bijzondere Haagse plek.

V

roeger placht ik, als er weer eens royale onthullingen waren geweest, te roepen dat ik een uniek persoon was: namelijk de enige Nederlander die niet een directe afstammeling van prins Bernhard bleek te zijn. Inmiddels lijk ik mij weer in zo’n exclusieve positie te bevinden: ik heb de musical ‘Soldaat van Oranje’ nog niet gezien. Maar daar komt binnenkort verandering in. Drie miljoen Nederlanders zijn mij al voorgegaan. Of zouden ook veel buitenlanders de spectaculaire voorstelling bezocht

hebben? In mei 1940 wisten de Duitsers vliegveld Valkenburg in ieder geval prima te vinden. Denk ik aan deze musical, dan denk ik aan mijn ouwe trouwe A44, zo vaak bereden, en dan met name aan die smalle brug over de ringvaart. Daar is tijdens de voorbereiding van ‘Soldaat van Oranje’ een oud Dakota-vliegtuig alsnog op oneervolle wijze gesneuveld. De spanwijdte van de vleugels was niet goed opgemeten. Krak. Dakota in de poeier. Je zou bijna denken dat het een publicitair zoenoffer was, de musical stond op de kaart. Verongelukte vliegtuigen zorgen gegarandeerd voor een hoop aandacht. Ik geloof dat deze Dakota niet meer

Marcel Verreck

}

Recommend Documents