Romeins Historisch Inlevingsproject LATIFUNDIUM AD FLEVUM (LatAF) p/a Keizer Karelweg 111 1185 HR AMSTELVEEN Tel. 020 – 645 16 48 H. Doornweerd Tel. 020 – 664 33 54 B. Beerenhout, drs Contact:
[email protected] IBAN: NL08 INGB 0006 8913 38 Kamer van Koophandel-Amsterdam nr. 33301797
16de jaargang/december 2014
* LatAF-NIEUWSBRIEF * het laatste nieuws…nr.34
* AVETE is niet meer…leve ENDORIX DE GALLIËR…
Op 19 november 1998 werd de AVETE-les voor de eerste keer gegeven. Hierin werd door een Gallo-Romein verteld hoe “wij” zo’n 2000 jaar geleden leefden en hoe wij op de Romeinen reageerden. Op 21 november 2013 zette LatAF er na 565 keer een streep onder: inmiddels was er veel veranderd. De leerlingen werden steeds jonger
omdat door nieuwe leermethoden de periode steeds vroeger werd behandeld. Scholen werden huiverig om een dagdeel aan een les te besteden…een dagdeel werd als te lang voor zulke jonge kinderen beoordeeld. Hierdoor moest de les steeds verder gecomprimeerd worden. In Leidsche Rijn rees de vraag om de Romeinse periode wat meer van de militaire kant te belichten en op 16 januari 2007 werd de eerste BARBA DE VETERAAN-les gestart. Die heeft in dit jaar de 250 keer overschreden. Toen er onlangs in Hoofddorp een verzoek kwam om een les over de Germanen, werd besloten uit de AVETE-les het Romeinse gedeelte te schrappen, dat werd toch maar gedubbeld door BARBA. Nu wordt er verteld over de Galliërs en hun invloed op Germanen en Romeinen. Nieuw is de aandacht voor grafheuvels, die als tastbare herinneringen terug te vinden zijn. De eerste twee ENDORIX DE GALLIËRlessen zijn gegeven op 30 oktober 2014.
* LatAF-agenda… DE PELGRIM (64 t/m 67)… PCBS De Ridderhof in Utrecht (Vleuten) vierde haar eerste decennium met een uitgebreid MEproject, uiteraard geïnspireerd door de naam van de school.
Marije van Riet legde een eerste contact met Henryc de Pelgrim en Jelle Weeda en Renze Sprang maakten de uitnodiging af. Iedere dag van de week werd met de totale school geopend met een samenkomst op het plein van “het witte gebouw”. Daarna spoedde een horde van verklede kinderen met even-
eens gecostumeerde leerkrachten zich naar hun klaslokalen. Op 1 juli 2014 stapte Henryc binnen voor vier groepen 8 “in het flatgebouw”, bij Jan Willem Muntendam, Daan Hoogendoorn, Marije van Riet en Cindy Gelhard. Door veel kinderen werd hij blij herkend van zijn alter ego Barba! DE PELGRIM (68 t/m 71)… Op 2 juli 2014 was het op PCBS De Ridderhof in Utrecht (Vleuten)de beurt aan vier groepen 6. Deze lessen vonden plaats in het witte gebouw, waar op het grote schoolplein iedere dag met de hele school de happening plaats vond waarmee de projectdag werd ingeluid. De pelgrim nam, tijdens de lunchpauze, de kans waar om nog even op de lessen van ECHT GEBEURD! te wijzen, o.a. op het verhaal waarin hij zelf figureert. DE PELGRIM (72 t/m 75)… De derde en laatste projectonderdeel viel op 3 juli 2014 op PCBS De Ridderhof in Utrecht (Vleuten). De dag begon met twee lessen aan groepen 7 in het flatgebouw. Via een sluipgang door het gebouw, twee deuren passerend, werden twee, van de naburige school geleende, lokalen bezocht. In de middagpauze vond een snelle wissel met alle spullen van de Pelgrim plaats naar het witte gebouw. Daar werd na twee lessen aan de resterende klassen 7, de medewerking van de Pelgrim aan het ME-festival beëindigd. Terugkijkend ziet de Pelgrim terug op 12 welbestede lessen. Natuurlijk waren er verschillen tussen de schoolklassen, maar over het algemeen deden de leerlingen welwillend tot enthousiast mee. Ook de leerkrachten werden vaak verrast en afhalende moeders keken hun ogen uit! BARBA (240)… Op 9 juli 2014 reed Barba voor een tweede bezoek aan ZMLK Prismaschool naar Alphen a/d Rijn. Na enig zoeken en heen en weer rijden. werd het adres gevonden en stapte hij binnen bij klassenleerkracht Marjolein Bosman. De leerlingen leken tezamen op een veldboeketje bloemen, zo fleurig en gevarieerd was de groep! Sommige leerlingen waren heel contactueel, anderen weer meer gereserveerd. Toch stonden die op een rustig moment dan weer argeloos naast Barba. Barba vertelde over de strijd van Friezen en Romeinen bij de haven in de buurt van het huidige Beverwijk. Daarna trok hij zijn wapen-
rusting aan en kregen de kinderen de kans alles even te wegen en te hanteren. Met een mooi ingekleurde tekening en een houten doosje met chocola, voor mevrouw Barba, vertrok hij weer noordwaarts. BOOGH Terwijde… Op uitnodiging van Carla Broekhuis reed Barba op14 augustus 2014 naar Boogh in Utrecht (Vleuten) waar hij werd ontvangen door Kim… Er werd een super-de-luxe digischerm naar binnen gewield en de groep belangstellenden werd, soms met enige hulp, rond een centrale tafel gezet. Barba’s verhaal werd met grote aandacht gevolgd en van commentaar voorzien. Een slechtziende toehoorder, die regelmatig blijk had gegeven van grote voorkennis, kreeg uitgebreid de kans alles even aan te voelen en te hanteren. Barba’s bezoek werd afgerond met een bordje nasi goreng uit eigen keuken. Als herinnering kreeg hij een zelfgemaakte boekenlegger mee. DE PELGRIM (76)… Op 24 september 2014 ging LatAF, na de vakantie, weer aan de bak. Op SBO De Binnentuin in Vleuten werd Henryc ontvangen door het klasje van leerkracht Jeroen Bergveld. De klas was al bezig geweest met de ME en wilde dat graag laten merken. In hun enthousiasme resulteerde dit soms in vragen en opmerkingen die totaal niet in Henrycs periode vielen, maar dat mocht de pret niet drukken. Met belangstelling werd het bespreken van het ME-kostuum gevolgd. Ook het verhaal over de machtsstrijd tussen keizer en Paus ging er in als koek en er werd genoten en gehuiverd bij de strenge straffen. Dat je soms met een pelgrimstocht een straf kon afkopen, was een grote opluchting. Een jongen en een meisje werden verkleed als pelgrim en gastvrije boerendochter. Via de mail ontvingen wij korte recensies van leerkracht en kinderen, met leuke foto’s. DE PELGRIM (77)… Op 29 oktober 2014 reed Henryc de Pelgrim naar de Dr. Maria Montessorischool in Huizen (NH) waar hij werd ontvangen door groepsleerkracht Dea Kewaldar. In eerste instantie had die naar een verkeerd adres gemaild en na correctie was een aantal van de voorkeursdata al verlopen. Maar goed, de ont-
pagina 2 van 12
vangst was hartelijk en groep 7/8 zat in de startblokken. De kinderen zaten met aantekenblaadjes voor zich en er kwamen verbluffende getekende expressies tot stand. Het voor de les uitgetrokken uur was uiteraard veel te kort en de juf trok gul het volgende uur erbij. Na afloop van de dag kreeg Henryc een herinneringsboekje mee met dankbare groeten van de leerlingen en raak getroffen tekeningen. DE PELGRIM (78)… Na de middagpauze was op 29 oktober 2014 op de Dr. Maria Montessorischool in Huizen (NH) groep 7/8 van groepsleerkracht Marjolein Verbeeten aan de beurt. De leerlingen kwamen na de middagpauze tamelijk druk binnen, maar toen de les was begonnen, daalde de rust neer. Stinkend jaloers waren ze toen ze hoorden dat de vorige groep een extra uur had gekregen! DE PELGRIM (79)… De laatste groep op 29 oktober 2014 op de Dr. Maria Montessorischool in Huizen was groep 7/8 van groepsleerkracht Birgitta Abeling. Een groep om te zoenen, zo aandachtig zogen zij het gebeuren in zich op. Uiteraard hadden zij ook nog wel een extra uur willen hebben. Henryc kreeg, naast eerder genoemd boekje, ook een fles wijn mee voor mevrouw Henryc en heeft in de drie klassen bijna alle handjes moeten schudden. Dit werd vergezeld door goed geformuleerde complimenten en bedankjes! Velen wilden helpen inpakken en dragen en volgens ons hebben sommige leerlingen wel drie keer bedankt voor de les! Leskist LEU (15)… Op 6 oktober 2014 reed Hans naar de PCBS Rehoboth in Woudenberg waar groepsleerkracht Paul Haring hem had uitgenodigd voor zijn groep 8. Er waren wat misverstanden omdat niet duidelijk was of de Rehobothschool of de Willem van Oranjeschool, beide in Woudenberg, de archeoloog verwachtten. Het bleek dat beide scholen in een aanloop tot een fusie verkeren en zo kwam het dat een leerkracht van de ene school gedetacheerd was in de andere! Klas en leerkracht hadden duidelijk naar deze les toegeleefd en alles verliep zeer gedisciplineerd. Het was een oudere groep dan anders en mede daardoor had de workshop een groter
rendement. Mogelijk wordt Barba hier nog een keer uitgenodigd. Mevrouw Archeoloog nam thuis de attentie, in de vorm van een theeglas, dankbaar aan. Leskist LEU (16)… Op 13 oktober 2014 reed Hans naar CBS De Uilenburcht in Driebergen-Rijsenburg. Bij het maken van een bezoekafspraak waren er wat hobbels. Er waren meerdere mailtjes nodig om een sluitende afspraak te maken. Ter plekke aangekomen bleek groepsleerkracht Ben van Ziel in een dependance te zitten met zijn groep 6, een paar honderd meter verderop. De klas leek springveren als ontbijt gekregen te hebben en waren met moeite tot de orde te roepen. Maar als ze stil waren, luisterden ze ook en dachten goed mee! 2e Metaaltijdendag… Na het succes van vorig jaar werd op 17 oktober 2013 door de Stichting Metaaltijdenonderzoek Nederland in Amersfoort in het RCE de 2de Metaaltijdendag gehouden. Hans liet de lezingenserie over zich heen spoelen en pikte zo nu en dan interessante weetjes op. BARBA (242)… Op 20 oktober 2014 reed Barba naar KDV De Groene kikker in Vleuten, op uitnodiging van Anita Kraaij. Het was een ongebruikelijke setting waar Barba, die in principe schoolsituaties gewend is, opeens in een soort huiskamer voor een zéér gemengd publiek zat! Er werd een beamer aangesloten en het USBstickje kon worden gebruikt. Barba vertelde in het kort over het Romeinse castellum bij Velsen en trok daarna zijn uitrusting van hulpsoldaat aan. Over belangstelling en mee denken had hij bepaald niet te klagen! Na afloop konden de kinderen intensief alle onderdelen van de wapenrusting beproeven. Bij zijn vertrek werd Barba verrast met een fraaie boekenbon en een fles wijn voor mevrouw Barba. Inspiratiebijeenkomst voor culturele partners… 27 oktober 2014 was Hans aanwezig op deze bijeenkomst bij Kunst Centraal in Bunnik. Hij vreesde een theoretisch gebeuren maar het bleek een nuttige kennismaking van medewerkers in alle geledingen van Kunst Centraal/LEU. De eerste ontmoetingen vonden al plaats tijdens de LEU/LIMES-marathon in Wilnis in november! Nu weet je tenminste wie wie is…
pagina 2 van 12
Leskist LEU (17)… Op 29 oktober 2014 stapte Hans met de leskist binnen bij de Willem Teellinckschool in Rhenen -Achterberg. De groep had nog niet veel aan de les kunnen doen maar volgde met ruime aandacht de workshop met de te determineren Romeinse archeologica. Groepsleerkracht Wilbert Hoepel toonde wederom prettige belangstelling en betrokkenheid. Hans wordt in zijn lessen regelmatig verrast door haarscherpe opmerkingen van leerlingen. Dit keer was dat toen hij archeologische dateringen aan de hand van jaarringen besprak en een leerling opmerkte: ”Dat doen ze ook met koraal!” ENDORIX DE GALLIËR (1)… Op 30 oktober 2014 trok Endorix naar RKBS De Klippeholm in Hoofddorp. Met uitnodigster Marion Bergman was er al een uitgebreide mailwisseling geweest over onze mening dat de les te moeilijk zou zijn voor te jonge groepen en de Barba-les te veel dubbelde. Besloten werd de les voor de groepen 5 te herschrijven. De eerste groep straalde levenslust uit en het kostte moeite om ze tijdens de nogal verbale inleiding bij de les te houden. Ook de groepsleerkracht trok er behoorlijk aan en bemoeide zich enthousiast met de les. Na afloop leek de voorspelling bewaarheid te zijn geworden: leuke groep maar te moeilijke les. ENDORIX DE GALLIËR (2)… ’s Middags was het op 30 oktober 2014 op RKBS De Klippeholm in Hoofddorp de beurt aan groep 5 van groepsleerkracht Marion Bergman. De leiding werd waargenomen door twee stagiairs. Deze groep reageerde nagenoeg perfect! Het werd een levendige les waarbij genoeg gelachen kon worden en met een interessante vragenronde aan het eind. Deze overschreed het onderwerp van de les behoorlijk, o.a. de oerknal kwam voorbij! Zou de Galliër-les dan toch kunnen? Mevrouw Endorix ontfermde zich thuis graag over de gekregen fles wijn! BARBA (243)… Op 31 oktober 2014 oktober werd Barba verwacht op CBS Albert Schweitzer in Hoofddorp door groep 5/6 van groepsleerkracht-in-spe Rianne Stuij. De jongste leerlingen waren dermate enthousiast dat de les regelmatig werd opgehouden door hun onderling gepraat, maar dat ging dan wel over het verhaal! De ouderen
wachtten dan lankmoedig op de hervatting van het verhaal. Een ingelaste speelpauze was welkom, zeker toen Barba het spelletje par/ impar had geïntroduceerd! Het was een leuke les en de kinderen gingen opgetogen het weekend in…Barba trouwens ook, met een welkome boekenbon en een fles wijn voor mevrouw Barba. Leskist LEU (18)… Op 3 november 2014 startte een limes-lesmarathon van Kunst Centraal/LEU. Gewapend met de leskoffer en een kist archeologica uit eigen verzameling, stapte Hans binnen op Jenaplanschool Vlinderbos in Wilnis, waar groepsleerkracht Anouk van Staalduinen van groep 5/6A hem opving. De kinderen reageerden welwillend op de les. Leskist LEU (19)… Daarna verkaste Hans op 3 november 2014 op Jenaplanschool Vlinderbos in Wilnis naar groep 5/6B van groepsleerkracht Nikki Verhoef. Ook hier verliep de les aangenaam. Uiteraard maakte Hans ook reclame voor zijn eigen lessen… Leskist LEU (20)… ’s Middags was op 3 november 2014 op Jenaplanschool Vlinderbos in Wilnis groep 5/6C van groepsleerkracht Jacqueline van der Vlist aan de beurt. Net als op de Klippeholm in Hoofddorp was de middagklas voorbeeldig. Dat zou je niet verwachten omdat kinderen in de middag meestal drukker zijn. Hans kreeg heel wat vragen te beantwoorden en besprak ook nog een aantal meegebrachte “antiquiteiten”. Leskist LEU (21)… Op 5 november 2014 reed Hans, zich enigszins beklemd voelend door de dichte mist, naar OBS Willespoort in Wilnis. Groepsleerkracht Nick Pels liet zijn groep 5 eerst nog twee “Romeinse” filmpjes zien. De klas betoonde zich zeer welwillend en geïnteresseerd, maar moest wel vaak tot stilte gemaand worden om de aandacht weer te krijgen. Om de hand in eigen boezem te steken: Hans blijft de neiging vertonen om te volledig te willen zijn, zodat de kinderen vermoeid raken van zijn woordenbrij. Leskist LEU (22)… Na de ochtendpauze verkaste Hans op 5 november 2014 op OBS Willespoort in Wilnis
pagina 2 van 12
naar het lokaal van groep 6 van groepsleerkracht Lida Scholte. Deze klas was ook zeer welwillend en nieuwsgierig en hield zich rustig, waardoor de les wat beter verliep. Na afloop moest Hans nog heel wat handtekeningen uitdelen. Beide leerkrachten toonden interesse in o.a. de Barba-les.
wel een stukje erkenning. De enkeling die je zelf per se niet wilt zien, ontloop je dan maar! Een min of meer zelfbenoemde grootheid in archeo-educatie bijvoorbeeld… In ieder geval bracht het onvolprezen OV Hans weer veilig thuis met zijn verdiende fles wijn en flesje Limes-bier.
Leskist LEU (23)…
Leskist LEU (25)…
Op 6 november 2014 betrad Hans PCBS Koningin Juliana in Wilnis, waar hij werd ontvangen door groepsleerkracht Hage Nap van groep 5. Deze leidde de les kort in en daarna mocht Hans los. De klas deed zeer behoorlijk mee en er was zelfs nog even tijd voor het aanleren van het spelletje par/impar om in de pauze te spelen.
Op 10 november 2014 reed Hans voor de tweede week van de LEU Limes Marathon naar OBS De Pijlstaarti in Vinkeveen. Groep 5A van groepsleerkracht Anneke Tönjes resideerde in een dependance achter het schoolgebouw. De “archeoloog” werd welwillend door de kinderen ontvangen en de les ontspon zich op de bekende wijze. Er waren veel vragen en er werden vaak heel goede antwoorden gegeven. Doordat er in het begin wat tijd was afgeknabbeld, moest er aan het eind afgeraffeld worden. Hans blijft te veel te willen vertellen! Sommige kinderen hadden vondsten meegenomen, waaronder een enkel pijpenkopje.
Leskist LEU (24)… Daarna verhuisde Hans op 6 november 2014 op PCBS Koningin Juliana in Wilnis naar het belendende lokaal van groep 6 van groepsleerkracht Krijn Dirk Verbruggen. De klas luisterde aandachtig en werkte goed mee, zó zelfs dat de leerkracht er verbaasd en trots over was. Er werden verrassend goede antwoorden gegeven waaruit bleek dat verschillende leerlingen al behoorlijk wat kennis hadden over het onderwerp. Een aantal leerlingen hadden “archeologica” meegebracht, waaronder pijpenkoppen. Bijzonder, omdat veel kinderen tegenwoordig totaal niet weet wat een pijpenkop is! Hans maakte duchtig reclame voor zijn eigen lessen en beide leerkrachten leken daar wel oren naar te hebben.
Leskist LEU (26)… De les aan groep 5B vond op 10 november 2014 plaats in het hoofdgebouw van OBS De Pijlstaart in Vinkeveen. Groepsleerkracht was Brigitte van Kooten. Er waren leuke vondsten meegenomen waaronder een intrigerend minkiatuur kruikje met één oor, gebakken in rode klei. De les verliep aangenaam. Blijkbaar had Hans een gevoelige snaar geraakt want na afloop kwam een klein, sprankelend meisje hem meermalen een bearhug geven!
Netwerkdag Romeinse Limes Nederland…
Leskist LEU (27)…
Op 7 november 2014 werd in Fort bij Vechten in Bunnik deze netwerkdag gehouden, in combinatie met de LIMISSIE-conferentie. Een belangrijk deel werd ingenomen door de Britse archeoloog Nigel Smith die vertelde over de Hadrians Wall en de verschillende manieren waarop die onder de aandacht van het publiek wordt gebracht. De Duitse delegatie was door een treinstaking verhinderd, helaas. Na de pauze waren er twee ronden van drie workshops en Arja van Veldhuizen (LEU) vertelde over het educatieprogramma van het Utrechtse Erfgoedhuis, het LEU. Daarbij kwamen uiteraard de LIMES-lessen aan bod en Hans was uitgenodigd met de leskist en een paar foto’s de praktijk zichtbaar te maken. Dit werd goed ontvangen en dat streelt de ijdelheid. Ook het feit dat je n.a.v. eerdere gelegenheden ge- en herkend wordt, is toch
’s Middags op 10 november 2014 in OBS De Pijlstaart in Vinkeveen was de les weer in de dependance. Ook groep 6 van groepsleerkracht Sigrid Hoogstad deed leuk mee. Ook hier weer waren er leuke vondsten meegebracht. Over de pijpenkopjes kon net even iets meer verteld worden. In de persoonlijke gesprekjes bleek dat sommige kinderen een verrassende algemene kennis bezaten. In alle drie de klassen werd er door de leerkracht nieuwsgierigheid getoond naar de LatAFlessen. Leskist LEU (28)… Op 12 november 2014 reed Hans naar RKBS St.Jozefschool in Vinkeveen. Weer een andere school…een heel andere sfeer!
pagina 2 van 12
De school was in rep en roer omdat er die dag een sponsorloop gehouden zou worden. Het was een sponsorloop op wielen (fietsen uitgesloten) zodat een menigte kinderen op steps, rolschaatsen, skateboards e.d. de school binnen dromden. Voor groep 5 van groepsleerkracht Birgit Hemelaar begon de les sowieso dus een stukje later dan gepland. De kinderen reageerden goed op de les, luisterden goed en deden goed mee. Desondanks moest er aan het eind wat afgeraffeld worden, maar klas en leerkracht waren behoorlijk tevreden.
Leskist LEU (32)…
Leskist LEU (29)…
BARBA (244)…
Daarna was op 12 november 2014 op RKBS St.Jozefschool in Vinkeveen groep 6/7 aan de beurt. Dit was duidelijk een oudere groep kinderen en dat betaalde zich terug in geduld en zelfdiscipline…ook hadden ze de sponsorloop al gedaan en dat scheelde ook weer. Groepsleerkracht Marjolein Roobeek en een moeder die de PR verzorgde, zaten geïnteresseerd achter in de klas mee aan. Hier lukte het goed om binnen de beschikbare tijd een afgerond verhaal te vertellen, zeker toen er nog een kwartiertje bij mocht worden getrokken! Ook hier was belangstelling voor de LatAFlessen…
Op 20 november 2014 kwam Barba aan bij RKBS De Twaalfruiter in Vleuten, waar een jongetje spontaan hielp bij het vervoer van zijn spullen. Groep 5B van groepsleerkracht Sophie Naumann was het eerst aan de beurt. Er kwamen opvallend goed antwoorden op Barba’s suggestieve vragen. Het werd dan ook een levendige les en de kinderen bleven de hele, verdere dag door groeten en bedanken.
Leskist LEU (30)… Op 13 november 2014 meldde Hans zich in Vinkeveen op PCBS De Schakel bij groepsleerkracht Mariëlle van den Broek. Groep 6/7 was een grote groep in een tamelijk klein lokaal, dus dat leverde meteen een wat andere sfeer op dan “normaal”. Maar ze lieten zich vangen door de les, vooral een druk jongetje, vooraan. Hij stuiterde op en neer en genoot met volle teugen. De klas bleef daar heel rustig onder…compliment! Er waren interessante dingen meegenomen, ter taxatie door de “archeoloog”! Leskist LEU (31)… Na snel ingepakt te hebben, wielde Hans op 13 november 2014 zijn lesmateriaal naar de naastgelegen OBS De Pijlstaart in Vinkeveen. Groep 6/7 van groepsleerkracht Ellen Bodewes had al veel over de “archeoloog” gehoord dus die moest dat wel waarmaken! Maar ook hier lieten de kinderen zich pakken door het verhaal en de workshop. Er waren een paar leuke “archeologica” meegenomen die aan het eind van de les door de “archeoloog werden becommentarieerd..
Tot slot van de eerste Kunst Centraal Marathon van dit seizoen, reed Hans op 13 november 2014 in Wilnis voor bij PCBS Prinses Beatrixl. Groep 5/6 bleek een drukke groep kinderen te zijn, ook volgens groepsleerkracht Sofie ter Schiphorst. Die betoonde zich na afloop zeer tevreden. Hans was hier heel blij mee omdat hij vaak twijfelt of hij het in een bewegelijke klas wel goed genoeg doet. Er was nog tijd en animo voor een spelletje par/ impar.
BARBA (245)… Op 20 november 2014 op RKBS De Twaalfruiter in Vleuten was het daarna de beurt aan groep 5A van groepsleerkracht Kim de Bruin. Ook deze les werd goed ontvangen en de kinderen deden onbevangen mee met de onverwachte rollenspelletjes. Een meisje had een stukje mijnsteen, gevonden in Frankrijk, meegenomen. Barba vertelde iets over het carboon, boomvarens en fossiele afdrukken. Na afloop mocht hij het hebben…ze had er nog meer van! BARBA (246)… Na de middagpauze op 20 november 2014 was groep 5F van RKBS De Twaalfruiter in Vleuten aan de beurt. Groepsleerkracht Sacha Luijckx zette de groep in een halve cirkel en Barba stak van wal. Wederom een erg leuke les met ook hier opvallend goede antwoorden op Barba’s vragen. Bij het weggaan en het verslepen van Barba’s spullen, namen verschillende kinderen uit zichzelf wat mee naar beneden! Enige hi-fives later reed Barba vermoeid doch voldaan huiswaarts. Daar lag een e-mailtje te wachten met het bericht dat hij zijn USB-stick was vergeten. BARBA (247)… Op 24 november 2014 reed Barba opnieuw naar RKBS De Twaalfruiter in Vleuten. Groep
pagina 2 van 12
5C van groepsleerkracht Wanda de Braal hielp met het naar boven brengen van zijn spullen. De les werd met groot enthousiasme gevolgd. Opnieuw werd Barba te breedsprakig, zodat de militaire wapenschouw aan het eind van de les afgeraffeld moest worden. Kinderen die de speer node misten, moesten tegen de middagpauze maar even langskomen in het lokaal van de volgende groep, hetgeen ze getrouw ook deden. BARBA (248)… Groep 5D van groepsleerkracht Sabina van Rossum was op 24 november 2014 op RKBS De Twaalfruiter in Vleuten als volgende aan de beurt. Ook deze les verliep leuk en Barba kortte zijn babbel danig in om dit keer eens niet uit te lopen! De kinderen probeerden echt mee te denken bij Barba’s suggestieve vragen en kwamen soms met verrassende oplossingen. BARBA (249)… ’s Middags stond Barba op 24 november 2014 op RKBS De Twaalfruiter in Vleuten voor groep 5E van leerkracht Laura Smudde. Ook deze groep was weer heel geïnteresseerd, zij het dat sommige kinderen door het dolle heen waren. Dat was zo nu en dan wat moeilijk voor Barba, maar groepsleerkracht, groep en Barba-zelf sloegen zich daar manmoedig door heen. In ieder geval een dag om tevreden op terug te kijken…het waren zes interessante lessen op beide locaties van De Twaalfruiter. BARBA (250)... Op 26 november 2014 reed Hans naar IBS De Ark in Haarlem waar zijn schoondochter, Jacqueline Doornweerd-de Ree zijn alter-ego Barba had uitgenodigd voor een les. Het betrof een groep 7 en dat was een herademing: eindelijk weer eens een leeftijdsgroep waarin de les het best loopt! Sommigen hadden al behoorlijk wat kennis van de materie, dus daar kon Barba goed bij aansluiten. Ook van de kant van Jacq’s collega’s was belangstelling voor de les en daar rolde meteen een verdere afspraak uit. Bij een volgend bezoek aan de school kreeg Barba nog een stapeltje verslagjes. Een meisje had een uitgebreid verhaal geschreven waarin Barba tot in detail zijn verhaal terug hoorde. Zij moet het werk van LatAF later maar voortzetten! Mevrouw Barba was uiteraard zeer verguld met de fles rode port! De foto op Face-book leverde 12 reacties en 56 likes op!
BARBA (251)… Op 10 december 2014 stapte Barba weer binnen op IBS De Ark Haarlem waar groep 7 van klassenleerkracht Janette Dorjee hem verwachtte. De school was een gonzend bijennest vol bedrijvigheid. Zo liep radiomaker Giel Beelen met een cameraploeg rond, i.v.m. het komende “Glazen Huis”-project in Haarlem. Voor de les was wat minder tijd beschikbaar zodat Barba een, voor zijn doen, warrig verhaal vertelde. Ook voor het laten aanvoelen van de wapenrusting was nauwelijks nog gelegenheid. Gelukkig betoonden kinderen en leerkracht zich tevreden en kon Barba met hulp van de stagiaire uit zijn ringetjeshemd worden gepeld. 20e Romeinensymposium VU… Op 12 december 2014 troffen Bob en Hans elkaar weer eens op het Archeologisch Centrum VU in Amsterdam voor het 20e Romeinensymposium, op uitnodiging van Ton Derks. Een scala van Romeinse wetenswaardigheden ontrolde zich voor onze ogen en wederom bleek dat “makkelijke sprekers”, humor en een goede visuele presentatie van groot belang zijn bij dit soort evenementen! Studiedag AWN Amsterdam… Op 13 december 2014 zat Hans weer vroeg op de fiets om in het hoofdkwartier van de Vereniging Historisch Amstelveen (VHA) de jaarafsluiting van de AWN Amsterdam bij te wonen. Het was een weerzien met allerlei gezichten die de dag er voor ook al op het 20e Romeinensymposium VU waren geweest. Voorzitter Paul Hoogers gaf een overzicht van de activiteiten. Amsterdams stadsarcheoloog Jerzy Gawronski nam ons mee langs de vroegere verdedigingsmuur van Amsterdam en liet zien wat daarvan nog enigszins (!) zichtbaar was. Interessant was een tweetal verhalen over graafkampen in Duitsland. Ton van Bommel sloot af met het onderwerp “archeologie voor kinderen”. Dit leverde ons nog een paar foto’s op van onze medewerking aan een activiteit in Zeist! Het was strelend om te merken dat aanwezige VHA-leden zich met plezier de Pelgrim en Barba en wisten te herinneren van eerdere “optredens”. MARCO POLO (3)… Op 17 december 2014 werd de les over Marco Polo en zijn evenknieën voor OBS De Gouwzee in Monnickendam van stal gehaald en op-
pagina 2 van 12
gepoetst. Groep 5/6 van groepsleerkracht Amanda Breeman herkende Hans van een eerdere Romeinenles en volgde het Marco Polo-verhaal met aandacht…en bewonderenswaardig gedisciplineerd! Na afloop kwamen sommige kinderen zeggen dat ze zo altijd wel geschiedenisles wilden. Ook de juf toonde zich prettig tevreden en daar komen vast ook vervolgafspraken van! Toen ter sprake kwam dat het Hans’ verjaardag was, werd hij uitbundig toegezongen! BARBA (251)... Op 18 december 2014 reed Barba naar OBS De Cirkel in Haarlem voor de laatste twee lessen van 2014. Het was een beetje vreemd om daar te zijn nu kleindochter Nina niet meer op school zat! In het lokaal stonden de tafels nog in de opstelling van het kerstdiner van de vorige dag, maar onder leiding van groepsleer-
kracht Simone Snijder zette groep 6b alles in een halve cirkel. Barba’s verhaal werd goed ontvangen en het spelletje par/impar werd gespeeld tijdens de ochtendpauze. BARBA (252)... Daarna was het op 18 december 2014 op OBS De Cirkel in Haarlem de beurt aan groep 6a van groepsleerkracht Michelle Jonk. Dit was een groep die aanmerkelijk drukker was en het werd hard werken voor Barba. Maar zoals gewoonlijk was dat zeker niet uit desinteresse…na afloop van de les kwamen verschillende leerlingen vertellen dat ze altijd wel zo geschiedenisles wilden hebben! Barba vertrok met een mooie fles wijn voor mevrouw Barba. Het was een waardige afsluiting van 2014, niet het minst door de waardering van beide leerkrachten!
* LatAF op reis… Om het kampeergevoel weer een beetje op te pakken, trokken Margreet en Hans voor een weekendje naar het Leenderbos, iets onder Eindhoven. Hans wilde, vanuit een charmante natuurcamping aldaar, Margreet een aantal grafheuvels laten zien in Weert. Urnenveld Boshoverheide…Weert, 12 juli 2014…Al weer geruime tijd geleden had Hans hier al rondgedwaald. Nadat het terrein in de loop der tijden door schatgravers was omgeploegd, was het grafheuvellandschap gereconstrueerd en publieksvriendelijk gemaakt. Men had palenkransen en ringgreppels hersteld, waardoor duidelijk verschillende formaten en vormen zichtbaar waren. Daar was niets meer van over, zodat er alleen een heideveld te zien was met honderden “muggenbultjes”.
Ter “verduidelijking” waren er betonnen zuiltjes geplaatst met bronzen informatiebordjes. Door het ronde oppervlak waren die zeer moeilijk te lezen, zeker in het
sombere weer op dat moment. Eigenlijk een teleurstelling! Grafheuvel De Zwarte Berg…Hoogeloon, 14 juli 2014…Dit zou de grootste grafheuvel van Nederland zijn, samen met een “collega” in het eveneens Brabantse Alphen. De vorm is uniek voor Nederland en komt overeen met typen uit Essex [GB]. Ook hier is Hans vele jaren geleden geweest en uiteraard was ook hier de tand des tijds overheen gegaan, maar men had slijtage hersteld met nieuwe palen in de palenkransen. Het weer was zonnig en dat hielp ook. Thuisgekomen werd gegoogled naar verdere informatie en tot onze grote verrassing zou er in de buurt al twee jaar een reconstructie moeten liggen van een Romeinse tumulus! Wij hadden hierover gelezen, maar ons nooit beseft dat het in Hoogeloon was. Op dus weer naar Brabant! Niet vervelend overigens, want Noord Brabant heeft zich in de loop van de jaren ontvouwd als een bloem… Swalmen, 7 augustus 2014…opnieuw een vingeroefening voor de “echte” vakantie”. Dit keer werd de tent opgezet op een natuurcamping even ten noorden van Roermond. Kleindochter Nina kwam twee nachten logeren. Zodoende konden we op zondag in Tegelen zoon Marcs optreden met zijn band Tjendol Sunrise bijwonen. Vlak bij de camping is het tracé van een Romeinse weg te zien…als je hem kunt vinden, hetgeen ons niet is gelukt! De weg
pagina 2 van 12
liep van Heerlen (Coriovallum) via Melick (Mederiacum) naar Xanten (Colonia Ulpia Traiana). In jonge maisvelden moet hier en daar nog de grindbaan te herkennen zijn.
Het Rozenkerkje in Asselt bood meer “Romeins”. In de muren was veel Romeins bouwmateriaal hergebruikt, zoals vloertegels en ronde hypocaustumtegels, o.a. in het dichtgemetselde “Noormannenpoortje”. Dus ook hier achtervolgden de Vikings ons min of meer!
Normandië, oktober/september 2014…In 2011 hebben wij Normandië al uitgebreid doorgespit op Romeinse archeologie. In 2013 voltooiden wij deze queeste in de “punt” van Normandië. In beide gevallen verlieten wij de regio op de thuisweg bij Eu, waar wij ook nog een Romeinse opgraving wisten. Mooie reden dus om hier dit keer te beginnen! Vanwege de uitermate slechte weersverwachting boekten wij voor drie nachten een gîte. Deze bleek op dezelfde weg te liggen als ons reisdoel! Eu-Le Bois l'Abbé, 26 augustus 2014, Opgravingssite van Briga…In de nadagen van de Romeinse tijd, 4de eeuw, had de stad te lijden onder invallen van Germaanse stammen en zeerovers. De stad werd verlaten, door de natuur overwoekerd en totaal vergeten. Een beetje zoals wordt beschreven in het Asterix-album “De Romeinse lusthof”! Zó vergeten dat de ruïnes pas rond 1820 werden teruggevonden bij de aanleg van de weg van EU naar Beaumont. Deze
snijdt de hoofdtempel schuin door en er staat ook een 19e eeuwse boerderij diagonaal op de Romeinse bouwvallen. Dit is nu het onderkomen van het opgravingsteam, aangevuld met een weiland vol tentjes.
Op zondagen worden er uitgebreide rondleidingen gegeven. Daar grepen wij dus naast... De eigenaars van de gîte hebben bij het graven in hun tuin een puntgave Romeinse dakpan gevonden. Deze tegula prijkt boven de haard in hun logeergebouw.
St Valéry-sur-Somme, 27 augustus 2014 …Van hier vertrok Willem de Veroveraar in 1066 naar Engeland, waar hij de slag bij Hastings op de Engelse koning won. Onlangs werd een herdenkingsteken hiervoor bij de haven opgericht door een BritsFranse vereniging..
Étretat, 6 september 2024…Hier stonden in de oude stadskern meerdere oude gebouwen in vakwerkstijl en uitbundig versierd met houtsnijwerk. In de oude markthallen waren uiterst toeristische winkeltjes
pagina 2 van 12
gevestigd die evenwel interessant genoeg waren. Bij het doen van boodschappen, in de plaatselijke Carrefour, passeerden wij dit verwaarloosde bouwwerk met indrukwekkend houtsnijwerk.
Een Scandinavische toerist herkende hierin blijkbaar zoveel Viking-heritage, dat hij
er zijn handtekening op plaatste!
Het keienstrand was bedekt met kiezels die blijkbaar veel als souvenir werden meegenomen. De gemeente voelde zich dan ook geroepen om dit vriendelijk te verbieden met het oog op natuurbescherming.
* Bezochte tentoonstellingen, musea & evenementen… Bij nader inzien…Rijksmuseum van Oudheden (RMO) Leiden, 11 september 2014…Op de valreep bezochten wij deze tentoonstelling over het 32ste Odysseeproject, waarin de resultaten zijn uitgewerkt van 31 “vergeten” archeologische opgravingen. Van elk project werden artefacten getoond. Sommige hiervan hebben wij als replica’s in ons bezit en dat versterkte ons gevoel van betrouwbaarheid in onze lessen.
De schedels uit de waterputten van het Romeinse castellum in Velsen spelen een belangrijke rol in het verhaal van Barba de Veteraan. Gouden Middeleeuwen… Rijksmuseum van Oudheden (RMO) Leiden, 11 september 2014…De Middeleeuwen worden gezien als een duistere periode vol materieel en maatschappelijk ongerief. Deze ten-
toonstelling laat zien dat dat allesbehalve opgaat voor de eerste periode, de tijd van de Merovingers. Na het vertrek van de Romeinen bleef een groot deel van hun erfenis in gebruik. Wel vond er een sterke Germanisering plaats in mode en kunst.
Key to the Romans…Allard Pierson Museum Amsterdam, 27 oktober 2014…De Romeinse afdeling van het museum was tot nog toe thematisch ingericht en was toe aan een andere opvatting. Deze tentoonstelling benadrukt dat de Romeinen in de door hen bezette gebieden van alles uit de daar heersende cultuur, kennis en godsdienst overnamen en dat tot in Rome zelf toepasten. Aan de tentoonstelling heeft men allerlei electronische kunstgrepen toegevoegd. Bij elke vitrine kan men met een kaart inloggen en dan informatie over een bepaald antwoord krijgen, met een keuze voor drie verschillende standpunten. Helaas gaat dat inloggen soms langzaam of het weigert: rondom zie je dan mensen die wanhopig van alles proberen en die uiteindelijk aan zichzelf twij-
pagina 2 van 12
felen. Ook ervaren wij het als afleidend van het tentoongestelde…het past meer in een didactische game. Dan vergt het ook nog tijd en dat levert gehijg in je nek op van andere belangstellenden. Een andere opstelling waarbij je a.h.w. in de huid van een digitaal personage kunt kruipen, je door de virtuele ruimte kunt
bewegen en voorwerpen kunt “hanteren”, was tijdens ons bezoek defect. Er werd aan gesleuteld en bleef daarna werkeloos achter. Vele bezoekers proberen het dan en beginnen ook hier aan zichzelf te twijfelen. Schakel het dan uit en/of hang een “defect”-bordje op, denken wij dan!
* Bezochte symposia & congressen… Inspiratiebijeenkomst voor culturele partners… Kunst Centraal, Bunnik, 27 oktober 2014 op uitnodiging van Roos Goossens (een verslagje is te lezen bij LatAF Agenda) Netwerkdag Romeinse Limes Nederland… Fort bij Vechten, Bunnik, 7 november 2014 op uitnodiging van Arja van Veldhuizen (een verslagje is te lezen bij LatAF Agenda)
19e Romeinensymposium VU… Archeologisch Centrum VU Amsterdam op 13 december 2013, op uitnodiging van Ton Derks, (een verslagje is te lezen bij LatAF Agenda) Studiedag AWN Amsterdam… Werkruimte Verhistoraveen, Amstelveen op 14 december 2013, op uitnodiging van Paul Hoogers en Ton van Bommel (een verslagje is te lezen bij LatAF Agenda)
* Reacties uit het veld… Andrea Keijzer uit Amstelveen blijft ons voorzien van krantenknipsels en boeken! Laatst nog het boek “Charlemagne” over een grote Karel de Grote-tentoonstelling in Aken [D]. Marjan Dirkx-Doornweerd uit het Zeeuwse Eede zendt ons regelmatig krantenknipsels, sinds kort ook digitaal. Ook uit het oosten van het land komen de krantenknipsels binnen: Kees en Ineke Voorn uit Ommen. Veel dank…
* Donaties… Van het Zuyderzee College in Lemmer ontvingen wij een prettige donatie (veel dank aan Inge Royakkers) – kledingfonds Ook PCBS De Ridderhof in Vleuten doneerde n.a.v. onze medewerking aan het schooljubileum – kledingfonds Kunst Centraal uit Bunnik doneerde n.a.v. onze medewerking aan de “Langs de limes”-les gedurende een twee-weekse lesmarathon in Wilnis en Vinkeveen – kledingfonds
* Gelukkig…wij hebben het niet gedaan… De legendarische Dodo blijkt niet te zijn uitgeroeid door VOC-schepelingen. Deze mythe is al een hele tijd betwijfeld en onderzocht… Het vlees zou walgelijk smaken, vandaar de bijnaam Walgvogel. Onderzoekers zijn nu van mening dat het vlees niet zo zeer onsmakelijk was als wel heel taai! Na het vertrek van de VOC zijn er meldingen geweest van Dodo’s. Onderzoekingen hebben uitgewezen dat het spaarzame drinkwater op het eiland Mauritius is vergiftigd door de vorming van blauwalg. Hierin hebben wij dus niet de hand gehad!
pagina 2 van 12
* Houd de herinnering levend…en pleeg onderhoud… Om de geschiedenis levend te houden, worden er her en der herinneringstekens geplaatst, zoals reconstructies, info-borden, mijlpalen… Deze moeten dan wel goed worden bijgehouden want natuur en klimaat zijn onverbiddelijk! Ook sportieve en creatieve uitingen van bezoekers zijn dat… In dit nummer schrijven wij over de (in onze ogen) teloorgang van het Urnenveld Bosoverheide bij Weert in een paar jaar tijd! Daarentegen is de Grafheuvel De Zwarte Berg bij Hoogeloon een voorbeeld van onderhoud, zoals het herstellen van gebruiks- en erosieschade. Zo kan het dus ook! In NWSBRF 32 meldden wij onze grote teleurstelling over de deplorabele staat van de educatieve reconstructie van een grafheuvel bij Amerongen, naast restaurant Het Boshuis. Het wekte overigens wel de indruk dat er aan gewerkt werd, dus is een vervolgbezoek op zijn plaats! Wij zijn uiterst blij met bijgaand artikeltje uit het AD van 18 juli 2014! Chapeau Woerden!
Allerbeste wensen voor 2015 aan allen…
pagina 2 van 12
