, \ '.

R6-C72 ,¥\

?^

i - ,.'.;,-:.^^":"/

'. fes*-,.

*#- Luchthavens in Nederland: een compendium

WèMf ^

^

.,=«-»'

'

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Directoraat-CjeneraalRijkslucbtvaarftlienst

Luchthavens in Nederland: een compendium

Directoraat-Generaal Rijksluchtvaartdienst Directie Vervoer en Infrastructuur Beleidsgroep Luchtvaarteconomie redactie: drs. HLF.van Kemenade oktober 1995

Inhoudsopgave: bladzijde Voorwoord

1

Over de inhoud van dit stuk...

2

Inleiding

3

Luchthaven Schiphol

8

Eindhoven Airport

13

Groningen Airport Eelde

16

Maastricht Aachen Airport

20

Rotterdam Airport

25

Twente Airport

30

Vliegveld Ameland

31

Kempen Airport

33

Vliegveld Drachten

35

ZweefVliegterrein Haamstede

37

Vliegveld Hilversum

39

Vliegveld Hoogeveen

41

Luchthaven Lelystad

43

Vliegveld Noordoostpolder

45

Vliegveld Seppe

47

Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet

49

Luchthaven Teuge

51

Vliegveld Texel

54

Zeeland Airport

56

Definities en Begrippen

58

Belangrijke Organisaties

60

Literatuur

62

VOORWOORD In de Nederlandse luchtvaartwereld is de schijnwerper vaak gericht op Schiphol en het grote commerciële vliegverkeer. In de schaduw van deze economische reus staan een aantal regionale en kleine velden waarover minder bekend is. Regelmatig wordt de Rijksluchtvaartdienst benaderd met vragen die zich juist richten op deze velden. Tegen deze achtergrond heeft de Rijksluchtvaartdienst het initiatief genomen om "Luchtvaartterreinen in Nederland, een compendium", samen te stellen. Deze publikatie is uitdrukkelijk geen beleidsstuk, maar een weergave van feiten en ontwikkelingen met betrekking tot luchthavens in Nederland. Hierbij wordt ook de rol van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (DG Rijksluchtvaartdienst) belicht. Het stuk is niet primair bedoeld voor "insiders" in de luchtvaartwereld, maar voor al diegenen die beroepshalve, vanuit educatief oogpunt of uit pure interesse met luchthavens in aanraking komen en hierover meer informatie willen hebben.

Den Haag, oktober 1995

Over de inhoud van dit stuk... De ervaring heeft geleerd dat er behoefte bestaat aan een beknopt overzicht van alle "aangewezen" Nederlandse burgerluchtvaartterreinen. Een aangewezen luchtvaartterrein is een terrein dat krachtens de Luchtvaartwet is aangewezen voor het opstijgen en landen van vliegtuigen. Het onderscheid tussen de verschillende Nederlandse luchthavens blijkt niet altijd even duidelijk te zijn. Nederland heeft een scala aan luchtvaartterreinen te bieden, variërend van groot tot klein. Deze publikatie beoogt, naast een omschrijving van de grotere velden in Nederland, juist ook de kleine luchtvaartterreinen in kaart te brengen. Per luchtvaartterrein is een omschrijving opgenomen, waarin de nadruk ligt op algemene informatie over het veld. Hierbij kan gedacht worden aan een historische achtergrond van de luchthaven, de faciliteiten die de luchthaven te bieden heeft en bijvoorbeeld de toekomstverwachtingen. Om redenen van toegankelijkheid van de tekst, en vanwege de brede doelgroep, is technischinhoudelijke informatie niet in deze publikatie opgenomen. Technische informatie is te vinden in de Aeronautical Information Publication (AIP).

<

2

INLEIDING Nederland is gebaat bij goede verbindingen via de lucht, en bij gezonde bedrijven in de sector luchtvaart. Daarom biedt de regering ruimte voor de ontwikkeling van het vliegverkeer. Maar dat vliegen moet wel verantwoord zijn. Verantwoord uit een oogpunt van economie, veiligheid en milieu. De zorg voor "verantwoord vliegen" is de centrale taak van het Directoraat-Generaal Rijksluchtvaartdienst (RLD), onderdeel van Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. De RLD is verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van het luchtvaartbeleid en moet ervoor zorgen dat Nederland veilig en tegen aanvaardbare maatschappelijke kosten via de lucht bereikbaar is.

1. Luchtvaartterreinen en luchtvaartbeleid De rijksbetrokkenheid bij de luchthavens in Nederland kent verschillende vormen: * financieel-bestuurlijke betrokkenheid in de verliesafdekking, het aandeelhouderschap en bestuur van luchthavens, alsmede in de afdekking van ongedekte kosten van de luchtverkeersdienstverlening, * veiligheidsbetrokkenheid in het toezicht op een luchthavenuitrusting alsmede in de vaststelling en verschaffing van de noodzakelijke luchtverkeersdienstverlening, * milieubetrokkenheid bij de bepaling van geluidcontouren en de daaruit voortvloeiende isolatiemaatregelen, * een planologische betrokkenheid bij de vaststelling van het aangewezen luchtvaartterrein. * luchtvaartpolitieke betrokkenheid door bepaalde buitenlandse maatschappijen in hun luchthavenkeuze binnen Nederland te beïnvloeden. Het overheidsbeleid is erop gericht om de nationale luchthaven, Schiphol, uit te laten groeien tot een "mainport", een draaischijf van passagiers- en vrachtstromen en met een vooraanstaande positie in Europa. Naast het bestaan van een nationale luchthaven kan een regionale luchthaven de bevolking in de regio voorzien van lijndienstbestemmingen naar een aantal zakencentra in Europa, kan zij een aantal vakantiebestemmingen op charterbasis aanbieden en kan zij in bepaalde gevallen een vrachtfunctie vervullen. Nederland kent op dit moment 18, op basis van de luchtvaartwet door het rijk aangewezen luchtvaartterreinen; Schiphol, vijf regionale luchthavens (Maastricht, Rotterdam, Eindhoven, Eelde en Twente) en 12 kleine luchtvaartterreinen. Een klein luchtvaartterrein richt zich op de kleine luchtvaart en heeft vooral een recreatieve functie. Toch maakt op beperkte schaal ook zakelijk verkeer gebruik van kleine luchthavens. Naast bovenstaande drie categorieën zijn er terreinen voor het zweefvliegen, voor het gebruik door helicopters, ten behoeve van de landbouwluchtvaart, het opstijgen van ballonnen en het gebruik door ultralichte vliegtuigen (ULV's). Elk van de bovengenoemde categorieën luchtvaartterreinen heeft een bepaalde verkeers- en vervoersfunctie en biedt daaraan verbonden faciliteiten. 2. Economische betekenis De economische betekenis van de luchtvaart wordt beschreven in termen van toegevoegde waarde en werkgelegenheid. De toegevoegde waarde en de werkgelegenheid van de luchthavens worden in de eerste plaats bepaald door de activiteiten op de luchthavens zelf. Naast de luchtvaart- en luchtvaartverwante bedrijven valt hierbij te denken aan de hulpbedrijven van het vervoer (expediteurs, bevrachters en andere tussenpersonen), aan de horeca (hotels, restaurants, cafe's, catering e.d.) en de handel (tax free shops), aan een aantal diensten (computer service bedrijven, bewakingsdiensten) en aan de overheid (met name politie, douane en marechaussee). Naast de directe toegevoegde waarde en werkgelegenheid in de luchtvaart en de 3

luchtvaartgebonden activiteiten is er ook sprake van toegevoegde waarde en werkgelegenheid in de toeleverende bedrijven (indirecte economische effecten)1. De economische uitstraling van Schiphol is zeer aanzienlijk. Schiphol is één van de voornaamste luchthavens in Europa. De aanwezigheid van Schiphol is nu reeds een belangrijke vestigingsplaaatsfactor voor het bedrijfsleven. Het belang van een goede luchthaven voor het vestigingsklimaat van een land of regio zal in de toekomst verder toenemen. Ook zal de toenemende internationalisering en globalisering van het bedrijfsleven ertoe leiden dat de aanwezigheid van een luchthaven een steeds belangrijker vestigingsplaatsfactor wordt. Zoals reeds aangegeven in de PKB 3 schiphol en Omgeving is de uitbreiding van Schiphol een belangrijke voorwaarde voor het kabinetsbeleid gericht op verbreding en vernieuwing van de economische structuur van Nederland. Om de economische uitstralingseffecten van de uitbreiding van Schiphol te maximaliseren, blijven de maatregelen niet alleen beperkt tot de vergroting van de luchthavencapaciteit. De plannen voorzien tevens in verbetering van de landzijdige ontsluiting van de luchthaven en realisatie van nieuwe, kwalitatief hoogwaardige bedrijfslocaties voor Schipholgebonden bedrijvigheid. Ook wat betreft werkgelegenheid neemt Schiphol een belangrijke plaats in. In 1990 konden in totaal circa 72.000 (voltijds) arbeidsplaatsen aan Schiphol worden toegerekend. Wanneer het vliegverkeer zich verder ontwikkelt en Schiphol uitgroeit tot mainport, dan kan die werkgelegenheid met 55.000 (voltijds) arbeidsplaatsen toenemen tot 127.000 in 2015. Van de berekende groei zal naar verwachting 70% worden gerealiseerd in de regio Schiphol. De overige arbeidsplaatsen zullen in de rest van Nederland worden gerealiseerd. Daarmee is de ontwikkeling van Schiphol een zeer belangrijke bron van werkgelegenheidsgroei in deze regio.2 Naast de zeer aanzienlijke economische uitstraling van Schiphol is onderkend dat ook de invloed van een regionale luchthaven op de regio positief is als het gaat om de economische structuur van de regio en de regionale werkgelegenheid. Regionale luchthavens hebben een imago-waarde voor bedrijfsvestiging. De aanwezigheid van een luchthaven speelt daarom zeker een rol bij vestiginsplaatskeuzen. Beschikbaarheid van een bescheiden pakket aan lijndiensten met name op grote Europese bestemmingen kan de internationale bereikbaarheid van het zakenleven in de regio aanzienlijk vergroten. De direct van de luchthaven afhankelijke luchthaven- en luchtvaartgebonden bedrijven, zoals afhandelingsbedrijven, agenten, autoverhuurbedrijven, tax free shops, brandstofleveranciers, vliegscholen, vliegtuigonderhoudsbedrijven, koeriersbedrijven etc. voegen een extra dimensie toe aan de economische structuur van de regio. 3. Financieel-bestuurlijke verhoudingen Voor de kleine luchtvaartterreinen is de economische betekenis moeilijk te kwantificeren. Er is over dit onderwerp niet veel bekend. Het feit dat het Rijk zich over het algemeen financieel niet bezighoudt met de kleine terreinen, draagt hiertoe bij. Kleine luchtvaartterreinen hebben echter wel een grote recreatieve functie en bieden een voorziening voor o.a. rondvluchten, surveillancevluchten (brandblusoperaties) en landbouwgerelateerde vluchten. Hoewel het Rijk in financiële zin niet betrokken is bij de kleine luchtvaartterreinen, geldt dit voor de andere categorieën luchthavens in Nederland wel. Het Rijk bezit bijvoorbeeld aandelen in de luchthavens Schiphol (75%), Maastricht (34%), Eelde (80%) en Texel (65%). Bovendien dekt de overheid de exploitatieverliezen van de regionale luchthavens (uitgezonderd Rotterdam). In

1

NEI, De b e t e k e n i s van de l u c h t v a a r t voor de Nederlandse economie 2

Planologische Kernbeslissing Schiphol en Omgeving, Deel 3:Nota van Toelichting, februari 1995, b l z . 3 2 . 4

1

bestuurlijke zin is het Rijk bij diverse luchthavens betrokken doordat zij plaats neemt in de Raad van Commissarissen van Schiphol, Maastricht, Eindhoven, Eelde en Twente, en bovendien in de Raad van Bestuur van Texel zit. Hoe de betrokkenheid in de toekomst vorm krijgt, is onderwerp van de nota RELUS (Regionale Luchthavenstrategie) Het Rijk heeft ook een financiële betrokkenheid bij het Zelfstandig Bestuursorgaan Luchtverkeersbeveiliging. De uitgaven zijn voor wat betreft het Schiphol verkeer en het en-route verkeer kostendekkend door middel van in rekening gebrachte heffingen aan de gebruikers. Op de regionale luchthavens echter, komen de ongedekte kosten van de luchtverkeersbeveiliging voor rekening van de overheid. Voorts houdt de overheid zich bezig met de goedkeuring van de havengeldregelingen van de luchthavens in Nederland. Onder havengelden worden verstaan de landings-, start- en parkeergelden. Indien luchthavens een tariefsverandering willen doorvoeren moeten zij een voorstel daartoe indienen bij de Rijksluchtvaartdienst ter goedkeuring per Koninklijk Besluit. De militaire bases met burgermedegebruik vallen niet onder deze regeling. Momenteel is men bezig met een aanpassing van de goedkeuringsprocedure voor nieuwe havengeldregelingen. De nieuwe regeling moet in inhoudelijke en procedurele zin een versimpeling worden van de nu bestaande regeling. De aanpassing wordt in 1995 verwacht. 4. Veiligheid Internationaal en nationaal worden eisen gesteld om de luchthavens in Nederland zo veilig mogelijk te maken. Alle luchthavens moeten voldoen aan een streng pakket van eisen. In Nederland zorgt de RLD voor de voorbereiding en uitvoering van het beleid dat gericht is op het waarborgen van veiligheid in de luchtvaart. Er wordt hierbij onder andere aandacht besteed aan de inrichting, uitrusting en het gebruik van luchtvaartterreinen, aan de luchtwaardigheid van vliegtuigen, aan de vluchtuitvoering en de geschiktheid van boordpersoneel en luchtverkeersleiders. In de toekomst zal voor Schiphol en de regionale velden een contour voor de veiligheid van omwonenden van een luchthaven vastgesteld worden. De kans die omwonenden lopen om om op de grond slachtoffer te worden van een vliegtuigongeval wordt gebruikt om een zone vast te stellen. De kans dat iemand daadwerkelijk slachtoffer wordt, is overigens heel klein. Veiligheid in de luchtvaart hangt niet alleen af van veilige luchtvaartterreinen, ook de luchtvaartuigen en de manier waarop ze gebruikt worden moet veilig zijn. Dat betekent dat de luchtverkeersleiding en de afhandeling van luchtvaartuigen op de grond aan veiligheidseisen moeten voldoen. Vooral luchtverkeersbegeleiding is van groot belang. Hieronder wordt verstaan "het geheel van maatregelen gericht op de bevordering van een veilig, ordelijk en vlot verloop van het luchtverkeer bij een zo gering mogelijke milieuoverlast". Dit omvat de regelgeving, het luchtruimtebeheer en de luchtverkeersdienstverlening, de luchtvaartinlichtingendienst en het verstrekken van meteorologische informatie. Omdat de luchtvaart meestal een grensoverschrijdende activiteit is, heeft Nederland zich gebonden aan een gemeenschappelijk stelsel van regels. Hiertoe is op basis van internationale overeenkomsten (het verdrag van Chicago en ICAO) een systeem opgezet waarbij het gebruik van het luchtruim door middel van indeling, voorschriften en procedures zodanig is vastgesteld dat een veilige en doelmatige afhandeling van de verkeersstroom mogelijk is. In Nederland is de Luchtverkeersbeveiliging sinds 1 januari 1993 een zelfstandig orgaan. De verkeersleiding, met hoog gekwalificeerd personeel en met moderne apparatuur, dient in het voor Nederland vastgestelde vluchtinlichtingengebied en met name ten behoeve van Schiphol, gericht te zijn op het afhandelen van het verkeer, ook in de meest drukke piekperioden. Exploitatie en investeringen zijn hierop afgestemd, in lijn met de beoogde ontwikkeling van Schiphol tot mainport. 5

4.1 Beveiliging Een specifiek aspect van de veiligheid is de zogenaamde "security", of beveiliging van de burgerluchtvaart. Beveiliging omvat een combinatie van maatregelen bedoeld om de burgerluchtvaart te beschermen tegen wederrechtelijk gedrag, zoals kaping, sabotage of aanslagen. Sinds de jaren 60 zijn terroristische acties, gericht tegen de burgerluchtvaart, toegenomen. Op mondiaal, Europees en nationaal niveau zijn maatregelen genomen om dit tegen te gaan. Nederland heeft, in het kader van haar lidmaatschap van ICAO, een nationaal burgerluchtvaart beveiligingsprogramma opgesteld. Dit programma beschrijft onder meer wie verantwoordelijk is voor het voorkomen en bestrijden van wederrechtelijke daden tegen de burgerluchtvaart indien deze zich op Nederlands grondgebied voordoen of in een in Nederland geregistreerd vliegtuig. Ook beschrijft het programma hoe Nederland de beveiliging van haar luchthavens en vliegtuigen georganiseerd heeft. De uitvaardiging van nieuwe en het toezicht op bestaande regelgeving behoort tot de verantwoordelijkheid van de Minister van Justitie in overleg met de Minister van Verkeer en Waterstaat. De Minister heeft binnen V&W deze taak gedelegeerd aan de Directeur-Generaal van de Rijksluchtvaartdienst. Regelmatig vindt overleg plaats over de beveiliging van burgerluchtvaart binnen de beveiligingscommissies die iedere luchthaven met internationaal verkeer behoort te hebben, conform ICAO Annex 17. De Nationale Veiligheidscommissie Burgerluchtvaart, onder voorzitterschap van het Ministerie van Justitie, adviseert de verantwoordelijke ministers over de te nemen maatregelen. 4.2 Handhaving De controle op de naleving van eisen op veiligheidsgebied wordt door de Rijksluchtvaartdienst uitgeoefend. Zo wordt toezicht uitgeoefend op vliegtuigontwerp- en onderhoudsorganisaties en op vliegtuigoperaties- en procedures. Ook inspecties van luchtvaartterreinen maken deel uit van het veiligheidstoezicht. Jaarlijks wordt op elke luchthaven in Nederland een diepte-inspectie uitgevoerd welke met name gericht is op organisatorische, technische, en operationele aangelegenheden. Deze worden bij de regionale en kleine terreinen door twee inspecteurs uitgevoerd. Voor Schiphol wordt een groter team ingezet. Daarnaast worden door specialisten tussentijdse inspecties uitgevoerd. 5. Milieu en ruimtelijke ordening De economische betekenis van luchthavens is niet per sé een legitimering voor onvoorwaardelijke groei. De Nederlandse overheid stelt grenzen aan de ontwikkeling van de luchthaveninfrastructuur. Deze grenzen worden met name ingegeven door de milieu-effecten verbonden aan de luchtvaart. Hierbij valt onder andere te denken aan geluidsoverlast, en luchtvervuiling. Ook speelt externe veiligheid een grote rol bij het bepalen van de maximale groeimogelijkheden van een luchthaven. Het overheidsbeleid is erop gericht de schadelijke effecten van de luchtvaart in zo goed mogelijke banen te leiden. 5.1 Geluidhinder Geluidhinder staat hoog op de agenda. Nederland heeft zich door haar lidmaatschap van de International Civil Aviation Organisation (ICAO) ertoe verplicht internationaal opgelegde maatregelen te implementeren. Reeds in 1969 belegde ICAO een speciale bijeenkomst over geluidhinder en in 1981 heeft zij geluidseisen voor vliegtuigen vastgelegd. Zij maakt onderscheid tussen niet-geluidgecertificeerde toestellen (de lawaaiigste), zogeheten hoofdstuk 2 toestellen (minder lawaaiig) en hoofdstuk 3 toestellen (de stilste). Ter verduidelijking: een niet-gecertificeerd toestel klinkt drie tot vier keer zo luid als een hoofdstuk 3 toestel. Tijdens het Nederlands voorzitterschap van de EU is bovendien besloten om vanaf 1 januari 1990 het vliegen met niet6

gecertificeerde toestellen in EU landen niet meer toe te staan. Met ingang van 1 april 1995 worden hoofdstuk 2 vliegtuigen van 25 jaar of ouder niet meer toegelaten en na 2002 alleen nog maar hoofdstuk 3 vliegtuigen. 5.2 Ruimtelijke ordening Naast geluidseisen aan vliegtuigen, wordt het instrument van ruimtelijke ordening gehanteerd (zonering). De daaraan ten grondslag liggende maatstaf voor geluidsnormering, is de de zogenoemde Kosten-eenheid (Ke). De Kosten-eenheid is gebaseerd op de gemiddelde hinderervaring van overvliegende vliegtuigen, over het gehele jaar gemeten. Het geluidsniveau en het aantal keren op jaarbasis dat de vliegtuigen gebruik maken van de luchthaven bepalen de hindermaat, uitgedrukt in Ke. Voor avond en nachtvluchten is daarnaast een "nachtstraffactor" opgesteld in de periode tussen 18.00 en 8.00 uur. De nachtstraffactor betekent dat het verkeer in het hindergevoelige perioden twee tot tien maal zo zwaar meetelt in de berekening. In 1994 is door middel van een wijziging van de Luchtvaartwet een speciale nachtnorm, uitgedrukt in LAeq, ingevoerd. Zodra de betreffende zones zijn vastgesteld, zal deze nachtnorm effectief worden. Ke-waarden kunnen liggen tussen 0 en 65. Binnen de geluidszones van 35 Kosten-eenheden (Ke) mag niet meer gebouwd worden. Daarnaast geldt dat woningen die bloot staan aan een geluidsbelasting van 40 Ke of meer moeten worden voorzien van geluidswerende isolatie. Lawaai boven de uiterste grens van 65 Ke leidt tot aankoop en sloop. Isolatie vindt ook plaats in situaties waarin woningen niet voldoen aan de nationale nachtnorm. 5.3 Handhaving Geluidhinder De ingestelde geluidszones moeten gehandhaafd worden. Er moet voorkomen worden dat overschrijding van vastgestelde grenswaarden buiten de geluidszone plaatsvindt. De in de Luchtvaartwet neergelegde systematiek van de handhaving ziet er ongeveer als volgt uit. Elke luchthaven in Nederland moet een gebruiksplan indienen bij de Minister van Verkeer en Waterstaat. Het gebruiksplan beschrijft het verwachte gebruik van de luchthaven voor het komende jaar. Daarbij gaat het onder andere om de verwachte aard en omvang het vliegverkeer, de vliegpaden, de toepassing van een baanpreferentieel systeem en het baangebruik. Via het ingediende gebruiksplan wordt beoordeeld of een overschrijding van de geluidszone dreigt. Als dat het geval is, of als het feitelijk gebruik van de luchthaven afwijkt van het voorspelde gebruik, is de exploitant van dat terrein verplicht een voorstel tot wijziging van het gebruiksplan in te dienen. Tevens worden in het aanwijzingsbesluit van een luchthaven voorschriften opgenomen die erop gericht zijn overschrijding van de geluidszone te voorkomen en vermijdbare hinder te beperken. De Minister van Verkeer en Waterstaat is volgens de Luchtvaartwet verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van die voorschriften. De Luchtvaartwet legt gebruikers van een luchtvaartterrein een verbod op om het terrein te gebruiken of te laten gebruiken in strijd met de voorschriften. Overtreding van het verbod kan zowel bestuursrechtelijke als strafrechtelijk (boetes) sancties tot gevolg hebben. Het toezicht op naleving van de voorschriften wordt feitelijk uitgevoerd door Luchtvaartinspectie. De wijze waarop de inspectie plaatsvindt, wordt vastgelegd in een handhavingsvoorschrift.

7

Luchthaven Schiphol Historische achtergrond In september 1919 werd door twee luchtmachtofficieren Plesman en Hofstee het initiatief genomen om de Eerste Luchtverkeer Tentoonstelling Amsterdam (ELTA) te organiseren. De tentoonstelling die op de oever van het IJ werd gehouden was een daverend succes. Als gevolg hiervan richtte Plesman nog geen maand later de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij op. Eeen half jaar later opent de KLM vanaf Schiphol haar eerste lijndienst. Schiphol lag binnen de Ringvaart van de Haarlemmermeer, maar dicht in de buurt van het economisch belangrijke Amsterdam. In 1920 werd Schiphol officieel "burgerluchthaven", en werd Jan Dellaert eerste stationschef van Schiphol. In een loods van 20 bij 25 meter zetelde Dellaert samen met 6 man personeel voor de afhandeling van passagiers, vracht en post. Ook de douane zat in dezelfde loods. Het grasland waar het toenmalige Schiphol op gevestigd was, zorgde voor heel wat problemen als het regende. Grote delen van het veld veranderden dan al gauw in een modderpoel. Hierdoor kreeg Schiphol de bijnaam "Schiphol Modderhaven". De jaren tussen de oprichting van Schiphol en de Tweede Wereldoorlog waren voor de luchthaven van groot belang. Er werd een nieuw stationsgebouw gebouwd en een radio-peilstation, de hangaroppervlakte werd vergroot en Schiphol kreeg een nachtlandingsinstallatie. In 1938 werd een verhard banenstelsel opgeleverd. Met historische vluchten als die van de Pelikaan en de Uiver werd Schiphol beroemd en groeide gestaag door tot een luchthaven van formaat. Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakten de Duitsers van Schiphol een militaire luchthaven. De geallieerden zagen Schiphol, gezien de ligging van de luchthaven als een bedreiging. Als gevolg hiervan werd Schiphol zwaar gebombardeerd. Na de oorlog was er van de luchthaven niets meer over, maar het herstel werd zeer snel ter hand genomen. In 1946 wees het Rijk Schiphol aan als "nationale luchthaven van Nederland". De eerder genoemde Jan Dellaert had grote plannen met Schiphol, hij wilde één centraal stationsgebouw, begrensd door een stelsel van vier start- en landingsbanen. In 1967 werd het nieuwe Schiphol (Schiphol-Centrum) in gebruik genomen. Van een kleine vliegweide in 1920 was Schiphol inmiddels uitgegroeid tot een wereldluchthaven. Al snel bleek echter dat de capaciteit alweer te klein werd. Langzaam werden de stationsgebouwen uitgebreid en kwamen er nieuwe pieren bij. Het in 1993 opgeleverde stationsgebouw, Terminal West, heeft de passagierscapaciteit van de luchthaven vergroot van 18 tot 27 miljoen passagiers per jaar. De luchthaven blijft groeien. Om deze groei op te vangen heeft Schiphol een "Masterplan" 2015 In een aantal fasen zal de luchthaven de stationsgebouwen, pieren en het vrachtareaal uitbreiden. Het Masterplan moet er mede voor zorgen dat de luchthaven uitgroeit tot een "Mainport".3 Eigendom Het luchtvaartterrein wordt geëxploiteerd door Amsterdam Airport Schiphol. Aandeelhouders zijn de Staat der Nederlanden (76%), de gemeente Amsterdam (22%) en de gemeente Rotterdam (2%). Ligging en bereikbaarheid Luchthaven Schiphol ligt in de gemeente Haarlemmermeer, in de provincie Noord-Holland. De luchthaven ligt langs de A-4 die de luchthaven goed bereikbaar maakt. Als nationale luchthaven van Nederland is Schiphol aangesloten op het spoorwegnet via een met de terminal geïntegreerd spoorwegstation. De luchthaven is uitstekend te bereiken met het streekvervoer.

3 Informatie afkomstig uit folders van de Luchthaven Schiphol: Van vliegweide tot luchthaven; Een zaak van Nationaal Belang; Amsterdam Airport Schiphol, balans tussen milieu en economie.

8

Aanwijzing en aard vliegverkeer De luchthaven is door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/13917 dd. 17 augustus 1962 en uitgebreid bij beschikking nr. Jur/14822 dd. 17 september 1965 voor het openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met burgervliegtuigen, alsmede voor oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen. Op de luchthaven Schiphol worden per jaar grote aantallen passagiers en vracht afgehandeld. De luchthaven is één van de vier belangrijkste luchthavens van Europa en heeft op de wereldranglijst een 26ste plaats voor passagiers en een 13de voor vracht. De luchthaven neemt dus een belangrijke positie ondanks de relatief kleine thuismarkt van Nederland. Dit komt omdat veel reizigers en vrachtverladers Schiphol als overstapluchthaven gebruiken.4 Beschrijving van het areaal Op Schiphol kan het luchtverkeer gebruik maken van 4 verharde start- en landingsbanen verharde banen van 3400 x 45 meter, van 3300 x 45 meter, van 3250 x 45 meter, van 3453 x 45 meter en van een kleine baan op Schiphol Oost (2014 x 45 meter) voor General Aviation. De luchthaven is 24 uur per dag geopend. Voor de luchtverkeersleiding is een groot scala aan technische middelen aanwezig op het gebied van communicatie, navigatie en surveillance zoals radiobakens, radarinstallaties en instrumentlandingssystemen (ILS). De vier hoofdlandingsbanen van Schiphol zijn alle uitgerust met het ILS-systeem, hetgeen de mogelijkheid geeft onder zeer lage zichtwaarden te landen en de regelmaat van de dienstregeling te waarborgen. Vanaf 1993 is het nieuwe torenverkeersleidingssysteem op Schiphol in gebruik genomen. De luchtverkeersdienstverlening op Schiphol bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding, een naderingsverkeersleiding en een algemene verkeersleiding. Tevens is er een vluchtinlichtingendienst en een meteorologische inlichtingendienst van de Luchtvaartmeteorologische Dienst. Uiteraard beschikt de luchthaven Schiphol over een eigen radar. Om de capaciteit van Schiphol optimaal te gebruiken, wordt gewerkt met het zogenaamde SOCS (Stuurgroep Optimalisering Capaciteit Schiphol) systeem. Een etmaal wordt verdeeld in drie perioden: de piekuren, de niet-piekuren en de nacht. Vroeger werden slechts twee banen in gebruik genomen, één baan om te starten en één baan om te landen. Met het nieuwe systeem worden gedurende de landingspiek twee banen gebruikt om te landen en één om te stijgen. Gedurende een startpiek is dit omgekeerd. Alle luchtvaartgebonden faciliteiten zoals hangars, reparatie- en onderhoudsvoorzieningen, brandstofleverantie zijn aanwezig, evenals de meest uitgebreide brandbeschermingsvoorzieningen. Voor passagiers zijn terminal-ruimtes beschikbaar met onder andere een uitgebreid belastingvrij winkelcentrum, bars en restaurants, een zakencentrum, een fitnesscentrum, sauna, zonnecentrum, en een casino. Voor vracht zijn er ruime gebouwen en moderne computersystemen, die voor een snelle doorvoer van goederen zorgen.5

"Informatie afkomstig van brochure Luchthaven Schiphol, Amsterdam Airport Schiphol, Balans tussen milieu en economie, 1995 5

Informatie afkomstig uit brochure van de Luchthaven Schiphol, Amsterdam Airport Schiphol, Balans tussen milieu en economie, 1995

9

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Schiphol 1990-1994 Jaar

Vliegtuigbewegingen

Aantal passagiers vervoerd

Vracht vervoerd (in tonnen, in cl trucking)

1990

246.504

16.470.983

845.051

1991

246.585

16.541.928

909.887

1992

274.608

19.145.064

983.253

1993

287.938

21.274.407

1.078.939

1994 299.712 23.559.456 bron: Stati.3tiscn Jaarboek Schip tiol 1994

1.184.584

Vliegtuigbewegingen geregeld/ongeregeld Schiphol 1990-1994 Jaar

Vliegtuigbewegingen geregeld

Vliegtuigbewegingen niet-geregeld

1990

179.341

23.006

1991

184.489

21.780

1992

213.574

25.238

1993

235.507

24.168

1994 248.712 bron: Statistisch Jaarboek Schiphol 19 94

25.352

Vliegtuigbewegingen General Aviation Schiphol 1990-1994 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1990

44.157

1991

40.316

1992

35.796

1993

28.263

1994 25.648 Bron: Statist isch Jaarboek Schiphol 1994

10

1

Financiële gegevens Winst- en Verliesrekening + Investeringen Schiphol 1989-1993 Jaar

Bed rij fs opbrengsten

Bedrijfs lasten

Investeringen

Exploitatie resultaat

Netto resultaat

1989

576

508

227

68

53

1990

625

535

293

90

55

1991

662

562

400

100

58

1992

759

617

422

142

90

348 1993 853 687 bron: Jaarverslag N.V. Luchthave n Schiphol 1993

166

97

Bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid De ontwikkeling van Schiphol tot mainport is voor Nederland van het grootste belang. Dit geldt met name voor de toekomstige werkgelegenheid en de concurrentiepositie van Nederland. Op en rondom de luchthaven zijn vele bedrijven gevestigd. De werkgelegenheid op de luchthaven levert dan ook een behoorlijke bijdrage aan de nationale economie. Als Schiphol zich kan ontwikkelen zoals gepland, dan zal de werkgelegenheid op en rond de luchthaven tot 2015 toenemen met tenminste 55.000 arbeidsplaatsen.

Economische betekenis Schiphol (bij gerealiseerde mainportontwikkeling) 1990

2015

Werkgelegenheid direct (x 1000) excl. Fokker

37

60-78

Werkgelegenheid direct en indirect (x 1000) excl. Fokker

72

126-157

Toegevoegde waarde direct en indirect (xf.lmld.prijspeil 1990)

9

28-41

U

2,8-3,6

In percentage van BNP bron: PMMS/IEE

Geluidszonering In 1996 zullen naar verwachting geluidszones worden vastgesteld voor de periode tot 2015. Deze worden vastgelegd in de nieuwe aanwijzing voor de luchthaven Schiphol welke in 1996 zal worden uitgebracht. De, voor ieder jaar door de NLR berekende, geluidsbelasting mag deze zones niet overschrijden. Voor vliegtuiggeluid in de nacht wordt de Laeq-norm (=26 dBA) van kracht. Alle woningen binnen de nachtelijke zone en binnen de contour van 40 Ke, zullen worden geïsoleerd. 11

De kosten voor de isolatie worden betaald door de luchtvaartmaatschappijen die op Schiphol vliegen en vanaf 1997 door vertrekkende passagiers. Naast een geluidszone zal tevens een veiligheidszone worden vastgesteld rondom Schiphol. Die zone is gebaseerd op de kans die omwonenden lopen om op de grond slachtoffer te worden van een vliegtuigongeval. Toekomstige ontwikkeling In 1995 heeft de regering in de Planologische Kern Beslissing Schiphol en Omgeving (PKB, deel3) bepaald hoe de luchthaven Schiphol er in 2015 uit zal gaan zien. Volgens de prognoses kunnen in dat jaar circa 40 miljoen passagiers van de luchthaven gebruik gaan maken en kan circa 3 miljoen ton vracht worden afgehandeld. In het PKB houdt men rekening met allerlei aspecten die met de groei van de luchthaven Schiphol in verband staan. Het kabinet wil Schiphol uit laten groeien tot een van de vier tot zes mainports van Europa. Het kabinet hanteert hierbij een dubbele doelstelling: versterking van de mainportfunctie van Schiphol en verbetering van de kwaliteit van het leefmilieu in de omgeving van Schiphol. Vooral een vermindering van het aantal geluidbelaste huizen is een belangrijk punt. In de PKB deel 3 wordt een groot aantal maatregelen genoemd om vermindering van geluidhinder en verbetering van het milieu te realiseren. Hierbij kan gedacht worden aan vaststellen van geluidszones, isolatie van huizen, substitutie van vliegtuigen door bijvoorbeeld de hogesnelheidslijn, stillere vliegtuigen en een ander baangebruik. Een zeer belangrijke maatregel is de voorziene aanleg van de parallelle vijfde baan evenwijdig aan de Zwanenburgbaan. Hierdoor zal de geluidshinder voor de huizen rondom Schiphol afnemen. In 1996 zal een nieuwe aanwijzing voor het luchtvaartterrein Schiphol worden uitgebracht. Deze vormt een wijziging van de aanwijzing van 1962. De nieuwe aanwijzing regelt de uitbreiding, aanleg en het gebruik van het luchtvaartterrein zowel in de situatie van het vier banenstelsel als in de situatie van het toekomstige vijf banen stelsel. Tevens omvat het de vaststelling van de geluidszone (etmaal en nacht) behorend bij het vier en vijf banenstelsel. Schiphol is niet de enige luchthaven in Europa die tot mainport wil uitgroeien. Een gedegen concurrentiepositie van Schiphol vergt volgens de PKB ook een sterke luchtvaartmaatschappij die Schiphol als thuisbasis heeft. Adres Amsterdam Airport Schiphol Postbus 7501 1118 ZG Schiphol Centrum tel: 020-6019111 fax: 020-6041475

12

• *

Eindhoven Airport Historie Na een eerdere mislukte poging in de jaren 20, kwam in 1930 het plan om een vliegveld bij de gemeente Eindhoven aan te leggen weer naar boven. Hier was een aantal redenen voor. Ten eerste: de burgerluchtvaart stond niet meer in de kinderschoenen en in Nederland was inmiddels een aantal vliegvelden aangelegd. Ten tweede: het Eindhovense gemeentebestuur was tot de conclusie gekomen dat Eindhoven, als zevende stad van het land en als belangrijk industrieel centrum, over een vliegveld moest beschikken. Ten derde organiseerden vele hogere en lagere overheden in de crisistijd van de jaren 30 werkverschaffingsprojecten, zoals het graven van kanalen en het aanleggen van bossen. Het vliegveld kon derhalve in werkverschaffing worden aangelegd. Besloten werd het vliegveld te realiseren in een gebied dat bekend stond als Welschap. Tot 1934 had het vliegveld een voornamelijk recreatieve functie. In dat jaar, echter, werden de eerste vaste lijndiensten geopend vanaf Welschap en werd een nieuw stationsgebouw in gebruik genomen. Het civiele vliegveld viel tijdens de Tweede Wereldoorlog in handen van de Duitsers en werd tot Luftwaffebasis omgebouwd. Het verkreeg daardoor een militaire status die na de oorlog werd voortgezet door achtereenvolgens de R.A.F, en de Koninklijke Luchtmacht. In de jaren vijftig ontstond bij het Philips concern de behoefte aan een eigen vliegbedrijf en men verkreeg van de militaire instanties de toestemming tot medegebruik van Welschap. Daarmee was in feite de eerste stap gezet naar een hernieuwd burgergebruik van dit vliegveld.

Eigendom Eindhoven Airport wordt geëxploiteerd door N.V. Vliegveld Welschap. Aandeelhoudster is de Stichting Vliegveld Welschap, waarin zijn vertegenwoordigd de Provincie Noord-Brabant; Gemeente Eindhoven; N.V. Philips Gloeilampenfabriek; Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Oostelijk Noord-Brabant. De Staat der Nederlanden maakt deel uit van de Stichting Vliegveld Welschap en is vertegenwoordigd in de Raad van Commissarissen. Tevens neemt het Rijk 25% van het exploitatietekort van de luchthaven voor haar rekening. Ligging en bereikbaarheid Eindhoven Airport ligt op twee kilometer ten westen van de bebouwingsgrens van Eindhoven. De luchthaven is te bereiken via de A-2, afslag Eindhoven Airport afrit 29, en heeft een busverbinding met het centrum van Eindhoven, (bus 8, reistijd ca. 30 minuten) Aanwijzing en aard vliegverkeer Het luchtvaartterrein is door de Minister van Defensie aangewezen bij beschikking nr.202.620/5K dd. 3 mei 1960 ten behoeve van de militaire luchtvaart. Het bugermedegebruik door de N.V. van de militare vliegbasis Eindhoven werd geregeld middels een besluit van 25 oktober 1982 genomen door de Staatssecretaris van Defensie en de Minister van Verkeer en Waterstaat. In dit besluit zijn de openingstijden en een beperking van het aantal vliegtuigbewegingen geregeld. De luchthaven Eindhoven heeft circa elf directe lijndiensten op Europese en binnenlandse zakenbestemmingen. Met het aantal bestemmingen, dat in een geregelde lijndienst wordt uitgevoerd, neemt Eindhoven Airport de eerste plaats in op de ranglijst van alle regionale Nederlandse luchthavens. Naast de lijndienstbestemmingen worden vanaf Eindhoven Airport ook chartervluchten uitgevoerd, zowel in het zakelijk verkeer als in de vakantiesfeer. Op Eindhoven Airport wordt onder andere gevlogen met de Jetstream 31 (19 passagiers), de Fokker 50 (max. 58 passagiers) en de Saab 340B (30 passagiers). 13

Beschrijving van het areaal Ruimtebeslag voor de burgerluchtvaart is 40 ha. Het luchtverkeer kan gebruik maken van een verharde baan van 3000 x 45 meter. Eindhoven Airport wordt door de militaire luchtverkeersleiding gecontroleerd. De luchtverkeersdienstverlening bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding en een naderingsverkeersleiding. Eindhoven is uitgerust met een Instrument Landingssysteem (ILS) en enkele radiobakens. De luchthaven is voor burgermedegebruik geopend op maandag t/m vrijdag van 06.30 tot 22.45 uur, op zaterdag van 08.00 tot 12.00 uur, op zon- en feestdagen van 18.00 tot 22.00 uur. Douane is op het terrein aanwezig. De luchthaven beschikt over een restaurant. Hotelaccommodatie is onder meer aanwezig op 500 meter van het luchthavengebouw en in Eindhoven.

Verkeersontwikkeling Passagiersvervoer 1990-1994: bron CBS Jaar

Totaal

Geregeld

Niet-Geregeld

1990

186.566

167.568

18.998

1991

166.856

149.733

17.123

1992

192.393

169.114

8.122

1993

169.025

143.414

20.176

1994

177.868

152.858

19.881

Vliegtuigbewegingen 1990-1994: bron CBS Jaar

Overlandvluchten

Terreinvluchten

Totaal

1990

16.640

2.410

19.050

1991

15.106

3.186

18.292

1992

16.393

3.748

20.141

1993

15.968

3.618

19.568

1994

16.091

5.672

16.763

14

Financiële gegevens Winst- en Verliesrekening Eindhoven Airport 1990-1993 (alle bedragen in hele guldens) Jaar

Opbrengsten

Lasten

1990

4.309.295

4.615.423

-306.128

1991

3.837.421

4.593.803

-756.382

1992

4.499.392

4.737.656

-238.264

5.392.780 1993 4.490.199 sron: Jaarverslagen Eindhoven Airport

-902.581

Bedrijfsresultaat

Bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid Het direct aan Eindhoven Airport grenzende bedrijventerrein heeft een totale oppervlakte van 130 ha., dat speciaal bestemd is voor bedrijven met luchtvaartgerelateerde activiteiten. De belangstelling voor het bedrijventerrein is groot, de spectaculaire groei van bedrijvigheid en daaraan gerelateerde werkgelegenheid op dit bedrijventerrein is opmerkelijk. Geluidszonering De luchthaven Eindhoven heeft uit milieu-overwegingen een convenant gesloten met de omliggende gemeenten, waarin een restrictiever baangebruik is vastgelegd dan met het Ministerie van Defensie is overeengekomen. Een definitieve geluidszone voor het militaire luchtvaartterrein Eindhoven is nog niet vastgesteld. Vooralsnog wordt een ontwerp-zoneringsbesluit en een indicatieve zone gehanteerd. Vooruitlopend op de wettelijke voorzieningen heeft het Ministerie van Defensie de uitvoering van de geluidssanering ter hand genomen. De geluidsisolatie bij de vliegbasis Eindhoven was in 1993 vrijwel geheel afgerond. Toekomstige ontwikkeling De regio Eindhoven maakt zich op om zijn positie als internationaal stedelijk knooppunt in de praktijk waar te maken. De aanwezigheid van een internationaal ontsluitingspunt als Eindhoven Airport is daarbij van belang. In het ondernemingsplan heeft de directie (november 1990) gekozen voor een ontwikkelingsrichting en een groei die in dienst staan van vergroting van de regionale ontwikkelingsfunctie en een financieel sterkere luchthaven-exploitatie. Op Eindhoven is een voorzichtige ontwikkeling naar gevlogen luchtvracht merkbaar. Daarnaast is Eindhoven een belangrijk consolidatiepunt voor de afhandeling van luchtvracht over de weg naar Schiphol, Brussel en Parijs. In 1995 is de luchthaven Eindhoven in ander vaarwater terecht gekomen, door de beoogde samenwerking met de luchthaven Schiphol. Die samenwerking zou niet alleen in het aandeelhoudersschap van Schiphol in de luchthaven Eindhoven tot uitdrukking kunnen gaan komen, maar ook in een intensivering van de verbindingen over de weg en door de lucht. Daarnaast kan de ontwikkeling van onroerend goed projecten tussen beide luchthavens in de toekomst in de Eindhovense regio een object voor nauwere samenwerking zijn. Adres Eindhoven Airport Luchthavenweg 15 5657 EA Eindhoven tel: 040-512787/ fax: 040-765087 15

Groningen Airport Eelde Historie In de jaren twintig wilde de stad Groningen graag een vliegveld en een luchtverbinding met het westen van het land, waar Schiphol als burgerluchthaven van Amsterdam was aangewezen. De plannen en gesprekken van Groningen met de KLM hadden weinig resultaat. In Eelde echter, legde de VVV de gemeenteraad in 1928 het plan voor een vliegveld aan te leggen. De raad ging in 1930 accoord met het plan. Men ging aan het werk in Eelde en op 23 mei 1931 vond de opening van het vliegveld plaats. In eerste instantie bestond het luchtverkeer op vliegveld Eelde vooral uit rondvluchten, tevens maakte enkele sportvliegers gebruik van Eelde. Maar de wensen van het vliegveld gingen verder. Men wilde graag komen tot een proefdienst Eelde-Schiphol en daartoe werden onderhandelingen aangeknoopt met de KLM. De luchtlijn op het noorden werd echter geen succes en 1932 gaf slechts een aantal onregelmatige vluchten te zien. Eelde had niet alleen een gebrek aan passagiers, maar had ook problemen met het veld. Het was te klein wat betreft accomodatie en omvang. Het veld moest dus uitgebreid worden. Dit was ook de eis van de KLM, die in principe wel bereid was een regelmatige luchtlijn tot stand te brengen. Er werd een commissie opgericht die besloot dat voor Eelde een NV de beste bestuursvorm zou zijn. Zo kwam in 1933 de Naamloze Vennootschap Luchtvaartterrein voor Noord-Nederland tot stand. In dit jaar werd ook een dagelijkse verbinding Eelde-Schiphol ingesteld. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak maakten de Nederlanders het vliegveld onbruikbaar. De bezetter herstelde vliegveld Eelde echter en gebruikte het vooral voor voedseltransporten. Verder speelde Eelde echter geen militaire rol van betekenis. Na de oorlog was de toestand van het vliegveld erbarmelijk. Ondanks verschillende pogingen om het vliegveld op te knappen, moest het in 1949 toch de poorten sluiten. Het zou veertien jaar duren voor er weer van een lijndienst op de noordelijke luchthaven gesproken kon worden. De Rijksluchtvaartdienst voerde in de daarop volgende jaren besprekingen met de exploitant van de luchthaven. De conclusie was dat het Rijk een belangrijk aandeel in de kosten op zich zou nemen. Er ontstond een nieuwe N.V. Luchtvaartterrein Eelde. Vanaf dat moment ging het de goede kant op met de luchthaven. De belangrijkste beslissing echter, die in het bestaan van de luchthaven is genomen, is de beslissing geweest om de Rijksluchtvaartschool op vliegveld Eelde te huisvesten. Op 16 augustus 1954 kwam de RLS naar Eelde.6 De school is in 1990 verkocht aan de KLM en de naam werd veranderd in KLM Luchtvaartschool (KLS). Eigendom Groningen Airport Eelde is een naamloze vennootschap; de aandeelhouders zijn de Staat der Nederlanden, de provincies Groningen en Drenthe, de gemeenten Groningen, Eelde, en Assen. De Staat der Nederlanden is voor 80% aandeelhouder van Groningen Airport Eelde en zit in de Raad van Commissarissen van de luchthaven. Het Rijk neemt 40 % van het exploitatietekort van de luchthaven voor haar rekening. Ligging en bereikbaarheid Groningen Airport Eelde ligt op tien kilometer ten zuiden van Groningen en een kilometer ten zuidoosten van Eelde, in de provincie Drenthe.

6

Doorvliegen Koetsier, Geschiedenis van een regionale luchthaven 16

De luchthaven is bereikbaar via de A-28, afslag Eelde, en heeft een busverbinding met Groningen (bus 52 vanaf halte Parkweg, reistijd ca. 30 minuten) en Assen (bus 51 vanaf station, reistijd ca. 30 minuten). Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is de luchthaven door de Minister van Verkeer en Waterstaat voor het laatst aangewezen bij beschikking nr.TW/14962 dd. 1 oktober 1959 voor het openbaar waaronder begrepen het nationaal en internationaal- luchtverkeer met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen, alsmede voor oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen. Groningen Airport Eelde heeft in het passagiersvervoer enkele directe lijndienstverbindingen. In de zomerperiode worden ook chartervluchten uitgevoerd naar vakantiebestemmingen in het Middellandse Zee gebied. De belangstelling voor de luchthaven Eelde als vertrekpunt voor deze vakantiecharters neemt toe. De directie van de luchthaven streeft er dan ook naar het aantal bestemmingen uit te breiden. Wat betreft het vrachtvervoer op Groningen Airport Eelde, bestaat dit voornamelijk uit trucking. Er wordt slechts op beperkte schaal gevlogen. Toch leidde de ontwikkeling van gevlogen luchtvracht tot belangstelling van een twintigtal bedrijven in deze operatie.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 170 ha. Het luchtverkeer kan gebruik maken van een verharde baan van 1800 x 50 meter en een verharde baan van 1500 x 45 meter. Baan 23-05 (1800 meter) is geschikt voor gebruik 's nachts en tijdens minder gunstige weersomstandigheden. De luchtverkeersdienstverlening op Eelde bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding, een naderingsverkeersleiding en een vluchtvoorlichtingseenheid. Daarnaast is er een meteorologische inlichtingendienst van de Luchtvaartmeteorologische dienst. De luchthaven is geopend van maandag t/m vrijdag van 06.30 tot 23.00 uur, op zaterdag, zondag en feestdagen van 07.30 tot 21.30 uur. De luchthaven is 's nachts gesloten voor regulier verkeer. Douane en Marechaussee zijn aanwezig gedurende de operationele uren. De grootste gebruiker van de beschikbare faciliteiten is de KLM luchtvaartschool (KLS). De openingstijden van de LVB dienstonderdelen zijn aangepast aan het gebruik van de luchthaven. De plaatselijke verkeersleiding en de vluchtvoorlichtingseenheid zijn de hele week gedurende de dagen avonduren bezet, terwijl de naderingsverkeersleiding uitsluitend van maandag t/m vrijdag tijdens de daguren is opengesteld. Belangrijk voor de KLS is, dat op de luchthaven een adequate trainingsomgeving aanwezig is. De belangrijkste elementen daarin zijn: een zelfstandige vluchtvoorlichtingseenheid en Meteo-eenheid; ILS navigatiemogelijkheden; naderingsverkeersleiding met een eigen radar. Op het areaal vindt men verder onderhouds- en reparatiefaciliteiten, hangars en brandstofleverantie. Er zijn 13 bedrijven op het luchthaventerrein gevestigd, waaronder een autoverhuurbedrijf en een bedrijf dat zich bezighoudt met luchtfotografie. Ook beschikt de luchthaven over een hotel/restaurant.

17

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Groningen Airport Eelde 1990-1994 Jaar

Overlandvluchten

Terreinvluchten

Totaal

1990

13.926

83.880

97.806

1991

14.580

87.758

102.338

1992

15.651

89.382

105.033

1993

14.860

87.278

102.138

15.780 1994 bron: Groningen Airport Eelde

92.488

108.268

Passagiersvervoer 1990-1994 Jaar

Passagiers totaal

Geregeld

Niet Geregeld

1990

28.735

11.606

12.116

1991

36.458

12.057

20.520

1992

37.873

11.174

22.350

1993

31.439

6.651

24.788

3.840

34.983

38.823 1994 )ron:CBS/Groningen Airport Ëelde

Financiële gegevens Winst- en Verliesrekening (alle bedragen xfl.000) Jaar

Opbrengsten

Lasten

Resultaat

1989

2.902

6.140

-3.238

1990

4.565

8.228

-3.663

1991

4.612

8.068

-3.464

1992

5.092

8.104

-3.012

7.859

-2.643

5.216 1993 bron: jaarverslag Gronin^ren Airport Eelde 1993

18

Bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid De op de regionale markt gerichte commerciële inspanningen laten een toenemende positieve belangstelling zien voor de activiteiten en ontwikkelingsmogelijkheden van de luchthaven. Het aantal bedrijfsvestigingen op het luchtvaartterrein en de werkgelegenheid stijgen dan ook licht. Baanverlenging Groningen Airport Eelde wil haar voornaamste start- en landingsbaan (baan 23-05) van 1800 meter uitbreiden toteen totale lengte van 2500 meter, omdat het huidige banenstelsel de vliegmogelijkheden van de grotere vliegtuigen beperkt. De luchthavendirectie heeft daarom in mei 1992 een verzoek tot wijziging van de aanwijzing ingediend. Voordat het Rijk een besluit kan nemen tot wijziging van de aanwijzing moet de milieu-effectrapportage-procedure en de Luchtvaartwet-procedure worden doorlopen. Groningen Airport Eelde moet daarom een milieueffectrapport opstellen. Tevens zal bij de wijziging van de aanwijzing ten behoeve van de baanverlenging de geluidszone worden vastgesteld. Toekomstige ontwikkeling De komende jaren zullen voor Groningen Airport Eelde in het teken staan van de afronding van de procedure in het kader van de baanverlenging en van de verdere versterking, intensivering en commerciële exploitatie van bestaande en vernieuwde luchthavenactiviteiten. De luchthaven is een dynamisch bedrijf met ambities om de functies op het gebied van verkeer en vervoer en haar betekenis voor de regionale economische ontwikkeling waar te maken. De luchthaven doet van zich spreken op het gebied van nieuwe luchtlijnen, nieuwe bedrijfsvestigingen, de aanpak van de infrastructuur en de ontwikkeling tot luchtvrachtdistributiecentrum voor Noord-Nederland.

Adres Groningen Airport Eelde N.V. Machlaan 14a 9761 TK Eelde tel: 05907-95055 fax: 05907-93185

19

Maastricht Aachen Airport Historie De eerste poging om in Maastricht een vliegveld te openen stamt al uit 1919 toen men op de Sint Pietersberg een luchtvaartterrein wilde vestigen. Deze poging werd ondernomen door de N.V. Internationale Luchtvervoersonderneming (ILVO), maar vond uiteindelijk geen doorgang. In de periode tussen 1921 en 1929 werden er op verschillende plaatsen in Zuid Limburg pogingen ondernomen om een luchthaventje te vestigen. Vele van deze pogingen mislukten echter vanwege financiële problemen. Tevens ondervond men problemen met de bepaling van de vestigingsplaats van het luchtvaartterrein. Men was er inmiddels echter wel van overtuigd dat de aanwezigheid van een vliegveld in de regio noodzakelijk was. Dit kwam mede door de bemoeienis van de KLM die in de persoon van directeur Albert Plesman de poging tot de vestiging van een vliegveld in ZuidLimburg steunde. Toen in 1931 vliegvelden te Eelde en Haamstede geopend werden en er tevens een luchtverbinding Twente-Amsterdam op komst was, werd het duidelijk dat Limburg achter liep. Het heen en weer gepraat tussen gemeenten die belang meenden te hebben bij een vestiging van een luchtvaartterrein binnen hun grenzen duurde nog voort tot 1938. Aan het spel van touwtrekken kwam pas een eind toen de gemeente Beek met een plan kwam om het bestaande zweefvliegveld Neerbeek ten noorden van Beek uit te breiden. Het plan zou voor de nodige werkverschaffing kunnen zorgen en een vergroot zweefvliegveld zou alvast een aanloop vormen voor de luchthaven Limburg die nog steeds op zich liet wachten. In 1939 echter, werd Neerbeek gebarricadeerd om de Duitsers het landen onmogelijk te maken. Ondanks het feit dat de tweede wereldoorlog uitbrak, ging het maken van plannen voor de aanleg van een luchthaven in Limburg wel gewoon door, hoewel men zich wel realiseerde dat met de verdere aanleg van het veld gewacht moest worden tot het einde van de oorlog. Toen Limburg in september 1944 werd bevrijd, werd in Maastricht het administratieve hoofdkwartier van het 29ste Tactical Air Command gevestigd. In 1945 verzocht de kapitein van het Amerikaanse leger of de terreinen op vliegveld Beek gebruikt mochten worden ten behoeve van een tijdelijk militair vliegveld. Hiervoor werd een provisorische 40 meter brede en 1200 meter lange startbaan aangelegd. Per 1 augustus droegen de Amerikanen het vliegveld officieel over aan de Nederlanders, die van het militaire vliegveld nu een burgerluchthaven wilden maken. Gezien de infrastructuur die door de Amerikanen al was aangelegd en gezien het feit dat door de bouwwerkzaamheden de landbouwgrond toch al verloren was gegaan, zag men hier een mogelijkheid om Limburg definitief te voorzien van een luchthaven. Op 26 september 1946 landden de eerste twee civiele vliegtuigen. Maastricht Airport was hiermee in feite geboren. De officiële oprichting van de N.V. Luchthaven Zuid-Limburg vond plaats op 16 mei 1956.7 Eigendom Maastricht Aachen Airport is nu een naamloze vennootschap, waarvan de exploitatie thans berust bij de N.V. Luchthaven Maastricht. Aandeelhouders zijn: de Staat der Nederlanden (35%), de provincie Limburg, de Industriebank Liof, een aantal gemeenten en de Kamers van Koophandel en Fabrieken voor Zuid-Limburg. De Kamer van Koophandel van Aken (Duitsland) en de gemeente Tongeren (België) zijn financieel bij de luchthaven betrokken. Het Rijk zit in de Raad van Commissarissen van de luchthaven en neemt 40% van het exploitatietekort van de luchthaven voor haar rekening.

7

Maastricht Airport 1919-1947-1987, Marcel Vleugels 1987, blz.8-366 20

Ligging en bereikbaarheid Maastricht Aachen Airport ligt tussen Beek en Meerssen, op acht kilometer ten noordoosten van Maastricht. De luchthaven is te bereiken via de openbare weg (A 2, afslag Luchthaven Maastricht) en heeft een busverbinding met de NS stations van Maastricht (bus 61, reistijd ca. 24 minuten) en Sittard (bus 61, reistijd ca. 31 minuten). Om de bereikbaarheid te verbeteren is een begin gemaakt met een nieuwe afslag van de A-2, aan de noordzijde van Maastricht Aachen Airport. Deze verbinding zal in de loop van 1995 gereed zijn. Aanwijzing en aard vliegverkeer De luchthaven is door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr.LT/20173 dd. 26 oktober 1971 voor het nationaal en internationaal luchtverkeer. De aanwijzing is gewijzigd bij beschikking van 22 mei 1990, nr.L 90005424 en bij besluit van 25 oktober nr. DGRLD/VI/L 94.007352. In het laatstgenoemde beluit is in de aanwijzing de mogelijkheid tot aanle van een oostwestbaan (3500 meter) opgenomen en zijn tevens de Ke-geluidszones vastgesteld. In het passagiersvervoer heeft Maastricht Aachen Airport een aantal directe lijndienstbestemmingen. Van deze bestemmingen zijn er enkele stabiel, in andere bestemmingen treden af en toe veranderingen op. Eind 1993 lag het aantal lijndienstbestemmingen op zeven. Vanaf Maastricht Aachen Airport wordt een toenemend aantal chartervluchten uitgevoerd. Het aantal vakantiebestemmingen stijgt ook. Het vrachtvervoer op Maastricht Aachen Airport laat de laatste jaren een grillig verloop zien. De gedwongen nachtsluiting van de luchthaven heeft veel invloed gehad op het verloop van het vrachtverkeer. Na een aantal slechte jaren neemt het vrachtvolume nu weer toe. De groei in de vrachtsector vindt plaats in de vrachtlijndiensten, de ongeregelde vrachtvluchten en in trucking. Er wordt op Maastricht Aachen Airport in het passagiersvervoer onder andere gevlogen met de Embraer (10-20 personen), de Jetstream 31 (19 personen) en de Fairchild. In het vrachtvervoer wordt onder andere gevlogen met de Boeing 707 en de DC-8.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat 176 ha. Het luchtverkeer kan twee verharde banen gebruiken van 2500 x 45 meter en van 1080 x 45 meter. De baan van 2500 meter is geschikt voor gebruik 's nachts en tijdens minder gunstige weersomstandigheden. De luchtverkeersdienstverlening op Maastricht Aachen Airport bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding, een naderingsverkeersleiding, een vluchtinlichtingendienst en een meteorologische inlichtingendienst van de Luchtvaartmeteorologische Dienst. De luchthaven is 's nachts gesloten. De naderingsverkeersleiding is alleen bezet op maandag t/m vrijdag van 's morgens vroeg tot middernacht. Maastricht Aachen Airport beschikt over een eigen radar. Daarnaast is op de 2500 baan een Instrument Landing System (ILS) aanwezig. Op het areaal vindt men onderhoud- en reparatiefaciliteiten, waaronder hangars en brandstofleverantie. Douanefaciliteiten zijn beschikbaar. Op grond van de brandweerregeling is Maastricht ingedeeld in categorie 7 van maandag t/m zaterdag tussen 05:00 en 22:00 uur; op zondag tussen 07:30 en 22:00 uur. Buiten deze periodes geldt een categorie 5 bescherming. De Nederlandse Luchtvaartschool (NLS) is op het terrein gevestigd en verzorgt opleidingen tot verkeersvlieger. Tevens kan men op het luchthaventerrein de Friendship Simulation Company vinden. Deze onderneming heeft de grootste simulatorcapaciteit in Europa. Naast enkele bankfilialen, zijn er ook Rent a Car faciliteiten. De luchthaven beschikt over een hotel en restaurant.

21

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Maastricht Aachen Airport 1990-1994 Jaar

Totaal

1990

86.708

1991

95.706

1992

99.619

1993

94.380

1994

87.371

Bron: Jaarverslagen NV Luchthaven Maastricht

Passagiersvervoer (commercieel) Maastricht Aachen Airport 1990-1994 Jaar

Passagiers totaal

Lijndienst

Ongeregeld

1990

229.328

65.551

163.777

1991

169.737

58.364

111.373

1992

224.853

77.557

147.296

1993

197.688

94.556

103.132

221.588 111.250 1994 Bron: Jaarverslagen NV Luchthaven Maastricht

110.338

Vrachtvervoer (in tonnen) Maastricht Aachen Airport 1990-1994 Jaar

Vracht (totaal)

Vracht (gevlogen)

Vracht (getruckt)

1990

49.777

25.399

24.378

1991

50.456

26.166

24.290

1992

30.014

10.788

19.226

1993

39.672

15.211

24.461

39.925 17.028 1994 Bron: Jaarvers lagen NV Luchthaven Maastricht

22.897

22

Financiële gegevens Onderstaande tabel geeft de winst- en verliesrekening weer voor de jaren 1989 tot en met 1993. Daarnaast worden de investeringen aangegeven. Aan het eind van de jaren '80, investeerde Maastricht Aachen Airport gemiddeld NLG 7,5 min per jaar. In 1990 deed zich een verandering voor. De investeringen namen sterk af. Dit was deels te wijten aan een stagnerende vervoersontwikkeling, en deels aan ruimtelijke beperkingen binnen het luchtvaartterrein. In 1993 namen de investeringen weer toe tot NLG 2,7 min, door grondaankopen ten behoeve van het OostWestbaanproject. Tevens zijn er een aantal uitbreidingsinvesteringen verricht.

Winst- en verliesrekening Maastricht Aachen Airport 1989-1993 (*) 1993

1992

1991

1990

1989

Bedrijfsopbrengsten

19.611

18.751

20.607

20.664

20.529

Bedrijfskosten

17.922

17.724

19.179

19.337

18.940

Bedrijfsresultaat

1.689

1.027

1.428

1.307

1.589

Saldo rente, ov.lasten/baten

2.012

1.146

1.543

1.427

1.663

Resultaat

(323)

(119)

(115)

(120)

(74)

Investeringen

2.725

451

1.092

3.023

5.623

(*) alle bedragen in duizenden guldens Bron: Jaarverslag over het boekjaar 1993, NV Luchthaven Maastricht, 1994

Bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid Op het gezamelijke complex van het nabijgelegen bedrijventerrein Technoport Europe en het luchthaventerrein zijn zesenzestig bedrijven gevestigd. Deze dragen voor ruim negentig miljoen gulden per jaar bij aan de ontwikkeling van de regionale economie. De werkgelegenheid lijkt een positieve wending te nemen na een aanzienlijk verlies in het begin van de jaren negentig.

Geluidszonering en Oostwestbaan Bij besluit van 25 oktober 1994 nr. DGRLDAO/L 94.007352, is de aanwijzing voor de luchthaven Maastricht gewijzigd. In de aanwijzing is in hoofdlijnen het volgende opgenomen: een Oostwestbaan van 3.500 meter; vaststelling van de Ke-geluidszones, waarondereen zogenaamde tijdelijke Ke-geluidszone voor de Noordzuidbaan en twee varianten voor een geluidszone voor de Oostwestbaan. Eén variant houdt rekening met een situatie waarbij het Belgisch luchtruim wel voor landende en startende vliegtuigen naar en van de Oostwestbaan wordt gebruikt, en één variant houdt rekening met een situatie waarbij het Belgisch luchtruim niet mag worden gebruikt. Verder mag er alleen overdag - in de periode van 06.00 tot 23.00 uur- worden gevlogen, behoudens uitzonderingen in bijzondere omstandigheden. Er zijn in de aanwijzing nadere voorschriften met betrekking tot de handhaving van de geluidszones opgenomen en tenslotte is ook nog een schadevergoedingsregeling opgenomen.

23

Toekomstige ontwikkeling/prognose De concurrentiepositie van Maastricht Aachen Airport is de laatste jaren onder druk komen te staan. Dit is vooral te wijten aan het feit dat omringende luchthavens zoals Keulen en Brussel meer capaciteit te bieden hebben. Maastricht Aachen Airport heeft dan ook klanten verloren aan deze luchthavens. Daar komt nog bij dat de luchthaven problemen heeft met de nachtvluchtbeperkingen. Wanneer echter de besluitvormingsprocedure over de toewijzing van de nieuwe Oost-Westbaan eenmaal afgerond is, kan Maastricht Aachen Airport tegen het jaar 2000 beschikken over een goed uitgeruste luchthaven, die toegerust is om een goede mix van passagiers en vracht af te handelen. Adres N.V. Luchthaven Maastricht Postbus 1 6192 ZG Maastricht Airport tel: 043-652244 fax: 043-666273

24

Rotterdam Airport Historie Het eerste vliegveld ten behoeve van de burgerluchtvaart was Waalhaven dat in 1920 in Rotterdam in gebruik werd genomen. Waalhaven was daarmee een van de eerste burgerluchthavens in Europa. Het vliegveld was maar 800 x 650 meter groot en bestond aanvankelijk uit een opgespoten terrein zonder verharde banen. Lijndiensten werden in de beginperiode onderhouden door omgebouwde militaire vliegtuigen. In juli 1924 vond vanaf vliegveld Waalhaven het eerste luchtvrachtvervoer plaats. De vliegtuigen in de jaren dertig, met hun hogere snelheden, grotere gewicht en hogedrukbanden maakten de verharding van de banen noodzakelijk. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werd het vliegveld Waalhaven een militair vliegveld. In het begin van de oorlog in 1940 werd het vliegveld zwaar beschadigd. De Duitsers herstelden het terrein enigszins waardoor het slechts voor kleinere vliegtuigen bruikbaar was. Na de Tweede wereldoorlog zijn wel pogingen ondernomen om het vliegveld Waalhaven opnieuw in gebruik te nemen, maar de ongunstige ligging en de geringe afmetingen maakten het minder geschikt voor de modernere, grotere vliegtuigen. Reeds voor de Tweede Wereldoorlog was onderzocht of er mogelijkheden waren voor een vliegveld in de polder Schieveen en in de omgeving van Smitshoek. De gemeente Rotterdam maakte echter een keuze voor de polder Zestienhoven, omdat men alle grond reeds in bezit had, terwijl de grond in Schieveen nog onteigend moest worden. Het vliegveld Zestienhoven zou de afmetingen 800 x 800 meter krijgen en kreeg zelfs toestemming voor de aanleg van een verharde start- en landingsbaan. Dit was het begin van een nieuwe Rotterdamse luchthaven, die in een duidelijke behoefte voorzag.

Eigendom Rotterdam Airport is een besloten vennootschap en bestaat sinds 1 januari 1990. De vennootschap is eigendom van de N.V. Luchthaven Schiphol welke 100% van de aandelen bezit. De gemeente Rotterdam is eigenaar van de grond waarop de luchthaven gebouwd is. Het Rijk is bestuurlijk en financieel niet meer bij de exploitatie van Rotterdam Airport betrokken. Wel draagt het bij aan de afdekking van de tekorten op de luchtverkeersbeveiliging.

Ligging en bereikbaarheid Rotterdam Airport ligt aan de noordelijke stadsrand van Rotterdam. De luchthaven is goed bereikbaar via de rondweg om Rotterdam en heeft een reguliere busverbinding met de stad Rotterdam (Bus 33 vanaf het Centraal Station, reistijd ca.20 minuten).

Aanwijzing en aard vliegverkeer De luchthaven is door de Minister van Verkeer en Waterstaat laatstelijk aangewezen bij beschikking nr. LT/16406 dd. 13 november 1964 voor het openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met burgervliegtuigen, alsmede voor oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen. Op Rotterdam Airport worden vooral lijnvluchten uitgevoerd, en in mindere mate (vakantie-) chartervluchten en vrachtvluchten.

25

Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan gebruik maken van een verharde baan van 2200 x 45 meter. De baan is geschikt voor gebruik 's nachts en tijdens minder gunstige weersomstandigheden. De luchtverkeersleiding op Rotterdam bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding, een naderingsverkeersleiding, een vluchtvoorlichtingsdienst en een meteorologische inlichtingendienst van de Luchtvaartmeteorologische Dienst. De luchthaven is 24 uur per dag geopend. Gedurende de daguren zijn alle dienstonderdelen beschikbaar, behalve op zaterdag en zondag, 's Nachts en in het weekend zijn alleen de plaatselijke verkeersleiding en de vluchtvoorlichtingsdienst beschikbaar. Om met name het zakelijk verkeer af te handelen is Rotterdam uitgerust met een Instrument Landing System en radiobakens. Er is geen eigen radar aanwezig. De radarinformatie is afkomstig van de lange afstandsradar te Herwijnen en de terminal radar van Schiphol. Op het areaal vindt men onderhoud- en reparatiefaciliteiten, hangars en brandstofleverantie. Op grond van de brandweerregeling is de luchthaven ingedeeld in categorie 6. Douane en immigratie zijn aanwezig gedurende de operationele uren. Op het terrein is een bankfiliaal aanwezig en "rent a car" faciliteiten. De luchthaven beschikt tevens over een hotel en restaurant.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Rotterdam Airport 1990-1994 Jaar

Overlandvluchten

Terreinvluchten

Totaal

1990

37.323

73.622

110.945

1991

35.355

65.956

101.311

1992

37.809

71.096

108.905

1993

38.126

77.068

115.194

37.102

76.696

113.798

1994 bron: CBS

Passagiers en vracht vervoerd 1990-1994 Jaar

Passagiers totaal

Geregeld

Ongeregeld

Vracht

1990

308.298

256.667

51.631

3.004

1991

314.410

234.723

79.687

3.506

1992

331.523

268.336

39.590

3.639

1993

313.355

260.967

22.262

3.389

1994

354.582

285.794

31.565

bron:CBS

26

Financiële gegevens Winst- en Verliesrekening Rotterdam Airport (alle bedragen in duizenden guldens) Jaar

Opbrengsten

Lasten

Netto-Resultaat

1990

8.732

8.924

-42

1991

8.911

9.070

-136

1992

9.825

9.333

503

1993 9.903 9.517 sron: Jaarverslagen Rotterdam Airport

416

Geluidszonering De procedure met betrekking tot de vaststelling van een geluidszone rond Rotterdam Airport ligt op dit moment stil. Deze vaststelling zou meegenomen worden in de ontwerp aanwijzing voor de nieuwe luchthaven van Rotterdam. De regering heeft echter een negatief besluit genomen met betrekking tot de aanleg van een nieuwe luchthaven nabij Rotterdam. De ter inzagelegging van de ontwerp aanwijzing en MER procedure heeft niet plaats gevonden. Met de zonering van de bestaande luchthaven, alsmede de sanering van de daarvoor in aanmerking komende woningen is derhalve nog niet begonnen. Toekomstige ontwikkeling Na het besluit van de regering om niet over te gaan tot de aanleg van een nieuwe luchthaven bij Rotterdam, is het niet duidelijk hoe Rotterdam Airport zich in de toekomst zal ontwikkelen. Adres Rotterdam Airport B.V. Postbus 12025 3004 GA Rotterdam tel: 010-4463444 fax: 010-4463499

27

Twente Airport

Historie In 1928 reisde Albert Plesman naar Twente om er voor zijn nog prille KLM een vliegveld op te richten. De Twentse textielindustrie floreerde toen nog en Plesman zag wel mogelijkheden in een lijndienst Twente-Schiphol. "Koop een weiland van 600 bij 600 meter en laat daar eerst drie jaar schapen op grazen", adviseerde hij de Twentse bestuurders. Drie jaar later zijn de schapen uitgegraasd en opent burgemeester Edo Bergsman met de woorden "Laat nu de moteren ronken en daveren", de nieuwe luchthaven Twente. De KLM vliegt vervolgens tijdens de zomermaanden dagelijks op Twente. In 1940, enkele dagen voor de Duitsers binnenvielen, liet het Ministerie van Oorlog het veld diep omploegen. De verkeerstoren en het luchthavengebouw werden opgeblazen. Het omgeploegde veld kwam de Duitsers echter goed van pas als ondergrond voor geasfalteerde banen. Ze breidden Twente uit tot een groot vliegveld met drie landingsbanen waaronder een baan van 3000 meter lang en 55 meter breed. De Nederlandse Luchtmacht gebruikt hem nu nog om er met drie F-16's tegelijk naast elkaar te starten en landen. Na de tweede wereldoorlog bleef Twente tot 1964 een militair vliegveld tot het ministerie van Defensie toestemde in het gebruik door de burgerluchtvaart. De eerste jaren betekende dat weinig meer dan dat de vliegclub Twente er terecht kon. In 1967 ging de NLM van start met een lijn Amsterdam - Groningen - Twente.8

Eigendom De exploitatie van het terrein voor de burgerluchtvaart berust bij de N.V. Luchthaven Twente waarin deelnemen de provincie Overijssel alsmede 25 gemeenten in Twente en Oost-Gelderland, de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Twente en Salland en een aantal industrieën. De Staat der Nederlanden is geen aandeelhouder van de Luchthaven Twente, het Rijk dekt wel 40% van de verliezen af van het exploitatietekort van de luchthaven, en is ook vertegenwoordigd in de Raad van Commissarissen.

Ligging en bereikbaarheid Twente Airport ligt vier kilometer ten noorden van Enschede en vier kilometer ten oosten van Hengelo. De luchthaven is te bereiken via de openbare weg (benaming snelweg en afslag). Er is geen openbaar vervoer verbinding met luchthaven Twente, wel is het terrein per taxi bereikbaar.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein aangewezen bij beschikking nr.245.382/E dd. 23 maart 1960 voor de militaire luchtvaart, medegebruik door burgervliegtuigen is toegestaan. Op Twente Airport worden zowel lijndienstvluchten als chartervluchten uitgevoerd. Fairlines heeft een aantal vaste lijndiensten per dag. Het charterverkeer beperkt zich tot enkele bestemmingen in het Middellandse Zeegebied. In 1993 heeft de Luchthaven Twente een Russische Iljoeshin afgehandeld. Dit is goed bevallen en nu wordt steeds meer gevlogen vracht afgehandeld. Tevens wordt een aanzienlijke hoeveelheid vracht getruckt.

Flying Dutchman, Achter de rug van de reus, nr.5 pp.13-18 28

Beschrijving van het areaal Het ruimtebeslag voor de burgerluchtvaart is circa 28.5 ha. Het luchtverkeer kan gebruik maken van vier verharde banen van 2621 x 50 meter, van 2610 x 50 meter, van 1646 x 25 meter en van 1677 x 25 meter. Twente Airport wordt door de militaire luchtverkeersleiding gecontroleerd. De luchtverkeersdienstverlening bestaat uit een plaatselijke verkeersleiding en een naderingsverkeersleiding. Twente is uitgerust met een radar. De luchthaven is voor burgergebruik van maandag t/m vrijdag geopend van 08.00 tot 22.45 uur. Douane is gedurende de operationele uren op de luchthaven aanwezig. Op het terrein vindt men verschillende faciliteiten zoals hangars, en brandstofleverantie. Binnenkort zal het op de luchthaven mogelijk zijn om reparaties aan vliegtuigen te verrichten. Tevens zijn er heel wat kantoorruimten, waaronder een kantoorverzamelgebouw, en een restaurant. Men is bezig met de bouw van een zakenhotel op het terrein.

Verkeersontwikkeling Civiele vliegtuigbewegingen/passagiers en vracht (getruckt) 1991-1993 Jaar

Totaal aantal vliegbewegingen

Totaal aantal passagiers

Vracht in tonnen

1991

7.773

22.147

714

1992

7.316

26.510

928

22.672

2.200

1993 8.716 bron: jaarverslag Twente Airport 1993

Financiële gegevens Jaar

Opbrengsten

Lasten

Resultaat

1991

352.359

1.130.161

44.209

1992

584.662

1.427.655

15.487

471.417 1993 1.274.389 jron: jaarverslagen Luchthaven Twente (alle bedragen in guldens)

30.686

Bedrijfsvestigingen en werkgelegenheid De belangstelling van het Twentse bedrijfsleven om zich op het terrein van de luchthaven te vestigen neemt toe. De luchthaven heeft een positieve uitstraling op de omgeving. Dit wordt gestimuleerd door de promotie van de luchthaven op beurzen en manifestaties. Hiermee wil het management van de luchthaven haar prioriteitennota kracht bij zetten. Hierin staat dat het management de vestiging van luchtvaartgebonden bedrijven op het terrein wil bevorderen, alsmede de bouw van een middelgroot zakenhotel in combinatie met het al bestaande restaurant. Genoemde punten zullen een positief effect hebben op de werkgelegenheid.

29

Geluidszonering Om de vliegbasis Twenthe is een Ke-contour vastgesteld. Het geluid dat burgervliegtuigen op de luchthaven Twente veroorzaken valt volledig binnen de vastgestelde zone. Toekomstige ontwikkeling Het huidige management van de luchthaven heeft zoals eerder al vermeld een aantal prioriteiten in een prioriteitennota verwerkt. Hierin worden onder andere genoemd: het bevorderen van lijndienstverkeer; het bevorderen van luchtvracht via Twente Airport, per truck en per vliegtuig en het bevorderen van charterverkeer. Uit onderzoek is gebleken dat er in de regio rond Enschede behoefte is aan luchtverbindingen zowel op personen- als vrachtgebied. Op voorwaarde dat het betrokken luchtvaartbedrijfsleven en de Luchtmachtbasis Twenthe logistiek aan de toenemende vraag kunnen voldoen, zijn de vooruitzichten voor de komende jaren gunstig te noemen. Adres N.V. Luchthaven Twente Postbus 11011 7502 LA Enschede tel: 053-352086 fax: 053-359691

30

Luchtvaartterrein Ameland Historie Op verzoek en in overleg met militaire instanties werd in januari 1946 door de gemeente Ameland een stuk grond uitgekozen voor de aanleg van een vliegveld. Een bijzondere reden voor de aanleg van een vliegveld op de Waddeneilanden was het in strenge winters optredende isolement bij ijsgang. In de buurt van het dorp Ballum werd een terrein geschikt gemaakt voor het opstijgen en landen van vliegtuigen. Er werd voor die tijd al gevlogen vanaf een gedeelte van het Noorderstrand. In 1953 is de gemeente Ameland gestart met de aanleg van het huidige vliegveld. Uiteindelijk werd het vliegveld officieel geopend op 21 juli 1956. Dit gebeurde met een vliegfeest waarvoor speciale ontheffing was verkregen van de Rijksluchtvaartdienst. Eigendom Het luchtvaartterrein Ameland wordt geëxploiteerd door de gemeente Ameland. Het Rijk is noch bestuurlijk, noch financieel bij de luchthaven betrokken. Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein Ameland is gelegen in het westelijk gedeelte van het eiland Ameland. Het vliegveld is bereikbaar over de openbare weg en met de bus. Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/11642 dd. 27 maart 1961 voor het openbaar nationale luchtverkeer met vliegtuigen en zweefvliegtuigen alsmede voor oefenvluchten met zweefvliegtuigen en het opstijgen van ballonnen. Op vliegveld Ameland wordt een aantal bedrijfs- en zakelijke vluchten uitgevoerd. De recreatieve luchtvaart speelt op Ameland ook een belangrijke rol. Er worden vanaf Ameland niet alleen rondvluchten georganiseerd, ook wordt er aan zweefvliegen en parachutespringen gedaan. Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan op vliegveld Ameland gebruik maken van een grasbaan van 800 x 25 meter, waarvoor een maximaal toegelaten vliegtuiggewicht geldt van 5000 kg. Op vliegveld Ameland is geen luchtverkeersbegeleiding, wel is radiocontact mogelijk (Ameland Radio). Via de radio wordt informatie verstrekt over het terrein, de baan en het weer. Het vliegverkeer vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en gedurende deze omstandigheden gelden de zichtvl iegvoorschriften. Het luchtvaartterrein is in de zomerperiode op maandag t/m vrijdag geopend van 09:00 tot 18:00 uur. In de winterperiode is het terrein geopend van 09:00 tot 12:00 uur en van 14:00 tot 16:00 uur. In het weekend is het vliegveld gesloten. Op het terrein van vliegveld Ameland vindt men beperkte hangarruimte, verder zijn er geen faciliteiten beschikbaar. Voor restaurants en hotelaccomodatie kan men buiten het luchtvaartterrein terecht. Ameland biedt een goede keuze op dit gebied.

31

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Ameland 1989-1993 Jaar

Terreinvluchten

Overlandvluchten

Totaal

1989

2016

1682

3698

1990

3264

2304

5568

1991

3624

2080

5704

1992

2886

1975

4861

2784 2370 1993 bron: jaarversslag 1993 Vliegveld Ame land

5154

Toekomstige ontwikkeling In de nieuwe aanwijzing is de aanleg van een tweede start- en landingsbaan met een lengte van 632 meter voorzien. De aanleg van deze baan wordt noodzakelijk geacht om de bereikbaarheid en de vliegveiligheid te bevorderen. Verder wordt verwacht dat de ontwikkeling van het luchtverkeer zich met name zal voordoen in het overlandverkeer en het aantal terreinvluchten. Adres Gemeente Ameland Postbus 22 9160 AA Hollum Ameland tel: 05191-54030/42100 fax: 05191-54888/42934

32

Kempen Airport (Luchtvaartterrein Budel) Historie Kempen Airport was niet het eerste vliegveld in Budel. Reeds in 1911 kon op een speciaal daarvoor gereed gemaakt heideterrein nabij de Peel al een vliegtuigbeweging worden waargenomen. Deze beweging werd gemaakt door de heer De La Mine die in het kader van een vliegdemonstratie zijn Fairman dubbeldekker op het veldje neerzette. Het was op 26 juli 1970 echter, dat het echte Kempen Airport, toen nog luchtvaartterrein Budel, werd opengesteld. Het verkeer op het terrein was veelal recreatief van aard. Belangstellenden uit de regio kwamen in groten getale het vliegveld bekijken. Na enige tijd werd de vliegschool De Kempen opgericht. Deze opleiding kreeg rijkserkenning en levert privé-piloten, beroeps- en verkeersvliegers af. In de beginjaren van het vliegveld toonde het bedrijfsleven voorzichtig belangstelling voor een eigen vliegtuig. Door toenemende belangstelling werd het vliegtuig steeds vaker gebruikt om bijvoorbeeld een buitenlands bedrijf te bezoeken. Soms ging dit onder moeilijke omstandigheden gezien de toestand van de grasbaan. Het werd duidelijk dat verbetering van de infrastructuur hoognodig was. In 1991 is dan ook een 930 meter lange asfalt baan in gebruik genomen. Eigendom De exploitatie van het terrein berust bij de B.V. Luchtvaartterrein Budel. De aandelen zijn in particuliere handen, en daarmee is Kempen Airport de enige particulier geëxploiteerde luchthaven in Nederland. Ligging en bereikbaarheid Kempen Airport ligt in de provincie Noord-Brabant, enkele kilometers boven Weert, en op 20 minuten afstand van het economische centrum Eindhoven. Het vliegveld ligt vlak aan de E-25 (A2), de belangrijkste verkeersader tussen de Randstad en het Ruhrgebied, en is derhalve uitstekend bereikbaar. Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat voor het laatst aangewezen bij beschikking nr. LTVL24567 dd. 7 oktober 1977. Begin 1995 echter verwacht Kempen Airport een gewijzigde aanwijzing. De nieuwe aanwijzing Budel heeft betrekking op het openbare- waaronder begrepen het nationaal en internationaalburgerluchtverkeer en oefen en proefvluchten met burgervliegtuigen. Deze aanwijzing is inclusief het gebruik van Ultra Lichte Vliegtuigen op het luchtvaartterrein. VFR-verkeer is toegestaan binnen de uniforme daglichtperiode, IFR-verkeer buiten genoemde periode. Op het vliegveld heeft de commerciële luchtvaart de recreatieve ingehaald. De bestemmingen die vanaf de luchthaven worden gevlogen liggen in de Europese Unie, de Scandinavische landen en het voormalig oostblok. De overheid maakt met verschillende soorten vliegtuigen gebruik van het vliegveld, zij voeren politie- en milieuvluchten uit en de brandweer kan per vliegtuig al in een vroeg stadium een bos of heidebrand opsporen. Toch heeft het vliegveld ook een grote recreatieve functie. Jaarlijks bezoeken heel wat mensen het veld hetzij om zelf te vliegen, hetzij om de activiteiten op het terrein te bekijken.

33

Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan gebruik maken van een verharde baan van 930 x 23 meter. Tevens is er een onverharde baan aanwezig ten behoeve van ultra lichte vliegtuigen. Kempen Airport is een niet-gecontroleerd veld. Via de radio wordt wel informatie verstrekt over het luchtvaartterrein zelf, de in gebruik zijnde baan of het weer. Momenteel wordt het vliegveld gebruikt onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Dit betekent dat het luchtverkeer toegelaten is tijdens de uniforme daglichtperiode. Wanneer echter de aanwijzing verandert, zal het terrein geopend zijn van 07:00 uur tot 23:00 uur. Op het terrein vindt men hangarruimte, brandstofvoorziening voor Avgas 100LL en Jet Al en een RLD erkende reparatiefaciliteit voor groot vliegtuigonderhoud. Op grond van de brandweerregeling is Kempen Airport ingedeeld in categorie 1. Verder is douane op het veld aanwezig tijdens de operationele uren. Er is een restaurant op het luchtvaartterrein en er is hotelaccomodatie beschikbaar in Budel en Weert.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Kempen Airport 1990-1994 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1990

60.504

1991

75.646

1992

86.595

1993

78.249

1994

78.123

jron: Kempen Airport/CBS Toekomstige ontwikkeling Het luchtvaartterrein is gelegen direct aan de rand van het bedrijfs/industriepark Airpark Brabant in de gemeente Budel. De combinatie vliegveld en bedrijfs/industriepark is voor vele met name internationaal georiënteerde bedrijven interessant. De bereikbaarheid van de daar gevestigde bedrijven en de verbindingen met andere buitenlandse bestemmingen is nu optimaal. De ontwikkeling van het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Budel zal zich daarom met name voordoen in de zakenluchtvaart. Het is van belang dat er ook buiten de uniforme daglichtperiode de mogelijkheid bestaat voor zakenvliegtuigen om gebruik te maken van het terrein. Om deze vluchten mogelijk te maken is door de RLD een instrumentprocedure ontwikkeld en zal een systeem van visuele-, en electronische-navigatiehulpmiddelen worden geïnstalleerd, waaronder baan- en naderingsverlichting. Tevens wordt de huidige verharde baan verlengd tot 1200 meter om het toenemend aantal zakenvluchten te kunnen accommoderen en de vliegveiligheid te waarborgen. Adres Kempen Airport Luchthavenweg 20 6021 PX Budel tel: 04958-91897 (per 1 oktober 1995: 0495491897) fax: 04958-93902 (per 1 oktober 1995: 0495493902)

34

Luchtvaartterrein Drachten Historie Vliegveld Drachten is opgericht door de N.V. Philips Gloeilampenfabrieken te Eindhoven ten behoeve van haar vestiging in Drachten. Het vliegveld had een particuliere status en mocht alleen worden gebruikt voor zakenvluchten van Philips. Soms werden bij uitzondering, met toestemming van Philips en de Rijksluchtvaartdienst, ook wel eens andere vluchten toegelaten. Het vliegveld had ook een sociale functie en werd gebruikt voor enkele jaarlijks terugkerende activiteiten, waaronder de Friese ruiterkampioenschappen en als slipbaan van de politie. Na verloop van een aantal jaren werd het veld steeds minder door Philips gebruikt. De noodzaak om er een vliegveld op na te houden verminderde en uiteindelijk besloot Philips het veld te verkopen. De gemeente Smallingerland werd in 1980 eigenaar van het vliegveld. Op 10 juli 1980 werd de Stichting Vliegveld Drachten opgericht.

Eigendom Het luchtvaartterrein Drachten wordt geëxploiteerd door de Stichting Vliegveld Drachten. De gemeente Smallingerland heeft het vliegveld aan deze stichting in bruikleen gegeven. Het bestuur van de stichting wordt gevormd door twee vertegenwoordigers van de gemeente en één van respectievelijk Philips en de Vereniging van Fabrikanten in Drachten.

Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein Drachten ligt in de gemeente Smallingerland in de provincie Friesland. Het vliegveld is niet te bereiken met het openbaar vervoer.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/L 23096 dd. 3 juli 1980 voor het nationaal en internationaal burgerluchtverkeer, en oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen, alsmede ballonnen. Het gebruik van het terrein is in afwachting van de vaststelling van de geluidszone beperkt tot een maximum van 600 bewegingen per jaar. Het luchtverkeer op vliegveld Drachten is ongeregeld van aard en het terrein is hoofdzakelijk bestemd voor zakelijk verkeer. Sporadisch worden ook reclame- en rondvluchten toegelaten. Er wordt gevlogen met éénmotorige toestellen van het type Cessna, Piper, Robin en Fuji.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 26 hectare. Het luchtverkeer kan gebruik maken van een verharde baan van 950 x 31 meter met baanverlichting. Alle types vliegtuigen tot maximaal 6000 kilo zijn op vliegveld Drachten toegestaan. Drachten is een niet-gecontroleerd veld. Het luchtverkeer wordt niet begeleid en vindt daarom plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Het vliegveld is in de zomerperiode geopend van maandag t/m vrijdag van 08:00 tot 12:00 uur en van 13:00 tot 16:30 uur. In de winterperiode is het terrein geopend van maandag t/m vrijdag van 08:00 tot 12:00 uur en van 13:00 tot 16:30 uur. Douane is op vliegveld Drachten aanwezig tijdens de operationele uren. Verder zijn op het terrein geen faciliteiten beschikbaar. Gezien het huidige beperkte gebruik van het vliegveld, zijn er ook geen bedrijven op het terrein gevestigd. Voor hotelaccommodatie en restaurants kan men in Drachten terecht.

35

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Drachten 1989-1993 Jaar

Totaal aantal vliegtuigbewegingen

1989

724

1990

542

1991

411

1992

306

332 1993 bron: Jaarverslagen Vliegveld Drachten

Toekomstige ontwikkeling Op het vliegveld vinden gemiddeld 600 vliegtuigbewegingen per jaar plaats. Op het moment loopt er een procedure om tot een aanzienlijke uitbreiding van het aantal bewegingen te komen. Als deze procedure een positief verloop laat zien, zal de ontwikkeling van het luchtverkeer zich met name voordoen in het overlandverkeer. De toekomst van vliegveld Drachten hangt in grote mate af van de uitkomst van de procedure. Adres Vliegveld Drachten De Knobben 102 9202 DA Drachten tel: 05120-13245

36

Zweefvliegterrein Haamstede Historie Vliegveld Haamstede ontstond al voor de Tweede Wereldoorlog. De aanleg van luchtvaartterrein Haamstede kwam voort uit de wil van de KLM om een lijndienst te openen van Schiphol via Haamstede naar Knokke. Tijdens de oorlog werd het veld bezet en gebruikt door de Duitse luchtmacht. Na de watersnoodramp van 1953 werd het terrein voorzien van een verharde baan. Thans is die baan echter buiten gebruik gesteld. Het terrein wordt vandaag de dag alleen nog maar gebruikt door zweefvliegtuigen. Eigendom Het vliegveld is eigendom van de gemeente Westerschouwen. De Vliegclub Haamstede huurt het terrein van de gemeente. Ligging en bereikbaarheid Vliegveld Haamstede ligt tussen Haamstede en Nieuw-Haamstede in, en is te bereiken met de bus. Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de luchtvaartwet is het terrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking LT/13832 dd. 9 augustus 1962 voor het openbaar nationaal luchtverkeer met zweefvliegtuigen, alsmede voor oefenvluchten met zweefvliegtuigen en is bij beschikking LT/L 13833 dd. 9 augustus 1962 gesloten voor gebruik door motorvliegtuigen. Een gedeelte van het terrein wordt nu voor zweefvliegen gebruikt. De aard van het vliegverkeer is zuiver recreatief. Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 52 ha. De zweefvliegtuigen kunnen gebruik maken van 6 lierbanen. Haamstede is een niet-gecontroleerd veld. Er is wel radiocontact mogelijk. Op het terrein vindt men beperkte hangarruimte, een zweefvliegtuig- en lierwerkplaats. Ook is er een clubhuis aanwezig. Er zijn overnachtingsmogelijkheden in een slaapzaal en er staat een hotel naast het terrein. Op het terrein zijn geen bedrijven gevestigd.

37

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen (starts) Haamstede 1989-1994 (1993 ontbreekt) Jaar

Vliegtuigbewegingen

1989

7.868

1990

6.746

1991

6.718

1992

6.537

1994 6.462 bron: KNVvL

Toekomstige ontwikkeling Vliegveld Haamstede heeft goede vooruitzichten als zweefvliegveld. Het aantal vliegtuigbewegingen (ca. 6000-9000 per jaar) zal naar verwachting constant blijven. Adres Zweefvliegterrein Haamstede Kloosterweg 60 Postbus 5001 4328 ZV Burgh-Haamstede tel: 01115-1651

38

Luchtvaartterrein Hilversum Historie Als gevolg van het toenemende luchtverkeer in de jaren dertig kreeg de sportvliegerij steeds minder ruimte. Er onstonden dan ook diverse plannen voor de aanleg van vliegvelden in het centrum van Nederland. Uiteindelijk leidde één van die plannen tot de aanleg van een vliegveld op een terrein ten zuid-westen van Hilversum. Het terrein was ongeveer 780 bij 640 meter groot. In de loop van 1937 kwam er een officiële vergunning om met de aanleg van het terrein te mogen beginnen. In augustus 1939 was het vliegveld nagenoeg gereed. Tijdens de oorlog, echter, werd het vliegveld gevorderd door de Duitsers en sterk uitgebreid. Er werden hangars en betonnen bunkers gebouwd, maar er werden geen operationele eenheden van de Luftwaffe op het terrein gestationeerd. Na de bevrijding en het vertek van de geallieerden werd het veld weer terug gebracht tot voor-oorlogse afmetingen. In mei 1947 werd het veld vrijgegeven voor zweefvliegers. Gedurende de volgende jaren werd ook gemotoriseerd verkeer tot het veld toegelaten. In de lente van 1955 werd het vliegveld gepromoveerd tot douaneveld. Dit betekende een belangrijke verruiming van de mogelijkheden op vliegveld Hilversum.

Eigendom Het luchtvaartterrein Hilversum wordt geëxploiteerd door de Stichting Vliegveld Hilversum. Het Rijk is noch bestuurlijk, noch financieel bij het luchtvaartterrrein betrokken.

Ligging en bereikbaarheid Het vliegveld Hilversum ligt 4 kilometer ten zuid-westen van Hilversum. Het is bereikbaar via de A-27, afslag Hilversum. Het vliegveld is niet bereikbaar met het openbaar vervoer.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Het luchtvaartterrein is door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/11443 dd. 17 maart 1961 voor het openbare nationale en internationale luchtverkeer met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen, alsmede oefenvluchten met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen. Het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Hilversum bestaat voornamelijk uit zakenluchtvaart en recreatieve luchtvaart. Op het terrein wordt onder andere gevlogen met de Cessna 150M, de Cessna 170M, de Cessna 182P, en de Cessna 310R.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein is 850 bij 750 meter groot. Het luchtverkeer kan gebruik maken van drie grasbanen van 700 x 50 meter, van 660 x 50 meter en van 540 x 50 meter. Hilversum is een nietgecontroleerd veld. Via de radio wordt wel informatie verstrekt over het veld zelf, de in gebruik zijnde baan en het weer. Het gebruik van het terrein vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Het terrein is de hele week geopend van 08:00 tot 20:00 uur. In de winterperiode is het terrein geopend van 08:00 uur tot zonsondergang. Douane is op verzoek op het veld aanwezig. Op het terrein vindt men verder brandstofleverantie, hangarruimte en reparatiefaciliteiten. Op grond van de brandweerregeling is vliegveld Hilversum ingedeeld in categorie 1. Er hebben zich onder andere twee vliegscholen een paraclub en een zweefvliegclub op het terrein gevestigd. Ook is vliegveld Hilversum thuisbasis van een groot aantal particuliere sport- en zakenvliegtuigen. Er is

39

op het terrein is een restaurant aanwezig en voor hotelaccommodatie kan men onder andere in Hilversum terecht. Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Hilversum 1989-1993 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1989

80.006

1990

84.913

1991

81.082

1992

91.535

1993

82.236

sron: Stichting Vliegveld Hilversum

Toekomstige ontwikkeling De toenemende internationalisering binnen Europa en het wegvallen van de (binnen)grenzen in de EU geven aan dat onder andere de zakenluchtvaart zal groeien. Dit is ook afhankelijk van de algemene economische ontwikkelingen. Waarschijnlijk zal de ontwikkeling van het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Hilversum zal zich vooral voordoen in de zaken- en taxiluchtvaart. Adres Stichting Vliegveld Hilversum Noodweg 49 1213 PW Hilversum tel: 02157-1209 fax: 02157-1944

40

Luchtvaartterrein Hoogeveen Historie Het vliegveld is in 1964 gesticht door de gemeente Hoogeveen om de infrastructuur van de regio te verbeteren. Mede op initiatief van Ir. de Vries, eigenaar van het bedrijf Lichtwerk, kwam het veld tot stand. Lichtwerk verrichtte reparaties en produceerde onderdelen voor vliegtuigen. Later is Lichtwerk overgenomen door Fokker Special Products. Vanaf 1964 tot 1984 werd het vliegveld door de gemeente geëxploiteerd. In 1984 werd het veld geprivatiseerd en in erfpacht door de gemeente uitgegeven aan de Sichting Vliegveld Hoogeveen.

Eigendom Het luchtvaartterrrein is eigendom van de gemeente Hoogeveen en wordt geëxploiteerd door de Stichting Vliegveld Hoogeveen. De overheden, zoals Rijk en Provincie zijn noch bestuurlijk, noch financieel bij het terrein betrokken.

Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein ligt in de gemeente Hoogeveen, in de provincie Drenthe. Het vliegveld is bereikbaar via de A-28 en met de bus, vanaf de halte circa 500 meter lopen. Tevens is het vliegveld bereikbaar met de trein-taxi. Vanaf het station is de looptijd een klein half uur.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Het luchtvaartterrein is door de Minister van Verkeer en Waterstaat laatstelijk aangewezen bij beschikking nr. LT/L 22373 dd. 19 mei 1976 voor het openbaar nationaal luchtverkeer met burgervliegtuigen en burgerzweefvliegtuigen, alsmede voor oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen. Op basis van een ontheffingsregeling mag het luchtvaartterrein eveneens worden gebruikt voor de uitvoering van rechtstreekse vluchten van en naar het buitenland, mits uitsluitend reizigersbagage wordt vervoerd. Het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Hoogeveen bestaat uit zakelijk en recreatief verkeer. Ook wordt het vliegveld regelmatig gebruikt door de Koninklijke Luchtmacht. Vanaf vliegveld Hoogeveen wordt met helicopters geoefend. De vluchten worden uitgevoerd door één en twee motorige vliegtuigen, zoals de Cessna 150M, en de Cessna 310R, en zweefvliegtuigen, waaronder motorzwevers.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 25 ha. Het luchtverkeer kan gebruik maken van een grasbaan van 1205 x 150 meter. Vliegveld Hoogeveen is een niet-gecontroleerd veld. Via de radio wordt wel informatie verstrekt over het veld, de baan of het weer. Het gebruik van het terrein vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Het vliegveld is in de zomerperiode geopend van 10:00 uur tot 20:00 uur. In de winterperiode is het terrein geopend van 10:00 uur tot zonsondergang. Douanefaciliteiten zijn beschikbaar. Op het terrein vindt men brandstofvoorzieningen, hangarruimte en reparatiefaciliteiten. Een door de Rijksluchtvaartdienst erkend reparatiebedrijf is op het terrein aanwezig. Het vliegveld is op grond van de brandweerregeling ingedeeld in categorie 1, tevens zijn afspraken gemaakt met de plaatselijke brandweer. Er worden regelmatig activiteiten op het terrein georganiseerd, waaronder de jaarlijks terugkerende Nationale Spring Kampioenschappen. Speciaal voor dit evenement wordt dan een vliegtuig ingehuurd waaruit 22 parachutisten tegelijk kunnen springen.

41

Er is ook een restaurant aanwezig op het terrein, en hotelaccommodatie is onder meer beschikbaar in Hoogeveen.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Hoogeveen 1989-1993 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1989

30.916

1990

33.874

1991

31.710

1992

35.041

31.484 1993 bron: Vliegveld Hoogeveen Toekomstige ontwikkeling Diverse regionale velden leggen de kleine luchtvaart beperkingen op, daardoor wijken vliegtuigen uit naar onder andere Hoogeveen. Meer vliegtuigeigenaren kiezen Hoogeveen als thuisbasis. Mede daarom zijn de verwachtingen voor vliegveld Hoogeveen goed. Als gevolg van de toenemende internationalisering binnen Europa en het wegvallen van de (binnen) grenzen, zal ook de zakenluchtvaart toenemen. Adres Stichting Vliegveld Hoogeveen Plesmanstraat 2 7903 BE Hoogeveen tel: 05280-66640 per 10 oktober 1995: 5280266640 fax: 05280-63568 per 10 oktober 1995: 5280263568

42

Luchtvaartterrein Lelystad Historie In 1968 nam de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders het initiatief om te komen tot een landingsterrein voor vliegtuigen nabij Lelystad. In 1971 werd hiertoe officieel het Luchtvaartterrein Lelystad aangewezen. De opening vond plaats op 19 november 1973. Vanaf 1977 werd het mogelijk vanaf Lelystad vluchten van en naar buitenlandse bestemmingen te maken. Voor de bedrijfszekerheid en de veiligheid van het vliegveld werd het in 1982 noodzakelijk een baan aan te leggen met een lengte van 900 meter. In 1991 werd deze verlengd tot 1250 meter en voorzien van baan- en naderingsverlichting. In mei 1991 werd de aanwijzingsbeschikking van de luchthaven gewijzigd en werd het mogelijk om gelimiteerd buiten de daglichtperiode vluchten te maken onder instrument-vliegvoorschriften.

Eigendom Sinds 1988 is de luchthaven Lelystad een naamloze vennootschap. Tot 1993 waren de belangrijkste aandeelhouders de Provincie Flevoland en de Gemeente Lelystad. In dat jaar droegen zij hun aandelenpakket over aan de N.V. Luchthaven Schiphol. Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein ligt in de polder Oostelijk Flevoland nabij Lelystad. De luchthaven is bereikbaar via de A-6, afslag Lelystad. Tevens kan de luchthaven worden bereikt met de treintaxi en is er een busverbinding met Lelystad, (bus 107, reistijd ca. 10 minuten) Aanwijzing en aard vliegverkeer Het luchtvaartterrein Lelystad is door de Minister van Verkeer en Waterstaat laatstelijk aangewezen bij beschikking nr. RLD/VI/L 91.004141 dd. 23 april 1991. Het is opengesteld voor nationaal en internationaal burgerluchtverkeer met alle typen vliegtuigen tot een maximaal startgewicht van 6000 kg. De vluchten zijn mogelijk binnen de daglichtperiode en incidenteel buiten de daglichtperiode. De luchthaven Lelystad is ook geopend voor vluchten met ultra lichte vliegtuigen. De zweefvliegactiviteiten worden in 1995 verplaatst naar een nieuw zweefvliegterrein nabij Biddinghuizen. Het grootste aandeel in het aantal vliegtuigbewegingen op de luchthaven Lelystad wordt ingenomen door de categorie lesvluchten. Diverse bedrijven hebben zich toegelegd op het opleiden voor diverse brevetten. Het gaat daarbij niet alleen om een basisopleiding, maar ook om de omscholing naar andere typen. Tevens vinden er veel zakelijke vluchten plaats vanaf Lelystad. Enkele ondernemingen hebben gekozen voor de luchthaven Lelystad als vaste standplaats voor het eigen bedrijfstoestel. Voorts zijn er vanaf de luchthaven Lelystad rondvluchten, reclamevluchten en helicoptervluchten mogelijk. Een belangrijk onderdeel van de activiteiten wordt gevormd door de landbouwvluchten. Voor de luchthaven Lelystad is in 1991 een BKL-geluidszone vastgesteld. Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan op luchthaven Lelystad gebruik maken van een verharde baan van 1250 x 30 meter. Voor ultra lichte vliegtuigen is een grasbaan beschikbaar. Rond de luchthaven is een Air Traffic Zone ingesteld, hetgeen inhoudt dat er een verplichting bestaat tot tweezijdig radiocontact met de havenmeester. Er zijn verplichte meldingspunten en het aantal vliegtuigen dat zich tegelijkertijd in het circuit bevindt, is aan een maximum gebonden. Met deze maatregelen wordt de veiligheid op en rond de luchthaven verbeterd en kan de geluidshinder 43

voor de omgeving beperkt worden. De luchthaven is geopend van 08.00 tot 22.00 uur op maandag t/m vrijdag, en van 09.00 tot 20.00 uur op zaterdag en zondag, tenzij het tijdstip van zonsondergang eerder is. Douanefaciliteiten zijn beschikbaar. Op de luchthaven worden de vliegtuigbrandstoffen Avgas en Jet Al verkocht. Er is diverse hangarruimte beschikbaar alsmede ook onderhouds- en reparatiefaciliteiten. Op grond van de brandweerregeling is de luchthaven Lelystad ingedeeld in categorie 2. Er zijn 32 bedrijven gevestigd op het terrein, waaronder 2 restaurants. Voor hotelaccommodatie kan men terecht in Lelystad of Harderwijk.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Luchthaven Lelystad 1989-1993 Jaar

Overlandvluchten

Terreinvluchten

Totaal

1989

13.456

94.636

108.092

1990

13.292

98.496

111.788

1991

13.824

111.514

125.338

1992

15.384

111.226

126.594

106.469

125.357

1993 18.888 bron: Jaarverslagei\ Lelystad

Financiële gegevens Winst- en Verliesrekening Luchthaven Lelystad 1989-1993 1989

1990

1991

1992

1993

Kosten

2.156.414

2.750.952

3.483.486

3.904.723

3.191.743

Opbrensten

1.626.405

2.035.320

2.318.575

2.922.853

2.342.674

Resultaat

-530.009

-715.632

-1.164.911

-981.870

-849.069

Investeringen 527.051 bron: Luchthaveiï Lelystad

897.103

3.811.557

401.574

82.380

Toekomstige ontwikkeling De N.V. Luchthaven Lelystad heeft plannen om zich geleidelijk te ontwikkelen tot Business Airport. Om deze functie te kunnen vervullen zijn de zweefvliegactiviteiten uitgeplaatst en wordt onder andere een nieuw platform aangelegd. Tevens wordt het bedrijventerrein uitgebreid. Adres N.V. Luchthaven Lelystad Postbus 2201 8203 AE Lelystad tel: 03200-88537 fax: 03200-88004 44

Luchtvaartterrein Noordoostpolder

Historie Rond 1960 ontstond bij een bedrijf in Emmeloord de behoefte om vanuit Noordoostpolder direct naar Scandinavië, Duitsland en Engeland te vliegen. Het bedrijf importeerde, en doet dit nog steeds, produkten uit het buitenland. De aanwezigheid van een vliegveld gaf het bedrijf de mogelijkheid om op een snelle manier op meerdere plaatsen in Europa bijvoorbeeld produkten te gaan bezichtigen. Er werd besloten een vliegveld in de buurt van Emmeloord te openen. In de loop van de jaren breidde de stad Emmeloord zich steeds verder uit. Het bedrijf zag zich genoodzaakt het vliegveld te verplaatsen. De huidige bedrijfsgebouwen van Kuiken N.V. bevinden zich nog steeds op de oude lokatie van het vliegveld. In de jaren na de openstelling van Vliegveld Noordoostpolder is het terrein niet veel groter geworden. Men wil dit graag zo houden omdat het veld op deze manier beheersbaar blijft en toch op een financieel gunstige manier een aantal diensten aan kan bieden enerzijds aan Kuiken N.V. zelf, en anderzijds op beperkte schaal aan de mensen die in de omgeving van het vliegveld wonen.

Eigendom De exploitatie van het luchtvaartterrein is in handen van de gemeente Noordoostpolder. Middels een "Akte van Ingebruikgeving" is het beheer in zijn totaliteit overgedragen aan Kuiken Vliegbedrijf B.V. Het Rijk is financieel niet bij het terrein betrokken.

Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein ligt ten noordoosten van Emmeloord in de provincie Flevoland. Vliegveld Noordoostpolder is niet bereikbaar met het openbaar vervoer.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LTV 16247 dd. 17 november 1966 voor het openbaar nationaal luchtverkeer met burgervliegtuigeh, alsmede oefen- en proefvluchten van vliegtuigen. Het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Noordoostpolder bestaat voornamelijk uit zakelijk verkeer en in de zomer ook uit landbouwspuitvluchten. Van april tot oktober wordt het vliegveld incidenteel ook bezocht door Duitse eigenaren van zeilboten die hun boten in Friesland aangemeerd hebben. Deze vluchten zijn van recreatieve aard. Verdere recreatieve vluchten worden door het vliegveld afgehouden, omdat de bemanningsstructuur van het terrein daar niet geschikt voor is.

Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan op vliegveld Noordoostpolder gebruik maken van een grasbaan van 800 x 50 meter. Het luchtvaartterrein Noordoostpolder is een niet-gecontroleerd veld. Het luchtverkeer vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften en is toegestaan gedurende de daglichtperiode. Op het terrein is een hangar aanwezig voor het bedrijfsvliegtuig van Kuiken N.V., verder zijn geen faciliteiten beschikbaar. Ook douane en immigratie zijn niet aanwezig. Vliegveld Noordoostpolder beschikt over de laagste categorie brandbescherming en tevens zijn met de plaatselijke brandweer afspraken gemaakt. Hotelaccommodatie en restaurants zijn onder meer aanwezig in Emmeloord.

45

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Noordoostpolder 1987-1991

Jaar

Vliegtuigbewegingen

1987

2.986

1988

1.949

1989

926

1990

1.049

1.720 1991 bron: Vliegveld Noordoostpolder Financiële gegevens Het vliegveld ontvangt noch van de overheid noch van andere instanties steun. De exploitatie is zuiver bedrijfsmatig. De externe opbrengsten van landingsgelden en bijkomende inkomsten wegen niet op tegen de kosten. Ten einde de kosten beperkt te houden, is er geen animo om het vliegveld Noordoostpolder te ontplooien.

Toekomstige ontwikkeling De toekomst van vliegveld Noordoostpolder is onduidelijk. Er wordt in Nederland in het algemeen een toename voorzien in het zakelijk luchtverkeer. Er dreigt een capaciteitstekort te ontstaan voor de kleine luchtvaart. Vliegveld Noordoostpolder zou eventueel een gedeelte van dit tekort op kunnen vangen. Echter, sinds de vaststelling van een Bkl-geluidscontour rondom het terrein, is het voor de gemeente Noordoostpolder niet meer mogelijk de geplande uitbouw van de stad Emmeloord te realiseren. Men zou graag het terrein waar nu het vliegveld op gevestigd is, gebruiken voor de voorziene uitbreiding. Kuiken Vliegtuigbedrijf B.V. heeft een voorstel gedaan aan de gemeente om op een andere plaats een nieuw vliegveld te bouwen. Er zijn nog voldoende mogelijkheden in Noordoostpolder om dit te realiseren. De conclusie is dat op de huidige locatie de toekomst van het vliegveld twijfelachtig is, maar dat op een gunstige andere locatie met betere voorzieningen een nieuw vliegveld een antwoord kan zijn op de stijgende behoefte aan ruimte en capaciteit voor de kleine luchtvaart.

Adres Kuiken Vliegtuigbedrijf B.V. Postbus 1004 8300 BA Emmeloord tel: 05270-14141 fax: 05270-16795

46

Luchtvaartterrein Seppe Historie Het vliegveld is gesticht door de heer A. van Campenhout. Hij nam het initiatief tot oprichting van dit vliegveld en verwezenlijkte hiermee zijn droom. Op 28 augustus 1949 werd het vliegveld in gebruik genomen als zweefvliegveld. Vanaf 14 juli 1961 konden ook motorvliegtuigen gebruik van het terrein maken. In 1966 werd het vliegveld uitgebreid, geheel geëgaliseerd en opnieuw ingezaaid. In circa 30 jaar is Vliegveld Seppe uitgegroeid van een klein stukje grond waar weleens een vliegtuig opsteeg en landde, naar een regionaal, klein vliegveld met de daarbij behorende faciliteiten.

Eigendom De expoitatie van het veld berust bij de N.V. Vliegveld Seppe, waarin 21 gemeenten en de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Westelijk Noord-Brabant deelnemen. De gemeenten Breda, Etten-Leur en Roosendaal hebben samen de meerderheid in het aandelenbezit.

Ligging en bereikbaarheid Vliegveld Seppe is centraal gelegen in West Brabant in de gemeente Hoeven, tussen Roosendaal en Etten-Leur. Het vliegveld ligt vlak naast de autosnelweg A 58. Vanaf het NS-station in Roosendaal is vliegveld Seppe bereikbaar met de treintaxi. Naar verwachting zal het vliegveld binnenkort ook bereikbaar zijn met een lijndienst van een regionale busonderneming.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Het luchtvaartterrein is op grond van de Luchtvaartwet door de Minister van Verkeer en Waterstaat voor het laatst aangewezen bij beschikking nr. LT/23232 dd. 24 juni 1975. Het terrein is aangewezen voor het gebruik door openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met burgervliegtuigen, alsmede oefen- en proefvluchten met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen. Vliegveld Seppe is een druk vliegveld waar het recreatieve vliegen de boventoon voert. Maar ook worden van en naar Seppe veel zakenvluchten uitgevoerd. Er is een rijkserkende vliegschool waar toekomstige beroepsvliegers hun opleiding kunnen volgen. Er wordt op Vliegveld Seppe gevlogen met verschillende typen één en twee motorige toestellen tot een maximumgewicht van 6000 kilo.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 17 hectare. Het luchtverkeer kan gebruik maken van een grasbaan van 600 x 50 meter. Vliegveld Seppe is een niet-gecontroleerd veld, het luchtverkeer vindt dus plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Er is wel radiocontact mogelijk, maar er wordt alleen informatie over het veld zelf, de in gebruik zijnde baan of het weer verstrekt. Het vliegveld is in de zomer geopend van 8.00 uur tot 20.00 uur en in de winter van zonsopgang tot zonsondergang. Op het terrein vindt men beperkte brandstofvoorzieningen en 2 hangars waar onderhoudswerkzaamheden aan vliegtuigen worden uitgevoerd. Ook zijn er 6 hangars beschikbaar waar 45 a 50 vliegtuigen gestald kunnen worden. Er hebben zich op het terrein van Vliegveld Seppe een tiental bedrijven gevestigd. Het "vliegende museum" biedt de gelegenheid om een aantal oldtimers te bekijken die nog regelmatig de lucht in gaan. Na het vliegen of een bezoek aan het museum kunnen bezoekers

47

terecht in het café-restaurant dat gevestigd is aan de ingang van het vliegveld. Er is onder meer in Roosendaal en Bosschenhoofd hotelaccommodatie aanwezig. Financiële situatie Sinds 1980 wordt het vliegveld Seppe geëxploiteerd zonder bijdragen van de aandeelhouders. Het beleid is erop gericht ook in de toekomst selfsupporting te blijven.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Seppe 1989-1993 Jaar

Overlandvluchten

Terreinvluchten

Totaal

1989

7884

46794

54678

1990

12073

43602

55675

1991

13983

45850

59833

1992

14378

39908

54286

1993

14067

40464

54531

bron: Vliegveld Seppe/CJBS

Toekomstige ontwikkeling In 1990 is de grasbaan uitgebreid met 250 meter in oostelijke richting. De uitgebreide baan is nog niet in gebruik genomen in afwachting van de vaststelling van de geluidszone. In de nieuwe aanwijzingsprocedure is de baan wel opgenomen. Het kabinet zal waarschijnlijk in 1995 een beslissing nemen over de aanwijzing. Het luchtvaartterrein zal in de toekomst meer worden gebruikt door zakelijk verkeer. Deze ontwikkeling wordt versterkt als de nieuwe baan in gebruik mag worden genomen. Tevens zal door de baanverlenging de vliegveiligheid toenemen. Adres N.V. Vliegveld Seppe Pastoor van Breugelstraat 93 4744 RC Bosschenhoofd tel: 01652-12470 fax: 01652-13785

48

Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet Historie Al vanaf 1932 werd op de Terletse Heide de zweefvliegsport beoefend door de toenmalige Arnhemse Zweefvliegclub. Later werd dit de Provinciale Gelderse Zweefvliegclub. Na de oorlog heeft de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) het Zweefvliegcentrum Terlet opgericht. Door de overheid werd subsidie verleend om het centrum in stand te houden. Als tegenprestatie voor deze subsidie werden ieder jaar vele scholieren opgeleid voor het B-brevet. Hiervoor kwamen scholieren in aanmerking die een loopbaan in de luchtvaart ambieerden. De KNVvL bezat een aantal zweefvliegtuigen dat deels gebruikt werd door het zweefvliegcentrum Terlet. De centrale werkplaats op Terlet onderhield deze vliegtuigen. In de loop van de jaren is de KNVvL-vloot geleidelijk afgestoten en schaften de clubs eigen vliegtuigen aan. Eigendom Het huidige zweefvliegcentrum Terlet is onlangs in de stichting Nationaal Zweefvliegcentrum Terlet ondergebracht. Het bestaat uit een operationele dienst en een technische dienst. Het terrein is staatseigendom en wordt gehuurd; het bebouwde terrein is in erfpacht uitgegeven.

Ligging en bereikbaarheid Luchtvaartterrein Terlet ligt tussen Arnhem en Apeldoorn, langs de snelweg A-50. Terlet is te bereiken per bus, elk half uur van station Arnhem en Apeldoorn.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is Terlet door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/12058 dd. 14 april 1964 voor nationaal verkeer met burgerzweefvliegtuigen, alsmede voor vliegtuigen die nodig zijn voor het opslepen van zweefvliegtuigen. Op Terlet wordt uitsluitend de zweefvliegsport beoefend. Er worden diverse opleidingen gegeven inclusief een instructeurscursus. Ook worden er theorie cursussen gegeven en examens afgenomen. Het grootste aantal vliegbewegingen wordt dan ook gemaakt door zweefvliegtuigen, gevolgd door een kleiner aantal bewegingen van motorzweefvliegtuigen.

Beschrijving van het areaal Het luchtvaartterrein beslaat circa 400 ha. Er zijn twee onverharde banen aanwezig voor sleepvliegtuigen en zes lierbanen ten behoeve van het zweefvliegen. Terlet is een niet-gecontroleerd veld. Het vliegverkeer vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Vliegverkeer is dus toegestaan gedurende de uniforme daglichtperiode. Het terrein ligt binnen de controlezone van de vliegbasis Deelen. Het terrein heeft een restaurant, enige vergaderaccomodaties en overnachtingsmogelijkheden. Voor incidentele passanten, die het veld aandoen in relatie tot zweefvliegen (motorzwevers), is Avgas beschikbaar. Ook zijn er 7 bedrijven op het terrein gevestigd. Op Terlet wordt gevlogen met verschillende typen zweefvliegtuigen, van old-timers tot de meest moderne.

49

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Terlet 1989-1994 Jaar

Vliegbewegingen

1989

17.836

1990

19.352

1991

19.986

1992

19.975

1993

17.537

1994 (tot dec)

16.314

jron: luchtvaartterrein Terlet Stand zonering Op grond van de Luchtvaartwet moet ook rond het luchtvaartterrein Terlet een geluidszone worden vastgesteld. De situatie doet zich echter voor dat deze geluidszone binnen de grenzen van het aangewezen luchtvaartterrein is gelegen. In de Luchtvaartwet wordt gesproken over een geluidszone rond het terrein. Wanneer de genormeerde geluidshimder niet buiten het terrein komt, kan de geluidszone op de grenzen van het terrein worden gelegd. Toekomstige ontwikkeling van het terrein De exploitatie van het terrein was al enige jaren moeizaam. Mede daarom werd tot verzelfstandiging van het zweefvliegcentrum besloten. Nu de verzelfstandiging een feit is, mag verbetering van de resultaten worden verwacht. Er is een toenemende interesse voor de zweefvliegsport, dus een verbetering van de marktpositie voor het zweefvliegen is niet uitgesloten. Adres Luchtvaartterrein Terlet Apeldoornseweg 203 6816 SM Arnhem tel: 085-436435 fax: 085-439277

50

Luchthaven Teuge

Historie De burgemeester van Voorst (GLD) onderging zijn luchtdoop in juni 1920, tijdens vliegdemonstraties die in Deventer waren georganiseerd door de Internationale Lucht Vervoer Onderneming. Toen hij vanuit de hoogte een blik wierp op Nederland heeft hij wellicht gedacht aan een vliegveld voor zijn regio. Toen dan ook de directeur van de N.V. Ankersmit's Katoenfabrieken in Deventer als enthousiast sportvlieger het plan opperde om een stuk grond van hem in Teuge te benutten voor de aanleg van een vliegterrein was bovengenoemde burgemeester daar direct voor. Samen vroegen zij in een brief aan de Minister van Verkeer en Waterstaat om toestemming. Net voor de jaarwisseling 1935/1936 werd de beschikking afgerond en kon met de aanleg van het vliegterrein begonnen worden. Deelnemers werden de gemeenten Apeldoorn, Deventer, Voorst, Zutphen, de kamer van Koophandel en Fabrieken van Salland en de N.V. Ankersmit's Beleggingsmaatschappij. Een naam die zeker genoemd moet worden bij de historie van Teuge is die van A. Bauling. Hij was mede-oprichter van de Vliegclub Deventer, die al snel herdoopt werd in de Vliegclub Teuge. Bauling richtte zich na de opening van het vliegterrein op 26 september 1936 vooral op de toekomst. Tijdens de mobilisatie werd het terrein gevorderd door de militairen. Direct na de capitulatie ontfermden de Duitsers zich over het terrein. Enkele gebouwen met 50 cm dikke muren getuigen nu nog van de aanwezigheid van de Duitsers. Na de bevrijding legden de Canadezen stalen matten op het terrein en een van de eerste gebruikers was Prinses Juliana die op 2 augustus 1945 met haar dochters op Teuge voor het eerst voet op Nederlandse bodem zette. Deze gebeurtenis is in de vorm van een gedenksteen aan de ingang van het vliegterrein zichtbaar gemaakt. In 1963 werd Teuge officieel toegelaten tot het internationaal vliegverkeer. Op 20 januari 1971 namen de reeds genoemde gemeenten het bestuur en de exploitatie van het terrein over van Ankersmit's bedrijf. Een gedenkwaardige dag in de historie van Teuge vormde tenslotte 5 oktober 1979, toen de verharde start- en landingsbaan in gebruik werd genomen.

Eigendom De exploitatie berust bij het rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam Luchthaven Teuge bestaande uit de gemeenten Apeldoorn, Deventer, Voorst en Zutphen. Het Rijk is noch bestuurlijk, noch financieel betrokken bij de luchthaven.

Ligging en bereikbaarheid Het luchtvaartterrein Teuge ligt in de gemeente Voorst, in de provincie Gelderland. Zowel vanuit Apeldoorn als vanuit Deventer is de luchthaven bereikbaar met de bus. De luchthaven ligt circa 1 kilometer verwijderd van de dichtstbijzijnde bushalte.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/L26336 dd. 28 november 1972 voor openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met alle typen burgervliegtuigen tot maximaal 6000 kg, oefenvluchten met burgervliegtuigen en zweefvliegtuigen, alsmede ballonnen. Het verkeer op de luchthaven Teuge is ongeregeld van aard. Het veld bruist van de activiteiten. Er worden vervoersvluchten, waarnemingsvluchten, reclamesleepvluchten, ondersteunende vluchten en recreatieve vluchten uitgevoerd. Tevens wordt op Teuge parachute gesprongen en wordt er aan zweefvliegen gedaan.

51

Er wordt met verschillende typen vliegtuigen gevlogen, waaronder de Cessna 150 (2 personen), de Cessna 310 (4 personen), de Cessna 340 (6 personen), de Piper PA-18 Super Cub (2 personen), de Piper Pa-34 Seneca (6 personen) en de Piper PA-31-350 Chieftain (6-10 personen).

Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer op Teuge kan gebruik maken van een verharde baan van 680 x 27 meter en van een grasbaan van 700 x 30 meter. Voor beide banen geldt een maximaal toegelaten vliegtuiggewicht van 6000 kilo. Luchthaven Teuge is een niet-gecontroleerd veld. Er is wel radiocontact mogelijk (Teuge Radio), maar er wordt slechts informatie over het luchtvaartterrein zelf, de in gebruik zijnde baan of weersomstandigheden verstrekt. Het gebruik van het luchtvaartterrein vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. De luchthaven is van maandag t/m vrijdag geopend van 08.00 tot 20.00 uur, op zaterdag van 09.00 tot 20.00 uur, en op zon- en feestdagen van 10.00 tot 20.00 uur. Gedurende deze uren zijn douane en immigratie aanwezig. Op het terrein zijn hangars aanwezig ten behoeve van luchtvaartgebonden bedrijven. Ook kunnen op het terrein belangrijke reparaties aan lichte vliegtuigen verricht worden. De brandstofleverantie op Teuge bestaat uit Avgas en Jet A-l. Wat betreft brandbescherming is de luchthaven op grond van de brandweerregeling ingedeeld in categorie 2. Voorts zijn er 19 bedrijven op het terrein gevestigd. Op het luchthaventerrein bevindt zich een restaurant met een terras dat uitzicht biedt op alle activiteiten. In Deventer en Apeldoorn is hotelaccommodatie beschikbaar.

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Luchthaven Teuge 1990-1994 Jaar

Overland

Terrein

Totaal

1990

10.098

65.354

75.452

1991

10.219

56.038

66.257

1992

11.346

64.240

75.586

1993

10.216

61.404

71.620

1994

11.367

67.258

78.625

bron: CBS

52

Financiële gegevens Financieel Overzicht 1989 - 1993 (*) 1989

1990

1991

1992

1993

kosten

2.542

2.056

2.349

2.528

2.143

opbrengsten

2.145

1.776

1.952

2.055

1.823

verlies

379

280

397

473

320

investeringen

307

64

27

104

20

(*) alle bedragen in duizenden guldens bron: luchthaven Teuge Toekomstige ontwikkeling Op de luchthaven Teuge zal de verkeersontwikkeling zich de komende jaren waarschijnlijk voordoen in de zaken- en taxiluchtvaart. Om deze ontwikkeling te kunnen accommoderen wil de luchthaven Teuge de huidige verharde baan verlengen in oostelijke richting tot 1199 meter. Tevens zal baanverlichting moeten worden aangelegd. Op dit moment wordt een nieuwe aanwijzing voor het luchtvaartterrein Teuge voorbereid waarin de baanverlenging is opgenomen. Overwogen wordt tezijnertijd het luchtvaartterrein ook voor het vliegverkeer buiten de uniforme daglichtperiode te laten gebruiken, zodat ook gedurende de wintermaanden het zakelijke verkeer de mogelijkheid heeft verbindingen te onderhouden. Dit betekent dat het aanleggen van uitgebreidere baanverlichting en het aanbrengen van een systeem van visuele en navigatiehulpmiddelen noodzakelijk is. De luchthaven is zich bewust van de geluidshinder die het verkeer op Teuge met zich meebrengt. De luchthaven voert een actief, en bovenal preventief beleid om onnodige geluidsoverlast te voorkomen. Er zijn onder andere wijzigingen van uitvliegroutes doorgevoerd zodat dorpen en steden in de omgeving van de luchthaven minder geluidsoverlast zullen ondervinden. In 1993 is ook het Milieubeleidsplan Luchthaven Teuge vastgesteld. De luchthaven heeft met het milieubeleidsplan een instrument in handen om het milieubeleid in de komende jaren gestalte te geven. Adres Luchthaven Teuge De Zanden 15 7395 PA Teuge tel: 05763-1658 fax: 05763-1725

53

Vliegveld Texel Historie In 1933 werd door de gemeente een stuk grond gekocht behorende bij de boerderij "de Vlijt". Samen met een aangrenzend stuk land leek het groot genoeg om een vliegveld in te richten voor de KLM. Directeur van de KLM Albert Plesman kwam zelf naar Texel om het stuk grond te bekijken. Hij vond het uitstekend, maar had alleen wat moeite met het feit dat het veld werd bijgehouden door schapen. Op Texel echter vond men dat geen probleem, en dus moest de havenmeester voor elke landing eerst de schapen in een hoek van het veld drijven. Tot in de jaren zestig is dit zo gebleven. Op 26 juni 1937 werd het veld officieel geopend. De KLM onderhield een dagelijkse lijndienst tussen Schiphol en Texel. In de tweede wereldoorlog kreeg het vliegveld een militaire bestemming en werd gebruikt door een jachtvliegschool en een opleidingssquadron voor meermotorige vliegtuigen. De beschietingen als reactie hierop waren voor het vliegveld funest. Na de oorlog bleek een luchtlijn niet meer haalbaar. Door de inzet van een heleboel mensen echter, werd het vliegveld toch weer in ere hersteld. De bedrijvigheid op het luchtvaartterrein Texel werd door de jaren heen steeds groter. Er vestigde zich een zweefvliegclub en een parachutistenclub. Tevens werden er steeds meer zakenvluchten uitgevoerd op Texel. In 1974 kreeg het vliegveld z'n definitieve vorm, toen een volledige reconstructie van het veld werd uitgevoerd.

Eigendom Het luchtvaartterrein Texel is een N.V. waarvan de aandeelhouders zijn: het Rijk, de Provincie Noord-Holland, de gemeente Texel en de Kamer van Koophandel.

Ligging en bereikbaarheid Vliegveld Texel ligt ca 8 kilometer ten noordoosten van Den Burg. De luchthaven is per bus te bereiken, waarbij opgemerkt dient te worden dat dit zomers frequenter mogelijk is dan in de winterperiode. Een andere mogelijkheid is een taxi of de goedkopere "Telecom" taxi, te bestellen bij de aankoop van een bootkaartje. Een alternatief voor deze vormen van vervoer is de fiets, die op bijna elke locatie van het eiland te huur wordt aangeboden! Ook op het vliegveld zelf kan men een tweewieler huren om een kijkje te nemen op het eiland.

Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/15505 dd. 29 oktober 1965 voor openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met burgervliegtuigen. Het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Texel bestaat voornamelijk uit recreatieve luchtvaart en zakenluchtvaart. Naast motorzweefvliegactiviteiten worden er rondvluchten gehouden vanaf het veld en neemt parachutespringen een grote plaats in. Steeds meer zakenvluchten voeren van en naar het eiland en een toenemend aantal sportvliegers weet de weg te vinden naar Texel. De vluchten worden uitgevoerd met alle denkbare sportvliegtuigen, maar ook bijvoorbeeld de Dakota van de D.D.A. en de Fokker F-27 Friendship van de F.F.A. zijn regelmatige gasten.

54

Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer op Texel kan gebruik maken van twee grasbanen van 1115 x 50 meter en 630 x 50 meter. Er geldt een maximaal toegelaten vliegtuiggewicht van 6000 kilo, met dien verstande dat de havendienst vliegtuigen met een grotere All Up Weight kan toestaan. Texel is een nietgecontroleerd veld. Wel wordt via de radio informatie verstrekt over de in gebruik zijnde baan en weersomstandigheden voor het maken van een veilige landing. Het luchtverkeer vindt plaats onder zichtweersomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Het vliegveld is in de winterperiode geopend van zonsopgang tot zonsondergang, en in de zomerperiode van maandag t/m zaterdag van 08:00 tot 20:00 uur, en op zondag van 10:00 tot 20:00 uur. Op het luchtvaartterrein vindt men naast brandstofleverantie van Avgas en Jet A-l, beperkte hangarruimte en beperkte reparatiefaciliteiten. Op grond van de brandweerregeling is het vliegveld ingedeeld in categorie 2. Voorts zijn er 5 bedrijven op het terrein gevestigd. Er is op het luchthaventerrein een restaurant aanwezig, hotelaccommodatie is beschikbaar in de directe omgeving alsook in Den Burg en De Koog. Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Vliegveld Texel 1988-1992 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1988

22.608

1989

27.385

1990

29.040

1991

29.206

1992

34.252

?ron: Jaarverslag Vliegveld Texel 1992 Toekomstige ontwikkeling/prognose De ontwikkeling van het luchtverkeer op Texel zal zich met name voordoen in het aantal terreinvluchten, inclusief paravluchten, het overlandverkeer, waarvan vooral het buitenlandse verkeer en het verkeer van en naar booreilanden. Er zijn lichte groeimogelijkheden tot 43.000 vliegbewegingen per jaar. Hoewel ingeklemd tussen de CTR van marine-vliegkamp de Kooy en de restricted area's van het militaire schietgebied de Vliehors op Vlieland is en blijft Texel één van de leukste bestemmingen voor sportvliegers. Goed overleg met de diverse belangengroeperingen op het kwetsbare Waddeneiland, hebben hun vruchten afgeworpen: op Texel gaan natuur en techniek hand in hand. Adres N.V. Luchtvaartterrein Texel Postweg 120 1795 JS, De Cocksdorp Texel tel: 02220-11267 fax: 02220-11250

55

Zeeland Airport Historie Het luchtvaartterrein Midden-Zeeland werd in 1968 gesticht en werd opgewerkt van schorregrond tot vliegveld. Op 13 mei 1970 werd het vliegveld officieel geopend en heeft sinds die tijd een bewogen geschiedenis achter de rug. Als gevolg van de recessie heeft het vliegveld meerdere malen een flinke terugloop gehad in inkomsten. Toch wist het vliegveld zich iedere keer weer te herstellen van de geleden verliezen. Een toename in het aantal vliegbewegingen was hiervan het resultaat. Gedurende de laatste jaren heeft de luchtvaart zich sterk ontwikkeld. Met het toenemen van de drukte op de wegen, wordt het vervoer door de lucht belangrijker. Het accent ligt hierbij met name op de zakenvluchten. Zeeland Airport zal hier een toenemende rol in gaan vervullen. Eigendom De exploitatie van het terrein berust bij Zeeland Airport B.V. Hierin nemen deel de bedrijven, stichtingen en clubs welke op het luchtvaartterrein gevestigd zijn. Het Rijk is noch bestuurlijk noch financieel bij het terrein betrokken. Ligging en bereikbaarheid Zeeland Airport ligt op Zuid-Beveland, in de buurt van Arnemuiden. Het vliegveld ligt langs de A58. Met het openbaar vervoer is het vliegveld niet te bereiken. Aanwijzing en aard vliegverkeer Op grond van de Luchtvaartwet is het luchtvaartterrein door de Minister van Verkeer en Waterstaat aangewezen bij beschikking nr. LT/19499 dd. 5 augustus 1970 voor openbaar nationaal en internationaal luchtverkeer met burgerluchtvaartuigen, alsmede oefenvluchten met luchtvaartuigen. Het luchtverkeer dat thans op het luchtvaartterrein plaatsvindt, bestaat voornamelijk uit zakenluchtvaart en recreatieve luchtvaart. Daarnaast wordt het vliegveld gebruikt door helicopters van de NAM die de gasleidingen in de omgeving controleren. Ook wordt het vliegveld enige malen per week aangedaan door politievliegtuigen of instanties die met milieuinspecties belast zijn. Beschrijving van het areaal Het luchtverkeer kan op Zeeland Airport gebruik maken van 1 grasbaan van 795 x 50 meter. Het luchtvaartterrein is een niet-gecontroleerd veld. Dit betekent dat het gebruik van het terrein plaatsvindt onder zichtvliegomstandigheden en zichtvliegvoorschriften. Er is wel radiocontact mogelijk en er wordt informatie over het terrein zelf, de baan of het weer verstrekt. Gebruik van het veld is toegestaan gedurende de uniforme daglichtperiode. Douane is beschikbaar op afroep, maar immigratie is niet aanwezig. Men vindt op het terrein brandstofleverantie, beperkte hangarruimte, en reparatiefaciliteiten voor reparaties aan kleine vliegtuigen. Men heeft de beschikking over brandbescherming categorie 1. Verder zijn er 8 bedrijven op het terrein gevestigd en een restaurant. Hotelaccommodatie is onder andere beschikbaar in Middelburg en Goes.

56

Verkeersontwikkeling Vliegtuigbewegingen Zeeland Airport 1989-1993 Jaar

Vliegtuigbewegingen

1989

30.382

1990

36.290

1991

33.543

1992

34.669

1993 27.479 jrön: Zëelanc Airport

Toekomstige ontwikkeling De ontwikkeling van het luchtverkeer op het luchtvaartterrein Midden-Zeeland zal zich voordoen in het overlandverkeer, met name het zakelijk verkeer. Voor de komende jaren verwacht men dan ook een toename in het aantal vliegbewegingen. Als de conjunctuur stijgt, zijn er ook nieuwe bedrijfsvestigingen te verwachten op het terrein. In de nieuwe aanwijzing voor Zeeland Airport is een verlenging van 200 meter van de huidige baan voorzien. Voor bijvoorbeeld het vervoer met luchttaxi's ten behoeve van het bedrijfsleven, is deze baanverlenging van groot belang. Ook zal het de vliegveiligheid ten goede komen. Het ligt niet in de bedoeling om grotere burgervliegtuigen gebruik te laten maken van het terrein.

Adres Zeeland Airport B.V. Calandweg 4 4341 RA Arnemuiden tel: 01196-12528/12415 fax: 01196-13667

57

Definities en begrippen

Aangewezen luchtvaartterrein: Een terrein dat krachtens de Luchtvaartwet is aangewezen voor het opstijgen en landen van vliegtuigen. Beveiliging: Een combinatie van maatregelen bedoeld om de burgerluchtvaart te beschermen tegen wederrechtelijk gedrag zoals kaping, sabotage of aanslagen.

Commercieel verkeer: Alle handelsverkeer door luchtvaartmaatschappijen, alsmede de overige commerciële vluchten, met beperkt passagiers- en vrachtvervoer, zoals taxi-, rond- en fotovluchten.

Gecontroleerd luchtvaartterrein: Een luchtvaartterrein waar luchtverkeersleiding wordt gegeven aan het verkeer dat gebruik maakt van dat terrein. Geregelde vlucht: Commerciële overlandvluchten welke worden uitgevoerd op een vaste route volgens een gepubliceerde dienstregeling (lijnvluchten).

IFR-vIucht: Een vlucht die volgens zogenaamde instrument flight rules wordt uitgevoerd en door het luchtverkeersleidingssysteem wordt geleid als de vlucht in verkeersgebieden plaatsvindt. De verkeersleiding zorgt primair voor veilige onderlinge afstanden.

Kleine luchtvaart: Het vliegen met vliegtuigen lichter dan 6000 kg, het vliegen met helicopters lichter dan 2700 kg, zweefvliegen, motorzweefvliegen, ballonvaren, zeilvliegen, ultra light vliegen, parachutespringen, schermzweven en eventuele andere vormen van luchtvaart met toestellen van beperkt gewicht.

Luchtverkeersbeveiliging: Het geheel van maatregelen gericht op de bevordering van een veilig, ordelijk en vlot verloop van luchtverkeer bij een zo gering mogelijke milieuoverlast.

Mainport: Luchthaven die fungeert als belangrijk knooppunt, met naast een grote verscheidenheid aan nationale en continentale verbindingen een breed scala van intercontinentale rechtstreekse passagiers- en/of vrachtverbindingen.

58

Niet-geregelde vlucht: Commerciële overlandvluchten met een ongeregeld karakter (chartervluchten in het passagiers- en vrachtvervoer). Overlandvlucht: Dit is een vlucht, waarvan de startplaats (luchthaven van vertrek) en de bestemming (eerstvolgende landingplaats) niet dezelfde zijn. Terreinvlucht: Dit is een vlucht, waarvan de start en de landing op dezelfde luchthaven plaats vindt zonder dat elders een tussenlanding is gemaakt. Trucking: Vrachtvervoer per vrachtauto tussen Europese luchthavens onder vluchtnummer en luchtvrachtbrief. VFR-vIucht: Een vlucht die in goede zicht omstandigheden volgens zogenaamde visual flight rules wordt uitgevoerd. De vlieger is verantwoordelijk voor veilige separatie. Vele verkeersgebieden zijn niet toegankelijk voor VFR-vluchten. Vliegtuigbeweging: Een vliegtuigbeweging is een landing of een start.

59

BELANGRIJKE ORGANISATIES

Voor algemene informatie met betrekking tot burgerluchtvaart: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directie Voorlichting Postbus 20901 2500 EX Den Haag Plesmanweg 1-6 tel: 070-3516100 fax: 070-3516868

Directoraat-Generaal Rijksluchtvaartdienst Postbus 90771 2529 LT Den Haag Plesmanweg 1-6 tel: 070-3517248 fax: 070-3516348

International Civil Aviation Organisation (ICAO) 1000 Sherbrookstreet West, Suite 400 Montreal, Quebec Canada H3A 2R2 tel: (514) 3858219 fax: (514) 2884772 voor informatie in Nederland: tel: 070- 3517527

Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart Josef Israëlsplein 8 2596 AS Den Haag tel: 070-3245457 fax: 070-3240230

Nederlandse Vereniging van Luchthavens Postbus 617 9700 AP Groningen tel: 050-265227

Aircraft Owners and Pilots Association-Netherlands (AOPA-NL) Dr. Schaepmanlaan 65 4702 GV Roosendaal tel: 01650-60202 fax: 01650-66991

60

Voor informatie met betrekking tot milieu-aspecten: Directoraat-Generaal Rijksluchtvaartdienst Directie Vervoer en Infrastructuur Afdeling Planologie en Milieu Postbus 90771 2529 LT Den Haag Plesmanweg 1-6 tel: 070-3517457 fax: 070-3517873

Voor informatie met betrekking tot veiligheidsaspecten: Directoraat-Generaal Rijksluchtvaartdienst Directie Luchtvaartinspectie, Afdeling Luchtvaartterreinen Postbus 575 2130 AN Hoofddorp Saturnusstraat 71 tel: 02503-63141 fax: 02503-24416

Voor informatie met betrekking tot beveiliging burgerluchtvaart, criminaliteitsbestrijding en grensbewaking: District Koninklijke Marechaussee Luchtvaart Triport 2 Evert van de Beekstraat 101 Postbus 7577 1118 ZH Luchthaven Schiphol tel: 020-6038111

61

LITERATUUR Boeken en rapporten * A.I.P. Netherlands * A.I.P. Netherlands, Volume II, VFR Flight Guide * ATAN, Air Transport Association of the Netherlands : De economische betekenis van Maasticht Airport (1991) * CBS Statistieken voor de Luchtvaart: 1989-1994 * Doorvliegen Koetsier, Geschiedenis van een regionale luchthaven, H. R. Reinders * Groningen Airport Eelde: Ready for Take Off (1994) * Luchthaven Twente: Ondernemingsplan '92-'94 (Luchthaven Twente Rechtstreeks) (1991) * Luchtverkeersleiding, 1988, Walther Bijsterveld & Hans Vorhauer * Maastricht Airport: 1919-1947-1987, M. Vleugels * Ministerie van Verkeer en Waterstaat/RLD: Brandweerregeling Burgerluchtvaartterreinen * Nederlandse Geografische Studies, Luchthavens en hun uitstraling, 1990, J.H.T. Kramer * Planologische Kernbeslissing Schiphol en Omgeving, Deel 3: Kabinetsstandpunt, februari 1995 * Structuurschema Burgerluchtvaartterreinen: Deel a, Beleidsvoornemen, Zitting 1979-1980 * Zestig Jaar Welschap in Vogelvlucht 1932-1992, NJ. van der Vleugel & E. Rothuizen-Eijken Jaarverslagen * Jaarverslagen:

* Schiphol : * RLD :

Rotterdam 1992 Maastricht 1991-1993 Eindhoven 1991-1993 Eelde 1993 Twente 1992-1993 Teuge 1993 Lelystad 1992-1993 Texel 1992 Hoogeveen 1993 Midden-Zeeland 1993 Statistisch Jaarboek 1994 jaarverslag 1994 & milieuverslag 1994 jaarverslag 1993

62

Artikelen en folders * Achter de rug van de reus, Flying Dutchman nr.5 * Een zaak van nationaal belang, Luchthaven Schiphol (folder) * Internationale Luchthaven Teuge, Maandblad Luchtvaart nr.10, oktober 1989 * Rotterdammers en de luchtvaart (folder) * Toekomstperspectief voor Teuge, Luchtvaartwereld nr.6, juni 1986 * Vaste grond voor een grote vlucht, Budel, Airpark Brabant (folder) * Vliegveld Hilversum, Maandblad Luchtvaart nr. 7/8, juli/augustus 1994 * Vliegveld Seppe: klein maar fijn, Maandblad Luchtvaart nr.6, juni 1992

63