θωερτψθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµ θωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψ υιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδ ϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχ

Error! No text of specified style in document. - Error! Style not defined.

θωερτψθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµ θωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψ υιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδ φγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζ INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT

ξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκτψυιοπασδ Anne Ghoos

φγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζ ξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµ θωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψ υιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδ φγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζ ξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµ θωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψ υιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµρτψυιοπασδφγη ϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχ ϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθω ερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιο πασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγη

IPR

ALGEMEEN DEEL ........................................................................................ 13 1 Inleiding ........................................................................................................ 1 1.1 Verhouding met het internationaal en het privaatrecht ............................. 1 1.2 Basisprincipes ............................................................................................... 1 1.2.1 Illustratie ........................................................................................................... 2 1.2.1.1 1ste luik: Internationale bevoegdheid: ..................................................... 2 1.2.1.2 2de luik: Conflictenrecht: .......................................................................... 2 1.2.1.3 3de luik: Exequaturrecht: Erkenning & Tenuitvoerlegging ....................... 2 1.2.1.4 4de luik: Administratieve Samenwerking: (recent) ................................... 3 1.3 Werk-‐ en denkmethode ............................................................................... 3 2 Bronnen IPR .................................................................................................. 3 2.1 Overzicht ...................................................................................................... 3 2.2 Hiërarchie der rechtsnormen ....................................................................... 4 2.3 Primeert verdrag of EU-‐wetgeving? ............................................................. 5 2.4 Europese Bronnen ....................................................................................... 5 2.4.1 Europese bevoegdheden inzake IPR ................................................................. 5 2.4.2 Europeanisering van het IPR ............................................................................. 7 2.4.3 Europese wetgeving in het IPR ......................................................................... 8 2.4.4 Beginselen van het Eu-‐recht ............................................................................. 8 2.4.5 Rechtspraak van het Hof van Justitie ................................................................ 9 2.4.6 Europese Lidstaten ......................................................................................... 10 2.5 Internationale Bronnen .............................................................................. 11 2.5.1 Overzicht ......................................................................................................... 11 2.5.2 Specifieke IPR-‐vedragen (internationale bevoegdheid, conflicten en exequaturrecht) ........................................................................................................... 11 2.5.2.1 Multilaterale IPR-‐verdragen .................................................................... 11 2.5.2.2 Bilaterale IPR-‐verdragen ......................................................................... 12 2.5.3 IPR-‐bepaling(en) in andere internationale verdragen .................................... 12 2.5.4 Uniform recht ................................................................................................. 12 2.5.5 Mensenrechtenverdragen .............................................................................. 12 2.6 Nationale bronnen ..................................................................................... 13 2.6.1 Overzicht ......................................................................................................... 13 2.6.2 Wetboek IPR ................................................................................................... 13 2.6.3 IPR-‐bepalingen in bijzondere/andere wetten ................................................ 13 2.6.4 Rechtspraak/ Rechtsleer ................................................................................. 14 2.7 Conclusie: Voorbeeld verschillende lagen bronnen in de oefeningen/ Gelaagdheid van het IPR ...................................................................................... 14 3 Internationale Bevoegdheid: eerste luik ...................................................... 15 3.1 Algemeen ................................................................................................... 15 3.1.1 Meerdere rechters bevoegd? ......................................................................... 15 3.1.2 Parallelle procedures ...................................................................................... 15 3.1.3 Forum non conveniens ................................................................................... 16 3.2 Basisbegrippen ........................................................................................... 16 3.2.1 Woonplaats .................................................................................................... 16

IPR

3.2.1.1 Begrip woonplaats in Brussel I ................................................................ 16 3.2.2 Gewone verblijfplaats ..................................................................................... 17 3.2.2.1 Gewone verblijfplaats in Brussel IIbis ...................................................... 17 3.2.3 Nationaliteit .................................................................................................... 18 3.2.3.1 Wat in geval van dubbele nationaliteit? ................................................. 18

3.3 Hoe weg vinden in het doolhof van bronnen ............................................ 18 3.4 Methode voor het vinden van de juiste bron ............................................ 19 3.4.1 Illustratie 1 ...................................................................................................... 19 3.4.2 Illustratie 2 ...................................................................................................... 20 3.4.3 Illustratie 3 ...................................................................................................... 20

3.5 Toepassingsgebied verordeningen ............................................................ 20 3.5.1 Brussel Ibis verordening ................................................................................. 20 3.5.1.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 21 3.5.1.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 21 3.5.1.3 Personeel toepassingsgebied .................................................................. 22 3.5.1.4 Temporeel toepassingsgebied ................................................................ 23 3.5.2 Brussel IIbis verordening ................................................................................ 24 3.5.2.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 24 3.5.2.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 25 3.5.2.3 Temporeel toepassingsgebied ................................................................ 26 3.5.3 Insolventieverordening ................................................................................... 26 3.5.3.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 26 3.5.3.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 27 3.5.3.3 Temporeel toepassingsgebied ................................................................ 27 3.5.4 Alimentatieverordening .................................................................................. 27 3.5.4.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 27 3.5.4.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 28 3.5.4.3 Temporeel toepassingsgbied .................................................................. 28 3.5.5 Erfrechtverordening ....................................................................................... 28 3.5.5.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 28 3.5.5.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 29 3.5.5.3 Temporeel toepassingsgebied ................................................................ 29

3.6 Toepassingsgebied verdragen .................................................................... 29 3.6.1 Verdrag van Lugano ........................................................................................ 29 3.6.1.1 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 29 3.6.1.2 Verhouding Brussel I – Lugano ................................................................ 29 3.6.1.3 materieel toepassingsgebied .................................................................. 29 3.6.2 Kinderbeschermingsverdrag ........................................................................... 30 3.6.2.1 Materieel toepassingsgebied .................................................................. 30 3.6.2.2 Ruimtelijk toepassingsgebied .................................................................. 30 3.6.2.3 Verhouding Brussel IIbis en Kinderbeschermingsverdrag ....................... 31 3.6.2.4 Temporeel toepassingsgebied ................................................................ 31

3.7 Hoe werken de regels van internationale bevoegdheid? .......................... 31 3.7.1 Brussel I : Bevoegdheidsgronden ................................................................... 31 3.7.1.1 Exclusieve bevoegdheidsgronden ........................................................... 31

IPR

3.7.1.2 Vrijwillige verschijning VW ...................................................................... 32 3.7.1.3 Beschermde partijen ............................................................................... 32 3.7.1.4 Forumbeding ........................................................................................... 32 3.7.1.5 Residuele bevoegdheidsgronden ............................................................ 33 3.7.2 Brussel IIbis : bevoegdheidsgronden .............................................................. 33 3.7.2.1 Huwelijkszaken (echtscheiding, nietigverklaring, scheiding tafel/bed) .. 33 3.7.2.2 Ouderlijke verantwoordelijkheid ............................................................ 34 3.7.3 Insolventieverordening: bevoegdheidsgronden ............................................. 36 3.7.4 Alimentatieverordening: bevoegdheidsgronden ............................................ 36 3.7.4.1 Vrijwillige verschijning verweerder ......................................................... 36 3.7.4.2 Forumbeding ........................................................................................... 36 3.7.4.3 Algemene bevoegdheidsgronden ........................................................... 36 3.7.4.4 Subsidiaire bevoegdheid ......................................................................... 36 3.7.4.5 Forum necessitatis .................................................................................. 37 3.7.5 Wetboek IPR ................................................................................................... 37 3.7.5.1 Ambtshalve onderzoek van de internationale bevoegdheid .................. 37 3.7.5.2 Exclusieve bevoegdheidsgronden ........................................................... 37 3.7.5.3 Forumbedingen ....................................................................................... 38 3.7.5.4 Vrijwillige verschijning verweerder ......................................................... 38 3.7.5.5 Residuele bevoegdheidsgronden ............................................................ 38 3.7.5.6 Samenhang .............................................................................................. 38 3.7.5.7 Noodforum (forum necessitatis) ............................................................. 39 3.7.5.8 Voorlopige maatregelen .......................................................................... 39 3.7.6 Overzicht Internationale bevoegdheid ........................................................... 40

4 Toepasselijk recht – conflictenrecht : tweede luik ....................................... 42 4.1 Conflictenrechtelijke methode .................................................................. 42 4.1.1 Kwalificatie ..................................................................................................... 43 4.1.2 Verwijzingscategorie ....................................................................................... 44 4.1.2.1 Aanknopingsfactor .................................................................................. 44 4.1.2.1.1 Wat zijn de aanknopingsfactoren? .................................................. 44 4.1.3 Verwijzingsregel of conflictenregel ................................................................ 45 4.1.3.1 Soorten verwijzingsregels ....................................................................... 45 4.1.3.1.1 Unilaterale v. multilaterale verwijzingsregels .................................. 45 Distributieve verwijzingsregels ....................................................................... 46 Cumulatieve verwijzingsregels ....................................................................... 46 4.1.3.1.2 Facultatieve/alternatieve verwijzingsregels .................................... 46 Verwijzingsladder ........................................................................................... 46 4.1.3.2 Herverwijzing of renvoi ........................................................................... 46 4.1.3.3 Toepassing buitenlands recht ................................................................. 47 Correctie en vluchtmechanismen ....................................................................... 47 4.1.3.4 Verwijzingsregel ...................................................................................... 47 4.1.3.5 Ambtshalve toepassing verwijzingsregel – buitenlands recht ................ 48 4.1.4 Toepassing buitenlands recht ......................................................................... 48 4.1.4.1 Algemeen ................................................................................................ 48 4.1.4.2 Afwijken van het normaal toepasselijk buitenlands recht ...................... 49

IPR

4.1.4.2.1 Vervangende rol lex fori ................................................................... 49 4.1.4.2.2 Openbare orde – exceptie ............................................................... 50 Openbare orde – exceptie art 21 WIPR .......................................................... 51 Kenmerken van de OO-‐exceptie ..................................................................... 51 4.1.4.2.2.1.1 Twee niveaus ..................................................................... 52 4.1.4.2.3 Verzachtende werking van de openbare orde ................................. 52 4.1.4.2.4 Voorrangsregels ............................................................................... 52 4.1.4.2.5 Nauwst verbonden recht ................................................................. 53 4.1.5 Waar vinden we de verwijzingsregels? ........................................................... 54 4.1.5.1 Europees conflictenrecht ........................................................................ 54 4.1.5.2 Internationale verdragen ........................................................................ 54 4.1.5.3 Nationale wetgeving ............................................................................... 54

4.2 Toepassingsgebied verordeningen ............................................................ 55 4.2.1 Rome I ............................................................................................................. 55 4.2.1.1 Toepassingsgbied Rome I ........................................................................ 55 4.2.2 Rome II ............................................................................................................ 55 4.2.2.1 Toepassingsgebied Rome II ..................................................................... 56 4.2.3 Rome III ........................................................................................................... 56 4.2.3.1 Toepassingsgebied Rome III .................................................................... 56 4.2.4 ErfrechtVo ....................................................................................................... 57 4.2.5 InsolventieVO ................................................................................................. 57 4.2.6 AlimentatieVo ................................................................................................. 58

4.3 Overzicht toepasselijk recht ....................................................................... 59 5 Erkenning en tenuitvoerlegging: derde luik ................................................. 60 5.1 Overzicht .................................................................................................... 61 5.2 Onderscheid beslissingen en akten ............................................................ 61 5.2.1 Kwalificatie ..................................................................................................... 61 5.2.1.1 Voorbeeld kwalificatievraagstuk ............................................................. 61

5.3 Gradaties van doorwerking ........................................................................ 62 5.3.1 Feitelijk gevolg ................................................................................................ 62 5.3.2 Bewijskracht ................................................................................................... 62 5.3.2.1 Externe bewijskracht – legalisatie/apostille ............................................ 63 5.3.2.1.1 Legalisatie/apostille ......................................................................... 63 5.3.2.2 Intrinsieke bewijskracht .......................................................................... 64 5.3.3 Erkenning ........................................................................................................ 65 5.3.3.1 Verschillende wijzen van erkenning ........................................................ 65 5.3.3.2 Weigeringsgronden ................................................................................. 66 5.3.4 Uitvoerbaarverklaring en tenuitvoerlegging .................................................. 67 5.3.4.1 Exequaturprocedure ............................................................................... 68 5.3.4.2 Voorwaarden voor uitvoerbaarverklaring ............................................... 69 5.3.4.3 Gevolg van de uitvoerbaarverklaring ...................................................... 70

5.4 Waar vinden we de regels inzake erkenning en tenuitvoerlegging? ......... 70 5.4.1 Welke bron gebruiken? .................................................................................. 70 5.4.1.1 Brussel I ................................................................................................... 71 5.4.1.1.1 Erkenning ......................................................................................... 71

IPR

5.4.1.1.2 Uitvoerbaarverklaring ...................................................................... 71 5.4.1.1.3 Stappen bij grensoverschrijdende tenuitvoerlegging: ..................... 73 5.4.1.1.4 Overgangsregeling ........................................................................... 73 5.4.1.2 EET-‐Vo ..................................................................................................... 73 5.4.1.3 Brussel IIbis .............................................................................................. 74 5.4.1.3.1 Erkenning en tenuitvoerlegging ....................................................... 74 5.4.1.4 AlimentatieVo ......................................................................................... 75 5.4.1.4.1 Erkenning en tenuitvoerlegging ....................................................... 75 5.4.1.5 Verschillende verdragen over onderhoudsgeld ...................................... 76 5.4.1.5.1 Verdrag van Lugano ......................................................................... 76 5.4.1.5.2 Verdrag van Den Haag inzake de internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden (2007) ....................... 76 5.4.1.5.3 Haags Kinderbeschermingsverdrag ................................................. 78 5.4.1.6 WIPR ........................................................................................................ 78 5.4.1.6.1 Erkenning en uitvoerbaarverklaring ................................................ 78 Rechterlijke beslissingen ................................................................................ 78 Authentieke akten (art 27) à art 27 WIPR! ................................................... 81

5.5 grensoverschrijdend betekenen (gastcollege) .......................................... 87 5.6 Overzicht Erkenning en tenuitvoerlegging ................................................. 95

BIJZONDER DEEL ........................................................................................ 97 1 Staat en bekwaamheid ................................................................................ 99 1.1 Wat? ........................................................................................................... 99 1.2 Internationale bevoegdheid ....................................................................... 99 1.2.1 Bevoegdheid Belgische rechter ...................................................................... 99 1.3 Toepasselijk recht .................................................................................... 100 1.4 Erkenning ................................................................................................. 102 1.4.1 Algemene regels ........................................................................................... 102 1.4.2 Even een zijsprong ........................................................................................ 102 1.4.2.1 Conflictenrecht en de nationaliteit ....................................................... 102 1.4.2.1.1 WBN ............................................................................................... 103 WBN: laatste wetswijziging in grote lijnen ................................................... 103 Structuur WBN ............................................................................................. 104 1.4.2.1.2 Wat met staatloosheid? ................................................................. 104 1.4.2.1.3 Wat met meervoudige nationaliteit? ............................................ 105 2 Geslachtsaanpassing ................................................................................. 106 2.1 Internationale bevoegdheid ..................................................................... 106 2.2 Toepasselijk recht .................................................................................... 106 2.3 Erkenning ................................................................................................. 107 3 Naam ........................................................................................................ 108 3.1 Internationale bevoegdheid ..................................................................... 108 3.1.1 Bevoegdheid Belgische rechter .................................................................... 109 3.1.2 Bevoegdheid Belgische administratie ........................................................... 109 3.2 Toepasselijk recht .................................................................................... 110 3.2.1 Vaststelling van de naam (art 37 WIPR) ....................................................... 110

IPR

3.2.2 Verandering van naam (art 38 WIPR) ........................................................... 111 3.2.2.1 Illustratie ............................................................................................... 111

3.3 Erkenning ................................................................................................. 111 3.3.1 Art. 39 WIPR ................................................................................................. 112 3.3.1.1 Specifieke erkenningsregeling ............................................................... 112 3.3.2 Link tussen erkenning en internationale bevoegdheid ................................ 113 3.3.2.1 Van naam naar andere domeinen van het familierecht? ...................... 117

4 Huwelijk .................................................................................................... 119 4.1 Huwelijk sluiten ........................................................................................ 119 4.1.1 Huwelijkssluiting in België ............................................................................ 119 4.1.1.1 Internationale bevoegdheid .................................................................. 119 4.1.1.2 Toepasselijk recht: grondvoorwaarden en vormvereisten ................... 120 4.1.1.2.1 Grondvoorwaarden : art 46 WIPR .................................................. 120 4.1.1.2.2 Dubbele nationaliteit ..................................................................... 121 4.1.1.2.3 Vormvoorwaarden (02:20) ............................................................ 121 4.1.2 Huwelijk in buitenland .................................................................................. 121 4.1.2.1 Erkenning .............................................................................................. 121 4.1.2.1.1 Conflictenrechtelijke toets ............................................................. 122 4.1.2.1.2 Erkenning geweigerd ..................................................................... 122 4.1.2.1.3 Huwelijken op Belgische consulaten in het buitenland? ............... 123

4.2 Nietigverklaring huwelijk ......................................................................... 123 5 Niet-‐huwelijkse samenlevingsvormen ....................................................... 124 5.1 Bevoegdheid Belgische ambtenaar .......................................................... 125 5.2 Bevoegdheid Belgische rechter ................................................................ 125 5.3 Toepasselijk recht .................................................................................... 125 5.4 Erkenning buitenlands partnerschap ....................................................... 126 6 Echtscheiding ............................................................................................ 128 6.1 Internationale bevoegdheid ..................................................................... 128 6.1.1 Brussel IIbis ................................................................................................... 128

6.2 Toepasselijk recht .................................................................................... 131 6.3 Erkenning ................................................................................................. 135 7 Huwelijksvermogens-‐recht ........................................................................ 138 7.1 Bevoegdheid Belgische rechter ................................................................ 138 7.2 Toepasselijk recht – afbakening ............................................................... 138 7.2.1 Toepasselijk recht – primair stelsel .............................................................. 138 7.2.2 Toepasselijk recht – secundair stelsel .......................................................... 139 7.2.3 Toepasselijk recht – secundair stelsel -‐ geen rechtskeuze ........................... 140 7.2.4 Toepasselijk recht – secundair stelsel – rechtskeuze ................................... 140

7.3 Erkenning ................................................................................................. 142 8 Erfrecht ..................................................................................................... 143 8.1 Bronnen erfrechtelijk IPR ......................................................................... 143 8.2 Materieel toepassingsgebied Erfrechtverordening ................................. 143 8.3 Territoriaal toepassingsgebied Erfrechtverordening ............................... 143

IPR

8.4 Bevoegdheid ............................................................................................ 143 8.4.1 Basisprincipes ............................................................................................... 143 8.4.2 Afwijkingen bij rechtskeuze .......................................................................... 144 8.4.3 Verdere regels .............................................................................................. 145

8.5 Toepasselijk recht .................................................................................... 145 8.5.1 Basisprincipes ............................................................................................... 145 8.5.2 Rechtskeuze .................................................................................................. 146 8.5.3 Toepassingsgebied ........................................................................................ 146 8.5.4 Testamenten ................................................................................................. 146 8.5.5 Verklaring aanvaarding of verwerping ......................................................... 147

8.6 Erkenning en uitvoerbaarheid ................................................................. 147 8.7 Europese erfrechtverklaring .................................................................... 148 9 Natuurlijke afstamming ............................................................................. 149 9.1 Internationale bevoegdheid ..................................................................... 149 9.1.1 Bevoegdheid Belgische rechter .................................................................... 149 9.1.2 Bevoegdheid Belgische ambtenaar .............................................................. 149

9.2 Toepasselijk recht .................................................................................... 150 9.3 Erkenning ................................................................................................. 152 9.3.1 Buitenlandse afstammingsbanden ............................................................... 152

10

Adoptie ................................................................................................... 156

10.1 Internationale bevoegdheid .................................................................. 157 10.1.1

Stap 1: Zijn de Belgische gerechten internationaal bevoegd ..................... 157

10.2 Toepasselijk recht .................................................................................. 157 10.2.1

Stap 2: Indien de Belgische gerechten internationaal bevoegd zijn, welk

recht moeten zij toepassen? .................................................................................... 157

10.3 Erkenning ............................................................................................... 159

11

10.3.1

Adopties beheerst door verdrag ................................................................ 159

10.3.2

Adopties niet beheerst door verdrag ......................................................... 160

Onderhouds-‐verplichtingen .................................................................... 160

11.1 Internationale bevoegdheid ................................................................. 161 11.2 Toepasselijk recht .................................................................................. 162 11.3 Erkenning ............................................................................................... 164

12

11.3.1

Beslissingen/akten uit een EU-‐land: twee regimes ................................... 164

11.3.2

Niet-‐EU-‐beslissingen/-‐akten ....................................................................... 165

Ouderlijke verantwoordelijkheid ............................................................ 166

12.1 Internationale bevoegdheid .................................................................. 166 12.1.1 Brussel IIbis (stap 1 en stap 2) .................................................................... 167 12.1.2

Haags Kinderbeschermingsverdrag (stap 3) ............................................... 169

12.1.3

WIPR (stap 4) .............................................................................................. 169

12.2 Toepasselijk recht .................................................................................. 171 12.3 Erkenning en tenuitvoerlegging ............................................................. 171 12.3.1

Beslissingen uit EU (behalve Denemarken) ................................................ 172

12.3.2

Beslissingen uit verdragsland ..................................................................... 172

12.3.3

Beslissingen uit niet-‐EU-‐niet-‐verdragsland ................................................. 173

IPR

13

Kinderontvoering .................................................................................... 174

13.1 Internationale kinderontvoering: twee procedures .............................. 174 13.1.1

14

Haags kinderontvoeringsverdrag (procedure 1) ........................................ 174

Contractuele verbintenissen ................................................................... 178

14.1 Algemeen ............................................................................................... 178 14.2 Internationale bevoegdheid .................................................................. 178 14.2.1

Brussel Ibis verordening: bevoegdheidsladder ........................................... 178

14.2.1.1

Exclusieve bevoegdheid: Is er een exclusieve bevoegdheid op grond van

Brussel Ibis? ........................................................................................................... 178 14.2.1.2

Stilzwijgende aanvaarding: ................................................................. 179

14.2.1.3

Beschermende bevoegdheidsgronden: ............................................... 179

14.2.1.4

Forumbeding ....................................................................................... 179

14.2.1.5

Algemene bevoegdheidsgrond: .......................................................... 180

14.2.1.6

Alternatieve bevoegdheidsgrond voor contracten ............................. 180

14.2.2

WIPR ........................................................................................................... 181

14.3 Toepasselijk Recht ................................................................................. 182 14.3.1

Rome I: ....................................................................................................... 182

14.3.1.1

Rechtskeuze ........................................................................................ 183

14.3.1.2

Beperking rechtskeuze (art 3 § 3) ...................................................... 184

14.3.2

WIPR ........................................................................................................... 190

14.3.3

Het Weens Koopverdrag (CISG) .................................................................. 191

14.4 Erkenning en tenuitvoerlegging ............................................................. 192 14.5 Contractuele verbintenissen (vervolg) ................................................... 194 14.5.1

14.5.1.1

Internationale Bevoegdheid ............................................................... 194

14.5.1.2

Toepasselijk Recht ............................................................................... 199

14.5.2

15

Consumentenovereenkomsten .................................................................. 194

Individuele arbeidsovereenkomsten .......................................................... 200

14.5.2.1

Internationale Bevoegdheid ............................................................... 200

14.5.2.2

Toepasselijk Recht ............................................................................... 201

Niet-‐contractuele verbintenissen ............................................................ 203


Brussel I ...................................................................................................... 204

15.1.1.1

Brussel I -‐ bevoegdheidsladder ........................................................... 204

15.1.1.1.1

Exclusieve bevoegdheidsgrond .................................................... 205

15.1.1.1.2

Stilzwijgende verschijning ............................................................ 205

15.1.1.1.3

Forumbeding ............................................................................... 205

15.1.1.1.4

Algemene bevoegdheidsgrond en Bijzondere bevoegdheidsgrond

205

15.1.2

Wanneer nog WIPR? .................................................................................. 207


Rome II-‐Vo .................................................................................................. 208

15.2.1.1

Rome II -‐ toepassingsgebied ............................................................... 208

15.2.1.2

Rome II: overzicht ............................................................................... 209

15.2.1.2.1

Onrechtmatige daad .................................................................... 209

IPR

15.2.1.2.2

Rechtskeuze ................................................................................. 209

15.2.1.2.3

Objectieve verwijzingsregels ....................................................... 209

15.2.1.2.4

Specifieke verwijzingsregels (art 5-‐9) .......................................... 210

Productaansprakelijkheid ............................................................................. 210 Oneerlijke concurrentie ................................................................................ 211 Milieuschade ................................................................................................ 212 Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten ................................................ 212 Collectieve actie bij arbeidsconflicten .......................................................... 212 15.2.1.2.5

Ongerechtvaardigde verrijking – Zaakwaarneming –

Precontractuele aansprakelijkheid ................................................................... 213 Ongerechtvaardigde verrijking -‐ wat? .......................................................... 213 Zaakwaarneming .......................................................................................... 213 Precontractuele aansprakelijkheid ............................................................... 213 15.2.1.2.6

Wat regelt het toepasselijk recht? ............................................... 214

Rechtstreekse vordering op verzekeraar van aansprakelijke ....................... 214 Dwingend recht ............................................................................................ 214 Openbare orde ............................................................................................. 215 15.2.2

WIPR ........................................................................................................... 215

15.2.3

Verkeersongevallenverdrag ....................................................................... 215

15.2.3.1

Verkeersongeval met één voertuig ..................................................... 216

15.2.3.2

Verkeersongeval met meer voertuigen .............................................. 217

15.2.3.3

Rechtstreekse vordering op verzekeraar van aansprakelijke .............. 217

15.3 Erkenning en tenuitvoerlegging ............................................................. 219 16

Goederen ................................................................................................ 221


Brussel I – bevoegdheidsladder .................................................................. 221

16.1.2

Exclusieve bevoegdheidsgronden .............................................................. 221


Specifieke goederen ................................................................................... 223

16.2.1.1

Goederen in transit ............................................................................. 223

16.2.1.2

Transportmiddelen ............................................................................. 223

16.2.1.3

Cultuurgoederen ................................................................................. 224

16.2.1.4

Gestolen goederen .............................................................................. 225

16.2.1.5

Verhandelbare effecten ...................................................................... 225

16.2.1.6

Intellectuele eigendom ....................................................................... 225

16.2.1.7

Wat valt onder aangewezen recht? – Wat is het toepassingsgebied. 225

16.3 Erkenning ............................................................................................... 226 16.3.1

17

Erkenning en tenuitvoerlegging ................................................................. 226

Vennootschappen – Rechtspersonen ...................................................... 226


Exclusieve bevoegdheidsgrond: Artikel 24.2 Brussel Ibis ........................... 227

17.1.2

Materieel toepassingsgebied: Artikel 24.2 Brussel Ibis .............................. 227

17.1.3

Algemeen forum: Artikel 4 Brussel Ibis ...................................................... 228

17.1.4

Alternatieve bevoegdheidsgrond: Artikel 7, lid 5 Brussel Ibis (1) ............... 228

17.1.5

Verhouding Brussel Ibis – WIPR .................................................................. 230

IPR

17.1.5.1

Exclusieve bevoegdheid: Artikel 109 WIPR ......................................... 230

17.1.5.2

Algemeen forum: Artikel 5,§1 WIPR ................................................... 230

17.1.5.3

Artikel 5§2 WIPR ................................................................................. 231


Artikel 110 WIPR ......................................................................................... 231

17.2.2

Toepassingsgebied van lex societatis: Artikel 111 §1 WIPR ....................... 232

17.2.3

Toepassingsgebied lex societatis: Artikel 111, §2 WIPR ............................. 232

17.2.4

Fusies: Artikel 113 WIPR ............................................................................. 232

17.2.5

Rechten uit openbare uitgifte van titels: Artikel 114 WIPR ........................ 232

17.3 Erkenning en tenuitvoerlegging ............................................................. 233 18

Insolventie .............................................................................................. 234

18.1 Algemeen ............................................................................................... 234 18.1.1

Materieel toepassingsgebied InsolventieVo .............................................. 234

18.1.2

Ruimtelijk toepassingsgebied ..................................................................... 234

18.1.3

Verhouding Insolventie-‐Vo en WIPR .......................................................... 235


Art. 3 InsolventieVo .................................................................................... 235

18.2.1.1

Hoofdinsolventieprocedure ................................................................ 235

18.2.1.2

Territoriale procedure ......................................................................... 236

18.2.2

Artikel 118 WIPR ......................................................................................... 236


Artikel 4 InsolventieVo ............................................................................... 236

18.3.2

Artikel 28 InsolventieVo ............................................................................. 236

18.3.3

Artikel 118 WIPR ......................................................................................... 237

18.4 Erkenning ............................................................................................... 237 18.4.1

Artikel 16 InsolventieVo ............................................................................. 237

18.4.2

Artikel 121 WIPR ......................................................................................... 237

Casuscollege ............................................................................................ 238

IPR

ALGEMEEN DEEL

AG

1 Les 1 Week 1

23 sept. 14

2014-2015

INLEIDING IPR: nodig bij de regeling van ‘internationale rechtsverhoudingen’ - Meerdere rechtsstelsels komen met elkaar in samenloop of concurrentie o Oplossing van juridische conflicten, bv. Niet-naleving van een arbeidscontract met internationale elementen. o Ook in grensoverschrijdende zaken zonder conflict, bv. De vaststelling van de naam in de geboorteakte. - IPR als bruggenbouwer tussen verschillende rechtssystemen IPR: enkel voor ‘private rechtsverhoudingen’ IPR regelt internationale rechtsrelaties, maar is geen internationaalrecht. • •

Nog geen eenvormige benadering van alle grensoverschrijdende casussen. Ook al is internationale harmonie wel het ultieme doel o Zie verdragen van de Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht.

IPR nog steeds voor groot deel nationaal recht. •

1.1

In 2004: Belgisch Wetboek IPR

Verhouding met het internationaal en het privaatrecht Het IPR regelt het recht dat van toepassing is om privaatrechtelijke relaties. Het bepaalt welk recht er van toepassing is op de relaties tussen twee privépersonen, of op de overheid als die privaatrechtelijk optreedt (iure comercii). Dat neemt niet weg dat er heel wat imperatieve bepalingen zijn, bijvoorbeeld in het arbeidsrecht. Het volkenrecht is evenzeer belangrijk in het kader van het IPR. Veel IPR is geregeld in verdragen, en aldus rijst de vraag naar de werking en interpretatie daarvan. Ook het recht van internationale economische organisaties (zoals de WTO) heeft een invloed. Tot slot heeft eigenlijk het hele IPR te maken met de vragen naar de soevereiniteit van een bepaald land en de immuniteit van (bepaalde) inwoners van een land (denken we maar aan diplomatieke medewerkers). Maar het IPR is geen Internationaal recht. IPR als bruggenbouwer tussen verschillende rechtssystemen!

1.2

Basisprincipes In het IPR onderscheiden we drie verschillende luiken, namelijk … 1. De internationale bevoegdheid (bevoegdheidsrecht) 2. Het toepasselijke recht (=conflictenrecht) 3. Erkenning en uitvoerbaarheid buitenlandse vonnissen en aktes (=exequaturrecht) Het is zeer belangrijk deze te onderscheiden en systematisch toe te passen op casussen. Namelijk eerst de bevoegdheid van de rechters uit te zoeken en

Internationaal Privaatrecht

1

AG

2014-2015

dan pas afvragen welk recht toepasselijk zal zijn. (soms verwijst het bevoegdheidsrecht naar het materieel recht en ontstaat er terug een conflict, zie later in de cursus)

1.2.1

Illustratie

1.2.1.1

1STE LUIK: INTERNATIONALE BEVOEGDHEID: Een Spaanse vrouw raakt betrokken in een verkeersongeval in Frankrijk met een andere wagen bestuurd door een Belg. De Belg is zwaar gewond. Ook een voetganger werd aangereden. De voetganger is een Belgische oudere man die zoals elk jaar op vakantie is in zijn vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Vraag: Voor welke rechter(s) kan de Belgische chauffeur de Spaanse vrouw dagvaarden? De Belgische, de Franse of de Spaanse rechter? Wie is internationaal bevoegd?

1.2.1.2

2DE LUIK: CONFLICTENRECHT: Een Belgische vrouw en een Marokkaanse man willen in België trouwen. Zij willen trouwen met twee moslimgetuigen, zoals gebruikelijk is in Marokko. Vraag: Welk recht zal de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand toepassen? Het Belgische en/of het Marokkaanse? Vaak zal deze de het buitenlandsrecht moet toepassen. Vraag: Op grond van welk recht zal hij de vraag over de moslimgetuigen beoordelen? Deze 2 luiken hangen onderling samen Een Turkse vrouw is gehuwd met een Turkse man. Tijdens hun huwelijk werd een kind geboren. De brouw wil het vaderschap van haar echtgenoot weerleggen en leidt hiertoe een vordering in bij de rechtbank. Een Belgisch-Iraanse vrouw en een Iraanse man wonen in België. De vrouw start een echtscheidingsprocedure in België en vordert ook onderhoudsgeld voor zichzelf en de kinderen. Vraag: Is de Belgische rechter internationaal bevoegd? Zo ja, welk recht moet de recht er toepassen. Voor de Belgische echtscheidingsrechter werpt de man op dat er reeds een echtscheiding werd uitgesproken in Iran. Vraag: is er effectief een Iraans echtscheidingsvonnis. Zo ja, kan dit vonnis erkend worden in België.

1.2.1.3

3DE LUIK: EXEQUATURRECHT: ERKENNING & TENUITVOERLEGGING Erkenning: Een Belgische man doet beroep op een draagmoeder in India. In de Indische geboorteakte van het kind staat de Belgische man als vader vermeld. Er is geen melding van een moeder. De man wenst met het kind naar België te komen en vraagt een Belgisch paspoort aan op de Belgische


2

AG

2014-2015

ambassade in India. Vraag: Kan de Indische geboorteakte worden erkend door de Belgische autoriteiten? Worden deze aanvaard, kan deze uitvoering hebben? Tenuitvoerlegging: Een Luxemburgs bedrijf beschikt over een Frans vonnis op grond waarvan een Frans bedrijf een grote som geld moet betalen aan het Lux. bedrijf. Het Frans bedrijf blijft in gebreke. Het Lux bedrijf wil beslag leggen op een bankrekening die het Franse bedrijf in België heeft. Vraag; Kan het Franse vonnis in België ten uitvoer gelegd kan worden?

1.2.1.4

4DE LUIK: ADMINISTRATIEVE SAMENWERKING: (RECENT) Een Poolse moeder vertrekt met haar kinderen - die lang in België hebben gewoond – naar Polen en ontneemt de Belgische vader elk contact met zijn kinderen. Wat kan de vader doen? Vraag: Welke samenwerking tussen administratieve en gerechtelijke overheden is mogelijk? Kan de man beroepen doen op het Federaal Aanspreekpunten Internationalen Kinderontvoering bij de FOD Justitie (: Centrale Autoriteit voor België)?

1.3

Werk- en denkmethode Altijd de 3 onderdelen van het IPR goed onderscheiden, anders zal het onmogelijk zijn om de juiste rechtsbron te vinden en toe te passen. Zo kan je via het juiste luik opzoek gaan naar de juiste bron. Eerst bepalen of het gaat om: 1. Internationale bevoegdheid 2. Toepasselijk recht 3. Erkenning of tenuitvoerlegging Dan opletten voor regelgeving op verschillende niveaus: 1. Internationale verdragen 2. Europese regels 3. Nationale wetgeving

2

BRONNEN IPR

2.1

Overzicht

Les 2 week 1

-

26 sept. 14

-

Regelgeving o Internationale verdragen o EU-wetgeving o België § Federaal: Wetboek IPR (2004) § Gemeenschappen: bv. Adoptieregelgeving Rechtspraak (belangrijke bron van het IPR) o Europees Hof van Justitie o Europees Hof voor de Rechten van de Mens o Nationale rechtspraak


3

AG

2014-2015

-

-

Hierarchie v.d. rechtsbronnen Toepassingsge -bied

Rechtsleer o Bronnen van inlichten: circulaires, Memorie van Toelichten bij het Wetboek IPR etc. Ministeriële Omzendbrieven, Memorie van Toelichting bij het Wetboek IPR, etc

Voor de invoering van het Wetboek van Internationaal Privaatrecht was er geen overzichtelijk geheel van de Belgische regelgeving, het stond verspreid in allerlei wetten en bovendien steunde het op veel jurisprudentie werk. Die veelheid van bronnen doet onmiddellijk nieuwe interpretatievragen rijzen. Er stelt zich niet alleen vraag naar de hiërarchie van rechtsbronnen, maar ook naar het toepassingsgebied van de verschillende bronnen. Zo zijn er verdragen met één land, met meerdere landen, met specifieke toepassingsgebieden, enz. Inzake de hiërarchie van rechtsbronnen gelden de klassieke regels. Verdragenrecht gaat voor op Belgisch recht (en het WIPR verwijst regelmatig naar de toepasselijke verdragen). Europees recht gaat voor op verdragenrecht, tenzij het de EG is die een verdrag heeft gesloten. • •

2.2

Bij dat alles moet de EG in principe het subsidiariteitsprincipe respecteren, maar dat is door de praktijk uitgehold. Bijzondere positie van het VK, Ierland en vooral Denemarken. Dit zijn de buitenbeentjes, hiermee dus altijd oppassen bij casussen!

Hiërarchie der rechtsnormen Op 1 oktober 2004, werd het wetboek IPR opgesteld. Een eerste volledige codificatie van het Belgisch IPR. Opgelet: internationale verdragen en EU-wetgeving hebben voorang op het WIPR. Zie art. 2 van het WIPR : herhaalt de normale hiërarchie der rechtsnormen. De eerste stap mag dus nooit zijn om eerst naar het WIPR te grijpen. Altijd eerst kijken of er geen internationale verdragen of Europese verordeningen bestaan (soms verwijst het WIPR zelf naar de desbetreffende verdragen/verordeningen (art. 83 en 98), maar soms ook niet). - Bv. Inzake de vorm van testamenten: art. 83 WIPR verwijst naar Haags verdrag (1961). - Voor niet-contractuele verbintenissen: art. 98, § 4 WIPR verwijst naar de Rome II-verordening - Voor verkeersongevallen: art. 98, § 5 WIPR verwijst naar Haags verdrag (1971) Slechts indien er geen supranationale of internationale norm gevonden kan worden kan men het WIPR toepassen, voorbeeld hiervan zijn erfenissen (hierover slecht WIPR en enkele bilaterale verdragen).


4

AG

2.3

2014-2015

Primeert verdrag of EU-wetgeving? Indien de internationale verdragen en EU-wetgeving samenlopen is er geen eenduidig antwoord. Altijd eerst naar de EU-verordening kijken want vaak zal deze voorrang hebben. - Bv. Brussel I(bis)-verordening primeert op Belgisch-Frans verdrag (1899), zie art. 69 Brussel I(bis) Soms complementair - bv. Brussel IIbis Verordening verwijst naar het Haags Kinderontvoeringsverdrag en vult dit verdrag aan. Art. 60 - Werken met bronnenbundel. (Bundel met verordeningen op p43. Artikel 60 gaat over de verhouding van de Brussel IIbis verordeningen en verdragen. Verordening zegt zelf dat ze primeert op 5 verdragen.)

2.4

Europese Bronnen

2.4.1

Europese bevoegdheden inzake IPR Voor 1999 steunde de EU op 3 pijlers: 1. EG-pijler 2. Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid 3. Justitie en Binnenlandse Zaken (daarin zat toen het IPR) De lidstaten zelf sloten verdragen over IPR-materies: - Vb. EEX-verdrag (Verdrag van Brussel van 27 september 1968 betreffende de gerechtelijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken) - Vb. EVO (Verdrag van 19 juni 1980 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst) Hof van Justitie niet automatisch bevoegd om prejudiciële vragen over interpretatie van verdragen te beantwoorden. - Vb. Protocol van 3 juni 1971 bij EEX-verdrag Na 1999: Verdrag van Amsterdam (1999): - EU-bevoegdheden inzake IPR (van derde naar eerste pijler) - Justitiële samenwerking in burgerlijke zaken - Burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen - HvJ bevoegd om Europese IPR-regels te interpreteren: weliswaar enkel prejudiciële vragen van hoogste rechtscolleges Verdrag van Nice (2003): - EU-bevoegdheden inzake IPR bevestigd - Gekwalificeerde meerderheid volstaat, behalve voor familierecht (daar is eenparigheid nog vereist) Verdrag van Lissabon (2009): - Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en Verdrag betreffende


5

AG

2014-2015

-

-

-

de werking van de Europese Unie (VWEU) Handvest van de grondrechten juridisch bindend – verwijzingen in de preambule van IPR-verordeningen: Brussel I (overweging 38): “Deze verordening eerbiedigt de grondrechten en neemt de beginselen in acht die in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie zijn erkend, met name het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht zoals gewaarborgd in artikel 47 van het Handvest.” Rome III (overweging 30): “Deze verordening eerbiedigt de grondrechten en de beginselen die zijn erkend bij het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, en met name bij artikel 21 daarvan, dat elke discriminatie met name op grond van geslacht, ras, kleur, etnische of sociale afkomst, genetische kenmerken, taal, godsdienst of overtuiging, politieke of andere denkbeelden, het behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte, een handicap, leeftijd of seksuele gerichtheid verbiedt. Deze verordening moet door de rechterlijke instanties van de deelnemende lidstaten worden toegepast met eerbiediging van deze rechten en beginselen.” Nog meer EU-bevoegdheden inzake IPR (zie art. 81 VWEU) Alle rechtbanken kunnen prejudiciële vragen stellen aan het Hof van Justitie

Art. 67 VWEU: 1. De Unie is een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, waarin de grondrechten en de verschillende rechtsstelsels en -tradities van de lidstaten worden geëerbiedigd. […] 4. De Unie vergemakkelijkt de toegang tot de rechter, met name door het beginsel van wederzijdse erkenning van gerechtelijke en buitengerechtelijke beslissingen in burgerlijke zaken. Art. 81 VWEU: 1. De Unie ontwikkelt een justitiële samenwerking in burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen, die berust op het beginsel van wederzijdse erkenning van rechterlijke beslissingen en van beslissingen in buitengerechtelijke zaken. Deze samenwerking kan maatregelen ter aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen van de lidstaten omvatten. 2. Voor de toepassing van lid 1 stellen het Europees Parlement en de Raad volgens de gewone wetgevingsprocedure, met name wanneer dat nodig is voor de goede werking van de interne markt, maatregelen vast die het volgende beogen: o De wederzijdse erkenning tussen de lidstaten van rechterlijke beslissingen en van beslissingen in buitengerechtelijke zaken en de tenuitvoerlegging daarvan;


6

AG

2014-2015

o o o o o

o o

2.4.2

De grensoverschrijdende betekening en kennisgeving van gerechtelijke en buitengerechtelijke stukken; De verenigbaarheid van de in de lidstaten geldende regels voor collisie en jurisdictiegeschillen; Samenwerking bij het vergaren van bewijsmiddelen; Daadwerkelijke toegang tot de rechter; Het wegnemen van de hindernissen voor de goede werking van burgerrechtelijke procedures, zo nodig door bevordering van de verenigbaarheid van de in de lidstaten geldende bepalingen inzake burgerlijke rechtsvordering; De ontwikkeling van alternatieve methoden voor geschillenbeslechting; de ondersteuning van de opleiding van magistraten en justitieel personeel.

Europeanisering van het IPR De EU-wetgeving, zoals die tot uiting komt in de richtlijnen en verordeningen, is uiterst belangrijk geworden. Zowel op het vlak van bevoegdheid en exequatur heeft Europa ingrijpend opgetreden. Het was ook de inspirator van belangrijk conflictenrecht, bijvoorbeeld op het vlak van verzekeringen of consumententransacties. Het verdrag van Lissabon zal dat nog versterken, aangezien er een extra bevoegdheidsoverdracht is. Europa treedt in de eerste plaats op via verordeningen (evolutie van verdragen naar verordeningen). Europa kan dus het IPR makkelijk mee vorm geven om zo de gekende vier vrijheden te realiseren. Immers, als er twee regelingen op één situatie van toepassing zijn, belemmert dat de interne markt. De regelen die de interne markt regelen hebben dus ook een impact IPR. Zo moeten lidstaten bijvoorbeeld regelingen van andere lidstaten respecteren en mogen ze slechts ‘redelijke’ eisen stellen. Bovendien treedt Europa steeds meer op als het orgaan dat internationale verdragen sluit, eerder dan de lidstaten. Zo heeft het EHJ zich opgeworpen als hoogste interpretator van het Luganoverdrag (zie verder). En in 2009 werd met het verdrag van Lissabon duidelijk gesteld dat de rechtbanken van de EU lidstaten prejudiciële vragen mogen stellen aan het HVJ. Bij dat alles moet de EG in principe het subsidiariteitsprincipe respecteren, maar dat is door de praktijk uitgehold. Bijzondere positie van het VK, Ierland en vooral Denemarkenèzijn de buitenbeentjes, hiermee altijd oppassen bij casussen!


7

AG

2.4.3

2014-2015

Europese wetgeving in het IPR Van verdragen naar verordeningen: - Bv. EEX werd Brussel I-verordening - Bv. EVO werd Rome I-verordening Zowel regels inzake ‘internationale bevoegdheid’ en ‘erkenning en tenuitvoerlegging’ (Brussel I(bis), IIbis), als regels inzake ‘toepasselijk recht’ (Rome I, II, III) Opgelet: bijzondere positie van Ierland, het VK en Denemarken (Protocol nr. 21 en Protocol nr. 22 bij VWEU)

2.4.4

Beginselen van het Eu-recht Binnen de Europese Unie spelen ook enkele beginselen een belangrijke rol: - Beginsel van loyale samenwerking tussen de EU en de lidstaten (art. 4, lid 3 VEU) en wederzijds vertrouwen tussen lidstaten. o Als de rechter van Duitsland een beslissing neemt, dan gaat een Belgische rechter die respecteren. - Subsidiariteitsbeginsel (art. 5, lid 3 VEU) en evenredigheidsbeginsel o In de preambule van verordeningen: “Aangezien de doelstelling van deze verordening niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt en beter door de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om de doelstelling ervan te verwezenlijken.” - Gelijkheids- of non-discriminatiebeginsel o Vb. verbod van discriminatie op grond van nationaliteit (art. 18 VWEU) - zie arrest Garcia Avello t. België (HvJ 2 oktober 2003, C-148/02): : Spaanse vader en Belgische moeder willen een kind laten erkennen. Ze wilden een samengestelde naam, maar de ambtenaar van de burgerlijke stand volgde dit niet op en gaf enkel de naam van de vader. Maar het kind had ook de Spaanse nationaliteit, waar de regel is dat er een samengestelde naam is. Het kind had dus 2 verschillende namen. Ouders stappen naar de FOD justitie maar krijgen ongelijk. Stappen daarna naar RvS waar ze wel gelijk krijgen. - Beginsel van vrij verkeer en het Unieburgerschap o Zie bv. arrest Grunkin-Paul (HvJ 14 oktober 2008, C-353/06): “Wanneer iemand verplicht wordt om in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, een andere naam te dragen dan de naam die reeds in de lidstaat van geboorte en verblijf is gegeven en ingeschreven, kan dit de uitoefening van het […] recht om vrij op


8

AG

2014-2015

het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, belemmeren.”

2.4.5

Rechtspraak van het Hof van Justitie Het HvJ zorgt voor een uniforme interpretatie van de verschillende IPRverordeningen Verder waarborgt het HvJ de bescherming van de 4 vrijheden: vrij verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal o Arrest Garcia Avello (overweging 25): “Zo de lidstaten in de huidige stand van het gemeenschapsrecht bevoegd blijven om de naamgeving van personen te regelen, moeten zij niettemin bij de uitoefening van deze bevoegdheid het gemeenschapsrecht eerbiedigen […] en, in het bijzonder, de verdragsbepalingen betreffende de vrijheid van elke burger van de Unie om op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven […].”` o Belgisch recht of Spaanse recht. Belgische akte, en Spaans paspoort, 2 authentieke akten met 2 verschillende namen. o HvJ: Unie-burgers dus er is geen aanleiding om de ene belangrijker te vinden dan de andere.


9

AG

2.4.6

2014-2015

Europese Lidstaten België (1952) Bulgarije (2007) Cyprus (2004) Denemarken (1973) Duitsland (1952) Estland (2004) Finland (1995) Frankrijk (1952) Griekenland (1981) Hongarije (2004) Ierland (1973) Italië (1952) Kroatië (2013) Letland (2004) Litouwen (2004) Luxemburg (1952) Malta (2004) Nederland (1952) Oostenrijk (1995) Polen (2004) Portugal (1986) Roemenië (2007) Slovenië (2004) Slowakije (2004) Spanje (1986) Tsjechië (2004) Verenigd Koninkrijk (1973) Zweden (1995)


10

AG

2014-2015

2.5

Internationale Bronnen

2.5.1

Overzicht Specifieke IPR-verdragen (internationale bevoegdheid, conflicten- en exequaturrecht) o Multilaterale verdragen o Bilaterale verdragen IPR-bepaling(en) in andere internationale verdragen Verdragen die uniform recht invoeren Mensenrechtenverdragen

2.5.2

Specifieke IPR-vedragen (internationale bevoegdheid, conflicten en exequaturrecht)

2.5.2.1

MULTILATERALE IPR-VERDRAGEN Verdragen over internationale bevoegdheid, toepasselijk recht, erkenning en tenuitvoerlegging / verdragen over legalisatie, over toepassing van buitenlands recht, … De Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht, zie http://www.hcch.net - Bv. Verdrag van 4 mei 1971 inzake de wet welke van toepassing is op verkeersongevallen op de weg - Bv. Verdrag van 19 oktober 1996 inzake de bevoegdheid, het toepasselijk recht, de erkenning, de tenuitvoerlegging en de samenwerking op het gebied van ouderlijke verantwoordelijkheid en maatregelen ter bescherming van kinderen - Bv. Apostilleverdrag van 5 oktober 1961 Commission Internationale de l’Etat Civile (CIEC), zie http://www.ciec1.org - Bv. Verdrag van 5 september 1980 betreffende de wet van toepassingen op de namen en voornamen - Van toepassing op materie inzake burgerlijke stand Raad van Europa - Bv. Europese Overeenkomst van 7 juni 1968 nopens het verstrekken van inlichtingen over buitenlands recht - Bv. Verdrag van 20 mei 1980 betreffende de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen over het gezag over kinderen en betreffende het herstel van het gezag over kinderen


11

AG

2.5.2.2

2014-2015

BILATERALE IPR-VERDRAGEN Inzake internationale bevoegdheid en erkenning en tenuitvoerlegging - Bv. Verdrag tussen België en Frankrijk (8 juli 1899) - Bv. Verdrag tussen België en Nederland (28 maart 1925) Inzake kinderontvoering - Bv. Protocolakkoord tussen België en Tunesië (27 april 1989)

2.5.3

IPR-bepaling(en) in andere internationale verdragen Bv. Verdrag van Den Haag nopens zekere vragen betreffende de wetsconflicten inzake nationaliteit (1930) Bv. Verdrag betreffende de status van vluchtelingen (1951) of staatlozen (1954) - Art. 12 in beide verdragen: “De persoonlijke staat van een vluchteling/staatloze wordt beheerst door de wet van het land van zijn woonplaats, of, indien hij geen woonplaats heeft, van het land van zijn verblijf.”

2.5.4

Uniform recht Sommige verdragen creëren uniform materieel recht - Bv. VN Verdrag van 11 april 1980 houdende het recht voor de internationale koop-verkoop van roerende lichamelijke zaken (Weens Koopverdrag of CISG): bevat uniforme materiële regels over koop-verkoop (totstandkoming van de overeenkomst, rechten en verplichtingen van de partijen, rechtsmiddelen bij tekortkomingen) Het IPR kan dan naar dit eengemaakt materieel recht verwijzen i.p.v. naar een nationaal rechtssysteem

2.5.5

Mensenrechtenverdragen Verschillende mensenrechtenverdragen zijn van belang voor het IPR - EVRM - IVRK Wanneer een IPR-regel verwijst naar buitenlands recht, mag de toepassing van dit recht door de Belgische rechter/administratie niet leiden tot een schending van de mensenrechten - We komen hier later op terug bij de bespreking van de notie ‘internationale openbare orde’


12

AG

2014-2015

2.6

Nationale bronnen

2.6.1

Overzicht -

2.6.2

Wetboek IPR IPR-bepalingen in andere wetten Rechtspraak Rechtsleer

Wetboek IPR -

-

Sedert 1 oktober 2004 WIPR is didactisch opgesteld • Verhouding tot de Europese en internationale bronnen • Drie luiken van het IPR • Eerst algemene bepalingen, dan volgen verschillende hoofdstukken per materie van het privaatrecht Hou ook rekening met de Circulaires bij het WIPR • Circulaire van 23 september 2004 • Circulaire van 29 mei 2007

Art. 2 WIPR: Onder voorbehoud van de toepassing van internationale verdragen, van het recht van de Europese Unie of van bepalingen in bijzondere wetten, regelt deze wet (= WIPR) voor internationale gevallen de bevoegdheid van de Belgische rechters, de aanwijzing van het toepasselijk recht en de voorwaarden voor de uitwerking in België van buitenlandse rechterlijke beslissingen en authentieke akten in burgerlijke zaken en in handelszaken.

2.6.3

IPR-bepalingen in bijzondere/andere wetten Burgerlijk Wetboek – enkele illustraties: - Art. 48 BW - overschrijving van buitenlandse akten in de registers van de burgerlijke stand - Art. 76, 10° - huwelijksvermogen - Art. 357 e.v. - internationale adoptie Gerechtelijk Wetboek – enkele illustraties: - Art. 40, 42, 46 - internationale betekeningen en kennisgevingen - Art. 851 - exceptie van borgstelling van de eisende vreemdeling Wet 27 juli 1961 inzake concessies van alleenverkoop (art. 4) Wet 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst (art. 27) Consulair Wetboek - Consulaire bevoegdheden inzake burgerlijke stand (geboorte, overlijden, afstamming, … van Belgen in het buitenland) - Consulaire bevoegdheden inzake notariaat (huwelijkscontracten, testamenten, … van Belgen in het buitenland)


13

AG

2014-2015

Decreten inzake internationale adoptie

2.6.4

Rechtspraak/ Rechtsleer -

2.7

Zie overzichten van rechtspraak IPR, bv. Tijdschrift voor Privaatrecht 2006-3, 1365-1644 Commentaren bij het WIPR J. Erauw e.a., Het Wetboek Internationaal Privaatrecht Becommentarieerd / Le Code de Droit International Privé Commenté, Antwerpen-Oxford / Brussel, Intersentia / Bruylant, 2006 J. Verhellen, Het Belgisch Wetboek IPR in familiezaken. Wetgevende doelstellingen getoetst aan de praktijk, Brugge, die Keure, 2012

Conclusie: Voorbeeld verschillende lagen bronnen in de oefeningen/ Gelaagdheid van het IPR Een Belgisch-Iraanse vrouw en een Iraanse man wonen in België. De vrouw start een echtscheidingsprocedure in België en vordert ook onderhoudsgeld voor zichzelf en de kinderen. Voor de Belgische echtscheidingsrechter werpt de man op dat er reeds een echtscheiding werd uitgesproken in Iran. Verschillende vragen en verschillende bronnen als antwoord: - Is de Belgische rechter internationaal bevoegd? - Echtscheidingsvordering: Verordening nr. 2201/2003 (Brussel IIbis) - Onderhoudsvordering: Verordening nr. 4/2009 (Alimentatieverordening) - Welk recht zal hij moeten toepassen? - Echtscheiding: Verordening nr. 1259/2010 (Rome III) - Onderhoud: Protocol van Den Haag 23 november 2007 Voor de Belgische echtscheidingsrecht werpt de man op dat er reeds een echtscheiding werd uitgesproken in Iran. - Erkenning Iraans echtscheidingsvonnis: - Wetboek IPR


14

AG

2014-2015

3

INTERNATIONALE BEVOEGDHEID: EERSTE LUIK

3.1

Algemeen Internationale bevoegdheid van de rechter - Voorbeeld 1: Zijn de Belgische rechters internationaal bevoegd om kennis te nemen van een echtscheidingsvordering die een Belg inleidt tegen zijn Italiaanse echtgenote, die in Argentinië woont? - Voorbeeld 2: Een Spaanse vrouw, met woonplaats in Nederland, wordt ontslagen door het Belgisch bedrijf waarvoor zij in Brussel en Amsterdam werkte. Zij vindt het ontslag onterecht en wil een procedure starten. Voor de Belgische rechter, Nederlandse rechter, …? Internationale bevoegdheid van de administratie - Voorbeeld: Is een Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand internationaal bevoegd om het huwelijk af te sluiten tussen een Belgische man en een Senegalese man? Waar moeten grensoverschrijdende privaat-rechtelijke rechtsverhoudingen of rechtsconflicten geregeld worden? De regels van internationale bevoegdheid bepalen in welk land de gerechten/administraties bevoegdheid kunnen opnemen - Zijn de Belgische rechters internationaal bevoegd voor een vordering met internationale elementen? - Zo ja, dan rijst de volgende vraag: welke Belgische rechtbank is internterritoriaal bevoegd (die van Gent of Brussel bv.)? Dit is geen IPR meer.

3.1.1

Forum shopping

3.1.2 Internationale aanhangigheid

Anti-suit injunctions

Meerdere rechters bevoegd? Er kan vaak in meerdere landen internationale bevoegdheid (‘een forum’) worden gevonden om een grensoverschrijdend geschil af te handelen • Voorbeeld: Een in de VS studerende jongeman wil onderhoudsgeld van zijn vader die in Spanje woont. Zijn moeder woont in België. Mogelijke internationale bevoegdheid in meer dan één land (VS, Spanje, België). Dit kan leiden tot o Forum shopping en rush to court: partijen gaan op zoek naar rechter die volgens hen de zaak best zal behandelen

Parallelle procedures Zaak voor gerechten in verschillende landen → risico op tegenstrijdige uitspraken - Een aantal mechanismen om met parallelle procedures om te gaan • Internationale aanhangigheid of litispendentie: eerst gevatte rechter krijgt voorrang om zaak te behandelen • Anti-suit injunctions: mechanisme uit het common law. Een


15

AG

2014-2015

rechter die internationaal bevoegd is, verbiedt een partij om in een ander land te procederen. Vaak in angelsaksische procedures. Binnen EU is men hier wantrouwig tegenover. • Forum non conveniens: afwijzen van bevoegdheid wanneer andere rechter beter geplaatst is om zaak te behandelen. à eerste rechter is bevoegd, maar verwijst toch door omdat hij oordeelt dat de andere rechter beter geplaatst is.

3.1.3

Forum non conveniens -

Arrest Owusu t. Jackson (HvJ 1 maart 2005, C-281/02) o Mag de Engelse rechter zijn bevoegdheid o.g.v. het EEX-verdrag afwijzen omdat een gerecht in een land buiten de EU (Jamaica) beter geplaatst is om de zaak te behandelen? o Neen, geen plaats voor regel ‘forum non conveniens’

Het EEX-verdrag “verzet zich ertegen dat een rechterlijke instantie van een verdragsluitende staat de bevoegdheid die zij aan artikel 2 van dit verdrag ontleent, niet uitoefent op de grond dat een gerecht van een nietverdragsluitende staat een geschikter forum zou zijn om van het betrokken geschil kennis te nemen, ook wanneer de bevoegdheid van een gerecht van een andere verdragsluitende staat niet aan de orde is of wanneer het geschil geen andere aanknopingspunten heeft met een andere verdragsluitende staat”.

3.2

Basisbegrippen Enkele begrippen van belang bij het gebruik van de internationale bevoegdheidsregels - Woonplaats - Gewone verblijfplaats - Nationaliteit

3.2.1

Woonplaats Hoe wordt het begrip woonplaats ingevuld? Formeel criterium om de woonplaats te bepalen (in functie van het WIPR: Art. 4, § 1 WIPR) - Voor natuurlijke personen geldt: de plaats waar zij zijn ingeschreven in het Rijksregister (= bevolkingsregister, vreemdelingenregister of wachtregister) - Voor rechtspersonen geldt: de statutaire zetel à Opgelet: andere invulling mogelijk naargelang bron!!

3.2.1.1

BEGRIP WOONPLAATS IN BRUSSEL I Hoe wordt het begrip woonplaats door de Brussel I Vo ingevuld? - Voor natuurlijke personen verwijst de verordening naar het intern recht van de lidstaten (art. 59): voor België is dit art. 4 WIPR


16

AG

2014-2015

-

-

3.2.2

Voor rechtspersonen voorziet de verordening in drie alternatieven (art. 60): • Statutaire zetel • Hoofdbestuur • Hoofdvestiging Wijzen die aanknopingen naar verschillende lidstaten, dan kan de eiser kiezen in welk van de aangewezen lidstaten hij de vordering instelt.

Gewone verblijfplaats Hoe wordt het begrip gewone verblijfplaats ingevuld? - Feitelijk criterium - Art. 4, § 2 WIPR • Voor natuurlijke personen: de plaats waar zij zich hoofdzakelijk hebben gevestigd § Concentratie van belangen van de persoon (“omstandigheden van persoonlijke of professionele aard die duurzame banden met die plaats aantonen of wijzen op de wil om die banden te scheppen”) § Inschrijving of registratie niet vereist • Voor rechtspersonen: de voornaamste vestiging § Bestuurscentrum § Zaken- of activiteitencentrum § Statutaire zetel enkel in bijkomende orde van belang

3.2.2.1

GEWONE VERBLIJFPLAATS IN BRUSSEL IIBIS De Verordening geeft geen definitie - Er is wel een autonome interpretatie door het Hof van Justitie o Context van de bepaling en doel van de verordening doorslaggevend o Zie bv. arrest Mercredi t. Chaffe (HvJ 22 december 2010, C497/10 PPU, § 46): “Aangezien de artikelen van de verordening waarin het begrip ‘gewone verblijfplaats’ voorkomt, voor de betekenis en de draagwijdte van dat begrip niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijzen, moet dit worden uitgelegd tegen de achtergrond van de context van de bepalingen en het doel van de verordening, […], volgens hetwelk de in deze verordening opgenomen bevoegdheidsregels zodanig zijn opgezet dat zij in het belang van het kind zijn, en met name beantwoorden aan het criterium van de nauwe verbondenheid.” Brussel IIbis gewone verblijfplaats ‘echtgenoten’ of gewone verblijfplaats ‘kind’ - Voorlopig heeft het HvJ zich enkel uitgesproken over hoe de gewone verblijfplaats van het kind moet bepaald o Zie o.m. arrest HvJ 2 april 2009, C-523/07, § 44


17

AG

2014-2015

•

•

3.2.3

De gewone verblijfplaats van het kind moet worden bepaald op basis van alle feitelijke omstandigheden die eigen zijn aan elke zaak. Dit is de plaats die “een zekere integratie van het kind in een sociale en familiale omgeving tot uitdrukking brengt. Daartoe moet onder meer rekening worden gehouden met de duur, de regelmatigheid, de omstandigheden en de redenen van het verblijf op het grondgebied van een lidstaat en van de verhuizing van het gezin naar die staat, de nationaliteit van het kind, de plaats waar en de omstandigheden waaronder het naar school gaat, de talenkennis en de familiale en sociale banden van het kind in die staat”.

Nationaliteit Nationaliteit wordt minder gebruikt in het luik ‘internationale bevoegdheid’ dan in luik ‘toepasselijk recht’ - Voorbeelden o Art. 3, 1, b Brussel IIbis: echtscheidingsvordering kan voor de gerechten van de lidstaat waarvan beide echtgenoten de nationaliteit bezitten o Art. 4 Alimentatieverordening: forumkeuze mogelijk – een van de keuzemogelijkheden is het gerecht van de lidstaat waarvan een van partijen de nationaliteit heeft o Art. 65, 1° WIPR: opmaak erkenningsakte in België wanneer erkenner Belg is

3.2.3.1

WAT IN GEVAL VAN DUBBELE NATIONALITEIT? Elk land bepaalt soeverein wie zijn onderdanen zijn - Gevolg: dubbele of meervoudige nationaliteit is mogelijk (bipatridie of multipatridie) - Oplossen van nationaliteitsconflict: – Art. 3 WIPR - geënt op Verdrag van 12 april nopens zekere vragen betreffende de wetsconflicten inzake nationaliteit • Twee of meer nationaliteiten, waaronder de Belgische: de Belgische primeert • Twee of meer vreemde nationaliteiten: onderzoek naar de meest effectieve nationaliteit, naar de nauwste banden – Dubbele nationaliteit in het kader van Brussel IIbis • Zie Arrest Hadadi t. Mesko (HvJ 16 juli 2009, C-168/08)

3.3 Les 1 week 2

30 sept. 14

Hoe weg vinden in het doolhof van bronnen Het gaat hier over verordeningen en verdragen m.b.t. international bevoegdheid EU- verordeningen - Brussel Ibis verordening


18

AG

2014-2015

-

Brussel IIbis verordening Insolventieverordening Erfrechtverordening

Internationale verdragen - Verdragen Lugano - Verdrag tussen EU en Denemarken - Haags kinderbeschermingsverdrag - Bilaterale verdragen - Op examen géén vragen over bilaterale verdragen! Nationale wetgeving

3.4

Methode voor het vinden van de juiste bron Het is cruciaal dat je in het juiste luik zit én je de juiste bron vindt Werk in vier stappen - Stap 1: o Kwalificeer de rechtsvraag: Waarover gaat de vraag? Welk rechtsdomein? - Stap 2: o Ga na of er EU wetgeving is (valt de rechtsvraag onder het toepassingsgebied van een verordening?) - Stap 3: o Ga na of er een internationaal verdrag bestaat (Valt de vraag onder het toepassingsgebied van een verdrag? o Analyseer steeds de verhouding tussen Europese verordening en internationaal verdrag. o Als stappen 2/3 een rechtsgrond bieden, dan stop je hier. - Stap 4: o Als er geen Europese of verdragsrechtelijke regel van toepassing is, dan pas terugvallen op Wetboek IPR of op specifieke nationale wetgeving.

3.4.1

Illustratie 1 Een Spaanse vrouw, met woonplaats in Nederland, wordt ontslagen door het Belgisch bedrijf waarvoor zij in Amsterdam en Brussel werkte. Zij vindt het ontslag onterecht en wil een procedure starten. Is de Belgische rechter internationaal bevoegd? - Kwalificatie: Waarover gaat de vraag? à Relatie werkgeverwerknemer, verbintenissen uit arbeidsovereenkomst - Toepasselijke bron: Brussel I (art. 21)


19

AG

3.4.2

2014-2015

Illustratie 2 Een Belgisch-Iraanse vrouw start een echtscheidingsprocedure in België tegen haar Iraanse echtgenoot, die naar Hamburg verhuisde. Zij vordert onderhoudsgeld voor zichzelf en de kinderen. Is de Belgische rechter internationaal bevoegd? - Kwalificatie: twee verordeningen - Echtscheiding - Onderhoudsgeld - Toepasselijke bron: twee Europese verordeningen - Echtscheiding: Brussel IIbis (art. 3) - Onderhoudsgeld: Alimentatieverordening (art. 3 e.v.)

3.4.3

Illustratie 3 Een Belgische man en Belgische vrouw waren nog gehuwd op het moment dat de vrouw een kind kreeg uit haar relatie met een Argentijnse man. Het Belgisch echtpaar is ondertussen gescheiden; de vrouw woont in België, haar ex-man in Frankrijk. De vrouw wil nu het vaderschap van haar Belgische exechtgenoot betwisten en het vaderschap van de Argentijnse man laten vaststellen. Kan zij die vordering inleiden voor een Belgische rechter? - Kwalificatie: Betwisting vaderschap: afstamming - Bestaat er een Euverordening of verdrag? Neen àRaadpleeg WIPR - Toepasselijke bron - Geen EU-verordening, geen internationaal verdrag - Toepassing WIPR (art. 61)

3.5

Toepassingsgebied verordeningen Wat is het toepassingsgebied van de verordening? - Materieel - Ruimtelijk/personeel - Temporeel We overlopen volgende verordeningen: - Brussel I(bis)-Vo - Brussel IIbis-Vo - InsolventieVo - AlimentatieVo - ErfrechtVo à Dit zijn de 5 verordeningen die moeten gekend zijn binnen het luik internationale bevoegdheid.

3.5.1

Brussel Ibis verordening Er wordt gebruik gemaakt van de gewijzigde Brussel Ibis verordening. Verordening (EU) nr. 1215/2012 van het Europees Parlement en de Raad van


20

AG

2014-2015

12 december 2012 betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (herschikking) Ø Bronnenbundel - deel 1, p. 257 Gebruik binnen luik 3 van het IPR: erkenning en tenuitvoerlegging 3.5.1.1

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED Art.1 Brussel I-Vo, 1: De Brussel I-Vo is van toepassing voor het vaststellen van de internationale bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging in burgerlijke en handelszaken. - Burgerlijke en handelszaken o Staat uitdrukkelijk in de verordening zelf o Autonoom begrip o Wel: contractuele verbintenissen, verbintenissen uit onrechtmatige daad, zakelijke rechten, rechtspersonen, … o Niet: fiscale zaken, douanezaken, administratiefrechtelijke zaken, uitoefening overheidsbevoegdheden

3.5.1.2

-

Uitgesloten materies (art. 1, lid 2) o Staat en bekwaamheid van personen o Vermogensrechtelijke aspecten huwelijk/partnerschap o Afstamming, erfrecht o insolventie o Sociale zekerheid o Arbitrage o Onderhoudsverplichtingen o Vroeger zaten deze er wel in, maar dit is gewijzigd o Testamenten en erfenissen

-

Of een geschil binnen materieel toepassingsgebied van Brussel I valt, hangt enkel af van het onderwerp van het geding van de vordering. o Arrest van Uden (17 november 1998): niet het arbitragebeding in de overeenkomst, maar de nakoming van een verbintenis uit overeenkomst (betaling) is de inzet van het kort geding

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED -

Brussel I geldt voor de rechters van alle EU-lidstaten Speciale positie Denemarken: o De bepalingen van Brussel I gelden onrechtstreeks via de Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap en het Koninkrijk Denemarken betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken o Zie Bronnenbundel – deel 2, p. 119 e.v.


21

AG

3.5.1.3

2014-2015

PERSONEEL TOEPASSINGSGEBIED Algemene regel: Brussel I is van toepassing wanneer de verweerder zijn woonplaats heeft in een lidstaat Brussel I is ook van toepassing: o Wanneer de rechter van een lidstaat op grond van art. 24 exclusief bevoegd is o Wanneer partijen een rechter van een lidstaat als bevoegd hebben aanwezen, op voorwaarde dat een van de partijen woonplaats heeft binnen een lidstaat (forumbeding conform art. 25) Art.2 Brussel I-Vo: De Brussel I-VO geldt voor de rechters van alle lidstaten van de EU (Denemarken via verdrag). De regels gelden wanneer de verweerder zijn woonplaats heeft binnen één van de lidstaten, ongeacht zijn nationaliteit. Wat is echter de woonplaats? o Natuurlijke personen moet aan de hand van het interne recht van het forum nagegaan worden of aldaar een woonplaats is (Art. 59, 1 Brussel I-Vo.), zo niet moet de rechter hetzelfde procedé toepassen op andere lidstaten om te kijken of daar een woonplaats is. Dat geldt pas als de rechter concludeert dat de verweerder geen woonplaats heeft in het forum. o Voor rechtspersonen geldt dat hun woonplaats is op de plaats waar de rechtspersoon zijn statutaire zetel, hoofdbestuur of hoofdvestiging heeft (Art. 60, 1 Brussel I-Vo 60). Als die zich in verschillende lidstaten bevinden, dan heeft de eiser de keuze. èFORUMSHOPPING kans Kijkend naar de definitie van de “woonplaats”, moet je zo nodig rekening houden met het temporeel toepassingsgebied van de Brussel-Verordening: de tekst is van toepassing op elke inleiding van een geschil na de datum van inwerkingtreding . De datum van de inleiding van een zaak, nl. van de betekening van het inleidend document, is beslissend voor het onderzoek van de internationale bevoegdheid en dus mede over het al dan niet hebben van een “woonplaats” in het land van de eerste rechter (voor wie het geschil wordt gebracht) . Art. 3 Brussel I-Vo: Ingezeten van lidstaten krijgen bescherming, men kan ze niet voor een rechtbank van een andere lidstaat brengen dan tenzij het verdrag anders bepaald. Indien het verdrag daar niet in voorziet is het steeds de rechtbank van de woonplaats. De nationale wetgeving kan hier geen verandering aan brengen. Ook o.b.v. exorbitante fora kan hij niet in een ander land gedaagd worden. Vb. nationale regels: stel: Fransman kan iedereen voor franse rechtbank dagen hoewel toch niet mogelijk is voor persoon met


22

AG

2014-2015

woonplaats in andere lidstaat waarin de verordening niet in voorziet. Vb. exorbitante fora: men laat per ongeluk een onderbroek achter in hotel in Zwitserland, hotel daagt je voor Zwitserse rechtbank omdat de plaats van bezit (onderbroek) in Zwitserland zou liggen : fel overdreven. Het Lugano-Verdrag wordt toegepast door de rechter van IJsland, Noorwegen en Zwitserland en de EG-landen op voorwaarde dat zij niet op grond van de Brussel I-Vo exclusief bevoegd zijn om van de vordering kennis te nemen en dat bovendien de verweerder woonplaats heeft in Ijsland, Noorwegen of Zwitserland, ofwel dat de rechters van één van die landen exclusief bevoegd zou zijn om van de vordering kennis te nemen. Uitzonderingen, twee artikelen met hun eigen toepassingsgebied: - Art. 22 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=16) : exclusieve bevoegdheid (bv. Onroerende goederen = land ligging onroerende goederen) - Art. 23 Brussel I-Vo (EEX/EVEX=17) : bevoegdheidskeuze wanneer één der partijen woonplaats heeft binnen een lidstaat Art. 4, 1 Brussel I-Vo: Als de verordening principieel toepasbaar is zodra de verweerder zijn woonplaats in een lidstaat heeft, is hij a contrario niet van toepassing als de verweerder geen woonplaats in een lidstaat heeft. è alle mogelijke soorten zaken regelen, vanaf hier gewoon dan nationaal recht toepassen. Art. 4, 2 Brussel I-Vo: Het gemeen recht van de lidstaten is van toepassing. Dat gemeen recht mag EU-onderdanen niet discrimineren op basis van nationaliteit.

3.5.1.4

TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED De nieuwe/herschikte Brussel I-verordening (versie 2012) is van toepassing op vorderingen ingesteld na 10 januari 2015 (art. 66) Voorlopig geldt dus nog de Brussel I-verordening, (versie 2001, van toepassing sedert 1 maart 2002 of vanaf de datum van toetreding door landen die later lid zijn geworden van de EU) Art. 66 juncto 76 Brussel-I Vo: alle rechtsvorderingen die zijn ingesteld na 1 maart 2002. Voor lidstaten die later toetraden tot de EG moet rekening gehouden worden met de datum van toetreding. Voor Denemarken is de Brussel I-Vo van toepassing sinds 1 juli 2007.


23

AG

2014-2015

De hiërarchie is belangrijk. De toepassing van de Brussel I-verordening heeft voorrang op de toepassing van het verdrag met Denemarken (art. 68) en op de toepassing van het EVEX-verdrag (art. 64 e.v. EVEX 2007). -

De nieuwe/herschikte Brussel I-verordening (versie 2012) is van toepassing op vorderingen ingesteld na 10 januari 2015 (art. 66) - Voorlopig geldt dus nog de Brussel I-verordening, (versie 2001, van toepassing sedert 1 maart 2002 of vanaf de datum van toetreding door landen die later lid zijn geworden van de EU) àDit academiejaar werken we meteen met de nieuwe Brussel I-Verordening!!

3.5.2

Brussel IIbis verordening Verordening (EG) nr. 2201/2003 van de Raad van 27 november 2003 betreffende de bevoegdheid en de erkenning en tenuitvoerlegging van beslissingen in huwelijkszaken en inzake ouderlijke verantwoordelijkheid, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1347/2000 •

3.5.2.1

Bronnenbundel - deel 1, p. 41

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED -

Huwelijkszaken (art. 1, lid 1, a) Echtscheiding Scheiding van tafel en bed Nietigverklaring van het huwelijk Ouderlijke verantwoordelijkheid (art. 1, lid 1, b) Toekenning, uitoefening, overdracht, beperking of beëindiging van de ouderlijke verantwoordelijkheid Verdere invulling, zie art. 1, lid 2 o Bv. gezagsrecht, omgangsrecht, voogdij, plaatsing van een kind in een pleeggezin, … o Burgerlijke zaken o De begrippen Huwelijkszaken, ouderlijke verantwoordelijkheid en burgerlijke zaken moeten een autonome interpretatie krijgen • Arrest C, HvJ 27 November 2007, C-435/06 en arrest A, HvJ 2 April 2009, C-523/07: ook de plaatsing van een kind buiten zijn eigen gezin op grond van publiekrechtelijke regels inzake kinderbescherming onder toepassing van Brussel IIbis (ook al is deze interpretatie niet zuiver privaatrechtelijk.)

Uitgesloten materies (art. 1, lid 3) - Afstamming - Adoptie - Naam - Handlichting - Onderhoudsverplichtingen - Trusts Internationaal Privaatrecht

24

AG

2014-2015

-

3.5.2.2

Erfopvolging Maatregelen genomen ten gevolge van door kinderen begane strafbare feiten

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED Hier geldt een andere logica dan bij Brussel I - De woonplaats van de verweerder is niet bepalend: de woonplaats of nationaliteit van de verweerder is niet van tel (dus ook niet EG-burgers. - Ruimtelijke uitwerking van Brussel IIbis wordt bepaald door de bevoegdheidsbepalingen zelf o Huwelijkszaken: art. 3-7 o Ouderlijke verantwoordelijkheid: art. 8-14 Deze bepalingen gaan op ruimtelijk vlak bepalen of de verordening van toepassing is!

Sundelind Lopez

Arrest Sundelind Lopez HvJ 29 november 2007, C-68/07 - over de verhouding tussen de verordening en de nationale bevoegdheidsregels à ZEER BELANGRIJK arrest om te weten of de verordening dan wel de nationale wetgeving moet worden ingeroepen. - Sundelind Lopez, een Zweeds onderdaan, was gehuwd met Lopez Lizazo, een Cubaans onderdaan. Zij hadden hun gezamenlijke woonplaats in Frankrijk. Sundelind Lopez bleef in Frankrijk wonen, haar man verhuisde naar Cuba. - Sundelind Lopez stelde een vordering tot echtscheiding in voor de Zweedse gerechten die haar vordering afwezen omdat op grond van artikel 3 Brussel IIbis de Franse gerechten bevoegd waren. à Bevoegdheid lag op basis van art 3 van het Brussel IIbis vo bij het Franse gerecht -

Antwoord Hof van Justitie op prejudiciële vraag van Zweedse Hof van Cassatie: “wanneer de verweerder in het kader van een echtscheidingsprocedure niet zijn gewone verblijfplaats in een lidstaat heeft en geen onderdaan van een lidstaat is, de rechterlijke instanties van een lidstaat hun bevoegdheid om kennis te nemen van de ingestelde vordering niet kunnen baseren op hun nationaal recht wanneer de rechterlijke instanties van een andere lidstaat bevoegd zijn krachtens artikel 3 van de verordening”.

Wat betekent dit arrest dan concreet? - Stapsgewijze redenering huwelijkszaken: - Is Belgische rechter bevoegd op grond van art 3 Brussel IIbis? o Zo neen, is rechter van een andere EU-lidstaat bevoegd op grond van art. 3 Brussel IIbis? à Dit was bijvoorbeeld het geval bij Sundelind Lopez o Zo ja, dan moet Belgische rechter zich ambtshalve onbevoegd Internationaal Privaatrecht

25

AG

2014-2015

-

-

3.5.2.3

Stapsgewijze redenering ouderlijke verantwoordelijkheid o Komt volgende les aan bod.

TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED -

3.5.3

verklaren (art 17 Brussel IIbis) Indien nergens bevoegdheid op grond van art. 3 Brussel IIbis → art 42 WIPR o Bv. ontbinding homohuwelijken

Brussel IIbis is van toepassing sedert 1 maart 2005 Voor landen die nadien lid zijn geworden van de Europese Unie is de verordening van toepassing vanaf de datum van hun toetreding o Voor Bulgarije en Roemenië is dit 1 januari 2007, voor Kroatië 1 juli 2013

Insolventieverordening Verordening (EG) nr. 1346/2000 van de Raad van 29 mei 2000 betreffende insolventieprocedures o Bronnenbundel - deel 1, p. 3

3.5.3.1

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED -

Grensoverschrijdende collectieve procedures (art. 1, lid 1) o Berustend op de insolventie van de schuldenaar • Die ertoe leiden dat de schuldenaar het beheer van zijn vermogen geheel of gedeeltelijk verliest • Waarbij een curator wordt aangeduid o In Bijlage A van de Insolventieverordening: lijst van types van insolventieprocedures, voor België en voor de andere EU-lidstaten (met telkens hun specifieke benamingen in de landstaal)

-

Uitgesloten zijn de insolventieprocedures van bepaalde vennootschappen (art. 1, lid 2): o Verzekeringsondernemingen o Kredietinstellingen o Beleggingsondernemingen die geld of effecten van derden houden o Instellingen voor collectieve belegging

-

Relatie met Brussel I-verordening: vóór het openen van een faillissement vallen procedures onder Brussel I


26

AG

3.5.3.2

2014-2015

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED De insolventieVo geldt voor alle rechters van de EU-lidstaten, behalve Denemarken - Van toepassing op natuurlijke personen en rechtspersonen met het centrum van hun voornaamste belangen in een EU-lidstaat (art. 3) - Voor vennootschappen en rechtspersonen: vermoeden dat dit de plaats van de statutaire zetel is o Arrest HvJ: wanneer de effectieve activiteiten niet liggen waar de zetel is, dan kunnen de plaats waar de effectieve activiteiten een rol spelen.

3.5.3.3

TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED De InsolventieVo is van toepassing op insolventieprocedures die na 31 mei 2002 werden geopend (art. 47) • Voor landen die nadien lid zijn geworden van de Europese Unie is de verordening van toepassing vanaf de datum van hun toetreding • Dus geen discussie indien er een casus over faillissement op examen komt.

3.5.4

Alimentatieverordening Verordening (EG) nr. 4/2009 van de Raad van 18 december 2008 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen, en de samenwerking op het gebied van onderhoudsverplichtingen o Bronnenbundel - deel 1, p. 161

Vierde luik: administratieve samenwerking (samenwerking tussen administratieve overhedenà centrale entiteiten die aangeduid worden door een verordening of verdrag)

3.5.4.1

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED Geldt voor onderhoudsverplichtingen die voortvloeien uit familiebetrekkingen, bloedverwantschap, huwelijk of aanverwantschap à breed gamma aan onderhoudsverhoudingen - Autonome interpretatie: alle begrippen moeten geïnterpreteerd worden volgens de doelstelling van de verordeningen. OPGELET!!!: huwelijk, echtscheiding, afstamming, ouderlijke verantwoordelijkheid zelf vallen niet onder de AlimentatieVo - Als je een casus krijgt op het examen moet je opnieuw goed voor ogen houden dat de alimentatieverordening enkel gaat over het onderhoudsgeld. Vragen of er een huwelijk bestaat, of er een


27

AG

2014-2015

afstamming bestaat worden hierdoor niet opgelost • Indien er dus een kind is dat onderhoudsgeld wil van zijn vader, maar de afstammingsband staat nog niet vast, zal dat kind éérst de afstamming moeten laten vaststellen.

3.5.4.2

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED De alimentatievo is altijd van toepassing, in alle lidstaten van de EU. - Ook in Denemarken, op basis van verdrag (in de mate dat AlimentatieVo een wijziging is van Brussel I) - Ook van toepassing in Ierland en het VK (opt-in) Belgische rechter moet zijn internationale bevoegdheid altijd toetsen aan de AlimentatieVo • Geen toepassing meer van WIPR • Art. 73 WIPR heeft geen betekenis meer • Als een Belgische rechter een onderhoudsvraag moet oplossen moet hij ALTIJD kijken naar deze verordening, en NIET naar het WIPR!

3.5.4.3

TEMPOREEL TOEPASSINGSGBIED -

3.5.5 Les 2 Week 2

3 okt. 14

3.5.5.1

De AlimentatieVo is van toepassing op vorderingen ingesteld vanaf 18 juni 2011

Erfrechtverordening Verordening (EU) nr. 650/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2012 betreffende de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen en de aanvaarding en de tenuitvoerlegging van authentieke akten op het gebied van erfopvolging, alsmede betreffende de instelling van een Europese erfrechtverklaring o Bronnenbundel - deel 1, p. 209 o Gaat over bevoegdheid, toepasselijk recht en exequatur

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED De erfrechtvo is van toepassing bij erfopvolging in de nalatenschappen van overleden personen (art. 1, lid 1) - Uitgesloten materies: o Fiscale zaken, douanezaken, administratiefrechtelijke zaken (art. 1, lid 1) o Art. 1, lid 2 geeft een opsomming van verschillende materies die niet onder het toepassingsgebied van de ErfrechtVo vallen.


28

AG

3.5.5.2

2014-2015

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED Altijd van toepassing, in alle lidstaten van de EU behalve Denemarken, Ierland en VK • Belgische rechter moet zijn internationale bevoegdheid altijd toetsen aan de ErfrechtVo • Geen toepassing meer van WIPR

3.5.5.3

TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED De ErfrechtVo is van toepassing op de erfopvolging van personen die overlijden op of na 17/8/2015. We zullen in de les over ‘erfrecht’ zien dat de regels van de ErfrechtVo nu al relevant zijn voor personen die aan erfenisplanning doen

3.6

Toepassingsgebied verdragen

3.6.1

Verdrag van Lugano

3.6.1.1

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED Het Verdrag van Lugano van 30 oktober 2007 is de opvolger van het Verdrag van Lugano van 1988 - Verdrag tussen Europese Gemeenschap en Zwitserland, Noorwegen en IJsland - Door dit verdrag werden de regels van de Brussel I-Vo uitgebreid tot IJsland, Noorwegen en Zwitserland - Verdrag geldt tussen de EG-lidstaten en drie EVA-lidstaten en tussen deze laatste onderling - Inhoudelijk is het het Luganoverdrag gelijk aan de Brussel I verordening

3.6.1.2

VERHOUDING BRUSSEL I – LUGANO Zie art. 73, lid 1 Brussel I en art. 64 Lugano - Brussel I heeft voorrang op het Verdrag van Lugano behalve • wanneer verweerder woonplaats heeft in IJsland, Noorwegen of Zwitserland • wanneer de gerechten in IJsland, Noorwegen of Zwitserland exclusief bevoegd zijn op basis van art. 22 of 23 Verdrag van Lugano - Opgelet! Er zijn wijzigingen gebracht aan Brussel I (=Br Ibis), maar de wijzigingen zijn nog niet opgenomen in Lugano

3.6.1.3

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED

•


Gelijklopend met Brussel I

29

AG

3.6.2

2014-2015

Kinderbeschermingsverdrag Verdrag inzake de bevoegdheid, het toepasselijke recht, de erkenning, de tenuitvoerlegging en de samenwerking op het gebied van ouderlijke verantwoordelijkheid en maatregelen ter bescherming van kinderen • Bronnenbundel - deel 2, p. 89

3.6.2.1

MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED Ruim materieel toepassingsgebied (art. 3) • Toekenning, uitoefening, beëindiging of beperking van ouderlijke verantwoordelijkheid • Gezagsrechten • Voogdij, curatele en overeenkomstige rechtsinstituten • Aanwijzing en taken van persoon/lichaam belast met de zorg voor de persoon of het vermogen van het kind • Plaatsing van het kind in een pleeggezin of een inrichting, verstrekking van zorg aan het kind door middel van de kafala o Kafala = iemand neemt de zorg op zich van andermans kind zonder dat afstamming mee over gaat (adoptie kennen ze daar niet) • Toezicht door overheidslichaam op de verzorging van een kind • Beheer, instandhouding of beschikking over het vermogen van het kind Uitgesloten materies (art. 4) o Afstamming o Adoptie o Naam o Handlichting o Onderhoudsverplichtingen o Trusts o Erfopvolging o Sociale zekerheid o Overheidsmaatregelen inzake onderwijs of gezondheidszorg o Maatregelen genomen o.g.v. strafbare feiten begaan door kinderen o Beslissingen inzake asiel en migratie

3.6.2.2

RUIMTELIJK TOEPASSINGSGEBIED Dit verdrag is van toepassing in alle EU-lidstaten, behalve Italië Let wel op verhouding tussen Brussel IIbis en Kinderbeschermingsverdrag


30

AG

3.6.2.3

2014-2015

VERHOUDING BRUSSEL IIBIS EN KINDERBESCHERMINGSVERDRAG -

-

-

-

3.6.2.4

Stap 1: Is een Belgische rechter internationaal bevoegd op basis van Brussel IIbis? o Indien wel, dan neemt de rechter bevoegdheid op o Indien niet, ga naar stap 2 Stap 2: Is er een rechter in een andere EU-lidstaat internationaal bevoegd op basis van Brussel IIbis? o Indien wel, dan wijst Belgische rechter zijn bevoegdheid af o Indien niet, ga naar stap 3 Stap 3: Heeft het kind zijn gewone verblijfplaats in een land dat partij is bij het Haags Kinderbeschermingsverdrag? o Indien wel, dan wijst Belgische rechter zijn bevoegdheid af o Indien niet, ga naar stap 4 Stap 4: Is een Belgische rechter internationaal bevoegd op basis van het WIPR? o Indien wel, dan neemt de rechter zijn bevoegdheid op o Indien niet, dan wijst de rechter zijn bevoegdheid af

TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED Het Kinderbeschermingsverdrag dateert van 19 oktober 1996, maar is in België maar van toepassing sedert 1 september 2014. • Heeft geleid tot aan wijziging van art. 35 WIPR, maar daar komen we later (in het Bijzonder Deel) nog op terug

3.7

Hoe werken de regels van internationale bevoegdheid? Na het toepassingsgebied van de verordeningen en verdragen, overlopen we nu de bevoegdheidsgronden in enkele instrumenten: - Brussel I(bis)-Vo - Brussel IIbis-Vo - InsolventieVo - AlimentatieVo - WIPR Dit overzicht moet de denken werkmethode duidelijk maken. Een meer gedetailleerde bespreking volgt in het Bijzonder Deel

3.7.1

Brussel I : Bevoegdheidsgronden

3.7.1.1

EXCLUSIEVE BEVOEGDHEIDSGRONDEN Exclusieve bevoegdheidsgronden hebben voorrang op alle andere bevoegdheidsgronden - niet nageleefd? => beslissing zal botsen en kan dus niet worden toegepast


31

AG

2014-2015

-

-

3.7.1.2

Art. 24: “Ongeacht de woonplaats van partijen zijn bij uitsluiting bevoegd” Alle andere gerechten in de EU moeten deze exclusiviteit eerbiedigen (art. 27) Impact op erkenning en tenuitvoerlegging van de beslissing in andere EU-lidstaten (art. 45, e, ii en art. 46) Exclusief zijn: o Onroerend goed • Arrest Rösler t. Rottwinkel (1985, over interpretatie EEX-verdrag) => geeft definitie huur + sommige vallen niet onder art. 24 ( bv reiskosten) • Principe: Interpretatie die HvJ gegeven heeft aan voorlopers verdragen blijven doorwerken op de navolgers van verdragen o Geldigheid vennootschappen en rechtspersonen o Geldigheid van inschrijvingen in registers o Registratie of geldigheid van intellectuele eigendomsrechten o Tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen

VRIJWILLIGE VERSCHIJNING VW Art. 26: internationale bevoegdheid berust op stilzwijgende aanvaarding van de bevoegdheid door de verweerder - Deze bevoegdheidsgrond staat boven een eventueel forumbeding - Als verweerder komt verdedigen en hij de bevoegdheid niet betwist, dan is de rechtbank bevoegd, ook al waren ze anders overeengekomen (forumbeding) Opgelet voor vrijwillige verschijning van verzekerde, consument, werknemer (als VW): rechter moet ‘zwakkere’ partij op de hoogte brengen van zijn recht om de bevoegdheid van het gerecht te betwisten (art. 26, lid 2) => doel: beschermen

3.7.1.3

BESCHERMDE PARTIJEN Brussel I geeft procedurele bescherming aan bepaalde ‘zwakkere’ partijen: - Verzekerde partijen (art. 10-16) - Consumenten (art. 17-19) - Werknemers (art. 20-23) o Voorbeeld: een werknemer kan zijn werkgever voor verschillende rechters dagen (art. 21), maar de werkgever kan de werknemer enkel brengen voor de gerechten van de lidstaat van de woonplaats van de werknemer (art. 22)

3.7.1.4

FORUMBEDING Contractueel beding: partijen duiden internationaal bevoegde gerechten aan


32

AG

2014-2015

Brussel I laat forumbedingen toe, mits zij voldoen aan een aantal vormvereisten (art. 25): - Schriftelijk of bij schrift bevestigd o Hier kwam de vraag voor HvJ mbt algemene koopvoorwaarden: • Is het voldoende als de algemene koopvoorwaarden op de achterkant verwijzen naar bevoegd gerecht (in een forumbeding)? • HvJ: Ja, als ze op voorkant verwijzen naar de achterkant - In een vorm toegelaten door de handelsgebruiken tussen partijen - In een vorm die overeenstemt met een gewoonte in een bepaalde branche van de internationale handel o Forumbeding is exclusief, tenzij de partijen anders zijn overeengekomen o Opgelet: partijen kunnen stilzwijgend afwijken van forumbeding (zie vrijwillige aanvaarding, ook stilzwijgend forumbeding genoemd) 3.7.1.5

RESIDUELE BEVOEGDHEIDSGRONDEN -

-

3.7.2

Algemene bevoegdheidsgrond o Art. 4 Brussel I: woonplaats van de verweerder (forum rei) o Nationaliteit verweerder speelt geen rol Bijzondere bevoegdheidsgronden - persoon met woonplaats in lidstaat, kan voor gerechten in andere lidstaat worden opgeroepen (alternatieve fora): o plaats van uitvoering van een verbintenis (art. 7, lid 1) o plaats van de onrechtmatige daad (art. 7, lid 2) o woonplaats van één van de verweerders (art. 8, 1) o …

Brussel IIbis : bevoegdheidsgronden Hier moet men een onderscheid maken tussen - huwelijkszaken - zaken inzake ouderlijke verantwoordelijkheid

3.7.2.1

HUWELIJKSZAKEN (ECHTSCHEIDING, NIETIGVERKLARING, SCHEIDING TAFEL/BED) Geen exclusieve bevoegdheidsgronden Geen mogelijkheid tot forumbeding - Ruime bevoegdheidscriteria (art. 3) - partijen kunnen kiezen tussen verschillende fora: o Gerechten van de lidstaat van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten, of • Gemeenschappelijke gewone verblijfplaats = bv Italië, de personen hoeven niet samen te wonen! (IPR kijkt niet naar intern recht) o Van de laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten als één van hen daar nog verblijft, of


33

AG

2014-2015

Van de gewone verblijfplaats van de verweerder, of Van de gewone verblijfplaats van één van de echtgenoten wanneer het een gezamenlijk verzoek betreft, of o Van de gewone verblijfplaats van de eiser als hij/zij er minstens één jaar verblijft, of o Van de gewone verblijfplaats van de eiser als hij/zij er sedert minstens 6 maanden verblijft en de nationaliteit van die lidstaat heeft, of o Van de gemeenschappelijke nationaliteit van de echtgenoten o Arrest Hadadi t. Mesko (HvJ 16 juli 2009, C-168/08) • Communautaire/autonome invulling van het begrip ‘gemeenschappelijke nationaliteit van de echtgenoten’ • In deze zaak hadden beide echtgenoten de Franse en de Hongaarse nationaliteit, echtscheidingsprocedure in Frankrijk en in Hongarije • Frankrijk prejudiciële vraag => Geen voorrang nationaliteit van het forum (Fr) + men moet geen effectiviteitsonderzoek doen - elke nationaliteit is pertinent • => Echtgenoten dus de keuze o => Diegene die eerst zaak aanhangig maakt bepaalt uitkomst, want bepaalde rechters beslissen anders => advocaat hier heel belangrijk! (Vandaar dat er ook vaak weinig bemiddeling plaatsvindt, want eerste...) Extra bevoegdheidsgrond: het gerecht dat de scheiding van tafel en bed heeft uitgesproken, behoudt de bevoegdheid om deze om te zetten in een echtscheiding (art. 5) Indien geen van deze bevoegdheidsgronden leidt naar een gerecht in de EU, dan vallen we terug op de nationale bevoegdheidsregels (art. 7) o zie arrest Sundelind Lopez (vorige les) o Vervat in art 42 WIPR o o

-

-

3.7.2.2

OUDERLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID -


Geen exclusieve bevoegdheidsgronden Beperkte mogelijkheid tot forumbeding in het belang van het kind (art. 12) o Verzoek inzake ouderlijke verantwoordelijkheid hangt samen met huwelijkszaak (art. 12, lid 1 en lid 2) • Ten minste één van de echtgenoten draagt de ouderlijke verantwoordelijkheid voor het kind • Bevoegdheid uitdrukkelijk en ondubbelzinnig aanvaard door echtgenoten en door personen die ouderlijke verantwoordelijkheid dragen en gerechtvaardigd door het belang van het kind o Nauwe band met een lidstaat (art. 12, lid 3)

34

AG

2014-2015

-

Algemene bevoegdheidsgrond: gewone verblijfplaats van het kind (art. 8) Bijzondere bevoegdheidsregels: o Legale verhuis van het kind (art. 9) • Gedurende aantal maanden "oorspronkelijke" rechter nog altijd bevoegd • Niet als een ouder het wegtrekt van de ander o Kinderontvoering (art. 10 en art. 11)

-

Indien geen van deze bevoegdheidsgronden leidt naar een gerecht in de EU, dan vallen we terug op de nationale bevoegdheidsregels (art. 14)

-

Vraag student: Vorige week gesproken van forum non conveniens (zaak laten behandelen door gerechten die nauwer verbonden zijn) dat HvJ niet toelaat in de EU => Stel dat rechter toch nauwer verbonden is, wat is er dan mis met forum? o enerzijds heb je de uitspraak vh Hof (arrest Ogussu) die het niet toelaat o anderzijds komt het forum terug onder andere vorm in aantal andere verordeningen • bv art 15 Brussel IIbis: kan doorverwijzen naar andere rechter § zie ook zaak Baby Donna (baby d) o Belgische draagmoeder had overeenkomst met Belgisch koppel, waarvan man ook biologische vader was, dat kind na geboorte naar hen zou gaan. Draagmoeder had echter tijdens zwangerschap kind doorverkocht aan Nederlands koppel. Kind gaat naar Nederlands gezin => procedure o Kind is in Nederland, wie bevoegd? o Is aanhangig gemaakt in Utrecht o Rechter Oudenaarde wou zaak want nauwer verbonden => is overgebracht § hof van beroep in Gent is hier op teruggekomen en heeft knoop doorgehakt => geen sprake van doorverwijzing, enkel gewone regels toepassen (gewone verblijfplaats) => opnieuw naar Nederland waar het nu nog altijd zit.


35

AG

3.7.3

2014-2015

Insolventieverordening: bevoegdheidsgronden -

-

3.7.4

Alimentatieverordening: bevoegdheidsgronden -

3.7.4.1

-

Alimentatieverordening laat forumkeuze voor verschillende gerechten toe (art. 4, lid 1) Forumbeding is exclusief, tenzij partijen anders zijn overeengekomen (art. 4, lid 1, laatste al.) of stilzwijgend forumbeding Forumkeuze is niet mogelijk voor onderhoudsverplichtingen ten aanzien van kinderen (art. 4, lid 3) Vormvereisten: schriftelijk, ook elke elektronische mededeling waardoor de overeenkomst duurzaam wordt vastgelegd (art. 4, lid 2)

ALGEMENE BEVOEGDHEIDSGRONDEN -

3.7.4.4

Gerecht van een lidstaat waarvoor de verweerder verschijnt, is internationaal bevoegd (art. 5)

FORUMBEDING -

3.7.4.3

Geen exclusieve bevoegdheidsgronden Wel stilzwijgende aanvaarding/bevoegdheid gebaseerd op vrijwillige verschijning verweerder Forumbeding mogelijk Algemene bevoegdheidsgronden

VRIJWILLIGE VERSCHIJNING VERWEERDER -

3.7.4.2

Hoofdinsolventieprocedure (art. 3, lid 1) o Eén bevoegdheidsgrond o Gerechten van de lidstaat waar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar gelegen is Secundaire of territoriale insolventieprocedure (art. 3, lid 2) o Plaats van vestiging van de schuldenaar (in een andere lidstaat dan die van het centrum van de voornaamste belangen)

Basisregel in art. 3 Alternatieve fora: o Gewone verblijfplaats van de verweerder, of o Gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde, of o Nevenvordering verbonden met • vordering inzake de staat van personen o bv. procedure vaststelling afstamming en een procedure onderhoudsvordering o => kunnen samengetrokken worden • vordering inzake ouderlijke verantwoordelijkheid

SUBSIDIAIRE BEVOEGDHEID Subsidiaire bevoegdheidsgrond (art. 6) - Wanneer speelt deze subsidiaire bevoegdheid?


36

AG

2014-2015

-

3.7.4.5

Wanneer geen enkel gerecht van een lidstaat bevoegd is op grond van art. 3, 4 en 5 én Indien geen gerecht in een verdragsstaat van het verdrag van Lugano (= IJsland, Noorwegen, Zweden) bevoegdheid heeft o Welke gerechten internationaal bevoegd? § De gerechten van de lidstaat van de gemeenschappelijke nationaliteit van de partijen

FORUM NECESSITATIS -

Uitzonderlijke bevoegdheidsgrond (art. 7) Wanneer gebruiken? o Wanneer óók de subsidiaire bevoegdheidsgrond niet leidt naar een bevoegde rechter o Wanneer procedure in derde staat redelijkerwijs niet kan of onmogelijk is o Geschil moet voldoende nauw verbonden zijn met de lidstaat waar de vordering wordt ingeleid

-

Vraag student: Baby D is toch strafrecht? Heeft toch niets te maken met IPR? o Draagmoederschap is inderdaad strafrecht en valt buiten IPR, maar er zit ook een burgerlijk luik aan

3.7.5

Wetboek IPR

3.7.5.1

AMBTSHALVE ONDERZOEK VAN DE INTERNATIONALE BEVOEGDHEID -

-

3.7.5.2

Wanneer een internationale zaak voor de Belgische rechter komt, moet deze zijn/haar internationale bevoegdheid ambtshalve onderzoeken (art. 12 WIPR) Onthoud dat de bevoegdheidsbepalingen van het WIPR maar spelen wanneer er geen bevoegdheid is op basis van een Europese verordening of een internationaal verdrag!

EXCLUSIEVE BEVOEGDHEIDSGRONDEN -

-

Exclusieve bevoegdheid van de FOD Justitie inzake naamsveranderingen van Belgen (art. 39) Exclusieve bevoegdheid Belgische rechters o Geschillen over de registratie of rechtsgeldigheid van intellectuele eigendomsrechten (art. 86, § 2 en art. 95) o Geschillen over de geldigheid, de werking, de ontbinding of de vereffening van rechtspersonen met voornaamste vestiging of statutaire zetel in België (art. 109 en art. 115) Art. 25, § 1, 7 WIPR beschermt de exclusieve bevoegdheid van de Belgische rechters o Indien de Belgische rechter voor een bepaald geschil exclusief bevoegd is, kan de beslissing over dit geschil door een


37

AG

2014-2015

o

3.7.5.3

FORUMBEDINGEN -

3.7.5.4

Forumkeuze mogelijk: partijen kunnen de rechter aanduiden die exclusief van hun geschil kennis moet nemen (art. 6, § 1) Twee inhoudelijke voorwaarden: o Forumkeuze slechts mogelijk in aangelegenheden waarin partijen vrij over hun rechten kunnen beschikken • Het volledige personen- en familierecht uitgesloten? • Nee, EOT bewijst het tegendeel o Forumbeding moet rechtsgeldig gesloten zijn • WIPR legt geen specifieke vormvereisten op (in tegenstelling tot bv. Brussel I-Vo of Alimentatie-Vo)

VRIJWILLIGE VERSCHIJNING VERWEERDER -

3.7.5.5

buitenlandse rechter niet erkend of uitvoerbaar verklaard worden in België Hier zie je link tussen eerste luik (internationale bevoegdheid van de Belgische rechter) en derde luik (erkenning en tenuitvoerlegging in België van buitenlandse rechterlijke beslissingen)

Verweerder stemt stilzwijgend in met bevoegdheid van de Belgische rechter (art. 6, § 1, lid 2) Belgische rechter neemt kennis van de zaak o zelfs als er een forumbeding bestaat tussen de partijen (dat een andere rechter aanwijst) o zelfs als hij/zij normaal niet bevoegd zou zijn

RESIDUELE BEVOEGDHEIDSGRONDEN Algemene bevoegdheidsgronden (naast de bijzondere die we later per materie bespreken): - Belgische rechters internationaal bevoegd wanneer verweerder woonplaats of gewone verblijfplaats in België heeft (art. 5, § 1, lid 1) - Belgische rechters internationaal bevoegd wanneer, in geval er meerdere verweerders zijn, een van de verweerders woonplaats of gewone verblijfplaats in België heeft (art. 5, § 1, lid 2) o Voor de begrippen woon- en gewone verblijfplaats, zie art. 4 WIPR

3.7.5.6

SAMENHANG -

Samenhang als bevoegdheidsgrond (art. 9) Indien Belgische rechter reeds internationaal bevoegd is voor een bepaalde vordering, kan hij óók bevoegd worden voor een vordering die zo nauw met de eerste vordering verbonden is dat het wenselijk is om beide vorderingen samen te behandelen o Vermijden van tegenstrijdige beslissingen


38

AG

2014-2015

(Kijk ook eens in de verordeningen naar de regels inzake samenhang, bv. art. 29 Brussel I, art. 13 Alimentatie-Vo) o bv eerst afwachten wat rechter zegt waar eerste vordering is ingesteld 3.7.5.7

NOODFORUM (FORUM NECESSITATIS) Art. 11 voorziet in uitzonderlijke toekenning van bevoegdheid aan de Belgische rechters wanneer de zaak nauwe banden heeft met België, en een procedure in het buitenland onmogelijk blijkt of het onredelijk zou zijn te eisen dat de vordering in het buitenland wordt ingesteld

3.7.5.8

VOORLOPIGE MAATREGELEN Wat met de internationale bevoegdheid in spoedeisende gevallen? - Opnieuw duizend-en-één mogelijkheden o Andere rechter dan de bevoegde ‘bodemrechter’ kan voorlopige of bewarende maatregelen nemen § Bv. art. 35 Brussel I, art. 20 Brussel IIbis, art. 14 Alimentatie-Vo § Bv. art. 10 WIPR o Voorlopige en bewarende maatregelen hebben dan wel maar een beperkte werking


39

AG

3.7.6

2014-2015

Overzicht Internationale bevoegdheid Internationale bevoegdheid Kwalificatie

EUinstrumente n

Internationale instrumenten

WIPR / Belgische wetgevin g

Naam, staat en bekwaamheid

WIPR

Huwelijk

WIPR

Echtscheiding Nietigverklaring huwelijk

Brussel IIbis

WIPR

Huwelijksvermogen

WIPR

Relatie van samenleven

WIPR

Afstamming (natuurlijke)

WIPR

Adoptie

Adoptieverdrag van Den Haag (1993)

WIPR BW Dkecreten

Ouderlijke verantwoordelijkhei d

Brussel IIbis

Kinderontvoeringsverdrag (1980) Kinderbeschermingsverdra g van Den Haag (1996)

WIPR

Onderhoudsgeld

AlimentatieV o

Verdrag van Lugano (2007) Verdrag van New York (1956) Verdrag van Den Haag (1958) Verdrag van Den Haag (2007)

WIPR

Erfopvolging

ErfrechtVo (vanaf 17/8/2015)

Goederen

Brussel I

Verdrag van Lugano (2007)

WIPR

Contracten

Brussel I


WIPR

Onrechtmatige daad

Brussel I


WIPR


WIPR

40

AG

2014-2015

Rechtspersonen

Brussel I

Insolventie

InsolventieVo



WIPR

WIPR

41

AG

4 Les 1 week 3

2014-2015

TOEPASSELIJK RECHT – CONFLICTENRECHT : TWEEDE LUIK -

Regeling van wetsconflicten: Welke wet gaan we toepassen op een privaatrechtelijke rechtsverhouding? Volgens welk recht gaan we een internationaal geschil regelen? o Voorbeeld 1: Een Belgische ambtenaar moet een geboorteakte opmaken van een kind geboren in België uit een Belgische man en een Hondurese vrouw. Welk recht regelt de afstamming? Welk recht bepaalt de naam die het kind in de geboorteakte zal krijgen? o Voorbeeld 2: Een vrouw kocht een schoonheidsproduct dat een ernstige uitslag veroorzaakte. Welk recht regelt de aansprakelijkheid van de producent? Welk recht zal de rechter op die casus toepassen? § à op zoek gaan naar het toepasselijk recht § à een keuze maken tussen een van de betrokkene rechtststelsels

-

Aanwijzen van het toepasselijk recht: tussen verschillende rechtssystemen moet een keuze worden gemaakt

-

Om toepasselijk recht te vinden: gebruik van verwijzingsregels of conflictenregels (règles de conflit) o Opgelet: de verwijzingsregel regelt niet het conflict tussen de partijen of de rechtsvraag van betrokkenen o We zoeken het toepasselijk recht, maar wat er dan materieel gebeurd (het oordelen zelf) valt NIET meer onder het IPR

-

Enkel het conflict van wetten/het internationale normenconflict wordt geregeld

-

De conflictenrechtelijke verwijzing gaat het materieel oordeelsproces vooraf

-

Grondlegger: von Savigny

7 okt. 14

4.1

Conflictenrechtelijke methode -

Hoe vinden we het toepasselijk recht? Waar lokaliseren we een internationale rechtsrelatie? • Bijvoorbeeld koper en verkoper zijn afkomstig uit verschillende landen,.. o Lokalisering via verwijzingsregels o Gebruik verwijzingsregels veronderstelt juiste kwalificatie

-

Wat is de rechtsvraag/het rechtsconflict?


42

AG

2014-2015

o

o

Verschillende verwijzingscategorieën: onder welke categorie valt de rechtsvraag/het rechtsconflict? • Bijvoorbeeld: gaat het hier over afstamming, huwelijk,… Verwijzingsregels werken met aanknopingsfactoren

Verwijzingsregels zijn terug te vinden in verdragen, verordeningen en nationale wetgeving

4.1.1

Kwalificatie Een verwijzingsregel doet niets meer dan zich uitspreken over andere rechtsnormen. Het probleem is dat daarbij moet geweten zijn wat de aard van de eigen rechtsregel is, wat de aard van de rechtsregels van het andere rechtstelsel is, en of die overeenstemmen. - Bijvoorbeeld: in het ene land wordt het deel dat de echtgenoot bij overlijden krijgt, geregeld door erfrecht, in het andere land door huwelijksvermogensrecht o Gebruik verwijzingsregels veronderstelt juiste kwalificatie o Is het deel dat een weduwe na het overlijden van haar man krijgt een vraag van erfrecht of een van huwelijksvermogensrecht? o Moet de vraag of een minderjarige bekwaam is tot het sluiten van contracten gekwalificeerd worden als een onderwerp van personenrecht of als een probleem van contractenrecht? Hoe gaan we dan kwalificeren? - Verschillende benaderingen: o Kwalificatie volgens de lex fori: • dit is een techniek waarbij men kwalificeert volgens het eigen recht o Kwalificatie volgens de lex causae: • men kwalificeert volgens het aangewezen recht • Dit is het geval bij roerende en onroerende goederen o Verdrags- of verordeningsautonome kwalificatie: verdragen moeten verdragsuniform worden geïnterpreteerd. o Belangrijke rol van de rechtsvergelijking! Begrippen moeten op een rechtsvergelijkende manier worden uitgelegd om te voorkomen dat een verdrag op verschillende wijzen wordt toegepast. -

In het IPR moet je elke rechtsvraag apart kwalificeren o Een vrouw koopt een schoonheidsproduct; het product veroorzaakt een ernstige uitslag: het conflict kan gaan over de schade en dus over productaansprakelijkheid, en/of over bepaalde contractuele aspecten van de verkoop

-

De aard van een internationale rechtsverhouding (kwalificatie) bepaalt in welke verwijzingscategorie zij moet worden ondergebracht


43

AG

4.1.2

2014-2015

Verwijzingscategorie -

-

4.1.2.1

Onderwerp van privaatrecht waarop verwijzingsregel betrekking heeft Wat precies binnen een bepaalde verwijzingscategorie valt, is geen eenvoudige vraag o Kijk goed naar de verschillende bronnen (verordeningen, verdragen, WIPR, …) en hun toepassingsgebied De verwijzingscategorie bepaalt welke verwijzingsregel we moeten toepassen

AANKNOPINGSFACTOR -

Verwijzingsregels werken met verschillende aanknopingsfactoren Dit zijn criteria waarmee de verbinding tussen een internationale rechtsrelatie en een bepaald land wordt gelegd o Verwijzing naar de nationaliteit van de betrokkene(n) o Verwijzing naar de gewone verblijfplaats of de woonplaats van de betrokkene(n) o Verwijzing naar de plaats van een gebeurtenis • Bijvoorbeeld; waar treedt een gebeurtenis op o Verwijzing naar de ligging van een goed o Verwijzing naar de wil van de partijen • Men laat het aan de partijen over om het toepasselijk recht te kiezen.

Al deze factoren zijn indicatoren waarmee we gaan bepalen welk recht toepasselijk is. Voorbeeld 1: Art. 4, 1 Rome I: “Bij gebreke van een rechtskeuze […], wordt het op de overeenkomst toepasselijke recht als volgt vastgesteld: – de overeenkomst voor de verkoop van roerende zaken wordt beheerst door het recht van het land waar de verkoper zijn gewone verblijfplaats heeft; à hier wordt de woonplaats als aanknopingsfactor gebruikt – De overeenkomst die een zakelijk recht op een onroerend goed of de huur van een onroerend goed tot onderwerp heeft, wordt beheerst door het recht van het land waar het onroerend goed is gelegen;” à De ligging van het goed is hier de aanknopingsfactor Partijen kunnen dus ALTIJD EERST kiezen. Is er geen rechtskeuze dan vallen we terug op een objectieve verwijzingsregel. 4.1.2.1.1

Wat zijn de aanknopingsfactoren? Art. 61 WIPR: “De vaststelling en de betwisting van het vaderschap of moederschap van een persoon worden beheerst door het recht van de Staat


44

AG

2014-2015

waarvan hij de nationaliteit heeft bij de geboorte van het kind of, indien de vaststelling het resultaat is van een vrijwillige handeling, bij het verrichten van die handeling.” à aanknopingsfactor is de nationaliteit van de vermoedelijke moeder of vader -

-

4.1.3 Les 2 week 3

Verwijzingsregel of conflictenregel -

10 okt. 14 -

-

4.1.3.1

Enkele begrippen van belang bij het gebruik van de verwijzingsregels o Woonplaats o Gewone verblijfplaats o Nationaliteit Zie les 2

Verwijzingsregels wijzen het recht aan dat op een internationale rechtsrelatie van toepassing is. o Op basis van aanknopingsfactoren De wet bepaalt welk aanknopingspunt relevant is. Enkele voorbeelden: o Een onrechtmatige daad wordt beheerst door het recht van het land waar de schade zich voordoet o De geldigheid van het huwelijk wordt voor elke echtgenoot beheerst door het recht van de staat waarvan zij/hij bij de voltrekking van het huwelijk de nationaliteit heeft o Op de erfopvolging is het recht van de staat van toepassing waar de erflater op het tijdstip van overlijden zijn gewone verblijfplaats had Bronnen van verwijzingsregels: o Verdragen o EuropeseVo o WIPR o Rechtersrecht

SOORTEN VERWIJZINGSREGELS Er zijn verschillende soorten verwijzingsregels

4.1.3.1.1

Unilaterale v. multilaterale verwijzingsregels -

Unilaterale verwijzingsregels wijzen naar één bepaald recht, nl. het eigen recht (lex fori)

-

Multilaterale verwijzingsregels: wijzen op abstracte wijze een bepaald rechtstelsel aan en kunnen leiden tot toepassing van het eigen recht (lex fori) of tot toepassing van buitenlands recht

-

Voorbeelden: o Art. 27 Handelsagentuurwet 13 april 1995: elke activiteit van een handelsagent met hoofdvestiging in België is onderworpen aan de Belgische wet


45

AG

2014-2015

o

Art. 61 WIPR: multilaterale verwijzingsregel gebaseerd op de nationaliteit

Distributieve verwijzingsregels -

-

Op de verschillende aspecten van een rechtsverbouding worden verschillende rechtstelsels toegepast o Voorbeeld: De voorwaarden voor de geldigheid van het huwelijk wordt voor elke echtgenoot beheerst door het recht van de Staat waarvan hij bij de voltrekking van het huwelijk de nationaliteit heeft (art. 46 WIPR) o Een gesplitste verwijzing: een eigen regel voor elke echtgenoot Kan leiden tot toepassing van twee verschillende wetten

Cumulatieve verwijzingsregels 4.1.3.1.2

Aan regels van twee rechtstelsels moet voldaan zijn Dit betekent dat er minder rechtsgeldige rechtshandelingen zullen zijn Voorbeeld: bepaalde huwelijksverboden

Facultatieve/alternatieve verwijzingsregels een verwijzingsregel kan aan betrokkene de keuze geven - Verwijzingsregel biedt verschillende mogelijkheden: o Soms in een door de verwijzingsregel opgelegde volgorde (verwijzingsladder) o Soms volledig alternatief - Zorgt voor meer keuzevrijheid voor de betrokkenen - Laat toe dat uit een lijst van meerdere wetten de meest geschikte wordt gekozen o Bv. ter begunstiging van de geldigheid van een akte, zie art. 1 Verdrag inzake de vorm van testamenten, art. 64 WIPR Verwijzingsladder -

4.1.3.2

Komen voor als er verschillende hypotheses mogelijk zijn. In dat geval wordt de ladder afgegaan tot een van de aangegeven hypotheses zich voldoet Art. 8 Rome III: “Indien geen rechtskeuze […] heeft plaatsgevonden, worden de echtscheiding en scheiding van tafel en bed beheerst door het recht van de staat: o waar de echtgenoten […] hun gewone verblijfplaats hebben; of, bij gebreke daarvan, o waar de echtgenoten hun laatste gewone verblijfplaats hadden, voor zover dat verblijf niet meer dan één jaar voor de aanhangigmaking van de zaak is geëindigd, en mits een van de echtgenoten […] nog in die staat verblijft; of, bij gebreke daarvan, o waarvan beide echtgenoten […] onderdaan waren; of, bij gebreke daarvan, o waar de zaak aanhangig wordt gemaakt.”

HERVERWIJZING OF RENVOI -


Verwijzen we naar het buitenlandse materieel recht of naar het volledige buitenlandse rechtssysteem, inclusief het IPR met zijn eigen 46

AG

2014-2015

-

-

-

-

4.1.3.3

verwijzingsregels? De vraag stelt zich of we bij een verwijzing naar het vreemd recht ook het vreemde internationale privaatrecht in rekening moeten nemen. Dit zou kunnen impliceren dat het vreemde IPR terug naar Belgie verwijst, of naar een derde land. o = Terugwijzing naar ons eigen recht (renvoi simple) of verderverwijzing naar het recht van een derde land (renvoi au second dégré)? Uitsluiting van renvoi: o Bv. art. 24 Rome II, art. 11 Rome III, art. 12 Haags Protocol 2007, art. 21 Haags Kinderbeschermingsverdrag, … o Art. 16 WIPR Belgie aanvaart de herverwijzing in principe niet o Art. 16 WIPR: “In de zin van deze wet en behoudens bijzondere bepalingen worden onder het recht van een Staat de rechtsregels van die Staat verstaan met uitsluiting van de regels van het internationaal privaatrecht.” Uitzonderingen op deze algemene uitsluiting: o Art. 34, § 1, lid 2 WIPR (staat en bekwaamheid) o Art. 78, § 2, lid 2 WIPR (erfrecht) o Art. 110, lid 2 WIPR (rechtspersonen)

TOEPASSING BUITENLANDS RECHT -

-

Conflictenregel verwijst naar buitenlands recht Hoe buitenlands recht toepassen? o Buitenlands recht is recht en geen feit: rechter moet zelf de inhoud van het buitenlandse recht vaststellen en toepassen (iura novit curia) o Buitenlands recht toepassen volgens de in het buitenland gevolgde interpretatie Toepassing buitenlands recht niet altijd mogelijk of wenselijk → verschillende correctie- en vluchtmechanismen

Correctie en vluchtmechanismen 4.1.3.4

Exceptie van de internationale openbare orde Dwingend recht, voorrangsregels of règles d’application immédiate Uitzonderingsclausule

VERWIJZINGSREGEL -

-


Verwijzingsregels wijzen het recht aan dat op een internationale rechtsverhouding van toepassing is o Dit kan Belgisch recht zijn o Dit kan buitenlands recht zijn Voorbeeld: een Albanese man wil in België zijn kind erkennen o Conflictenregel: art. 62 WIPR o Via art. 62 WIPR komen we uit bij het Albanese recht

47

AG

2014-2015

o

4.1.3.5

Indien de man óók de Belgische nationaliteit zou hebben, komen we via art. 62 + art. 3 WIPR uit bij het Belgisch recht

AMBTSHALVE TOEPASSING VERWIJZINGSREGEL – BUITENLANDS RECHT -

-

-

-

Zowel de verwijzingsregel als de toepassing van het buitenlands recht moet ambtshalve door de rechter gebeuren. De Belgische rechter moet de verwijzingsregels ambtshalve toepassen o Schending van de verwijzingsregel door de rechter is grond tot cassatie o Recent nog bevestigd in Cass. 4 november 2010 Bij aanwijzing van buitenlands recht, moet de rechter dit buitenlandse recht ambtshalve toepassen o Art. 15 WIPR o Was ook al zo vóór het WIPR, zie Cass. 8 oktober 1980 (arrest Babcock) Grond tot cassatie (beiden zijn onderworpen aan de controle van cassatie) o Schending van de verwijzingsregel o Schending van het toepasselijk buitenlandse recht Voor de ontvankelijkheid van het cassatiemiddel: niet alleen schending van buitenlands recht aanvoeren, maar ook schending van verwijzingsregel die leidde tot toepassing van het buitenlandse recht (Cass. 14/2/2005, 20/4/2009, 4/11/2010)

4.1.4

Toepassing buitenlands recht

4.1.4.1

ALGEMEEN Artikel 15: rechter moet op zoek gaan naar buitenlands recht. Artikel 15 bepaalt ook hoe de rechter het moet toepassen o à hij moet dit ook ambtshalve toepassen Hoe buitenlands recht toepassen? - Buitenlands recht is recht en geen feit: rechter moet zelf de inhoud van het buitenlandse recht vaststellen en toepassen (iura novit curia) - Buitenlands recht toepassen volgens de in het buitenland gevolgde interpretatie: met kennis van rechtspraak, rechtsleer, etc. o Rechter moet dus verder gaan dan het louter toepassen, hij moet nagaan hoe het buitenlands recht wordt toegepast (in de rechtspraak en de rechtsleer) •

o


à zeer zware opdracht lukt niet altijd = groot nadeel van at 15

In de praktijk zijn er wel hulpmiddelen

48

AG

2014-2015

-

•

Europese overeenkomst nopens het verstrekken van inlichtingen over buitenlands recht – Bronnenboek pagina 23 • Maar in de praktijk blijkt het toch moeilijk

•

Europees Justitieel netwerk • Beschikt enkel info over de lidstaten van de EU • Je ziet dat de informatie op de site verouderd is omdat iedere overheid zelf de informatie moet updaten

Wat wanneer de rechter de inhoud van het buitenlandse recht niet kan vaststellen? o Art 15 zegt dat in dergerlijke omstandigheden de rechter hulp kan vragen van de partijen (partijen mogen dan het buitenlands recht bij de stukken voegen) o Art. 15, § 2, lid 1 WIPR

Let op: respect voor de rechten van verdediging en tegensprekelijkheid van de debatten 4.1.4.2

AFWIJKEN VAN HET NORMAAL TOEPASSELIJK BUITENLANDS RECHT In een aantal gevallen is de toepassing van het buitenlands recht niet mogelijk omdat het onaanvaardbaar is, of omdat het niet mogelijk is. Hiervoor heeft men enkele correctiemechanismen ingevoerd => allerlei manieren om aan de toepassing te ontsnappen -

Conflictenregel verwijst naar buitenlands recht Toepassing buitenlands recht niet mogelijk of niet wenselijk → verschillende correctie- en vluchtmechanismen o Vervangende rol van de lex fori o o o

4.1.4.2.1

Exceptie van de internationale openbare orde Dwingend recht, voorrangsregels Toepassing van het nauwst verbonden recht, uitzonderingsclausule

Vervangende rol lex fori Art. 15, § 2 WIPR: “Wanneer het kennelijk onmogelijk is de inhoud van buitenlands recht tijdig vast te stellen, wordt Belgisch recht toegepast.” - ‘Kennelijk’: restrictief toepassen en goed gemotiveerd (wordt niet vaak toegepast) - Voorbeeld: procedure tot vaststelling van het vaderschap van een man van Sierra Leone


49

AG

2014-2015

o o

o

4.1.4.2.2

Kan de rechter het recht van Sierra Leone tijdig vinden? Heeft de rechter voldoende informatie? Toegang tot het buitenlandse recht? Medewerking ambassade/consulaat Sierra Leone? Andere mogelijkheden? Indien kennelijk onmogelijk: toepassing Belgisch recht – spoedige vaststelling van het vaderschap in belang van het kind

Openbare orde – exceptie Belangrijk begrip in de praktijk Wat indien het buitenlands recht niet maatschappelijk verantwoord toe te passen is? Het toepassen van het buitenlandse recht stopt bij schending van de openbare orde en/of de goede zeden: - Indien de buitenlandse rechtsregels onduldbaar zijn, op moreel of maatschappelijk (politiek, economisch) vlak, dan haken wij af o We vervangen het buitenlands recht door het Belgisch recht o Dit betekent niet dat het hele buitenlandse recht opzij wordt geschoven; enkel de storende regel wordt opzijgeschoven -

Na de verwijzing wordt het storend concept/de storende bepaling vervangen door het Belgische recht

-

Voorbeelden: o Buitenlands recht dat de afstamming buiten het huwelijk niet kent/verbiedt, is strijdig met de internationale openbare orde (verbod van discriminatie kinderen geboren binnen/buiten huwelijk) o Polygamie o Verstoting van de vrouw (bepaalde echtscheidingsvormen waarbij de gelijkheid tussen man en vrouw niet wordt geaccepteerd

-

moeilijke oefening om uit te maken of iets van openbare orde is of niet o bepaalde regels zijn voor ons storend zoals polygamie,… o Maar: bepaalde belgische regels (bijvoorbeeld het toelaten van het homohuwelijk) worden door andere rechtssystemen evenzeer als onaanvaardbaar beschouwd Moeilijke oefening: je moet niet te fel redeneren vanuit je eigen rechtstelsel maar kijken of een bepaalde regel fundamentele waarden en mensenrechten schendt.. Bescherming van fundamentele waarden en mensenrechten, bv. gelijkheid vrouw/man •

-

-


Openbare orde-exceptie in verschillende IPR-instrumenten

50

AG

2014-2015

Europese verordeningen: zie bv. art. 21 Rome I, art. 26 Rome II, art. 12 Rome III, … o Internationale verdragen: zie bv. art. 10 Verkeersongevallenverdrag, art. 13 Haags Onderhoudsprotocol, art. 22 Kinderbeschermingsverdrag o Art. 21 WIPR In deze les kijken we enkel naar art. 21 WIPR o

Openbare orde exceptie (art 21)

Openbare orde – exceptie art 21 WIPR Artikel 21 WIPR: twee criteria om de (on)verenigbaarheid met de internationale openbare orde te beoordelen - De intensiteit van de aanknoping van de situatie met de Belgische rechtsorde (proximiteit) - De ernst van de gevolgen die de toepassing van buitenlands recht zou meebrengen o Beoordeling in concreto o Loutere verschillen tussen het Belgische en het buitenlandse recht volstaan niet •

Geen veroordeling van het buitenlandse recht wegens de inhoud ervan, maar een bepaling uit het buitenlandse recht kan niet worden toegepast omwille van haar storende gevolgen

Kenmerken van de OO-exceptie -

Ze is relatief: je moet alle bindingen in acht nemen en de sterkte van de relatie met ons land beoordelen o Combinatie van de twee criteria van art. 21 WIPR: hoe zwakker de band met België, hoe ernstiger de gevolgen moeten zijn om de openbare orde-exceptie te activeren o Wanneer een rechter vaststelt dat hij buitenlands recht moet toepassen

-

Ze verschilt van de interne openbare orde o De toets in een internationale context is strenger dan in een puur nationale o Je moet de internationale openbare orde goed onderscheiden van de Nationale openbare orde (je moet een zekere openheid hebben in het IPR, o.w.v diversiteit van verschillende rechtsstelsels o context (‘kennelijke’ strijdigheid)

-

Ze evolueert in de tijd - actueel karakter


51

AG

2014-2015

4.1.4.2.2.1.1 -

-

4.1.4.2.3

Twee niveaus

Luik toepasselijk recht: exceptie op toepassing van het aangewezen buitenlandse recht o Voorbeeld: Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand weigert de sluiting in België van een polygaam huwelijk tussen twee Marokkaanse onderdanen Luik erkenning: openbare orde als grond tot weigering van erkenning van buitenlandse vonnissen en akten o Voorbeeld: niet-erkenning van een polygaam huwelijk gesloten in Marokko o Hier komen we nog uitvoeriger op terug in het luik over de erkenning en tenuitvoerlegging

Verzachtende werking van de openbare orde Principiële niet-erkenning van polygamie, maar wel erkenning van bepaalde gevolgen van polygame huwelijken (effet atténué van de openbare orde) - Welke gevolgen zijn aanvaardbaar? o Gevolgen ten aanzien van kinderen o Gevolgen inzake sociale zekerheidsrechten: overlevingspensioen van Marokkaanse man die in België heeft gewerkt en hier pensioenrechten heeft opgebouwd, kan worden verdeeld over meerdere echtgenotes/weduwes van de man o Openbare orde verhindert dat een man meer dan één echtgenote naar België laat komen (gezinshereniging), maar werkt niet op dezelfde manier door ten aanzien van de kinderen uit polygame huwelijken (Grondwettelijk Hof 26 juni 2008) - De openbare orde is iets dat evolueert in de tijd

4.1.4.2.4

Voorrangsregels Sommige materiële regelingen zijn dwingend omdat ze ter bescherming van bepaalde groepen werden uitgewerkt - Rechtstreeks toepasselijke regels (règles d’application immédiates) toepassing zonder omweg van de verwijzingsregels; het zijn ‘voorrangsregels’ o Andere termen: politiewetten (lois de police), regels van bijzonder dwingend recht o Zie bv. art. 20 WIPR, art. 9 Rome I, art. 16 Rome II -


Het ruimtelijk werkingsveld van deze regels wordt unilateraal bepaald o Vaak quasi-publiekrecht o ≠ internationale openbare orde: van dwingend recht kan afstand worden gedaan door de beschermde partij na het ontstaan van het geschil, van een regel van internationale

52

AG

2014-2015

openbare orde kan geen afstand worden gedaan (= belangrijk onderscheid tussen dwingend recht en openbare orde) 4.1.4.2.5

Nauwst verbonden recht In het Belgische recht, zie art. 19 WIPR: de ‘uitzonderingsclausule’

Proximiteitsgedachte

Proximiteitsgedachte: wanneer de verwijzingsregel het recht van een bepaald land aanwijst en de band met dit land zeer zwak is en net zeer sterk is met een ander land, dan kan men het recht van dat ander land toepassen. Kan buitenlands recht zijn -

-

Kan eigen recht (lex fori) zijn Toepassing van de uitzonderingsclausule moet leiden naar het nauwst verbonden recht (= het recht waarmee het geval/de partijen de meest significante relatie hebben) Kan rechter helpen om billijke oplossing te zoeken Uitzonderingsclausule mag enkel gebruikt worden in uitzonderlijke situaties o Restrictief toepassen o Niet bedoeld om de normale werking van de verwijzingsregels in het gedrang te brengen § Je mag de clausule niet gebruiken om telkens tot het Belgisch recht te kunnen komenà niet gebruiken om het IPR te omzeilen

-

Gebruik van uitzonderingsclausule vereist goede motivering (“uit het geheel van de omstandigheden kennelijk blijkt”) o Motivering van de uitzonderlijkheid o Motivering van de zwakke met een bepaalde rechtsorde en de sterke band met een andere rechtsorde

-

Frequent gebruik van art. 19 WIPR in afstammings-zaken, vooral om uit te komen bij het Belgische recht Niet alleen in WIPR, zie bv. ook art. 8, lid 4 Rome I (arbeidsovereenkomsten), art. 21, lid 2 ErfrechtVo

-

Ziet iemand het verschil tussen de exceptie van de internationale openbare orde en de uitzonderingsclausule? à Bij openbare orde gaat men kijken naar twee rechtsstelsels, men kijkt naar de inhoud van een bepaald recht. Het buitenlands recht wringt met onze openbare orde. Bij openbare orde gaan we kijken naar de inhoud van een bepaald recht. Bij de uitzonderingsclausule gaat men niet echt kijken naar de inhoud van het recht maar we vertrekken vanuit de casus (het verand van de casus). Bij openbare orde heb je een verwijzingsregel die uitkomt bij een


53

AG

2014-2015

bepaald recht, om dan te kijken of dit onvereningbaar is moeten we kijken naar de inhoud van dat recht. De openbare orde dient om het inhoudelijk resultaat van de uitkomst bij te sturen. De uitzonderingsclausule zit eerder op het niveau van de verwijzingsregel zelf; we verwijzen naar een bepaald recht en we stellen vast dat die casus toch niet echt verband houdt met het recht dat wordt aangewezen. De Uitzonderingsclausule dient dan als correctief op de verwijzing, maar je gaat niet kijken naar de inhoud zelf.

4.1.5

Waar vinden we de verwijzingsregels? Wordt verder besproken volgende les - EU-Verordeningen - Internationale verdragen - WIPR of andere nationale bronnen

4.1.5.1

EUROPEES CONFLICTENRECHT -

4.1.5.2

INTERNATIONALE VERDRAGEN -

4.1.5.3

Rome I-Vo Rome II-Vo Rome III-Vo InsolventieVo AlimentatieVo ErfrechtVo

Haags Verdrag nopens de wet welke op onderhoudsverplichtingen jegens kinderen toepasselijk is (1956) Verdrag inzake de wetsconflicten betreffende de vorm van testamenten (1961) Verkeersongevallenverdrag (1971) Haags Kinderbeschermingsverdrag (1996) Haags Protocol inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen (2007)

NATIONALE WETGEVING -


WIPR BW (art. 357 e.v. - adoptie) Art. 2 Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet Art. 27 Wet van 13 april 1995 betreffende de handelsagentuurovereenkomst …

54

AG

4.2

2014-2015

Toepassingsgebied verordeningen -

4.2.1

Zelfde oefening als in lessen 3 en 4: materieel, ruimtelijk, personeel en temporeel toepassingsgebied van de verordeningen We overlopen volgende verordeningen: o Rome I-Vo o Rome II-Vo o Rome III-Vo o AlimentatieVo – hier zullen we link leggen met twee verdragen inzake onderhoudsverplichtingen o ErfrechtVo o InsolventieVo

Rome I Verordening (EG) nr. 593/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 17 juni 2008 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst - Bronnenbundel - deel 1, p. 139

4.2.1.1

4.2.2

TOEPASSINGSGBIED ROME I -

Materieel o Verbintenissen uit overeenkomst in burgerlijke en handelszaken (art. 1) o Uitgesloten materies: fiscale zaken, douanezaken, administratiefrechtelijke zaken, staat en bekwaamheid van natuurlijke personen, verbintenissen uit familierechtelijke betrekkingen (incl. onderhoud), verbintenissen uit huwelijksvermogensrecht, verbintenissen uit wissels, cheques, en andere verhandelbare waardepapieren, …

-

Ruimtelijk: Rome I heeft universele werking (art. 2) o Het door de verordening aangewezen recht is toepasselijk, ongeacht de vraag of dit aangewezen recht het recht van een lidstaat is

-

Temporeel: o Rome I is van toepassing op overeenkomsten die op of na 17 december 2009 zijn gesloten (art. 28)

Rome II Verordening (EG) nr. 864/2007 van het Europees Parlement en de Raad van 11 juli 2007 betreffende het recht dat van toepassing is op niet-contractuele verbintenissen


55

AG

2014-2015

-

4.2.2.1

Bronnenbundel - deel 1, p. 121

TOEPASSINGSGEBIED ROME II -

Materieel o Niet-contractuele verbintenissen in burgerlijke en handelszaken (art. 1) Onrechtmatige daad, ongerechtvaardigde verrijking, zaakwaarneming en precontractuele aansprakelijkheid • Zie voorbeeld vorige les: vrouw kocht schoonheidsproduct dat ernstige uitslag veroorzaakte • De schade veroorzaakt door het product: Rome II • Geschil tussen koper en verkoper: Rome I Uitgesloten materies: art. 1, lid 2 •

o -

Ruimtelijk: Rome II heeft universele werking (art. 3)

-

Temporeel: Rome II is van toepassing vanaf 11 januari 2009 (art. 32)

à Vaak op examen: een casus met zowel elementen m.b.t een contract (die dus onder Rome I vallen) en aansprakelijkheid (dat onder Rome II valt) ! à Onderscheid de verschillende elementen en pas de juiste verordening op elk element toe.

4.2.3

Rome III Verordening (EU) nr. 1259/2010 van de Raad van 20 december 2010 tot nauwere samenwerking op het gebied van het toepasselijke recht inzake echtscheiding en scheiding van tafel en bed - Bronnenbundel - deel 1, p. 201

4.2.3.1

TOEPASSINGSGEBIED ROME III -


Materieel o Echtscheiding en scheiding van tafel en bed (art. 1, lid 1) o Uitgesloten materies (art. 1, lid 2): • Handelingsbekwaamheid van personen • Bestaan, geldigheid en nietigverklaring van huwelijken • Naam echtgenoten • Huwelijksvermogensrecht • Ouderlijke verantwoordelijkheid • Onderhoudsverplichtingen • Erfrecht

56

AG

2014-2015

• o

o

4.2.4

Trusts

Indien je een casus krijgt over het nietig verklaren van het huwelijk, hou er dan rekening mee dat er enkel voor de bevoegdheid een apart Europees instrument is maar niet voor het toepasselijk recht (dan moeten we teruggrijpen naar het IPR) Bij echtscheiding hebben we zowel voor bevoegdheid als voor toepasselijk recht een Europese verordening is er een aparte

-

Ruimtelijk: o Ruimtelijk toepassingsgebied wordt afgebakend door de lidstaten die deelnemen aan de nauwere samenwerking • Vandaag 15 lidstaten: België, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Slovenië en Spanje • Andere EU-lidstaten kunnen op elk ogenblik aansluiten (art. 331 VWEU) o Universele toepassing (art. 4): het door Rome III aangewezen recht is toepasselijk ongeacht of dit het recht is van een deelnemende lidstaat o Belgische rechter kan via de Rome III verordening uitkomen bij het recht van een van de andere landen (dan de 15 deelnemende landen)

-

Temporeel: Rome III heeft voor verschillende deelnemende lidstaten een andere datum van inwerkingtreding o Oorspronkelijke 14: 21 juni 2012 o Litouwen: 22 mei 2014 o Griekenland: 29 juli 2015

ErfrechtVo Zie hoger (les 4) Universele werking (Art 20)

4.2.5

InsolventieVO Link met internationale bevoegdheid: - Materieel, ruimtelijk, temporeel toepassingsgebied, zie les 3 Toepassing van het recht van de lidstaat op het grondgebied waarvan de insolventieprocedure wordt geopend (art. 4 over toepasselijk recht) → lidstaat waar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar ligt (art. 3 over internationale bevoegdheid)


57

AG

4.2.6

2014-2015

AlimentatieVo Alimentatieverordening verwijst naar Verdrag In de AlimentatieVo zitten alle luiken van het IPR: - Voor het toepassingsgebied van de AlimentatieVo, zie les 3 - Wat het luik ‘toepasselijk recht’ betreft, verwijst de AlimentatieVo (art 15 p 176 deel 1) naar het Haags Protocol van 23 november 2007 inzake het recht dat van toepassing is op onderhoudsverplichtingen o Bronnenbundel - deel 2, p. 157 - Zelfde materieel toepassingsgebied, zie art. 1 Protocol en art. 1 AlimentatieVo - Protocol heeft ook universele werking (art. 2) Twee verdragen Haags Protocol - Van toepassing op alle Europese lidstaten - Maar: Haags Protocol werd opgesteld door de Haagse Conferentie voor IPR. De Haagse Conferentie heeft voor onderhoudsgeld nog andere verdragen gemaakt o Verdrag van 1956 inzake toepasselijk recht inzake onderhoudsverplichtingen t.a.v. kinderen Belangrijk in de verhouding tussen verdragen; weet dat als een zaak voor de rechter komt in België, dat hij dat Haags Protocol kan toepassen tenzij in de verhouding met een aantal andere landen (buiten EU). o Hier geldt een ander principe: een aantal vedragen werken o.b.v verdragswederkeringheid verwijzingsregels zullen maar werken als die verwijzen naar het recht van een verdragsstaat.


58

AG

4.3

2014-2015

Overzicht toepasselijk recht Toepasselijk recht Kwalificatie

EUinstrumente n


Naam, staat en bekwaamheid Huwelijk Echtscheiding

WIPR / Belgische wetgevin g WIPR WIPR

Rome III

WIPR

Nietigverklaring huwelijk

WIPR

Huwelijksvermogen

WIPR


WIPR


WIPR

Adoptie

WIPR


Haags Kinderbeschermingsverdra g (1996)

Onderhoudsgeld

AlimentatieV o verwijst naar Haags Protocol (2007)

Haags Protocol (2007) Haags verdrag onderhoud t.a.v. kinderen (1956)

Erfopvolging

ErfrechtVo (17/8/2015)

Haags verdrag over vorm van testamenten (1961)

Goederen Rome I

Onrechtmatige daad

Rome II

Rechtspersonen


WIPR WIPR

Contracten

Insolventie

WIPR

WIPR Haags Verkeersongevallenverdrag (1971)

WIPR

WIPR InsolventieVo

WIPR

59

AG

5 Les 1 Week 4

2014-2015

ERKENNING EN TENUITVOERLEGGING: DERDE LUIK

14 okt. 14 In het buitenland nemen rechters beslissingen In het buitenland leggen ambtenaren bepaalde feiten/handelingen vast in akten Belgische rechtsorde wordt geconfronteerd met deze buitenlandse rechterlijke beslissingen en akten Een ambtenaar van de burgerlijke stand wordt geconfronteerd met twee Albanese aktes - Albanese man woont hier in België samen met zijn kinderen - Legt deze documenten voor aan de ABS en vraagt om het rijksregister aan te passen. o Voorbeeld 1: Een Albanese man legt in een Belgische gemeente een ‘Certifikate Familjare’ en ‘Certifikate Personale’ voor. Met deze stukken vraagt hij om het Rijksregister aan te passen. Hoe moet de gemeentelijke ambtenaar deze stukken beoordelen? Kan de man met deze stukken aantonen dat de vrouw en het kind die bij hem wonen, zijn echtgenote, resp. zijn kind zijn? -

Belgische man die in België woont wordt door een Spaanse rechter veroordeeld tot het betalen van onderhoudsgeld, wat indien de man weigert te betalen? Kan de vrouw zich op het Spaans vonnis beroepen om bijvoorbeeld loonsbeslag te laten leggen? o Voorbeeld 2: Een Spaanse rechter beslist dat een Belgische vader een maandelijkse onderhoudsbijdrage moet betalen voor zijn zoon. De zoon woont samen met zijn moeder in Spanje; de vader woont en werkt in België. De vader weigert te betalen. Hoe kan de moeder het Spaanse vonnis doen respecteren in België? Kan zij bv. beslag leggen op het loon van de man?

-

Rechterlijke beslissingen en authentieke akten circuleren over de grenzen heen en dan is de vraag: kunnen akten en vonnissen uit andere landen hier uitgevoerd worden? Verschilt van eerste en tweede luik; geen verwijzingsregels toepassen

-

Document van de Liberiaanse ambassade waarbij een Liberiaanse vrouw aan haar ambassade een document gevraagd waaruit blijkt dat zij in Liberie gescheiden is. o Dit is echter geen rechterlijke beslissing of akte à BELANGRIJK: onderzoeken of we wel degelijk een authentieke akte in handen hebben


60

AG

2014-2015

o o

De regels van tenuitvoerlegging zijn maar van toepassing indien het gaat om akten of rechterlijke beslissingen De ABS zal aan dit document niet voldoende hebben en zal een echtscheidingsvonnis vragen.

Voorbeeld: buitenlandse ouders met kind hebben een geboorteakte waarin de namen van de ouders niet vermeld staan. Ze willen dit kind registreren bij de ABS. Wat kan de ABS doen?

5.1

Overzicht Onderscheid tussen rechterlijke beslissingen en authentieke akten Gradaties van doorwerking - Feitelijk gevolg - Bewijskracht - Erkenning - Uitvoerbaarverklaring met oog op tenuitvoerlegging Hiërarchie van regels - Europese verordeningen en internationale verdragen - WIPR

5.2

Onderscheid beslissingen en akten

5.2.1

Kwalificatie Eerste vraag: is buitenlands document een rechterlijke beslissing of een authentieke akte? In het eigen recht is dit makkelijk te onderscheiden of een akte authentiek is. Voor de erkenning van rechterlijke beslissingen en authentieke akten gelden andere criteria. Voor de authentieke akten gelden strengere regels dan voor de rechterlijke beslissingen - Juiste kwalificatie cruciaal: antwoord op deze vraag bepaalt immers welke regels van toepassing zullen zijn - Geen eenvoudige kwalificatieopdracht, impliceert een grondige kennis van het buitenlandse recht o Rechterlijke beslissingen: vonnis, arrest, beschikking, voorlopige maatregelen, … o Authentieke akten: akten opgemaakt door een door de overheid gemachtigde instantie (ambtenaar van de burgerlijke stand, notaris, …)

5.2.1.1

VOORBEELD KWALIFICATIEVRAAGSTUK -


Belgische wensouders doen beroep op een draagmoeder in California

61

AG

2014-2015

-

Welk document is bepalend voor de in California ontstane afstammingsband: de geboorteakte of de pre-birth order van het Californische Supreme Court? o Geeft de rechter enkel een instructie aan de ambtenaar die de akte opmaakt? o Of spreekt de rechter zich uit over de afstammingsband? En legt de ambtenaar die vervolgens vast in de akte? o In dit geval is het kwalificeren zeer belangrijk. Om goed te kwalificeren zal je het recht van het buitenlands recht goed moeten begrijpen.

5.3

Gradaties van doorwerking

5.3.1

Feitelijk gevolg -

-

Bestaan van buitenlandse akte/beslissing als feitelijk gegeven - men moet rekening houden met het bestaan van een buitenlandse akte/beslissing Zeer beperkte vorm van doorwerking o Zie bv. art. 29 WIPR: “met het bestaan van een buitenlandse rechterlijke beslissing… kan in België rekening worden gehouden,…”

Voor het feitelijk gevolg zijn er geen voorwaarden. - Belgische rechter heeft vaak moeite met het erkennen van een verstoting. o Rechter moet dan rekening houden met de akte Feitelijk gevolg is gewoon de vaststelling dat iets is gebeurd in het buitenland, het gaat geen rechten of plichten scheppen in de toekomst. Wanneer we een akte uit het buitenland hebben, moeten we rekening houden met het bestaan van die akte, men houdt rekening met het bestaan ervan als feitelijk gegeven.

5.3.2

Bewijskracht Bij bewijskracht maakt men een onderscheid tussen: - Uitwendige/externe bewijskracht o Werd de akte werkelijk opgemaakt door de autoriteit waarvan men beweert dat ze afkomstig is? En de beslissing uitgesproken door de beweerde rechterlijke instantie? à eerste vraag; komt het document inderdaad van die autoriteit die men beweert, en is die autoriteit bevoegd? o Bewijs bestaan en afkomst akte/beslissing


62

AG

2014-2015

-

5.3.2.1

Inwendige/intrinsieke bewijskracht o Je krijgt een akte en een beslissing waarin een aantal feiten staan, die door de rechter zijn vastsgesteld à hebben die vaststellingen bewijskracht? Kunnen we die handelingen bewijzen? o Bewijs van de feiten die de buitenlandse ambtenaar of rechter zelf vaststelde en waarvan hij in de akte/beslissing melding maakte

EXTERNE BEWIJSKRACHT – LEGALISATIE/APOSTILLE Altijd de eerste vraag die men stelt: - Vraag naar echtheid/ authenticiteit. Indien dit document als authentiek wordt beschouwd, wordt het gelegaliseerd. - Wat is legalisatie wel? o Officiële bevestiging van de echtheid van de handtekening, de hoedanigheid van de ondertekenaar van het stuk, de identiteit van het zegel of de stempel op het stuk o Informatie over de formele echtheid van het document • Art 30: legalisatie is de officiele bevestiging van de echtheid van het document, alsook een bevestiging van het feit dat de Ambtenaar in die hoedanigheid mocht optreden. Men gaat de oorsprong van het document bevestigen. o Men begint met een document van de plaatselijk ABS in Turkije. Dit document moet een keten van handtekeningen verwerven (bijvoorbeeld; rechtbank die de handtekening van de ABS bevestigd, daarna moet het naar een hogere rechtbank om voorgaande handtekeningen te bevestigen, …) tot men bij het Belgische consulaat komt die dan de finale legalisatie doorvoert. -

Wat is legalisatie niet? o Geen bevestiging van de inhoudelijke juistheid van het buitenlandse document o De handtekening of de stempel in het document zegt niets over de inhoudelijke juistheid.

-

Onderscheid o Legalisatie o Vereenvoudigde legalisatie: de apostille Vrijstelling van legalisatie 5.3.2.1.1

Legalisatie/apostille -


Legalisatie 63

AG

2014-2015

o o o

5.3.2.2

Art. 30 WIPR: Art. 33 Consulair Wetboek: legalisatie van buitenlandse beslissingen/akten door consulaire ambtenaren Art. 34 Consulair Wetboek: strijd tegen inhoudelijk valse of juridisch onjuiste akten → kan dit onder de hoofding ‘legalisatie’? • Artikel 34 spreekt ook over de inhoud (“bij ernstige twijfels omtrent de inhoudelijke echtheid mag hij ook een bijkomend onderzoek instellen”), terwijl legalisatie niet over de inhoud hoort te gaan maar enkel over formele authenticiteit(=kritiek op dit artikel) • Consulair wetboek verwijst naar art 30 WIPR en stelt nog een bijkomende voorwaarde, de vraag is of dit wel onder de hoofding legalisatie valt.

-

Apostille o Als een betrokken land bij het Apostille-verdrag is aangesloten kan het volstaan om slechts een Apostille stempel te verkrijgen. De Apostille-sticker volstaat. o Verschillende landen zijn hierbij aangesloten. • Als particulier moet je nog wel weten waar je naar toe moet voor deze procedure. à Apostilleverdrag staat per verbonden lidstaat de autoriteit die bevoegd is om de apostille af te geven (in België is dit de FOD buitenlandse zaken) o Verdrag tot afschaffing van het vereiste van legalisatie van buitenlandse openbare akten (Apostilleverdrag, 1961) o Vereenvoudigde legalisatie

-

Afschaffing door Europese verordeningen o Heel wat landen schaffen deze procedures af. • Bv. art. 61 Brussel I, art. 52 Brussel IIbis

INTRINSIEKE BEWIJSKRACHT De intrinsieke bewijskracht gaat eerder over het feit dat een rechter bepaalde vaststellingen heeft gedaan die men als bewijs kan gebruiken. - Art. 26 WIPR: bewijskracht van buitenlandse rechterlijke beslissingen o Bewijs van de vaststellingen gedaan door een buitenlandse rechter o Bv. verschijning, vertegenwoordiging, … van bepaalde personen - Art. 28 WIPR: bewijskracht van buitenlandse authentieke akten o Bewijs van de feiten vastgesteld door een buitenlandse overheid


64

AG

2014-2015

-

5.3.3

Erkenning -

-

5.3.3.1

o Bv. verschijning bepaalde personen voor buitenlandse overheid Tegenbewijs kan met alle middelen van recht o Eigenlijke inhoud van de rechterlijke beslissing of authentieke akte valt niet onder ‘bewijskracht’: ook hier gaat men niet in op de inhoud van de akte. o Wil men zich op de inhoud beroepen, dan moet de beslissing/akte voldoen aan de voorwaarden tot erkenning

Wijzen van erkenning: o Erkenning de plano o Incidentele erkenning o Gerechtelijke erkenning Controlegronden: wat zijn de voorwaarden tot erkenning?

VERSCHILLENDE WIJZEN VAN ERKENNING -

Erkenning de plano of erkenning van rechtswege o Elke OH kan een akte van het buitenland erkennen zonder dat deze persoon naar de rechter moet. o Geen rechterlijke tussenkomst of andere procedure vereist, zie bv. art. 21, 1 Brussel IIbis, art. 22, § 1, lid 2 WIPR o Erkenning zonder procedure ≠ erkenning zonder controle. § OH kan bepaalde akten weigeren § Wat indien de ene authoriteit een akte erkent en de andere niet? o Dergelijke erkenning blijft precair § Als alle overheden dezelfde beslissing nemen, is er geen probleem. Gebeurt vaak dat er ABS een andere beslissing neemt dan de dienst vreemdelingenzaken, en dan krijgen e over één akte tegenstrijdige beslissingen = precaire erkenning; men kan erkennen, maar elke administratie erkent, en de ene overheidsdienst heeft evenveel waarde als een andere overheidsdienst. Daarom is een rechterlijke beslissing safer, je hebt immers gezag van gewijsde, er kan niet meer van afwijken.

-

Gerechtelijke erkenning o Erkenning via hoofdvordering bij de rechtbank (verzoek tot erkenning of tot niet-erkenning), zie bv. art. 21, 3 Brussel IIbis, art. 23 WIPR o Beslissing die verzoek tot erkenning inwilligt, resp. afwijst heeft gezag van gewijsde

Erkenning de plano

Gerechtelijke erkenning


65

AG

2014-2015

§

Incidentele erkenning

-

Dit heeft als gevolg dat een tegenstrijdige beslissing van een autoriteit, niet meer geldig is (Bijvoorbeeld wanneer iemand een afwijzing krijgt van een overheidsdienst, en daarna bij de rechter de akte laat inwilligen, dan is de overheidsdienst gebonden door de beslissing van de rechter.)

Incidentele erkenning in de loop van een gerechtelijke procedure o De erkenning is niet rechtstreeks gevraagd, maar om uitspraak te kunnen doen over een geschil zal er eerst een uitspraak moeten worden gedaan over een buitenlandse akte. o Zie bv. art. 21, 4 Brussel IIbis, art. 22, § 1, lid 3 WIPR o Voorbeeld: art. 223 BW en de incidentele erkenning van buitenlandse huwelijksakten of echtscheidingen “Indien een der echtgenoten grovelijk zijn plicht verzuimt, beveelt de familierechtbank, op verzoek van de andere echtgenoot, dringende maatregelen […]. Hetzelfde geschiedt op verzoek van een der echtgenoten, indien de verstandhouding tussen hen ernstig verstoord is.” Om de gevraagde maatregelen te kunnen bevelen, moet de rechter eerst onderzoeken of partijen ‘echtgenoten’ zijn – kan onderzoek buitenlandse huwelijksakte of buitenlandse echtscheiding impliceren

5.3.3.2

WEIGERINGSGRONDEN Waaraan moeten de buitenlandse akten of vonnissen voldoen om hier erkent te worden? - Zijn de voorwaarden nodig voor erkenning vervuld? Wat zijn de gronden waarop men een erkenning kan weigeren? - Controlegronden kunnen anders zijn voor rechterlijke beslissingen dan voor authentieke akten - Telkens goed nagaan wat de weigeringsgronden zijn in de verdragen, verordeningen, WIPR Controlegronden liggen anders voor akten dan voor beslissingenà voor akten is men strenger. Regels kunnen ook verschillen naargelang de bron waarmee je werkt - Bijvoorbeeld wanneer je werkt met verdragen kan het milder zijn, wanneer je werkt met een verordening kan het strenger zijn Weigeringsgronden kunnen heel verschillend zijn naargelang de materie - Bv. in WIPR heel strenge criteria voor verstotingen


66

AG

2014-2015

-

Les 2 week 4

Bv. versoepeling van de regels binnen de EU o Overweging nr. 26 Brussel I: “Op grond van het wederzijdse vertrouwen in de rechtsbedeling in de Unie is het gerechtvaardigd dat in een lidstaat gegeven beslissingen worden erkend in alle lidstaten zonder dat daarvoor een speciale procedure nodig is.” o Overweging nr. 30 Brussel I: “De erkenning van een beslissing moet echter alleen geweigerd kunnen worden op een van de in deze verordening bepaalde gronden.”

(Arbitrage) niet kennen

5.3.4 Les 1 week 5

21 okt. 14

Exequaturprocedure

Uitvoerbaarverklaring en tenuitvoerlegging Uitvoerbaarverklaring gaat verder dan erkenning; - Men heeft bijvoorbeeld een veroordeling tot het betalen van een bepaalde som. Hier wil men het vonnis laten uitvoeren. -

-

Bepaalde verordeningen leggen een exequator-procedure op: bv. art. 22, § 1, lid 1 WIPR (‘exequaturprocedure’) o Rechter verklaart buitenlandse beslissing uitvoerbaar o Uitvoerbaarverklaring: rechter stelt de buitenlandse beslissing formeel gelijk met een Belgische met het oog op tenuitvoerlegging Andere bronnen schaffen exequaturprocedure af en vereenvoudigen: bv. art. 39 Brussel I (versie 2012) o Zie bv. Overweging nr. 26 Brussel I: “[…] de grensoverschrijdende geschillenbeslechting minder tijdrovend en goedkoper maken, [rechtvaardigt] dat de verklaring van uitvoerbaarheid die vóór de tenuitvoerlegging in de aangezochte lidstaat moet worden gevraagd, wordt afgeschaft. Bijgevolg moet een beslissing die door de gerechten van een lidstaat is gegeven, op dezelfde manier worden behandeld als een beslissing die in de aangezochte lidstaat is gegeven.”

o

Een Frans vonnis dat in Frankrijk uitvoerbaar is, is in België uitvoerbaar zonder verklaring van uitvoerbaarheid, er moet geen exequaturprocedure worden gevolgd.

Wanneer we te maken hebben met internationale tenuitvoerlegging hebben we meestal nog een tussenstap: de uitvoerbaarverklaring van het vonnis - Illustratie 1: Zie casus vorige les: Spaans vonnis waarin Belgische vader veroordeeld werd tot betaling van een onderhoudsbijdrage aan


67

AG

2014-2015

zijn zoon. Hoe kan de moeder het Spaanse vonnis afdwingen in België? o Buitenlands vonnis tenuitvoerleggen in België o Uitvoerbaarklaring nodig met oog op tenuitvoerlegging in België? Exequaturprocedure nodig? o Kijken naar de AlimentatieVo -

Uitvoerbaarverklaring en tenuitvoerlegging: illustratie (2) AlimentatieVo heeft twee regimes, naargelang de beslissing komt uit een land gebonden door het Haags Protocol (2007) of niet o Art. 17, 2 AlimentatieVo: “De beslissing gegeven in een door het Haagse Protocol van 2007 gebonden lidstaat welke in die lidstaat uitvoerbaar is, is in een andere lidstaat uitvoerbaar zonder dat een uitvoerbaarverklaring vereist is.” o Art. 26 AlimentatieVo: “Een beslissing die is gegeven in een niet door het Haagse Protocol van 2007 gebonden lidstaat en die daar uitvoerbaar is, kan in een andere lidstaat ten uitvoer worden gelegd nadat zij aldaar, op verzoek van een belanghebbende partij, uitvoerbaar is verklaard.”

In de regel heb je specifieke procedures voor de uitvoerbaarverklaring: 5.3.4.1

EXEQUATURPROCEDURE Procedure die je voert bij de nationale rechter: je vraagt om een nationaal vonnis uitvoerbaar te verklaren in Belige: dit betekent dat de rechter het vonnis equivalent gaat maken aan een Belgisch vonnis. Eenmaal je die uitvoerbaarverklaring hebt, komt de stap van tenuitvoerlegging. Deze gebeurt bijna altijd volgens de nationale regels van tenuitvoerlegging (in België via de gerechtsdeurwaarder). Voor sommige materies wordt deze exequaturprocedure nog steeds opgelegd, voor andere is deze afgeschaft. Je moet dus altijd goed gaan kijken in de verordeningen, in de verdragen, in het WIPR of deze exequaturprocedure vereist is. alimentatieverordening bevat ook regels inzake erkenning en tenuitvoerlegging. - Exequaturprocedure in België op basis van Europese verordeningen en internationale verdragen o Bv. art. 27 e.v. – art. 71 AlimentatieVo o Bv. art. 26 Haags Kinderbeschermingsverdrag •


Hier staat ook in wie nationaal bevoegd is voor de vorderingen tot uitvoerbaarverklaring.

68

AG

2014-2015

Via de exequaturprocedure gaat men dus de uitvoerbaarverklaring vragen aan een nationale rechter - Exequaturprocedure in België wordt beschreven in art. 23 WIPR o Rechtbank van eerste aanleg (in heel uitzonderlijke gevallen de Rechtbank van Koophandel, art. 121, § 4) o Altijd een procedure op eenzijdig verzoekschrift (WIPR verwijst naar 1025-1034 Ger.W.) o Lees artikel 23 heel goed, het komt altijd op een of andere manier terug op het examen Rechter moet op korte termijn uitspraak doen (= kern van de exequaturprocedure - Territoriale bevoegdheid (=cascadesysteem) o Rechtbank van de woonplaats of gewone verblijfplaats van de verweerder (eerste keuze) o Indien geen woon- of gewone verblijfplaats in België: rechtbank van de plaats van tenuitvoerlegging (tweede keuze) o Ontbreekt die plaats: rechtbank van de woon- of gewone verblijfplaats van de eiser (derde keuze) o Ontbreekt ook die: rechtbank Brussel (vierde keuze)

5.3.4.2

VOORWAARDEN VOOR UITVOERBAARVERKLARING Altijd beginnen in het land van oorsprong; “Is het vonnis daar uitvoerbaar?” - Buitenlandse beslissing, akte of gerechtelijke schikking moet uitvoerbaar zijn in land van herkomst (bv. art. 22, § 1, lid 1, art. 24, § 1, 3°, art. 27, § 2 en § 3 WIPR; art. 28, lid 1 Brussel IIbis; art. 43 en art. 60 ErfrechtVo) - Soms kan een voorlopige uitvoerbaarheid van een rechterlijke beslissing volstaan (art. 23, § 4 WIPR) Je zal aan de exequaturrechter alle stukken moeten voorleggen. Vervolgens: - Vervolgens moet de rechter de buitenlandse beslissing controleren op een aantal voorwaarden. Hij moet kijken of een aantal basisvoorwaarden vervuld zijn. o Er mogen geen weigeringsgronden zijn (bv. Niet strijdig met openbare orde? rechten van verdediging gerespecteerd? is de zaak nog op een andere plaats hangende? o Om te kijken welke weigeringsgronden bestaan: § Hier moet je telkens kijken naar verordeningen, verdragen en het WIPR (rekening houden met bronnenhiërarchie!).


69

AG

2014-2015

§

Je moet naar verordeningen en verdragen kijken die te maken hebben met erkenning en tenuitvoerlegging.

Indien het vonnis aan de voorwaarden voldoet (geen weigeringsgronden voorhanden zijn) verklaart de rechter het vonnis uitvoerbaar

5.3.4.3 Exequatur en uitvoerbaarverklaring zijn een tussenstap Daarna tenuitvoerleg -ging

5.4

GEVOLG VAN DE UITVOERBAARVERKLARING Na de uitvoerbaarverklaring kan een buitenlandse beslissing – naar analogie met een uitvoerbare Belgische beslissing – worden uitgevoerd in België - Het buitenlands vonnis wordt gelijk aan een Belgisch vonnis - Belgische regels van gedwongen tenuitvoerlegging zijn dan van toepassing Exequatur is dus (slechts) een preliminaire stap tot executie : Exequatur en uitvoerbaarverklaring is een tussenstap. Pas indien deze stappen volbracht zijn gaat men na of de voorwaarden voor tenuitvoerlegging volbracht zijn.

Waar vinden we de regels inzake erkenning en tenuitvoerlegging? Europese verordeningen - Brussel I-Vo - EET-Vo - Brussel IIbis-Vo - InsolventieVo - AlimentatieVo - ErfrechtVo Internationale verdragen - Haags verdrag over vorm van testamenten (1961) - Verdrag van Luxemburg betreffende de erkenning en de tenuitvoerlegging inzake het gezag over kinderen en betreffende het herstel van het gezag over kinderen (1980) - Haags Adoptieverdrag (1993) - Haags Kinderbeschermingsverdrag (1996) - Verdrag van Lugano

5.4.1

Welke bron gebruiken? Altijd twee criteria in acht nemen: - Waarover gaat het (ouderlijk gezag, onrechtmatige daad, echtscheiding,…)? - Van waar komt de beslissing (uit welk land is de beslissing afkomstig)


70

AG

2014-2015

à Deze twee criteria helpen je om te bepalen welke verordening van toepassing is, en indien er geen van toepassing is, wanneer je moet teruggrijpen naar het WIPR Welk instrument van toepassing is, wordt bepaald door de materie waarin en het land waar de rechterlijke beslissing uitgesproken/authentieke akte opgesteld werd. - Voorbeeld 1: erkenning in België van buitenlands echtscheidingsvonnis o Echtscheiding uitgesproken in Frankrijk: erkenningsregels Brussel IIbis o Echtscheiding uitgesproken in Argentinië: erkenningsregels WIPR - Voorbeeld 2: erkenning/tenuitvoerlegging in België van buitenlands vonnis over omgangsrecht kind o Frans vonnis: Brussel IIbis o Vonnis uit Australië: Haags Kinderbeschermingsverdrag - Australië is geen lid van de EU, maar heeft wel het Haags Kinderbeschermingsverdrag getekend. o Vonnis uit Argentinië: WIPR

5.4.1.1

BRUSSEL I Brussel I (versie 2012)

5.4.1.1.1

Erkenning Drie vormen van erkenning - (1) Erkenning de plano (van rechtswege) - (2) Incidentiele erkenning (erkenning in de loop van procedure) - (3) Gerechtelijke erkenning (erkenning vragen aan de rechter De Brussel I hanteert het principe van de de plano erkenning (zonder procedure) - Zonder gerechtelijke procedure (art. 36, lid 1) - Dit betekent niet dat er geen controle gebeurt; stel dat men naar een pensioendienst stapt om een echtscheidingsvonnis te laten erkennen, kan deze pensioendienst de erkenning weigeren (weigeringsgronden in art. 45)

5.4.1.1.2

Uitvoerbaarverklaring De nieuwe Brussel I is hier heel sterk verandert ten opzichte van de versie die vandaag nog geldt (de oude versie) Nu met de nieuwe versie is de exequatur afgeschaft. Deze nieuwe versie gaat slechts in werking vanaf 2015, maar toch wordt deze gebruikt op het examen.


71

AG

2014-2015

Veiligheidsmechanisme (indien exequatur niet nodig)

De herschikte versie van Brussel I heeft het exequatur afgeschaft (art. 39) Men wil naar een soepeler regime; vonnissen moeten soepeler tenuitvoer worden gelegd. Toch zit er nog steeds een veiligheidsmechanisme ingebouwd o Veiligheidsmechanisme: • Verzoek tot weigering van tenuitvoerlegging (art. 46) • Enkel de persoon of het bedrijf tegen wie tenuitvoerlegging wordt gevraagd, kan de rechter in de staat van tenuitvoerlegging om weigering van de tenuitvoerlegging vragen •

De rechter mag weigering enkel uitspreken als een van de weigeringsgronden van art. 45 voorhanden is!

Brussel I: weigeringsgronden (art 45) 1. Kennelijke strijdigheid met openbare orde 2. Schending rechten van verdediging - verstek verweerder o Was verweerder aanwezig,… o Brussel I vult deze voorwaarden zeer eng in 3. Beslissing is onverenigbaar met Belgische beslissing 4. Beslissing is onverenigbaar met een vroegere – in België erkenbare – beslissing van een ander land 5. Beschermende bevoegdheidsbepalingen voor verzekerden, consumenten of werknemers zijn geschonden 6. Een exclusieve bevoegdheid is geschonden Geen toetsing van de bevoegdheid - In veel verordeningen staat : “Je kan niet gaan nagaan of de rechter bevoegd was om de beslissing te nemen”. - Geen controle van de inhoudelijke juistheid - Rechter mag wel nagaan of iets in strijd is met Openbare orde, maar of de inhoud correct is mag hij niet cont Arrest Gambazzi


Arrest Gambazzi, HvJ 2 april 2009, C-394/07: rechten van verdediging kunnen vallen onder de weigeringsgrond ‘openbare orde’ “De rechter van de aangezochte staat kan, gelet op de openbare-ordeclausule […], rekening houden met het feit dat de rechter van de staat van herkomst op de vordering van de verzoeker heeft beslist zonder de verweerder te horen, die regelmatig voor hem is verschenen, maar bij beschikking van de procedure is uitgesloten omdat hij niet de verplichtingen is nagekomen die bij een eerdere beschikking in het kader van dezelfde procedure zijn opgelegd, wanneer hij na een algemene beoordeling van de procedure en op basis van alle omstandigheden tot de conclusie komt dat deze uitsluiting een 72

AG

2014-2015

kennelijke en buitensporige schending vormde van het recht van de verweerder om te worden gehoord.”

5.4.1.1.3

Stappen bij grensoverschrijdende tenuitvoerlegging: Degene die wil tenuitvoerleggen geeft aan de voor tenuitvoerlegging bevoegde autoriteit (in belgie: gerechtsdeurwaarder) een aantal stukken af - Afschrift van de beslissing –echtheid - Samen met die beslissing moet een certificaat worden afgegeven (art 53) o Je moet aan een certificaat vragen (dit is een modelformulier dat wordt ingevuld door de instantie die de beslissing heeft genomen) - Speficieke stukken in geval van voorlopige en bewarende maatregelen o Exequatur is afgeschaft voor voorlopige en bewarende maatregelen - Voorafgaand aan de uitvoeringsmaatregelen: betekening van het certificaat, al dan niet samen met de rechtelijke beslissing (art 43)

5.4.1.1.4

Overgangsregeling De nieuwe versie van Brussel I van kracht op 10 januari 2015. De oude versie wordt die dag ingetrokken (art. 80) Op grond van art. 66 Brussel I (versie 2012) geldt oude exequaturregeling nog voor: - Beslissingen inzake rechtsvorderingen ingesteld voor 10/1/2015 - Authentieke akten verleden of geregistreerd voor 10/1/2015 - Gerechtelijke schikkingen getroffen of goedgekeurd voor 10/1/2015

5.4.1.2

EET-VO Europese Executoriale Titel (EET) Verordening nr. 805/2004 van 21 april 2004 - Bronnenbundel - deel 1, p. 85 Europese Executoriale Titel voor rechterlijke beslissingen, gerechtelijke schikkingen en authentieke akten: men gaat de beslissingen waarmerken als EET (europese executoriale titel). Als dat is gebeurd, kan je dat vonnis overal in Europa tenuitvoerlegging zonder een exequaturprocedure te moeten volgen in het land van erkenning à Men wil het systeem versoepelen. - Het gerecht van oorsprong waarmerkt een beslissing als EET - Gevolg: tenuitvoerlegging in alle EU-lidstaten mogelijk zonder exequaturprocedure


73

AG

2014-2015

-

Gaat ENKEL over schuldvorderingen die NIET BETWIST zijn - Wat is een niet-betwiste schuldvordering? Zie art 3, lid 1 o Indien een schuldvordering betwist is moet toch de exequaturprocedure worden toegepast àafschaffen exequaturprocedure vereist groot vertrouwen tussen de lidstaten (Vandaar: beperking tot niet-betwiste schuldvorderingen)

-

Beperkte procedure en controle in lidstaat van oorsprong van beslissing, schikking of akte o Verzoek bij gerecht van oorsprong/notaris o Naleving van procedurele minimumnormen (art. 6) o Waarmerking als EET wordt verleend volgens modelformulier (in bijlage bij EET-Vo)

Materieel: - de EET sluit aan bij Brussel I (toepassingsgebied valt samen met dat van Brussel I) Ruimtelijk: - van toepassing in alle EU-lidstaten, behalve Denemarken Temporeel: - van toepassing sedert 21 oktober 2005 5.4.1.3

BRUSSEL IIBIS

5.4.1.3.1

Erkenning en tenuitvoerlegging Ook hier hetzelfde mechanisme wat betreft de erkenning: de erkenning de plano Brusse lI bis gaat over ouderlijk gezag, echtscheiding en nietigverklaring van het huwelijk. - Erkenning van rechtswege, erkenning zonder gerechtelijke procedure (art. 21) o Voorbeeld: Belg en Spanjaard in Spanje uit de echt gescheiden. Aanpassing van het Belgisch Rijksregister van ‘gehuwd’ naar ‘gescheiden’ zonder dat betrokkenen naar de rechtbank moeten. - Verschillende weigeringsgronden o Echtscheiding, nietigverklaring huwelijk (art. 22) o Ouderlijke verantwoordelijkheid (art. 23) - Belangrijk bij brussel I: Rechter mag geen controle uitvoeren op: o bevoegdheid van oorspronkelijk gerecht o verschillen toepasselijk recht o juistheid beslissing à Controle is beperkt tot de weigeringsgronden


74

AG

2014-2015

Tenuitvoerlegging: Belangrijk: Brussel IIbis behoudt wel nog een exequaturprocedure! - Exequaturprocedure (art. 28-36) o In België: rechtbank van eerste aanleg o Eenzijdig verzoekschrift o Weigeringsgronden; geen controle bevoegdheid en juistheid beslissing Brussel II bis behoudt de exequatur, behalve in twee aangelegenheden: - Voor bepaalde materies is exequatur afgeschaft (art. 40 e.v.) o Beslissingen over omgangsrecht o Beslissingen over de terugkeer van een kind à Het gaat om maatregelen die in het belang van het kind zo snel mogelijk tenuitvoer moeten worden gelegd. We komen hierop terug in het Bijzonder Deel Vraag: wat is het verschil voor weigeringsgronden in de Brussel IIbis Vo voor huwelijkszaken en zaken wat betreft het ouderlijk gezag? - Art 22 voor huwelijkszaken o Geen strijdigheid met een vroegere beslissing - Art 23 voor ouderlijk gezag: o Meer weigeringsgronden o Geen strijdigheid met een latere beslissing: maatregelen die genomen worden voor de kinderen, zijn steeds wijzigbaar. De latere beslissing primeert, zodat ook deze gewijzigde beslissing doorwerkt in het IPR! 5.4.1.4 Week 5 Les 2

24 okt. 14

5.4.1.4.1

ALIMENTATIEVO De alimentatievo gaat over bevoegdheid, toepasselijk rechten tenuitvoerlegging. Grote link tussen de erkenning (het derde luik) en het conflictrecht (tweede luik). Je moet steeds nagaan van waar de beslissing afkomstig is : komt de beslissing uit een EU-land dat verbonden is door het Haags protocol dan geldt de vereenvoudigde procedure. Erkenning en tenuitvoerlegging Conflictenrecht is bepalend Komt de beslissing uit een EU-land dat verbonden is door het Haags protocol - Erkenning o zonder gerechtelijke procedure (art. 17, lid 1 en art. 23) - Uitvoerbaarverklaring: o Onderscheid tussen beslissingen uit lidstaten gebonden door Haags Protocol en beslissingen uit niet door het Haags Protocol gebonden lidstaten


75

AG

2014-2015

Geen exequatur: alle EU-lidstaten, behalve Denemarken en VK § Wel exequatur: Denemarken en VK Achterliggende redenering: Waarom is men strikter voor de ene beslissing dan voor de andere? à Wanneer dezelfde verwijzingsregels gelden, zullen rechters tot een gelijkaardig resultaat komen en dus moet erkenning en tenuitvoerlegging eenvoudig kunnen gebeuren §

o

Altijd goed nagaan in welk domein de beslissing genomen is en van waar de beslissing afkomstig is.

5.4.1.5

VERSCHILLENDE VERDRAGEN OVER ONDERHOUDSGELD Als de beslissing van buiten de EU komt ook steeds nagaan of er geen verdrag is

5.4.1.5.1

Verdrag van Lugano Onder de oude versie van de Brussel I vo zat nog de bevoegdheid voor onderhoudsgeld, en de oude Brussel I is nog verbonden met Lugano. Beslissingen inzake onderhoudsgeld uit IJsland, Noorwegen of Zweden

5.4.1.5.2

Verdrag van Den Haag inzake de internationale inning van levensonderhoud voor kinderen en andere familieleden (2007) Bronnenbundel - deel 2, p. 163 - In werking in België sedert 1 augustus 2014 - Gebonden landen, zie www.hcch.net : De europese unie is hier als geheel toegetreden o Kijken welke landen gebonden zijn: er was al een Haags verdrag van 1958. Dit verdrag van 2007 heeft het oudere verdrag gemoderniseerd en is verder gegaan in de rol van de centrale autoriteiten; men heeft een mondiaal systeem willen opzetten voor administratieve samenwerking (vierde luik van IPR). o Toch is het niet zo dat het nieuwe verdrag het oude heeft opgeheven: wanneer een staat niet gebonden is door het verdrag van 2007, kan het nog steeds gebonden zijn door het oude verdrag, of een ander verdrag. Enkel in de verhouding tussen de verdragsstaten wordt het oude verdrag vervangen door het nieuwe. Men heeft een vereenvoudigd systeem van samenwerken: wanneer men een beslissing inzake onderhoudsgeld heeft en men wil onderhoudsgeld innen in


76

AG

2014-2015

een ander land dan dat waar de beslissing is genomen, het via de administratieve samenwerking van de centrale autoriteiten mogelijk is om het onderhoudsgeld in het andere land (dan waar de beslissing is genomen) te innen. Het verdrag voorziet in een vereenvoudigde erkennings- en tenuitvoerleggingsprocedure (art. 19 e.v.) - Het verdrag vervangt in de betrekkingen tussen de verdragsstaten: o Verdrag van Den Haag nopens de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen ter zake van onderhoudsverplichtingen jegens kinderen (1958) o Verdrag van New York inzake het verhaal in het buitenland van uitkeringen tot onderhoud (1956) o Bijvoorbeeld vandaag zou het kunnen zijn dat men een Turkse onderhoudsbeslissing nog zou moeten bekijken aan de hand van het verdrag van 1958 Het innen van onderhoudsgeld leidt tot heel veel problemen. Vaak is er een duidelijke beslissing , maar blijkt het moeilijk deze over de grenzen heen ten uitvoer te leggen. Er is daarom de hoop dat de administratieve samenwerking tot verbetering kan leiden zonder onmiddellijk te procederen. Hoe kan dergelijke samenwerking tussen centrale autoriteiten verlopen? (bronnenbundel 2 p164) - Elke verdragsstaat moet één centrale autoriteit hebben (in België: FOD justitie) - In artikel 5: algemene en duidelijk omschreven taken; bijvoorbeeld rechtsbijstand verlenen en het op zoek gaan naar waar de onderhoudsplichtige persoon zich bevindt – het lokaliseren van bepaalde personen - Veel samenwerking op het vlak van grensoverschrijdende betekening - Belangrijk bij de administratieve samenwerking (artikel 8) is dat als centrale autoriteiten burgers bijstaat in de vraag die zij hebben, dat zij de kosten die burgers moeten maken door de lidstaten worden gedragen Men verzoekt de ene autoriteit iets, en daarop schiet de andere autoriteit in gang. In een aantal gevallen spelen de centrale autoriteiten ook een rol in de tenuitvoerleggingsprocedure (hoofdstuk 5) Verdrag voorziet in een vereenvoudigde erkennings- en tenuitvoerleggingsprocedure (art. 19 e.v.) Als niets van alle instrumenten een oplossing biedt, val je terug op het WIPR


77

AG

5.4.1.5.3

2014-2015

Haags Kinderbeschermingsverdrag Inzake ouderlijke verantwoordelijkheid (=ruime veld van bescherming van minderjarigen). Ter herinnering: Haags Kinderbeschermingsverdrag bevat regels over de drie luiken van het IPR – Internationale bevoegdheid – Toepasselijk recht – Erkenning (de plano of van rechtswege, art. 23, lid 1) en eventueel een tenuitvoerleggingsprocedure (met exequaturprocedure, art. 26) We komen hierop terug in het Bijzonder Deel maar bekijk zeker zelf eens de weigeringsgronde en de manier waarop de procedure gevolgd wordt (=zelfstudie)

5.4.1.6

WIPR Als de voorgaande instrumenten niet werken, kan je teruggrijpen naar het WIPR. Heel wat materies zijn geregeld door verordeningen en verdragen (onderhoudsgeld, contracten, onrechtmatige daad,..), maar wat Erkenning en uitvoerbaarverklaring betreft, is het WIPR nog steeds een belangrijk instrument, aangezien hier nog veel materies zijn waarover nog geen verdrag gesloten is (bijvoorbeeld erkenning van geboorte- en huwelijksakten, alles wat te maken heeft met afstamming, soms ook adoptie). Het WIPR maakt wat betreft erkenning en tenuitvoerlegging een groot onderscheid tussen rechterlijke beslissingen en authentieke akten

5.4.1.6.1

Erkenning en uitvoerbaarverklaring Onderscheid rechterlijke beslissingen en authentieke akten Rechterlijke beslissingen

Erkenning rechtelijke beslissingen

Het kernartikel voor rechterlijke beslissingen is Artt. 22 en 25 WIPR: - Art 22: ‘Erkenning en uitvoerbaarverklaring van buitenlandse rechterlijke beslissingen’ o Rechterlijke beslissing = beslissing die wordt gewezen door een instantie die rechtsmacht uitoefent (art. 22, § 3) o Erkenning: principe van de erkenning van rechtswege o Uitvoerbaarverklaring: procedure overeenkomstig art. 23 - Art. 25 voorziet in de weigeringsgronden


78

AG

2014-2015

Weigeringsgronden in artikel 25 (de weigeringsgronden gaan dus enkel over rechterlijke beslissingen) à artikel 25 niet op akten toepassen. Een buitenlandse rechterlijke beslissing wordt niet erkend of uitvoerbaar verklaard indien: - (1) Kennelijke onverenigbaarheid met de openbare orde - (2) Schending van de rechten van verdediging o Hier kan ook sprake zijn van een schending indien de verweerder wel opgedaagd is (i.t.t. hetgeen het geval is bij Brussel I). Hier geldt dus de brede notie van de rechten van verdediging. Deze brede notie geldt niet voor Brussel I - (3) Wetsontduiking o Slechts één oogmerk/doel: Men is naar een buitenlandse rechter gegaan om een beslissing te krijgen die niet op dezelfde manier tot stand zou gekomen zijn in België. Stel dat je niet tevreden bent het recht waarnaar het WIPR verwijst en je daarom in het buitenland gaat procederen om te ontsnappen aan de verwijzingsregels/ het recht (dat door het WIPR is aangewezen als het bevoegde recht). - (4) Beslissing niet definitief o Indien er nog hoger beroep mogelijk is - (5) Beslissing onverenigbaar met een in België gewezen beslissing of met een eerder in het buitenland gewezen beslissing die in België kan worden erkend o Altijd nagaan: hoe weet je of er al ooit in het buitenland ergens een vonnis over diezelfde persoon met het zelfde onderwerp is gemaakt? Dit is niet sluitend te controleren. o Indien de ABS het niet kan nagaan is het ook geen probleem; wanneer de ABS erkent blijft het een de plano erkenning. Indien er later informatie aan het licht komt die deze erkenning in gedrang kan brengen blijft er altijd nog de mogelijkheid om deze beslissing te weigeren. - (6) Wanneer een vordering in het buitenland werd ingesteld nadat de vordering in België werd ingesteld o Stel: Men start een echtscheidingsprocedure in België en later gaat men naar het buitenland om het echtscheidingsvonnis sneller te krijgen. Wanneer men dit buitenlands vonnis heeft bekomen wil men zich in de registers laten opnemen als gescheiden à dit is een grond om de erkenning te weigeren. o Maar vaker: men start een echtscheidingsprocedure in België. in een Belgische context kan men een bepaald onderhoudsgeld krijgen (betere bescherming). Men ziet dan dat de man vaak een procedure start in het buitenland (omdat de rechten voor de vrouw niet zo verregaand zijn) à Internationaal Privaatrecht

79

AG

2014-2015

-

-

-

men kan de erkenning van het echtscheidingsvonnis dan weigeren. (7) Indien de Belgische rechters exclusief bevoegd waren om kennis te nemen van de vordering o In Turkije discussie in de rechtspraak: twee Turkse onderdanen die hier wonen en werken en er toch voor kiezen om in hun land van herkomst te gaan scheiden en met dit scheidingsvonnis naar België komen. De ABS weigert dit vonnis dan, dit gebeurde zeer vaak in bijvoorbeeld Beringen, Gent. Hier werd dan heel resoluut gezegd dat twee mensen die hier hun woonplaats en gewone verblijfplaats hebben naar de Belgische rechter moeten stappen à de regels inzake internationale bevoegdheid wijzen naar de Belgische rechter en volgens het toepasselijk recht moet de rechter het recht toepassen van de gewone verblijfplaats (Belgisch recht). o Belgische rechters zijn In echtscheidingszaken niet exclusief bevoegd. Er zijn een (beperkt) aantal materies waarin de Belgische rechter exclusief bevoegd is maar in echtscheidingszaken heeft men de mogelijkheid om internationale bevoegdheid in meerdere landen te vinden. Dus kon dit argument niet gebruikt worden om de vonnissen te weigeren. (8) Bevoegdheid buitenlandse rechter was enkel gegrond op de aanwezigheid van de verweerder of goederen o Bijvoorbeeld men is ergens aanwezig (op vakantie e.d) en men krijgt een dagvaarding à Men zal dergelijke vonnissen niet erkennen. De erkenning wordt ook geweigerd wanneer die in strijd zou zijn met de weigeringsgronden bedoeld in de artikelen die handelen over specifieke materies. Bijvoorbeeld voor naam, verstoting, adoptie, intellectuele eigendom, rechtspersonen en insolventie. (zie WIPR

Elke beslissing toetsen aan deze 8 weigeringscriteria (die cumulatief zijn: er mag geen enkel aanwezig zijn) EN men moet de weigeringsgronden die gelden voor de aparte materies zoals naam, adoptie, e.d. nagaan (deze moeten ook afwezig zijn). Artikel 25 § 2: - De buitenlandse beslissing mag niet worden gecontroleerd ten gronde. Er is geen herziening ten gronde/geen onderzoek juistheid van beslissing (art. 25, § 2 WIPR)


80

AG

2014-2015

Men mag niet gaan nagaan wat de rechter beslist heeft en hoe hij dit beslist heeft en of dit wel juist is. Dit is een fundamenteel verschil met akten . Geen onderzoek van het toepasselijk recht (“heeft de buitenlandse rechter wel het juiste recht toegepast?) o

-

Authentieke akten (art 27) à art 27 WIPR! Erkenning authentieke akten

Het is niet altijd evident om te bepalen wat de meest bepalende akte is. Wanneer je zowel een buitenlands vonnis als een buitenlandse akte hebt (bijvoorbeeld een afstammingsvonnis maar ook een geboorteakte), is het niet eenvoudig om te bepalen wat het meest bepalend is. Hiervoor moet je dus gaan kijken naar art 25 (bij vonnissen) en art 27 (bij akten). Het WIPR geeft geen opsomming over wat als akte kan beschouwd worden, maar vaak zijn alle akten die zijn opgemaakt door de ABS of een notaris authentiek (idem in het buitenland). Bijvoorbeeld de geboorteakte, de huwelijksakte, akte inzake samenlevingsrelaties, akten waarbij je kinderen erkent. Het gaat dus om: o Akten die te maken hebben met het leven o En door de notaris of de ABS worden opgemaakt (=authentiek) Art. 27 WIPR regelt dus de ‘Erkenning en uitvoerbare kracht van buitenlandse authentieke akten’ - Welke akten? – Begrip ‘authentieke akte’ niet gedefinieerd door WIPR – Enkele voorbeelden: buitenlandse huwelijksakten, akten houdende erkenning van een kind, geboorteakten, notariële leningsakten, hypotheekakten, etc. - Principe van de erkenning van rechtswege door ‘alle’ overheden: ook hier dus het principe van de erkenning zonder procedure - Uitvoerbaarverklaring door rechtbank van eerste aanleg/familierechtbank (sedert 1/9/2014) Weigeringsgronden Artikel 27 WIPR - § 1 Een buitenlandse authentieke akte wordt in België door alle overheden erkend […] indien haar rechtsgeldigheid wordt vastgesteld overeenkomstig het krachtens deze wet toepasselijk recht, en meer bepaald met inachtneming van de artikelen 18 en 21. De akte moet voldoen aan de voorwaarden die volgens het recht van de Staat waar zij is opgesteld, nodig zijn voor haar echtheid. o Door alle overheden (administraties, rechters,..) o Zonder procedure (van rechtswege/de plano)


81

AG

2014-2015

o

Conflictenrechtelijke controle

De akte wordt maar erkent indien haar rechtsgeldigheid wordt vastgesteld overeenkomstig het krachtens deze wet toepasselijk recht: Je krijgt een controle van rechtsgeldigheid aan de hand van de verwijzingsregels van het WIPR. Plots krijg je dus een verwijsing naar het conflictenrecht: we hebben een buitenlandse akte en “plots vinden we ons WIPR superieur.” à Conflictenrechtelijke controle

Buitenlandse akten moeten voldoen aan de voorwaarden van het recht dat door het WIPR is aangewezen. - Dit is niet evident: Bijvoorbeeld; in Venezuela maakt een ABS een geboorteakte op, dit kind heeft bijvoorbeeld een Belgische man en een venenzulaanse moeder. Dan komt men naar België, en in die akte heeft het kind een andere naam dan wat wij gewoon zijn (het heeft niet de naam van de vader). De Belgische ABS moet dan nagaan of de akte wel authentiek is; regularisatievereisten (echtheid van de akte nagaan : Is er een legalisatie of apostille nodig?). Daarna moet hij de rechtsgeldigheid nagaan: “is de akte wel geldig?” We hebben een kind in het buitenland, maar om de akte ook in Belgie te kunnen laten doorwerken moet de Venezulaanse ABS onze verwijzingsregels hebben nageleefd (het resultaat dat de ABS heeft bereikt moet hetzelfde zijn dan het resultaat dat de Belgische ABS zou hebben bereikt. à je voert eigenlijk een bijzondere en verregaande inhoudelijke controle uitvoeren op een buitenlande akte -

Deze conflictrechtelijke procedure wordt echter nog steeds toegepast voor akten in de EU. Dus zelfs in Europa zijn we nog niet bij het begin van het vrij circuleren van akten.

De conflictrachtelijke controle nauwelijks wordt toegepast in huwelijkszaken. De ABS en magistraten zullen dan eerder kijken naar de openbare orde en op basis daarvan een beslissing nemen. o Wetsontduiking en openbare orde zijn twee criteria In de les over huwelijk zullen we zien dat in de praktijk deze conflictenrechtelijke controle meer niet, dan wel gebeurt - De conflictrechtelijke controle wordt nauwelijks toegepast in de praktijk. De ABS en ook magistraten zullen eerder grijpt naar algemene bewoordingen zoals “het huwelijk is in strijd met de Openbare Orde.” - Bij de erkenning van buitenlandse akten staat vaak het onderzoek naar wetsontduiking en openbare orde centraal - à zie minerva voor meer uitleg over de conflictrechtelijke methode


82

AG

2014-2015

Samengevat: § 2 Een buitenlandse akte die uitvoerbaar is in de Staat waarin zij is opgesteld, wordt in België uitvoerbaar verklaard […] na onderzoek van de voorwaarden bedoeld in § 1. - Een buitenlandse authentieke akten wordt in België erkend of uitvoerbaar verklaard indien: o De akte authentiek is o Legalisatie apostille (zie les 7) o De akte rechtsgeldig is o er geen sprake is van wetsontduiking o er geen schending is van de internationale openbare orde Voorbeeld 2: een vrouw met dubbele Marokkaanse en Belgische nationaliteit en een man met de Marokkaanse nationaliteit trouwden in Marokko → erkenning van de Marokkaanse huwelijksakte? - Controle van de vormelijke geldigheid: huwelijksakte toetsen aan het door het WIPR aangewezen recht = het recht van de plaats van de huwelijkssluiting (art. 47 WIPR). - Controle van de inhoudelijke geldigheid: verwijzing naar de nationale wet = inhoudelijk kijken naar het nationale recht = voor de man kijken naar het Marokkaanse recht en voor de vrouw naar het Belgische recht (art. 46 WIPR) - Of ze nu trouwen in België of in Marokko maakt niet uit, maar inhoudelijk moet het huwelijk op dezelfde manier plaatsvinden als in België. Artikel 146bis BW gaat ook werken op beslissing van het buitenland à inhoudelijk verwachten wij dat het huwelijk op dezelfde manier plaatsvindt in belgie. Maar net dit is een argument om buitenlands huwelijk te weigeren. Artikel 146bis (schijnhuwelijken) wordt vaak ingeroepen om een buitenlandse akten te weigeren. Het artikel krijgt extraterritoriale werking, we verwachten dat dit ook in het buitenland wordt toegepast indien wij een buitenlandse akte moeten erkennen. Via deze conflictrechtelijke methode zouden wij dus veel huwelijken kunnen weigeren (hierop wordt later nog teruggekomen) Hou het onderscheid tussen akten en beslissingen goed voor ogen - Bij akten gaat het om een controle van de geldigheid. De erkenning van akten valt samen met de beoordeling van de geldigheid ervan; de beoordeling die gebeurt aan de hand van het door het WIPR aangewezen recht - Bij beslissingen nooit een herziening ten gronde, nooit een controle van wat de rechter inhoudelijk heeft beslist - Voor rechterlijke beslissingen voorziet het WIPR niet in dergelijk algemeen onderzoek van het recht toegepast in het buitenland Internationaal Privaatrecht

83

AG

Openbare orde

2014-2015

Openbare orde Voor beslissingen moet je kijken naar art. 25, § 1, 1° - Voor akten verwijst art. 27 WIPR uitdrukkeljk naar art. 21 WIPR: (verschil met beslissingen) art 21 zegt heel uitdrukkelijk: o Het toepassen van een bepaling uit het buitenlands recht wordt geweigerd voor zover dit tot een resultaat zou leiden dat kennelijk (fundamenteel) onverenigbaar is met de openbare orde. o Bij de beoordeling van deze onverenigbaarheid moet men rekening houden met 2 criteria: hier gaat artikel 21 zit in het tweede luik (toepasselijk recht) onderscheid maken : bij akten opnieuw een inhoudelijke controle (er is buitenl - In welke mate is die buitenlandse akte met de Belgische rechtsorde verbonden de banden met de Belgische rechtsorde - Wat is het gevolg van de toepassing van buitelands recht. Wat is de ernst van de gevolgen die de toepassing van dat buitenlands recht zou meebrengen - Bij deze beoordeling maakt men een onderscheid tussen akten en beslissingen:

-

Wetsontduiking

•

Voor beslissingen; hoe ernstig zijn de gevolgen indien men die beslissing gaat erkennen.

•

Voor akten: Art 27 verwijst naar art 21: Hoe zeer wijkt het resultaat (01:30) af

Er is een duidelijke parallel tussen art. 21 WIPR en de openbare ordecontrole in art. 25, § 1 WIPR: twee toetsingscriteria zijn dezelfde maar toch is voorwerp van de controle anders o Akten: opnieuw een controle van het resultaat na toepassing van het buitenlandse recht= opnieuw inhoudelijke controle o Beslissingen: wat is de ernst van de gevolgen die zouden worden veroorzaakt door de erkenning

Wetsontduiking bij erkenning van akten Akten: art. 27 WIPR verwijst naar art 18 WIPR: de conflictrechtelijke controle m.i.v. wetsontduiking en openbare orde. De openbare orde en de wetsontduiking maken dus deel uit van de conflictrechtelijke controle - Art 27 zegt : “De akte wordt niet erkent wanneer betrokkene(n) - door het stellen van bepaalde handelingen - willen ontsnappen aan de toepassing van het door het WIPR aangewezen recht” Wanneer bv. Twee belgen naar oekraine gaan om beroep te doen op een draagmoeder, zal men hier de vraag moeten stellen of men hier een resultaat heeft willen bereiken dat niet mogelijk is in het belgisch recht.


84

AG

2014-2015

o o

-

‘Enige’ beweegreden Onderzoek ‘intentie’ van de partijen – geen sinecure “Is men werkelijk naar het buitenland gegaan om dit resultaat te verkrijgen?” à niet eenvoudig om te bewijzen dat de ontduiking een intentie was, en dat het de énige intentie was.

Beslissingen art. 25, § 1, 3° o Er is geen erkenning wanneer de beslissing alleen is verkregen om te ontsnappen aan de toepassing van het door het WIPR aangewezen recht. Nu zou je kunnen zeggen dat het onderscheid tussen akten en beslissingen zo benadrukt wordt en dat er eerder is gezegd dat er bij akten een conflictrechtelijke controle wordt uitgevoerd en bij beslissingen niet. Maar toch zien we hier dat ook voor beslissingen een vorm van conflictrechtelijke controle werd ingevoerd. à In de praktijk is de conflictrechtelijke methode iets waaraan academici zich aan storen

Even nadenken… (aantal passages uit vonissen, arresten,..) Volstaan volgende motiveringen om te besluiten tot wetsontduiking en bijgevolg de erkenning te weigeren? - Huwelijk in het buitenland na een eerdere poging tot trouwen in België: een Turkse man wenste in België met een Duitse vrouw te huwen, maar dat werd geweigerd (ze botsen op art 146bis BW). Ze trouwden vervolgens in Turkije. o Is dit wetsontduiking? § Geen eenduidig antwoord hierop. § In bepaalde rechtspraak maakt men inderdaad een onderscheid; als er reeds een poging in België is geweest is er sprake van wetsontduiking - Wanneer het huwelijk enkel werd gesloten met het doel de wetten op het verblijf van vreemdelingen te omzeilen, kan er sprake zijn van wetsontduiking. - Een Belgische vrouw trouwde in Denemarken met een Amerikaanse man (die in België woont en werkt). Als reden voor hun huwelijk in Denemarken geeft de vrouw op dat zij daar sneller en zonder veel documenten konden trouwen. Opname in Belgische registers Je hebt specifieke bepalingen in het wetboek (01:46) over het erkennen o Art. 31 WIPR: ‘Vermelding en overschrijving van buitenlandse rechterlijke beslissingen en authentieke akten inzake staat en bekwaamheid’


85

AG

2014-2015

o

Art. 128 WIPR: ‘Overschrijving van buitenlandse akten van de burgerlijke stand die betrekking hebben op Belgen’ → art. 48 BW

Administratieve erkenning Er bestaat een onderscheid tussen rijksregister en het register van de burgerlijke stand o Vermelding/inschrijving in het Rijksregister of overschrijving in de registers van de burgerlijke stand

o

•

Na onderzoek van de voorwaarden voor erkenning

•

Voor buitenlandse beslissingen: toets aan art. 25 WIPR

•

Voor akten: toets aan art. 27 WIPR

• Geen inschrijving of overschrijving zonder erkenning Opgelet: overschrijving enkel mogelijk voor Belgen •

Akten van Belgen met woon- of gewone verblijfplaats in België of in het buitenland

Zie art. 48 BW: art 128 WIPR heeft art 48 terug in leven geroepen. Akten uit het buitenland en overschrijvingen in het register van de burgerlijke stand kan enkel voor Belgen. Wie doet onderzoek erkenningsvoorwaarden? •

o

•

Artikel 31 bepaalt duidelijk wie bevoegd is om dit onderzoek te voeren: De ABS.

Bij ernstige twijfel kan de administratie het Openbaar Ministerie om advies vragen Wat in geval van weigering tot vermelding of overschrijving (= weigering tot erkenning)? •

o

•

Indienen van een verzoek tot erkenning bij de rechtbank van eerste aanleg/familierechtbank (sedert 1/9/2014 is dit de familierechtbank)

Territoriaal: arrondissement waar register wordt gehouden Opgelet: het is niet zo dat een buitenlandse huwelijksakte, geboorteakte, … maar kan doorwerken in de Belgische rechtsorde nádat deze is over- of ingeschreven in een van de registers. o Voorbeeld: vordering tot betwisting vaderschap; vaderschap van een Belgische man blijkt uit Franse geboorteakte. Kan rechter weigeren om te oordelen over de vordering wanneer geboorteakte niet is overgeschreven in de Belgische registers van de burgerlijke stand? Neen, de rechter kan immers een incidentiele erkenning uitspreken. •

o

o


Centraal register (art. 31, § 3) (nog niet opgericht) •

Centraal register van erkende beslissingen en akten

•

Instrument om tegenstrijdige beslissingen te vermijden

86

AG

2014-2015

•

MAAR: tot op heden geen KB en dus geen centraal register

Voorbeeld uit de Rechtspraak : arrest om luik erkenning en tenuitvoerlegging af te sluiten. Arrest door HvJ: Zaak die gaat over het luik erkenning en tenuitvoerlegging in het kader van de Brussel I vo. Ging over een discussie waarbij er een eventuele schending is van het mededingingsrecht: Een Litouwse rechter heeft voorlopig en bewarende maatregelen genomen waarbij twee zaken worden uitgesproken: o er moet een schadevergoeding worden betaald van 60 miljoen euro o Er kan beslag worden gelegd Op basis van dat Litouwse vonnis kan aan de twee Letse vennootschappen een schadevergoeding orden gevraagd en kan beslag orden gelegd Vanuit Litouwen stelt met dat het vonnis niet kan worden uitgevoerd in Letland - Men kan zich niet beroepen op de Brussel I verordening omdat het geen handelszaak is zoals het begrip wordt ingevuld door Brussel I - (!) schending van de openbare orde: o.w.v. de schending kan de Litouwse beslissing niet ten uitvoer worden gelegd. Uit de Litouwse beslissing kan men niet opmaken hoe men dat bedrag heeft berekend en bepaald (men verwijt dus een gebrek aan motivatie). Verder heeft het arrest ook zware economische gevolgen Hoe heeft het HvJ die notie internationale openbare orde in het kader van Brussel I geïnterpreteerd - Eerste argument wordt niet weerhouden - Het louter inroepen van de economische gevolgen is onvoldoende om van een inbreuk op de openbare orde te spreken. Openbare orde heeft te maken met fundamentele beginselen en niet enkel de economische impact.

5.5 Week 6 Les 1

28 okt. 14

grensoverschrijdend betekenen (gastcollege) De grensoverschrijdende betekening gaat over het “meedelen” van “documenten” van “het éne land naar het andere land”. We onderscheiden hierin 3 elementen: “Meedelen” o betekenen /ter kennis geven /officieel ter kennis brengen o Maar wanneer je een postkaart naar het buitenland verstuurd zal de betekeningsverordening hier natuurlijk niet van toepassing zijn. - “Documenten”


87

AG

2014-2015

Dit kunnen gerechtelijke documenten zijn(m.b.t. een gerechtelijke Procedure bijv. dagvaarding, vonnis) en buitengerechtelijke documenten (met rechtsgevolgen bijv. aanmaning, opzeggingsbrief) “Van het éne naar het andere land” o er moet een grensoverdracht zijn (je gaat met een document van het ene naar het andere land). Om te bepalen of er een grensoverdracht is moet je nagaan of er een grens is tussen het procesforum (daar waar de akte wordt opgesteld) en de plaats van betekening. Indien dit het geval is, spreken we van een grensoverdracht. § Voorbeeld: Stel dat je een persoon met de Syrische nationaliteit en een persoon met de Marokkaanse nationaliteit hebt, die beiden in Finland wonen en een geschil hebben. De ene persoon wenst de andere te dagvaarden voor de rechtbank in Denemarken à grensoverschrijdende betekening van de oproepingsakte. De dagvaarding zal opgesteld worden naar de regels van het forum (d.i. de regels van het Deense gerecht) en de plaats van betekening is Finland dus het document moet naar het andere land reizen. § Omgekeerd: iemand met een Bulgaarse nationaliteit die in Bolivië woont en die een Duitse persoon in Berlijn wenst te dagvaarden à desondanks zal de betekening hier intern verlopen zonder grensoverdracht. Je zit immers volledig in Duitsland voor het formuleren van de oproepingsbrief en de plaats van betekening. § Bijv.: twee Roemenen wonen naast elkaar in Charleroi. De éne dagvaardt de andere voor de rechtbank van Amsterdam à grensoverschrijdende betekening (zie forum en plaats van betekening) § Bijv.: Parijzenaar wonende in de Parijse wijk Quartier Latin dagvaardt een Duitser die in Hasselt woont voor de Brusselse rechtbank à geen grensoverschrijdende betekening (zie forum en plaats van betekening) o

-

Welke procedure moet gevolgd worden wanneer we een akte van het ene land naar het andere land versturen? à Er zijn verschillende procedures en verschillende bronnen naargelang de landen in het geding. casus 1 – toepassing Belgisch IPR Consument Sofia koopt een oud in Libanon. De Libanese verkoper, Mijnheer El Hares, had hiervoor in België publiciteit gemaakt en hij zou de luit ook in België leveren. Sofia heeft al een voorschot betaald en verder gebeurt er Internationaal Privaatrecht

88

AG

Art 40 Ger.Wb “Spookbepaling”

2014-2015

niets. Mijnheer El Hares beweert wel dat de luit gemaakt is, maar hij gaat niet over tot de levering. Sofia besluit over te gaan tot de dagvaarding van mijnheer El Hares in België. - Er is een internationale bevoegdheid voor de Belgische gerechten: zie Be IPR-wetboek à bijv. artikel 97 § 1 2°). - Sofia zal een dagvaarding maken waarmee ze naar de gerechtsdeurwaarder gaat en dan is de vraag hoe deze akte naar Libanon moet worden verstuurd. - Bron: o Hier is het eenvoudig, want in de verhouding tussen België en Libanon is er geen supranationale regelgeving. Er is geen tekst die zowel in Libanon als België verbindend is. Indien er niets is val je dus terug op het Belgisch IPR. § We vallen dan terug op art 40 eerste lid, Belgisch Ger.W. à Spookbepaling: • het gaat over Belgisch IPR en we vinden die bepaling het Ger. Wb, hoewel het IPR terug te vinden is in het WIPR. -

-

Theorie van de dubbele datum

Procedé: o Zeer eenvoudig; er is geen samenwerking tussen een Libanese en Belgische instantie: de gerechtsdeurwaarder stuurt per aangetekende brief het afschrift van de akte naar het buitenlands adres. Dan is het afwachten of die persoon zal verschijnen of niet. Datum van de betekening: o Naar de wettekst van art 40 Ger.Wb: de datum van postafgifte zal als betekeningsdatum worden beschouwd. Dit is handig voor de verzender. Maar die dagvaarding heeft dus al een datum terwijl ze misschien nog enkele weken moet reizen hoewel die persoon in Libanon nog niet op de hoogte is van de dagvaarding à onrechtvaardig t.a.v. de bestemmeling § (voormalig) AH nr. 48/2006, 29 maart 2006 – datumbepaling van art. 40 Ger.W. mag niet in het nadeel van de bestemmeling toegepast worden, wanneer er t.a.v. de bestemmeling ook een concrete datum is met betrekking tot de uitreiking van de akte. http://www.const-court.be/public/n/2006/2006-048n.pdf § Dus: art. 40 Ger.W. geïnterpreteerd door het arbitragehof is een veruiterlijking van de “theorie van de dubbele datum” à in de grensoverschrijdende betekeningen zal men, omdat die akte moet reizen, kiezen voor 2 data: •


een datum aan de zijde van de verzender (die bepalend is voor het stuiten van de verjaring)

89

AG

2014-2015

• -

-

een datum aan de zijde van de ontvanger (voldoende tijd voor verweer).

Taal: o o

In welke taal moet de akte opgesteld worden? De oorspronkelijke dagvaarding die de gerechtsdeurwaarder maakt zal in het Nederlands zijn, maar dan stelt zich de vraag of de Libanese verkoper deze wel gaat begrijpen. Gek genoeg zegt art 40 hier niets over. Vandaar hebben we een vangnet: art. 6 EVRM, dat gaat over de rechten van verdediging. Dus dan stelt zich de vraag of art 6 EVRM een recht van vertaling inhoudt. Zelfs indien er een recht van vertaling is stelt zich de vraag of je dit alleen gaat moeten vertalen naar de plaats van bestemming of ook naar de begrijpelijke taal van de bestemmeling à discussie die nog steeds gaande is. Concreet: o Voorbeeld van een aangetekende zending – ontvangstbewijs (zie minerva) à Toepassing van art. 40 Ger.W. - België Thailand.pdf. o Er is geen verdrag tussen België en Thailand, dus art 40 geldt. o Het gaat om een betekening van een vonnis inzake echtscheiding. § Typsich voor aktes van grensoverschrijdende betekening in grensoverschrijdende betekening à specifieke slotebepaling “en opdat geadresseerde hiervan niet onwetend zou zijn doch aangezien hij gedomicilieerd is in Thailand en er geen verdrag is waardoor art 40 van toepassing zou zijn.” § Er is een bericht van ontvangst (hoewel dit niet verplicht is maar wel nuttig is). § De gerechtsdeurwaarder heeft zijn akte ook per luchtpost betekend. Dit is wel zo voorzien in art 40, maar wanneer je met een dagvaarding naar de post gaat, zal deze sowieso per luchtpost naar Thailand verstuurd worden waardoor de betekening door de gerechtsdeurwaarder per luchtpost enkel een extra kost is.

casus 2 – Verdrag van Den Haag 1965 Sofia koopt de luit in Monaco. Betekening dagvaardingsakte in Monaco. - Bron: o Monaco behoort niet tot de EU. Beide landen zijn wel verbonden aan het multilateraal verdrag van Den Haag van 15 november 1965 (staat in de bronnenbundel) § Initiatiefnemer van dit verdrag : Internationaal Privaatrechtelijke Conferentie van Den Haag (mondiale Internationaal Privaatrecht

90

AG

2014-2015

-

Theorie van de zwevende datum

organisatie – zie http://www.hcch.net) – tekst: http://www.hcch.net/upload/text14_nl.pdf o Artikel 40 Ger. Wb komt dus niet meer ter sprake. Procedé: hoofdprocedé: o Waar de gerechtsdeurwaarder bij toepassing van art 40 de akte enkel opstuurt per post, zonder tussenkomst van een instantie in Libanon zal het hier anders verlopen. o Hier is het een samenwerking tussen staten via centrale autoriteten. Men heeft hier dus een soort van meekijkende instantie (Centrale autoriteit). Het te betekenen stuk wordt in twee exemplaren naar een aangeduide centrale autoriteit van het andere land gezonden. Om te kijken welke autoriteit voor Monaco bevoegd is? àhttp://www.hcch.net § Er moet een specifiek aanvraagformulier + samenvatting met essentiële elementen van de akte worden bijgevoegd § Certificaat van de betekening na de uitreiking van de akte: de centrale autoriteit zal naar de stukken die betekend moeten worden overmaken en hiervan een certificaat van betekening opsturen naar het land van verzending van de akte. (Zie http://www.hcch.net/upload/actform14ef.pdf)

Naast dit hoofprocedé (het contact tussen de centrale autoriteiten) zijn er ook bijkomende betekeningswijzen (bijvoorbeeld via de post). Maar hier moet je altijd nagaan of er geen verzet is tegen deze procedé’s (Rusland verzet zich bijvoorbeeld tegen betekeningen per post). - Procedé: bijkomende betekeningswijzen: o Via consulaire, diplomatieke weg, via de post (zie verklaringen van de staten daaromtrent – bijv. de Russische Federatie verzet zich tegen de betekening per post) - Datum van betekening o Het verdrag van Den Haag zegt niets over de datum van betekening. enkele verdragstekstaanwijzing o Laatste speciale Commissie 2014 verzet zich tegen specifieke datumbepaling en tegen de theorie van de dubbele datum. Dit leidt tot verschillende oplossingen van staten. o “Gekke” Belgische oplossing: datum van de akte wordt bepaald door het ogenblik waarop centrale autoriteit (in het ander land) van het stuk kennisneemt § Theorie van de zwevende datum: je hebt een datum die tussen het verzendogenblik en het ontvangstogenblik staat en dus weinig zeggend is. Hij zweeft er zo wat tussen, hetgeen catastrofaal is voor de rechten van zowel ontvanger als verzender.


91

AG

2014-2015

-

Verdrag van Den Haag 1965

Betekenings vo Primeert op Den Haag ‘65

Taal: o

Art. 7: standaardformulieren: voorgedrukte stukken: Engels – Frans – of (jammer genoeg ook) officiële taal land van verzending – de in te vullen passages: Frans – Engels – of taal land van betekening o Taal van de akte zelf: Art. 5, derde lid: de centrale autoriteit kan vertaling naar de taal van de betekeningsplaats vragen § In de verklaringen van de staten staat of zij hier een vertaling wensen of niet. De meeste staten opteren voor een vertaling en vragen deze op voorhand. Indien er geen verklaring van de staat is, zal de centrale autoriteit het geval per geval moeten bekijken. Concreet: o Verdrag van Den Haag 1965 - België - Turkije.pdf en Verdrag van Den Haag 1965 - Turkije - België.pdf § België naar Turkije : Het gaat om een betekening van een vennootschap naar een andere vennootschap. Wanneer je gaat kijken naar de verklaring van Turkije, kan je zien dat de akte enkel kan binnenkomen indien er een vertaalde akte is (de akte moet dus vertaald worden). Turkije zal een certificaat opsturen naar België § Turkije naar België: De centrale autoriteit heeft alle stukken naar onze centrale autoriteit gestuurd.

Casus 3 - Betekeningsverordening Sofia koopt de luit van een Oostenrijker. Belgisch-Oostenrijkse betekening van de dagvaarding. - Bron: o België en Oostenrijk behoren tot de EU. Er is een specifieke Betekeningsverordening 1393/2007 (voorrang op het Verdrag van Den Haag 1965) § initiatiefnemer: Europese Unie – luik justitiële samenwerking – art. 81 VWEU (zie de Europese justitiële atlas: http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil/html/d s_information_nl.htm – tekst: http://eurlex.europa.eu/legalcontent/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32007R1393&rid=2 - Procedé: hoofdprocedé: art. 4 o Lidstaten werken samen op een manier die getuigd van wederzijds vertrouwen. I.t.t betekening volgens art 40 of de betekening via de centrale autoriteiten is er hier een rechtstreeks contact tussen de verzendende en ontvangende instanties. Dit komt de snelheid en doeltreffendheid van het procedé ten goede komt.


92

AG

2014-2015

o

o o

Veruiterlijking van de theorie van de dubbele datum

Het te betekenen stuk wordt naar een aangeduide gedecentraliseerde ontvangende instantie van het andere land gezonden o Naar welke instantie? § bijv. welke instantie voor de stad Magdeburg (Duitsland)? we doen samen de oefening: ga naar: http://ec.europa.eu/justice_home/judicialatlascivil /html/ds_information_nl.htm Ook hier bijvoeging specifiek aanvraagformulier Buitenlandse instantie zal een certificaat van betekening opmaken. Zeer belangrijk is dat deze instantie ook taalinformatie zal geven.

-

• Taalinformatiedocument: rechten van bestemmeling Procedé: o Ook hier zijn er bijkomende betekeningswijzen: art. 12 tot 15

-

• Via consulaire, diplomatieke weg, via de post,… Datum van betekening o Dit is een veruiterlijking van de theorie van de dubbele datum •

Art. 9.1: het algemene principe dat de datumbepaling door het recht van de betekeningslidstaat wordt bepaald.

Art. 9.2: wanneer de betekening binnen een bepaalde termijn moet worden verricht geldt de datumbepaling door het recht van de verzendende lidstaat. Halfslachtige theorie van de dubbele datum waarom? •

o

-


Taal: o

•

Er wordt niet verwezen naar een bepaald ogenblik, maar wel naar een recht. Een verwijzing naar een recht is oncontroleerbaar. Het zou kunnen dat het eerste principe (9.1) dat bedoeld is om de bestemmeling te beschermen, dat het recht van de betekeningslidstaat zegt dat het toch de datum is waarop de akte werd verstuurd waardoor de filosofie achter de theorie van de dubbele datum in duigen valt.

•

Men gaat uit van het principe dat de twee data niet echt in evenwicht zijn. Men vertrekt nog steeds van het principe “datumbepaling door het recht van de betekeningslidstaat”, dus men neigt eerder naar de bescherming van de bestemmeling.

Standaardformulieren:

93

AG

2014-2015

bijv. aanvraagformulier à art. 4.3 à voorgedrukte stukken: willekeurig. Het gaat om gecodeerde documenten. De in te vullen passages moeten in de officiële taal van de ontvangststaat of andere verklaarde taal o De akte zelf o Art. 8: akte zelf: eigenlijk moet je op voorhand niets doen. Maar achteraf kan de bestemmeling de akte wel weigeren wanneer de akte niet in een taal is die hij begrijpt OF wanneer niet in de officiële taal van de plaats van betekening Concreet: o Betekeningsverordening - België - Nederland.pdf en Betekeningsverordening - Oostenrijk - België.pdf o

-

Nog een aantal slotzaken Ook bij dit (ogenschijnlijk?) eenvoudig IPR-onderwerp kan de “IPR-flipperkast” beginnen spelen. - Bijv.: Een Marokkaanse jonge man woont in Gent. Hij wordt gedagvaard in Frankrijk. Quid met zijn procesbekwaamheid? Kàn hij gedagvaard worden? Wat zijn de grenzen van minderjarigheid en meerderjarigheid? à IPR regels Hetgeen we gezien hebben omtrent betekenen geldt enkel voor burgerlijke zaken en handelszaken, maar ook arbeidsrechtelijke zaken. - Andere bronnen voor strafzaken – ook opletten bij fiscale zaken. Het bestaan van bilaterale verdragen wordt meestal verdrongen door een multilateraal verdrag maar bilaterale verdragen kunnen in preciseringen voorzien


94

AG

5.6

2014-2015

Overzicht Erkenning en tenuitvoerlegging Erkenning en tenuitvoerlegging Kwalificatie

EUinstrumente n


Naam, staat en bekwaamheid Huwelijk

WIPR / Belgische wetgevin g WIPR WIPR

Echtscheiding

Brussel IIbis

WIPR

Nietigverklaring huwelijk

Brussel IIbis

WIPR

Huwelijksvermogen

WIPR


WIPR


WIPR

Adoptie

Adoptieverdrag van Den Haag 1993

WIPR BW


Brussel IIbis

Verdrag van Luxemburg (1980) Kinderbeschermingsverdra g van Den Haag (1996)

WIPR

Onderhoudsgeld

AlimentatieV o

Verdrag van Lugano (2007) Verdrag van New York (1956) Verdrag van Den Haag (1958) Verdrag van Den Haag (2007)

WIPR

Erfopvolging

ErfrechtVo

Verdrag van Den Haag over vorm van testamenten (1961)

WIPR

Goederen

Brussel I & EET


WIPR

Contracten

Brussel I & EET


WIPR

Onrechtmatige daad

Brussel I & EET


WIPR


95

AG

2014-2015

Rechtspersonen

Brussel I & EET

Insolventie

InsolventieVo



WIPR

WIPR

96

AG

2014-2015

BIJZONDER DEEL


97

AG

2014-2015

Overzicht: Materie per materie wordt het internationaal privaatrecht besproken. Volgende thema’s komen aan bod. - Staat en bekwaamheid - Naam - Huwelijk en niet-huwelijkse samenlevingsvormen - Echtscheiding - Huwelijksvermogensrecht - Erfrecht - Afstamming, draagmoederschap, adoptie - Onderhoudsverplichtingen - Ouderlijke verantwoordelijkheid (incl. kinderontvoering) - Niet-contractuele verbintenissen - Contractuele verbintenissen - Goederen - Rechtspersonen - Insolventie


98

AG

2014-2015

1

STAAT EN BEKWAAMHEID

1.1

Wat?

Week 6 Les 2

31 oktober

Is iemand meerderjarig of minderjarig? Is een persoon bekwaam of niet? Indien iemand onbekwaam of minderjarig is: welke beschermingsmaatregelen moeten worden genomen? Bv. Maatregelen mbt de bescherming van de goederen van een onbekwame - Voorbeeld: verkoop van een onroerend goed in België. Eigenaar is een Franse man die al jaren in Canada woont. De man is in Canada onder voorlopig bewind geplaatst. Zijn Canadees-Franse vrouw, benoemd tot bewindvoerder, vraagt nu aan een Belgische rechter de toelating om het onroerend goed te verkopen. o We hebben een verlopig bewind uit Canada o Man heeft Franse nationaliteit. Vrouw heeft Frans-Canadese nationaliteit à Eerste vraag is: is de Belgische vrederechter internationaal bevoegd om van deze zaak kennis te nemen?

1.2

Internationale bevoegdheid

1.2.1

Bevoegdheid Belgische rechter Er zijn geen internationale of Europese regels. Dus vallen we terug op WIPR

Art 32 = basisregel

Artikel 32 is de basisregel – Belgische rechter kan van deze vraag kennis nemen, indien: 1. Persoon zijn/haar gewone verblijfplaats in België heeft 2. Persoon Belg is 3. Te beoordelen bij de instelling van de vordering MAAR we hebben ook nog de algemene bevoegdheidsbepalingen (art. 514 WIPR) die ook blijven gelden. Er zijn naast die specifieke bevoegdheden dus ook nog algemene bevoegdheidsbepalingen. - Bijvoorbeeld wanneer men in België een noodoplossing moet vinden. Wanneer men nergens internationale bevoegdheid vindt, kan men heel uitzonderlijk ogv art 11 WIPR internationale bevoegdheid in belgie vinden. Art 32 WIPR is dus de algemene regel voor vragen die niet vallen binnen een bijzondere categorie - Art 33, lid 3 WIPR


99

AG

2014-2015

handelt over ouderlijk gezag. Naast de algemene bepalingen van het WIPR en art 32 voorziet art 33 in etra bevoegdheden. Art 33, lid 2 WIPR: o Handelt ook over het beheer van de goederen van een onbekwamen: er is bevoegdheid voor de belgische rechter indien de goederen in België gelegen is. § In casus van onbekwame Franse man uit Canada nternationale bevoegdheid in België obv art 33, lid 2. o

-

Internationale bevoegdheid: Is de belgische rechter bevoegd voor het behandelen van een vraag over bekwaamheid of het nemen van beschermingsmaatregelen?

1.3

Art 34 – nationaliteits - aanknoping

Renvoi

Conflit mobile

Toepasselijk recht De Belgische rechter is bevoegd, maar welk recht moet hij toepassen? Er zijn geen Europese of Internationale regels, we vallen terug op het WIPR Art 34 WIPR: Behalve in aangelegenheden waar de wet anders bepaalt, worden de staat en de bekwaamheid van een persoon beheerst door het recht van de staat waarvan hij de nationaliteit heeft. = nationaliteitsaanknoping Dus: WIPR – art. 34 (algemene bepaling) à Buigt zich vooral over de minderjarigheid - Art 34, §1, 1 WIPR: Verwijzingsregel heeft altijd een aanknopingsfactor. De aanknopingsfactor hier is dus nationaliteit o Voorbeeld: Is iemand meerderjarig? § Kijken naar de nationaliteit van de betrokkene: wat zegt zijn/haar nationaal recht? Kijken naar het recht van het land waarvan betrokkene de nationaliteit heeft! § à Minderjarigheidsgrenzen VERSCHILLEN (= niet in alle rechtssystemen wordt men meerderjarig op 18 jaar) - Art 34, §1, 2 WIPR: Renvoi o De bekwaamheid wordt ook beheerst door het Belgisch recht indien het buitenlands recht tot de toepassing van dit recht leidt. De wet van dat bepaald land wijst terug naar België land, of naar een ander land. - Art 34, §1, 3 WIPR: Conflit mobile o Eens bekwaam, altijd bekwaam: een verandering van nationaliteit heeft geen invloed op de bekwaamheid. § Iemand die meerderjarig is geworden, kan niet plots terug minderjarig worden omdat hij van nationaliteit verandert


100

AG

2014-2015

•

-

Bijvoorbeeld een Iraanse jongen van 17 jaar die woont in Iran (en daar meerderjarig is) en daarna verhuist naar België is ook in België meerderjarig, zelfs al is hij 17 jaar.

Art 34, §2 WIPR: Als de onbekwaamheid te maken heeft met een speciale rechtsverbouding, dan zal het recht van die rechtsverhouding van toepassing zijn. : o “Onbekwaamheden betreffende een bepaalde rechtsverhouding worden beheerst door het recht toepasselijk op die verhouding” (art. 34, § 2) § Voorbeeld uit het erfrecht, zie art. 80, § 1, 9° WIPR: algemene (on)bekwaamheid onderworpen aan nationaal recht van de persoon(art. 34), maar de lex successionis is van toepassing als de specifieke (on)bekwaamheid tot de kern van het erfrecht behoort (bijzondere onbekwaamheden) •

Stel een situatie waarin een arts een zieke begeleid, zieke overlijdt. De arts kan niet erven van die zieke, hier geldt een specifieke onbekwaamheid! (verschil specifieke en algemene bekwaamheid = belangrijk!)

Art 35 WIPR spreekt over de vaststelling van de onbekwaamheid + beschermings-maatregelen: - Heeft een andere aanknopingsfactor dan art 34. Men verwijst hier immers naar de wet van de gewone verblijfplaats. o Bijvoorbeeld casus Franse man (zie hoger): Belgische vrederechter is internationaal bevoegd. Situatie van verkoop onroerend goed; Belgische vrederechter die internationaal bevoegd is zal moeten kijken naar het land van de gewone verblijfplaats. (Niet: “Er is een bevoegheid voor de belgische rechter, dus het belgische recht wordt toegepast” à foute redenering in IPR° - Cascade o Aanknoping aan het recht van het land van de gewone verblijfplaats o De nationaliteit speelt nog een rol indien aangewezen recht “niet de mogelijkheid biedt de bescherming te waarborgen die de persoon of diens goederen vereisen” o Indien onmogelijk om maatregelen te nemen: Belgisch recht


101

AG

2014-2015

1.4

Erkenning

1.4.1

Algemene regels Ook hier: geen internationale verdragen, geen Europese verordeningen - Dus we vallen terug op WIPR o Onderscheid maken tussen rechtelijke beslissingen en akten (zie hoger) § Akten toetsen aan art 27 § Rechtelijke beslissingen toetsen aan art 25 o Algemene regels inzake erkenning en uitvoerbaar-verklaring: art. 22-31 WIPR o Weigeringsgronden in art. 25 WIPR (rechterlijke beslissingen) en in art. 27 WIPR (akten)

1.4.2

Even een zijsprong Bij staat en bekwaamheid speelt de nationaliteit een grote rol. Ook bij naam en huwelijk is dit het geval. Vandaar een korte toelichting over de nationaliteit In heel wat verwijzingsregels knoopt men aan aan de nationaliteit (nationale wet). Hiervoor moet je weten welke nationaliteit iemand heeft. In de praktijk is dit niet altijd even eenvoudig om dit te bepalen. Welke nationaliteit heeft iemand? à Hier moet je kijken naar het nationale recht. Iedere staat bepaald soeverein wie de nationaliteit heeft. Indien iemand 2 nationaliteiten heeft, welke primeert dan? à regel van IPR toepassen,

1.4.2.1

CONFLICTENRECHT EN DE NATIONALITEIT Om te weten of iemand Belg is : kijken naar Belgisch recht. Daarentegen, als iemand geen nationaliteit heeft of meerdere nationaliteit heeft moeten we een oplossing vidnen. Hiervoor moeten we wel naar het IPR kijken -


Nationaliteit als aanknopingsfactor in het personen- en familierecht Korte introductie in het nationaliteitsrecht (≠ IPR) o Elk land bepaalt soeverein wie zijn onderdanen zijn o Om te bepalen of iemand Belg is, moet je kijken naar het Wetboek Belgische Nationaliteit (WBN) o WIPR: oplossing van nationaliteitsconflicten •

Wat gebeurt met apatriden/staatlozen?

•

Wat gebeurt met multipatriden/personen met twee of meer nationaliteiten?

102

AG

1.4.2.1.1

2014-2015

WBN In 2012 heeft het WBN een grote wijziging ondergaan: naargelang degene die in het parlement zitten, zie je het wetboek ook veranderen: Snel-Belg wet : had de verwerving van de belgische nationaliteit versoepelt; filosofie hierachter was dat men dan beter zou kunnen integreren. Nu is dit omgeslagen en zal de verwerving van de belgische nationaliteit een sluitstuk zijn. Belangrijk is de link tussen de nationaliteitswetgeving en de vreemdelingenwet. Waar men vroeger de belgische nationaliteit kon verkrijgen door “zoveel jaar hoofdverblijf” in belgie, zal men nu een “wettig verblijf” moeten aantonen. - Twee uitgangspunten om Belg te worden o Ius sanguinis: biologische band met Belgische ouder o Ius soli: band met Belgisch grondgebied - Wetboek Belgische Nationaliteit o Wet van 28 juni 1984, herhaaldelijk gewijzigd o Laatste grote wijziging: Wet van 4 december 2012 tot wijziging van het Wetboek van de Belgische Nationaliteit teneinde het verkrijgen van de Belgische nationaliteit migratieneutraal te maken (BS 14 december 2012), inwerkingtreding op 1 januari 2013 WBN: laatste wetswijziging in grote lijnen -

Integratie en participatie gaan het Belg worden vooraf o Het verwerven van de Belgische nationaliteit is voortaan het sluitstuk van integratie en niet het begin ervan o ↔ uitgangspunt van de zgn. ‘Snel Belg-wet’ van 1 maart 2000

-

Migratie neutraal maken van het verkrijgen van de Belgische nationaliteit: nationaliteit is geen middel meer om verblijf in België te bekomen Wettigheid van verblijf o Vreemdeling moet wettig in België verblijven en hier zijn hoofdverblijfplaats hebben o Zowel op het ogenblik van het indienen van verzoek/verklaring als voor de periode die verzoek/nationaliteitsverklaring voorafgaat

-

-

-


Opnieuw strikte scheiding tussen twee vormen van nationaliteitsverkrijging: o Regel: nationaliteitsverkrijging onder toezicht van de rechter (= nationaliteitsverklaring) o Uitzondering: naturalisatie Voor elke nationaliteitsaanvraag opnieuw een registratierecht (150 euro) 103

AG

2014-2015

Onthou: 2 manieren om belg te worden - Nationaliteitsverklaring; taal, integratie, onder toezicht van rechter - Naturalisatie; als gunst, deze is nu bijzonder moeilijk geworden o Gaat enkel indien men bijzondere prestaties kan aan tonen op maatschappelijk, sportief en socio-cultureel vlak. (bijvoorbeeld voetballers) Structuur WBN -

-

-

1.4.2.1.2

Toekenning van de Belgische nationaliteit o Op grond van de nationaliteit van de vader of de moeder (art. 8) o Op grond van adoptie (art. 9) o Op grond van geboorte in België (art. 10-11) of als een gezamenlijk gevolg van een akte van verkrijging/herkrijging door een ouder/adoptant (art. 12) Verkrijging van de Belgische nationaliteit o Door nationaliteitsverklaring (art. 12bis en art. 15) o Door naturalisatie (art. 18-21) Verlies van de Belgische nationaliteit (art. 22-23) Herkrijging van de Belgische nationaliteit (art. 24)

Wat met staatloosheid? Wat doen we met mensen die geen belgische nationaliteit hebben. Of personen die geen nationaliteit hebben? - Voorbeeld: man uit ex-Joegoslavië; Kroatische overheid zegt dat hij de Servische nationaliteit heeft maar de Servische overheid weigert hem een Servisch paspoort. De man wil in België zijn meerderjarigheid aantonen. o Voor meerderjarigheid moeten we de nationaliteit als aanknopingsfactor gebruiken. Maar er is geen nationaliteit. Wat dus in geval van staatloosheid? - Verdrag van New York van 28 september 1954 betreffende de status van staatlozen - opgenomen in art. 3, § 3 WIPR - Art. 3, § 3 WIPR o Men heeft een formele procedure doorlopen en is formeel erkend als staatsloos. o Wanneer we een verwijzing hebben naar een nationale wet, dan wordt die verwijzing vervangen door een verwijzing naar de wet van de nationale verblijfplaats. à manier om een antwoord te bieden op het probleem van staatsloosheid. We kunnen niet zeggen dat hij nooit een nationaliteit zal hebben, maar


104

AG

2014-2015

-

1.4.2.1.3

momenteel heeft hij geen nationaliteit. Hij krijgt dan een vervangend personeel statuut. o Staatlozen (en ook vluchtelingen) krijgen een vervangend personeel statuut: verwijzing naar de nationaliteit wordt vervangen door verwijzing naar de gewone verblijfplaats o Begrip ‘gewone verblijfplaats’, zie art. 4, § 2 WIPR (les 2) Art 3 gaat zelfs nog een stap verder o Art. 3, § 4 WIPR: gaat over de “onmogelijk vast te stellen nationaliteit” (niet dezelfde situatie als hoger, hier is de persoon niet erkend als staatsloze). Als staatlozen een statuut willen van staatloze moeten zij hiervoor eerst een procedure volgen voor de rechter van eerste aanleg. Maar er is een grote groep die deze procedure niet doorloopt. o Formele erkenning als staatloze niet vereist

Wat met meervoudige nationaliteit? -


Art. 3 WIPR, zie les 2

105

AG

2

2014-2015

GESLACHTSAANPASSING Apart hoofdstuk in het WIPR. Dit gaat niet over de ‘transgenders’ (dit is een derde geslacht, een nieuw geslacht). Hier gaat het over de geslachtsaanpassing. Aanpassing WIPR na wijziging Belgisch materieel recht - Wet van 10 mei 2007 betreffende de transseksualiteit → aanpassing WIPR (invoering Afdeling 1bis) à hier heeft de wetgever zich voorzien op mogelijke IPR problemen! - Bepaling over de internationale bevoegdheid: art. 35bis WIPR - Verwijzingsregel: art. 35ter WIPR (toepasselijk recht)

2.1

Internationale bevoegdheid Art 35bis WIPR handelt over de internationale bevoegdheid - De Belgische autoriteiten zijn internationaal bevoegd wanneer betrokkene: o Belg is o Zijn hoofdverblijf in België heeft volgens de bevolkingsregisters of de vreemdelingenregisters - Vreemd in art 35bis WIPR: (≠ art. 4 WIPR): In art 4 staat dat onder “woonplaats” moet worden verstaan: “de plaats waar iemand volgens de bevolkingsregisters zijn hoofdverblijf heeft”. Het hoofverblijf is hier dus een feitelijk criterium en de woonplaats is hier het formeel criterium. In artikel 35 bis is ‘hoofdverblijf’ het formeel criterium.

2.2

Toepasselijk recht De nationaliteitsaanknoping staat ook hier centraal, maar we zien hier een positieve openbare orde werking: We verwijzen hier dus ook naar de nationale wet, maar als men in dat land de geslachtsaanpassing niet erkent of weigert dit te erkennen, zitten we met een probleem. In dat geval gaan we toch Belgisch recht toepassen. Als de geslachtsaanpassing niet mogelijk is door het buitenlands recht passen we het belgisch recht toe. - Art. 35ter WIPR verwijst naar art. 34 = algemene verwijzingsregel inzake staat en bekwaamheid o Dus Nationaliteitsaanknoping


106

AG

2014-2015

Maar: Positieve openbare orde-exceptie: als aangewezen recht geslachtsaanpassing verbiedt, dan geen toepassing van dit buitenlandse recht Art 35 sluit renvoi uit o

-

2.3

Erkenning Geen internationale verdragen, geen Europese verordeningen - Dus WIPR: algemene regels inzake erkenning en uitvoerbaarverklaring (art. 22-31 WIPR)


107

AG

3

2014-2015

NAAM Naam en geslachtsaanpassing valt in principe onder de staat en bekwaamheid, maar de wetgever heeft ervoor gekozen om dit toch verschillend te behandelen en specifieke verwijzingsregels toe te passen. Vragen uit de praktijk: - Welke naam krijgt een kind dat in België geboren wordt uit een ongehuwd koppel (moeder is Duitse, vader Angolees)? Bij de aangifte van de geboorte wil de man het kind erkennen. - Een vader van Congolese nationaliteit geeft zijn familienaam door aan zijn kind. Welk deel van zijn naam moet worden opgenomen in de geboorteakte? Maar de naam is niet duidelijk: de man heeft een prénom, nom en postnom. - In sommige landen verandert de naam wanneer men trouwt. Moet dit opgenomen worden in de huwelijksakte? Wat indien men later scheidt, kan men dan zijn oorspronkelijke naam terugkrijgen? Bij haar huwelijk kreeg een Turkse vrouw de familienaam van haar echtgenoot. Ondertussen is zij uit de echt gescheiden en wil zij haar meisjesnaam terug. Kan dit? Wat indien de vrouw ondertussen de Belgische nationaliteit verkreeg? - Een Belgische vrouw trouwt binnenkort met een Amerikaan. Zij wenst de naam van haar toekomstige man. Kan de Belgische ambtenaar dit opnemen in de huwelijksakte? - En wat met een Japanse vrouw die in België met een Belgische man trouwt? o Situatie voor Japanse vrouw is anders dan die voor de Amerikaanse vrouw - De Hondurese geboorteakte van een kind vermeldt een samengestelde naam (moeder + vader). De moeder heeft de Belgische nationaliteit, de vader de Hondurese. Hoe moet de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand deze geboorteakte overschrijven? Wat doen we met die samengestelde familienaam, kunnen we die opnemen in de registers van de Burgerlijke stand?

3.1

Internationale bevoegdheid Er zijn geen internationale of Europese regels (maar toch europese dimensies, kijk lager) - Dus: WIPR - Altijd goed het onderscheid maken tussen : Art. 36 WIPR o Vordering tot naamsvaststelling (art. 36, lid 1) o Vordering tot naamsverandering (art. 36, lid 2)


108

AG

3.1.1

2014-2015

Bevoegdheid Belgische rechter Art 36 WIPR: Belgische rechters bevoegd indien, bij de instelling van de vordering: - persoon die verzoek inleidt Belg is - persoon die verzoek inleidt gewone verblijfplaats heeft in België - Vorderingen tot vaststelling van de naam of voornaam van Belgen en vreemdelingen o Vb. vordering tot verbetering akten burgerlijke stand o Vb. naamsverandering in kader van afstammingsprocedure Deze bepaling blijft altijd naast art 5-14 WIPR bestaan! Algemene bevoegdheidsbepalingen blijven ook gelden (art. 5-14 WIPR) à Het kan dus zijn dat wanneer je in art 36 WIPR geen bevoegdheid vindt voor de Belgische rechter, dat je dit wel vindt in de artt 5-14.

3.1.2

Bevoegdheid Belgische administratie Zorgt voor heel veel problemen in de praktijk: In België moet je voor een naamswijziging naar de FOD justitie. Dit is een hele omslachtige administratieve procedure. - Verzoeken tot naams- of voornaamswijziging bij FOD Justitie o Naamsverandering gebeurt bij KB o Voornaamswijziging gebeurt bij MB - Procedure voor de FOD justitie kan alleen voor: Belgen, erkende vluchtelingen en staatlozen o Opgelet: nieuw WBN wijzigde WIPR (zie art. 36, lid 2) § “De belgische overheden zijn bevoegd indien deze bij de instelling van de vordering Belg is of indien deze een verzoek heeft gedaan og artt 15 en 21 van het WBN.” o Voor die groep: exclusieve bevoegdheid Belgische overheid Belgie aanvaart niet dat belgen in het buitenland een naam laten wijzigen. Indien belgen hun naam willen wijzigen moet dit via de FOD justitie (exclusieve bevoegdheid) Nieuwe nationaliteitswet in 2012: in het kader van nationaliteitsaanvragen, hetzij nationaliteitsverklaring of naturalisatie, kan het zijn dat de betrokken vreemdeling zijn naam niet kan aantonen. Soms heeft hij documenten waaruit verschillende schrijfwijzen blijken. Als zo’n situatie zich voordoet, moet die vreemdeling dit eerst inorde brengen (procedure wordt geschorst) Men kan zich echter ook wenden tot de FOD justitie om een naam te verkrijgen; dit is tegenstrijdig, want normaal staat de FOD justitie enkel in voor de naamsverandering, maar hier zal de FOD ook instaan voor het vaststellen. Hoe de FOD justitie dan plots een naam vindt, is nog een raadsel.


109

AG

3.2

2014-2015

Toepasselijk recht Een ambtenaar moet een naam vaststellen op het moment dat hij een geboorteakte opstelt. Moet de ABS het kind dan een naam geven volgens het Duits recht, het Belgisch recht,…? Dezelfde procedure kan zich ook voordoen voor de rechter; bijvoorbeeld een afstammingsprocedure; vanaf de moment dat deze afstamming is vastgesteld, zal men moeten kijken naar het toepasselijk recht en de verwijzingsregels. Onderscheid vaststelling/verandering Welk recht moet ambtenaar van de burgerlijke stand toepassen bij de opmaak van een geboorteakte? - Welke naam krijgt een kind dat in België geboren wordt uit een ongehuwd koppel (moeder is Duitse, vader Angolees)? - Welk recht moet een rechter toepassen wanneer hij moet oordelen over een verzoek tot naamswijziging? o Een vordering voor de rechtbank: vaststelling vaderschap Italiaanse man. Naamswijziging kind? Geen internationale of Europese regels dus: Wetboek IPR o Vaststelling van de naam (art. 37 WIPR) o Verandering van de naam (art. 38 WIPR)

3.2.1

Vaststelling van de naam (art 37 WIPR) Nationale wet van de betrokkene (nationaliteit = aanknopingsfactor) 3 stappen! - Je kan NIET de naam vaststellen voor je de eerste twee stappen overlopen hebt! 1. Afstamming ⇒ wie heeft het kind als vader en als moeder? ⇒ Eerst de afstamming vaststellen (dit wordt later nog verder behandeld) 2. Nationaliteit/dubbele nationaliteit:

-


⇒ zie hoger: elk land bepaalt soeverein wie de nationaliteit heeft. 3. Naam Opgelet: autonome aanknoping van de naam Afstamming/naam: naam van het kind wordt bepaald door de nationale wet waarvan het kind de nationaliteit heeft en dus NIET door het op de afstammingsband toepasselijke recht

110

AG

3.2.2

2014-2015

Verandering van naam (art 38 WIPR) Stel: een duitse man wil een meerderjarige zoon adopteren van zijn belgische echtgenote: voor naam en adoptie gelden verschillende verwijzingsregels. - Nationale wet van de betrokkene (art. 38, lid 1) à “De vrijwillige of uit de wet voortvloeiende verandering van de naam of voornaam wordt beheerst door het recht van de staat waarvan die persoon op het tijdstip van de verandering de nationaliteit heeft à Lex patriae - Hier is ook een autonome/zelfstandige aanknoping van de naam o Voorbeeld: adoptie door een Duitse man van de meerderjarige Belgische zoon van zijn Belgische echtgenote: verwijzingsregel adoptie ≠ naam

Distributieve toepassing

3.2.2.1

Specifieke situatie: Naamsverandering na huwelijk (art. 38, lid 2) - Men gaat kijken naar de nationale wet van de echtgenoot = distributieve toepassing van de nationale wetten van de echtgenoten. - Vermelding in huwelijksakte (zie ook art. 76, 11° BW)

ILLUSTRATIE In het turkse recht kan een vrouw die trouwt kiezen om de naam van haar echtgenoot te krijgen, of een samengestelde naam te krijgen, maar zij kan er niet voor kiezen haar eigen naam te behouden. Wat gebeurt er wanneer een vrouw naar de ABS gaat en haar eigen naam wil behouden; in principe moet de ABS kijken naar het turkse recht, en dit zegt dat dit niet kan. Zij kan aan de ABS vragen om zich te beroepen op de exceptie van de openbare orde (beroepen op arrest UNAL TEKELI). We passen het Turks recht niet toe en vervangen het door he Belgisch recht. Vrouw kreeg bij huwelijk de naam van haar man; zij wil nu, na de echtscheiding, haar meisjesnaam terug. Stel dat een Turkse vrouw gescheiden is en haar meisjesnaam terug wil: - Vrouw heeft enkel Turkse nationaliteit o Toepassing Turks recht: vrouw kan meisjesnaam terugkrijgen - Vrouw heeft óók Belgische nationaliteit o Dubbele nationaliteit: Belgische nationaliteit primeert o Toepassing Belgisch recht: echtscheiding geen invloed op de naam § Optie: procedure naamsverandering via de FOD Justitie

3.3

Erkenning Geen internationale verdragen, geen Europese verordeningen.


111

AG

2014-2015

De basisregel zou zijn om terug te vallen op het WIPR, maar hier geldt belangrijke rechtspraak van het HvJ o Dus WIPR o Rechtspraak van het Hof van Justitie – algemene beginselen Unierecht - Erkenningsregels WIPR o Algemene erkenningsregels: art. 25 WIPR (rechterlijke beslissingen) en art. 27 WIPR (akten) o Specifiek erkenningsregime (art. 39 WIPR)

3.3.1

Art. 39 WIPR Een buitenlandse rechterlijke of administratieve beslissing betreffende de vaststelling of de verandering van naam of voornamen van een persoon, wordt in België niet erkend, ingeval naast het bestaan van een weigeringsgrond bedoeld in artikel 25: - 1° deze persoon in geval van vrijwillige verandering op het tijdstip van de verandering Belg was, tenzij de verkregen naam overeenstemt met de regels betreffende de vaststelling van de naam, van toepassing in de lidstaat van de Europese Unie waarvan de persoon eveneens de nationaliteit bezit; of - 2° de vaststelling van de naam of voornamen niet overeenstemt met het Belgisch recht indien deze persoon Belg was op het tijdstip van de vaststelling; of - 3° in de andere gevallen, deze vaststelling of deze verandering niet erkend wordt in de Staat waarvan deze persoon de nationaliteit bezit.

3.3.1.1

SPECIFIEKE ERKENNINGSREGELING Art. 39 WIPR gestructureerd aan de hand van drie situaties ontstaan in buitenland: 1. Vrijwillige naamsverandering van een Belg in het buitenland (lid 2) Een vrijwillige verandering van naam of voornaam wordt in België niet erkend indien de betrokken persoon op het tijdstip van verandering een Belg was. 2. Vaststelling van de naam van een Belg in het buitenland Een vaststelling van de naam of voornaam wordt in België niet erkend indien betrokkene op het moment van de vaststelling Belg is, indien zij niet in overeenstemming is met het Belgisch recht. 3. Buitenlandse vaststelling of verandering van de naam van een vreemdeling


112

AG

2014-2015

De vaststelling of verandering zal niet worden erkend indien zij niet voor erkenning vatbaar is in het land waarvan die persoon de nationaliteit heeft. -

3.3.2

Opgelet: hier ook conflictenrechtelijke controle voor rechterlijke beslissingen (hoewel dit normaal enkel voor akten is) inzake naam, artikel 39 wijkt dus af.

Link tussen erkenning en internationale bevoegdheid Exclusieve bevoegdheid voor de FOD justitie voor naamsverandering komt opnieuw terug in art 36 WIPR. In de materie van de naam: de regels inzake erkenning zijn nauw verbonden met de regels over de internationale bevoegdheid van Belgische autoriteiten De bevoegdheid inzake naamsverandering van Belgen ligt exclusief bij de Belgische overheid (FOD Justitie) - Combinatie art. 36, lid 2 WIPR en art. 39, 1° WIPR - Een Belg kan zijn naam niet veranderen in het buitenland Opgelet: op deze principiële niet-erkenning een uitzondering voor Belgen die nog een andere EU-nationaliteit hebben. Men heeft immers een uitzondering moeten maken op art 39. In 2003 deed het hof uitspraak over Garcia Avello. Dit heeft zoveel impact gehad dat men art 39 nog moest aanpassen (naamswijziging van belgen in het buitenland wordt niet erkend)

Garcia Avello

Arrest Garcia Avello (belangrijk) - HvJ 2 oktober 2003, nr. C-148/02 - Feitelijke voorgaanden o Spaanse vader (Garcia Avello) en Belgische moeder (Weber). o Kinderen geboren in België o Kinderen dubbele nationaliteit o Ouders verkozen familienaam Garcia Weber, conform de Spaanse wet, ze wilden een samengestelde naam o Spaanse ambassade: kinderen geregistreerd als Garcia Weber o Belgische geboorteakte: Garcia Avello § Regeling van de ABS: dubbele nationaliteit; belgische primeert (verwijzingsregel dus correct toegepast), volgens belgisch recht familienaam aan kinderen doorgegeven. Ouders dienen verzoek tot naamsverandering in. Maar er komt een negatieve beslissing. Men gaat in beroep bij de RvS. RvS heeft een beroep ingesteld bij het HvJ - Procedurele voorgaanden:


113

AG

2014-2015

Ouders niet akkoord met naam Garcia Avello; zij dienden verzoek tot naamswijziging in bij de FOD Justitie o FOD Justitie verwierp verzoek o Ouders dienden verzoek tot nietigverklaring in bij de RvS o RvS stelde prejudiciële vraag aan het Hof van Justitie Beslissing Hof: - Het principe dat het Belgische recht primeert (wij kijken enkel naar de belgische nationaliteit, schendt het gelijkheidsbeginsel, men moet gepast gewicht geven aan de spaanse nationaliteit!) Door weigering naamsverandering: schending art. 12 EG (non discriminatiebeginsel, nu art. 18 VWEU) en art. 17 EG (Unieburgerschap, nu art. 20 VWEU) o Onvoorwaardelijke voorkeur voor de Belgische nationaliteit: schending van het non-discriminatiebeginsel o Bipatride kinderen zijn EU-burgers: een lidstaat mag de gevolgen van de toekenning van de nationaliteit van een andere lidstaat niet beperken “door een extra voorwaarde te stellen voor de erkenning van deze nationaliteit in verband met de uitoefening van de in het Verdrag opgenomen fundamentele vrijheden”. - Gevolg van het arrest in de concrete zaak: RvS vernietigde de weigeringsbeslissing van de FOD Justitie en de kinderen kregen naam Garcia Weber. - Gevolg voor het WIPR: (00:16) o Aanpassing art. 39 WIPR o Restrictieve interpretatie: Belgische wetgever beperkte gevolgen van dit arrest tot de buitenlandse naamsveranderingen à Restrictieve interpretatie niet houdbaar: zie arrest GrunkinPaul Wetgever heeft het arrest enkel geinterpreteerd in de zin van naamswijziging in het buitenland: Indien een belgisch spaans koppel hun kind kwam aanmelden bij de ABS, en de kinderen hadden de dubbele nationaliteit, werd het WIPR zoals ervoor toegepast. Ambtenaar pasten de verwijzingsregel gewoon toe en er werd een omzendbrief toegestuurd dat het arrest enkel ging om naamswijziging in het buitenland. Men geeft aan de betrokkene nog een mogelijkheid om toch de spaanse naam te kiezen door naar de FOD justitie te stappen. o

Grunkin-Paul

Arrest Grunkin-Paul De beperkende interpretatie van Garcia Avello voldoet niet. - HvJ 14 oktober 2008, nr. C-353/06 - Feitelijke voorgaanden o Kind wordt geboren in Denemarken uit een koppel met beide de Duitse nationaliteit. o Kind heeft enkel Duitse nationaliteit


114

AG

2014-2015

Deense autoriteiten pasten Deens naamrecht toe (verwijzing naar de wet van de gewone verblijfplaats): familienaam Grunkin-Paul o Duitse autoriteiten pasten Duits naamrecht toe (verwijzing naar de nationale wet van het kind): familienaam Grunkin. Duitsland en denenmarken hebben dus een verschillende IPR regel: we krijgen een naam die tussen verschillende landen anders is. - Geen dubbele nationaliteit, wel conflicterende namen - Schending van het recht op vrij verkeer van personen(art. 18 EG, nu art. 21 VWEU) o “Wanneer iemand verplicht wordt om in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit, een andere naam te dragen dan de naam die reeds in de lidstaat van geboorte en verblijf is gegeven en ingeschreven, kan dit de uitoefening van het in artikel 18 EG vastgelegde recht om vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, belemmeren.” - Immers; door stukken met verschillende namen kunnen twijfel doen ontstaan over de echtheid ervan en dus ook over de identiteit van betrokkene à betrokkene wordt geconfronteerd met verschillende moeilijkheden Rechtspraak HvJ - Verschillende namen kunnen ernstige ongemakken veroorzaken op privé- en professioneel vlak - Voor het Hof doet het er niet toe of de naam het gevolg is van een dubbele nationaliteit of een verschillende IPR regel. Doet weinig ter zake of het verschil in familienamen het gevolg is van de dubbele nationaliteit van de betrokkenen, dan wel het gevolg is van verschillende verwijzingsregels in de lidstaten - Gelijkheid en vrij verkeer vormen de kern van het Unieburgerschap o

Wat na Garcia Avello en Grunkin-Paul? Veel heisa over nieuwe naamwet. Er werd geen woord gerept over het feit dat België de naamwet moést aanpassen owv voorgaande arresten. Belgische wetgever past zijn materieel naamrecht aan, maar het WIPR blijft ongewijzigd. Dit brengt moeilijkheden mee voor de ABS - België wijzigde zijn materieel naamrecht o Wet van 8 mei 2014 tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek met het oog op de invoering van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen bij de wijze van naamoverdracht aan het kind en aan de geadopteerde, inwerkingtreding 1 juni 2014 o Voor internationale situaties, zie Omzendbrief van 30 mei 2014 (BS 30 mei 2014) - Geen aanpassing van het WIPR Samengevat: Internationaal Privaatrecht

115

AG

2014-2015

Heeft de nieuwe Belgische naamwetgeving alle problemen opgelost? - In de praktijk nog problemen: zowel voor kinderen geboren in België als voor kinderen geboren in buitenland - Oplossing door telkens naamswijziging te vragen via FOD Justitie? Voldoet de mogelijkheid om een naamswijziging te vragen bij FOD justitie aan hetgeen is uitgesproken in voorgaande arresten? De Europese Commissie houdt België in de gaten - Commissie is een inbreukprocedure gestart (zie persbericht van 27/9/2012, IP/12/1021) De nieuwe naamwet geeft de indruk dat men nu vrij is in het vaststellen en men voor verschillende opties kan kiezen, maar dit is niet zo. Een kind met Spaanse vader kan ogv het arrest Garcia-Avello een wijzigingsprocedure aangaan bij de FOD Justitie. Maar een kind met Chileense vader kan dit niet. Arrest Sayn-Wittgenstein - HvJ 22 december 2010, nr. C-208/09 - Feitelijke voorgaanden o Oostenrijkse vrouw, wonende in Duitsland, kreeg familienaam van Duitse man die haar geadopteerd had o In Duitsland: familienaam met een adellijke titel (Fürstin von Sayn-Wittgenstein) o Oostenrijk: Grondwet verbiedt dat Oostenrijkers naam krijgen met adellijke titel : vrouw stapt naar de rechter o Argument vrouw: niet-erkenning van de gevolgen van de adoptie voor haar naam = belemmering van haar recht op vrij verkeer - Belemmeringen kunnen echter gerechtvaardigd zijn. - Belemmeringen van het vrij verkeer kunnen gerechtvaardigd zijn indien: o gebaseerd op objectieve overwegingen o evenredig aan rechtmatig nagestreefde doel - Een LS mag een naam weigeren te erkennen op grond van de exceptie van de openbare orde. Hierdoor is de weigering in casu gerechtvaardigd. - Lidstaten mogen op grond van openbare orde weigeren om de naam te erkennen die een onderdaan kreeg in een andere lidstaat o Met verbod op gebruik van adellijke titels geeft Oostenrijk uitvoering aan algemeen beginsel van gelijkheid van alle Oostenrijkse burgers


116

AG

3.3.2.1

2014-2015

VAN NAAM NAAR ANDERE DOMEINEN VAN HET FAMILIERECHT? Hinkende namen zorgen voor ernstige ongemakken en vormen om die reden een belemmering op het vrij verkeer. Dit beginsel van vrij verkeer is niet absoluut, een LS kan immers de exceptie van openbare orde inroepen. De vraag is of we evolueren naar een algemeen aanvaard beginsel van vrij verkeer voor akten (inzake personen- en familierecht). - Hinkende namen in verschillende lidstaten kunnen ernstige ongemakken veroorzaken die een belemmering van het vrij verkeer inhouden - Lidstaten kunnen zich wel op openbare orde beroepen om deze belemmering te rechtvaardigen - Zal de rechtspraak van het Hof van Justitie leiden tot de verdere concretisering van de idee van automatische erkenning van rechtsgeldig verworven rechten? Ook in andere materies, bv. huwelijksakten? Arrest Hof van beroep in Luik Belgische vrouw gaat trouwen in Denenmarken. Deense huwelijksakte werd in duitsland erkent. Belgische vrouw legt deze huelijksakte voor in belige. Maar de autoriteiten weigeren de erkenning. Het hof van beroep zegt dat we hier een euroepse akte hebben, die in een ander europees land erkend is. Indien wij weigeren, waar is dan het respect voor het vrij verkeer? Het Hof van beroep heeft de akte daarom erkent. Voorbeeldoefening uit andere samenvatting: Een Russische man en een vrouw met dubbele nationaliteit (Belgische en Russische) zijn in juli 2008 in Moskou getrouwd. In september 2008 deed de man op de Belgische ambassade in Moskou een visumaanvraag om bij zijn vrouw te komen wonen. Het visum gezinshereniging werd in maart 2009 geweigerd door de Dienst Vreemdelingenzaken met als reden dat het een schijnhuwelijk betreft en met referte aan artikel 21 Wetboek IPR. Tot op vandaag woont de man in Moskou. De vrouw heeft nog haar woonplaats in België, maar zij ging regelmatig naar Rusland. Eind november 2009 werd in Rusland hun dochtertje geboren en dat bezit de Russische en de Belgische nationaliteit. Het kind kreeg op de Russische geboorteakte de familienaam van haar vader (Kuletsov), maar dan aangepast volgens de Russische wetgeving om het vrouwelijk geslacht van het kind aan te duiden (Kuletsova). Welke naam zal het kind in België krijgen? Leg uit. Het kind heeft de dubbele nationaliteit en volgens art. 3, §2, 1° WIPR primeert de Belgische. Volgens gemeen Belgisch recht krijgt het kind de naam van de vader, zijnde Kuletsov en niet Kuletsova. Dit is echter enkel het geval als de man in België erkend wordt als vader. In Rusland werd hij opgenomen als


117

AG

2014-2015

vader in de geboorteakte, waardoor we ons moeten afvragen of de geboorteakte erkend wordt in België. Op grond van art. 27 WIPR is er een de plano erkenning met conflictenrechtelijke toets (art. 62 §1WIPR: Russich recht, dus ok), en toets aan art. 18 en 21 WIPR. De man kan dus beschouwd worden als vader. Gezien het kind Belg was op het ogenblik van de vaststelling van de naam, zal België op grond van art. 39, 3° WIPR in principe de vaststelling van de naam in Rusland, zijnde Kuletsova, niet erkennen omdat ze niet overeenstemt met het Belgisch recht. Op basis van rechtspraak van het HvJ (arrest Grunkin-Paul) is dit in een Europese context een schending van het vrij verkeer (art. 18 EG-Verdrag) en moet België de vaststelling van de naam overeenkomstig het recht van een lidstaat erkennen. Rusland is echter geen lidstaat van de Europese Unie, waardoor België in zijn relatie met Rusland geen rekening moet houden met rechtspraak van het HvJ. Het kind zal dus naar Russisch recht Kuletsova heten, en naar Belgisch recht Kuletsov. In België zal dus enkel de naam Kuletsov worden gehanteerd.


118

AG

2014-2015

4

HUWELIJK

4.1

Huwelijk sluiten Vragen uit de praktijk - Een Marokkaans-Belgisch meisje van 17 is in Marokko gehuwd met een Marokkaanse jongen van 21. Kan dit huwelijk in België erkend worden? Zou dergelijk huwelijk in België mogelijk zijn? - Kunnen een Belgische man en een Italiaanse man in België trouwen? - Kunnen twee Belgen die in Peru wonen, trouwen op het Belgisch consulaat in Lima? - Een Pakistaanse man en vrouw trouwen in Pakistan. De Pakistaanse huwelijksakte bevat clausule ‘no right to wife for divorce’. De man woont in België, de vrouw wenst naar hier te komen. Zal die clausule een probleem vormen bij de visumaanvraag van de vrouw? Huwelijk: - Sluiting van het huwelijk o In België o In het buitenland - Nietigverklaring van het huwelijk o In België o In het buitenland

4.1.1

Huwelijkssluiting in België Stap 1: Is Belgische ambtenaar burgerlijke stand bevoegd om huwelijk af te sluiten? Stap 2: Welk recht moet hij toepassen? - Geen internationale of Europese regels - Dus: WIPR

4.1.1.1

INTERNATIONALE BEVOEGDHEID Geen internationale of EU-regels: WIPR Art. 44 WIPR kernbepaling: wanneer is de ABS bevoegd? - Het huwelijk kan in België voltrokken worden indien een van de toekomstige echtgenoten o Belg is o zijn woonplaats in België heeft o zijn gewone verblijfplaats in België heeft sinds meer dan drie maanden (men wou huwelijkstoerisme vermijden)


119

AG

2014-2015

Definitie woonplaats en verblijfplaats: art 4 WIPR 4.1.1.2

TOEPASSELIJK RECHT: GRONDVOORWAARDEN EN VORMVEREISTEN Het WIPR is zeer soepel wat de definitie van het huwelijk betreft. Het gaat om elke juridische verhouding met analoge gevolgen als het Belgische huwelijk, dus ook samenwoningscontracten, voor zover de betreffende personen niet konden trouwen. 2 verwijzingsregels: - Grondvoorwaarden (art. 46 WIPR) o Toestemming, leeftijd, etc. o Schijnhuwelijken - Vormvoorwaarden (art. 47 WIPR) o Aangifte/afkondiging o Voorschriften in verband met akte zelf o Kan een religieus huwelijk? o Kan een huwelijk bij volmacht?

4.1.1.2.1

Grondvoorwaarden : art 46 WIPR Distributieve verwijzingsregel art 46, lid 1: men kijkt naar de nationale wet van elk van de echtgenoten (art. 46, eerste lid) o Duitse vrouw trouwt met Belgische man: toepassing Duits recht voor de vrouw, Belgisch recht voor de man (om te kijken naar het inhoudelijke; zijn ze oud genoeg, …) -

Op deze verwijzingsregel is altijd een uitzondering mogelijk op grond van de algemene exceptie van internationale openbare orde (art. 21) o Voorbeeld: geen polygamie

-

Bijzondere exceptie in art 46, lid 2 (naast de algemene OO-exceptie) voor huwelijken tussen personen van hetzelfde geslacht (art. 46, tweede lid) o Regel: we passen 2 nationale wetten toe. (toepassing beide nationale wetten) o Stel dat een land het huwelijk verbiedt (bijvoorbeeld een homohuwelijk met een persoon afkomstig uit een land waar geen homohuwelijken worden toegelaten) = verbod uit buitenlands recht niet van toepassing indien een van de aanstaande echtgenoten § nationaliteit heeft van een Staat die homohuwelijk toestaat § gewone verblijfplaats heeft in een Staat die homohuwelijk toestaat •


Voorbeeld: huwelijk Belgische en Italiaanse man

120

AG

4.1.1.2.2

2014-2015

Dubbele nationaliteit Art 3, §2 1° WIPR: Bij twee of meer nationaliteiten, waaronder de Belgische, zal de Belgische primeren.

4.1.1.2.3

Vormvoorwaarden (02:20) Art 47 WIPR: de vormvereisten van het huwelijk worden beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied het huwelijk voltrokken wordt= lex loci celebrationis - Huwelijk in België o Vereiste documenten: art. 64 BW o Problemen met de geboorteakte en het celibaatsattest (bewijs van ongehuwde staat)

4.1.2

Huwelijk in buitenland Een man van Mauritaanse origine trouwde met een Belgische vrouw. Tijdens dit huwelijk trouwde hij een tweede keer in Mauritanië met een Mauritaanse vrouw. - Eerste huwelijk wordt ontbonden door echtscheiding. - Tweede echtgenote wenst bij haar Belgische man in België te komen wonen. - Kan Mauritaanse huwelijksakte erkend worden? Kan niet erkend worden, schending van de openbare orde (polygamie). Men wil hier in België opnieuw trouwen à ABS weigert het, omdat ze getrouwd zijn (hier duikt dit huwelijk, dat geweigerd werd, plots weer op). Hof van Beroep: “er is Bigamie, we kunnen het huwelijk niet erkennen. Maar als we het huwelijk niet erkennen, moeten we accepteren dat betrokkenen niet gehuwd zijn, en dus wel een ànder huwelijk kunnen sluiten. Zie Brussel 3 februari 2009, NJW 2009, 654

4.1.2.1

ERKENNING Art 27, §1 WIPR: erkenning van huwelijken- en dus van huwelijksakten. Vereist is dat het huwelijk rechtsgeldig is afgesloten en dat er geen voorafgaande legalisatie is. De erkenning kan geweigerd worden owv wetsontduiking en strijdigheid met de internationale orden. Dus ook omdat het zou gaan om een schijnhuwelijk. Erkenning door ‘alle’ overheden o Het gaat in art 27 WIPR over de erkenning door alle overheden zonder voorafgaande procedure = de plano (erkenning van rechtswege) o Na controle van § de geldigheid van de akte (conflictenrechtelijke toets)


121

AG

2014-2015

§ wetsontduiking § openbare orde § documenten - legalisatie/apostille Het is dus niet zo dat de de plano erkenning een erkenning zonder enige controle is. Er is wel degelijk een controle van rechtsgeldigheid, aan de hand van Belgische verwijzingsregels. Bij deze erkenning is het conflictenrecht niet ver weg. 4.1.2.1.1

Conflictenrechtelijke toets Akten moeten altijd onderzocht worden op hun rechtsgeldigheid: vertrekken van Belgische verwijzingsregels, die naar een bepaald recht verwijzen. - Controle rechtsgeldigheid → controle aan de hand van de Belgische verwijzingsregels o Voorbeeld: geen erkenning Marokkaanse huwelijksakte Marokkaans-Belgisch meisje van 17 en Marokkaanse jongen van 21 - Conflictenrechtelijke controle: gelijkaardig resultaat? o Stel dat huwelijk (tussen 17jarig meisje en 21jarige jongen) in Marokko plaatsvond na tussenkomst van de Marokkaanse rechter – vergelijkbaar met onze ontheffing van de leeftijdsvereiste door de rechter (art. 145 BW) § Inhoudelijk moeten we voor dit meisje kijken naar het belgisch recht (dubbele nationaliteit – belgisch recht primeert). § Maar men gaat naar het buitenland kijken of men hetzelfde resultaat heeft verkregen dan dat men hier zou verkrijgen: indien men in Marokko trouwt zonder tussenkomst van de rechter, kan dit hier niet erkent worden, aangezien minderjarigen niet mogen trouwen. Maar: als uit de huwelijksakte blijkt dat de rechter is tussengekomen kunnen we de conflictrechtelijke procedure anders toepassen; vergelijkbaar resultaat met het belgische recht (rechter kan hier ook toelating geven voor huwelijk van minderjarige)

4.1.2.1.2

Erkenning geweigerd Indien de overheid weigert de geldigheid van buitenlandse akte te erkennen kan men de erkenning vragen aan de rechtbank o Art. 27, § 1, laatste lid WIPR verwijst naar procedure voorzien in art. 23 WIPR o Familierechtbank o Eenzijdig verzoekschrift; maar als de rechter de erkenning toekent, wordt er vaak derdenverzet aangetekend door het openbaar ministerie.


122

AG

4.1.2.1.3

2014-2015

Huwelijken op Belgische consulaten in het buitenland? Consulair wetboek staat in bronnenbundel. Vroeger was het mogelijk om te trouwen op een Belgisch consulaat. Maar dit nieuwe consulair wetboek (art 7 van dit consulair wetboek) maakt een buitenlands huwelijk niet mogelijk. - Sedert inwerkingtreding Consulair Wetboek niet meer (15 juni 2014) o Zie art. 7 Consulair Wetboek (limitatieve opsomming van de consulaire bevoegdheden inzake burgerlijke stand) o Voorbeeld: twee Belgen in Peru kunnen niet langer op consulaat-generaal in Lima trouwen

4.2

Nietigverklaring huwelijk Stap 1: Is Belgische rechter internationaal bevoegd? Stap 2: Welk recht moet hij toepassen? -

Is Belgische rechter bevoegd? o Art. 3 Brussel IIbis Verordening: bepaalt de bevoegheid o.a. op grond van de gewone verblijfplaats o Specifieke bevoegdheidsgrond voor het OM in art. 43, 2° WIPR

-

Welk recht moet Belgische rechter toepassen? o Geschonden wet bepaalt de sanctie: men moet nagaan wat er precies geschonden is: je moet gaan kijken naar de wet die van toepassing is op de gronden vormvoorwaarden om te kijken of er hier op straffe van nietigheid sanctie staat. o Geschonden wet = wet die grond- of vormvereiste voorschrijft o Ook de gevolgen van de nietigverklaring moet men in het toepasselijk recht gaan opzoeken.


123

AG

5 Week 7 Les 1

4 nov. 14

2014-2015

NIET-HUWELIJKSE SAMENLEVINGSVORMEN Illustraties - Kunnen Franse onderdanen een partnerschap overeenkomstig het Franse recht aangaan voor een Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand? - Een Belg die in Zweden woonde, had daar een geregistreerd partnerschap afgesloten. Nu woont hij terug in België. Kan dit partnerschap worden erkend in België? Als huwelijk of als partnerschap? - En wat met een civil union uit Vermont? Een civil partnership uit het VK? … Huwelijk ≠ relatie van samenleven - Duidelijke keuze van de Belgische wetgever voor twee afzonderlijke categorieën o huwelijk (hoofdstuk III WIPR) o relatie van samenleven (hoofdstuk IV) - Totaal verschillende regels - De kwalificatie is dus van groot belang want we hebben voor beide instituten andere regels. De wetgever heeft een beetje geholpen in dit kwalificatievraagstuk:

Relatie van het samenleven – art 58 WIPR

Notie ‘relatie van samenleven’ Art. 58 WIPR: De relatie van samenleven is een toestand van samenleven die registratie bij een openbare overheid vraagt en tussen de samenwonende personen geen band schept die evenwaardig is aan het huwelijk. -

-


Registratie bij een openbare overheid Het moet dus gaan om een geregistreerde relatie van het samenleven, geen feitelijke toestand. NIET: feitelijke samenwoning o WEL: Belgische wettelijke samenwoning, geformaliseerde instituten in het buitenland Geen band evenwaardig aan het huwelijk o Moeilijk kwalificatievraagstuk § Wanneer we geconfronteerd worden met partnerschappen uit het buitenland: zijn deze partnerschappen evenwaardig aan het huwelijk? o De afbakening met het huwelijk is cruciaal, want het artikel i.v.m de sluiting van het huwelijk is van toepassing op alle andere gelijkaardige juridische verhoudingen, wat ook de benaming mag zijn die daaraan gegeven wordt.

124

AG

5.1

2014-2015

Bevoegdheid Belgische ambtenaar Is de Belgische ambtenaar internationaal bevoegd? Art. 59 WIPR: Wat de sluiting en de beeindiging betreft (= bevoegdheidsregeling die gaat over de sluiting en de beeïndiging van de samenleving) - Sluiting samenlevingsrelatie in België o indien partijen gemeenschappelijke gewone verblijfplaats in België hebben op het ogenblik van het sluiten van de relatie - Beëindiging samenlevingsrelatie in België o indien sluiting in België is geregistreerd: In belgie kan alleen een samenlevingsrelatie beeindigd worden indien deze ook in belgie is gesloten of geregistreerd.

5.2

Bevoegdheid Belgische rechter Het gaat hier niet over een sluiting van de samenlevingsrelatie bij een ambtenaar maar vragen die men heeft in het kader van zijn samenlevingsrelatie Art. 59 WIPR verwijst naar art. 42 WIPR (regeling over huwelijk) Gaat over vragen die men heeft n.a.v zijn samenlevingsrelatie en waarmee men dus naar de rechter stapt. - Ofwel leiden ze een gezamenlijke vordering in (art 42 WIPR): o Een van de partners moet zijn gewone verblijfplaats in België hebben o Laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de partners in België, niet langer dan een jaar geleden o Eiser moet minstens één jaar gewone verblijfplaats in België o Beide partners Belg - Altijd goed in het achterhoofd houden dat die algemene bevoegdheidsgronden (art. 5-14 WIPR) ook blijven gelden

5.3

Toepasselijk recht Als de belgische rechter/ ambtenaar bevoegd is moeten we kijken welk recht hij moet toepassen. Hiervoor moeten we kijken naar art 60 WIPR Art. 60 WIPR - Recht van het land van de eerste registratie van de relatie wordt toegepast: o Indien men in België een samenlevingsrelatie met internationale elementen is aangegaan of indien de samenlevingsrelatie hier geregistreerd is.


125

AG

2014-2015

-

Belangrijk: zowel bij bevoegdheid als bij toepasselijk recht: dit recht beheerst de sluiting, gevolgen én beëindiging (≠ huwelijk). Bij huwelijk hebben we een aparte regeling voor huwelijksgevolgen, beeindiging, huwelijkssluiting,… Maar bij samenleving wordt dit onderscheid niet gemaakt.

Link bevoegdheid – toepasselijk recht Men heeft veel evoluties in verschillende landen. Op Europees niveau worden pogingen ondernomen om een verordening te maken maar dit is niet eenvoudig aangezien die materie die heel snel evolueert - Combinatie van de regel inzake bevoegdheid en de verwijzingsregel impliceert dat voor Belgische ambtenaren van de burgerlijke stand: o Enkel een wettelijke samenwoning kan worden aangegaan, zoals voorzien in het Belgisch recht (art. 1475-1479 BW) o Enkel een wettelijke samenwoning die in België werd aangegaan, kan worden beëindigd § Voorbeeld: geen beëindiging Franse PACS voor Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand

5.4

Erkenning buitenlands partnerschap Met moet niet legaal in België zijn om een relatie aan te gaan. De eerste vraag die men bij erkenning van buitenlandse partnerschappen moet stellen is of deze evenwaardig zijn aan het huwelijk. Er is namelijk een fundamenteel verschil in het erkennen van een huwelijk en van een buitenlandse samenlevingsrelatie. - Via toepassing van art 27 WIPR gebeurt een ANDERE conflictenrechtelijke controle. o Huwelijk: conflictenrechtelijke controle aan de hand van art. 46 en art. 47 WIPR (grond en vormvoorwaarden) o Samenlevingsrelatie: conflictenrechtelijke controle aan de hand van art. 60 WIPR - Art 18 en 21 WIPR: Nog steeds een algemene controle wetsontduiking en openbare orde

Gelijkstelling met het huwelijk

Erkenning - kwalificatie Omzendbrief 29/05/2007: steun bij kwalificatie Deze geeft aanwijzingen van welke soort partnerschap een huwelijk zal zijn en welke niet. De FOD justitie heeft dus hulp willen bieden in dit moeilijke kwalificatievraagstuk. Er zal een gelijkstelling zijn met het huwelijk indien: - In geval van (nagenoeg) identieke regeling als huwelijk o Identieke regels voor vaststelling, beëindiging en gevolgen van de relatie


126

AG

2014-2015

Met uitzondering van de bepalingen inzake afstamming en adoptie Bij gebrek aan keuze voor de partners (tussen huwelijk of andere samenlevingsrelatie) We kwalificeren een buitenlands partnerschap als een huwelijk als die regeling nagenoeg identiek is op o Gelijkstelling met huwelijk (vallen onder de verwijzingsregels van het huwelijk) § Huwelijk opgengesteld voor heteroseksuele en homoseksuele partners § Scandinavische geregistreerde partnerschappen § Duitse ‘Lebenspartnerschaft’ § Britse ‘civil partnership’ o

-

o

Geen gelijkstelling (en dus verwijzing naar regels samenwoning) § Franse ‘pacte civil de solidarité’ § Luxemburgse, Spaanse, Nederlandse en Zwitserse partnerschappen

De omzendbrief was in 2007 een momentopname. Momenteel is er in het buitenland veel veranderd, waardoor de omzendbrief achterhaald is. Ondertussen kennen verschillende landen het homohuwelijk waardoor partnerschappen uitdoven. Wat doen we dan nu met geregistreerde partnerschappen uit die landen? - Bv. ondertussen homohuwelijk in Noorwegen en Zweden, met als gevolg het verdwijnen van geregistreerd partnerschap in die landen Voor de niet huwelijkse samenleving moet je onthouden dat zowel de regels m.b.t. bevoegdheid, toepasselijk recht en erkenning in één bron samenzitten, zowel wat het aangaan, de gevolgen en de beëindiging van het huwelijk betreft.


127

AG

6

2014-2015

ECHTSCHEIDING Als je een buitenlands partnerschap als een huwelijk gaat beschouwen is het logisch dat je beeindigingen van deze partnerschappen ook gaat gelijkstellen met de echtscheiding (standpunt prof. Verhellen) Enkele concrete vragen - Kan een gemengd koppel (hij Belg en zij Zweedse, beiden onderzoekers aan de UGent) hier in België een echtscheidingsprocedure starten? Zo ja, kunnen zij de Belgische rechter vragen om het Zweedse echtscheidingsrecht toe te passen? Kunnen zij een keuze maken voor een ander echtscheidingsrecht? § - Kunnen twee Turkse onderdanen die al jaren in Gent wonen, naar Turkije trekken om daar te scheiden? - Hoe zal de familierechtbank in Kortrijk - in het kader van een procedure dringende maatregelen (art. 223 BW) - een echtscheiding bij verstek uit Frankrijk beoordelen? - Wat gaan we doen met concepten die vreemd zijn aan ons belgisch recht? Bijvoorbeeld: een verstotingsakte uit Marokko of Iran? Drie luiken IPR – welke regels? 1. Internationale bevoegdheid o Brussel IIbis o WIPR 2. Toepasselijk recht o Rome III 3. Erkenning o Brussel IIbis o WIPR

6.1


6.1.1

Brussel IIbis

Stap 1: Is de Belgische rechter internationaa l bevoegd?

Brussel IIbis

Stap 1: Is de Belgische rechter internationaal bevoegd voor een echtscheidingsvordering met internationale elementen? Art 7.1 Brussel IIbis: de Belgische rechter moet altijd eerst naar Brussel IIbis kijken, pas daarna naar het WIPR. Art 3 Brussel IIbis: Is de rechter bevoegd op grond van deze verordening? - Hiervoor moet je kijken naar de bevoegdheidsgronden van art 3 (zie les 4)


128

AG

Verhouding Brussel IIbis -WIPR

2014-2015

-

Indien geen bevoegdheid kan gevonden worden voor de Belgische rechter moet je kijken of een een rechter uit een andere EU-lidstaat bevoegd is o.b.v art 3. o Indien ja: art 17 Brussel IIbis: Belgische rechter moet zich onbevoegd verklaren. o Indien nee (nergens kan bevoegheid worden gevonden o.g.v. art 3 brussel IIbis) à Toepassing art 42 WIPR § Residuaire toepassing van WIPR §

-

Art. 42 WIPR = specifieke bepaling, maar altijd ook nog de mogelijkheid om terug te vallen op art 5- 14 (algemene bevoegdheidsbepalingen) o Bijvoorbeeld art 11 WIPR: noodforum. o Art. 11 WIPR (noodforum), zie bv. Rb. Brussel 19 juni 2013, [email protected] 2013, nr. 4, 70 § Belgische vrouw en Amerikaanse vrouw willen uit elkaar gaan, maar de Amerikaanse vrouw woont in Amerika en de Belgische vrouw woont in Frankrijk. Er is geen bevoegdheid op grond van de Brussel IIbis vo. Rechter had moeten kijken of er ergens anders in europa bevoegdheid is. Maar in Frankrijk was het homohuwelijk nog niet erkent dus er was geen bevoegdheid. De belgische rechter mag dan bevoegdheid opnemen wanneer er nauwe banden zijn en het onmogelijk is een andere rechter te vatten. De recther heeft hier het noodforum laten gelden.

Verhouding Brussel IIbis - WIPR Voorrang Brussel IIbis op WIPR (art. 2 WIPR) 1. In elke echtscheidingszaak eerst nagaan of Belgische of andere EU-rechter bevoegd is op grond van Brussel IIbis (art. 7.1 Brussel IIbis) a. Is Belgische rechter bevoegd op grond van art. 3 Brussel IIbis i. 7 alternatieve fora zonder hiërarchie, gebaseerd op de gewone verblijfplaats van een van de echtgenoten. (zie les 4) b. Zo neen, is rechter van een andere EU-lidstaat bevoegd op grond van art. 3 Brussel IIbis? i. Zo ja, dan moet Belgische rechter zich ambtshalve onbevoegd verklaren (art. 17 Brussel IIbis)


129

AG

2014-2015

2. Indien nergens bevoegdheid kan gevonden worden op grond van art. 3 Brussel IIbis a. Toepassen art. 42 WIPR i. Bijvoorbeeld bij de ontbinding van homohuwelijken. 3. Algemene bevoegdheidscriteria blijven ook gelden! (art 5-14) a. Bijvoorbeeld art 11: noodforum.

Interne bevoegdheid

Art 13, lid 2 WIPR

Als we weten dat onze Belgische rechter bevoegd is, moeten we ook nog weten naar welke rechter we moeten stappen in België (bijvoorbeeld rechtbank van Luik, Brugge,…) Goed onderscheid maken tussen internationale bevoegdheid en de interne bevoegdheid. Voor de interne bevoegdheid vallen we terug op ons eigen gerechtelijk wetboek. In principe is dit geen IPR meer. Maar er kan wel terug een internationaal element opduiken wanneer men vaststeld dat de belgische rechter idd internationaal bevoegd is hetzij o.b.v een verordening of WIPR maar de verweerder niet in België woont of zelfs nooit in belgie heeft gewoont of de laatste echtelijke verblijfplaats niet in België is. Wat moet men dan gaan doen? Art 628, 1° Ger W: Interne bevoegdheid : laatste echtelijke verblijfplaats of woonplaats van de verweerder o Rechter van de laatste echtelijke verblijfplaats heeft bevoegheid o Rechter van de woonplaats van de verweerder heeft bevoegdheid à criteria om aan te tonen welke belgische rechter bevoegd is Als de twee criteria van art 628 niet gelden, wat moet men dan doen? Wat als Belgische rechter ‘internationaal’ bevoegd is, maar de verweerder niet in België woont of de laatste echtelijke verblijfplaats niet in België was? Terugvallen op art 13 lid 2 WIPR (belangrijk artikel) - Art. 13, lid 2 WIPR: geldt indien de Belgische rechter ‘internationaal bevoegd' is, maar de verweerder niet in België woont of de laatste echtelijke verblijfplaats niet in België was: o De internationale bevoegdheidsregel bepaalt interne bevoegdheid. Uw internationale bevoegdheidsregel gebruikt een territoriaal criterium (Brussel IIbis verwijst bijvoorbeeld naar de vorige gemeenschappelijke woonplaats). Indien dergelijk territoriaal criterium wordt gebruikt in de internationale regel kan men dit ook laten doorwerken op intern niveau. Zie bv. Rb. Luik 16 april 2013, [email protected] 2013, nr. 2, 47 § Echtscheidingsvordering van een Belgisch-Turkse vrouw. Hebben nooit hun echtelijke verbijlfplaats in België gehad. Luikse rechter vond internationale bevoegdheid in art 3. De vrouw had immers haar


130

AG

2014-2015

o

6.2 Stap 2: welk recht moet hij toepassen?

Rome III

Universele werking

woonplaats in België en de Belgische nationaliteit (art 3, zesde streppje). Rechter vond echter geen bevoegdheid op grond van Art 628. Hier heeft de rehter de internationale bevoegdheidsregel genomen om haar interne bevoegheid te bepalen (gewone verblijfplaats van de vrouw) vandaar dat de rechtbank wel intern bevoegd is. Indien dan nog geen bevoegdheid: rechtbank te Brussel, zie bv. Rb. Brussel 9 december 2011, RTDF 2012, 364 § Rechtbank in Brussel is dan laatste redmiddel om internationale bevoegdheid te vinden.

Toepasselijk recht Stap 2: Indien Belgische rechter internationaal bevoegd, welk recht moet hij toepassen? Niet kijken naar het WIPR, maar naar de Rome III-verordening. Deze is van toepassing vanaf 21 juni 2012 in 14 lidstaten van de EU. Het is een ‘nauwere samenwerkingsverordening’, men kon geen concenus bereiken tussen de lidstaten. België, Bulgarije, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Letland, Luxemburg, Malta, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Slovenië en Spanje doen mee. Herhaling (les 6) - Rome III gaat enkel over toepasselijk recht (Brussel IIbis over bevoegdheid en erkenning) - Materieel gezien gaat Rome III enkel over echtscheiding en scheiding van tafel en bed o Met internationale (niet noodzakelijk Europese) elementen (art 1) o NIET: nietigverklaring van het huwelijk, de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk, onderhoudsverplichtingen, nietigverklaring van het huwelijk, de huwelijksaam, etc. - Universele werking : Het aangewezen recht is toepasselijk “ongeacht of dit het recht van een deelnemende lidstaat is”. Men kan dus OOK uitkomen bij het recht van niet-deelnemende lidstaten en zelfs bij recht van niet-EU-staten. Dus: o Rome III vo bindt niet alle EU landen. o Er kan verwezen worden naar het recht van een van de deelnemende lidstaten, maar kan evengoed uitkomen naar een land dat niet deelneemt aan de vo, zelfs aan een niet EU-land


131

AG

2014-2015

o

(geen) Verordeningsautonome interpretatie van het begrip huwelijk.

Rechtskeuze

Het door Rome III aangewezen recht is toepasselijk “ongeacht of dit het recht van een deelnemende lidstaat is” (art. 4)

Rome III en het concept ‘huwelijk’ - Beoordeling van het bestaan, de geldigheid of de erkenning van een huwelijk: niet onder Rome III o Zie art. 1, lid 2, b en art. 13 Rome III § Het concept huwelijk is een begrip dat door alle lidstaten afzonderlijk worden ingevuld: er is dus geen verordeningsautonome interpretatie. De notie huwelijk wordt ingevuld door de verschillende lidstaten zelf waardoor er veel variatie is over wat men als huwelijk ziet en wat niet. - Gevatte echtscheidingsrechter moet hiervoor beroep doen op eigen IPR - Rome III sluit dus de autonome interpretatie uit en laat ruimte voor de verschillen tussen de nationale invullingen van het concept huwelijk Verwijzingsregel - Rechtskeuze Rome III heeft alleen maar verwijzingsregels. Het principe is dat echtgenoten een rechtskeuze hebben, partijen kiezen zelf het toepasselijk recht - Art 5 – 7 : Rechtskeuze voorop o Voorbeeld van Zweedse vrouw (Sundelind arrest, zie hoger) - Indien geen rechtskeuze: objectieve verwijzingsregel (art. 8 Rome III) Wat kunnen echtgenoten kiezen – art 5 Rome III - Rechtskeuze is het uitgangspunt maar is niet ongelimiteerd - Echtgenoten kunnen een van volgende rechtsstelsels kiezen o Recht van de Staat van de gewone verblijfplaats van de echtgenoten o Recht van de Staat van de laatste gewone verblijfplaats van de echtgenoten, indien een van hen daar nog verblijft o Recht van de Staat waarvan een van de echtgenoten de nationaliteit heeft o Lex fori - Deze criteria vallen telkens te beoordelen op het moment van de rechtskeuze. Wanneer kunnen echtgenoten kiezen? Art 5 lid 2 Rome III: - Echtgenoten kunnen het recht kiezen op elk moment tot uiterlijk op het tijdstip waarop de echtscheidingsprocedure aanhangig wordt gemaakt (art. 5, lid 2 Rome III) o Dus kan reeds in het huwelijkscontract


132

AG

2014-2015

Eindlimiet: het tijdstip waarop de echtscheidingsprocedure aanhangig wordt gemaakt. Art 5 lid, 3 Rome III - In gevallen waar de lex fori een latere rechtskeuze toelaat (“in de loop van de procedure”): latere keuze toegelaten (art. 5, lid 3 Rome III) o Eigenlijk val je dan terug op het nationaal IPR: dit is het enige punt waar art 55 BW een rol kan spelen § In art 55 §2 BW zie je dat die rechtskeuze later kan gemaakt worden: “De keuze moet bij de eerste verschijning worden gemaakt.” o

Geldigheidsvereisten

Objectieve verwijzingsregel

Uitzondering -en op het toepasselijk recht

Geldigheid van de rechtskeuze: wat zijn de geldigheidsvereisten van die rechtskeuze? Aan welke materiële en formele geldigheidsvereisten moet een rechtskeuze voldoen? - Inleidende overwegingen stellen dat de echtgenoten een ‘geïnformeerde keuze’ moeten kunnen maken o Link met het Europees justitieel netwerk: website waarop alle Europese lidstaten info geven over hun recht, ook over echtscheiding. Zodat echtgenoten voldoende geïnformeerd een keuze kunnen maken. Jammer genoeg is het taalgebruik vrij juridisch, en is niet elk land even up-to-date m.b.t de uitlegging van haar echtscheidingsrecht. - Materiële geldigheidsvereisten (art. 6 Rome III) - Formele geldigheidsvereisten (art. 7 Rome III) o Schriftelijk, inclusief elektronisch o Gedagtekend en ondertekend door beide partijen Objectieve verwijzingsregel (verplichte verwijzing) Indien geen rechtskeuze, gelden de regels van de verwijzingsladder (‘of, bij gebreke daarvan’, art. 8) 1. Recht van de Staat van de gewone verblijfplaats van de echtgenoten 2. Recht van de Staat van de laatste gewone verblijfplaats van de echtgenoten - Verblijf mag niet meer dan 1 jaar voor inleiden van de zaak zijn geëindigd - Een van de echtgenoten moet daar nog verblijven op het moment van het inleiden van de procedure 3. Recht van de Staat waarvan beide echtgenoten de nationaliteit hebben 4. Lex fori (= recht van de rechter) Telkens te beoordelen op het moment van het inleiden van de zaak Uitzonderingen op toepasselijk recht – artt 10 – 12 – 13 Op de verwijzing zijn uitzonderingen. Rome III heeft nog enkele specifieke uitzonderingen.


133

AG

2014-2015

-

(1) Bijkomende rol voor de lex fori - art. 10: Dit laat toe om toch de lex fori te laten spelen indien o De echtscheiding onmogelijk is o Er geen gelijke toegang voor man en vrouw is o Indien de rechter geen beoordelingsmarge heeft → invoering van een fundamenteel recht op echtscheiding Art 10 is een reactie op de weerstand van Scandinavische landen die stelden dat zij niet aan de Rome III verordening wilden meedoen aangezien zij niet het risico wilden lopen dat het toepasselijk recht leidt tot een ongelijkheid tussen man en vrouw. Art 10 wil verhinderen dat er een ongelijke behandeling is tussen man en vrouw. Voor zowel man en vrouw moet de echtscheiding toegankelijk zijn.

-

(2) Openbare orde – art. 12 o Verschil met art. 10?

- Art. 10

- Art 12

- Art 13

-

•

De openbare orde exceptie is veel ruimer dan art 10. De Europese wetgever heeft met art 10 een deel van die Europese openbare orde ingevuld.

•

Een ander verschil in toepassing: als een bepaald rechtssysteem zou beletten dat een vrouw recht heeft op echtscheiding dan MOET de rechter zijn eigen recht toepassen. Kern van openbare orde; men gaat de interne elementen vergelijken. Dit is een ruimere beoordelingsmarge voor de rechter.

(3) Verschillen in nationaal recht – Art. 13 Art 13 heeft 2 onderdelen o Malta-uitzondering Wanneer een land de echtscheiding niet mogelijk maakt moet zij deze niet uitspreken. Er is vandaag geen enkele EU lidstaat die de echtscheiding niet mogelijk maakt (Vroeger sloot Malta de echtscheiding uit, vandaar “malta-uitz” maar vandaag is deze uitzondering dus niet meer relevant. Wanneer de deelnemende lidstaat het huwelijk niet geldig acht is er geen verplichting om echtscheiding uit te spreken •

o

•


Bijvoorbeeld: voor een italiaanse rechter komen 2 mannen die getrouwd zijn en vragen de echtscheiding uit te spreken. Stel dat de italiaanse rechter bij het begische recht uitkomt is hij niet verplicht om het belgische recht toe te passen (hij is niet verplicht om de echtscheiding uit te spreken).

134

AG

2014-2015

•

6.3

Dit lechtsonzekerheid voor echtgenoten van hetzelfde geslacht

Erkenning Erkenning buitenlandse echtscheiding - Brussel IIbis-verordening → Beslissingen uit EU-land (behalve Denemarken) -

Echtscheiding uit EU-land

WIPR → Beslissingen uit niet-EU-land

Echtscheidingen uit EU-land Art 21 Brussel IIbis: Echtscheiding uit EU (behalve Denemarken) kan in België worden erkend zonder een procedure te doorgaan - De plano - (art. 21 Brussel IIbis) - Indien (art. 22 Brussel IIbis) o Geen strijdigheid met openbare orde o Geen schending rechten van verdediging Voorbeeld Frans echtscheiding bij verstek: incidentele erkenning door Belgische rechter (art. 21, lid 4)? Geen onverenigbaarheid met vroegere beslissing tussen dezelfde partijen •

o

Heel belangrijk (verschil met WIPR): er mag in de Brussel IIbis geen onderzoek zijn van: - De bevoegheid van de echtscheidingsrechter art 24 Brussel IIbis) - Het toepasselijk recht (art 25 Brussel IIbis) - Juistheid van de beslissing (art 26 Brussel IIbis) - Ook niet onrechtstreeks, bijvoorbeeld via de exceptie van de openbare orde. Europees certificaat (art. 39 Brussel IIbis) - Je hebt een Europees vonnis. Om dit vonnis in België te laten erkennen moet je een Europees certificaat vragen aan buitenlandse instantie. o Altijd goed nagaan of een apostille wel nodig is. Dit is kostelijk en tijdrovend. Echtscheidin gs BUITEN de EU/ Denemarken

Echtscheidingen uit niet-EU-land (ook echtscheidingsvonnis uit Denemarken) - Art 22 WIPR: kan in België worden erkend o De Plano (art. 22 WIPR)


135

AG

2014-2015

o

Na controle weigeringsgronden (art. 25, § 1 WIPR) •

Geen strijdigheid met openbare orde

•

Geen schending rechten van verdediging

•

Geen wetsontduiking

•

Geen kracht van gewijsde

•

Geen onverenigbaarheid met eerdere Belgische of erkenbare buitenlandse beslissing

•

Geen eerdere vordering ingesteld in België die nog hangende is tussen dezelfde partijen en met hetzelfde onderwerp.

Geen exclusieve bevoegdheid Belgische rechter o Bestaat niet in echtscheidingszaken: Turkse personen die in België wonen, kunnen ervoor opteren om in Turkije te scheiden. Geen herziening ten gronde (art. 25, § 2 WIPR) •

o

Verstotingen

Voor sommige erkenningen is er een specifieke erkenningsregel. Hier opgelet: Verstotingen - Specifieke erkenningsregel (art. 57 WIPR): Het betreft huwelijksontbindingen o.b.v een wilsverklaring van de man, zonder dat de vrouw hetzelfde recht had. Deze worden in België niet erkend. - Zeer belangrijk: abakening toepassingsgebied o Het onderscheid tussen de echtscheiding en de verstoting is cruciaal, want er geldt totaal verschillend erkenningsregime o Niet eenvoudig: •

Bv. bij documenten uit Marokko: onderscheid EOT, khol en talak niet eenvoudig Ookal lijkt het op het eerste zicht om een Eot te gaan, toch moet je de inhoud nagaan. Zijn er geen verwijzingen dat het niet gaat om die EOT maar om die kholverstoting? § Kholverstoting: vrouw vraagt de verstoting maar doet afstand van een deel van haar rechten van de huwelijksschat. De kholverstoting valt onder art 57 aangezien man en vrouw geen gelijke toegang krijgen tot de echtscheiding.

Verstotingen - Uitgangspunt: geen erkenning - Toch erkenning indien (art. 57, § 2) o Rechterlijke tussenkomst, EN


136

AG

2014-2015

o o o

-


Geen van de echtgenoten heeft de nationaliteit van een land waarin verstoting niet mogelijk is, EN Geen van de echtgenoten heeft de gewone verblijfplaats in een land waarin verstoting niet mogelijk is, EN Aanvaarding door de vrouw op ondubbelzinnige wijze en zonder enige dwang, EN o naleving algemene voorwaarden voor erkenning buitenlandse echtscheidingen (art. 25 WIPR) § Vonnis waarbij een vrouw zich niet kon verdedigen in strijd met deze algemene voorwaarden. Alle criteria moeten nageleefd worden, anders een weigering van erkenning van de verstoting.

Illustratie o Iraanse man, in Iran uit de echt gescheiden o Gemeente in België waar man woont, erkent de Iraanse echtscheiding en neemt deze op in het bevolkingsregister o De Dienst Vreemdelingenzaken weigert echter een visum uit te reiken aan de nieuwe (tweede) echtgenote van de man, want voor de DVZ is de man nog gehuwd met zijn eerste echtgenote. Voor de DVZ is de eerdere Iraanse huwelijksontbinding immers een verstoting die niet kan worden erkend (art. 57). Gevolg: volgend huwelijk creëert toestand van bigamie en dit is strijdig met onze internationale openbare orde.

137

AG

2014-2015

7

HUWELIJKSVERMOGENS-RECHT

7.1

Bevoegdheid Belgische rechter

Week 7 Les 2

7 nov. 14

7.2 Primair stelsels ß à Secundair stelsel

7.2.1 Toepasselijk recht – primair stelsel

Art 42 Wetboek IPR - Belgische rechter is bevoegd voor vorderingen betreffende de gevolgen van het huwelijk en het huwelijksvermogensrecht indien o een van de echtgenoten zijn gewone verblijfplaats in België heeft bij de instelling van de gezamenlijke vordering o laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de echtgenoten zich in België bevond, niet meer dan 12 maanden voorafgaand aan instelling vordering o echtgenoot die vordering instelt bij de instelling sedert ten minste 12 maanden zijn gewone verblijfplaats in België heeft o beide echtgenoten Belg zijn bij de instelling van de vordering

Toepasselijk recht – afbakening -

-

Onderscheid maken tussen het primair stelsel en het secundair stelsel o Primair statuut van de gehuwden = niet van af te wijken bij contract o Secundair stelsel = vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk, contractuele ‘vrijheid’ Wetboek IPR – duidelijke afbakening o Personele gevolgen van het huwelijk – onderafdeling 3 o Vermogensrechtelijke gevolgen – onderafdeling 4

Toepasselijk recht – primair stelsel -

Art 48 Wetboek IPR Verwijzingsladder – art. 48, § 1 o Gewone verblijfplaats echtgenoten o Gemeenschappelijke nationaliteit echtgenoten o Belgisch recht

-

Oplossing conflit mobile: o aanknoping op tijdstip ontstaan geschil (personeel gevolg) o aanknoping op tijdstip betwiste rechtshandeling (vermogensrechtelijk gevolg) Geen renvoi – art. 16 WIPR

-

Art 48 Wetboek IPR – toepassingsgebied: o Plicht tot samenwonen o Plicht tot getrouwheid o Bijdrage in de lasten van het huwelijk o Ontvangst/besteding inkomsten o Toelaatbaarheid van contracten en giften tussen echtgenoten (bv. schenking in huwelijkscontract) o Vertegenwoordiging van een echtgenoot door de andere o Rechtsgeldigheid van voor het gezin schadelijke handelingen van een echtgenoot t.a.v. de andere (bv. borgstelling)

-

Gezinswoning


138

AG

2014-2015

Eigen verwijzingsregel – art. 48, § 3 WIPR Lex rei sitae – recht van de Staat op wiens grondgebied het onroerend goed is gelegen Zie art. 215 BW Illustraties o Voorkooprecht van echtgenoot bij de verkoop van de woning o Beheer van de woning o Recht op de huur, opzegging huurcontract gezinswoning, … o o

-

7.2.2

Toepasselijk recht – secundair stelsel -

Wat regelt het aangeduide recht? Zie art. 53, § 1 Wetboek IPR: o Geldigheid instemming rechtskeuze § Nieuw gekozen recht bepaalt of rechtskeuze geldig is. Oude recht kan stellen dat het geen afwijkingen toelaat en dat het vast blijft. WIPR laat toe om toch een nieuw recht te kunnen kiezen. o Toelaatbaarheid en geldigheid huwelijkscontract o Mogelijkheid en modaliteiten keuze huwelijksvermogensstelsel o Mogelijkheid wijziging huwelijksvermogensstelsel o Samenstelling vermogens, toekenning bestuursbevoegdheden § Eigen v. Gemeenschappelijk vermogen § Bescherming overschrijding bestuursbevoegdheid, behalve voor: • Gezinswoning (art. 48 WIPR) • Bescherming van derden (art. 54 WIPR) o Ontbinding en vereffening-verdeling huwelijksvermogensstelsel o Nieuw gekozen recht bepaalt of vorig stelsel moet ontbonden worden o Let op: voor andere rechtsvragen andere verwijzingsregels: Soms zijn er vragen die een andere aanknoping hebben: bv. rechten/vermogen langstlevende echtgenoot – ‘langst leeft al’clausule (recht dat de erfenis beheerst) In een huwelijkscontract, welk recht van toepassing? Je moet kwalificeren en je moet vaststellen dat in het huwelijkscontract iets staat dat eigenlijk erfrecht is. Want krijgt de langstlevende echtgenoot wanneer de andere sterft, een vraag van erfrecht. Die moet m.a.w. aanknopen onder de regels van het erfrecht en niet onder de regels van huwelijksvermogensrecht.

-

Welke verwijzingsregel? o Oude verwijzingsregels of Wetboek IPR? o Nooit in werking o Het sluiten van een huwelijk of huwelijkscontract heeft tot gevolg dat er een huwelijksvermogensstelsel komt. Als je het doet via contract komt er een huwelijkscontract. Als je het niet doet dan bepaald de wet het. Het huwelijk is dan een bepalend recht geweest. De rechtshandeling moet gedateerd worden: o Gedateerd omdat: à Beginsel: art. 127, § 1 Wetboek IPR § Huwelijkssluiting voor 1/10/2004: à oude verwijzingsrecht wordt toegepast § Huwelijkssluiting na 1/10/2004: Wetboek IPR o Afwijking: rechtskeuze


139

AG

2014-2015

§ § §

7.2.3 Toepasselijk recht – Secundair stelsel

7.2.4

Rechtskeuze voor 1/10/2004 – art. 127, § 2 WIPR: rechtskeuze geldig indien zij voldoet aan voorwaarden WIPR; ook geldig indien zij voldoet aan oude recht Begunstigd… zijn geldig als ze voldoen aan de voorwaarden van het wetboek. Het begunstigd de oude rechtskeuzes Rechtskeuze na 1/10/2004 = nieuwe rechtshandeling, dus WIPR

Toepasselijk recht – secundair stelsel - geen rechtskeuze -

Oude regels – gebaseerd op oud art. 3 BW o Verwijzingsladder § 1. Gemeenschappelijke nationaliteit op ogenblik huwelijkssluiting § 2. Eerst : Nationaliteit man t.t.v. huwelijk Later : eerste echtelijke verblijfplaats latere regel alleszins voor huwelijken vanaf 28.09.1976 o Renvoi o GEBASEERD OP PERSONEEL STATUUT o Op ogenblik huwelijk ook als bv vrouw door huwelijk nationaliteit echtgenoot kreeg o eerste echtelijke verblijfplaats zeker voor huwelijken vanaf 28.09.1976 (inwerkingtreding huwelijksvermogenswet) Nationaliteit man zeker voor huwelijken tot 14.06.1955 (inwerkingtreding EVRM – gelijkheid man en vrouw) Tussen 14.06.1955 en 28.09.1976? § nieuwe regel vanaf mei 1958 (huwelijkswet = doorvoering EVRM in interne rechtsorde –man en vrouw gelijk, vrouw handelingsbekwaam en ontvoogd, MAAR NIET HANDELINGSBEVOEGD)

-

Sedert 1/10/2004: art. 51 Wetboek IPR o Verwijzingsladder § 1. Eerste gewone verblijfplaats § 2. Gemeenschappelijke nationaliteit bij huwelijksvoltrekking § 3. Plaats huwelijkssluiting o Correctie: uitzonderings-clausule (art. 19 WIPR) § Zeer zwakke band met aangeduide recht EN § Zeer nauwe band met ander recht o Geen renvoi (art. 16 WIPR) o GEBASEERD OP CONTRACTUEEL STATUUT o Gemeenschappelijke nationaliteit kan bv. voor aanknoping zorgen bij lang aanslepende gezinshereniging o Art. 3 WIPR ó art. 18 WEU (verbod discriminatie o.g.v. nationaliteit) o Art. 3 WIPR meest effectieve nationaliteit ó vroeger : louter gemeenschapp. Nationaliteit (bv. nationaliteit door huwelijk)

Toepasselijk recht – secundair stelsel – rechtskeuze -


Oude regels o Twee visies § 1. Keuzevrijheid 140

AG

2014-2015

2. Beperkte keuzevrijheid: keuze mogelijk wanneer toegelaten door objectief toepasselijk recht Art. 127, § 2 WIPR valideert rechtskeuze van vóór 1/10/2004 wanneer deze voldoet aan de voorwaarden van het Wetboek IPR §

o

-

Sedert 1/10/2004 o Principe van de rechtskeuze o Keuze tussen (art. 49, § 2 WIPR): § 1. Eerste gewone verblijfplaats na huwelijk § 2. Gewone verblijfplaats een van de echtgenoten t.t.v. keuze § 3. Nationaliteit een van de echtgenoten t.t.v. keuze o Eenvoudige verwijzing naar vreemd recht volstaat, zelfs impliciet o Keuze kan voor of tijdens huwelijk (art. 50, § 1 WIPR) o Keuze kan een eerdere keuze wijzigen (art. 50, § 1 WIPR) o Keuze moet het gehele vermogen van echtgenoten betreffen gewenst (art. 50 § 3) o Werkt enkel voor de toekomst, tenzij anders gewenst (art. 50 § 3) o Vorm én publiciteit (art. 52): § lex causae of lex celebrationis (prenuptiale keuze) § lex celebrationis (wijzigende keuze) § minstens in gedateerd en door beide echtgenoten ondertekend geschrift

Samenstelling en toebedeling van de loten - Eigen verwijzingsregel – art. 53, § 2 Wetboek IPR - Recht van de Staat op wiens grondgebied de goederen zich op tijdstip van de verdeling bevinden (lex rei sitae) - Reden: conflict met zakenrechtelijk statuut voorkomen (zie les zakenrecht) o Bv. onverdeeldheid volgens huwelijksvermogensrecht <> verbod mede-eigendom volgens recht ligging Tegenstelbaarheid aan derden - Eigen verwijzingsregel – art. 54 Wetboek IPR o Principe : lex causae § Dus publiciteit in dat land nodig (ó art. 52 WIPR) o Afwijking : recht van land waar derde en echtgenoot-schuldenaar hun gewone verblijfplaats hebben § Tenzij echtgenoten het nodige hebben gedaan voor publiciteit, m.n. • 1. De publiciteit o.g.v. lex causae gebeurde • 2. De derde het stelsel behoorde te kennen o Nuttig buitenlandse akte in België te melden (overschrijving in register burgerlijke stand of kantmelding bij notaris) o Bij wijziging lex celebrationis => Belgische publiciteitsvereisten • 3. Bij onroerende goederen: de publiciteit o.g.v. lex rei sitae gebeurde - Eigen verwijzingsregel – art. 54 Wetboek IPR o Afwijking: huishoudelijke schulden (art. 54 § 2)


141

AG

2014-2015

§ § § §

7.3

Regel: lex causae bepaalt of schuld andere (nietcontracterende) echtgenoot bindt Tenzij derde en echtgenoot-schuldenaar hun gewone verblijfplaats hebben in hetzelfde land Dan : recht van dat land (geen verdere nuanceringen) RATIO LEGIS: voor huishoudelijke schulden een regeling die schuldeiser toelaat om de verhaalbaarheid eenvoudig te controleren

Erkenning -


Geen (te kennen) internationale verdragen, geen Europese verordeningen Dus WIPR o Algemene regels inzake erkenning en uitvoerbaar-verklaring: art. 22-31 WIPR o Weigeringsgronden in art. 25 WIPR (rechterlijke beslissingen) en in art. 27 WIPR (akten)

142

AG

2014-2015

8

ERFRECHT

8.1

Bronnen erfrechtelijk IPR -

-

8.2

Materieel toepassingsgebied Erfrechtverordening -

8.3

Europese erfrechtverordening (basisbronnen blz. 210 e.v.) vanaf 17 augustus 2015 o Van toepassing op erfopvolging van personen die overlijden op of na 17 augustus 2015 (art. 83, 1) o Begunstigingsregel voor rechtskeuzes (art. 83, 2) en uiterste wilsbeschikkingen (art. 83, 3) gemaakt voor 17 augustus 2015 => geldig als § In overeenstemming met verordening OF § In overeenstemming met IPR in land van gewone verblijfplaats of nationaliteit t.t.v. keuze of wilsbeschikking OF • Bv. rechtskeuze voor recht gewone verblijfplaats o.g.v. art. 79 WIPR § Uiterste wilsbeschikking geldig volgens IPR van land dat erfopvolging behandelt Voordien: art. 77-84 WIPR (lees deze bepalingen)

Burgerrechtelijke aspecten van erfopvolging (art. 1) Niet van toepassing op (art. 1,2) o.m. o Algemene handelingsbekwaamheid (zie les staat en bekwaamheid) o Huwelijksvermogensrecht (zie eerder deze les) o Schenkingen (zie les contractenrecht Rome I – WIPR) § à U dient dus goed te kwalificeren: • Bv. huwelijkscontract met keuze voor beperkte gemeenschap, met schenking van ene echtgenoot aan de andere en met ‘langst leeft al’-clausule voor langstlevende echtgenoot o à beperkte gemeenschap = huwelijksvermogensrecht o à schenking = contract o à‘Langst leeft al’-clausule = erfrecht

Territoriaal toepassingsgebied Erfrechtverordening -

-

Alle EU-lidstaten passen de verordening toe, behalve: o Denemarken o Ierland o Verenigd Koninkrijk => De term ‘lidstaten’ in de verordening slaat dus NIET op deze landen

8.4

Bevoegdheid

8.4.1

Basisprincipes

Basisregel: art 4 ErfrechtVo

BASISREGEL: art. 4 Erfrechtverordening


143

AG

2014-2015

Subsidiair – art 10

Afwijkingen

Forum necessitatis

Abtshalve controle bevoegdheid

8.4.2 Afwijkingen

Gerechten van lidstaat waar erflater zijn gewone verblijfplaats had op tijdstip van overlijden

SUBSIDIAIR, indien laatste gewone verblijfplaats niet in lidstaat is gelegen: lidstaat waar goederen zijn gelegen (art. 10) - Bevoegd voor gehele nalatenschap op voorwaarde dat o Erflater nationaliteit van die lidstaat had (art. 10, 1, a) OF o Erflater in die lidstaat zijn vorige gewone verblijfplaats had, niet meer dan 5 jaar voor tijdstip waarop zaak aanhangig werd gemaakt (art. 10, 1, b) - Niet aan voorwaarden voldaan: enkel bevoegd goederen die zich in lidstaat bevinden (art. 10, 2) AFWIJKINGEN: infra UITZONDERLIJK: forum necessitatis (art. 11) - Geen enkele lidstaat bevoegd - Procedure in derdeland (redelijkerwijs) onmogelijk o O.m. wegens praktische problemen - Zaak nauwe band met lidstaat aangezochte rechter AMBSTHALVE CONTROLE BEVOEGDHEID (art. 15)

Afwijkingen bij rechtskeuze -

(1) Onbevoegdhei d-verklaring van de rechter

(2) Forumkeuzeovereenkom st

(3) Verschijning voor gerecht van gekozen recht zonder betwisting bevoegdheid


Afwijkingen bij rechtskeuze door erflater voor recht van een lidstaat (cf. art. 22, zie verder) o Onbevoegdverklaring van de overeenkomstig art. 4 of 10 aangezochte rechter (art. 6) § a) op verzoek van een partij • Voorwaarde onbevoegdheid : gerechten lidstaat gekozen recht beter geschikt (o.m. omwille van praktische bezwaren – ligging goederen, gewone verblijfplaats partijen) => Gerechten lidstaat gekozen recht bevoegd (art. 7,a) § b) bij forumkeuzeovereenkomst door partijen => Gerechten lidstaat keuze bevoegd (art. 7,b) o Forumkeuzeovereenkomst (art. 5) § Door wie? Alle betrokkenen bij erfopvolging § Wat kunnen ze overeenkomen? Exclusieve bevoegdheid voor gerechten of specifiek gerecht lidstaat gekozen recht § Hoe? Schriftelijk (gedagtekend en ondertekend) of elektronisch § Wat indien niet alle betrokkenen overeenkomst onderschrijven? Artikel 9: • Indien degenen die zich niet aansloten bij overeenkomst bevoegdheid niet betwisten : gekozen gerecht(en) blijft (blijven) bevoegd (art. 9,1) • Indien wel betwisting: gekozen gerecht(en) onbevoegd (art. 9,2)

144

AG

2014-2015

o Verschijning partijen voor gerecht van lidstaat van het gekozen recht zonder betwisting bevoegdheid = bevoegdheid voor dit gerecht (art. 7,c) o Voor de volledigheid: Ambsthalve beëindiging van ambtshalve gestarte procedure bij buitengerechtelijke schikking in lidstaat gekozen recht (art. 8)

(4) Ambtshalve beeïndiging van gestarte procedure

8.4.3

Verdere regels -

Beperking van procedure bij te verwachten erkenningsuitvoeringsproblemen in derdeland (art. 12, 1) o Op verzoek van minstens één partij o Geen uitspraak over één of meer goederen in derdeland

-

Bevoegdheid ontvangen verklaringen aanvaarding of verwerping nalatenschap, legaat, voorbehouden erfdeel: lidstaat gewone verblijfplaats van diegene die verklaring aflegt (art. 13).

-

Bepalingen parallel aan Brussel Ibis-verordening o Aanhangigheid (art. 17): vgl. art. 29 Brussel Ibis o Samenhang (art. 18): vgl. art. 30 Brussel Ibis o Voorlopige maatregelen (art. 19): vgl. art. 35 Brussel Ibis

8.5

Toepasselijk recht

8.5.1

Basisprincipes

Basisregel: art 21 ErfrechtVo

en

-

Niet beperkt tot zuiver ‘Europese’ nalatenschappen – universele werking (art. 20) o Voorbeeld: Belg met woonplaats in Singapore en een appartement in Gent § Belgische rechtbanken bevoegd (art. 10 - volledige nalatenschap) § Recht van Singapore van toepassing (art. 21)

-

BASISREGEL: art. 21 Erfrechtverordening o recht van staat waar erflater zijn gewone verblijfplaats had op tijdstip van overlijden o dit recht is van toepassing op gehele nalatenschap § Geen onderscheid tussen roerende en onroerende goederen (vgl. art. 78 WIPR)

-

RENVOI mogelijk indien (art. 34): § Verordening recht van derde staat aanwijst § IPR van deze derde staat naar lidstaat wijst OF naar een andere derde staat die zijn eigen recht zou toepassen

-

Uitzonderingsclausule in art. 21, 2: bij kennelijk nauwere band met andere staat => recht van die staat van toepassing


145

AG

8.5.2

2014-2015

-

Rechtskeuze: infra

-

Openbare orde – exceptie in art. 35 voor bepalingen die kennelijk onverenigbaar zijn met internationale openbare orde van het land van forum

Rechtskeuze -

8.5.3

Toepassingsgebied -

8.5.4 Toelaatbaarhei d en materiële geldigheid

Art. 22 Erfrechtverordening o Welk recht? erflater kan kiezen voor recht van het land van de nationaliteit die hij bezat § Op tijdstip rechtskeuze § Op tijdstip overlijden o wat in geval van dubbele nationaliteit? § Mogelijkheid om het recht te kiezen van een van de staten waarvan de betrokkene op het tijdstip van de rechtskeuze de nationaliteit bezit (art. 22, lid 1, al. 2) o Uitdrukkelijk of impliciet, maar voldoende duidelijk o Vorm? keuze in een uiterste wilsbeschikking

art. 23 Erfrechtverordening: toepasselijk recht beheerst gehele vererving, o.m. o Bekwaamheid om te erven (art. 23, 2, c) § Niet de algemene (personele) bekwaamheid, maar wel specifieke erfrechtelijke onbekwaamheden • Bv. erven in dokter-patiënt relatie o Beschikbaar deel / reserve (art. 23, 2, h) § Reserve bij rechtskeuze niet meer beschermd, vlg. art. 79 WIPR

Testamenten -


Bijzondere regels voor uiterste wilsbeschikkingen en erfovereenkomsten: o Toelaatbaarheid en materiële geldigheid: § Wilsbeschikkingen: virtuele lex successionis op tijdstip wilsbeschikking (art. 24, 1) • Bv. toelaatbaarheid van testament door vertegenwoordiger, handelingsbekwaamheid om te testeren (cf. art. 26) § Erfovereenkomsten: zie art. 25 – verschillende regelingen naargelang overeenkomst op één of meerdere erfopvolgingen betrekking heeft (lezen)

146

AG

2014-2015

o o

8.5.5 Formele geldigheid verklaring aanvaarrding / verwerping

AFWIJKING mogelijk: erflater kan toelaatbaarheid en materiële geldigheid onderwerpen aan recht dat hij kon gekozen hebben o.g.v. art. 22 (zie art. 24,2 / 25,3) Formele geldigheid: Verdrag Den Haag 5 oktober 1961 betreffende de wetsconflicten inzake de vorm van uiterste wilsbeschikkingen (basisbronnen, blz. 1 e.v.) § Verdrag heeft voorrang op Erfrechtverordening (zie art. 75 Erfrechtverordening) § Universeel karakter (art. 6 verdrag) § Ruime alternatieve verwijzingsregel - art. 1 verdrag: • Lex loci actus (plaas waar erflater heeft beschikt) • Lex patriae van de erflater op ogenblik beschikking/overlijden • Recht van woonplaats van erflater op ogenblik beschikking/overlijden • Recht van gewone verblijfplaats van erflater op ogenblik beschikking/overlijden • Onroerende goederen: lex rei sitae

Verklaring aanvaarding of verwerping -

Bijzondere regel voor formele geldigheid verklaring aanvaarding/verwerping in art. 28 Erfrechtverordening o Geldig als vormvereisten zijn nageleefd uit Lex successionis OF o Recht van de staat waar degene die verklaring aflegt zijn gewone verblijfplaats heeft § Gelijkloop met bevoegdheidsregel in artikel 13 => erfgeroepene kan verklaring afleggen in zijn eigen land volgens de vormvereisten van dit land bv. Belgische erfgenaam kan Spaanse erfenis aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving door in België volgens het Belgische recht verklaring af te leggen ter griffie van de rechtbank of bij de notaris

8.6 Beslissingen

Akten

Erkenning en uitvoerbaarheid -

Erkenning en uitvoerbaarheid van beslissingen uit andere lidstaten: o Zie art. 39 – 58 Erfrechtverordening o Beslissing = gerechtelijke beslissing (art. 3,1,g) o Lees de bepalingen! § De plano-erkenning (art. 19,1) § Weigeringsgronden: art. 40 § Geen inhoudelijke toetsing (art. 41) § Verzoek tot gerechtelijke erkenning en/of uitvoerbaarverklaring: procedure beschreven in art. 45-58 erfrechtverordening o Legalisatie van documenten niet nodig (art. 74)

-

Erkenning en uitvoerbaarheid van authentieke akten en gerechtelijke schikkingen uit andere lidstaten: o Legalisatie van documenten niet nodig (art. 74)


147

AG

2014-2015

o o

o

-

8.7

Zie art. 59 – 60 Erfrechtverordening Aanvaarding van authentieke akten is geregeld in art. 59 § Akte moet dezelfde bewijskracht krijgen als in lidstaat van herkomst (art. 59,1) § Echtheid akte kan aangevochten worden in lidstaat van herkomst (art. 59,2) § Bij betwisting van de inhoud van de akte betreft, zijn de verwijzingsregels voor bevoegdheid en toepasselijk recht van toepassing (art. 59,3) • Uitz. Bij incidentele betwisting inhoud: gerecht waar procedure aanhangig is gemaakt (art. 59,4) o Bv. bij tegenvordering houdende betwisting inhoud akte van erfopvolging Uitvoerbaarheid authentieke akten is geregeld in art. 60/ Uitvoerbaarheid gerechtelijke schikkingen is geregeld in art. 61 § Procedure tot verkrijgen van uitvoerbaarverklaring nodig ! (art. 60,1) • In het kader van het erfrecht zijn authentieke akten en schikkingen dus niet automatisch uitvoerbaar in andere lidstaten bij de verordening (vgl. Brussel Ibis–Vo)

Erkenning en uitvoerbaarheid van authentieke akten en gerechtelijke schikkingen uit derde landen: WIPR o Algemene regels inzake erkenning en uitvoerbaar-verklaring: art. 22-31 WIPR o Weigeringsgronden in art. 25 WIPR (rechterlijke beslissingen) en in art. 27 WIPR (akten)

Europese erfrechtverklaring De erfrechtverordening voert in art. 62-73 een Europese erfrechtverklaring in - Voor wie? Art. 63,1: verklaring bestemd voor erfgenamen, legatarissen, testamentuitvoerders en beheerders - Wat? Art. 63,1: Bewijs van hoedanigheid of rechten en bevoegdheden - Facultatief - Voordeel? Art. 69,1: verklaring heeft rechtsgevolgen in alle lidstaten zonder dat daartoe een procedure is vereist - Zie art. 69,2 voor lijst van rechtsgevolgen


148

AG

9 Geen les op 11/11 Week 8

14 nov. 14

2014-2015

NATUURLIJKE AFSTAMMING Enkele concrete vragen uit de praktijk - Een gehuwde Servische man heeft een kind bij een Belgische vrouw, die niet zijn echtgenote is. Kan de man het kind in België erkennen? In welk recht zal dit onderzocht moeten worden? - Een Franse man wil het vaderschap betwisten van het kind van zijn exechtgenote (kind en moeder zijn beiden Belg). Kan hij de betwistingsprocedure inleiden voor de Belgische rechter? Zo ja, welk recht zal de rechter moeten toepassen? - Een Belgisch homokoppel deed beroep op een draagmoeder in California. De Amerikaanse geboorteakte vermeldt beide mannen als ouders van het kind; er is geen melding van een moeder. Kan deze akte in België aanvaard worden? - Kan een Marokkaans echtpaar in België een Marokkaans kind adopteren dat zij in Marokko reeds onder hun hoede/ten laste hebben genomen? o Kefala

9.1


9.1.1

Bevoegdheid Belgische rechter Er zijn geen internationale of Europese verdragen of verordeningen, we vallen terug op het WIPR - Algemene bepalingen: art. 5-14 - Specifieke bevoegdheidsbepaling: Art. 61 – een vrij ruime bevoegdheid voor de Belgische rechter. De Belgische rechter is bevoegd indien: o Het kind gewone verblijfplaats in België heeft o De persoon wiens vaderschap of moederschap wordt aangevoerd of betwist, gewone verblijfplaats in België heeft o Het kind én persoon wiens vaderschap of moederschap wordt aangevoerd of betwist, Belg zijn - Let op: begrip ‘gewone verblijfplaats’ dat wordt verklaard in art. 4 WIPR

9.1.2

Bevoegdheid Belgische ambtenaar Art 65 WIPR gaat specifiek over het erkennen van kinderen. Een akte van erkenning kan in België worden opgemaakt door ambtenaar van de burgerlijke stand of notaris, indien: - De erkenner Belg is bij het opstellen van de akte - De erkenner woonplaats of gewone verblijfplaats heeft in België bij de opmaak van de akte - Het kind geboren is in België


149

AG

2014-2015

-

9.2

Het kind zijn gewone verblijfplaats heeft in België bij de opmaak van de akte

Toepasselijk recht Geen internationale of Europese regels, dus: WIPR Wat de afstammingskwestie betreft moet je heel duidelijk een onderscheid maken tussen grondvereisten en vormvereisten: Grondvereisten (art. 62) - Art 62, §1 WIPR: De vaststelling en de betwisting van het vaderschap of moederschap van een persoon worden beheerst door het recht van de staat waarvan hij de nationaliteit heeft op het ogenblik van de geboorte van het kind of, indien de vaststelling het resultaat is van een vrijwillige handeling (erkenning), op het ogenblik van het verrichten an de handeling. – Het is dus de nationale wet van de persoon wiens vaderschap of moederschap wordt vastgesteld of betwist. - Art 62, §2 WIPR: wanneer het kind volgens het recht toepasselijk uit hoofde van deze wet rechtsgeldig wordt erkend door meerdere personen van hetzelfde geslacht, bepaalt het recht toepasselijk op de eerste erkenning het gevolg van een latere erkenning op die eerste. - Te beoordelen “bij de geboorte van het kind of de erkenning van het kind” à Oplossing conflit mobile: men pint de aanknopingsfactor vast aan een bepaald moment - Voorbeeld Servische man: Servisch recht toepasselijk op de vraag of gehuwde man kan erkennen o Op grond van art 62 zullen we moeten kijken naar het Servische recht. Heeft hij die mogelijkheid? Ook kijken of hij dit kan indien hij een gehuwde man is; niet overal kan dit. - Opgelet: toepassing buitenlands recht (zie verder) Vormvereisten van de erkenning (art. 64) - Art 64 WIPR geeft een alternatieve verwijzingsregel: De akte tot erkenning van een kind wordt opgesteld volgens de vormvereisten door het recht dat op de afstamming van toepassing is; ofwel door het recht van de staat op wiens grondgebied de akte wordt opgesteld (locus regit actum) à Nationale wet (lex patriae) of Recht van de plaats van de opstelling van de akte

Grond- en vormvereisten: soms moeilijk onderscheid Onderscheid gronden vormvereisten zorgt voor lastige kwalificatievragen bij de opmaak van akten van erkenning


150

AG

2014-2015

Voorbeeld: mogelijkheid van prenatale erkenning (erkenning voor de geboorte van het kind) - Vormvereiste, met alternatieve verwijzingsregel? OF - Grondvereiste, met toepassing van de nationale wet van de man? Toepassingsgebied Art 63 somt op, ‘met name’: - Wie kan afstammingsband vaststellen of betwisten? - Bewijslast en bewijsmiddelen - Voorwaarden voor en gevolgen van bezit van staat - Termijnen voor instellen van vordering - … à Geen limitatieve lijst Toepassing buitenlands recht In afstammingszaken moet heel regelmatig buitenlands recht worden toegepast, zie art. 15 WIPR (les 6) - In de praktijk zijn er echter verschillende ‘vluchtmechanismen’, om een uitzondering te maken op de toepassing van het buitenlands recht o Art. 21 WIPR: openbare orde-exceptie wordt vaak gebruikt in afstammingsrecht. Bijvoorbeeld wanneer een buitenlands rechtssysteem toegepast wordt en dit veroorzaakt: • Discriminatie tussen kinderen geboren binnen en kinderen geboren buiten het huwelijk (voor het ene recht geldt het ene recht en voor het andere geldt het andere recht) • Ontbreken van de mogelijkheid voor de moeder om het vaderschap van haar echtgenoot te betwisten • Onmogelijkheid voor het kind om het vaderschap van echtgenoot van zijn/haar moeder te betwisten, omdat de termijnen te kort zijn om te betwisten of de vaststelling te doen. Openbare orde exceptie samen met belang van het kind: Het is in het belang van het kind om te weten wie zijn of haar vader of moeder is. • Te korte termijnen voor de echtgenoot om zijn vaderschap te betwisten: • … o Art. 19 WIPR: uitzonderingsclausule (toepassing nauwst verbonden recht) wordt vaak gebruikt in afstammingszaken § We komen uit bij een buitenlands rechtsysteem maar men vindt dat men met een ander recht een sterkere band heeft.


151

AG

2014-2015

9.3

Erkenning

9.3.1

Buitenlandse afstammingsbanden Voor natuurlijke afstamming zijn er geen internationale of Europese regels - Erkenningsregels WIPR: rechterlijke beslissing of authentieke akte? à Vergeet dit onderscheid niet te maken!! o Erkenning buitenlands afstammingsvonnis (bv. betwisting vaderschap): art. 25 WIPR (geen conflictenrechtelijke controle) o Erkenning buitenlandse geboorteakte/akte van erkenning: art. 27 WIPR (wel conflictenrechtelijke controle) Oefening Een Belgische man werkt al enkele jaren voor Unicef in Haïti. Hij leert daar een vrouw kennen. Het koppel krijgt samen een kind in Haïti. Het gezin wil nu naar België verhuizen. Kunnen de ouders een Belgisch paspoort voor hun 4jarig kind krijgen? (In deze vraag meer IPR dan je zou vermoeden…) Verschillende stappen - Vooraleer men een Belgisch paspoort kan afgeven, moet men voldoen aan een aantal voorwaarden. Men moet Belg zijn. o Afgifte Belgisch paspoort kan enkel aan ‘Belg’ → nationaliteitsrecht • Heeft het kind geboren in Haïti de Belgische nationaliteit? • Ja, zegt artikel 8 WBN, wanneer het kind een Belgische vader of moeder heeft à De man zal dus de juridische vader moeten zijn en moet de nodige documenten ter staving kunnen voorleggen. o Man is Belg, maar is hij de ‘juridische’ vader ? à Documenten voorleggen. o Hier duikt het IPR op: kunnen we de Haïtiaanse geboorteakte/akte van erkenning erkennen? - Eerste stap o Man en vrouw leggen de geboorteakte voor op de ambassade: Consulaat kan nagaan of de man in de akte staat. Alle overheden zijn bevoegd om een akte te erkennen (dit is het principe in de de plano – erkenning). - Tweede stap: o Hij zal moeten kijken of de akte authentiek is: legalisatie - Derde stap: o Conflictenrechtelijke controle; We hebben hier een Belgische man die in het buitenland een kind krijgt. De conflictenrechtelijke controle is een toepassing maken van onze


152

AG

2014-2015

verwijzingsregels. We moeten de geldigheid van de akte beoordelen op grond van onze verwijzingsregels. Artikel 62 zegt dat we moeten kijken naar de nationale wet van persoon wiens afstamming moet vastgesteld worden. De man is Belgisch, dus we moeten het Belgisch recht ‘over de grenzen heen’ toepassen op de casus en kijken of dit resultaat vergelijkbaar is met datgene wat we in België via de verwijzingsregels zouden tot stand brengen. Samengevat: Bij de vraag naar erkenning van buitenlandse akten/ beslissingen is het belangrijk een onderscheid te maken tussen rechterlijke beslissingen en akten, er bestaat immers een verschillend erkenningsregime voor beiden. - Erkenning rechtelijke beslissing: controle art 25 WIPR - Erkenning authentieke akte: controle art 27 WIPR o Het verschil zit in de conflictenrechtelijke controle: § Respecteert de buitenlandse geboorteakte de Belgische verwijzingsregels? •

Nationaliteitsverwijzing voor afstamming (art 62): Belgische wensouders, dus verwijzing naar het Belgisch recht. In het Belgisch recht geldt het principe: Mater semper certa est en het vermoeden van vaderschap van de echtgenoot.

•

Levert dit een vergelijkbaar resultaat?

Andere situatie is deze van het Draagmoederschap - In België hebben we geen regels over draagmoederschap, maar het gebeurt niet zelden dat Belgische wensouders beroep doen op een buitenlandse draagmoeder. Het wordt hier een IPR kwestie wanneer de beslissingen worden voorgelegd aan onze overheden: Ouders komen met hun kind naar België en vragen om deze geboorteakten of rechterlijke beslissingen te erkennen o Ambassade/consulaat in het buitenland: aanvraag van Belgisch paspoort, visum of laissez-passer voor het kind o Ambtenaar van de burgerlijke stand in België: vraag tot overschrijving buitenlandse geboorteakte - In IPR-termen: vraag tot erkenning van buitenlandse (geboorte)akte/rechterlijke beslissing


153

AG

2014-2015

-

Eerst en vooral is het belangrijk een onderscheid te maken tussen rechterlijke beslissingen en akten, er bestaat immers een verschillend erkenningsregime voor beiden. o Erkenning rechtelijke beslissing: controle art 25 WIPR o Erkenning authentieke akte: controle art 27 WIPR à Het verschil zit in de conflictenrechtelijke controle: § Respecteert de buitenlandse geboorteakte (dus de authentieke akte) de Belgische verwijzingsregels? •

Nationaliteitsverwijzing voor afstamming (art 62): Belgische wensouders, dus verwijzing naar het Belgisch recht. We hebben een geboorteakte waarop enkel de naam van de vader staat, maar geen naam van de moeder. Dit kennen wij in ons recht niet. In het Belgisch recht geldt het principe: Mater semper certa est en het vermoeden van vaderschap van de echtgenoot. Hierdoor moet via het vastgestelde vaderschap het moederschap worden vastgesteld.

•

Levert dit een vergelijkbaar resultaat op?

Gevolg: Rechtspraak erkent buitenlandse geboorteakten na draagmoederschap niet als ‘geboorteakten’, maar als ‘authentieke akten die een erkenning door de Belgische wensvader inhouden’ Illustraties - Zaak van de tweeling H en E: Rb. Antwerpen 19 december 2008 [email protected] 2010, nr. 4, 140 o Wensouders deden beroep op Oekrainse moeder. Ze lieten een geboorteakte opstellen. De ambassade weigerde de erkenning. Ons principe (mater semper certa est) staat boven alles. We kunnen de geboorteakte niet als geboorteakte erkennen. We kunnen ze enkel als een erkenningsakte erkennen. Deze redenering is door andere rechters overgenomen hoewel het openbaar ministerie vaak negatief adviseerde. o Oekraïense draagmoeder, Belgische wensouders (= genetische ouders) - Zaak van de tweeling M en M: Luik 6 september 2010, RTDF 2010, nr. 4, 1139 o Californische draagmoeder, Belgische wensvaders (waarvan één de genetische vader) o Twee amerikaanse geboorteakten werd opgemaakt. Deze documenten zijn hier voorgelegd. Rechter toetste deze aan art 25. Het openbaar ministerie adviseerde de weigering omdat er een inbreuk was op de openbare orde aangezien onze regel Internationaal Privaatrecht

154

AG

2014-2015

mater semper certa est niet werd gerespecteerd, alsook het feit dat het twee vaders betroffen. Draagmoederschap: openbare orde, wetsontduiking? - Wat met de controlegrond ‘wetsontduiking’? - Immers: wanneer draagmoederschap niet mogelijk is in België: kan men dus veronderstellen dat mensen naar het buitenland gaan om een resultaat te bereiken dat in Belgie niet mogelijk is. o Vonnissen (art. 25, § 1, 3° WIPR) – akten (art. 27 verwijst naar art. 18 WIPR) o Door beroep te doen op buitenlandse draagmoeder verkrijgt men een resultaat dat wensouders in België nooit konden bereiken - Openbare orde – mensenrechten: 2 arresten à Het inroepen van de openbare orde wordt zeer moeilijk o EHRM, Labassee t. Frankrijk, 26 juni 2014 § Geboorteakte werd niet erkent o.g.v. exceptie openbare orde. Koppel wierp art 8 EHRM op: ze konden geen gezin vormen, het was een inbreuk op hun gezinsleven. EHRM heeft dit niet gevolgd. Art 8 EHRM beschermt echter ook het privéleven. Het Hof stelde dat als de akte niet overschreven wordt, dit zorgt voor een onduidelijkheid in de afstamming (hetgeen veel gevolgen oplevert voor dat kind). Het Hof aanvaardde de schending van het Privéleven. o EHRM, Mennesson t. Frankrijk, 26 juni 2014 Wat betreft de Openbare Orde inzake afstamming, krijgen we dus een invulling van het EHRM.


155

AG

10

2014-2015

ADOPTIE

Haags Adoptieverdrag

Belang van het Haags Adoptieverdrag Verdrag dat een zeer belangrijke invloed heeft. Verdrag van 29 mei 1993 inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van de interlandelijke adoptie (zie Bronnenbundel, deel II) - In werking getreden op 1 september 2005 o Dit verdrag heeft geleid tot ingrijpende wijziging van het Belgische adoptierecht (Wet van 24 april 2003 tot hervorming van de adoptie) o Materieel recht o IPR: art. 66-72 WIPR + art. 357 e.v. BW § Zie ook art. 140, lid 2 WIPR

Cruciale

Geen traditioneel IPR-verdrag - Cruciale uitgangspunten o Adopties in het hoogste belang van het kind (art. 1, art. 4) § Het moet in de eerste plaats gaan over het kind o Dubbele subsidiariteit (preambule, art. 4): vooraleer er sprake kan zijn van interlandelijke adoptie, zal er eerst moeten nagegaan worden: • Kan kind in familie van herkomst blijven? Zijn er mogelijkheden voor het kind om in de familie van herkomst te blijven? Dit mag de uitgebreide familie zijn. • Kan het kind in land van herkomst blijven? • Pas wanneer dit allemaal niet mogelijk is, KAN adoptie plaatsvinden. - Samenwerking tussen Centrale Autoriteiten: Elk land moet een centrale autoriteit aanduiden. o Federale Centrale Autoriteit: FOD Justitie o Centrale Autoriteiten van de Gemeenschappen (in Vlaanderen: Kind en Gezin) o Niet alleen de Federale overheid heeft het verdrag geratificeerd, ook de Vlaamse overheid heeft het verdrag geratificeerd. Daarom zitten e met twee centrale autoriteiten, de FOD Jusitie en Kind en Gezin.

uitgangspunten

(1) Belang v.h Kind (2) Dubbele Subsidiariteit

(3) Samenwerki ng CA

Haags adoptieverdrag is enkel van toepassing op interlandelijke adopties. Het kind komt van het ene land naar het andere land. Niet alle internationale adopties zijn interlandelijk. Je kan bijvoorbeeld een internationale adoptie hebben waarbij een koppel een Roemeens kind adopteert dat reeds in België verblijft, maar dit is geen interlandelijke adoptie.


156

AG

2014-2015

10.1


10.1.1

Stap 1: Zijn de Belgische gerechten internationaal bevoegd -

om een adoptie met internationale elementen uit te spreken? om de omzetting in een volle adoptie uit te spreken? om een adoptie te herroepen? om de herziening van een adoptie uit te spreken?

Bevoegdheid Belgische rechter - Art. 66 WIPR - Belgische rechters zijn internationaal bevoegd om adoptie uit te spreken indien o adoptant(en) of geadopteerde gewone verblijfplaats heeft in België o adoptant(en) of geadopteerde Belg is o te beoordelen bij de instelling van de vordering - Art. 66 geeft ook de bevoegdheidsregel voor o de omzetting van de adoptie (tweede lid) à bijvoorbeeld omzetting van gewone adoptie naar volle adoptie o de herroeping van de adoptie (derde lid) o de herziening van de adoptie (vierde lid) - Opgelet: art. 66 sluit de toepassing van de algemene bevoegdheidsgronden uit

10.2

Toepasselijk recht

10.2.1

Stap 2: Indien de Belgische gerechten internationaal bevoegd zijn, welk recht moeten zij toepassen? -

Voorwaarden voor de adoptie Toestemmingsvereisten Wijze van totstandkoming van de adoptie Aard van de door de adoptie gecreëerde band Omzetting, herroeping, herziening van een adoptie

Er zijn geen internationale of Europese regels: Het Haags adoptieverdrag speelt hier niet rechtstreeks een rol. In het Haags adoptieverdrag vinden we geen verwijzingsregels terug, maar het heeft wel een invloed op de verwijzingregels (deze vind je in het WIPR en het BW). - Nationale verwijzingsregels/conflictenregels: o Art. 67 - art. 71 WIPR o Art. 357 - art. 359-6 BW Grondvoorwaarden

Grondvoorwaarden


157

AG

2014-2015

-

-

-

Uitzondering s-clausule

-

Voor men kan adopteren moet men geschikt worden verklaard: er moet een examen worden afgelegd en er wordt een maatschappelijk onderzoek verricht (Kind en Gezin). Dit wordt naar de jeugdrechtbank verzonden die dan een geschiktheidsvonnis velt (dit is de voorafgaande procedure) Art. 67 WIPR begint met een verwijzing naar art. 357 BW (= minimum) o Adoptie moet gegrond zijn op wettige redenen en in hoger belang van het kind o Adoptanten moeten bekwaam en geschikt zijn om te adopteren Verwijzingsladder: cascade o Recht van het land waarvan de adoptanten nationaliteit hebben o Bij gebrek aan gemeenschappelijke nationaliteit van de adoptanten: recht van het land waar de adoptanten hun gewone verblijfplaats hebben o Bij gebrek aan gemeenschappelijke gewone verblijfplaats: Belgisch recht Uitzonderingsclausule: (art 19 WIPR is algemene uitzonderingsclausule maar dit is een specifieke uitzonderingsclausule). We hebben een verwijzing naar buitenlands recht, maar we passen het buitenlands recht niet toe : geen toepassing van het aangewezen buitenlandse recht (→ toepassing van Belgisch recht) indien: o Buitenlands recht in strijd met belang van geadopteerde o Adoptant(en) nauwe band met België

Toestemming - Art. 68 WIPR verwijst eerst naar art. 358 BW (= Het WIPR voorziet een algemene verwijzingsregel maar zegt dat er toch een minimum moet worden voorzien en verwijst voor dit minimum naar art 358 BW) - Toestemming beheerst door het recht van het land van de gewone verblijfplaats van de geadopteerde: 2 elementen om het conflict mobile op te lossen. o onmiddellijk voorafgaand aan de overbrenging, of o ten tijde van de adoptie (indien geen overbrenging) - Belgisch recht indien toepasselijk buitenlandse recht o geen toestemmingsvereiste voorziet o de instelling van de adoptie niet kent Wijze van totstandkoming - Art. 69 WIPR: toepasselijk recht op de vormvoorwaarden - Adoptie in België → toepassing Belgisch recht (locus regit actum) Aard van de geschapen band


158

AG

2014-2015

Als de adoptie wordt afgesloten; gaat het dan om volle adoptie, gewone adoptie,..? - Art. 70 WIPR: aanknoping aan het recht dat van toepassing is op de voorwaarden voor de totstandkoming van de adoptie (= art. 67 WIPR) - Waarover gaat het? o De vraag naar de aard van de banden tussen de geadopteerde en de adoptieve en oorspronkelijke familie o De vraag of het gaat om volle of gewone adoptie o NIET: naam, ouderlijk gezag, onderhoudsverplichtingen, etc. → daarvoor gelden de eigen verwijzingsregels. Bijvoorbeeld; de naam die het kind krijgt valt niet onder het adoptierecht. Je moet voor die aparte categorie kijken naar de eigen regels. Voor naam moet je dus kijken naar de categorie ‘naam’.

10.3 Erkenning buitenlands adopties Onderscheid - Beheerst door adoptievrdrg - Niet beheerst door adoptievrdrg

10.3.1

Erkenning Wat doen we met adopties die in ht buitenland uitgesproken zijn, kunnen deze worden erkend? Wat zijn de criteria om ze te aanvaarden, wat zijn de weigeringsgronden? Erkenning buitenlandse adoptie - Hierna volgt het erkenningsregime voor adopties uitgesproken op of na 1 september 2005 - Hierbij onderscheid maken tussen o adopties beheerst door Adoptieverdrag: adopties door personen uit een verdragsstaat o adopties niet beheerst door Adoptieverdrag: adopties door personen die niet uit een verdragsstaat komen • adoptie tot stand gekomen in niet-verdragsstaat • adoptie van een meerderjarige

Adopties beheerst door verdrag -

Erkenning van rechtswege door CA!

-


Haags Adoptieverdrag (art. 23 e.v.) - art. 364-1 tot art. 364-3 BW Erkenning van rechtswege (de plano) indien in overeenstemming met verdrag is verklaard Geen erkenning door ‘alle overheden’, maar erkenning door Centrale Autoriteit (= FOD Justitie) à Grote uitzondering binnen IPR, want de regel voor de erkenning de plano is dat iedere overheid kan erkennen, maar hier is ENKEL de FOD Justitie bevoegd om te erkennen o Voorlegging buitenlandse beslissing of akte + getuigschrift o Enkel controle van de authenticiteit van de stukken + de openbare orde (hoger belang van het kind!) à Slechts twee criteria mogen getoetst worden. Er is immers al samenwerking geweest tussen de Centrale Autoriteiten.

159

AG

10.3.2

2014-2015

Adopties niet beheerst door verdrag Voor adopties: erkenning via art. 72 WIPR sluit algemeen erkenningsregime van het WIPR (art. 22 e.v.) uit - Art. 72 WIPR verwijst naar art. 365-1 tot 366-3 BW - Erkenning in België indien (art. 365-1 BW): o Adoptie door bevoegde autoriteit in buitenland en in overeenstemming met de aldaar geldende vormvereisten en procedures o Adoptiebeslissing in kracht van gewijsde o Indien adoptant(en) in België hun gewone verblijfplaats hebben: Belgische procedure moet gevolgd zijn - Weigeringsgronden in art. 365-2 BW o Kennelijke strijdigheid met openbare orde (belang van het kind!) o Vereisten inzake overbrenging van het kind niet nageleefd o Geen omzeiling van Belgische nationaliteits- of vreemdelingenwetgeving - Erkenning/niet-erkenning door Centrale Autoriteit (= FOD Justitie) Registratie van erkende adopties - Art. 72 WIPR verwijst naar de registratie-formaliteiten, zoals voorzien in art. 367-1 e.v. BW: - Wanneer voldaan is aan de erkenningsvoorwaarden moet de federale CA de erkende buitenlandse adoptie registreren. We hebben hier een centrale autoriteit, die beslist. Deze beslissing is bindend voor alle overheden. Wanneer de Federale centrale autoriteit de erkenning weigert zal je naar de rechter moeten stappen. o Betrokkenen ontvangen bewijs van deze registratie o Iedere andere administratieve of rechterlijke autoriteit moet deze ‘centrale’ erkenning volgen (voorleggen van bewijs van registratie volstaat), tenzij tegen de beslissing van de federale CA beroep is aangetekend bij de familierechtbank

11

ONDERHOUDS-VERPLICHTINGEN Onderhoudsverplichtingen is een materie waarbij je verschillende bronnen moet raadplegen. Drie luiken IPR – veelheid aan regels - Internationale bevoegdheid o Alimentatieverordening o WIPRà afgeschaft, géén WIPR bij onderhoudsgeld - Toepasselijk recht o Alimentatieverordening → Haags Protocol van 23 november 2007


160

AG

2014-2015

-

11.1 Beperkte forumkeuze – Dubbele begrenzing

Objectieve bevoegdheidsregel

o Haags verdrag 1956 (onderhoudsgeld kinderen) o WIPRà afgeschaft, géén WIPR bij onderhoudsgeld Erkenning en tenuitvoerlegging o Alimentatieverordening o Verdrag van Lugano 2007 o Verdrag van Den Haag 1958 o WIPR

Internationale bevoegdheid Bij een vraag over onderhoudsgeld moet je kijken naar de alimentatievo. De alimentatievo biedt de mogelijkheid om de rechter te kiezen à Forumkeuze - Beperkte forumkeuze (art. 4) maar wel dubbele begrenzing o Geen keuzemogelijkheid voor onderhoudsvorderingen voor kinderen o Keuze voor gerecht waarmee geschil al enige band heeft → partijen mogen een van volgende gerechten kiezen: • Gewone verblijfplaats een van de partijen • Nationaliteit een van de partijen • Vorderingen tussen echtgenoten/ex-echtgenoten: – Gerecht bevoegd voor huwelijkszaak – Laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats (> 1 jaar) o De bij overeenkomst verleende bevoegdheid is exclusief en moet schriftelijk zijn (art 4) - Impliciete keuze door verschijning verweerder (art. 5) - Objectieve bevoegdheidsregel Indien er geen expliciete of impliciete forumkeuze gemaakt werd zijn er alternatieve bevoegdheidsgronden (art. 3) – verschillende bevoegdheidsgronden na elkaar – Gewone verblijfplaats verweerder – Gewone verblijfplaats onderhoudsgerechtigde – Onderhoudsvordering is nevenvordering (hangt samen met een andere vordering) • Gerecht bevoegd voor statuskwestie is ook bevoegd voor onderhoud – Oorspronkelijke bevoegdheid is niet louter gebaseerd op nationaliteit van een van de partijen • Bijvoorbeeld een vonnis Gerecht bevoegd voor ouderlijke verantwoordelijkheid is ook bevoegd voor onderhoud


161

AG

2014-2015

– Opvangfora

Oorspronkelijke bevoegdheid is niet louter gebaseerd op nationaliteit van een van de partijen

Opvangfora - Subsidiaire bevoegdheidsgrond (art. 6) o Gemeenschappelijke nationaliteit van de partijen - Noodforum (art. 7) o Als geen enkel gerecht in de EU bevoegd is, is Belgische rechter bevoegd als • Geschil voldoende nauw verbonden is met België • Onmogelijk of onredelijk om procedure in ander land te voeren

11.2

Toepasselijk recht Haags Protocol - Onderhoudsverordening (art. 15) verwijst naar Haags Protocol 2007. Dit protocol geldt niet in Denemarken en VK - Onderhoudsverplichtingen uit familiebetrekkingen, bloedverwantschap, huwelijk of aanverwantschap (art. 1 Protocol en art. 1 AlimentatieVo) - Universele werking o Geen verdragswederkerigheid: Protocol is van toepassing zelfs wanneer het toepasselijk recht het recht is van een nietProtocol-lidstaat is (art. 2) - Geen renvoi mogelijk Wat valt onder toepasselijk recht? - Art. 11 Protocol: het op de onderhoudsverplichting toepasselijk recht bepaalt onder meer (niet exhaustief) o Omvang onderhoudsplicht o Bestaan onderhoudsplicht, aanwijzing onderhoudsplichtige o Mate van terugwerkende kracht o Berekeningsbasis/indexering o Bepaling wie gerechtigd is procedure in te stellen o Verjaring

Wel Rechtskeuze

Toepasselijk recht – rechtskeuze Partijen hebben een forumkeuze (ze kunnen de rechter kiezen) en daarnaast kunnen ze ook het toepasselijk recht kiezen à Uitzonderlijk: bij alimentatievo hebben we 2 keuzes. - Beperkte rechtskeuze (art. 8 Protocol) mogelijk. Maar men kan niet om het even wat kiezen


162

AG

2014-2015

-

Geen Rechtskeuze (1) Objectieve verwijzingsregel (2) Specifieke regels

o Recht van de nationaliteit van een van de partijen o Recht van de gewone verblijfplaats van een van de partijen o Recht van toepassing op het huwelijksvermogen o Recht van toepassing op de echtscheiding NIET voor onderhoudsverplichtingen < 18 jaar en onbekwame volwassenen Schriftelijk of op medium waarvan de inhoud toegankelijk is zodat er later naar kan worden verwezen

Toepasselijk recht - geen rechtskeuze Keuze is het uitgangspunt (hebben ze het recht gekozen zo ja, is dit rechtsgeldig?) Maar indien partijen geen keuze hebben gemaakt gelden andere verwijzingsegels: - ALGEMENE REGEL (art. 3 Protocol) - SPECIFIEKE REGELS o Onderhoudsverplichtingen tussen ouders en kinderen en onderhoud voor personen < 21 jaar (art. 4 Protocol) o Onderhoud (ex-)echtgenoten (art. 5 Protocol) -

Objectieve verwijzingsregel o ALGEMENE REGEL (art 3 protocol) : recht van de actuele gewone verblijfplaats van de schuldeiser (art. 3 Protocol)

-

Specifieke verwijzingsregels o OUDERS-KINDEREN en PERSONEN < 21 jaar § Indien de schuldeiser via algemene regel geen onderhoudsgeld kan verkrijgen: toepassing lex fori (art. 4.2) § Indien de schuldeiser de zaak voor de rechter van de gewone verblijfplaats van de schuldenaar bracht: toepassing lex fori, tenzij dat recht de schuldeiser geen recht verleent (dan opnieuw recht van de verblijfplaats schuldeiser, art. 4.3) § Indien de schuldeiser geen onderhoudsgeld kan bekomen op grond van art. 3 en art. 4.2 en 4.3: recht gemeenschappelijke nationaliteit o (EX-)ECHTGENOTEN (art. 5) § Algemene regel § Tenzij een van de partijen zich verzet tegen de toepassing van het recht van de gewone verblijfplaats van de onderhoudsgerechtigde en het recht van een ander land is nauwer verbonden (bv. laatste gemeenschappelijke gewone verblijfplaats)


163

AG

11.3

2014-2015

Erkenning

Uit$welk$land$komt$beslissing/akte?$ Land%

Regelgeving%

EU.land%

Alimenta4everordening$

IJsland,%Noorwegen%of%Zwitserland% Verdrag$van$Lugano$

Niet.EU.land%

WIPR$ $ Opgelet:$onderhoud$voor$kinderen$→$ Haags$verdrag$15$april$1958$

Jinske$Verhellen$I$les$14$$$$$$$$$$$$$$$$$ 14$november$2014$

Beslissingen/akten,uit$EU'land$ $ Onderhoudsverordening:$twee$regimes$ , ,, ,,

Landen,gebonden,door,Haags,Protocol

,Denemarken,en,VK,

,

Jinske,Verhellen,;,les,14,,,,,,,,,,,,,,,,, 14,november,2014,

11.3.1 Twee regimes

(1) Protocol land

Beslissingen/akten uit een EU-land: twee regimes De alimentatievo kent twee regimes: één voor de landen die door het Haags protocol verbonden zijn en een ander voor degene die er niet door gebonden zijn (VK en Denemarken) -


Beslissingen uit een protocol-land o Art 17-22 Alimentatieverordening: de exequaturprocedure wordt volledig afgeschaft. Dit betekent dat beslissingen van een rechter uitvoerbaar zijn in andere lidstaten.

164

1 2

AG

2014-2015

o

(2) Denemarken en VK

11.3.2

Uitzondering: (Art 19 Alimentatieverordening): een verweerder die niet verschenen is kan een heroverweging van de beslissing vragen indien: § Hij het gedinginleidend stuk niet tijdig ontving § Er sprake is van overmacht of een buitengewone omstandigheid

Beslissingen uit een niet-protocol land (Denemarken en VK) o Art 23-38: beslissingen uit Denemarken en VK o Art 23: de plano erkenning § Art 24: weigeringsgronden o Art 26: er is een Uitvoerbaarverklaring vereist à Voor België dient een verzoekschrift te worden neergelegd bij REA § Art 30: geen weigeringsgronden § Art 34: enkel weigeringsgrond bij eventueel rechsmiddel tegen uitvoerbaarverklaring

Niet-EU-beslissingen/-akten Voor beslissingen uit Zwitserland, Ijsland en Noorwegen geldt het Verdrag van Lugano Anders moet je kijken naar het Haags verdrag van 1958 of naar het WIPR - Erkenning de plano art 22 WIPR o Controle aan de hand van art. 25/27 WIPR - Uitvoerbaarverklaring art 22 §2 WIPR o Eenzijdig verzoekschrift (art. 23) o Weigeringsgronden (art. 25/27 WIPR)


165

AG

12 Week 9 Les 1

18 nov. 14

12.1

2014-2015

OUDERLIJKE VERANTWOORDELIJKHEID In het IPR spreken we over ouderlijke verantwoordelijkheid, dit is een ruimer begrip dan ouderlijk gezag. Enkele concrete vragen • Kan een Belgische rechter uitspraak doen over de omgangsregeling van een Belgische vader met zijn kind dat in Ecuador verblijft? Wat indien dit kind jaren in België heeft gewoond en naar Ecuador werd ‘ontvoerd’ door de moeder? • Een Belgische vrouw en een Oostenrijkse man bevinden zich in een huwelijkscrisis. Ze wonen met hun twee kinderen in Oostenrijk. De vrouw komt met de kinderen naar België en start hier een echtscheidingsprocedure. Kan zij maatregelen inzake het ouderlijk gezag vragen bij de Belgische rechter? Wat indien de vader de terugkeer van de kinderen naar Oostenrijk vraagt? • Een Poolse moeder vertrekt met haar kinderen naar Polen en ontneemt de Belgische vader elk contact met zijn kinderen. Wat kan de vader doen?

Internationale bevoegdheid Als het over bevoegdheid gaat in de materie ouderlijke verantwoordelijkheid moet je redeneren in stappen: 1. Is een Belgische rechter internationaal bevoegd op basis van Brussel IIbis? a) Indien hij bevoegdheid vindt in de Brussel IIbis , dan neemt de Belgische rechter de bevoegdheid aan. b) Indien hij geen bevoegdheid vindt, ga naar stap 2. 2. Is er een gerecht in een andere EU-lidstaat internationaal bevoegd op basis van Brussel IIbis? Is er m.a.w. geen andere rechter binnen de EU bevoegd? a) Indien wel, dan wijst de Belgische rechter ambtshalve zijn bevoegdheid af. b) Indien niet, ga naar stap 3. 3. Is een gerecht in een land dat partij is bij het Haags Kinderbeschermingsverdrag (1996) internationaal bevoegd? a) Indien wel, dan wijst de Belgische rechter zijn bevoegdheid af. b) Indien niet, ga naar stap 4. 4. Is een Belgische rechter internationaal bevoegd op basis van de regels in het WIPR?


166

AG

2014-2015

a) Indien wel, dan neemt de Belgische rechter zijn bevoegdheid aan. b) Indien niet, dan wijst de rechter de bevoegdheid af.

12.1.1

Brussel IIbis (stap 1 en stap 2) Brussel IIbis regelt enkel de bevoegdheid (luik 1) en de erkenning en tenuitvoerlegging (luik 3) - Materieel toepassingsgebied (zie les 3) o Gaat over huwelijkszaken en ouderlijke verantwoordelijkheid (= zeer ruim, gaat niet alleen over omgangsrecht of gezag, maar ook over voogdij, de goederen van de minderjarig, plaatsing van een kind in een pleeggezin,…) à art 1 (toepassingsgebied) - Vorderingen inzake ouderlijke verantwoordelijkheid o Zie art. 1, lid 2 Brussel IIbis à Niet exhausief § Gezagsrecht, omgangsrecht, voogdij, plaatsing kind, beschermingsmaatregelen (persoon/vermogen kind), … à ruimer dan Belgisch begrip ‘ouderlijk gezag’ § Geen limitatieve opsomming, zie HvJ 27 november 2007, C-435/06, zaak C: een beslissing tot ondertoezichtstelling van een kind past “in het kader van een overheidsoptreden dat tot doel heeft, tegemoet te komen aan de behoefte aan bescherming voor en bijstand aan minderjarige” o Autonome vordering of in het kader van andere procedure o Gemeenschappelijk kind of niet à Het is dus niet vereist dat het een gemeenschappelijk kind is.

STAP 1 en STAP 2 Is Belgische rechter/ andere EU-rechter bevoegd o.g.v Brussel IIbis? Gewone verblijfplaats van het kind

-

Temporeel toepassingsgebied: o Van toepassing sedet 1 maart 2005

-

Ruimtelijk toepassingsgebied o De verordening geldt in alle lidstaten van de EU met uitzondering van Denemarken. De woonplaats of nationaliteit van de verweerder is niet bepalend (dus ook niet-EG-burgers)

Brussel IIbis - basisregel - Principe: gewone verblijfplaats kind (art. 8): de rechter van de lidstaat waar het kind zijn of haar gewone verblijfplaats heeft o Op moment waarop zaak aanhangig wordt gemaakt § Concreet: wanneer kind tijdens de procedure van België verhuist naar andere EU-lidstaat, dan behoudt Belgische rechter zijn bevoegdheid § Uitz.: art. 9 en art. 15 Brussel IIbis


167

AG

2014-2015

o

Legale verhuis – 3 maanden

Kinderontvoering

Forumkeuze

Doorverwijzi ng

Rechtspraak HvJ over gewone verblijfplaats kind: integratie van het kind in sociale en familiale omgeving (zie les 2)

Brussel IIbis - uitzonderingen - Legale verhuis kind (art 9) – bevoegdheid van lidstaat van vorige verblijfplaats : lidstaat van oude gewone verblijfplaats blijft bevoegd voor 3 maanden om de omgangsbeslissing te wijzigen, indien de ouder met het omgangsrecht in lidstaat van oude verblijfplaats blijft (art. 9). Het gaat om een beslissing die men al had, maar men stapt terug naar de rechter om die bepaalde beslissing te wijzigen. o Concreet: beslissing van een Belgische rechter over omgangsrecht vader – kind verhuist naar Duitsland – Belgische rechter blijft nog drie maanden bevoegd om eerdere beslissing te wijzigen – vader woont nog in België o ≠ kind verhuist naar een land buiten de EU - Kinderontvoering (art. 10 en 11) o Een van de uitzonderingen op het principe van de gewone verblijfplaats van het kind. Later (onder titel 13, wordt de kinderontvoering uitvoerig besproken) o Men wil voorkomen dat het kind ontvoerd wordt om de bevoegdheid te manipuleren. In principe is de lidstaat van de vorige verblijfplaats bevoegd, tenzij: § Alle personen met ouderlijke verantwoordelijkheid in de ontvoering hebben berust § Het kind is geworteld in zijn nieuwe omgeving waar hij gedurende een bepaalde tijd verbleven heeft én een van de voorwaarden in art 10, b is voldaan. - Forumkeuze mits akkoord alle partijen: o Samenhang met huwelijkszaak (art. 12, 1-2) à Prorogatie naar echtscheidingsforum blijft mogelijk tot de procedure over de huwelijkszaak definitief beeïndigd is. o Nauwe band kind (art. 12, 3): Voorziet in de mogelijkheid om een geschil inzake ouderlijke verantwoordelijkheid te brengen voor het gerecht van een lidstaat waarmee het kind een nauwe band heeft, bijvoorbeeld omdat het de nationaliteit van dat land heeft, of omdat de persoon die de ouderlijke verantwoordelijkheid uitoefent daar zijn gewone verblijfplaats heeft. Alle partijen moet dat evenwel aanvaarden, en de prorogatie moet in het belang van het kind gebeuren. - Doorverwijzing door de rechter die bevoegd is om ten gronde over de zaak te beslissen, naar een rechter in een andere EU-lidstaat omdat: (art. 15) o Het kind een bijzondere band heeft met andere EU-lidstaat o Andere rechter beter in staat om zaak te behandelen


168

AG

2014-2015

Toepassing in de zaak baby D: men kan vragen om een doorverwijzing van het ene land naar het andere land omdat de band nauwer is (forum non conveniens) Brussel IIbis – welke rechter is bevoegd voor het nemen van voorlopige maatregelen? - Onderscheid: procedure ten gronde (art. 8-15) en voorlopige maatregelen (art. 20) - Zaak Detiček (HvJ 23 december 2009, C-403/09) – drie cumulatieve voorwaarden: 1. Maatregelen moeten spoedeisend zijn 2. Het moet gaan om maatregelen jegens personen of goederen die zich bevinden in de lidstaat van het aangesproken gerecht 3. Maatregelen moeten voorlopig zijn (In Detiček: niet voldaan aan de voorwaarden van art. 20; een ouder mag geen voorlopige maatregelen bekomen om een situatie van kinderontvoering te regulariseren) - De genomen maatregelen zijn niet meer van toepassing indien het gerecht van de lidstaat dat bevoegd is om ten gronde over deze zaak te beslissen, de maatregelen heeft genomen die hij passend acht. o

Bevoegdheid voorl. & bew. maatregelen –3 cumulatieve VW’n

12.1.2 STAP 3: Is gerecht uit lidstaat Haags Kinderbesch ermingsverdr ag bevoegd?

12.1.3

STAP 4: Belgische rechter bevoegd o.g.v WIPR?

Haags Kinderbeschermingsverdrag (stap 3) -

Basisregel: gewone verblijfplaats van het kind (art. 5) In geval van verplaatsing van de gewone verblijfplaats van het kind naar een andere verdragsstaat: bevoegdheid in land van de nieuwe gewone verblijfplaats (art. 5, lid 2) à ≠ Brussel IIbis !!

WIPR (stap 4) Art. 32 en 33 WIPR, naast algemene bevoegdheidsgronden - Algemene bevoegdheidsgronden: art 5- 15 WIPR - Specifieke bevoegdheidsgrond art 32 – 33 WIPR o Art 32: Belgische rechter bevoegd voor vorderingen betreffende de staat of bekwaamheid van een persoon indien: § Die persoon bij het instellen van de vordering zijn gewone verblijfplaats in België heeft OF bij de instelling Belg is. o Art 33: Belgische rechter bevoegd voor vorderingen begreffende het ouderlijk gezag of de voogdij, de vaststelling van de onbekwaamheid van de volwassene of de bescherming van een onbekwame persoon: § Vorderingen betreffende het beheer van de goederen van een onbekwame persoon indien die vordering goederen betreft die in België gelegen zijn.


169

AG

2014-2015

§

§

Uitoefening van ouderlijk gezag en recht op persoonlijk contact wanneer een vordering tot nietigverklaring van het huwelijk, tot echtscheiding of tot scheiding van tafel en bed bij hen aanhangig wordt gemaakt. In dringende gevallen kan de belgische rechter maatregelen nemen t.a.v. een persoon die zich in België bevindt.

Illustratie - Belgische vader, Ecuadoriaanse moeder. De moeder en het kind wonen in Ecuador. De ouders zijn in België uit de echt gescheiden; in de EOT-akte werd ook een regeling i.v.m. de ouderlijke verantwoordelijkheid opgenomen. De moeder stapt nu naar Belgische rechter; zij wenst een wijziging van de omgangsregeling vader-kind - Bevoegdheid in België? o Stap 1: Belgische rechter bevoegd o.g.v. Brussel IIbis? § Brussel IIbis: gewone verblijfplaats kind is niet in België, dus in principe is de Belgische rechter niet bevoegd. § Nagaan of de uitzonderingen van toepassing zijn: Legale verhuizing- kinderontvoering- forumkeuzedoorverwijzing. •

Doorverwijzing: neen, de bevoegdheid geldt niet meer indien de beslissing houdende het verzoek tot echtscheiding definitief is geworden.

We hebben hier een verhuis van een Eulidstaat naar een niet –EU-lidstaat à geen bevoegdheid. Stap 2: Andere EU-rechter bevoegd o.g.v Brussel IIbis: § Neen: Gewone verblijfplaats is in Ecuador à geen EU lidstaat. Stap 3: Is een gerecht uit een lidstaat van het kinderbeschermingsverdrag bevoegd? Is Ecuador lid van het verdrag? § Nakijken op site Haagse conferentie à Ecuador heeft het verdrag geratificeerd. Dus Ecuador is een verdragsstaat. § Het bevoegheidscriterium is gewone verblijfplaats. De gewone verblijfplaats van het kind ligt in Ecuador: dus het gerecht in Ecuador is bevoegd om kennis te nemen van de vordering en de Belgische rechter NIET. De Belgische rechter moet zijn bevoegdheid ambtshalve afwijzen. MAAR (!): het is mogelijk dat deze situatie ook kan worden gekwalificeerd als kinderontvoering (zie verder onder titel 13). Indien van ontvoering sprake is zal men moeten kijken of Ecuador lid is van het Kinderontvoeringsverdrag (1980). Dit is •

o

o

o


170

AG

2014-2015

het geval. Als er een verzoek tot onmiddellijke terugkeer wordt ingediend bij de CA, zal de Ecuadoriaanse rechter moeten beslissen of het kind moet terugkeren én over de procedure ten gronden – de omgangsregeling.

12.2

Belgische rechter bevoegd o.g.v. WIPR à art 35 verwijst voor het toepasselijk recht naar kinderbesch ermingsverdr

12.3 Onderscheid 3 grote groepen van beslissingen.

Toepasselijk recht Stel dat we dezelfde casus hebben als hierboven, maar het kind heeft zijn gewone verblijfplaats in Brazilië. Dan stelt zich de vraag naar het Toepasselijk recht. Via het WIPR zou de Belgische rechter bevoegdheid kunnen opnemen. Dan rijst de vraag welk recht hij moet toepassen. Kinderbeschermingsverdrag – 1 september 2014 Nu vallen we terug op het Kinderbeschermingsverdrag van 1 september 2014. Het kinderbeschermingsverdrag bestaat reeds sinds 1996, maar is pas in werking vanaf 1 september 2014. - Wijziging WIPR: toevoeging van een derde paragraaf aan art. 35 WIPR Basisregel: - Het van rechtswege ontstaan of tenietgaan van ouderlijke verantwoordelijkheid, zonder tussenkomst van een rechterlijke of administratieve autoriteit, wordt beheerst door het recht van de staat van de gewone verblijfplaats van het kind (art. 16 en art. 17) o Uitzonderingsclausule - nauwe band (art. 15, lid 2): Een autoriteit kan bij wijze van uitzondering het recht van een andere Staat waarmee de omstandigheden nauw verand houden, toepassen of daarmee rekening houden. o Een ouder (die dus reeds ouderlijke verantwoordelijkheid heeft) kan de ouderlijke verantwoordelijkheid niet automatisch verliezen door een verhuis van het kind (art. 16, lid 3) o Openbare orde exceptie: (art 22): de toepassing kan worden geweigerd indien dit, gelet op het belang van het kind, kennelijk in strijd zou zijn met de openbare orde. - Universele werking (art. 20): De bepalingen zijn van toepassing ook indien het daardoor aangewezen recht het recht is van een staat die niet een verdragsluitende staat is.

Erkenning en tenuitvoerlegging Wanneer kan een buitenlandse beslissing inzake ouderlijke verantwoordelijkheid in België erkend en tenuitvoergelegd worden? - Onderscheid tussen o Beslissingen uit de EU (behalve Denemarken)


171

AG

2014-2015

o o

12.3.1

Uitvoerbaarverklaring vereist TENZIJ Omgangsrecht - Terugkeer ontvoerd kind

12.3.2

Beslissingen uit derde landen die partij zijn bij het Haags Kinderbeschermingsverdrag Beslissingen uit niet-EU-niet-verdragslanden

Beslissingen uit EU (behalve Denemarken) Kijken naar Brussel IIbis Erkenning - Een beslissing uit EU (behalve Denemarken) kan in België worden erkend o De plano - zonder procedure (art. 21 Brussel IIbis) o Na controle weigeringsgronden: openbare orde/belang van het kind, horen kind, rechten van verdediging, onverenigbaarheid met latere beslissing, … (art. 23) o Geen onderzoek bevoegdheid oorspronkelijk gerecht (art. 24), geen onderzoek juistheid beslissing (art. 26) o Europees certificaat (art. 39 Brussel IIbis) Tenuitvoerlegging - Regel: uitvoerbaarverklaring vereist (art. 28 e.v.) - Twee uitzonderingen: afschaffing exequatur o Beslissingen omgangsrecht (art. 41 Brussel IIbis) o Beslissingen inzake de terugkeer van een ontvoerd kind (art. 42 Brussel IIbis)

Beslissingen uit verdragsland Kijken naar Haags Kinderbeschermingsverdrag - Erkenning van rechtswege, zonder procedure (art. 23, lid 1) - De erkenning kan worden geweigerd (art. 23, lid 2) o Indien maatregel is genomen door een autoriteit die geen bevoegdheid had op basis van het verdrag o Indien maatregel is genomen zonder het kind te horen o Indien maatregel is genomen zonder horen van de persoon die beweert dat de maatregel inbreuk maakt op zijn of haar ouderlijke verantwoordelijkheid o Indien de erkenning, gelet op het belang van het kind, kennelijk in strijd is met de openbare orde o Indien maatregel onverenigbaar is met een maatregel die naderhand is genomen in de niet-verdragsstaat waar het kind zijn gewone verblijfplaats heeft, en deze latere maatregel voldoet aan vereisten voor erkenning in België o Indien de procedure in art. 33 niet is nageleefd (procedure via de Centrale Autoriteiten i.v.m. de plaatsing van een kind in pleeggezin/instelling of i.v.m. de verstrekking van zorg aan een kind door middel van de kafala)


172

AG

2014-2015

-

12.3.3

Uitvoerbaarverklaring (art. 26): als de maatregelen die in een andere verdragsstaat zijn genomen in een andere verdragsstaat tenuitvoer moeten worden gelegd, zal daarvoor een uitvoerbaarverklaring nodig zijn.

Beslissingen uit niet-EU-niet-verdragsland Kijken naar WIPR - Voor een erkenning in België: o In principe : De plano – zonder procedure (art. 22, § 2 WIPR) o Na controle weigeringsgronden (art. 25, § 1 WIPR) o Geen herziening ten gronde (art. 25, § 2 WIPR): een buitenlandse rechterlijke beslissing mag niet ten gronde herzien worden. - Uitvoerbaarverklaring (art. 22, § 1 WIPR)


173

AG

2014-2015

13

KINDERONTVOERING

13.1

Internationale kinderontvoering: twee procedures -

-

Twee procedures (1) Ongedaan maken/herst el (2) Regeling ouderlijk gezag

13.1.1

Kinderontvoering door een van de ouders o Over de grenzen heen o Ongeoorloofde overbrenging van een kind van het land van zijn/haar gewone verblijfplaats naar een ander land of ongeoorloofde vasthouding van een kind in een ander land dan dat van zijn/haar gewone verblijfplaats Enkele voorbeelden: o Belgische vrouw en Oostenrijkse man, met woonplaats in Oostenrijk. Na een vakantie in België blijft de moeder met de kinderen in België. o Spaanse moeder en Belgische vader zijn gescheiden in België (week-week-regeling kinderen). Moeder gaat op vakantie bij haar familie in Spanje, met toestemming van de vader. Na de vakantie keert zij niet terug met de kinderen.

Wanneer er sprake is van Kinderontvoering heb je twee juridische procedures die losstaan van elkaar. 1. Ongedaan maken van de kinderontvoering (herstel) 2. Regeling ouderlijk gezag (ten gronde) - Aparte regels voor deze twee fasen 1. Herstel: Kinderontvoeringsverdrag 2. Ten gronde: zie vorige slides over ouderlijke verantwoordelijkheid (bevoegdheid, toepasselijk recht, …)

Haags kinderontvoeringsverdrag (procedure 1) Procedure 1: Ongedaan maken van de kinderontvoering – Kinderontvoeringsverdrag Bronnenbundel 2 pagina 57 - Geen traditioneel IPR-verdrag: geen regels inzake bevoegdheid, toepasselijk recht of erkenning/uitvoerbaarverklaring Materieel toepassingsgebied: - Kern: onmiddellijke terugkeer van het kind o Bij ongeoorloofde overbrenging/vasthouding kind (art. 1 en art. 3) § Voor de definitie van ongeoorloofd kijken naar art 3 o Via de snelst mogelijke procedures (art. 2) o Discussie ten gronde vindt plaats na de terugkeer van het kind: ‘eerst terug, dan praten’


174

AG

2014-2015

-

Kinderen jonger dan 16 jaar (art. 4): het verdrag houdt op van toepassing te zijn wanneer het kind de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt. Ruimtelijk toepassingsgebied: - ontvoering van een kind met verblijfplaats in een verdragsstaat naar een andere verdragsstaat o Ruime werking: 93 lidstaten o Zie www.hcch.net Werking: administratieve samenwerking

onmiddellijke terugkeer

Uitzonderingen

Werking van het verdrag Verdrag steunt op de administratieve samenwerking tussen Centrale Autoriteiten - Lokaliseren van het kind: De CA gaat op zoek naar het kind - Bemiddeling: De CA zal proberen bemiddelen tussen vader en moeder - Ondersteuning bij procedures: processtukken verzamelen, … - … Mechanisme/uitgangspunt - terugkeer kind (art 12) Op dit mechanisme van onmiddellijke terugkeer zijn een aantal uitzonderingen voorzien Men dient een verzoek tot onmiddellijke terukeer in bij de CA. Indien tussen de ontvoering en de instelling van het verzoek: - Minder dan 1 jaar na de ontvoering: het kind moet onmiddellijk terugkeren - Meer dan 1 jaar na de ontvoering: terugkeer, tenzij kind ‘geworteld is in zijn nieuwe omgeving’ à Het is dus van zéér groot belang dat je in deze materies snel handelt. - Uitzonderingen (art. 13 en art. 20) – worden in de praktijk zeer vaak ingeroepen maar zijn strikt te interpreteren o Geen effectieve uitoefening gezagsrecht of berusting door ouder die terugkeer vraagt (art. 13, lid 1, a) o Ernstig risico voor het kind op blootstelling aan lichamelijk of geestelijk gevaar (art. 13, lid 1, b) o Kind verzet zich tegen terugkeer en heeft leeftijd en mate van rijpheid die rechtvaardigen dat met zijn mening rekening wordt gehouden (art. 13, lid 2) o Bescherming mensenrechten (art. 20) wordt in de praktijk zelden gebruikt. Kinderontvoering en EVRM - Kinderontvoeringsverdrag moet conform het EVRM (vooral art 3 en art 8) worden toegepast - Meerdere arresten van het EHRM in internationale kinderontvoeringszaken o EHRM 6 juli 2010, nr. 41615/07, Neulinger en Shuruk t. Zwiterland


175

AG

2014-2015

-

Brussel IIbis vult kinderontvoeringsvrdrg aan

Beslissing tot nietterugkeer Haags verdrag verschilt van Brussel IIbis

o EHRM 26 november 2013, nr. 27853/09, X t. Letland o … Spanning: het mechanisme van ‘spoedige’ terugkeer zoals voorzien in Kinderontvoeringsverdrag ↔ EHRM als 4de/5de beroepsinstantie

De Europese wetgever heeft beslist dit verdrag op te nemen in de Brussel IIbis verordening. Brussel IIbis - Twee EU-lidstaten betrokken o Vb. Poolse moeder vertrekt met kind uit België naar Polen en ontneemt Belgische vader elk contact met zijn kind - Kinderontvoeringsverdrag geldt onverminderd, maar Brussel IIbis vult aan (art. 11) o Meer nadruk op het horen van het kind o Snelste procedure: formulering van termijn (beslissing uiterlijk 6 weken na aanhangigmaking verzoek) o Invulling ‘risico kind’: weigering terugkeer slechts indien geen adequate voorzieningen ter bescherming van het kind na terugkeer § Bijvoorbeeld; Poolse moeder vetrekt met haar kind naar Polen en ontneemt vader elk contact. De Belgische vader kan dan een verzoek tot onmiddellijke terugkeer indienen bij de CA. Het zal de Poolse rechter zijn die dan beslist over de terugkeer. Hij zal moeten nagaan of het kind adequate voorzieningen heeft om het kind te beschermen indien er risico op mishandeling is. Stel: er wordt beslist tot niet-terugkeer Haags verdrag (kinderontvoeringsverdrag) ≠ Brussel IIbis - Haags verdrag: o Indien de rechter in de eerste procedure (terugkeer) heeft beslist dat het kind niet moet terugkeren, kan de uitspraak ten gronde door het bevoegde gerecht in de Staat waarnaar kind is ontvoerd (art. 16). à Indien dus het bevoegde gerecht beslist dat het kind niet moet terugkeren, dan zal dit gerecht ook uitspraak doen over de procedure ten gronde. - Brussel IIbis: o Indien besloten wordt tot niet terugkeer: de bevoegdheid om over de procedure ten gronde uitspraak te doen BLIJFT bij de rechter op basis van de algemene bevoegdheidsbepalingen. Indien in deze tweede procedure (ten gronde) wordt geoordeeld dat er een omgangsrecht is voor de andere ouder, impliceert dit de terugkeer. Op die manier kan de rechter die ten gronde moet beslissen, onrechtstreeks ook over de eerste procedure beslissen. à Laatste woord aan de gerechten van de lidstaat


176

AG

2014-2015

waar het kind zijn gewone verblijfplaats had onmiddellijk voorafgaand aan de ontvoering, óók over terugkeer (art. 11.8 Brussel IIbis – certificaat art. 42 Brussel IIbis) § Bv. ontvoering kinderen uit België naar Polen, Poolse rechter beslist tot niet-terugkeer, vervolgens procedure ten gronde in België → kan leiden tot tegenstrijdige beslissingen over terugkeer. Indien de Belgische rechter beslist dat er een omgangsrecht blijft bestaan, dan impliceert dit de terugkeer. § In het voorbeeld uit Ecuador (zie hoger), geldt de Brussel IIbis verordening niet, maar enkel het kinderontvoeringsverdrag. Dit betekent dat beide procedures (terugkeer en ten gronde) worden beslecht door de Ecuadoriaanse rechter. Tot slot: enkele cijfers Studie Child Focus: ‘Internationale kinderontvoering door ouders vanuit en naar België in 2007-2008’ - Leeftijd kind o 65 % is 7 jaar of jonger o 83,5% is 10 jaar of jonger - Ontvoeringen door o Moeder: 65,2 % o Vader: 33,4 % - Ontvoeringen vanuit België naar o EU-land: 52,7% o Noord-Afrika: 12,6 % o Europa (niet EU): 7,6% o Azië: 5,6 % o Midden-Oosten: 5,4% o Latijns-Amerika: 5% - Duur ontvoeringen: gemiddeld 11,87 maanden tussen ontvoering en terugkeer - Enkele cijfers Child Focus (3) - Terugkeer kind o Onderling akkoord: 85,7% o Haags Kinderontvoeringsverdrag: 71,4% o Brussel IIbis: 66,7 %


177

AG

2014-2015

14

CONTRACTUELE VERBINTENISSEN

14.1

Algemeen

Week 9 Les 2

21 nov. 14

14.2

Ook bij de materie contractuele verbintenissen moet je rekening houden met de hiërarchie van de normen. - Het IPR van contractenrecht: o Is er een verdrag? § Internationaal niveau: o Het Weens Koopverdrag: uniform recht o Is er een EU verordening? § Brussel Ibis Vo: bevoegdheid § Rome I Vo: toepasselijk recht o Nationaal niveau? § WIPR

Internationale bevoegdheid Er bestaat geen verdrag. Daarom kijken we naar het Europese niveau . Hier zijn wel verordeningen die een rol spelen.

14.2.1

Brussel Ibis verordening: bevoegdheidsladder De brussel Ibis-Vo zal van toepassing zijn in de gevallen waar de verweerder zijn woonplaats in een lidstaat heeft.

14.2.1.1

Situatie zoals in art 24: à Exclusieve bevoegdheid

EXCLUSIEVE BEVOEGDHEID: IS ER EEN EXCLUSIEVE BEVOEGDHEID OP GROND VAN BRUSSEL IBIS? Kijken naar art 24 van de Brussel Ibis Vo. Ongeacht de woonplaats van partijen zijn bij uitsluiting bevoegd: 1. Voor zakelijke rechten op en huur en verhuur, pacht en verpachting van onroerende goederen: de gerechten van de lidstaat waar het onroerend goed gelegen is. Voor huur en verhuur; pacht en verpachting van onreorende goederen voor tijdelijk gebruik voor ten hoogste zes opeenvolgende maanden zijn evenwel ook bevoegd de gerechten van de lidstaat waar de verweerder woonplaats heeft, mits de huurder of pachter een natuurlijke persoon is en de eigenaar en de huurder of pachter woonplaats in dezelfde lidstaat hebben. 2. Voor de geldigheid, de nietigheid of de ontbinding van vennootschappen of rechtspersonen met een plaats van vestiging in een lidstaat, dan wel van besluiten van hun organen: de gerechten van die lidstaat. (…) 3. (…)


178

AG

2014-2015

4. (…) 5. (…) - Valt de situatie onder Art. 24? o Dispuut over een koopovereenkomst/ huurovereenkomst/ pachtovereenkomst van een onroerend goed: de rechter van de lidstaat waar het onroerend goed gelegen is, is exclusief bevoegd (§1 lid 1) o Uitzondering erop: Geen exclusieve bevoegdheid indien het gaat om: § Huurovereenkomst (of pachtovereenkomst) •

14.2.1.2

voor tijdelijk (max. zes maanden) particulier gebruik mits de huurder of pachter een natuurlijke persoon is en de huurder en verhuurder hun woonplaats in dezelfde lidstaat hebben (art 24,§1 lid 2)

STILZWIJGENDE AANVAARDING: Is er sprake van een stilzwijgende aanvaarding door de verweerder? Indien iemand wordt gedaagd voor een rechter, en verschijnt zonder deze bevoegdheid te betwisten, is de rechter bevoegd. - Art. 26,§1 o Het gerecht van de lidstaat waarvoor de verweerder verschijnt, is bevoegd o Niet van toepassing: indien de verweerder verschijnt om de bevoegdheid te betwisten - Art. 26,§2: opgelet voor vrijwillige verschijning van verzekerde, consument, werknemer (als verweerder): rechter moet ‘zwakkere’ partij op de hoogte brengen van zijn recht om de bevoegdheid van het gerecht te betwisten

14.2.1.3

BESCHERMENDE BEVOEGDHEIDSGRONDEN: Zijn er beschermde partijen betrokken in het geding? Dan gelden andere beschermingsregels. (zie volgende les) - Verzekerde partijen: art. 10 – art. 16 - Consumenten: art. 17 – art. 19 - Werknemers: art. 20 – art. 23

14.2.1.4

FORUMBEDING Is er een forumbeding tussen de partijen (art. 25)? à Door partijen aangewezen bevoegd recht - Indien de partijen de rechter van een lidstaat hebben aangewezen om kennis te nemen van geschillen die zijn ontstaan of zullen ontstaan, dan is de rechter van die lidstaat bevoegd. - Vormvereisten (§ 1, a-c, zie les 4)


179

AG

2014-2015

o

Deze bevoegdheid is exclusief, tenzij anders bepaald door de partijen

Indien een contract ongeldig is, betekent dit niet dat het forumbeding ook ongeldig is. Dit forumbeding staat los van de overige bepalingen van de overeenkomst. (art 25 §5, lid1) à Forumbeding staat LOS van het ctt. - d.w.z.: Het is niet omdat de geldigheid van de overeenkomst wordt betwist dat het forumbeding onmiddellijk vervalt. (§5, lid2) o HvJ, C-269/95, Benincasa v. Dentalkit Indien geen van de hogere gronden van toepassing is dan kijkt men naar de algemene bevoegdheidsgrond en de alternatieve bevoegdheidsgronden. Deze staan beide op hetzelfde niveau. 14.2.1.5

ALGEMENE BEVOEGDHEIDSGROND: -

14.2.1.6

Art. 4 : “1. Onverminderd deze verordening worden zij die woonplaats hebben op het grondgebied van een lidstaat, ongeacht hun nationaliteit, opgeroepen voor de gerechten van die lidstaat.” o woonplaats van de verweerder

ALTERNATIEVE BEVOEGDHEIDSGROND VOOR CONTRACTEN -

Art. 7 “Een persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, kan in een andere lidstaat voor de volgende gerechten worden opgeroepen: a) t.a.v verbintenissen uit overeenkomst, voor het gerecht van de plaats waar de vebintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd: b) Voor de toepassing van deze bepaling is, tenzij anders is overeengekomen, de plaats van de uitvoering van d verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt: § Voor de koop en verkoop van roerende lichamelijke zaken à de plaats waar de zaken volgens de overeenkomst geleverd werden of geleverd hadden moeten worden; § Voor de verstrekking van diensten à plaats waar de diensten verstrekt werden of moesten verstrekt worden. c) Punt a) is van toepassing indien punt b) niet van toep. is. o o


Alternatief: d.w.z. de eiser heeft de keuze tussen de algemene bevoegdheidsgrond van art. 4 en die van art. 7. Art. 7, 1, a) § Ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomsten:

180

AG

2014-2015

De rechter van de plaats waar de verbintenis (ten grondslag van de eis) is uitgevoerd/moet uitgevoerd worden o Art. 7, 1, b): Voor de meest voorkomende overeenkomsten heeft de verordening twee vermoedens ingevoerd. § Koop en verkoop van roerende zaken: de plaats van uitvoering is de plaats van levering § Dienstenovereenkomsten: de plaats van uitvoering is de plaats van verstrekking van de dienst Plaats waar verbintenis dient te worden uitgevoerd wordt gespecifieerd adhv de conflictrechtelijke methode. Dit zal bepalen waar het ctt zal moeten uitgevoerd worden. •

-

14.2.2

WIPR -

-

Verweerder buiten de EU en geen exclusieve bevoegdheidsgrond of forumbeding voor een rechter in de EU → bevoegdheidsregels van het WIPR Voor de toepassing van het WIPR moeten we dezelfde redenering gebruiken: o

Stilzwijgende aanvaarding: Belgische rechter bevoegd indien de verweerder vrijwillig verschijnt (art. 6 § 1 lid 2).

o

Forumbeding § Forumbeding voor een Belgische rechter: •

Belgische rechter exclusief bevoegd (art. 6 §1, lid 1)

Partijen, met woonplaats buiten de EU, mogen een forumbeding sluiten waarin de Belgische rechter bevoegd wordt verklaard o Hij kan de bevoegdheid weigeren indien blijkt dat het geschil geen enkele band heeft met België (art. 6,§2) Forumbeding voor een rechter buiten de EU maar zaak werd aanhangig gemaakt voor de Belgische rechter: •

§

•


Belgische rechter wijst zijn bevoegdheid af tenzij: o de beslissing niet in België kan erkend worden of hij bevoegd is op basis van art. 11 (noodforum)

181

AG

2014-2015

o

Bevoegdheidsregels (indien geen vrijwillige verschijning noch forumbeding & verweerder buiten de EU): § Art. 96, 1°: Inzake contractuele verbintenis is de Belgische rechter bevoegd indien de verbintenis

14.3

Toepasselijk Recht

14.3.1

Rome I:

•

a) De verbintenis in België is ontstaan of

•

b) De verbintenis in België dient uitgevoerd te worden

Materiële werkingssfeer - Rome I is van toepassing op verbintenissen uit overeenkomsten in burgerlijke en handelszaken (art. 1) - Dus niet van toepassing op fiscale zaken, douanezaken, administratiefrechtelijke zaken o Uitgesloten materies (art. 1 §2) § Niet contractuele materies: •

Staat en bekwaamheid (§2, a )

•

Huwelijksvermogensrecht (§2, c )

•

Vragen van vennootschapsrecht en persoonlijke aansprakelijkheid van vennoten (§2, f)

Precontractuele aansprakelijkheid (§2, i): HvJ C334/00 Tacconi Spa t. HWS: Precontractuele aansprakelijkheid is een niet contractuele verbintenis en valt dus onder het toepassingsgebied van Rome II Vo Contractuele materies: wanneer je een contract hebt, valt dit niet altijd onder Rome I. Kijk dus goed of de materie in het ctt niet uitdrukkelijk wordt uitgesloten. •

§

•

Familierechtelijke verbintenissen (§2, b)

•

Verbintenissen uit cheques, wissels, verhandelbare waardepapieren (§2, d)

•

Overeenkomsten tot arbitrage of forumbedingen (§2, e)

•

Bepaalde levens – en werkongeschiktheid verzekeringen (§2, j)

Rome I: Ruimtelijke en temporele werkingssfeer Ruimtelijke werkingssfeer - EU – Denemarken + Verenigd Koninkrijk


182

AG

2014-2015

-

Universele werking: het recht dat wordt aangewezen als het toepasselijke recht, hoeft niet het recht te zijn van een lidstaat van het verdrag. Het kan evengoed het recht zijn van een derde lidstaat. Temporele werkingssfeer (art. 28) - Van toepassing op overeenkomsten gesloten o Op 17 december 2009 of o Na 17 december 2009 o Voor contracten gesloten voor 17 december 2009 EVO toepassen Wat valt onder toepasselijk recht? Art. 12 Rome I - de uitlegging - de nakoming - de gevolgen van de tekortkomingen - tenietgaan van verbintenissen - gevolgen van nietigheid

14.3.1.1 Rechtskeuze – Uitdrukkelijk of Impliciet

RECHTSKEUZE Art. 3 Rome I - Partijen kunnen het recht kiezen dat toepasselijk is op de overeenkomst o Uitdrukkelijk of impliciet § Impliciet: “blijkt duidelijk uit de bepalingen van de overeenkomst of de omstandigheden van het geval” § Overweging 12 Rome I Vo: als één van de factoren (maar niet voldoende): de aanduiding van de bevoegde rechtbank à Het HvJ zegt dat het forumbeding een factor is om de rechtkeuze te beoordelen. Maar dit is niet de enige factor. § Het nationaal recht van een land (niet noodzakelijk EUlidstaat) of ‘niet-statelijk recht’ § Overweging 13 Rome I Vo: vb. het Weens Koopverdrag o Voor de overeenkomst in haar geheel of voor een onderdeel ervan § ‘opsplitsing’ of ‘dépecage’ = partiële keuze - Men kan op elk tijdstip een keuze maken en wijzigen (§2) - Voor bepaalde overeenkomsten geldt een beperking van rechtskeuze


183

AG

14.3.1.2

2014-2015

BEPERKING RECHTSKEUZE (ART 3 § 3) -

-

-

-

Art. 3 § 3: Als alle overige aanknopingspunten zich bevinden in een ander land dan dat van het gekozen recht, dan blijven de rechtsregels waarvan niet kan worden afgeweken van het eerste land gelden Vb. Twee Belgen sluiten een concessieovereenkomst die louter op het Belgisch grondgebied uitwerking heeft. Ze kiezen Duits recht. Ze kunnen Belgisch dwingend recht (bv. Alleenverkoopwet) niet omzeilen. Art. 3 § 4: Als alle overige aanknopingspunten zich bevinden in de EU terwijl dat het recht van een land van buiten de EU werd gekozen, dan blijven de bepalingen van EU-recht waarvan niet kan worden afgeweken, gelden. Vb. Een Fransman en een Belg sluiten een handelsagentuurovereenkomst die louter in België uitwerking heeft. Als toepasselijk recht werd het Zwitserse recht gekozen. De dwingende bepalingen van het EU-recht (bv. Handelsagentuurrichtlijn) blijven gelden. o Opm.: de keuze is in deze gevallen beperkt tot de aspecten waarover partijen vrij kunnen beschikken, vb. plaats van betaling

Objectieve verwijzingsregel Geen rechtskeuze: art. 4 Rome I Structuur van art. 4 - Art. 4,1: Voor acht types overeenkomsten wordt het toepasselijk recht aangeduid. - Art. 4,2: Voor de overige categorieën geldt een objectieve aanknopingsregel o Recht van de gewone verblijfplaats van de partij die de kenmerkende prestatie levert - Art. 4,3 en art. 4,4: twee uitzonderingsmogelijkheden o Indien uit alle omstandigheden blijkt dat de overeenkomst een kennelijk nauwere band heeft met een ander recht, dan is dat recht van toepassing. (§3) o Indien het niet mogelijk is om het toepasselijk recht te bepalen, dan wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee ze het nauwst is verbonden. (§4) Objectieve verwijzingregels- stap voor stap - Art. 4,1 a) Verkoop van roerende zaken: Voor de verkoop van roerende zaken is het toepasselijk recht het recht van het land waar de verkoper zijn gewone verblijfplaats heeft


184

AG

2014-2015

§

Vb.: Op de overeenkomst tussen een Franse wijnproducent en een Belgische handelaar zal het Franse recht van toepassing zijn. •

Opm.: In het vb. gaat over twee handelaars. De situatie is anders indien de koper een consument is. (zie volgende les)

Opm.: het Weens koopverdrag zal ook van toepassing zijn. Daardoor zal het belang van Rome I beperkt blijven. (zie later) Dienstverlening: het recht van het land waar de dienstverlener zijn gewone verblijfplaats heeft Zakelijk recht op en huur/pacht van een onroerend goed: het recht van het land waar het onroerend goed gelegen is § Vb. Een Nederlander verhuurt zijn buitenverblijf in Sicilië voor twee weken aan een Belg. Op hun overeenkomst is het Italiaanse recht van toepassing. Huurovereenkomst van onroerend goed voor tijdelijk particulier gebruik § met een duur van max. zes maanden § huurder is een natuurlijke persoon § huurder en verhuurder hebben hun gewone verblijfplaats in hetzelfde land § het recht van het land waar de verhuurder zijn gewone verblijfplaats heeft Vb. Nederlander verhuurt zijn buitenverblijf in Sicilië aan een andere Nederlander. Nederlands recht van toepassing op hun overeenkomst. (vgl. vb. vorige dia) Franchiseovereenkomst: het recht van het land waar de franchisenemer zijn gewone verblijfplaats heeft Distributieovereenkomst: het recht van het land waar de distribiteur zijn gewone verblijfplaats heeft Veiling van goederen: het recht van het land waar de veiling plaatsvindt Transacties op effectenbeurzen en multilaterale handelsfaciliteiten: één recht van toepassing → recht van het land dat het multilateraal handelssysteem reguleert •

b) c)

d)

e) f) g) h)

-


Art. 4, 2 o Overeenkomst valt niet onder lid 1 Of o de bestanddelen van de overeenkomst vallen onder meer dan één van de punten a) tot h) van lid 1 o recht van de gewone verblijfplaats van de partij die de kenmerkende prestatie van de overeenkomst levert o Wie is de kenmerkende prestant? 185

AG

2014-2015

§ § §

De rechter beoordeelt het Eenvoudige overeenkomsten • Vb. licentieovereenkomst: de licentiegever Complexe overeenkomsten Situatie 1: één van de partijen levert belangrijke prestaties • Vb. Engels bedrijf koopt machines van een Belgisch bedrijf. Het Belgische bedrijf zal zorgen voor het onderhoud van de machines. Welk recht is van toepassing op de overeenkomst? ─ Verkoop + dienstverlening: het valt dus onder twee verschillende punten van art 4,2 ─ Art. 4,2: kenmerkende prestant ─ Twee belangrijke prestaties: verkoop en onderhoud van de machines door het Belgische bedrijf ─ Belgisch recht van toepassing op de overeenkomst Situatie 2: partijen leveren allebei belangrijke en evenwaardige prestaties: je kan niet zeggen welke partij de belangrijkste verbintenis levert • Vb. ruilovereenkomst: Engels bedrijf geeft een machine aan het Belgische bedrijf om het te gebruiken. In ruil moet het Belgische bedrijf reclame maken. ─ Kenmerkende prestant? ─ Rechter beoordeelt ─ Indien het niet kan bepaald worden dan art. 4, 4 van toepassing.

-

Art. 4,4 o Het is niet mogelijk om aan de hand van §1 en §2 het toepasselijk recht te bepalen o dan wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waarmee ze het nauwst is verbonden o aanknopingsfactor: ‘nauwste band’

-

Art. 4,3 o Indien uit alle omstandigheden blijkt dat de overeenkomst een kennelijk nauwere band heeft met een ander land, dan is dat recht van dat land van toepassing. à Men wil situaties die de europese wetgever niet heeft voorzien, realistisch te houden. § Bijvoorbeeld; Nederlander verhuurt huis in Italië aan Belg, en alles verloopt in het italiaans, men werkt met


186

AG

2014-2015

italiaanse bankrekeningen e.d. à Italiaans recht omdat de band met italie sterker is. Begrip gewone verblijfplaats in Rome I Art. 19 Rome I - Voor een vennootschap, vereniging of rechtspersoon o plaats van hun hoofdbestuur (§1, lid 1) - Voor een natuurlijke persoon die contracteert in het kader van de uitoefening van zijn beroepsactiviteit o Plaats van de hoofdvestiging (van de beroepsactiviteit) (§1, lid 2) - Overeenkomst is gesloten in het kader van de activiteiten van een filiaal/agentschap/andere vestiging en deze laatste moet de overeenkomst uitvoeren o De plaats waar filiaal/agentschap/vestiging zich bevindt (§2) - Wanneer moet de gewone verblijfplaats vastgesteld worden? o Op het tijdstip van sluiting van de overeenkomst (§3) Bijzonder dwingend recht

Bijzonder dwingend recht Art. 9 Definitie (art. 9, §1) - “Bepalingen van bijzonder dwingend recht zijn bepalingen aan de inachtneming waarvan een land zoveel belang hecht voor de handhaving van zijn openbare belangen zoals zijn politieke, sociale of economische organisatie, dat zij moet worden toegepast op elk geval dat onder de werkingssfeer ervan valt, ongeacht welk recht overeenkomstig deze verordening overigens van toepassing is op de overeenkomst.” o Bijzonder dwingend recht = een specifieke categorie van bepalingen waarvan men niet bij overeenkomst kan afwijken. Het gaat om fundamentele belangen die moeten beschermd worden. Zoals de bescherming van de zwakste partij. o Bijzonder dwingend recht dringt door in een contract. Zelfs al is het toepasselijk recht anders. De bijzonder dwingende worden steeds toegepast. -

De landen bepalen zelf welke regels zij als bijzonder dwingende bepalingen beschouwen o EU heeft in geldigheidsvereisten voorzien: het moet gaan om fundamentele belangen.

-

Welk bijzonder dwingend recht kan de rechter toepassen? 1. Bijzonder dwingend recht van de eigen rechtsorde (§2)

- Van eigen rechtsorde -Van ander land

•


De rechter kan bijzonder dwingend recht van zijn eigen rechtsorde toepassen. 187

AG

2014-2015

•

Hij kan dit niet altijd, enkel in uitzonderlijke omstandigheden (overweging 37 Rome I o Indien een regel van het op de overeenkomst toepasselijk recht in strijd is met een openbaar belang Of o Een openbaar belang niet of onvoldoende wordt gewaarborgd

2. Bijzonder dwingend recht van ander land (§3)


•

Recht van het land waar de verbintenissen moeten worden nagekomen of zijn nagekomen

•

Voor zover ze de tenuitvoerlegging van de overeenkomst onwettig maken

•

Niet verplicht: o Rechter moet rekening houden met aard en doel van de bepaling alsook met de gevolgen van de toepassing ervan of niet o En voor zover die bepalingen de tenuitvoerlegging van de overeenkomst onwettig maken

•

Illustratie Handelsagentuurovereenkomst tussen een Belgische vennootschap en een Albanese vennootschap. Partijen hebben het Albanees recht gekozen als het toepasselijk recht. o Handelsagent met hoofdvestiging in België o Principaal gevestigd in Albanië Opzegging van overeenkomst door de principaal. o Agent komt voor de rechter in Antwerpen en eist verschillende vergoedingen op basis van de Belgische Handelsagentuurwet (bijzonder dwingend recht). Kan de Belgische rechter het Albanees recht opzij schuiven en de ‘eigen’ Handelsagentuurwet toepassen?

•

Illustratie Kan de Belgische rechter het Albanees recht opzij schuiven en de ‘eigen’ Handelsagentuurwet toepassen? o Rechter moet eerst nagaan of het doel van de Handelsagentuurwet, nl. de bescherming van de agent, ook door het Albanees recht gewaarborgd wordt

188

AG

2014-2015

o

Openbare orde

Materiele geldigheid OK

Handelingsonbekwaamheid art 13 – 3 Voorwaarden

Indien de agent niet of niet voldoende beschermd wordt door het gekozen recht, dan zal de rechter zijn eigen dwingend recht, nl. de Handelsagentuurwet, toepassen.

Openbare orde Art. 21 - De rechter kan een bepaling van het toepasselijk recht slechts terzijde stellen indien deze toepassing kennelijk onverenigbaar is met de openbare orde van het land van de rechter. - Kennelijk onverenigbaarheid is vereist - Rechter gaat na of de toepassing van de regel zijn eigen rechtsorde beïnvloedt. Materiële geldigheid van de overeenkomst Art. 10 - Het bestaan en de geldigheid van de overeenkomst of van een bepaling ervan wordt beheerst door het op de overeenkomst toepasselijke recht (§1) - Geldigheid van de toestemming - De oorzaak van de overeenkomst - Het voorwerp van de overeenkomst - … Uitzondering: een partij kan zich baseren op het recht van zijn gewone verblijfplaats indien hij wil aantonen dat hij geen toestemming heeft gegeven. (§2) - Aantonen dat het niet redelijk zou zijn om zijn gedrag volgens § 1 te beoordelen - Enkel voor het gebrek aan toestemming Handelingsonbekwaamheid Art. 13 - Drie voorwaarden: 1. Partijen bevinden zich bij het sluiten van het contract in hetzelfde land 2. Ze waren volgens het recht van dat land handelingsbekwaam/bevoegd 3. Min. één van de partijen is een natuurlijke persoon § Dan kan de natuurlijke persoon zich beroepen op zijn handelingsonbekwaamheid/onbevoegdheid volgens het recht van een ander land enkel indien zijn wederpartij ervan op de hoogte was of ervan niet op de hoogte was door eigen fout.


189

AG

2014-2015

-

Formele geldigheid

Illustratie o A is 20 jaar oud en is onderdaan van land X. Hij is volgens het recht van dat land minderjarig (-21). A sluit in land Y (+18) een contract met B. Een vordering omtrent het contract komt voor de Belgische rechter. § Belgische rechter zal de handelingsbekwaamheid van A vaststellen aan de hand van het recht van het land waarvan A de nationaliteit heeft (art. 34 WIPR) § Op basis van art. 13 kan A zich niet beroepen op het recht van land X. § Daarentegen kan B de nietigverklaring van het contract wel vorderen op grond van de minderjarigheid van A. B wordt dus door art. 13 beschermd indien hij te goeder trouw is.

Formele geldigheid van de overeenkomst Art. 11 - Partijen bevinden zich in hetzelfde land (§1) o Naar de vorm geldig indien het voldoet aan de vormvereisten § van het toepasselijk recht of § van het recht van het land waar de overeenkomst wordt gesloten o Partijen bevinden zich in verschillende landen (§2) § naar de vorm geldig indien voldoet aan de vormvereisten •

van het toepasselijk recht of

•

van het recht van het land waar het gesloten wordt of

van het recht van het land waar een van de partijen gewone verblijfplaats heeft Werd gestreefd naar een maximale geldigheid van contracten •

14.3.2

WIPR Art. 98, §1, lid 2 WIPR: - “§ 1. Het recht toepasselijk op de contractuele verbintenissen wordt vastgesteld door het Verdrag inzake het recht van toepassing op verbintenissen uit overeenkomst, gesloten te Rome op 19 juni 1980. - Behalve in de gevallen waarin de wet anders bepaalt, worden contractuele verbintenissen die van het toepassingsgebied van dat verdrag zijn uitgesloten, beheerst door het recht dat krachtens de artikelen 3 tot 14 ervan toepasselijk is” Verwijst naar Rome I Vo


190

AG

2014-2015

Opm.: België past toch Rome I toe op de contractuele materies die uitgesloten zijn van de verordening

14.3.3

Het Weens Koopverdrag (CISG) Uniform materieel recht Materieel toepassingsgebied o Koopovereenkomsten van roerende zaken o tussen twee handelaars o gevestigd in verschillende landen Opm.: Overeenkomsten voor de koop van roerende zaken die nog moeten vervaardigd worden, vallen ook onder het Weens Koopverdrag Bepaalde materies zijn uigesloten (art. 2): - Koop voor persoonlijk gebruik (consumentenkoop) - Koop op openbare veiling - Koop van elektrische energie - Koop van schepen en vliegtuigen - Koop van effecten, waardepapieren en betaalmiddelen Het verdrag regelt - De totstandkoming van het contract - De verplichtingen van de partijen - Bepaalde definities - De gevolgen van de niet nakoming van de verplichtingen - De overgang van het risico - Overmacht Verdrag regelt niet: - Het recht van eigendom (valt onder het zakelijk statuut) - Geldigheid van het contract - Aansprakelijkheid van de verkoper door letsel veroorzaakt door de goederen - Bewijslast - Verjaring Wat niet geregeld wordt door CISG valt onder Rome I. Rome I blijft dus van belang ook voor de internationale koop van roerende goederen - Het Weens Koopverdrag (CISG) Personeel toepassingsgebied - Art. 1: Het verdrag is van toepassing o Wanneer beide partijen gevestigd zijn in verdragsstaten


191

AG

2014-2015

-

Of o Wanneer volgens het IPR van de rechter het recht van een verdragstaat van toepassing is § Sommige landen hebben voorbehoud gemaakt Illustratie art. 1 o Koopcontract van roerende goederen tussen Chinees bedrijf en Belgisch bedrijf § CISG rechtstreeks van toepassing § China en België zijn verdragsstaten o Koopcontract van roerende goederen tussen Belgisch bedrijf en Brits bedrijf § VK is geen verdragsstaat § Dispuut omtrent contract komt voor Belgische rechter •

Hij past IPR toe om het toepasselijk recht te vinden

Stel dat dit het Belgische recht is, dan CISG art. 1, b Het Weens Koopverdrag (CISG) - De partijen kunnen ook kiezen om het CISG op hun contract van toepassing te maken. - Ook wanneer ze het recht van een verdragstaat kiezen, is het verdrag van toepassing - Art. 6 - partijen mogen: o het Weens Koopverdrag uitsluiten o De gevolgen van enkele bepalingen wijzigen o Ervan afwijken door § het recht van een niet-verdragsstaat te kiezen of expliciet het interne recht van een bepaald land te kiezen, vb. Belgisch BW •

Rechtspraak over het Weens Koopverdrag: - www.cisg.law.pace.edu - www.uncitral.org

14.4

Erkenning en tenuitvoerlegging -

-


Hiërarchie van regels o Brussel I o Verdrag van Lugano o WIPR (art. 22-31) Goed kijken uit welk land beslissing of akte afkomstig is o Uit EU-land (incl. Denemarken): Brussel I o Uit Noorwegen, Zwitserland, IJsland: Lugano o Uit ander land: WIPR 192

AG

2014-2015

-

Zie lessen 7 en 9

Een casus Spaans koffiebedrijf ‘Café Valente’ (vestiging in Madrid) bestelde ongebrande koffiebonen bij een Italiaans bedrijf ‘Ital-coffee’ (vestiging in Rome). Ze spreken af dat de volledige prijs pas na de levering van de koffiebonen wordt betaald. De koffiebonen worden geleverd in Madrid zoals overeengekomen. Maanden later heeft ‘Café Valente’ nog niet betaald ondanks de meerdere herinneringsbrieven door de verkoper. ‘Ital-coffee’ beslist dan ook om een procedure op te starten en de betaling van deze schuld te vorderen. - Vraag 1: Welke rechter(s) zijn bevoegd om van de vordering van de verkoper kennis te nemen? o ‘Ital-coffee’ vs. ‘Café Valente’ o Brussel I Vo § Bevoegdheidsladder: § Is er sprake van een exclusieve bevoegdheid? Nee § Is er een vrijwillige aanvaarding? Nee § Gaat het over één van de beschermde partijen? Nee, het is een contract tussen twee handelaars § Is er een forumbeding? Nee à Dan algemene bevoegdheidsgrond en alternatieve bevoegdheidsgronden § Art. 4 Brussel I bis Vo : rechter van de lidstaat waar verweerder woonplaats heeft: o Spaanse rechter o of o Art. 7,1,b) Brussel I bis Vo: plaats van levering: Madrid àMadrileense rechter -


Vraag 2: Welk recht zal de rechter toepassen? o Koop-verkoop tussen twee handelaars: CISG o CISG § Spanje en Italië = lidstaten dus rechtstreekse toepassing art. 1, a CISG o Opm.: CISG regelt niet alles dus Rome I Vo ook van toepassing § Art. 3: rechtskeuze? Nee § Art. 4: recht van land waar de verkoper zijn woonplaats heeft: Italiaans recht

193

AG

14.5 Week 10 Les 1

25 nov.-14

2014-2015

Contractuele verbintenissen (vervolg) Zoals vorige les werd aangehaald, bestaan er specifieke regels voor bepaalde categorieën van partijen omdat deze partijen geacht worden zwakker te zijn dan de andere partij. Beschermende bevoegdheidsgronden - Consumentenovereenkomsten o art. 17 – art. 19 Brussel Ibis - Individuele arbeidsovereenkomsten o art. 20 – art. 23 Brussel Ibis - Verzekeringsovereenkomsten o art. 10 – art. 16 Brussel Ibis à Geen tijd om deze regels te bekijken

14.5.1

Consumentenovereenkomsten

14.5.1.1

INTERNATIONALE BEVOEGDHEID

Bevoegdheid s-ladder

Indien wordt gevraagd naar internationale bevoegdheid (= “voor welke rechter kan men een vordering instellen?”) moet je kijken naar de bevoegdheidsladder. Bevoegdheidsladder 1. Exclusieve bevoegdheid: Is er een exclusieve bevoegdheid op grond van art. 24? 2. Stilzwijgende aanvaarding: Is er sprake van een stilzwijgende aanvaarding van de verweerder (art.26)? o Opgelet: de rechter moet de consument of de werknemer op de hoogte brengen van het feit dat hij de bevoegdheid kan betwisten. art. 26,§ 2 !! 3. Beschermende bevoegdheidsgronden: Is er sprake van één van de beschermde partijen? 4. Forumbeding: Is er een forumbeding tussen de partijen (art. 25)? 5. Algemeen bevoegdheidsgrond (art. 4) 6. Alternatieve bevoegdheidsgrond voor contracten (art.7)

Art. 17


194

AG

2014-2015

-

-

Zaak Islinger

Consumentenovereenkomst: voor gebruik dat niet bedrijfs- of beroepsmatig is Bescherming voor 3 types overeenkomsten (§ 1) o koop en verkoop op afbetaling van roerende lichamelijke zaken o leningen of andere krediettransacties o in alle andere gevallen, de overeenkomst is gesloten met een persoon die commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in de lidstaat waar de consument woonplaats heeft of dergelijke activiteiten richt op die lidstaat (met ongeacht welke middelen) en de overeenkomst valt onder die activiteiten Uitzondering: vervoersovereenkomsten (§3) o Vallen wel onder deze afdeling: overeenkomsten waarbij voor één enkele prijs zowel vervoer als verblijf worden aangeboden.

De beschermde consumentenovereenkomst - Als de overeenkomst deels voor professioneel gebruik is gesloten en deels voor privégebruik: indien er een mix-contrat gesloten is, moet je kijken naar de verhouding; is het privé aspect belangrijker, valt het wel onder art 17 o Geen consumentenovereenkomst o Wel consumentenovereenkomst indien het professioneel gebruik marginaal is o HvJ C-464/01 Gruber vs. Bay Wa AG § Professioneel gebruik was 60%, in casu geen consumentenovereenkomst - Bedrijven die spontaan aan consumenten prijzen aanbieden o Zaak Ilsinger (C-180/06): Moet er sprake zijn van wederkerige verbintenissen? § Feiten: Duits bedrijf schrijft Oostenrijks consument aan met de mededeling dat ze een prijs heeft gewonnen. Er was geen verplichting voor de consument om goederen te kopen, enkel een recht om de prijs te eisen. § HvJ zei dat het niet vereist is dat er wederkerige verbintenissen zijn om van een consumentenovereenkomst te kunnen spreken. § Mevr. Ilsinger kan zich beroepen op de beschermende bevoegdheidsbepalingen inzake consumentenovereenkomsten • D.w.z.: de prijs voor de Oostenrijkse rechtbanken vorderen - Actieve consument vs. passieve consument: verschil tussen actieve en passieve consument is van belang voor de praktijk. Enkel de passieve consument wordt beschermd. De consument die zelf het initiatief neemt om een contract te sluiten is beschermd.


195

AG

2014-2015

De vraag: wie neemt het initiatief om het contract te sluiten? Consument blijft thuis en wordt daar aangesproken (reclamefolder, website enz.) » passieve consument o Ook indien consument wordt uitgenodigd om in het buitenland te gaan shoppen, blijft hij passief o Het internet maakt het moeilijk om te bepalen of de consument actief of passief is. o Zaak Mühlleitner (C-190/11): Is het vereist dat de overeenkomst op afstand wordt gesloten? § Feiten: Muhlleitner (Oostenrijk) vond op het internet een auto. Ze belde naar de verkoper. Die auto was verkocht, maar de verkoper zei dat er nog andere auto’s waren. Ze reisde naar Duitsland en kocht een auto. Pas thuis merkte ze dat de auto defecten had. Omdat de verkoper weigerde om die te herstellen, stelde ze een vordering in voor de Oostenrijkse rechter. § De beschermde consumentenovereenkomst (6) § Vraag: Mocht ze gebruik maken van de beschermende bevoegdheidsregels en haar vordering voor de rechter van haar woonplaats inleiden ook al was de overeenkomst niet op afstand was gesloten maar was zij zelf naar Duitsland vereist? § HvJ: het is niet vereist dat de overeenkomst op afstand wordt gesloten. o o

Zaak Mühlleiter

•

Zaak Emrek


Heel belangrijk: zo kunnen de bedrijven de consument niet uit zijn/haar eigen lidstaat lokken om hem/haar de bescherming te ontnemen.

o Zaak Emrek (C-218/12): Is het vereist dat er een oorzakelijk verband is tussen het richten van de activiteiten en het uiteindelijke sluiten van de overeenkomst? § Feiten: Emrek (woonplaats in Duitsland) kocht een tweedehands auto van een bedrijf met vestiging in Frankrijk. Dat bedrijf had wel een website, maar Emrek had erover gehoord via kennissen. Hij is dan zelf naar Frankrijk gereisd om daar de overeenkomst te sluiten. § Problemen met de garantie en Emrek stelt een vordering in voor de rechter in Duitsland. •

Vraag: Kan Emrek zich op de beschermende bevoegdheidsbepalingen beroepen? Hij is immers niet via de website in contact gekomen met het bedrijf.

•

HvJ: Geen causaal verband vereist tussen het middel (vb. website) dat het bedrijf gebruikt om

196

AG

2014-2015

zijn activiteiten te richten en het sluiten van de overeenkomst. o Een causaal verband kan wel een aanduiding zijn van het feit dat het bedrijf die activiteiten op het land van de consument richt Zaken Pammer en Alpenhof

Richt een bedrijf zich op consumenten uit andere Lidstaten à Criteria


o

Zaken Pammer (C-585/08) en Alpenhof (C-144/09): Wanneer richt een bedrijf zijn activiteiten op de consumenten in andere lidstaten? § In de twee zaken hebben de consumenten de informatie gevonden op de websites, maar sloten ze de overeenkomsten via email of post. De websites waren dus niet interactief, maar passief. D.w.z dat het niet mogelijk was om overeenkomst te sluiten via de website. § HvJ (in Pammer en Alpenhof): •

Louter bestaan van een website betekent niet dat bedrijf zijn activiteiten richt op consumenten in andere lidstaten. Dit arrest is belangrijk omdat het Hvj voor het eert criteria heeft aangeduid om te bepalen of een bedrijf zijn activiteiten richt op consumenten in andere lidstaten?

•

Criteria om te bepalen of bedrijf zijn activiteiten richt op consumenten in andere lidstaten: 1. Het internationale karakter van de activiteit, 2. Routebeschrijvingen vanuit andere lidstaten naar de plaats waar de ondernemer is gevestigd, 3. Het gebruik van een andere taal of munteenheid dan die welke gewoonlijk worden gebruikt in de lidstaat waar de ondernemer gevestigd is en de mogelijkheid om in die andere taal de boeking te verrichten en te bevestigen, 4. De vermelding van telefoonnummer met internationaal kengetal, vb. +32 voor België 5. Uitgaven voor een zoekmachine/advertentiedienst om consumenten die in andere lidstaten woonplaats hebben gemakkelijker

197

AG

2014-2015

toegang te verlenen tot de site van de ondernemer of diens tussenpersoon, 6. Het gebruik van een andere toplevel domeinnaam dan die van de lidstaat waar de ondernemer gevestigd is • Belgisch bedrijf gebruikt domeinnaam .eu of .com o de verwijzing naar internationaal clienteel

Art 18: - Consument = Eiser - Consument = Verweerder

Art. 18 Consument is eiser (§ 1) - Rechter van de lidstaat waar de consument woonplaats heeft Of - Rechter van de lidstaat waar de verweerder woonplaats heeft Consument is verweerder (§ 2) - Hij kan enkel gedaagd worden voor de rechter van de lidstaat waar hij zijn/haar woonplaats heeft - Tegenvordering (§ 3): indien er sprake is van een tegenvordering dan kan de verweerder zijn tegenvordering voor dezelfde rechter instellen. o Kan ingesteld worden voor dezelfde rechter als de oorspronkelijke vordering § Indien de consument al een vordering heeft ingesteld bij de rechter van de woonplaats van het bedrijf, dan mag het bedrijf zijn tegenvordering voor dezelfde rechter instellen.

Geldigheid Forumbeding

Art. 19 - Forumbeding is enkel geldig in de volgende situaties: 1. Als dit is gesloten na het ontstaan van het geschil dan nemen beide partijen een beslissing met kennis van zaken. Je kan vooraf niet weten welke problemen er kunnen ontstaan. Hierdoor kan je ook niet de beste keuze voor jezelf maken. 2. Als het meer mogelijkheden aan de consument biedt 3. Als de consument en de wederpartij hun woonplaatsen of gewone verblijfplaatsen in dezelfde lidstaat hebben en de rechtbanken van die lidstaat aangeduid worden Verhouding Brussel Ibis - WIPR - Voor consumentenovereenkomsten is het niet relevant of de verweerder binnen of buiten de EU is gevestigd


198

AG

2014-2015

-

-

14.5.1.2

Beschermende bevoegdheidsregels voor consumentenovereenkomsten van Brussel Ibis zijn altijd van toepassing Dus: WIPR niet meer relevant voor consumentenovereenkomsten

TOEPASSELIJK RECHT Rome I - verwijzingsregel Art. 6, § 1 Het recht van het land waar de consument zijn gewone verblijfplaats heeft. De consument wordt immers geacht vertrouwd te zijn met het recht van zijn eigen land. - Op voorwaarde dat o de verkoper zijn commerciële of beroepsactiviteiten ontplooit in het land waar de consument woonplaats heeft of o Dergelijke activiteiten gericht zijn op dat land, ongeacht welke middelen worden gebruikt. o En de overeenkomst onder die activiteiten valt § Het moet volgen uit de lokale activiteiten van de professioneel •

Italiaanse bank heeft in Brussel een vestiging. De Belgische consument sluit een overeenkomst met die vestiging = valt onder de beschermingsregel van art. 6

Stel dat de Belgische consument de overeenkomst rechtstreeks met het Italiaanse moederbedrijf sluit (die zelf niet op de Belgische markt handelt) = valt niet onder de beschermingsregel van art. 6 Met de activiteiten in dat land •

§

•

Nederlandse bank maakt reclame voor internetspaarrekening in België. Belgische consument vraagt die bank om een diefstalverzekeringsovereenkomst te sluiten = niet onder de beschermingsregel

Waar kan consument overeenkomst sluiten? - De consument hoeft niet in zijn thuisland alle handelingen te stellen voor het sluiten van de overeenkomst o Vb.: Belg koopt online goederen bij een Frans bedrijf terwijl hij aan het wachten is op de trein in Madrid. Voorwaarde is wel dat Frans bedrijf zijn activiteiten op België richt.


199

AG

2014-2015

Rechtskeuze Art. 6, § 2 = Rechtskeuze is mogelijk maar deze mag er niet toe leiden dat de consument de bescherming verliest die hij zou krijgen op basis van de dwingende bepalingen van het objectief toepasselijke recht (volgens § 1) à De rechter moet de meest beschermende regels toepassen. Wat valt niet onder beschermingsregime? - Art. 6, § 1 en § 2 niet van toepassing op bepaalde overeenkomsten o Zie art. 6, § 4, vb. vervoersovereenkomsten (behalve de pakketreizen)

14.5.2

Individuele arbeidsovereenkomsten Als het gaat over individuele arbeidsonvereenkomsten moet je kijken naar Brussel I.

14.5.2.1

INTERNATIONALE BEVOEGDHEID Art. 21 Brussel Ibis - vordering van de werknemer. De werknemer stelt de eis in en is dus de eiser. Hij kan de vordering instellen: Werkgever met woonplaats in EU-lidstaat kan worden opgeroepen (§ 1) - Voor de gerechten van de lidstaat van zijn woonplaats - of in een andere lidstaat o Voor het gerecht van de plaats waar of van waaruit de werknemer gewoonlijk werkt OF o Wanneer de werknemer niet in eenzelfde land gewoonlijk werkt of heeft gewerkt, voor het gerecht van de plaats waar zich de vestiging bevindt of bevond die de werknemer in dienst heeft genomen Werkgever met woonplaats buiten de EU (§ 2) - voor het gerecht van de plaats waar of van waaruit de werknemer gewoonlijk werkt of - wanneer de werknemer niet in eenzelfde land gewoonlijk werkt of heeft gewerkt, voor het gerecht van de plaats waar zich de vestiging bevindt of bevond die de werknemer in dienst heeft genomen - Opgelet: zoals bij consumentenovereenkomsten gelden de beschermende regels inzake arbeidsovereenkomsten ongeacht of de werkgever woonplaats in of buiten EU heeft

Zaak Koelzsch

Plaats waar de werknemer gewoonlijk werkt - HvJ C-29/10, zaak Koelzsch


200

AG

2014-2015

-

-

Art 22 – vordering werkgever

Feiten: Koelzsch werkte als vrachtwagenchauffeur voor een bedrijf gevestigd in Luxemburg. De vrachtwagens hadden standplaats in Duitsland; chauffeurs moesten bloemen vervoeren naar verschillende plaatsen, waarvan de meeste in Duitsland. Koelzsch wordt ontslagen. HvJ: de plaats waar de werknemer gewoonlijk werkt is de plaats waar hij het belangrijkste deel van zijn verplichtingen tegenover zijn werkgever vervult. Er moet rekening worden gehouden met alle elementen van de werkzaamheden. o In de transportsector heeft het Hvj enkele criteria gegeven om te bepalen wat de plaats is van de plaats waar de werknemer gewoonlijk werkt. § In welke plaatsen wordt het vervoer hoofdzakelijk verricht? § In welke plaats worden de goederen gelost ? § … o In casu: Duitsland

Art. 22 Brussel Ibis – vordering van de werkgever De werkgever kan de werknemer slechts dagvaarden Werknemer heeft de keuze; hij kan de werkgever dagvaarden : 1. in de lidstaat waar werkgever zijn woonplaats heeft 2. In de lidstaat waar de werknemer gewoonlijk werkt 3. In de lidstaat van de vestigingen. De vordering van de werkgever kan slechts worden gebracht voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de werknemer woonplaats heeft (§ 1)

Forumbeding – Gedligheid

14.5.2.2

Forumbeding - Art. 23 Brussel Ibis - Forumbeding is enkel geldig indien o gesloten na het ontstaan van het geschil, OF o dit extra mogelijkheden biedt aan de werknemer (“die aan de werknemer de mogelijkheid geven de zaak bij andere gerechten dan de in deze afdeling genoemde aanhangig te maken”)

TOEPASSELIJK RECHT Het is mogelijk om een rechtkeuze te maken, maar deze mag de bescherming van de werknemer niet ondermijnen. Het objectief toepasselijk recht biedt de minimale bescherming voor de partijen. Indien het gekozen recht minder bescherming biedt zal de rechter dit recht terzijd schuiven en het objectef recht toepassen


201

AG

2014-2015

Art. 8 Rome I - rechtskeuze - Een individuele arbeidsovereenkomst wordt beheerst door het recht dat de partijen overeenkomstig art. 3 hebben gekozen. - Deze keuze mag er niet toe leiden dat de werknemer de bescherming verliest die hij zou krijgen op basis van de dwingende bepalingen van het objectief toepasselijke recht Objectief toepasselijk recht Art. 8, 2 - de overeenkomst beheerst door het recht van het land waar of, bij gebreke daarvan, van waaruit de werknemer ter uitvoering van de overeenkomst gewoonlijk zijn arbeid verricht Art. 8, 3 - Indien het toepasselijk recht niet overeenkomstig lid 2 kan worden vastgesteld, wordt de overeenkomst beheerst door het recht van het land waar zich de vestiging bevindt die de werknemer in dienst heeft genomen Uitzondering s-clausuele art 8,4

Uitzonderingsclausule à Art. 8, 4 - Indien uit het geheel der omstandigheden blijkt dat de overeenkomst een kennelijk nauwere band heeft met een ander dan het in lid 2 of lid 3 bedoelde land, is het recht van dat andere land van toepassing Niet vergeten - Bepalingen van dwingend recht - Exceptie van de internationale openbare orde - Zie vorige les


202

AG

15 Week 10 Les 2

28 nov. 14

2014-2015

NIET-CONTRACTUELE VERBINTENISSEN Enkele concrete vragen - Test-Aankoop wenst als consumentenorganisatie een einde te maken aan onrechtmatige bedingen in contracten van een luchtvaartmaatschappij, met vestiging in Londen. Kan Test-Aankoop een stakingsvordering inleiden voor de Belgische rechter en zo ja, welk recht moet de Belgische rechter toepassen? - Een Belgische vrouw kwam op een skipiste in de Franse Alpen zwaar ten val door een manoeuvre van een Franse snowboarder. Heeft de vrouw een rechtstreekse vordering tegen de Franse verzekeringsmaatschappij van de man? Wat als het om twee Belgen zou gaan? - Waar moeten Nederlandse tuinbedrijven procederen tegen een Frans bedrijf dat in Frankrijk afvalzouten in de Rijn loost en hierdoor schade berokkent aan de planten van de tuinbedrijven? Belangrijk voor het examen is dat je een onderscheid maakt tussen ctt en nietctt materies Wat? - Contractuele versus niet-contractuele verbintenissen hebben beiden een autonome interpretatie. o Zie o.m. HvJ 17 december 2002, Taconi, C-334/00: “Deze begrippen mogen […] niet worden geacht louter te verwijzen naar het nationale recht van een van de betrokken verdragsluitende staten.” o Overweging 11 Rome II-verordening - Wat valt onder het begrip niet-contractuele verbintenissen? o WIPR: verbintenissen uit onrechtmatige daad en quasicontractuele verbintenissen o Rome II: onrechtmatige daad, ongerechtvaardigde verrijking, zaakwaarneming, precontractuele aansprakelijkheid Bronnen (herhaling) - EU-niveau: Brussel I en Rome II - Internationaal niveau: Verkeersongevallenverdrag (1971) en Verdrag van Lugano - Nationaal niveau: WIPR


203

AG

2014-2015

15.1


15.1.1

Brussel I Er is reeds veel rechtspraak van het HvJ. Op die manier worden verschillende begrippen uitgelegd. Begrippen - Begrip ‘verbintenissen uit onrechtmatige daad’ o Autonome interpretatie o HvJ: “elke vordering die ertoe strekt een verweerder aansprakelijk te stellen en die geen verband houdt met een verbintenis uit overeenkomst”, zie HvJ 27 september 1988, Kalfelis, 189/87 en verschillende arresten nadien - Verkeersongevallen, milieuschade, beledigingen via de media en via internet, arbeidsongevallen (indien zij niet onder een arbeidscontract vallen), productaansprakelijkheid, oneerlijke mededinging, etc. Wat met de ‘precontractuele aansprakelijkheid’? - Cttpartijen die onderhandelen en waarbij de onderhandelingen abrupt stoppe. Het gaat om een ctt-verhouding, maar moeten we die precontractuele AS zien als iets dat deel uitmaakt van het ctt of is dit een onrechtmatige daad? à Contractueel of onrechtmatige daad? o HvJ spreekt zich uit : Hvj 17 september 2002, Taconi, C-334/00 § Schade = gevolg van ongerechtvaardigde verbreking van contractuele onderhandelingen (schending van regel op grond waarvan partijen bij onderhandelingen m.o.o. sluiten van overeenkomst te goeder trouw moeten handelen) § Vordering waarmee precontractuele aansprakelijkheid van verweerder wordt ingeroepen = vordering uit onrechtmatige daad § Precontractuele AS = OD

15.1.1.1

BRUSSEL I - BEVOEGDHEIDSLADDER Herhaling lessen 3 en 4 - Exclusieve bevoegdheid? - Stilzwijgende aanvaarding? - Forumbeding? - Bijzondere bevoegdheidsgrond voor onrechtmatige daad (art. 7, 2 Brussel Ibis) en daarnaast algemene bevoegdheidsgrond (art. 4 Brussel Ibis)


204

AG

15.1.1.1.1

2014-2015

Exclusieve bevoegdheidsgrond Altijd eerst kijken of er een exclusieve bevoegdheidsgrond is. - Mogelijke toepassing van art. 24, 4 Brussel Ibis. o “Voor de registratie of de geldigheid van octrooien, merken, tekeningen en modellen van nijverheid en andere soortgelijke rechten die aanleiding geven tot deponering of reistratie, ongeacht of de kwestie bij wege van rechtsvordering dan wel exceptie wordt opgeworpen: de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de deponering of registratie is verzocht, heeft plaatsgehad of geacht wordt te hebben plaatsgehad (…) - Voor alle inbreuken op intellectuele eigendomsrechten of een dispuut over de geldigheid van deze rechten is dus de rechter van de lidstaat van registratie bevoegd.

15.1.1.1.2

Stilzwijgende verschijning Zie vorige lessen – art 26 Brussel Ibis

15.1.1.1.3

Forumbeding Zie vorige lessen - art 25 Brussel I bis

15.1.1.1.4

Algemene bevoegdheidsgrond en Bijzondere bevoegdheidsgrond Algemene bevoegdheidsgrond - Art. 4: woonplaats van de verweerder - Deze bevoegdheidsgrond staat naast de bijzondere bevoegdheidsgrond - eiser kan dus kiezen

Bier t. Mines de Potasse d’Alsace

Bijzondere bevoegdheidsgrond Er is een bijzondere bevoegdheidsgrond voor ‘verbintenissen uit onrechtmatige daad’ (art. 7, 2 Brussel Ibis) - Persoon met woonplaats binnen een lidstaat kan worden opgeroepen in andere lidstaat o Voor het gerecht “van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen” o Wat is plaats van het schadebrengende feit? § HvJ 30 november 1976, Bier t. Mines de Potasse d’Alsace, C-21/76: Mines de Potasse was een bedrijf dat afvalzouten in de Rijn loost. Het hoge zoutgehalte in de Rijn brachten schade toe aan de gewassen van het bedrijf. De plaats waar een feit dat schade o.g.v onrechtmatige daad kan meebrengen (in casu: het lozen van afvalzouten) ligt in Frankrijk, maar de plaats waar de schade is ontstaan is Nederland. Moet bier zich


205

AG

2014-2015

wenden tot het gerecht van Frankrijk? Of kan men ook elders gaan (in casu Nederland)?

Shevill t. Presse Alliance

E-date Advertising Martinez t. MGN


o

•

Hvj: ”Indien de plaats waar een feit dat schade o.g.v onrechtmatige daad kan meebrengen verschilt van de plaats waar de schade is ontstaan. Moet art 7,2 worden geinterpreteerd in die zin dat zowel de plaats van het schadeverwekkende feit als de plaats van het ontstaan van de schade zijn bedoeld

•

à Men kan iemand oproepen voor de gerechten van de lidstaat waar de schadeverwekkende gebeurtenis is gebeurd én voor de gerechten van de lidstaat waar de schade is ontstaan.

Plaats van de schade § HvJ 7 maart 1995, Shevill t. Presse Alliance SA, C68/93 à Persbedrijf verspreidt beledigingen in de pers: vordering tot schadevergoeding tegen de uitgever kan

§

•

Ofwel voor de gerechten van de plaats van vestiging van de uitgever van de beledigende publicatie - bevoegd voor de volledige schade

•

Ofwel voor de gerechten van elke Verdragsluitende Staat waar de publicatie is verspreid MAAR zij zijn dan enkel bevoegd voor de schade veroorzaakt in het land van het aangezochte gerecht

HvJ 25 oktober 2011, eDate Advertising t. X, C-509/09 en Martinez t. MGN LIMITED over publicatie van informatie op internet en aantasting van persoonlijkheidsrechten à Het ging op publicatie van lasterlijke informatie op het internet (niet via pers). Er was sprake van schending van portretrecht e.d. •

Voor de volledige schade kon Martinez zich wenden tot zowel de plaats van vestiging van de uitgever (Engeland) of plaats waar schadelijder het centrum van zijn/haar belangen heeft (d.i. een feitelijkheid, kan gewone verblijfplaats zijn maar ook bv. het land waar men zijn professionele activiteiten uitvoert).

•

Enkel voor schade veroorzaakt op het grondgebied van de lidstaat van het aangezochte gerecht: daar waar de op het internet geplaatste informatie toegankelijk is of is

206

AG

2014-2015

geweest. Wanneer men via internet lasterlijke zaken verspreid, moet men zich ervan bewust zijn dat dit de hele wereld kan rondgaan. Men kan daarom overal waar deze informatie beschikbaar is een vordering instellen. o Kainz t. Panterwerke

15.1.2

Plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis § HvJ 16 januari 2014, Kainz t. Panterwerke, C-45/13 over productaansprakelijkheid (product geproduceerd in een lidstaat en verkocht in andere lidstaat) à Kainz woonde in Oostenrijk en had daar bij een kleinhandel een fiets gekocht. Later heeft hij een ongeval in Duitsland. Dit ongeval is te wijten aan een gebrek aan de fiets. Hij leidt een vordering in tegen de producent (Panterwerken) bij de Oostenrijkse rechter. Oostenrijkse rechter vraagt zich af of hij wel bevoegd is. •

Kainz vond dat hij als ‘zwakkere partij’ de mogelijkheid moest krijgen in Oostenrijk, zoals dat het geval is bij contracten. Maar het HvJ volgde die redenering niet.

•

Hvj stelt dat de plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis de plaats is waar product is vervaardigd. De Duitse rechter is bevoegd.

Wanneer nog WIPR? -

Brussel I: wanneer geen exclusieve bevoegdheid, geen forumbeding → woonplaats van de verweerder bepalend Verweerder met woonplaats in EU: Brussel I Verweerder met woonplaats buiten EU: WIPR o Verbintenissen uit onrechtmatige daad (art. 96, 2° WIPR) o Quasi-contractuele verbintenissen (art. 96, 3° WIPR)

Illustratie - Hoe zit het met het eerder aangehaalde ski-ongeval in de Franse Alpen? Welke rechter is internationaal bevoegd voor eventuele vorderingen van de Belgische vrouw? o Plaats van het ongeval: Franse Alpen à Franse rechter o Franse nationaliteit : nationaliteit van de verweerder (vrouw botste immers tegen Fransman) à Franse rechter


207

AG

15.2

2014-2015

Toepasselijk recht Bronnen - Rome II-Vo - Verkeersongevallenverdrag (1971) - WIPR o Enkel bruikbaar voor niet-contractuele verbintenissen die buiten toepassingsgebied van Rome II vallen (zie art. 98, § 4 WIPR) → verwijzingsregel in art. 99 WIPR

15.2.1

Rome II-Vo

15.2.1.1

ROME II - TOEPASSINGSGEBIED -

-

Van toepassing in alle EU-lidstaten, behalve Denemarken Belgische rechter past de verwijzingsregels van Rome II toe wanneer o rechtsvordering betrekking heeft op schadeveroorzakende gebeurtenis die zich voordoet op of na 11/1/2009 o vordering wordt ingeleid op of na 11/1/2009 Universele werking: de Rome II vo kan ook het recht v.e. niet verdragsstaat aanduiden.

Rome II gaat over: (art 1) - Niet-contractuele verbintenissen in burgerlijke en handelszaken o Verbintenissen uit onrechtmatige daad o Ongerechtvaardigde verrijking o Zaakwaarneming o Precontractuele aansprakelijkheid - NIET o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit familierechtelijke betrekkingen/onderhoudsverplichtingen o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit huwelijksvermogensrecht/erfrecht o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit wisselbrieven, cheques, verhandelbare waardepapieren, … o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit het recht inzake vennootschappen, verenigingen en rechtspersonen o Niet-contractuele verbintenissen uit trusts o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit een kernongeval o Niet-contractuele verbintenissen die voortvloeien uit een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer of op de persoonlijkheidsrechten


208

AG

15.2.1.2

2014-2015

ROME II: OVERZICHT Er zijn 4 grote rubrieken die onder de Rome II vallen. Ze hebben allen verschillende verwijzingsregels. 1. Eerst bespreken we de verwijzingsregels voor de verbintenissen uit onrechtmatige daad 2. Dan deze voor de ongerechtvaardigde verrijking 3. Vervolgens de verwijzingsregels voor zaakwaarneming 4. Tot slot deze voor precontractuele aansprakelijkheid

15.2.1.2.1

Onrechtmatige daad

15.2.1.2.2

Rechtskeuze Partijen mogen het toepasselijk recht kiezen (art. 14). Men heeft een heel ruime keuze. Het moment van de keuze is wel van belang. - Moment van de keuze: o Ná schadeveroorzakende gebeurtenis, of o Vóór schadeveroorzakende gebeurtenis op voorwaarde dat elk van de partijen handelsactiviteiten verricht (het moet gaan om 2 bedrijven). - Keuze moet uitdrukkelijk zijn of duidelijk blijken (dit moet niet schriftelijk) - Geen beperking m.b.t. het recht dat partijen kunnen kiezen, maar men moet ervoor opletten dat men in bepaalde situaties niet kan afwijken van dwingend recht: o Als alle aanknopingspunten zich bevinden in een ander land dan dat van het gekozen recht: regels (van dat ander land) waarvan partijen niet mogen afwijken, blijven toepasselijk (art. 14, 2 Rome II) § Bijvoorbeeld; men kiest het recht van Zwitserland, en op het moment van de schadeverwekkende gebeurtenis is de zaak veel nauwer verbonden met Nederland ; dan zal men niet van het dwingend recht kunnen afwijken. o Als alle aanknopingspunten zich bevinden in EU-land en keuze voor het recht van een derde land: bepalingen van het Gemeenschapsrecht waarvan partijen niet mogen afwijken, blijven toepasselijk (art. 14, 3 Rome II)

15.2.1.2.3

Objectieve verwijzingsregels -


Wanneer geen rechtskeuze is gedaan door de partijen, voorziet Rome II in verschillende objectieve verwijzingsregels Hoofdstuk II ‘Onrechtmatige daad’. Voor Onrechtmatige daad hebben we: o Algemene regel (art. 4) 209

AG

2014-2015

o

Specifieke verwijzingsregels (art. 5-9)

Geen rechtskeuze - algemene regel – art 4 - Recht van het land van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de partijen op moment van de schade (art. 4, lid 2 Rome II) o Vb. slachtoffer en veroorzaker van ongeval op skipiste in Frankrijk hebben hun GV in België (allebei gewone verblijfplaats in België): toepassing Belgisch recht o Definitie van het begrip gewone verblijfplaats, zie art. 23 Rome II § GV van een vennootschap, vereniging of rechtspersoon = hoofdvestiging § GV dochteronderneming, bijkantoor = locatie ervan § GV van natuurlijk persoon bij de uitoefening van zijn beroep = voornaamste plaats van bedrijvigheid - Recht van de plaats van de schade (art. 4, 1 Rome II) o ongeacht in welk land de schadeveroorzakende gebeurtenis zich heeft voorgedaan en o ongeacht in welke landen de indirecte gevolgen zich voordoen - Uitzonderingsclausule: recht waarmee het geval de nauwste banden heeft (art. 4, 3 Rome II) o Eventuele accessoire aanknoping van de onrechtmatige daad: onrechtmatige daad nauw verbonden met een andere rechtsverhouding, bv. een overeenkomst 15.2.1.2.4

Specifieke verwijzingsregels (art 5-9) Binnen de categorie van de onrechtmatige daad, onderscheiden we nog enkele specifieke onrechtmatige daden. - Specifieke verwijzingsregels voor bepaalde categorieën onrechtmatige daden o Productaansprakelijkheid (art. 5) o Oneerlijke concurrentie (art. 6) o Milieuschade (art. 7) o Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten (art. 8) o Collectieve actie bij arbeidsconflicten (art. 9)

Product AS

Productaansprakelijkheid Art. 5 Rome II, blijft betaan naast art 4, lid 2. - Cascadesysteem


210

AG

2014-2015

Recht van het land van de gewone verblijfplaats van de schadelijder, op voorwaarde dat het product in dat land op de markt is gebracht o Subsidiair, het recht van het land waar het product is verkregen, op voorwaarde dat het product in dat land op de markt is gebracht o Subsidiair, het recht van het land waar de schade zich heeft voorgedaan, op voorwaarde dat het product in dat land op de markt is gebracht Zekere bescherming van de fabrikant (art. 5, 1, laatste zin) o Toepassing van het recht van het land van de gewone verblijfplaats van de fabrikant o Wanneer hij niet kon voorzien dat het product in het land (waarvan het recht wordt aangewezen) op de markt zou worden gebracht Uitzonderingsclausule (art. 5, 2): indien nauwer verbonden met het recht van een andere lidstaat, wordt het recht van die lidstaat toegepast. o

-

-

Oneerlijke concurrentie

Oneerlijke concurrentie -

Opgelet: geen rechtskeuze mogelijk (art. 6, 4 Rome II) Verwijzingsregel: toepassing van het recht van het land waar de concurrentieverhoudingen of de collectieve belangen van de consumenten worden geschaad (art. 6, 1 Rome II) - Overweging 21 Rome II: bescherming concurrenten, consumenten en het publiek in het algemeen Oneerlijke concurrentie: illustratie - Gebruik van onrechtmatige contractsbedingen door luchtvaartmaatschappijen - Voorbeeld: vordering tot staking door Test-Aankoop tegen Easy Jet (met vestiging in Londen), zie Kh. Namen 10 maart 2010 en Luik 23 april 2013 o Test-Aankoop geen contractspartij (vecht de bedingen aan voor haar doelgroep), geen contractuele vordering à Testaankoop is immers geen cttpartij, ze komt enkel maar op voor de belangen van een grotere groep. o Belgische rechter internationaal bevoegd? § Zie Brussel I - vordering uit onrechtmatige daad: voor gerecht waar schadebrengend feit zich heeft voorgedaan/kan voordoen § Belgische rechter bevoegd: consumenten in België die mogelijks contracten met onrechtmatige bedingen aangaan, schade op Belgische markt


211

AG

2014-2015

o

Milieuschade

Welk recht moet bevoegde Belgische rechter toepassen? § Zie Rome II - art. 6, 1: toepassing Belgisch recht wanneer Belgische markt en Belgische consumenten worden geraakt § Wat als markten in verschillende landen geraakt worden? Kan recht van verschillende/vele landen van toepassing zijn? § In deze zaak paste hof van beroep ook art. 16 Rome II toe: Belgische wet van 6 april betreffende marktpraktijken en consumentenbescherming = politiewet/bijzonder dwingend recht “Il convient donc, au premier chef, de faire application des dispositions de droit belge applicables aux clauses abusives, contenues dans la loi relative aux pratiques du marché et à la protection du consommateur du 6 avril 2010 en tant qu’elles constituent des lois de police.” à HvB past in eerste plaats het bijzonder dwingend recht toe alvorens te kijken naar de algemne verwijzingsregels. Men moet op de eerste plaats de bijzonder dwingende wetten toepassen.

Milieuschade Art. 7 Rome II - Eiser kan kiezen tussen o Recht aangewezen door de algemene regel (art. 4) – recht waar de schade zich voordoet o Recht van de plaats van de schadeveroorzakende gebeurtenis - Schadelijder kan het gunstigste recht kiezen, het recht dat meeste milieubescherming biedt

Inbreuk intellectuele eigendomsrechten

Inbreuk op intellectuele eigendomsrechten -

-

Collectieve actie

Art. 8 Rome II Recht van het land waarvoor de bescherming wordt gevraagd o Verzoek tot bescherming tegen inbreuken op auteursrecht voor Nederland, toepassing Nederlands recht Opgelet: rechtskeuze uitgesloten (art. 8, 3 Rome II) Inbreuken op auteursrechten, merkenrechten, octrooirechten, …

Collectieve actie bij arbeidsconflicten -


Art. 9 Rome II Recht van het land waar de actie zal plaatsvinden of heeft plaatsgevonden “Onverminderd art. 4, lid 2”

212

AG

2014-2015

-

15.2.1.2.5

Niet-contractuele aansprakelijkheid van een persoon (WG, WN, WGof WN-organisatie) voor schade veroorzaakt door collectieve actie, bv. een staking ≠ contractenrechtelijke gevolgen van een staking voor individuele arbeidsovereenkomst → Rome I

Ongerechtvaardigde verrijking – Zaakwaarneming – Precontractuele aansprakelijkheid

Ongerechtvaardigde verrijking

Ongerechtvaardigde verrijking - wat?

Zaakwaarneming

Zaakwaarneming

Precontratuele AS

Precontractuele aansprakelijkheid

Ongerechtvaardigde verrijking is een begrip in een europese verordening. Dit begrip moet conform de verordening worden geinterpreteerd (autonome interpretatie) - Autonome interpretatie van het begrip ‘ongerechtvaardigde verrijking’ - Art. 10 Rome II vermeldt de onverschuldigde betaling o Voorbeeld: Huurland verhuurt bepaalde materialen. Pools bedrijf huurt hier materialen en betaalt waarborg. Huurmaterialen betaalt waarborg terug aan een verkeerde partij, bv. op rekening van een Pools bedrijf (met wie Huurland contract had voor de huur van schuurmachines) o Welk recht is van toepassing op de terugvordering van het verkeerd gestorte bedrag? - Art. 10: verwijzingsladder 1. Verbintenis houdt verband met bestaande, nauw met ongerechtvaardigde verrijking samenhangende betrekking tussen partijen, zoals een overeenkomst of een onrechtmatige daad: recht dat op die betrekking van toepassing is Zie voorbeeld van onverschuldigde betaling Huurland: contract tussen Huurland en Pools bedrijf 2. Recht kan niet worden bepaald o.g.v. bestaande band, dan recht van het land van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de partijen 3. Recht kan niet worden bepaald o.g.v. 1 en 2, dan recht van het land waar de ongerechtvaardigde verrijking zich voordoet 4. Uitzonderingsclausule: recht van de nauwste band

-

Autonome interpretatie Art. 11 Rome II: gelijkaardige verwijzingsladder als voor de ongerechtvaardigde verrijking

Onderhandelingen met het oog op het sluiten van een contract en waarbij die plots afspringen en waardoor schade ontstaat.


213

AG

2014-2015

-

-

-

15.2.1.2.6

Wat regelt het toepasselijk recht? -

Rechtstreekse vordering

Zie art. 15 Rome II Grond en omvang van de aansprakelijkheid Gronden tot uitsluiting van aansprakelijkheid, beperking en verdeling van aansprakelijkheid Bestaan, aard en begroting van de schade Maatregelen die rechter kan nemen om schade te voorkomen, beperken, vergoeden Mogelijkheid tot overdracht van het recht om schadevergoeding te vorderen Titularis van de schadevergoeding Aansprakelijkheid voor handelingen van anderen Wijze van tenietgaan, verjaring en verval van niet-contractuele verbintenis

Rechtstreekse vordering op verzekeraar van aansprakelijke -

-

Dwingend recht

Art. 12 Rome II: “De niet-contractuele verbintenis die voortvloeit uit onderhandelingen voorafgaand aan het sluiten van een overeenkomst […] ongeacht of de overeenkomst al dan niet daadwerkelijk is gesloten” Zie Overweging nr. 30: schade die rechtstreeks samenhangt met de contractuele onderhandelingen ≠ letsel dat iemand oploopt tijdens de onderhandelingen Accessoire aanknoping bij de lex contractus Indien accessoire aanknoping geen oplossing biedt o Recht van het land waar de schade zich voordoet, of o Recht van het land van de gemeenschappelijke gewone verblijfplaats van de partijen, of o Uitzonderingsclausule

Art. 18 Rome II Schadelijder kan rechtstreekse vordering instellen tegen verzekeraar van de aansprakelijke persoon indien hierin is voorzien door o het op de niet-contractuele verbintenis toepasselijke recht o het op het verzekeringscontract toepasselijke recht Enkel voor de toelaatbaarheid en het regime van de rechtstreekse vordering (≠ bedrag dat verzekeraar verschuldigd is aan verzekeringsnemer → recht toepasselijk op de verzekeringsovereenkomst)

Dwingend recht -


Art. 16 Rome II à Bepalingen van deze verordening laten onverlet de teopassing van de rechtsregels van het land van de rechter die, 214

AG

2014-2015

-

Openbare orde

15.2.2

ongeacht het recht het recht dat op de niet-ctt verbintenis van toepassing is, ter zake een dwingend karakter hebben Dwingend recht van het forum (≠ Rome I, zie les 17)

Openbare orde -

Art. 26 Rome II Openbare orde van het land van de rechter Zie overwegingen nr. 32.

WIPR Voor alle onrechtmatige daden die niet onder Rome II vallen, moet men naar het WIPR kijken. - Vb. smaad, laster, eerroof: art. 99, § 2 WIPR – keuze eiser tussen o recht van het land waar schadelijke handeling zich heeft voorgedaan/dreigt zich voor te doen o recht van het land waar schade zich heeft voorgedaan/dreigt zich voor te doen o tenzij aansprakelijke persoon aantoont dat hij niet kon voorzien dat de schade zich in dat land zou voordoen

15.2.3 Week 11 Les 1

2 dec. 14

Verkeersongevallenverdrag Verkeersongevallenverdrag, Rome II en WIPR - Haags Verkeersongevallenverdrag heeft voorrang op Rome II, óók in intracommunautaire gevallen o Zie art. 28 Rome II o Opgelet: verschillende EU-landen onder Rome II (vb. Duitsland, Italië, Portugal ratificeerden Haags verdrag niet), vele andere EU-landen onder Haags verdrag (bv. België, Frankrijk, Spanje) - Verkeersongevallenverdrag = Belgisch conflictenrecht o Zie art. 98, § 5 WIPR

Verkeersongevallenverdrag Verkeersongevallenverdrag bepaalt de wet welke van toepassing is op burgerrechtelijke niet-contractuele aansprakelijkheid voor ongevallen in het wegverkeer. Ongevallen in het wegverkeer (art. 1, lid 2) : wordt gedefinieerd als zijnde alle ongevallen waarij één of meerdere al dan niet gemotoriseerde voertuigen betrokken zijn en dat verband houdt met het verkeer op de openbare weg, op terreinen die toegankelijk zijn voor het publiek of slechts voor een beperkt


215

AG

2014-2015

aantal personen (dit kan dus bijvoorbeeld ook een industrieterrein, een havengebied,… zijn) - Denkoefening: valt ski-ongeval onder verdrag àdiscussie in de rechtspraak: valt ski-ongeval onder verdrag? Bij skiongevallen zal men vaak IPR moeten toepassen. Zullen we hiervoor Rome II toepassen of het verkeersongevallenverdrag? o Ski’s zijn voertuigen in de zin van het verkeersongevallenverdrag o Skipiste is openbaar terrein in de zin van verkeersongevallenverdrag o Je kan niet zeggen dat een skiongeval nooit onder het verkeersongevallenverdrag valt. Wanneer het louter om sportredenen is kan je het er buiten laten, maar men kan ook skieën om zich te verplaatsen à het is dus belangrijk om alle feitelijke gegevens in rekening te brengen -

Wat valt er niet onder? Zie lijst in art. 2: aansprakelijkheid eigenaar van een weg, aansprakelijkheid fabrikanten, etc. Rome II heeft universele werking (art. 11)

Voor verkeersongevallen zie je duidelijk twee regimes binnen de Europese Unie. Men onderscheid verkeersongevallen met één voertuig en verkeersongevallen met meerdere voertuigen.

15.2.3.1

VERKEERSONGEVAL MET ÉÉN VOERTUIG Basisregel: lex loci delicti (art. 3): De van toepassing zijnde wet is de wet van de Staat op welks grondgebied het ongeval heeft plaatsgevonden.

Eén voertuig – Afwijking Lex loci delicti

Uitzondering: lex vehiculi wanneer voertuig in ander land is geregistreerd dan land waar ongeval heeft plaatsgevonden (art. 4, a) - Let op: er zijn verschillen voor inzittenden/passagiers en buitenstaanders betrokken bij ongevalà zie art 4, a: o Wet van het land waar het voertuig is geregistreerd is van toepassing jegens: § Bestuurder, houder, eigenaar of ieder ander persoon dat enig recht heeft op het voertuig § Slachtoffer dat passagier was, indien het zijn gewoon verblijf had in een andere staat dan deze van het ongeval § Slachtoffer dat zich ter plaatse van het ongeval buiten het voertuig bevond en zijn gewone verblijfplaats had in het land van registratie. Art 6: T.a.v. de voertuigen die niet geregistreerd zijn, of die in meer dan één Staat geregistreerd zijn, geldt de wet van de plaats waarin zij hun gewone


216

AG

2014-2015

standplaats hadden (in plaats van de wet van de staat waar het voertuig is geregistreerd). Hetzelfde geldt, indien op het tijdstip van het ongeval noch de eigenaar, noch de houder, noch de bestuurder van het voertuig zijn gewoon verblijf had in de staat van registratie Art 4, c): Wanneer één of meerdere personen zich buiten het voertuig of de voertuigen bevonden (en bij het ongeval betrokken zijn) en aansprakelijk zouden kunnen zijn, is het bepaalde onder at 4, a) en b) enkel van toepassing indien deze personen allen hun gewoon verblijf hadden in de staat van registratie. Dit geldt ook wanneer deze personen tevens slachtoffer zijn.

15.2.3.2

VERKEERSONGEVAL MET MEER VOERTUIGEN Basisregel: lex loci delicti: de wet van de Staat waar et ongeval plaatsvond.

Meerdere voertuigen – Afwijking lex loci delicti

Afwijking art 4, b) : lex vehiculi (dit is de wet van de plaats waar het voertuig geregistreerd is) à MAAR wanneer meerdere voertuigen bij het ongeval betrokken zijn geldt de lex vehiculi alleen als alle voertuigen in hetzelfde land geregistreerd zijn (art. 4, b) Ook hier geldt art 6: T.a.v. de voertuigen die niet geregistreerd zijn, of die in meer dan één Staat geregistreerd zijn, geldt de wet van de plaats waarin zij hun gewone standplaats hadden (in plaats van de wet van de staat waar het voertuig is geregistreerd). Hetzelfde geldt, indien op het tijdstip van het ongeval noch de eigenaar, noch de houder, noch de bestuurder van het voertuig zijn gewoon verblijf had in de staat van registratie Art 4, c): Wanneer één of meerdere personen zich buiten het voertuig of de voertuigen bevonden (en bij het ongeval betrokken zijn) en aansprakelijk zouden kunnen zijn, is het bepaalde onder at 4, a) en b) enkel van toepassing indien deze personen allen hun gewoon verblijf hadden in de staat van registratie. Dit geldt ook wanneer deze personen tevens slachtoffer zijn.

15.2.3.3

RECHTSTREEKSE VORDERING OP VERZEKERAAR VAN AANSPRAKELIJKE Schadelijder kan rechtstreekse vordering instellen tegen verzekeraar van de aansprakelijke persoon indien hij dit recht heeft volgens het op het verkeersongeval toepasselijke recht (art. 9, 1) - Is de lex vehiculi van toepassing, maar kent deze de rechtstreekse vordering niet toe, dan heeft slachtoffer twee herkansingen o Lex loci delicti à Is de lex loci delicti van toepassing, meer kent deze de rechtstreekse vordering niet toe dan heeft slachtoffer één herkansing :


217

AG

2014-2015

§

Wet die van toepassing is op de verzekeringsovereenkomst

Casus Een Spaanse vrouw kwam in juli 2014 vanuit Spanje met de wagen naar de Gentse Feesten. Net over de Spaans-Franse grens raakte ze betrokken in een ongeval met een andere wagen, bestuurd door een Duitser. De Duitser had de wagen gehuurd in Spanje. De Duitse man raakte zwaar gewond. Bij het ongeval werd ook een voetganger aangereden; deze overleed aan zijn verwondingen. De voetganger was een Belgische man die zoals elk jaar op vakantie was in zijn vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. -

Voor welke rechters kan de Duitse man de Spaanse vrouw dagvaarden? Welk recht is van toepassing op de vordering van de Duitse man? Welk recht bepaalt of een rechtstreekse vordering mogelijk is tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van de Spaanse vrouw? Welk recht bepaalt of de erfgenamen van de Belgische man een recht op schadevergoeding hebben?

1. Voor welke rechters kan de Duitse man de Spaanse vrouw dagvaarden? Hier moet je uitleggen welke rechter bevoegd is en op grond van welke bepaling. - Het gaat over de vraag naar internationale bevoegdheid, we moeten kijken naar de Brussel I verordening. (deze treed pas in werking vanaf januari 2014 maar mag nu reeds worden toegepast). - Je hebt een Duitser eiser (inwoner van een lidstaat van Brussel I) tegen een Spaanse verweerder (Spanje verweerder). - Algemene bevoegdheidsgrond: art 4 à woonplaats op het grondgebied van een lidstaat worden opgeroepen voor het gerecht van die lidstaat. De Duitse man kan gegarandeerd naar Spanje. Maar die Duitser zal eerst proberen te procederen in zijn eigen land (uit praktische overwegingen). Niets zegt overigens dat die vrouw effectief in Spanje woont. Je mag dus hypotheses maken. - Specifieke bevoegdheidsgrond: art 7 à Duitse man kan ook naar Frankrijk, omdat de onrechtmatige daad hier gebeurd is. Het ongeval heeft zich immers voltrokken in Frankrijk. - De Duitse man kan de Spaanse vrouw dagvaarden in duitsland en hopen dat deze vrijwillig verschijnt. - Geen forumkeuze mogelijk. Bij onrechtmatige daad kan er geen bevoegdheidskeuze volgens art 25 plaatshebben.


218

AG

2014-2015

2. Welk recht is van toepassing op de vordering van de Duitse man? Het verkeersongevallenverdrag is van toepassing omdat Frankrijk dat geratificeerd wordt. Als je op het examen een casus over verkeersongevallen krijgt dat binnen de toepassing van het verkeersongevallenverdrag valt, dan mag je ervan uitgaan dat dat land het verdrag geratificeerd heeft. - Art 3 verkeersongevallenverdrag geeft de verwijzingsregel: het recht van de plaats van het ongeval à Frankrijk. - Art 4c verkeersongevallenverdrag bepaalt dat wanneer de voertuigen in Spanje geregistreerd zijn, er Spaans recht mag toegepast worden. - Er kan een rechtskeuze worden gemaakt bij overeenkomst. à Op het examen kan er mogelijk nog een erfkwestie aangehecht worden waarbij de vraag moet gesteld worden of, wanneer een slachtoffer sterft, de vordering tot schadevergoeding overgaat op de erfgenamen. (kijken naar art 8, punt 5) 3. Welk recht bepaalt of een rechtstreekse vordering mogelijk is tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar van de Spaanse vrouw? Het Franse recht want hier heeft het ongeval plaatsgevonden. Als het Franse recht de rechtstreekse vordering niet kent , moet je kijken naar art 9 (lex vehiculi) 4. Welk recht bepaalt of de erfgenamen van de Belgische man een recht op schadevergoeding hebben? Art 8, punt 5 verkeersongevallenverdrag

15.3


Wanneer kan een buitenlandse beslissing inzake niet-contractuele verbintenissen in België erkend en tenuitvoergelegd worden? Onderscheid tussen o Beslissingen uit EU (incl. Denemarken): Brussel Ibis o Beslissingen uit IJsland, Noorwegen en Zwitserland: Lugano o Beslissingen uit andere landen: WIPR

Illustratie - Brussel I - Arrest flyLAL-Lithuanian Airlines t. Starptautiska lidosta Riga en Air Baltic, HvJ 23 oktober 2014, C-302/13 (zie ook les 10) - Verzoek om erkenning en tenuitvoerlegging in Letland van een Litouwse rechterlijke beslissing o Litouwse rechter nam voorlopige en bewarende maatregelen: beslag op goederen en vermogensrechten van twee Letse vennootschappen (luchtvaartmaatschappij Air Baltic en vennootschap die de luchthaven van Riga beheert Starptautiskā lidosta Rīga) voor het bedrag van 58 miljoen euro


219

AG

2014-2015

o o o


Schadevergoeding voor (beweerde) schending van het mededingingsrecht door Letse vennootschappen Is erkenning en tenuitvoerlegging in Letland van Litouwse rechterlijke beslissing in strijd met Brussel I? Uitspraak HvJ: louter inroepen van ernstige economische gevolgen volstaat niet voor een weigering op basis van de internationale openbare orde

220

AG

16

2014-2015

GOEDEREN Wat? - Zakenrecht of goederenrecht o Zakelijke rechten op goederen, rechten op goederen in transit, rechten op transportmiddelen, rechten op verhandelbare effecten, bescherming van intellectuele eigendomsrechten, gestolen goederen, rechten op cultuurgoederen,… -

Goed onderscheid maken met het contractenrecht o Zakelijk recht ≠ transactie tot overdracht van dat recht o Bv. Je kan een fiets hebben. Als je eigenaar bent dan heb je een zakelijkrecht op die fiets, maar wanneer je die fiets gaat verhuren of verkopen dan kom je in het contractenrecht. o Het is belangrijk om zeker dat onderscheid tussen zakelijke rechten en contractuele echten te maken. Voor beiden bestaan er andere regels in het IPR.

Bronnen - EU: Brussel I - Internationaal: Verdrag van Lugano - Nationaal: WIPR Verdrag van Lugano is een spiegelbeeld van Brussel I, wat met Brussel I bis? Die heeft dezelfde regels voor de 3 eva landen. Maar ze is nog niets aangepast, ze loopt nog niet parallel met Brussel Ibis.

16.1


16.1.1

Brussel I – bevoegdheidsladder Herhaling lessen 3 en 4 - Exclusieve bevoegdheid? - Stilzwijgende aanvaarding? - Forumbeding? - Algemene bevoegdheidsgrond (woonplaats verweerder in EU) - Geen bijzondere voor zakenrecht

16.1.2

Exclusieve bevoegdheidsgronden Art. 24 Brussel Ibis Zakelijke rechten op onroerende goederen: exclusieve bevoegdheid van de gerechten van de plaats van ligging van het onroerend goed. Verschilt van WIPR (infra)


221

AG

2014-2015

Disputen over de registratie of de geldigheid van intellectuele eigendomsrechten: exclusieve bevoegdheid van de gerechten van de plaats van registratie/deponering van die intellectuele eigendomsrechten. Verhouding Brussel I – WIPR

WIPR : bevoegdheid Belgische rechter

16.2

Verhouding Brussel I en WIPR - Ladder - Brussel I: wanneer geen exclusieve bevoegdheid, geen forumbeding à woonplaats verweerder? - Verweerder met woonplaats in EU: Brussel I o Belgische rechter bevoegd wanneer verweerder in België zijn woonplaats heeft (art. 4) - Verweerder met woonplaats buiten EU: WIPR WIPR: bevoegdheid Belgische rechter - Zakelijke rechten op een goed: Belgische rechter bevoegd wanneer goed in België gelegen is (art. 85 WIPR) o Roerende en onroerende goederen, lichamelijke en onlichamelijke goederen -

Verhouding met Brussel I - relevantie art. 85 WIPR? o Rol van Art. 85 WIPR weinig betekenis o à Onroerende goederen: Belgische rechters al bevoegd o.b.v. Brussel I (art. 24 Brussel I - zakelijke rechten op onroerende goederen) o à Roerende goederen: als verweerder woonplaats heeft in EUlidstaat, dan art. 85 WIPR ook geen betekenis

-

Intellectuele eigendom (Art. 86 WIPR) o Aanvullende bevoegdheidsgrond bescherming van intellectuele eigendomsrechten: bescherming op Belgisch grondgebied (art. 86, lid 1 WIPR) § Bv. plagiaatgeschil tussen Belgische eiser en Amerikaanse verweerster (die auteursrechten van de Belg zou geschonden hebben): Belgische rechters enkel bevoegd voor de bescherming op Belgisch grondgebied. à Wanneer we d bescherming op Belgisch grondgebied vragen! o Exclusieve bevoegdheidsgrond - rechtsgeldigheid of registratie (art. 86, lid 2 WIPR)

-

Eventueel: algemene bevoegdheidsgronden (art. 5-14 WIPR) o Uitzonderlijk via Art. 11 WIPR het noodforum als er echt geen enkel ander artikel kan hulp bieden.

Toepasselijk recht -

Geen internationale of Europese regels Dus: WIPR o Basisregel: recht van de plaats van de ligging van een goed (lex rei sitae, art. 87, §1 WIPR)


222

AG

2014-2015

o o

o

o

16.2.1

Zakelijke rechten op een geheel van goederen met een bijzondere bestemming, bv. een handelszaak: vermoeden dat alle goederen gelegen zijn in het land waarmee het vermogen de nauwste banden heeft (‘fictieve ligging’, art. 87, § 2 WIPR) Zakelijke rechten op een schuldvordering: recht van het land van de gewone verblijfplaats van de partij die deze rechten heeft gevestigd of de schuldvordering heeft overgedragen (art. 87, § 3 WIPR) § Voorbeeld: inpandgeving van een schuldvordering

Specifieke goederen -

16.2.1.1

Essentie van goederen is dat kunnen verplaatst worden. Ze hebben een verplaatsbaar karakter. à Conflit mobile – goederen zijn verplaatsbaar § Onderscheid tussen: • Vaststelling van zakelijke rechten: ligging van het goed op het tijdstip dat de zakelijke rechten op dit goed worden ingeroepen • Verwerving of verlies van zakelijke rechten: ligging van het goed “op het tijdstip dat de handelingen of feiten die worden ingeroepen als grond van verwerving of verlies van die rechten, zich voordoen”

Goederen in transit Transportmiddelen Cultuurgoederen Gestolen goederen Verhandelbare effecten Intellectuele eigendom

GOEDEREN IN TRANSIT Transport van fruit van landen A naar B. Welk recht? -

16.2.1.2

Art. 88 WIPR Toepassing van het recht van het land van bestemming o niet de plaats van de toevallige ligging tijdens het transport o maar het recht van het land waar ze hun ligging zullen krijgen

TRANSPORTMIDDELEN Zakelijke rechten op vliegtuigen, schepen,… Een hypotheek op een schip. - Art. 89 WIPR - Zakelijke rechten op luchtvaartuigen, schepen en andere transportmiddelen: recht van het land van inschrijving van deze transportmiddelen o Voorbeeld: rechten van de schuldeisers met een hypotheek op een zeeschip


223

AG

2014-2015

Naast WIPR heel veel internationale verdragen inzake transport, die hier niet aanbod komen. 16.2.1.3

CULTUURGOEDEREN Voorbeeld: Kokoschka ‘Lesender Herr’ - (portret van Ludwig Adler) - 1932: von Klemperer (Joods bankier) kocht schilderij aan - 1937-1938: schilderij verkocht aan kunst-verzamelaar Kurz - Sinds 1987: in MSK Gent - 2009: kleinkinderen von Klemperer vragen teruggave van het schilderij, omdat hij het schilderij zou afgestaan hebben onder dwang ten tijd van het Nazi regime. - Kunstroof? MSK rechtmatige eigenaar? - 2011: beslissing Stad Gent dat er geen reden tot teruggave was Het is een IPR zaak in het zakenrecht, namelijk men vordert de eigendomsrechten op een goed dat zou gestolen zijn. De zaak heeft een invloed gehad op het WIPR à - Art. 90 WIPR – revindicatie van een cultuurgoed - Gestolen cultuurgoederen (“goed dat een Staat tot zijn cultureel erfgoed rekent” en dat die Staat “heeft verlaten op een wijze die het recht van die Staat op het tijdstip van uitvoer onrechtmatig acht”) o Goed op lijst van nationaal erfgoed, listing van cultuurgoederen à behoren tot cultureel patrimonium o Export onrechtmatig § Voorbeeld: Wat als de Rechtvaardige Rechters in Nederland zouden teruggevonden worden? -

Dubbele bescherming o Bescherming van de Staat van herkomst (waar de zaak op de lijst van cultureel erfgoed voorkomt) o Bescherming van de bezitter te goeder trouw

-

Voor de terugvordering door de Staat van herkomst: facultatieve verwijzingsregel o Toepassing van het eigen recht o Toepassing van het recht van het land van de ligging van het goed bij de terugvordering

-

Wanneer het recht van de Staat waar goed op lijst van nationaal erfgoed voorkomt, geen enkele bescherming aan bezitter te goeder trouw toekent: toepassing van het recht van de Staat waar het goed zich bevindt bij de terugvordering

-

Opgelet: overgangsrecht in art. 127, §7 WIPR o Onder art. 90 WIPR enkel die cultuurgoederen die na 1/10/2004 het grondgebied van de Staat die bescherming biedt, op onrechtmatige wijze hebben verlaten o Wat wou de wetgever hier mee willen vermijden? à Uit vrees voor een reeks terugvorderingen van goederen van uit kolonies.


224

AG

16.2.1.4

16.2.1.5

16.2.1.6

16.2.1.7

2014-2015

GESTOLEN GOEDEREN -

Art. 92 WIPR – terugvordering gestolen goederen

-

Eigenaar die bestolen werd, heeft keuze tussen o Recht van de Staat waar het goed zich op moment van de diefstal bevond (vroegere ligging) o Recht van de Staat waar het goed zich bij de terugvordering bevindt (huidige ligging)

-

Bescherming bezitter te goeder trouw o Als er geen bescherming is voorzien in de lex van de oorspronkelijke ligging, dan kan hij bescherming inroepen van de wet van de huidige ligging

VERHANDELBARE EFFECTEN -

Art. 91 WIPR

-

Effecten waarvoor de wet een inschrijving in een register oplegt: aanknoping bij de ligging van het register (“recht van de Staat op wiens grondgebied het register zich bevindt waarin de inschrijving voorkomt”, art. 91, § 1)

-

Geen inschrijving opgelegd: aanknoping bij de reële ligging van het effect (“recht van de Staat op wiens grondgebied het effect zich bevindt”, art. 91, § 2)

INTELLECTUELE EIGENDOM -

Het zakenrecht beschermt het onlichamelijke goed/de immateriële waarde geschapen door bv. de creativiteit van een auteur, door een uitvinding, …

-

Art. 93 WIPR: recht van de Staat “voor het grondgebied waarvan de bescherming van de eigendom wordt gevraagd” (lex protectionis) o Bescherming in verschillende landen? Distributieve toepassing van verschillende rechtsstelsels

WAT VALT ONDER AANGEWEZEN RECHT? – WAT IS HET TOEPASSINGSGEBIED. Er wordt verwacht dat de materie kan plaatsen binnen de werkingssfeer van het aangewezen recht! - Art. 94 WIPR: o Is een goed roerend of onroerend? o Wie is titularis van de zakelijke rechten? o Bestaan, aard, inhoud en omvang van zakelijke rechten en van intellectuele eigendomsrechten o Beschikbaarheid van die rechten o Wijzen van ontstaan, wijziging, overdracht en tenietgaan van die rechten


225

AG

2014-2015

Vb. voorwaarden waaronder een onteigening gebeurt Vb. overdracht van zakelijk recht aan derde-verkrijger te goeder trouw (verkrijgende verjaring) Tegenwerpbaarheid van zakelijke rechten aan derden Bestaan van een recht van voorrang, rangorde § Soms moeilijke afbakening tussen zakenrechtelijke en insolventierechtelijke aspecten § §

o o

16.3

Erkenning

16.3.1


Beslissingen uit EU (incl. Denemarken): Brussel Ibis Beslissingen uit IJsland, Noorwegen en Zwitserland: Lugano Beslissingen uit andere landen: WIPR

Brussel I Opgelet: art. 45,1,e,ii Brussel I à Geen erkenning bij niet-naleving exclusieve bevoegdheidsgronden (en die zijn er in dit domein) à Weigeringsgrond WIPR: extra weigeringsgrond

WIPR: extra weigeringsgrond - Art. 95 WIPR: “Uitwerking van beslissingen inzake intellectuele eigendom” - hangt ook samen met exclusieve bevoegdheidsgrond in art. 86, lid 2 WIPR - Beslissingen over registratie of geldigheid van intellectuele eigendomsrechten niet erkend indien: o Registratie in België werd verzocht, o Registratie in België werd gedaan, of o Registratie in België had moeten worden gedaan volgens internationaal verdrag Opgelet: andere weigeringsgronden art. 25 WIPR blijven gelden

17

VENNOOTSCHAPPEN – RECHTSPERSONEN

17.1

Internationale bevoegdheid Bronnen - EU: Brussel Ibis - Internationaal: Verdrag van Lugano - Nationaal: WIPR


226

AG

17.1.1

2014-2015

Exclusieve bevoegdheidsgrond: Artikel 24.2 Brussel Ibis Voor de geldigheid, nietigheid of de ontbinding van vennootschappen of rechtspersonen met een plaats van vestiging in een lidstaat, dan wel van de besluiten van hun organen à gerechten van de lidstaat van vestiging bevoegd

17.1.2 Hoofdonderwerp = geldigheid, nietigheid, ontbinding

‘Vestiging’ à 2 Strekkingen

Materieel toepassingsgebied: Artikel 24.2 Brussel Ibis Het hoofdonderwerp van het geschil dient betrekking te hebben op de geldigheid, nietigheid of ontbinding van a) vennootschappen of rechtspersonen b) besluiten van hun organen -

Ook vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid vallen onder artikel 24.2 o vb. de maatschap

-

Niet elk geding dat een band heeft met vennootschappen of rechtspersonen valt onder deze exclusieve bevoegdheidsgrond o vb. vorderingen betreffende de gevolgen van de nietigheid van een besluit vallen niet onder art. 24.2 o Vennootschap werd op dat een bepaalde overeenkomst niet aan hen tegenwerpelijk is, omwille van het feit die overeenkomst niet geldig gesloten is. Een bepaalde meerderheid binnen de raad van bestuur werd niet gevolgd, een gedelegeerd bestuurder kon die overeenkomst niet alleen sluiten op basis van de statuten (te veel geld). Die vordering mbt het feit dat die overeenkomst niet tegenwerpelijk is, is een gevolg van de nietigheid van een besluit en daaromtrent is al beslist dat die niet valt onder Art. 24.2 Brussel I bis. Het toepassingsgebied van Art. 24.2 Brussel Ibis is een moeilijke oefeningen, daarbij komt ook nog dat we deze oefening moeten in balans leggen met de InsolventieVo.

-

Opgelet: We weten dat de Insolventie uitgesloten is uit de Brussel Ibis verordening, waardoor dat het hoofdonderwerp met betrekking tot ontbinding opzich opnieuw een moeilijke oefening is. à insolventie is uitgesloten uit Brussel Ibis: een deficitaire ontbinding (onvoldoende actief in de vennootschap) kan onder 24.2 vallen, maar valt niet onder artikel 24.2 indien deze ontbinding het gevolg is van een insolventieprocedure

Begrip “vestiging”: Artikel 24.2 Brussel Ibis Interpretatie volgens lex fori = de ipr-regels van de rechter die de zaak behandelt. WIPR heeft geen definities voor wat een “vestiging” is. -

2 strekkingen: o Werkelijke zetelleer (siège réel): plaats vergaderingen/beslissingen – in concreto beoordeling à Zal feitelijk moeten worden getoetst. § In België


227

AG

2014-2015

o o

17.1.3

‘Woonplaats’

-

Positieve en negatieve bevoegdheidsconflicten, door verwijzing naar de ene of de andere er geen enkel forum beschikbaar is. Het kan ook zijn dat er meerder fora beschikbaar zijn, niet alleen om er een bepaalde wetgeving toestaat dat er meerdere zetels bestaan maar ook omdat we met een verwijzing zitten enerzijds werkelijke zetelleer en anderzijds statutaire zetelleer in verschillende landen, waardoor we eigenlijk kunnen kiezen waar we gaan.

-

Belgisch IPR: werkelijke zetelleer (art. 110 WIPR juncto art. 4 WIPR)

-

Arrest Uberseering (HvJ 5 november 2002, C-208/00): HvJ kiest voor incorporatieleer in het kader van de vrijheid van vestiging van artikel 43 en 48 EG-Verdrag

Algemeen forum: Artikel 4 Brussel Ibis -

Ongeacht de nationaliteit: de rechter van de lidstaat van de “woonplaats” van de verweerder (forum rei)

-

Begrip “woonplaats” in Brussel Ibis à artikel 63

Begrip “woonplaats”: Artikel 63 Brussel Ibis - Begrip “woonplaats” van vennootschappen en rechtspersonen: alternatieve autonome aanknoping: o Hun statutaire zetel = zetel in de statuten o Hun hoofdbestuur = centrum bestuursactiviteiten/ondernemingsleiding o Hun hoofdvestiging = centrum bedrijfsactiviteiten -

63.2: VK, Ierland, Cyprus: statutaire zetel kan gelijk gesteld worden met: o Registered office o Place of incorporation o Place of formation

-

Vaststelling: op het ogenblik van het inleiden van de procedure, als gedurende de procedure de zetel verplaatst wordt, is dit van geen belang meer. Gekozen woonplaats: geen grond tot bevoegdheid Enkel positieve bevoegdheidsconflicten mogelijk Opgelet: art. 63 geldt niet voor art. 24.2 (exclusieve bevoegdheidsgrond)

-

17.1.4

Statutaire zetelleer of incorporatieleer: plaats statutaire zetel § In VK Combinatie kan ook. § In Frankrijk

Alternatieve bevoegdheidsgrond: Artikel 7, lid 5 Brussel Ibis (1) Het gaat niet om geschillen die voorspruiten uit het bestaan van de rechtspersoon en de vennootschap, de werking er van opzich. Maar over geschillen betreffende de exploitatie van een filiaal, agentschap of vestiging


228

AG

2014-2015

van de rechtspersoon waardoor het gaat over contractuele en extra contractuele die daar uit voortvloeien. ‘Filiaal – Agentschap – Vestiging’

Begrip “filiaal, agentschap of vestiging” in art. 7.5 - Autonome interpretatie -

Aanvankelijk enge toepassing: o Arrest De Bloos (HvJ 6 oktober 1976, C-14/76): het filiaal dient onder het gezag en de controle van de moedervennootschap te vallen o Arrest Somafer (HvJ 22 november 1978, C-33/78): centrum van werkzaamheid dat zich manifesteert als een verlengstuk van de moeder dat weliswaar rechtstreeks zaken kan doen met derden o Arrest Blanckaert (HvJ 18 maart 1981, C-139/80): een zelfstandig handelsagent die voor verschillende bedrijven optreedt en enkel bestellingen doorgeeft maar niet afhandelt is geen “filiaal, agentschap of andere vestiging”

-

Uitbreiding toepassingsgebied: Hvj bereidt enge toepassing uit à o Arrest Schotte (HvJ 9 december 1987, C-218/86): de vennootschap die haar activiteiten in een andere lidstaat ontplooit via een zelfstandige vennootschap die in haar naam handelt, met dezelfde naam en dezelfde directie en zich voordoet alsof zij handelt als verlengstuk van de eerste vennootschap (gewekte schijn), kan vallen onder artikel 7.5

Enge toep. : De Bloos – Somafer – Blanckaert

Uitbreiding toep. : Schotte

Geschillen betreffende de exploitatie

Vennootschap/rechtspersoon die woonplaats heeft in een lidstaat (= het “moederbedrijf”) kan gedaagd worden (= verweerder, het gaat hier enkel over de verweerder) inzake geschillen betreffende de exploitatie van een filiaal, agentschap, vestiging van die vennootschap/rechtspersoon voor het gerecht van een andere lidstaat alwaar het filiaal, agentschap, vestiging gelegen is

Begrip “geschillen betreffende de exploitatie” in art. 7.5 Contractuele en niet contractuele vorderingen die gaan over het beheer, de werkzaamheden binnen het filiaal, aanwervingen, verhuur… Een binnen één van de lidstaten gevestigde vennootschap of rechtspersoon die tevens een filiaal, agentschap of enige andere vestiging heeft binnen een andere lidstaat, kan ook voor de gerechten van die andere lidstaat gedaagd worden voor geschillen betreffende de exploitatie daarvan. Het zijn verplichtingen die namens de “moeder” werden aangegaan, maar door het filiaal worden, maar dit wil niet zeggen dat ze door het filiaal moet worden uitgevoerd. Geen link noodzakelijk met de plaat waar de rechten of verplichtingen worden uitgevoerd, wel een rechtstreekse band.


229

AG

2014-2015

-

-

17.1.5

Arrest “Somafer”: o Geschillen inzake contractuele en niet-contractuele rechten en verplichtingen met betrekking tot het beheer/de werkzaamheden van het filiaal, agentschap, of de vestiging zelf o Vb. huur van gebouwen, aanstelling van het personeel Arrest “Lloyd’s” (HvJ 6 april 1995, C-439/93): o de plaats waar de rechten of verplichtingen worden uitgevoerd is niet van belang; het is dus niet verplicht dat de verplichtingen die door het filiaal namens het moederbedrijf worden aangegaan ook worden nagekomen in het land waar het filiaal is gevestigd

Verhouding Brussel Ibis – WIPR -

Brussel Ibis: o exclusieve bevoegdheid - art. 24 o verweerder = woonplaats lidstaat ZONIET: nationaal IPR, dus WIPR

Begrip “woonplaats” en “gewone verblijfplaats” in WIPR - Art. 4 WIPR o §1: Woonplaats rechtspersoon = statutaire zetel o §2: Gewone verblijfplaats = voornaamste vestiging van een rechtspersoon o §3: Voornaamste vestiging § Bestuurscentrum § Zaken- en activiteitencentrum § Bijkomend: statutaire zetel • In Brussel Ibis werden deze alle 3 op gelijke voet geplaatst

17.1.5.1

EXCLUSIEVE BEVOEGDHEID: ARTIKEL 109 WIPR Qua uitwerking praktisch het zelfde als Art. 24.2 Brussel Ibis

17.1.5.2

-

Vorderingen betreffende de geldigheid, de werking, de ontbinding of de vereffening van een rechtspersoon + voornaamste vestiging of statutaire zetel in België à Belgische rechter bevoegd

-

Autonome bevoegdheid Begrip “Voornaamste vestiging”: art. 4 WIPR Qua uitwerking praktisch het zelfde als Art. 24.2 Brussel Ibis

ALGEMEEN FORUM: ARTIKEL 5,§1 WIPR -

Art. 5,§1: verweerder = woonplaats B à B. rechter bevoegd Begrip woonplaats wordt verklaard adv art. 4


230

AG

17.1.5.3

2014-2015

ARTIKEL 5§2 WIPR Art. 5§2: vorderingen betreffende exploitatie van een nevenvestiging in B à B. rechter bevoegd -

-

17.2

Cfr. Artikel 7.5 Brussel Ibis – artikel 5 WIPR kan bv. toepassing vinden indien de “moeder” vestiging niet in een lidstaat gelegen is o Bv. Stel “moeder” in VS en een filiaal in België dan moeten we teruggrijpen naar Art. 5 WIPR en niet Art. 7.5 Brussel Ibis. Opgelet: betreft vorderingen van contractuele en extra-contractuele aard tegen de “moeder” vestiging betreffende de exploitatie van een nevenvestiging à Moeder kan geen gebruik maken van deze fora!

Toepasselijk recht Bronnen - Geen internationale of Europese regels - Dus: WIPR

17.2.1 Lex societatis Renvoi

Art 110, 2 – uitzondering verbod renvoi

Artikel 110 WIPR Lex societatis: recht van de staat op wiens grondgebied zich vanaf de oprichting de voornaamste vestiging bevindt (leer van de werkelijke zetel) Renvoi: Indien het buitenlands recht verwijst naar het recht van de staat waar de rechtspersoon is opgericht, dan is dit laatste recht van toepassing -

Voornaamste vestiging: zie hoger art. 4 §3 WIPR o Bestuurscentrum o Zaken- en activiteitencentrum o Bijkomend de statutaire zetel)

-

Vanaf de oprichting maar art. 112 WIPR inzake de verplaatsing van de voornaamste vestiging primeert: vanaf de verplaatsing is de lex societatis het recht van de staat waar de nieuwe voornaamste vestiging ligt

-

Art. 110 lid 2 WIPR is een bijzondere bepaling in de zin van artikel 16 WIPR: een uitzondering op het verbod op renvoi

-

Indien art. 110 lid 2 WIPR verwijst naar de Staat op wiens grondgebied zich de voornaamste vestiging bevindt de incorporatieleer toepast, dan is het recht van de Staat waar de rechtspersoon is opgericht van toepassing

-

Ratio: verhinderen dat de rechtspersoon zich in een toestand zou bevinden waarin geen enkel recht zich van toepassing zou verklaren op de rechtspersoon o Wij verwijzen naar Engeland, Engels recht is van toepassing, Engels recht gebruikt e incorporatieleer, de vennootschap is opgericht in België à Geen recht van toepassing oplossing à Art. 110 lid 2 WIPR: Belgisch recht


231

AG

17.2.2

2014-2015

Toepassingsgebied van lex societatis: Artikel 111 §1 WIPR Niet limitatieve opsomming: - het bestaan en de juridische aard van de rechtspersoon; - de firma of de maatschappelijke benaming; - de oprichting, de ontbinding en de vereffening; - de rechtsbekwaamheid van de rechtspersoon; - de samenstelling, bevoegdheden en werking van zijn organen; - de interne verhoudingen onder vennoten of leden alsmede de relaties tussen de rechtspersoon en zijn vennoten of leden; o OPM: ook de toelaatbaarheid en tegenstelbaarheid van aandeelhoudersovereenkomsten vallen hieronder -

17.2.3

de verkrijging en het verlies van de hoedanigheid van vennoot of lid; de rechten en plichten verbonden aan de winstbewijzen of aandelen en de uitoefening ervan; de aansprakelijkheid voor overtreding van het vennootschapsrecht of van de statuten; de mate waarin de rechtspersoon ten aanzien van derden gehouden is tot betaling van schulden aangegaan door zijn organen.

Toepassingsgebied lex societatis: Artikel 111, §2 WIPR Artikel 111,§2 WIPR is een verzachting op artikel 111,§1, 5° en 10°: een rechtspersoon kan de onbekwaamheid gegrond op beperkingen in de vertegenwoordigingsbevoegdheid krachtens het toepasselijk recht niet inroepen ten aanzien van een tegenpartij, indien die onbekwaamheid onbekend is in het recht van de Staat op wiens grondgebied de tegenpartij de rechtshandeling heeft gesteld en zij op dat ogenblik die onbekwaamheid niet kende noch behoorde te kennen. à Dat eigenlijk in het kader van vertegenwoordigingsbevoegdheden geen onbekwaamheden kan oproepen die men niet kende.

17.2.4

17.2.5

Fusies: Artikel 113 WIPR -

De fusie van rechtspersonen: voor elk van hen beheerst door het recht van de Staat dat voor de fusie op die rechtspersoon van toepassing was

-

Betreft niet: splitsing, inbreng, overdracht van algemeenheid of bedrijfstak

Rechten uit openbare uitgifte van titels: Artikel 114 WIPR -

Houders - keuze: o lex societatis (art. 111,8° WIPR) o regels van land van aankoop of inschrijving van de effecten

Restrictieve interpretatie: betreft enkel de rechten in verband met de informatie die dient verspreid in het kader van de openbare uitgifte


232

AG

17.3

2014-2015

Erkenning en tenuitvoerlegging Bronnen - Beslissingen uit EU (incl. Denemarken): Brussel Ibis - Beslissingen uit IJsland, Noorwegen en Zwitserland: Lugano - Beslissingen uit andere landen: WIPR Artikel 45 en 46 Brussel Ibis Beslissingen in strijd met art. 24.2 Brussel Ibis kunnen niet worden erkend, noch tenuitvoergelegd Artikel 115 WIPR Een buitenlandse rechterlijke beslissing inzake de geldigheid, werking, ontbinding of vereffening van een rechtspersoon wordt in België niet erkend, indien de voornaamste vestiging van de rechtspersoon bij het instellen van de vordering in België gelegen is


233

AG

2014-2015

18

INSOLVENTIE

18.1

Algemeen Bronnen - InsolventieVo - WIPR

18.1.1

Materieel toepassingsgebied InsolventieVo Art. 1 InsolventieVo: Collectieve procedures: - Insolventie van de schuldenaar - Beschikkingsonbevoegdheid van de schuldenaar - Aanstelling curator - Grensoverschrijdend karakter van de procedure (Considerans 2 en 8) doch enkel regeling van de grensoverschrijdende aspecten binnen EU. Vb. Goederen van debiteur buiten EU gelegen worden niet beheerst door InsolventieVo (art. 3) Uitgesloten: insolventieprocedures betreffende: - verzekeringsondernemingen - kredietinstellingen - beleggingsondernemingen - instellingen van collectieve beleggingen Zie Bijlage A bij InsolventieVo, verwijst naar de Insolventieprocedures die binnen de verschillende lidstaten geviseerd worden. Voor België was dit vroeger Faillissementsrechtelijke akkoord. Nu recentelijk is dit aangepast en ook de collectieve schuldenregelen en de nieuwe wet van d continuïteit van de onderneming toegevoegd. De vrijwillige en gerechtelijke vereffening wordt ook vermeld als in Insolventieprocedure binnen bijlage A.

18.1.2

Ruimtelijk toepassingsgebied De InsolventieVo geldt voor alle rechters van de EU-lidstaten, behalve Denemarken Van toepassing op natuurlijke personen en rechtspersonen met het centrum van hun voornaamste belangen in een EU-lidstaat (considerans 14 en art. 3)

‘Centrum van voornaamste belangen’

Begrip “Centrum van voornaamste belangen” - Overweging 13: “de plaats waar de schuldenaar gewoonlijk het beheer over zijn belangen voert en die daardoor als zodanig voor derden herkenbaar is”


234

AG Weerlegbaar vermoeden – statutaire zetel

18.1.3

2014-2015

-

Bij vennootschappen en rechtspersonen: weerlegbaar vermoeden à statutaire zetel (art. 3) o Iedereen met belang kan dit vermoeden weerleggen door aan te tonen dat het centrum van beheer niet de statutaire zetel is maar op een andere plaats binnen de EU gevestigd is.

-

Bij natuurlijke personen: feitelijk concept: Voorstel tot wijziging InsolventieVo: o Natuurlijke persoon die onafhankelijke onderneming exploiteert of onafhankelijke activiteit à plaats hoofdvestiging o Andere natuurlijke personen à gewone verblijfplaats Cfr. Rapport VIRGOS/SCHMIT

Verhouding Insolventie-Vo en WIPR -

WIPR indien: o (i) centrum van voornaamste belangen buiten EU of in Denemarken o (ii) voornaamste vestiging of statutaire zetel in België à “voornaamste vestiging” en “centrum van voornaamste belangen” moeten op verschillende locatie gelegen zijn – moeilijk in te vullen!

-

ZONIET: Insolventie-Vo van toepassing

18.2


18.2.1

Art. 3 InsolventieVo

Art 3 Insolventievo - Hoofdprocedure

Onderscheid tussen: - Hoofdprocedure: rechters van de lidstaat waar centrum van voornaamste belangen gelegen is, zijn bevoegd. -

- Territoriale procedure

18.2.1.1

Territoriale procedure: rechters van de lidstaat waar de schuldenaar een vestiging heeft zijn bevoegd Beperking: de gevolgen van deze procedure gelden enkel ten aanzien van goederen van de schuldenaar die zich op het grondgebied van die lidstaat bevinden

HOOFDINSOLVENTIEPROCEDURE -

-

Voorwerp: o alle activa binnen de EU o Activa buiten EU kunnen op basis van het nationaal IPR van de forumrechter binnen de boedel van de insolventieprocedure vallen Aard: o Liquidatieprocedures § Betekent dat de entiteit verdwijnt qua vermogen, faillissement, gerechtelijke vereffening


235

AG

2014-2015

o

Saneringsprocedures, poging op de entiteit er boven op te helpen.

Verschil in Bijlagen, A en C die gaat definiëren wat liquidatieprocedures.

18.2.1.2 ‘Vestiging’

TERRITORIALE PROCEDURE Begrip “vestiging” (art. 2h): “elke plaats van handeling waar de schuldenaar met behulp van mensen en goederen een economische activiteit uitoefent die niet van tijdelijke aard is” -

18.2.2

Art 118 WIPR

Facultatief, geen verplichting dat deze wordt op gestart. Beperkt voorwerp: enkel de activa gelegen in de lidstaat van de vestiging Onderscheid: o Zelfstandige territoriale procedure (zonder hoofdprocedure): enkel mogelijk onder de voorwaarden van art. 3.4 InsolventieVo o Een secundaire territoriale procedure (3.3) (na opening hoofdprocedure) à artikelen 27-38

Artikel 118 WIPR -

Uitdrukkelijke verwijzing naar art. 3 InsolventieVo

-

Belgische rechter bevoegd: o Hoofdprocedure (art. 117,2°): § Rechtspersoon: voornaamste vestiging of statutaire zetel in B § Natuurlijke persoon: woonplaats in B o Territoriale procedure (art. 117,3°): § Schuldenaar vestiging in B § Enkel gevolgen voor goederen in B

- Hoofdprocedure - Territoriale procedure

18.3

Toepasselijk recht

18.3.1

Artikel 4 InsolventieVo

Lex concursus

18.3.2

-

De insolventieprocedure en de gevolgen worden beheerst door het recht van de lidstaat waar de procedure wordt geopend (lex concursus)

-

Uitzonderingen: art. 5-15 InsolventieVo

-

Aspecten beheerst door lex concursus: Art. 4.2 InsolventieVo – niet limitatieve opsomming

Artikel 28 InsolventieVo De secundaire procedure wordt beheerst door het recht van de lidstaat waar deze procedure geopend is


236

AG

18.3.3

2014-2015

Artikel 118 WIPR -

De insolventieprocedure geopend krachtens art. 118,§1,lid 2 en haar gevolgen: Belgisch recht Rechtsvragen: verwijzing naar art. 4,§2 InsolventieVo Uitzonderingen: art. 118,§2 WIPR

18.4

Erkenning

18.4.1

Artikel 16 InsolventieVo

18.4.2

-

Elke beslissing tot opening van een insolventieprocedure door een rechter bevoegd o.g.v. InsolventieVo wordt erkend in alle lidstaten

-

Opgelet: deze erkenning verhindert niet dat er secundaire procedures kunnen geopend worden

Artikel 121 WIPR Erkenning in België van buitenlandse rechterlijke beslissingen inzake insolventie die niet zijn uitgesproken o.g.v. InsolventieVo:

Bijkomende voorwaarden voor erkenning

-

Voorwaarden van art. 22 en art. 25 WIPR

-

Bijkomende voorwaarden: o Als beslissing in hoofdprocedure: indien genomen door de rechter in een land waar de voornaamste vestiging gelegen was (opgelet: zowel voor natuurlijke personen als voor rechtspersonen) o Als beslissing in territoriale procedure: indien genomen door een rechter waar de schuldenaar een andere vestiging dan zijn voornaamste vestiging had en slechts goederen betreft die gelegen waren op grondgebied van de staat waar de procedure geopend werd o Een procedure kan geen gevolg krijgen indien in strijd met artikel 119,§2 tot §4 WIPR (uitzonderingen op de lex concursus) à controle van het toepasselijke recht


237

AG

2014-2015

Casuscollege


238

OEFENINGENLES DINSDAG 9 dec. 14 EN VRIJDAG 12 dec. 14 CASUS 1 Christine, een Spaanse vrouw met woonplaats in Hulst (Nederland), werd vanaf 1 januari 2013 als accountmanager aangenomen door het Belgisch filiaal van een Canadees Marketing bedrijf, Advertstream. Ze voert haar werk uit voornamelijk in Amsterdam en Brussel. Toch moet ze één keer per jaar naar London reizen om daar voor haar belangrijkste klant, AquaCosmetics, projecten te presenteren. De laatste maanden zijn er wat problemen opgedoken op het werk. Meningsverschillen tussen Christine en enkele collega’s alsook laattijdige stortingen van haar salaris maken de situatie minder aangenaam. Bij haar terugkeer uit vakantie ziet ze een ontslagbrief waarin staat dat ze om dringende redenen wordt ontslagen. Christine beweert dat het ontslag onregelmatig is en eist het achterstallige loon, alsook een opzeggingsvergoeding.

Vragen 1. Welke rechter(s) zijn bevoegd om van de vordering van Christine kennis te nemen? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). Stap 1: Kwalificeren: Welk luik van het internationaal recht en welke materie? Vraag over Internationale bevoegdheid. Het gaat over Individuele arbeidsovereenkomsten. Stap 2: welke bronnen? Kijken naar Brussel Ibis. Bevoegheidsladder aflopen -

Er is geen exclusieve bevoegdheid: Nee Er is geen stilzwijgende aanvaarding: Nee Beschermende bevoegdheidsgronden: Ja, individuele arbeidsovereenkomsten

Brussel I bis maakt een onderscheid tussen -

vorderingen die uitgaan van de werkgever (art 22) vorderingen die uitgaan van de werknemer (art 21) o In casu: Christine is WN à in principe kijken naar art 21. o Maar art 20,2 = “Wanneer een WN een individuele AO aangaat met een WG die geen woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, maar in die lidstaat een filiaal heeft, wordt de WG


239

o

voor geschillen betreffende de exploitatie daarvan geacht zijn woonplaats te hebben op het grondgebied van die lidstaat.” Bij individuele arbeidsovereenkomsten gaat men er steeds vanuit dat het een geschil betreft betreffende de exploitatie van dat filiaal, om de WN e beschermenà Men zal er dus vanuit gaan dat het een geschil betreft betreffende de exploitatie. Hierdoor wordt Christine’s WG geacht zijn woonplaats te hebben in België § Art 21, 1: de WG, met woonplaats op het grondgebied v.e. Lidstaat kan voor de volgende gerechten worden opgeroepen: • A) Voor de gerechten van de lidstaat waar hij (de WG) zijn woonplaats heeft à WG wordt geacht zijn woonplaats te hebben in het filiaal à filiaal is gelegen in België à Christine kan de WG dus oproepen voor de Belgische rechter. •

B) Voor de gerechten van een andere lidstaat: o Art 21, b), ii = Wanneer de WN niet in eenzelfde land gewoonlijk werkt of heeft gewerkt, voor het gerecht van de plaats waar zich de vestiging bevindt of bevond die de werknemer in dienst heeft genomen à Christine werkte voornamelijk in Amsterdam en Brussel en dus niet in eenzelfde land. Christine kan de WG oproepen voor de Belgische rechter à Rechter in Brussel (dit artikel is specifieker) à Maakt dus geen verschil! (indien zij gewoonlijk werkte in Amsterdam zou zij haar WG wel voor het Nederlandse gerecht kunnen oproepen, maar nu dus niet.)

-

Christine zal enkel kunnen dagvaarden voor de Belgische rechter.

2. Stel dat de werkgever een vordering wenst te stellen tegen Christine op grond van schending van de confidentialiteitsplicht om zodoende, behalve de onmiddellijke ontbinding van het contract, een passende vergoeding te eisen. Welke rechters zijn bevoegd om van die vordering kennis te nemen? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). Stap 1: kwalificeren


240

We zitten nog steeds binnen Internationale bevoegdheid, binnen de materie individuele arbeidsovereenkomsten. Brussel I bis maakt een onderscheid tussen vorderingen uitgaande van de WG dan wel de WN à In dit geval gaat de vordering uit van de WG -

Art 22 Brussel I bis: de vordering van de WG kan slechts worden gebracht voor de gerechten van de lidstaat op het grondgebied waarvan de werknemer woonplaats heeft à Enkel voor de Nederlandse rechter.

Maar er is nog een andere mogelijkheid (Art 22, 2 Brussel 1 bis) à Indien Christine al een vordering heeft ingesteld, kan de WG kan een tegenvordering stellen voor hetzelfde gerecht.

3. Welk recht is van toepassing op de vordering van Christine? En op de vordering van de werkgever? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). -

-

Stap 1: kwalificeren: vraag over Toepasselijk arbeidsovereenkomsten.

recht

binnen

de

materie

individuele

Stap 2: Bronnen: Hiervoor moeten we kijken naar Rome I. Er is een Europese verordening dus moeten we niet kijken naar het WIPR In tegenstelling tot hetgeen het geval is voor de internationale bevoegdheid, wordt voor het bepalen van het toepasselijk recht geen onderscheid gemaakt tussen vorderingen die uitgaan van de WG, dan wel van de WN. - Art 8, 2 : individuele arbeidsovereenkomsten: Voor zover het toepasselijk recht niet door partijen werd gekozen, wordt de OK beheerst door het recht van het land waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht à Christine werkte zowel in Nederland als in België, het is dus niet mogelijk om o.b.v. dit art. Te bepalen welk recht van toepassing is. -

-

-


Art 8, 3: Indien het toepasselijk recht niet kan worden vastgesteld volgens art 8,2, wordt de OK beheerst door het recht van het land waar zich de vestiging bevindt die de werknemer in dienst heeft genomen à In casu is dit België Art 8,2 : Het land waar de arbeid gewoonlijk wordt verricht wordt niet geacht te zijn gewijzigd wanneer de WN zijn arbeid tijdelijk in een ander land verricht à Het maakt niet uit dat Christine laatst in Londen was. à Toepasselijk recht = Belgisch recht

241

-

Maar: Bijzonder dwingend recht (art 9 Rome I) = De rechter zal rekening houden met: o Bijzonder dwingend recht van de rechter: art 9,2 o Bijzonder dwingend recht van het land waar de verbintenis moet worden nagekomen: art 9,3 § In casu zal de Belgische rechter rekening moeten houden met de bijzondere bepalingen van dwingend recht van Nederland.

-

Maar hypothese: uitzonderingsclausule art 8,4: Indien uit het geheel der omstandigheden echter zou blijken dat de OK een nauwere band heeft met een ander land dan België, is het recht van het andere land van toepassing à Indien de rechter oordeelt dat de overeenkomst tussen Christine en haar WG een nauwere band heeft met Nederland of Canada, kan de rechter Nederlands of Canadees recht toepassen. à Kans klein dan dat er effectief een nauwere band is.

4. Stel dat in het arbeidscontract een bevoegdheidsbeding werd opgenomen dat de Canadese rechter bevoegd maakt, en het Canadese recht als toepasselijk recht werd gekozen. Kunnen deze bedingen uitwerking krijgen? Indien ja, wat betekent dit concreet voor de werknemer? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). Stap 1: kwalificeren: Voor forumbeding= internationale bevoegdheid Voor rechtskeuze= toepasselijk recht Beiden binnen de materie arbeidsOK Stap 2: Bronnen: Brussel Ibis (internationale bevoegdheid) en Rome I (toepasselijk recht) Forumbeding (internationale bevoegdheid): -


Volgens de Brussel I vo zou de Belgische rechter in principe bevoegd zijn. Hiervan kan slechts worden afgeweken bij OK (art 23 brussel I) o Bij OK gesloten NA het ontstaan van het geschil à De arbeidsOK tussen Christine en haar WG is gesloten voor het geschil en dus heeft dit beding geen uitwerking. o Indien dit extra mogelijkheden geeft aan de WN à Het biedt Christine de mogelijkheid om naar de Canadese rechter te stappen. Maar Christine heeft nog steeds de keuze om naar de Belgische rechter te stappen. à Het forumbeding tussen Christine en haar WG is slechts geldig indien dit NA het geschil

242

overeengekomen is. Dus het forumbeding in het arbeidscontract heeft geen uitwerking. Rechtskeuze (toepasselijk recht) à Rome I verordening


-

Art 8, 1 Rome I: een individuele AO wordt beheerst door het recht dat partijen overeenkomstig art 3 hebben gekozen. Deze keuze mag er niet toe leiden dat de werknemer de bescherming verliest welke hij geniet o.g.v de bepalingen waarvan niet bij OK kan afgeweken worden o.g.v het objectief toepasselijk recht (dit is het recht dat - overeenkomstig de leden 2,3,4 van art 8- toepasselijk zouden zijn geweest indien er geen rechtskeuze was). à Keuze voor Canadees recht is dus in principe geldig.

-

Indien er geen rechtskeuze was zou het Belgisch recht van toepassing zijn. Christine mag dus niet de bescherming verliezen die zij geniet o.g.v bepalingen waarvan niet kan worden afgeweken.

-

Elke bepaling van dwingend recht moet dus worden gerespecteerd, ookal is deze bepaling er een van belgisch recht en niet van Canadees recht

243

CASUS 2 Een Belgische zakenman moet geregeld voor zijn werk naar Kuala Lumpur (Maleisië). Daar ontmoette hij op één van zijn zakenreizen in de lente van 2010 een Japanse vrouw. De vrouw heeft een succesvol reclamebedrijf. Het paar trouwde begin december 2010 in Japan en de man trok bij zijn echtgenote in haar flat in Tokio in. Als kerstcadeau in datzelfde jaar schonk de vrouw haar man 25% van de aandelen in haar eigen bedrijf. Eind 2011 kreeg het paar een kind. In de zomer van 2014 veranderde de man van job. Hij werkt voortaan in Bern (Zwitserland). Het gezin besluit naar Zwitserland te verhuizen zodat het kind ook meer contact kan hebben met zijn Belgische grootouders. De vrouw bestuurt haar bedrijf vanuit Zwitserland, maar trekt regelmatig terug naar Japan, waar ze telkens in haar flat in Tokio verblijft. De verhuis heeft voor heel wat echtelijke moeilijkheden gezorgd. Omdat de man inmiddels een groot vermogen heeft opgebouwd, wenst hij voor alle zekerheid een testament op te maken om de bescherming van zijn eigendom te verzekeren. Hij zou ook graag zijn huwelijksakte laten overschrijven in de Belgische registers van de burgerlijke stand en heeft ook wat vragen omtrent de schenking die zijn vrouw aan hem gedaan heeft. Tijdens een bezoek aan zijn ouders in België komt hij bij u, notaris, te rade voor advies.

Vragen 1. De man heeft gehoord dat het voor de bescherming van zijn vermogen voordeliger zou zijn om te kiezen voor het Zwitserse recht. Hij vraagt aan u of hij de mogelijkheid heeft een testament op te stellen waarin hij een keuze maakt voor het Zwitserse recht. Motiveer uw advies en geef de toepasselijke rechtsbron(nen).

-


Stap 1: Kwalificeren Mogelijkheid rechtskeuze valt onder het luik Toepasselijk recht, binnen de materie erfrecht Stap 2: Bronnen Momenteel geldt het WIPR, maar vanaf 17 augustus 2015 geldt de erfrechtvo: o Art 78 §1 WIPR: de erfopvolging wordt beheerst door het recht van de staat op wiens grondgebied de overledene bij zijn overlijden zijn gewone verblijfplaats had. o Art 78 §2: Rechtskeuze is mogelijk: hij mag kiezen voor het recht van het land waar hij zijn gewone verblijfplaats heeft (Zwitserland) o Art 83 lid 1: Overgangsbepaling: hij kan NU al een geldige rechtskeuze voor het recht van de staat waarvan hij de nationaliteit beschikt (voor zover we weten is dit enkel Belgisch)

244

2. U adviseert de man om zijn huwelijksakte in België te laten overschrijven. Welke stappen zal de man hiervoor moeten zetten? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). Stap 1: kwalificeren Erkenning en tenuitvoerlegging – huwelijk Stap 2: Bronnen Het gaat om een huwelijk dat in het buitenland (Japan) werd gesloten, en dat men nu wil laten erkennen bij de Registers van de burgerlijke stand in België. Voor de erkenning en tenuivoerlegging van buitenlandse huwelijksakten moeten we kijken naar het WIPR De man kan op grond van zijn nationaliteit zijn huwelijk laten herkennen (art 128 WIPR): mogelijkheid voor een Belg om zijn huwelijk te laten erkennen. - Het gaat om een erkenning de plano van een buitenlandse akte: - Art 27 §1 WIPR: Conflictenrechtelijke controle toepassen: o Documenten: Is de akte authentiek en door de bevoegde ambtenaar opgesteld? Is de legalisatie/apostille vereiest? § Japan is lid van het apostillevedrag: dus enkel een apostillestempel. o Haar geldigheid: § We moeten het toepasselijk recht bepalen volgens het WIPR en dan bekijken of met tot hetzelfde resultaat zou gekomen zijn indien dit toepasselijk recht werd toegepast. à art 49 WIPR : kijken of men met het huwelijk in Japan hetzelfde resultaat heeft verkregen dan het resultaat dat men hier zou verkrijgen. o Wetsontduiking (art 18 WIPR): o Openbare orde (art 21) : de toepassing van het Japans recht mag er niet toe leiden dat men tot een resultaat komt dat onverenigbaar is met de openbare orde. 3. De man vraagt zich af wat er zou gebeuren indien er discussie zou ontstaan over de schenking. Stel dat deze discussie voor de Belgische rechter zou gevoerd worden, welk recht zou de Belgische rechter dan moeten toepassen? Motiveer en geef de toepasselijke rechtsbron(nen). Stap 1: Kwalificeren Vraag naar toepasselijk recht binnen het thema contractenrecht – huwelijksvermogensrecht Stap 2: Bronnen


245

Art 48, 2 WIPR vermeld schenkingen tussen immers begin december getrouwd en eind schenking gedaan) Principieel zitten we hier met een contract. Art de toelaatbaarheid en de herroeping van echtgenoten. We beginnen bij het contractuele aspect

echtgenoten (ze zijn december werd de 48 spreekt enkel over schenkingen tussen

Ervan uitgaande dat het toepasselijk recht niet werd gekozen door de partijen In eerste instantie denken we dat art 4,2 Rome I niet vantoepassing is. We vallen dan terug op het WIPR We vinden in art 98 §2 à Rome I wordt toch toegepast art 4,2 Rome I Het toepasselijk recht is het recht van het land waar de partij die de kenmerkende prestatie van de OK moet verrichten, haar gewone verblijfplaats heeft à De schenker levert de kenmerkende prestatie, zij heeft haar woonplaats in Japan ten tijde van de schenking, dus in principe zou het Japans recht van toepassing zijn - Maar: we moeten steeds nagaan of er geen rechtskeuze gemaakt werd: deze werd niet gemaakt. - MAAR: art 4, 3: Indien de OK een nauwere band heeft met een ander land dan Zwitserland, zal het recht van het andere land van toepassing zijn. o Mijns inziens heeft de OK een nauwere band met Japan, aangezien het bedrijf (waarvan de aandelen werden geschonken) in Japan bevinden. -

Rome I heeft universele werking hetgeen betekent dat het recht dat wordt aangewezen als zijnde het toepasselijk recht, van toepassing is zelfs indien het land waarnaar wordt verwezen geen lidstaat is.

Wat betreft het aspect huwelijksvermogensrecht -


Toepassingsgebied Art 48 §2 WIPR: toelaatbaarheid en heroepeing schenking tussen echtgenoten o Art §1 WIPR: recht gewone verblijfplaats echtgenoten ten tijde van de schenking § Dit was Japan. Dus het Japans recht zal van toepassing zijn.

246

CASUS 3 In 2010 richtte het echtpaar De Schenkel samen de BVBA PFM op met statutaire zetel te Kortrijk (België). De BVBA had als belangrijkste activiteit het ontwikkelen en verkopen van parfum. De man stond in voor de ontwikkeling en de vrouw voor de verkoop van de parfums. In maart 2012 kwam het echtpaar in echtelijke problemen. Het koppel besloot tijdelijk afzonderlijk te wonen. De man verhuisde naar Rijsel (Frankrijk). Samenwerken binnen de BVBA bleek ook niet meer mogelijk. De man bracht het labo voor het ontwikkelen van het parfum onder in een pand in de buitenwijken van Rijsel. Van daaruit voerde hij ook alle administratie voor de BVBA. Voor de verkoop van de parfums nam hij een handelsvertegenwoordiger in dienst, met vestiging te Kortrijk. In november 2013 kreeg de man de mogelijkheid om het pand in Rijsel aan te kopen. Hij besloot deze aankoop via de BVBA te financieren en kocht het pand aan op naam van BVBA PFM. Mevrouw De Schenkel die nog steeds bestuurder en voor de helf aandeelhouder was van BVBA PFM, is niet akkoord met deze aankoop. Volgens mevrouw De Schenkel gebeurde deze aankoop in strijd met de statuten. De statuten vereisten immers een akkoord van de volledige raad van bestuur voor de aankoop van het onroerend goed. De heer De Schenkel die weliswaar gedelegeerd bestuurder was, had hier niet alleen over kunnen beslissen.

1. Welk rechter is bevoegd om kennis te nemen van de vordering van Mevrouw De Schenkel tegen de BVBA PFM tot nietigverklaring van de beslissing tot aankoop van het pand te Rijsel van de heer De Schenkel als gedelegeerd bestuurder? Stap 1: Kwalificatie Er stelt zich een vraag naar Internationale bevoegdheid, binnen het thema rechtspersonen (aangezien het een besluit is van een orgaan) Stap 2: Bronnen We kunnen hier brussel Ibis toepassen. - Exclusieve bevoegdheid o.g.v. art 24,2 : nietigverklaring voor een besluit van een orgaan van de rechtspersoon o Plaats van de vestigigng, werkelijke zetelleer; art 4 WIPR: België à Indien we de werkelijke zetelleer toepassen zouden we Frankrijk als zetel nemen aangezien de parfum daar geproduceerd wordt en ook de administratie daar gebeurd. o Aangezien we ook een link met Frankrijk hebben kunnen we ook kijken hoe ze daar de zetelleer toepassen; hier kijkt men zowel naar de statutaire als de werkelijke zetelleer. Zou dit een andere oplossing opleveren? Neen, omdat de nauwste band met frankrijk blijft.


247

à Mevrouw de Schenkel kan enkel naar de Franse rechter stappen. 2. Welk recht zou volgens Belgisch IPR van toepassing zijn op deze vordering? Stap 1: Kwalificatie Vraag naar toepasselijk recht in de vennootschappen. Stap 2: Bronnen WIPR - Art 111 WIPR: Het recht van toepassing op rechtspersonen bepaalt met name: o Art 111, 5. De samenstelling, de bevoegdheden en de werking van zijn organen. o Art 112: er is een verplaatsing geweest van de vestiging en daardoor vindt art 112 WIPR voorrang op art 111 WIPR. Wanneer een rechtspersoon zijn voornaamste vestiging verplaatst naar het grondgebied van een andere staat, wordt hij vanaf de verplaatsing beheerst door het recht van die Staat. § Art 4,3 WIPR: voornaamste vestiging wordt bepaald door te kijken naar zijn bestuurscentrum, alsook het zaken en dienstencentrum à Franse recht o Frankrijk kan het recht van de statutaire zetel laten primeren, waardoor we terugkomen bij België (renvoi of herverwijzing)! 3. Stel: op een beurs in Hamburg (Duitsland test een beursbezoeker met woonplaats in Nederland op de stand van de handelsvertegenwoordiger het parfum van BVBA PFM. Op slag krijgt de bezoeker huiduitslag veroorzaakt door het parfum. Na behandeling van enkele maanden, blijven littekens in de hals van de bezoeker zichtbaar. De bezoeker wenst vergoeding te krijgen voor zijn esthetische schade van BVBA PFM. a. Welk rechter is bevoegd om van deze vordering kennis te nemen? Stap 1: Kwalificatie: Internationale bevoegheid – niet contractuele verbintenissen – onrechtmatige daad m.b.t productaansprakelijkheid Stap 2 bronnen: Brussel Ibis verordening - Geen exclusieve bevoegdheidsgrond (art 24) - Bezoeker kan vennootschap dagvaarden voor gerecht van haar keuze (vrijwillige verschijning art 26) - Er kan een forumbeding gesloten worden – art 25 Brussel Ibis - Art 7, 2 Brussel I bis : Plaats waar het schadeverwekkende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen à We kunnen in


248

ieder geval naar Frankrijk gaan o.b.v. het arrest Kainz (plaats waar het product is geproduceerd) - We kunnen hier kijken naar de plaats waar de schade is ingetreden OF de plaats waar de schade veroorzaakt is (In het arrest Kainz werd beslist dat dit in het kader van productaansprakelijkheid ook de plaats waar product vervaardigd is à Kainz). - We hebben ook nog de algemene bevoegdheidsgrond: woonplaats verweerder; art 63 bepaalt wat de woonplaats is voor de rechtspersoon à In dit geval ook Frankrijk. à Nederlands recht kan niet toegepast worden. Men kan naar de Duitse rechter en de Franse rechter. b. Kan de vestiging van de handelsvertegenwoordiger in Kortrijk aanzien worden als een filiaal in de zin van art 7 Brussel Ibis verordening? Neen, de vestiging is geen verlengstuk à Arrest Blanckaert en Somafer. c. Welk recht is van toepassing op de vordering van de bezoeker? Stap 1: kwalificatie Vraag naar toepasselijk recht binnen het thema niet-contractuele verbintenissen- productaansprakelijkheid Stap 2: Bronnen Rome II verdrag - Art 14 Rome II: Rechtskeuze door de partijen bij overeenkomst NA de schadeveroorzakende gebeurtenis àmaar er is geen rechtskeuze volgens de gegevens van de casus. - Specifieke verwijzingsregels: productAS: art 5 Rome II : cascade o Art 5, 1, a) Recht van Nederland indien product daar op de markt kwam à Niet zeker o Art 5, 1, b)Recht van duitsland indien het daar op de markt is gebracht à We zijn er zeker van dat de schade zich heeft voorgedaan in Duitsland en dat het daar op de markt gebracht is (stel dat je niet vindt dat op een beurs staan in Hamburg “op de markt brengen is”, kan je dit zo argumenteren.) o Art 5,2 : Indien de persoon wiens AS in het geding is, niet kon voorzien dat het product in dat land op de markt werd gebracht, is het recht van zijn


249

o

woonplaats van toepassing à Hij was zelf op de beurs dus dit kan niet gelden. Tenslotte: nauwste band (art 5,2)

àIndien je de hypothese maakt dat het product ook in Nederland verkrijgbaar was geldt art art 5, 1, a) àHet product werd verkregen op een beurs in Duitsland, er vanuit gaande dat dit betekent dat het ‘op de markt gebracht werd in Duitsland’ kan je dus het Duits recht van toepassing verklaren à Art 5, 2: indien uit alle omstandigheden blijkt dat er een nauwere band is met een ander land.


250

CASUS 4 - Zie documenten hieronder – 1. Een man met de Marokkaanse en de Belgische nationaliteit legt dit document voor aan een Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand. Kan de ambtenaar dit document opnemen in de Belgische registers? Aan de hand van welke regels moet hij de authenticiteit en de geldigheid van dit document beoordelen? Geef de rechtsbronnen. 2. Stel dat het openbaar ministerie de nietigverklaring vordert van het huwelijk van de man om redenen van schijnhuwelijk, is de Belgische rechter dan bevoegd om kennis te nemen van deze vordering? Geef de rechtsbron(nen).

1. Kan de ambtenaar het document opnemen in de Belgische registers? Stap 1: Kwalificatie: Erkenning en tenuitvoerlegging van een buitenlands document Waarover gaat het? Is het een akte of een beslissing? à Altijd de eerste vraag die men stelt – afhankelijk daarvan wordt bepaald welke procedure zal worden toegepast. - Het gaat om een huwelijksakte: goed het onderscheid maken tussen erkenning van akten en beslissingen. Als je het bijgevoegde document leest, zie je dat ze voor een ambtenaar zijn verschenen (ookal staat er links bovenaan Cour d’appel Agadir). à Het gaat om een huwelijksakte. Stap 2: Bronnen: Voor de erkenning van buitenlandse akten hebben we geen verordeningen of verdragen. We moeten daarom terugvallen op het WIPR. - Hypothese die je kan maken : In de casus staat: “opname in de registers”. Art 128 WIPR zegt dat art 48 BW hersteld wordt: de overschrijving van een akte in de registers van de burgerlijke stand van een Belg is mogelijk. Deze hypothese is niet noodzakelijk. Art 128 heeft immers enkel betrekking op de overschrijving in de registers van de burgerlijke stand. Het is hier niet duidelijk voor wélk register (vreemdelingenregister, bevolkingsregister,…) wordt gevraagd. Het gaat om een akte: - Art 27 WIPR: De eerste stap die een ambtenaar moet maken is zich de vraag stellen naar de echtheid/authenticiteit van de akte. Hoe kan de ambtenaar zien of deze akte authentiek is? o Op het document (tweede pagina) zie je dat het document gelegaliseerd is (je ziet de typische stempel). o De legalisatie gaat enkel over de formele echtheid van de akte: de bevoegdheid en de geldigheid, maar niet over de inhoud ervan, vandaar de vermelding dat de legalisatie de


251

-

juistheid/authenticiteit van de inhoud van de akte niet waarborgt. Art 27: Een buitenlandse akte wordt erkend zonder procedure indien haar geldigheid wordt vastgesteld overeenkomstig het krachtens deze wet toepasselijke recht. o Conflictenrechtelijke controle: Eerst kijken welk recht volgens het WIPR van toepassing zou zijn. Voor huwelijk moeten we een opsplitsing maken tussen grondvoorwaarden en vormvoorwaarden: § Grondvoorwaarden: art 46 WIPR Kijken naar nationaliteit van de echtgenoten: o Man: nationaliteitsconflict (zowel Belgische als Marokkaanse) art 3 WIPR: voor de man zal de Belgische nationaliteit primeren. à Belgische o Vrouw à Marokko Vormvoorwaarden: art 47 WIPR •

§

Kijken naar het land waar het huwelijk is gesloten à Marokko Conflictenrechtelijke controle betekent niet dat hij het hele huwelijk moet nagaan op haar juistheid. Maar hij moet bekijken of het resultaat dat bereikt is, hetzelfde is als het resultaat dat zou verkregen waren volgens het toepasselijke recht van het WIPR (à Zou indien het Marokkaanse recht werd toegepast, het huwelijk geldig zijn ontstaan?) Met in acht neming van art 18 en art 21: •

§

§

•

Art 18: wetsontduiking

Art 21: openbare orde o Je kan hier de bruidschat vermelden, dit kan een element ter discussie zijn. Er is in het verleden nog niet beslist dat de bruidschat tegen de openbare orde is. Als de authenticiteit van de akte gecontroleerd is, en de akte gecontroleerd is op wetsontduiking en openbare orde, kan de ambtenaar de akte opnemen. De man moet geen procedure starten à De plano erkenning. Indien de ambtenaar weigert de akte te erkennen kan hij wel naar de rechter stappen. •

-

2. Stel dat het Openbaar ministerie de nietigheid vordert o.w.v schijnhuwelijk. Is de Belgische rechter dan bevoegd om kennis te nemen van deze vordering?


252

Stap 1: Kwalificatie: Het is een vraag naar internationale bevoegdheid m.b.t. de nietigverklaring van het huwelijk. Stap 2: Bronnen: Brussel II bis eerst toepassen - art 3 brussel II bis: er is bevoegdheid voor de Belgische rechter - Hypotheses maken; o Indien beiden gewone verblijfplaats hebben in België (zou zeker kunnen, aangezien hij de huwelijksakte hier wil laten overschrijven). Indien Brussel II bis niet kan worden toegepast à WIPR - Indien voldaan is aan een van de gevallen in art 42 - Indien de vordering wordt ingesteld door het Openbaar Ministerie art 43, 2° WIPR


253


254


255

Praktisch – examen Les arbitrage niet te kennen voor examen Geen vragen meer stellen na 19 december. Meenemen examen: - Bronnebundels o Je mag er kruisverwijzingen, trefwoorden,.. naastschrijven. Maar je mag er geen teksten in schrijven o Naam van een arrest mag wel - Art 40 ger Wb Examen: Op het examen mag je schematisch schrijven, maar het moet vooral duidelijk zijn hoe je tot een bepaalde redenering komt. Redenering –Rechtsgrond – Toegepast op casus moet telkens duidelijk blijken uit het antwoord.


256


257

θωερτψθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµ θωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψ υιοπασδφγηϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδ ϕκλζξχϖβνµθωερτψυιοπασδφγηϕκλζξχ

Recommend Documents