!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling! Een!verkenning!van!de!potentie!van!crowdfunding!!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling! Een!verkenning!van!de!potentie!van!crowdfunding!! als!instrument!in!stedelijke!ontwikkeling! ! ! ! ! ! ! ! !

! Afstudeervoorstel!Shiva!Autar! !

! ! ! !

Afstudeervoorstel!Juni!2014! ! Crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling! Een!verkenning!van!de!waarde!van!crowdfunding!voor!stedelijke!ontwikkeling! ! Personalia:! ! Naam:!! ! ! Shiva!Autar! Studienr:!! ! 1368532! Woonplaats:! ! Barendrecht! Telefoon:! ! 06!50923767! Contact:! ! ! [email protected]! ! ! ! [email protected]! ! Afstudeerorganisatie:! ! Instituut:!! ! TU!Delft!–!Faculteit!Bouwkunde! Opleiding:! ! Msc.!Architecture,!Urbanism!and!Building!Sciences! Msc!Track:! ! Real!!Estate!&!Housing! Laboratorium:!! ! Urban!Development!Management! e 1 !mentor:! ! dr.!ir.!Tom!Daamen! e 2 !mentor:! ! dr.!ir.!Sake!Zijlstra! Gecommitteerde:! ! dr.!Nico!Nieboer! ! ! Datum!Peiling:! ! 25!juni!2014! ! ! ! Abstract:!! ! Aanleiding! De!aanleiding!voor!dit!onderzoek!betreft!het!groeiende!aantal!crowdfunding!initiatieven,! waaronder!in!de!stedelijke]!en!vastgoedontwikkeling.!Tegelijkertijd!kan!de!potentie!van! crowdfunding!door!de!sector!nog!niet!worden!ingezet!door!een!tekort!aan!kennis!en! wetenschappelijk!onderzoek.!! ! Vraagstelling! Wat!is!de!mogelijke!toepassing!van!crowdfunding!als!instrument!in!de!stedelijke! ontwikkeling?! ! Theorie!! De!werking!van!crowdfunding!zal!naast!het!begrip!van!participatie!in!stedelijke!ontwikkeling! worden!gelegd,!gezien!crowdfunding!ook!kan!worden!gezien!als!participatieinstrument.! ! Methode! Er!wordt!gebruik!gemaakt!van!exploratief!onderzoek!naar!het!relatief!onbekend!fenomeen! van!crowdfunding!in!stedelijke.!Middels!een!cyclische!analyse!van!een!drietal!casussen!waarin! met!diverse!actoren!semi]gestructureerde!interviews!worden!afgenomen!wordt!geprobeerd! antwoord!te!vinden!op!de!hoodvraag.! ! Bijdrage!! Dit!onderzoek!zal!een!bijdrage!leveren!aan!een!academische!kennis!en!inzicht!naar!een! hedendaags!fenomeen.!Het!vergroot!de!kennis!over!de!toepassing!in!het!ruimtelijk!domein.!! ! !

! ! ! Afbeelding!omslag:! ZUS!Architecten,!Luchtsingel! Rotterdam

! ! !

2!

Inhoudsopgave!! ! Crowdfunding+in+stedelijke+ontwikkeling+..............................................................................+1! I:+Onderzoeksvoorstel+....................................................................................................................+4! 1.+Introductie+...............................................................................................................................................+4! 1.1!Motivatie!..................................................................................................................................................................!4! 1.1! Visie!........................................................................................................................................................................!4! 1.2! Profiel!....................................................................................................................................................................!5! 1.3! Leerdoelen!..........................................................................................................................................................!5! 1.4!relevantie!.................................................................................................................................................................!5! 2.+Inleiding+....................................................................................................................................................+6! 2.1!Aanleiding!................................................................................................................................................................!6! 2.1.1!Opkomst!van!crowdfunding!........................................................................................................................!6! 2.1.2!crowdfunding!in!het!stedelijk!domein!....................................................................................................!7! 2.1.3!Onderzoek!naar!crowdfunding!in!vastgoedF!en!stedelijke!ontwikkeling!................................!8! 2.1.4!Crowdfunding!als!multifunctioneel!instrument!.................................................................................!9! 2.1.4!Onderzoek!naar!crowdfunding!................................................................................................................!10! 2.3!ProbleemF!en!vraagsteling!............................................................................................................................!10! 2.2.1!ProbleemF!en!doelstelling!..........................................................................................................................!10! 2.2.2!Onderzoeksvragen!........................................................................................................................................!10! 2.4!Onderzoeksmethode!........................................................................................................................................!11! 2.5!Onderbouwing!en!selectie!van!de!cases!..................................................................................................!14! Deel+II+Theoretisch+onderzoek+................................................................................................+17! 3.+Crowdfunding+.......................................................................................................................................+17! 3.1!Defintie!..................................................................................................................................................................!17! 3.2!Vormen!van!crowdfunding!...........................................................................................................................!19! 3.3!Werking!van!crowdfunding!..........................................................................................................................!23! 3.4!Beweegredenen!van!de!intiatiefnemer!....................................................................................................!24! 3.5!Beweegredenen!van!de!crowdfunding!participant!............................................................................!25! 4.+Stedelijke+ontwikkeling+....................................................................................................................+28! Wat!is!stedelijke!ontwikkeling?!..........................................................................................................................!28! Stedelijke!herontwikkeling!..................................................................................................................................!28! Actoren!in!stedelijke!ontwikkeling!...................................................................................................................!28! 5.+Participatie+in+stedelijke+ontwikkeling+.......................................................................................+31! 5.1!BottomFup!............................................................................................................................................................!31! 5.2!Zelforganisatie!....................................................................................................................................................!32! 5.3!Participatie!...........................................................................................................................................................!33! 5.4!Co!F!creatie!............................................................................................................................................................!35! Conclusie!......................................................................................................................................................................!35! 6.+Verkenning+van+crowdfunding+in+stedelijke+ontwikkeling+...................................................+37! 7.+Voorlopige+inhoudsopgave+van+het+afstudeerrapport+...........................................................+38! 8.+Planning+..................................................................................................................................................+39! Referenties+.......................................................................................................................................+42! ! !

!

3!

I:!Onderzoeksvoorstel! ! 1.!Introductie! ! Over!de!hele!wereld!groeit!crowdfunding!exponentieel!in!diverse!sectoren!als!sociale!doelen,!muziek,!film! en! wetenschap.! Zo! heeft! crowdfunding! in! het! buitenland,! met! name! in! de! Verenigde! Staten! en! het! Verenigd! Koninkrijk! reeds! zijn! intrede! gedaan! in! vastgoedontwikkeling! en! burgerinitiatieven! in! de! stedelijke! ontwikkeling.! ! ! In! Nederland! kennen! we! enkele! voorbeelden! van! opzichzelf! staande! crowdfundinginitiatieven!en!een!platform!voor!sociale!burgerinitiatieven!voor!de!wijk.!! 1.1!Motivatie! ! Crowdfunding!is!een!bijzonder!instrument!van!deze!tijd,!mogelijk!gemaakt!door!technologie!en!de!daaraan! gekoppelde! maatschappelijke! veranderingen! versus! de! economische! situatie! na! 2008! waarin! financiele! middelen! voor! innovatieve! ideen! beperkt! zijn! geraakt.! Crowdfunding! maakt! veel! bijzondere! projecten! mogelijk!en!haalt!soms!tot!grote!verbazing!van!velen!bijzonder!hoge!bedragen.!Hiermee!lijkt!crowdfunding! en!de!invloed!van!de!‘crowd’!dankzij!informatietechnologie!sterker!te!worden.!Crowdfunding!is!bovendien! geen!financieel!instrument!op!zich,!het!aanvangen!van!een!crowdfunding!campagne!betekent!geen!succes.! Bovendien!is!wetenschappelijk!onderzoek!in!het!domein!van!crowdfunding!nog!beperkt!en!al!helemaal!in! relatie!tot!vastgoed]!of!stedelijke!ontwikkeling.! De!keuze!voor!een!afstudeeronderzoek!in!crowdfunding!komt!voort!vanwege!de!enerzijds!mogelijke! impact!die!een!dergelijk!instrument!zou!kunnen!hebben!op!onze!maatschappij,!de!wijze!van!produceren!en! consumeren! en! misschien! zelfs! de! ontwikkeling! van! de! stad.! ! En! anderzijds! de! potentiele! inzet! van! crowdfunding! in! de! ontwikkeling! van! vastgoed! in! de! praktijk! als! een! onderneming.! Simultaan! aan! het! afstuderen!is!op!het!Erasmus!Centre!for!Entrepreneurship!een!business!model!uitgewerkt!en!deels!getest.! Om!meer!inzicht!te!verkrijgen!in!de!haalbaarheid!en!verkenning!van!de!mogelijkheden;!welke!projecten!zijn! er!mogelijk!en!waarom,!heb!ik!mijn!interesse!voor!crowdfunding!laten!blijken.!Bovendien!maakt!de!groei! van!crowdfunding,!het!stijgende!aantal!crowdfundingprojecten!in!het!stedelijk!domein!en!het!gebrek!aan! academische!kennis!over!crowdfunding!zeer!relevant.! 1.1 Visie! ! Onze!maatschappij!is!continu!aan!verandering!onderheving,!ze!wordt!beinvloed!door!sociale,!economische! en! technologische! ontwikkelingen.! ! Hetgeen! direct! of! indirect! ook! gevolgen! heeft! voor! de! stad! en! de! ontwikkeling! daarvan.! ICT! &! Sociale! media! beinvloeden! ons! dagelijks! leven,! versnellen! de! communicatiestromen! en! versterken! onze! (globale)! netwerken! en! vormen! daarmee! onderdeel! van! het! hedendaagse!en!toekomstige!proces!van!stedelijke!ontwikkeling.!! In! de! stad! van! de! toekomst! zijn! beslissingsprocessen! verbonden! met! ICT! en! directe! datastromen.! Hiermee! wordt! de! stedelijke! inwoner! gefaciliteerd,! het! dagelijks! leven! vergemakkelijkt! en! besturing! en! ontwikkeling! van! de! stad! direct! en! zo! goed! mogelijk! afgestemd! op! de! vraag! van! de! (eind)gebruiker.! De! mogelijkheden! van! ICT! zorgen! ook! voor! een! sterkere! mogelijkheid! voor! inwoners! om! input! te! geven;! crowdsourcing!is!een!datastroom!die!de!besturing!en!ontwikkeling!van!de!stad!democratiseert.!De!inwoner! is! sterker! betrokken! dan! voorheen,! maar! maakt! sterker! onderdeel! uit! van! het! ontwikkel]! en! besluitvormingsproces! in! de! stad.! Technologische,! sociale! en! economische! omstandigheden! hebben! de! groei! en! introductie! van! crowdsourcing! in! allerlei! sectoren! mogelijk! gemaakt.! Hier! wordt! de! menigte! gevraagd! voor! een! bijdrage! in! de! vorm! van! tijd,! kennis! of! geld! om! een! inititatief,! meestal! een! product,! mogelijk!te!maken.!! In! de! vastgoedsector! zou! crowdfunding! en! crowdsourcing! mogelijkheid! kunnen! bieden! om! daadwerkelijk!‘bottom]up’!te!ontwikkelen.!Het!stelt!burgers!in!staat!een!netwerk!te!vormen!en!initiatieven! haalbaar!te!maken.!Tegelijkertijd!zou!het!de!stad!dichter!bij!de!eindgebruiker!kunen!brengen!door!als!input! te!gebruiken!en!burgers!in!staat!te!stellen!projecten!te!steunen!waar!zij!zelf!achterstaan.!Crowdsourcing!en! crowdfunding! kan! daarmee! ook! commerciele! partijen! dichter! bij! de! eindgebruiker! brengen! door! input! te! verzamelen,!plannen!beter!af!te!stemmen!en!het!toetsen!van!de!vraag.!!

!

4!

! 1.2 Profiel! ! Dit!onderzoek!zal!zich!richten!op!een!vorm!van!crowdsourcing;!crowdfunding.!Een!opkomend!fenomeen!in! een!wijd!verspreid!aantal!sectoren,!waarbij!de!eindgebruiker!online!een!financiele!bijdrage!levert!aan!een! doel,! product! of! functie! waar! hij/zij! achter! staat.! Doel! is! duidelijkheid! te! verschaffen! in! de! potentie! en! gebruik! van! crowdfunding! in! relatie! tot! de! stad.! En! zelf! kennis! te! vergaren! over! de! mogelijke! inzet! van! crowdfunding!in!de!ontwikkeling!van!vastgoed!in!de!praktijk!en!de!daaraan!gerelateerde!succesfactoren!en! randvoorwaarden.!! ! 1.3 Leerdoelen! ! De!volgende!persoonlijke!leerdoelen!zijn!ten!aanzien!van!dit!onderzoek!geformuleerd:! ! Kennis!en!ervaring!opdoen!in!het!ontwikkelen!en!uitvoeren!van!wetenschappelijk!onderzoek! Kennis!en!inzicht!verkrijgen!op!het!gebied!van!crowdfunding!! Kennis!en!inzicht!verkrijgen!op!het!gebied!van!crowdfunding!in!relatie!tot!de!vastgoedsector!! Kennis!en!inzicht!verkrijgen!op!het!gebied!van!crowdfunding!in!relatie!tot!de!stedelijke! ontwikkeling! Kennis!en!inzicht!verkrijgen!in!de!mate!van!inzetbaarheid!van!crowdfunding!in!de!ontwikkeling! van!steden! Delen!van!de!inzetbaarheid!van!crowdfunding!aan!uitvoerende!partijen!in!de! vastgoedontwikkeling! !! 1.4!relevantie! ! Maatschappelijke!relevantie! Onderzoek!naar!crowdfunding!is!op!meerdere!vlakken!maatschappelijk!relevant.!Zo!heeft!de!economische! crisis!van!2008!de!kredietverstrekking!van!banken!tot!een!halt!geroepen!waardoor!stedelijke!ontwikkeling! (ten! dele)! stagneert.! Technologische! ontwikkelingen! als! web! 2.0! maken! sociale! media! en! crowdfunding! mogelijk.! Het! internet! vormt! hiermee! niet! langer! alleen! een! globaal! netwerk! maar! zorgt! voor! sterkere! sociale!netwerken!op!lokaal!niveau.!Groepen!met!gelijke!belangen!weten!elkaar!sneller!en!makkelijker!te! vinden! en! te! bundelen.! Wanneer! toekomstige! steden! meer! en! meer! geintegreerd! worden! met! ICT! in! intiligente!adaptieve!systemen,!analyse!en!toepassing!van!datastromen!en!het!gebruik!van!crowdsourcing! verbetert! dit! de! effiecentie! en! kwaliteit! van! ontwikkeling,! management! en! bestuur! van! onze! steden.! Daarnaast! is! bovendien! sprake! (voor! nu)! van! een! terugtredende! overheid! waarbij! meer! aan! de! private! sector! wordt! overgelaten.! Er! wordt! gesproken! van! het! belang! van! de! participatiesamenleving! waarbij! de! burger!initiatief!toont!en!grotere!verantwoordelijkheden!draagt.!! ! Wetenschappelijke!relevantie! Er! is! nog! weinig! academisch! onderzoek! gedaan! naar! het! fenomeen! van! crowdfunding! in! vastgoed]! of! stedelijke!ontwikkeling.!De!groei!van!het!aantal!initiatieven!gepaart!met!een!gebrek!aan!kennis!en!inzicht! over! de! mogelijkheden! die! crowdfunding! wel! of! niet! zou! kunnen! betekenen! vragen! om! onderzoek! naar! crowdfunding!in!de!stedelijke!ontwikkeling.!Een!beter!begrip!van!crowdfunding!maakt!dat!ook!praktijk!van! de!sector!conclusies!kan!trekken!gebaseerd!op!wetenschappelijk!onderzoek.!! !

!

5!

2.!Inleiding! In!dit!hoofdstuk!wordt!een!introductie!gegeven!van!het!fenomeen!crowdfunding!en!het!probleem!waarop! dit! onderzoek! zich! zal! richten.! Allereerst! volgt! een! introductie! over! de! opkomst! van! crowdfunding! en! de! groei!van!het!aantal!projecten!in!het!stedelijk!domein.!Vervolgens!de!formulering!van!het!probleem!waarna! de!vraagstelling!en!onderzoeksmethode!zal!worden!verduidelijkt.! 2.1!Aanleiding! ! De!aanleiding!van!dit!onderzoek!komt!voort!uit!een!combinatie!van!de!persoonlijke!motivatie!en!interesse! in! het! instrument! crowdfunding! en! de! potentiele! toepasbaarheid! ervan! in! de! vastgoedsector,! het! opkomende! aantal! crowdfundinginitiatieven! in! het! stedelijk! domein,! ! en! tegelijkertijd! het! gebrek! aan! academische! kennis! en! inzicht! over! crowdfunding! in! relatie! tot! vastgoedontwikkeling! en! de! mogelijke! toepassing!daarvan.!! ! Crowdfunding!wordt!vaak!nog!gezien!als!incidenteel!(van!der!Ham,!2014),!enkel!in!staat!ingezet!te!worden! voor!kleine!projecten!en!veelal!niet!serieus!genomen!door!praktisch!betrokkenen!in!vastgoed]!en!stedelijke! ontwikkeling;! “in$ de$ vakwereld$ wordt$ wel$ gefantaseerd$ over$ ‘nieuwe$ verdienmodellen’$ en$ ‘alternatieve$ financiering,$ zoals$ crowdfunding.$ Enkele$ niches$ daargelaten,$ behoren$ deze$ oplossingsrichtingen$ meer$ in$ het$ repertoire$van$Hans$Kazan$thuis”!(de!Zeeuw,!2014).!! ! Om! de! daadwerkelijke! potentie! van! crowdfunding! in! het! het! ruimtelijk! domein! te! kunnen! bepalen! is! het! echter! van! belang! dat! er! daadwerkelijk! academisch! onderzoek! wordt! gedaan! naar! de! werking! van! het! fenomeen!crowdfunding!en!de!kennis!te!verzamelen!van!reeds!voltooide!crowdfundingprojecten.!Pas!dan! kunnen!er!gefundeerde!conclusies!getrokken!worden!aangaande!de!inzetbaarheid!en!schaalbaarheid!van! crowdfunding!in!vastgoed]!en!stedelijke!ontwikkelng.!Immers;!“kennis!over!het!gebruik!en!de!toepassing! van! crowdfunding! in! het! algemeen! nog! schaars! en! maakt! dit! dat! crowdfunding! door! velen! nog! niet! als! inzetbaar!instrument!wordt!beschouwd”!Koren!(2013).!! ! 2.1.1!Opkomst!van!crowdfunding! ! Crowdfunding!is!een!opkomende!wijze!waarop!ideen!gefinancieerd!worden.!Hierbij!kunnen!individuen!via! het! internet! een! idee! financieel! ondersteunen! opdat! deze! kan! worden! uitgevoerd.! Wereldwijd! kent! crowdfunding! een! enorme! groei! (Bellaflamme! et! al.,! 2013),! hetgeen! bijzonder! is! voor! een! periode! gekenmerkt!door!de!malaise!in!de!financiele!sector.!Succesvolle!projecten!komen!voor!in!een!wijdverpreid! aantal!sectoren!(muziek,!film,!productontwikkeling!en!zelfs!voor!medisch!of!academisch!onderzoek).!Een! van! meest! bekende! voorbeelden! is! het! crowdfundingplatform! Kickstarter! waar! een! ontwerper! aan! het! publiek!om!een!financiele!bijdrage!vraag!om!zijn/haar!product!tot!realisatie!te!kunnen!brengen.!! ! ! ! ! !

! ! Afbeelding!groei!van!crowdfunding!wereldwijd!na!2008!(in!miljoenen!dollars)!en!spreiding!in!sectoren!wereldwijd! (Crowdsourcing.org,!2012)! !

!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

6!

Crowdfunding! vindt! plaats! via! het! internet.! Hierin! vervult! meestal! een! intermediair! platform! een! faciliterende!rol!tussen!initiatiefnemer!en!degene!die!een!bijdrage!levert.!Op!een!online!platform!wordt!een! project!geplaatst,!vaak!met!omschrijving,!streefbedrag!en!einddatum.!Aan!de!crowd!wordt!vervolgens!het! verzoek! gedaan! het! initiatief! realiseerbaar! te! maken! door! een! financiele! bijdrage! te! leveren.! De! vorm! hiervan!kan!varieren.!Een!bijdrage!kan!in!de!vorm!van!een!donatie,!voorverkoop,!lening!of!aandeel!in!het! project.! Vaak! wordt! de! bijdragevorm! vooraf! door! de! initiatiefnemer! vastgesteld! en! kiest! deze! op! basis! hiervan!het!intermediair!platform.!! ! 2.1.2!crowdfunding!in!het!stedelijk!domein! ! Inmiddels!zijn!er!reeds!in!het!vastgoed!of!aan!stedelijke!ontwikkeling!gerelateerde!individuele!projecten!in! Nederland!middels!crowdfunding!haalbaar!gemaakt.!Enkele!voorbeelden!zijn!de!Luchtsingel!in!Rotterdam,! VechtclubXL!in!Utrecht!en!de!Sodafabriek!in!Schiedam.!Bij!het!schrijven!van!deze!aanleiding!is!inmiddels!in! Rotterdam! de! crowdfunding! campagne! voor! de! behoud! van! de! lokale! boekenhandel! Donner! succesvol! afgerond,! hierbij! is! 250.000! euro! opgehaald! om! de! lokale! boekenhandel! te! redden,! de! helft! van! het! benodigd! bedrag! is! hiermee! middels! crodwfunding! opgehaald.! Middels! diverse! crowdfundingplatformen! halen! individuen,! ondernemers,! ontwikkelende! architecten! en! nonprofit! organisaties! (een! deel! van! het)! geld! op! voor! initiatieven! en! projecten! in! de! stad.! Met! voldoende! draagvlak! wordt! een! dergelijk! idee! realiteit.!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Afbeelding:!! Crowdfunding! ! campagne! ! donner! (Symbid,!2014)! ! ! ! ! ! ! Afbeelding:!! Crowdfunding! ! campagne! ! Luchtsingel! (Luchtsingel.org,! ! 2014)! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

7!

2.1.3!Onderzoek!naar!crowdfunding!in!vastgoedK!en!stedelijke!ontwikkeling! ! Hol!(2012)!is!de!eerste!die!de!potentie!voor!crowdfunding!in!de!stedelijke!ontwikkeling!(in!Nederland)!heeft! onderzocht!en!benoemt!daarin!de!volgende!definitie!van!crowdfunding:!! ! “een$open$verzoek$via$het$internet$en$andere$media$aan$een$ongedefinieerd$netwerk$van$mensen$voor$een$ financiële$bijdrage$aan$een$initiatief,$in$ruil$voor$het$toekomstige$product$(voorverkoop)$of$een$andere$materiele$ dan$wel$een$immateriële$tegenprestatie”.$$ ! In!het!volgend!hoofdstuk!zal!deze!definitie!verder!worden!belicht.!Een!duidelijk!definitie!voor!crowdfunding! in!relatie!tot!stedelijke!ontwikkeling!is!echter!nog!niet!voorhaden.!Uit!het!onderzoek!van!Hol!(2012)!blijkt! crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling!geen!vervangend!financieel!instrument!te!zijn!vanwege!de!grote! schaal! van! stedelijke! ontwikkeling.! Volgens! Hol! (2012)! kan! crowdfunding! echter! wel! worden! ingezet! in! kleinschalige!ontwikkelingen!en!als!marktonderzoek!voor!toekomstige!gebiedsontwikkeling!functioneren.! Crowdfunding! brengt! hiermee! een! ‘waardeketen’! van! een! stedelijke! ontwikkeling! op! gang! door! tijdelijke! ingrepen! middels! crowdfunding! te! testen,! van! de! grond! te! krijgen! of! te! versnellen! aldus! Hol! (2012).! Crowdfunding! zou! volgens! Heurkens! (2012)! waarschijnlijk! tenminste! kunnen! worden! ingezet! in! kleinschalige!privaat]gestuurde!gebiedsontwikkeling!in!wijken!en!binnenstedelijke!gebieden.!Daamen!and! Hol! (2014)! komen! daarnaast! tot! de! conclusie! dat! crowdfunding! als! potentieel! middel! voor! vastgoed]! en! stedelijke!ontwikkeling!tenminste!ingezet!kan!worden!voor:! ! Projecten!met!een!duidelijke!urgentie! Marktverkenning!voor!traditionele!investeerders! Marketing!en!genereren!van!bekendheid! ! In!vastgoed!wordt!Vermeer!and!Joore!(2014)!de!volgende!definitie!aan!crowdfunding!toegekend:!! “Crowdfunding$wordt$in$het$kader$van$vastgoed$hier$gedefinieerd$als$een$publiekelijk$verzoek$aan$een$(of$ meerdere)$netwerk(en)$van$mensen$voor$een$financiële$bijdrage$aan$de$realisatie$van$een$vastgoedproject,$in$ ruil$voor$het$toekomstig$rendement$of$een$andere$materiële$dan$wel$een$immateriële$tegenprestatie$of$een$ combinatie$hiervan”.!! Ook! in! de! definitie! van! Vermeer! and! Joore! (2014)! wordt! crowdfunding! enkel! gezien! als! financieel! instrument;! een! instrument! waarbij! geld! van! een! collectief! verzameld! wordt! om! een! project! haalbaar! te! maken.! Toch! geven! ook! Vermeer! and! Joore! (2014)! aan! dat! een! crowdfundingproject! vaak! een! boeiend! verhaal!met!een!gerelateerde!gun]factor!heeft,!er!is!sprake!van!urgentie!en!een!actieve!betrokken!instelling! van! de! initiatiefnemer.! Vermeer! and! Joore! (2014)! stellen! daarnaast! ook! een! aantal! voorwaarden! aan! het! gebruik!van!crowdfunding!in!vastgoed:! -

-

!

Belang!van!de!eigenaar!van!het!vastgoed!in!de!realisatie!van!projecten,!waardecreatie!en! waardevastheid! Belang!van!de!huurder!in!een!‘up]to]date’!pand! Belang!van!de!crowd!in!het!veiligstellen!van!het!ingelegd!bedrag!en!het!verkrijgen!van!een! financiele!tegenprestatie! Eventueel!belang!van!de!crowd!in!de!ontwikkeling!van!het!project! Een!campagne!zal!onderandere!kans!heben!op!succes!als!sprake!is!van!meerwaarde!voor! gebruiker!en!investeerder!of!er!sprake!is!van!enige!maatschappelijke!relevantie!(Vermeer!&!Joore,! 2014).!! Binnen!budget!en!tijd!kan!worden!opgeleverd!

8!

2.1.4!Crowdfunding!als!multifunctioneel!instrument! ! Bekijken! we! de! bevindingen! van! Hol! (2012)! en! (Daamen! and! Hol,! 2014)! dan! wordt! duidelijk! dat! crowdfunding!in!het!domein!van!de!stedelijke!ontwikkeling!meer!is!dan!financieel!instrument!in!de!eerste! plaats.! Immers! zijn! in! de! door! Daamen! &! Hol! (2014)! genoemde! toepassingsmogelijkheden! van! crowdfunding! een! sociaal! instrument,! onderzoeksinstrument! en! marketinginstrument! te! onderscheiden.! Echter! wordt! in! de! literatuur! de! veelzijdigheid! van! crowdfunding! als! instrument! nog! niet! duidelijk.! De! definitie!van!crowdfunding!in!de!stedelijke!ontwikkeling!zal!moeten!worden!aangevuld!om!tot!een!volledig! begrip!en!toepassing!van!crowdfunding!in!het!stedelijk!domein!te!kunnen!komen.!Er!is!blijkbaar!sprake!van! een! sociaal! component! aan! het! financieringsinstrument! crowdfunding.! Gezien! een! crowdfunding! campagne! een! groep! van! individuen! bijeenbrengt! die! achter! een! uit! te! voeren! idee! staan! wat! zij! graag! gerealiseerd!zien!worden.! ! ! ! Toepassing!! Instrument!! ! (Daamen!&Hol,!2014)! (te!herkennen)! ! Toepassing!van! Projecten!met!een! Sociaal!instrument!&! ! crowdfunding!in!stedelijke! duidelijke!urgentie! Financieel!instrument! ! ontwikkeling!vs.!te! ! ! herkennen!instrument! Marktverkenning!voor! Onderzoeksinstrument! ! traditionele!investeerders! ! ! ! Marketing!en!genereren!van! Marketinginstrument! ! bekendheid! ! ! ! ! ! ! ! ! ! In! de! definities! van! crowdfunding! wordt! het! instrument! vooralsnog! gezien! als! financieringsinstrument.! Wellicht! ook! daarom! kand! de! volledige! potentie! van! crowdfunding! nog! niet! ingezien! door! de! vastgoedsector.!Terwijl!uit!eerder!onderzoek!gebleken!is!dat!de!inzet!van!het!instrument!duidelijk!gebruikt! kan!worden!buiten!enkel!het!verzamelen!van!financiele!middelen.!! ! Definities!van!crowdfunding:! “a!collective!effort!by!people!who!network!and!pool!their!money!together,!usually!via!the!Internet,!! in!order!to!invest!in!and!support!efforts!initiated!by!other!people!or!organizations”!(Ordanini!et!al.,! 2011).!! ! “…involves!an!open!call,!essentially!through!the!Internet,!for!the!provision!of!financial!resources!either! in!form!of!donation!or!in!exchange!for!some!form!of!reward!and/or!voting!rights.”!(Bellaflame!et!al.,! 2010)! De!definities!van!crowdfunding!plaatsen!het!fenomeen!hoofdzakelijk!in!het!licht!als!financieel!instrument.! Vanzelfsprekend! immers! bestaat! de! verwoording! ‘crowdfunding’! uit! de! ‘crowd’;! menigte,! groep! mensen,! netwerk! van! indivuduen! en! ‘funding’;! finaniering,! financiele! steun.! Toch! benoemen! meerder! auteurs! (Bellaflame! et! al.,! 2010,! Bellaflamme! et! al.,! 2013,! Larralde! and! Schwienbacher,! 2010)! dat! crowdfunding! buiten! het! financiele! aspect! bijzondere! kansen! biedt.! Crowdfunders! participeren! in! mee! in! een! project! (Bellaflamme! et! al.,! 2013),! daarmee! wordt! crowdfunding! een! medium! waarbij! toekomstige! potentiele! klanten!betrokken!worden!nog!voordat!het!project!van!start!is!gegaan!(Bellaflame!et!al.,!2010).!!! ! ! Gorshkov! (2011)! bevestigt! in! een! bachelorthesis! bovenstaande! tekortkoming! van! de! definitie! van! crowdfunding! in! het! algemeen! en! stelt! op! basis! van! literatuuronderzoek! en! intervieuws! met! initiatiefnemers! van! crowdfundingprojecten! dat! crowdfunding! drie! ‘facetten’! kent,! te! weten! een! financieringsintrument,! onderzoeks]! en! marketinginstrument.! Hetgeen! ook! overeenkomt! met! de! toepassingsmogelijkheden!van!crowdfunding!in!vastgoed]!en!stedelijke!ontwikkeling!zoals!genoemd!door! Daamen!and!Hol!(2014).! ! • !

!

9!

! 2.1.4!Onderzoek!naar!crowdfunding! ! Gezien!crowdfunding!in!hedendaags!fenomeen!is!wordt!er!momenteel!internationaal!in!relatie!tot!diverse! domeinen!onderzoek!naar!gedaan.!Tijdens!dit!onderzoek!kunnen!resultaten!uit!andere!onderzoeken!leiden! tot! nieuwe! inzichten! en! richting! geven! aan! het! afstudeeronderzoek! in! het! stedelijk! domein.! Verder! onderzoek!is!nog!nodig!over!de!werking!van!crowdfunding,!de!rol!van!de!crowdfunding!intermediair,! de! rol! van! de! drie! partijen! markt,! overheid! en! burger,! het! gebruik! van! crowdfunding! op! schaal! van! gebiedsontwikkeling,! het! belang! van! schaal! en! de! succesfactoren! van! een! crowdfunding! campagne! evenals!de!combinatie!van!crowdfunding!met!andere!vormen!van!crowdsourcing!(Hol,!2012).!Evenals! kennis! en! inzicht! in! de! toepassingsmogelijkheden! van! crowdfunding! in! de! stedelijkeK! en! vastgoedontwikkeling! en! de! daarbijhorende! definitie! van! crowdfunding! in! relatie! tot! stedelijkeK! of! vastgoedontwikkeling.!! ! 2.2!ProbleemK!en!vraagsteling! 2.2.1!ProbleemK!en!doelstelling! ! Crowdfunding!kent!de!afgelopen!jaren!een!enorme!groei.!!Terwijl!de!financiele!sector!in!malaise!verkeerd! verspreidt! de! inzet! van! crowdfunding! naar! diverse! sectoren! als! muziek,! productontwikkeling,! theater,! kunst!en!onderzoek.!Ook!in!het!stedelijk!domein!ontstaan!steeds!meer!initiatieven.!Die!vaak!in!de!praktijk! worden!versterkt!door!de!‘tradionele’!actoren.!Toch!wordt!vanuit!de!praktijk!kritisch!gekeken!naar!de!inzet! van! crowdfunding.! Er! is! echter! nog! onvoldoende! onderzoek! gedaan! om! de! volledige! potentie! van! crowdfunding!voor!stedelijke!ontwikkeling!vast!te!stellen.!! ! Dit!onderzoek!kent!twee!doelen.!Ten!eerste,!meer!duidelijkheid!te!verschaffen!in!de!werking!en!verklaring! van!het!fenomeen!crowdfunding!in!het!ruimtelijk!domein.!Ten!tweede,!inzichten!uit!de!praktijk!te!vertalen! naar!de!positie!van!het!instrument!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling! 2.2.2!Onderzoeksvragen! Hoofdvraag! Wat!is!de!mogelijke!toepassing!van!crowdfunding!als!instrument!in!de!stedelijke!ontwikkeling?! ! A.!Deelvragen!over!Crowdfunding! Hoe!en!waarom!werkt!crowdfunding?! 1. Wat!is!crowdfunding!naast!een!financieringsinstrument?! 2. Waarom!wordt!een!crowdfunding!campagne!geinitieerd?!! 3. Waarom!participeren!burgers!in!een!crowdfunding!campagne?! ! B.!Deelvragen!over!Participatie!in!stedelijke!ontwikkeling! Wat!wordt!verstaan!onder!participatie!in!stedeljke!ontwikkeling?! 1. Wat!is!stedelijke!ontwikkeliing?! 2. Wat!is!participatie!en!welke!vormen!van!participatie!zijn!er?! 3. Welke!instrumenten!kent!participatie!in!stedelijke!ontwikkeling?! ! C.!Deelvragen!over!Crowdfunding!als!instrument!in!stedelijke!ontwikkeling! 1. Wat!is!vanuti!het!theoretisch!perspectief!de!potentie!van!crowdfunding!als!instrument!in!stedelijke! ontwikkeling?! 2. Welke!lessen!kunnen!getrokken!worden!uit!de!praktijk!voor!toepassing!in!stedelijke!ontwikkeling?! 3. Hoe!staat!de!praktijk!tegenover!de!resultaten!uit!!c1!en!c2.! ! ! !

!

10!

2.3!Onderzoeksmethode! ! Inkadering! ! Om! de! onderzoeksvraag! te! kunnen! beantwoorden! zal! allereerst! een! theoretisch! kader! worden! voltooid! met!behulp!van!literatuuronderzoek!naar!de!werking!van!het!instrument!crowdfunding!en!naar!participatie! in!stedelijke!ontwikkeling.!Tezamen!vormen!zij!een!kader!voor!het!gebruik!van!crowdfunding!in!stedelijke! ontwikkeling.!Gekeken!zal!worden!welke!instrumenten!te!onderscheiden!zijn!binnen!de!toepassingen!van! crowdfunding.! De! opgeleverde! inzichten! zullen! vervolgens! het! startpunt! vormen! voor! analyse! van! ! een! drietal! casussen! uit! de! praktijk.! De! casussen! zijn! verkennend! in! de! zin! dat! het! verwacht! wordt! dat! zich! tijdens! de! verkenning! nieuwe! inzichten! zullen! opdoen! waarmee! het! theoretisch! perspectief! op! crowdfunding!als!instrument!in!de!praktijk!van!stedelijke!ontwikkeling!zal!worden!aangevuld.!! ! Gedurende!het!opzetten!van!het!theoretisch!kader!is!de!mogelijkheid!verkent!om!buiten!het!kader!van!dit! onderzoek!een!ondernemingsmodel!te!vormen!en!op!te!zetten!als!crowdfunding!intermediair.!Hiervoor!zijn! een! aantal! informele! gesprekken! gevoerd! met! de! gemeente! Rotterdam,! een! ontwikkelaar,! architect,! investeerder!en!venture!capitalist.!Op!dit!moment!is!gebleken!dat!de!ontwikkelings]!en!uitvoeringskosten! vermoedelijk!niet!opwegen!tegenover!het!aantal!verwachtte!te!faciliteren!projecten.!Desnietemin!heeft!dit! nieuwe! inzichten! opgeleverd! en! in! de! laatste! plaats! de! objectiviteit! naar! de! in! onderzoek! naar! potentiele! inzet!!van!crowdfunding!vergroot.!!Gedurende!dit!traject!zijn!bovendien!nieuwe!contactpersonen!geworven! die!actief!betrokken!zijn!met!crowdfunding.!! ! Bij! het! opstellen! van! het! theoretisch! kader! is! een! begin! gemaakt! met! het! zoveel! mogelijk! veramelen! en! lezen! van! literatuur! over! crowdfunding.! Gezien! hiermee! buiten! het! bekende! domein! van! de! studie! wordt! getreden!is!dit!de!meest!voor!de!hand!liggende!wijze!om!kennis!en!inzicht!te!vergaren.!!Hoewel!nog!weinig! geschreven!is!over!crowdfunding!in!de!stedelijke!ontwikkeling,!(Hol,!2012)!is!een!van!de!weinigen,!worden! er!vrijwel!wekelijks!nieuwe!onderzoeken!naar!crowdfunding!in!andere!domeinen!als!productontwikkeling,! ondernemingen,! sociale! doelen! en! wetenschappelijk! onderzoek! gepubliceerd.! Vervolgens! is! middels! een! mindmapschets! bekeken! op! welke! manieren! crowdfunding! raakvlakken! vertoont! met! concepten! binnen! het! vastgoed]! en! de! stedelijke! ontwikkeling.! Hieruitvolgend! is! een! aanvang! gemaakt! met! literatuuronderzoek!naar!participatie!in!stedelijke!ontwikkeling.!! ! Explorerend!! ! Dit!onderzoek!is!exploratief!van!aard!en!heeft!als!doel!om!een!sterker!inzicht!te!verschaffen!in!de!werking! en! verklaring! van! het! groeiende! fenomeen! van! crowdfunding! in! het! stedelijk! domein! waar! vooralsnog! weinig!gerelateerd!academisch!onderzoek!naar!gedaan!is.!Allereerst!wordt!inzicht!verschaft!in!kennis!van! crowdfunding!om!vervolgens!de!relatie!met!de!toepassing!in!stedelijke!ontwikkeling!te!leggen.!Resultaten! uit!de!analyse!van!cases!!moeten!dit!inzicht!verder!vormgeven.!! ! “This!is!when!a!study!is!undertaken!with!the!objective!either!to!explore!an!area!where!little!is!known!or!to! investigate!the!possibilities!of!undertaking!a!particular!research!study.”!(Kumar,!2011)! Exploratief! onderzoek! richt! zich! dus! op! het! verklaren! van! waarom! en! hoe,! in! dit! geval! betreffende! het! fenomeen!van!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling.!Om!dit!te!bereiken!moet!data!verzameld!worden! middels!literatuurstudie,!ongestructureerde!interviews!!en!case!studies.!Dan!kan!het!‘waarom’!beantwoord! worden.!De!hoe]vraag,!in!de!zin!hoe!dit!fenomeen!te!plaatsen!in!de!praktijk!van!stedelijke!ontwikkeling!zou! het! beste! bevestigd! kunnen! worden! met! gestructureerde! interviews! waarin! de! conclusie! aan! experts! gepresenteerd!wordt.! ! Literatuurstudie! Met! literatuurstudie! wordt! het! theoretisch! kader! bescheven! en! de! werking! ! van! crowdfunding! verklaart.! Door! vervolgens! de! verschillende! vormen! van! participatie! te! bestuderen! wordt! vanuit! theoretisch! perspectief!de!positie!van!het!instrument!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling!onderzocht.!De!websites! en! informatie! over! verschilende! crowdfundingplatformen! en! –vormen! is! bekeken! om! een! goed! beeld! te! krijgen.!Over!crowdfunding!in!andere!sectoren!is!inmiddels!veel!geschreven.!! ! In! de! stedelijke! ontwikkeling! wordt! voornamelijk! gericht! op! participatie! en! bottom]up! ontwikkeling! (zelforganisatie)! gezien! burgers! (crowd)! deelneemt! (participeert)! in! een! crowdfundingcampagne.! Betreft! dit! een! campagne! in! het! stedelijk! domein! dan! is! er! dus! ook! sprake! van! participatie! in! stedelijke!

!

11!

ontwikkeling.! Sterker! nog! middels! crowdfunding! is! het! theoretisch! mogelijk! voor! iedereen! om! een! crowdfunding!campagne!te!initieeren!(zelforganisatie).!Middels!wetenschappelijke!artikelen!is!het!concept! van!zelforganisatie,!bottom]up!ontwikkeling!en!participatie!gedefinieerd.!Vervolgens!wordt!gekeken!welke! toepassingsmogelijkheden!van!crowdfunding!te!vinden!zijn!binnen!de!theorie!van!stedelijke!otnwikkeling! en!participatie!in!stedelijke!ontwikkeling.!! ! Casussen! Gekozen! is! om! het! relatief! onbekende! fenomeen! van! crowdfunding! in! de! stedelijke! ontwikkeling! te! onderzoeken!middels!het!bestuderen!van!meerdere!casussen!om!inzicht!te!verkrijgen!in!het!fenomeen!en! theorie! te! vormen! (inductie),! dit! onderzoek! neemt! dan! ook! het! standpunt! van! interpretivisme! in:! ‘het! proberen!te!begrijpen!van!een!fenomeen!in!het!veld’!(Caveye,!1996)Daarnaast!leveren!meerdere!casussen! een! breder! beeld! op! van! de! toepassing! van! het! fenomeen! crowdfunding.! De! de! cassusen! worden! eerst! beschreven! middels! informatie! die! online! te! vinden! is.! Vanuit! wetenschappelijk! oogpunt! lijkt! niet! niet! betrouwbaar!of!objectief.!Echter!gezien!crowdfunding!een!online!fenomeen!is!dat!zich!voornamelijk!op!het! internet!en!sociale!media!afspeelt!en!pas!vorm!krijgt!in!de!fysieke!ruimte!is!dit!een!grote!informatiebron! waarmee!een!eerste!inzicht!in!de!casus!verschaft!kan!worden.!Bovendien!zijn!op!deze!wijze!cases!gevonden! waarin! crowdfunding! is! toegepast! en! ‘verbinding’! hebben! met! de! stad.! Voor! een! van! de! drie! casussen! is! gekozen! voor! de! casus! Luchtsingel! die! door! Hol! (2012)! is! onderzocht,! twee! jaar! later! is! de! betreffende! casus,!het!aantal!betrokken!actoren!en!het!succes!sterk!gegroeid.!Ook!de!overheid!heeft!een!faciliterende! rol!ingenomen!in!betreffende!case,!de!luchtsingel!mag!bovendien!‘organisch’!verder!groeien.!Vandaar!dat! is!gekozen!voor!verdere!evaluatie!van!deze!case!opdat!meer!diepgang!gevonden!kan!worden.!De!andere! casussen!worden!in!volgende!paragraaf!beschreven!en!vormen!een!aanvulling!op!de!door!Hol!(2012)!niet! onderzochte! type! van! crowdfunding;! crowdfunding! in! aandelen.! In! dat! opzicht! vult! dit! onderzoek! de! casussen!van!Hol!(2012)!aan!en!kan!triangulatie!toepast!worden!richting!het!vormen!van!de!theorie.!! ! Na!de!eerder!genoemde!casusbeschrijving!zal!een!bezoek!worden!gebracht!aan!de!locaties.!Er!is!gekozen! voor!casussen!van!verschillende!schaalniveau’s.!Veel!casussen!en!een!zeer!klein!schaalniveau!en!hebben!de! vorm!van!donatie.!Getracht!is!casussen!te!vinden!die!enigszins!zichtbaar!een!relatie!met!de!stad!aangaan.!! ! Interviews! Binnen! de! betreffende! casussen! zal! vervolgens! met! de! initiatiefnemers! en! de! belangrijkste! actor! (indien! sprake! is! van)! een! semi]gestructureerd! interview! worden! afgenomen! .! Aan! de! hand! van! betreffende! interviews!kunnen!nieuwe!nog!niet!beschreven!inzichten!naar!voren!komen!welke!in!het!theoretisch!kader! kunnen!worden!aangevuld!en!indien!van!belang!meegenomen!naar!het!volgende!interview!(deductie).!Er!is! dan!sprake!van!een!voortschreidend!inzicht.!Zoals!weergegeven!in!onderstaande!figuur.!! !

! Indien! initiatiefnemers! niet! bereidwillig! zijn! mee! te! werken! zal! deze! stap! niet! volledig! kunnen! worden! uitgevoerd.!Hoewel!niet!in!de!verwachting!ligt!dat!initiatiefnemers!zullen!weigeren!mee!te!werken,!gezien! het!relatief!open!karakter!van!crowdfunding,!rest!nog!de!interviewmogelijkheid!met!betrokken!actoren!als! de! gemeente,! ontwikkelaar! of! belegger.! Mochten! interviews! toch! uitblijven! dan! zal! moeten! worden! uitgeweken! naar! andere! casussen! binnen! of! buiten! Nederland.! Buiten! Nederland! zouden! interviews! middels!online!videocommunicatiekanalen!als!skype!kunnen!plaatsvinden.!Om!de!kwaliteit!en!objectiviteit! van!de!interviews!te!kunnen!waarborgen!kunnen!deze!eerst!worden!voorgelegd!aan!afstudeerbegeleiders! en!crowdfunding!experts!(bijvoorbeeld!Douw!&!Koren,!Symbid!en!Hol).!!

!

12!

! Binnen!de!casus!zou,!indien!initiatiefnemer!het!toelaat!een!online!vragenlijst!uitgezet!kunnen!worden!naar! crowdfunding! participanten! ter! ondersteuning! van! de! casus.! Waarin! de! redenen! van! participeren! kunnen! worden!bevestigd.!Betreffende!vragenlijst!is!een!resultaat!van!bovengenoemde!literatuurstudie,!interviews! en!analyse!van!de!casus.!! ! Expert!interviews! Tot!slot!kan!de!geconcludeerde!theoretische!perpectief!op!de!mogelijke!inzetbaarheid!van!crowdfunding! als! instrument! in! stedelijke! ontwikkeling! worden! voorgelegd! aan! experts! binnen! het! vakgebied! van! stedelijke!ontwikkeling!of!in!crowdfunding!in!het!stedelijk!domein.!Deze!experts!kunnen!voortkomen!uit!de! geinterviewden!in!de!casus!maar!ook!daarbuiten.! ! ! 2.4!Onderzoeksopzet! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

13!

2.5!Onderbouwing!en!selectie!van!de!cases! ! Om! tot! een! inzicht! te! komen! van! de! potentie! van! crowdfunding! zullen! drie! tot! vijf! casussen! van! crowdfunding!in!het!stedelijk!domein!worden!onderzocht.!Deze!casussen!hebben!allen!gemeen!dat!ze!in! een! beginstadium! van! de! grond! zijn! gekomen! middels! een! crowdfundingcampagne! en! een! traditionele! partij! meewerkt! aan! het! project.! De! schaal! van! het! project! evenals! de! grote! van! de! projecten! zijn! verschillend.!De!vorm!van!crowdfunding!speelt!niet!per!definitie!mee!in!de!keuze!van!de!casus.!Er!is!echter! wel! gekozen! om! geen! ononderzocht! casus! uit! te! voeren! van! crowdfunding! in! donatie.! Maar! een! van! de! door!Hol!(2012)!onderzochte!case!studies!te!evalueren!en!aan!te!vullen!gezien!in!de!praktijk!twee!jaar!na! dato!lessen!zijn!getrokken!door!betrokken!actoren.!Bij!de!Luchtsingel!is!sprake!geweest!van!aanvullende! financiering! en! aangepaste! wetgeving.! Daarnaast! ligt! in! het! onderzoek! van! Hol! (2012)! de! nadruk! op! crowdfunding!in!donatie!of!lenen.!Om!tot!aanvullende!inzichten!te!komen!is!gekozen!de!overige!casussen! de!crowdfundingvorm!in!aandelen!te!onderzoeken.!! ! Om! sterker! inzicht! te! verkrijgen! in! de! situatie! en! toepasbaarheid! in! de! Nederlandse! context! is! het! de! bedoeling! te! kiezen! voor! Nederlandse! vastgoedgerelateerde! cases! van! succesvolle! crowdfunding! campagnes! die! zich! enigzins! van! elkaar! weten! te! onderscheiden! naar! gelang! het! type! initiatiefnemer! en! betrokken!actor.! ! Luchtsingel,!Rotterdam! ! De! Luchtsingel! is! begonnen! als! voetgangersbrug! in! het! centrum! van! Rotterdam! waar! tegelijkertijd! een! nieuw! masterplan! ‘Rotterdam! Central! District’! tot! uitvoering! wordt! gebracht.! Initiatiefnemer! is! architectenbureau!ZUS!die!begon!met!de!tijdelijke!invulling!van!anti]kraakpand!Schieblok.!Hier!ontstond! een! creatieve! broedplaats,! met! dezelfde! filosofie! richt! ZUS! zich! nu! op! de! buitenruimte! rondom! het! Schieblok!(Hol,!2012).!ZUS!besloot!tot!de!realisatie!van!een!brug!uit!het!stedebouwkundig!plan!gezien!het! financieel! nog! niet! mogelijk! was! en! besloot! tot! een! crowdfunding! campagne.! Daarnaast! haalde! de! luchtsingel!de!winst!binnen!voor!het!stadsintiatief!waardoor!4!miljoen!euro!aan!subsidie!werd!vrijgemaakt.!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Initiatiefnemer:$architect$ Type$crowdfunding:$donatie,$immaterieele$tegenprestatie$$ Relaties:$stedebouwkundig$plan,$gemeente,$marktpartijen$centrum$

!

14!

Hardbitten!conceptstore,!Almere! ! Hardbitten&Others!is!een!winkel]!en!verblijfsruimte!in!een!winkelcentrum!in!Almere.!Een!initiatief!van!een! kleine!groep!jongeren,!op!zoek!naar!‘hang’ruimte!in!de!stad.!Samen!stapten!een!groep!jongeren!naar!de!! eigenaar!van!het!winkelcentrum,!Corio,!met!het!idee!voor!een!‘woonkamer’!in!het!winkelcentrum.!Corio,! kampend!met!leegstand!in!het!winkelcentrum!zag!vermoedelijk!potentie!in!het!plan!om!een! publiekstrekker!te!creeren.!Gezien!het!besloot!de!jongeren!te!helpen!in!het!haalbaar!maken!van!hun!plan.! Middels!een!crowdfunding!campagne!haalde!Harbitten!25.000!euro!om!de!eerste!stappen!te!zetten.!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Initiatiefnemer:$inwoners$van$de$stad$ Type$crowdfunding:$aandelen,$materieele$en$immaterieele$tegenprestatie$ Relaties:$vastgoedbelegger,$leeglopend$winkelcentrum$ !

!

15!

De!Sodafabriek,!Schiedam! De!voormalige!sodafabriek!in!Schiedam!dreigde!gesloopt!te!worden.!Zonde!van!een!van!de!omstanders!en! bedacht!een!plan!om!de!transformatie!van!de!fabriek!haalbaar!te!maken.!De!gemeente!besloot!de! omstander!een!kans!te!geven!en!verkocht!de!fabriek!voor!1!euro.!Een!van!de!initiatiefnemers!is!van!beroep! architect!en!verantwoordelijk!voor!het!ontwerp!van!het!toekomstige!multifunctionele!gebouw!dat!! flexibele!en!veranderbare!functies!moet!gaan!herbergen.!Middels!een!crowdfundingcampagne!haalden!de! initiatiefnemers!75.000!euro!op.!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! $ Initiatiefnemer:$architect$ Type$crowdfunding:$aandelen,$materieele$tegenprestatie$$ Relaties:$gemeente,$restauratiefonds.$ ! ! ! !

!

16!

!

Deel!II!Theoretisch!onderzoek! !

3.!Crowdfunding! Dit!hoofdstuk!vormt!het!begin!van!het!theoretisch!kader!van!dit!onderzoek!en!maakt!bovendien!deel!uit!van!het! literatuuronderzoek!naar!crowdfunding!en!de!verklaring!van!de!werking!van!het!fenomeen.!Allereerst!zal!de!huidige! definitie!van!crowdfunding!uiteengezet!worden,!waarna!de!vormen!en!de!werking!van!het!instrument!worden!uitgelegd.! Tot!slot!zal!worden!ingegaan!op!de!beweegredenen!voor!starten!van!of!deelname!in!een!crowdfundingcampagne.! 3.1!Defintie! ! Crowdfunding!is!onderdeel!van!het!begrip!‘crowdsourcing’!!waarbij!de!‘crowd’!ofwel!gemeenschap!gevraagd!wordt!om! tijd,!kennis!of!geld!om!een!idee!te!realiseren.!Crowdsourcing!in!de!vorm!van!geld!zou!kunnen!worden!!gezien!als! crowdfunding.!Crowdfunding!maakt!hiermee!dus!onderdeel!van!het!algehele!concept!van!crowdsourcing.!! ! 3.1.1!Crowdsourcing! ! Howe!(2008)!beschrijft!crowdsourcing!als!een!van!de!eerste!en!noemt!het:!!“a!new!web]based!business!model!that! harnesses!the!creative!solutions!of!a!distributed!network!of!individuals!through!what!amounts!to!an!open!call!for! proposals.!Crowdsourcing!zou!bovendien!in!verschillende!vormen!kunnen!plaatsvinden:!“the!use!of!collective!intelligence,! production!of!a!creative!project,!the!filtration!and!organization!of!large!numbers!of!information!and!the!use!of!collective! financial!resources”!(Howe,!2008).!! ! Estelles]Arolas!and!Gonzalez]Ladron]de]Guevara!(2012)!definiëren!crowdsourcing!als:!!“a!type!of!participative!online! activity!activity!in!which!an!individual,!an!institution,!a!non]profit!organization,!or!company!proposes!to!a!group!of! individuals!of!varying!knowledge,!heterogeneity,!and!number,!via!a!flexible!open!call,!the!voluntary!undertaking!of!a!task.”! Estelles]Arolas!and!Gonzalez]Ladron]de]Guevara!(2012)!vullen!hier!bovendien!bij!aan!dat!de!uitvoering!van!deze!taak! plaatsvind!middels!het!participeren!van!de!‘crowd’!in!arbeid,!geld,!kennis!of!ervaring.!Er!zou!sprake!zijn!van!een!gedeeld! belang!waarbij!de!deelnemer!bovendien!economsche!satisficatie,!sociale!erkenning,!zelfvertrouwen!of!ontwikkeling!van! vaardigheden!ontvangt!(Estelles]Arolas!and!Gonzalez]Ladron]de]Guevara,!2012).!!! ! Crowdsourcing!vindt!dus!plaats!via!het!internet,!hierbij!refereert!‘crowd’!naar!een!netwerk!van!individuen!en!‘sourcing’! (van!het!woord!‘outsourcing’)!naar!het!laten!uitvoeren!van!een!taak!hetzij!middels!arbeid,!geld,!kennis!of!ervaring.! Crowdsourcing!is!eigenlijk!een!vorm!van!participatie!met!een!private!of!publieke!actor!die!een!vraag!stelt!aan!een!groep! van!indviduen!(crowd).!Het!uitzetten!van!een!vraagstuk!aan!een!groep!mensen!is!natuurlijk!niet!nieuw,!het!is!echter!de! ontwikkeling!van!informatietechnologie,!het!web!en!sociale!media!die!de!wijze!en!schaal!van!crowdsourcing!mogelijk! maken.!! ! Brabham!(2009)!onderzocht!het!gebruik!van!crowdsourcing!als!participatieinstrument!in!urban!planning!en!omschrijft! crowdsourcing!als!operationalisatie!van!wijsheid!van!de!crowd!en!als!mechanisme!om!leverage!voor!collectieve!kennis!te! genereren.!Crowdsourcing!in!urban!planing!is!een!manier!tot!verdere!democratisering!van!urban!planning,!het!creeren!van! effiecentie!en!sociaal!draagvlaak!resulterende!in!een!gevraagd!kwalitatief!eindproduct!(Brabham,!2009).!! ! Crowdfunding!is!verbonden!met!het!concept!van!crowdsourcing:!! ! “The!concept!of!crowdfunding!comes!from!the!broader!concept!of!crowdsourcing,!which!involves!using!the!“crowd”!to! ! obtain!ideas,!feedback,!and!solutions!to!develop!corporate!activities!(Bellaflamme!et!al.,!2013). ! Voor!dit!onderzoek!wordt!de!volgende!definitie!van!crowdsourcing!gehanteerd:!een!online!activiteit!waarin!een!publieke,! private!of!civiele!actor!aan!een!groep!mensen!om!een!vrijwillige!participatie!of!bijdrage!vraagt!om!tot!de!oplossing!van!een! probleem!te!komen!waarbij!beiden!baat!hebben!bij!een!oplossing!dit!kan!gevonden!worden!met!behulp!van!arbeid,! kennisverstrekking,!geld!of!delen!van!ervaring.!Daarnaast!wordt!de!conclusie!getrokken!dat!crowdfunding!de! bovengenoemde!vorm!‘geld’!is,!ofwel!een!vorm!waarin!crowdsourcing!kan!plaatsvinden.!!

!

17!

! 3.1.2!Crowdfunding! ! In!de!literatuur!vinden!we!een!aantal!verschillende!definities!van!crowdfunding!terug.!Zo!stelt!Ordanini!et!al.!(2011)!dat! crowdfunding!een!collectieve!inspanning!door!mensen!in!een!netwerk!die!geld!bijeenbrengen,!meestal!via!het!internet!om! te!investeren!en!bij!te!dragen!aan!een!initiatief!van!andere!mensen!of!organisaties:!! “a!collective!effort!by!people!who!network!and!pool!their!money!together,!usually!via!the!Internet,!in!order!to!invest!in!and! support!efforts!initiated!by!other!people!or!organizations”!!

De Buysere et al. (2013) definiëren crowdfunding eveneens als: “a collective effort of many individuals who network and pool their resources to support efforts initiated by other people or organizations. This is usually done via or with the help of the Internet. Individual projects and businesses are financed with small contributions from a large number of individuals, allowing innovators, entrepreneurs and business owners to utilise their social networks to raise capital” (een collectieve inspanning van vele individuelen die gezamenlijk een netwerk vormen en middelen bijeenbrengen om een initiatief te ondersteunen geïnitieerd door andere mensen of organisaties. Meestal via of met behulp van het internet). Hier wordt aan toegevoegd dat crowdfunding De Buysere et al. (2013) ondernemers in staat stelt om hun sociale netwerk in te zetten om financiële middelen te verzamelen De Buysere et al. (2013). Bellaflame!et.!al!definiëren!crowdfunding!als:!“an!open!call,!mostly!through!the!internet,!for!the!provision!of!financial! resources!either!in!the!form!of!donation!or!in!exchange!for!the!future!product!or!some!form!of!reward!and/or!voting!rights”! (Bellaflamme!et!al.,!2013)! ! Tot!slot!definieert!Hol!(2012)!in!zijn!onderzoek!naar!de!potentie!van!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling!het!begrip! crowdfunding!als!“een!open!verzoek!via!het!internet!en!andere!media!aan!een!ongedefinieerd!netwerk!van!mensen!voor! een!financiële!bijdrage!aan!een!initiatief,!in!ruil!voor!het!toekomstige!product!(voorverkoop)!of!een!andere!materiele!dan! wel!een!immateriële!tegenprestatie”.!! ! De!bovenstaande!definities!van!crowdfunding!wordt!het!instrument!vooralsnog!gezien!als!financieringsinstrument.! Wellicht!ook!daarom!kan!de!volledige!potentie!van!crowdfunding!nog!niet!ingezien!door!de!vastgoedsector.!Terwijl!uit! eerder!onderzoek!gebleken!is!dat!de!inzet!van!het!instrument!duidelijk!gebruikt!kan!worden!buiten!enkel!het!verzamelen! van!financiele!middelen.!Bekijken!we!de!bevindingen!van!Hol!(2012)!en!Daamen!&!Hol!(2014)!dan!wordt!duidelijk!dat! crowdfunding!in!het!domein!van!de!stedelijke!ontwikkeling!meer!is!dan!financieel!instrument!in!de!eerste!plaats.!Immers! zijn!in!de!door!Daamen!&!Hol!(2014)!genoemde!toepassingsmogelijkheden!van!crowdfunding!een!sociaal!instrument,! onderzoeksinstrument!en!marketinginstrument!te!onderscheiden.!Echter!wordt!in!de!literatuur!de!veelzijdigheid!van! crowdfunding!als!instrument!nog!niet!duidelijk.!De!definitie!van!crowdfunding!in!de!stedelijke!ontwikkeling!zal!moeten! worden!aangevuld!om!tot!een!volledig!begrip!en!toepassing!van!crowdfunding!in!het!stedelijk!domein!te!kunnen!komen.!! ! ! ! Toepassing! Instrument! ! 1.!Projecten!met!een!duidelijke! ! Sociaal!instrument!&! urgentie! ! Financieel!instrument! ! Inzetbaarheid!van! ! crowdfunding!in! 2.!Marktverkenning!voor! ! stedelijke!ontwikkeling:!! traditionele!investeerders! Onderzoeksinstrument! ! ! ! ! (Daamen!&!Hol,!2014)! 3.!Marketing!en!genereren!van! ! bekendheid! Marketinginstrument! ! ! ! ! ! ! ! ! Er!is!klaarblijkelijk!sprake!van!een!sociaal!component!aan!het!financieringsinstrument!crowdfunding.!Gezien!een! crowdfunding!campagne!een!groep!van!individuen!bijeenbrengt!die!achter!een!uit!te!voeren!idee!staan!wat!zij!graag! gerealiseerd!zien!worden.!De!definities!van!crowdfunding!plaatsen!het!fenomeen!hoofdzakelijk!in!het!licht!als!financieel! instrument.!Vanzelfsprekend!immers!bestaat!de!verwoording!‘crowdfunding’!uit!de!‘crowd’;!menigte,!groep!mensen,! netwerk!van!indivuduen!en!‘funding’;!finaniering,!financiele!steun.!Toch!benoemen!meerder!auteurs!(Bellaflame!et!al.,! 2010,!Bellaflamme!et!al.,!2013,!Larralde!and!Schwienbacher,!2010)!dat!crowdfunding!buiten!het!financiele!aspect! bijzondere!kansen!biedt.!Crowdfunders!participeren!in!mee!in!een!project!(Bellaflamme!et!al.,!2013),!daarmee!wordt! crowdfunding!een!medium!waarbij!toekomstige!potentiele!klanten!betrokken!worden!nog!voordat!het!project!van!start!is! gegaan!(Bellaflame!et!al.,!2010).!! ! ! ! Gorshkov!(2011)!bevestigt!in!een!bachelorthesis!bovenstaande!tekortkoming!van!de!definitie!van!crowdfunding!in!het! algemeen!en!stelt!op!basis!van!literatuuronderzoek!en!intervieuws!met!initiatiefnemers!van!crowdfundingprojecten!dat! crowdfunding!drie!‘facetten’!kent,!te!weten!een!financieringsintrument,!onderzoeks]!en!marketinginstrument.!Hetgeen!

!

18!

ook!overeenkomt!met!de!toepassingsmogelijkheden!van!crowdfunding!in!vastgoed]!en!stedelijke!ontwikkeling!zoals! genoemd!door!Daamen!and!Hol!(2014).! ! 3.2!Vormen!van!crowdfunding! In!het!algemeen!zijn!er!vier!typen!crowdfunding!te!onderscheiden;!donation]based,!reward]based,!loan]based!en!equity] based!(Agrawal!et!al.,!2011,!Ahlers!et!al.,!2012,!Mollick,!2013,!Bellaflamme!et!al.,!2013)!(donatie,!voorverkoop,!lening!en! aandelen).!Crowdfunding!heeft!als!doel!financiele!middelen!te!verzamelen!voor!een!investering,!veelal!met!behulp!van!een! online!sociaal!netwerk.!In!andere!woorden,!in!plaats!van!financiele!middelen!van!een!kleine!groep!investeerders,!maakt! crowdfunding!het!mogelijk!voor!ieder!individu!om!te!investeren!(Bellaflamme!et!al.,!2013).!! 3.2.1!crowdfunding!in!donatie!/!donation]based!crowdfunding! Crowdfunding!in!donatie!betreft!een!financiele!gift!zonder!enige!vorm!van!tegenprestatie!of!een!verwachting!daarvan! (Larralde!and!Schwienbacher,!2010,!De!Buysere!et!al.,!2013,!Mollick,!2013).!Omdat!bijdragers!specifiek!weten!waar!hun! geld!naar!toe!gaat!zijn!zij!over!het!algemeen!bereid!relatief!meer!te!doneren!dan!gebruikelijk!aan!een!goed!doel!(De! Buysere!et!al.,!2013).!!Een!aantal!auteurs!(Nagymihaly,!2013)!kennen!aan!donation]based!crowdfunding!een!mogelijkheid! tot!immateriele!tegenprestatie!toe!waar!de!meeste!auteurs!stellen!dat!crowdfunding!in!donatie!geen!enkele!vorm!van! tegenprestatie!kent!!(Larralde!and!Schwienbacher,!2010,!De!Buysere!et!al.,!2013,!Mollick,!2013).!In!de!praktijk!is!er!vaak! sprake!van!een!combinatie!van!beide!vormen!en!zal!de!nadruk!verschuiven.!!! ! Over!het!algemeen!is!deze!vorm!van!crowdfunding!het!meest!bruikbaar!voor!non]profit!organisaties!vanwege!het!streven! naar!een!zo!hoog!mogelijke!productkwaliteit!in!plaats!van!kwantiteit!(Larralde!and!Schwienbacher,!2010).!Echter!kan!niet! worden!niet!uitgesloten!dat!deze!vorm!van!crowdfunding!niet!door!andere!partijen!haalbaar!kan!zijn;!wanneer!donoren!de! verwachting!hebben!toekomstige!consumenten!te!zijn,!en!de!meerwaarde!voor!de!gemeenschap!groot!zouden!ook! ondernemer!cq.!marktpartijen!crowdfunding!in!donatie!in!kunnen!zetten!om!een!project!vooruit!te!brengen!(Bellaflamme! et!al.,!2013).!In!dat!geval!is!er!dus!een!verwachting!van!gebruik!of!sprake!van!voldoende!meerwaarde!voor!de! gemeenschap!(crowd).!! ! voorbeeld$ Op!het!online!platform!Voorjebuurt.nl!zijn! een!groot!aantal!voorbeelden!te!vinden!van! crowdfunding!in!donatie!in!het!stedelijk! domein.!Hier!is!het!het!mogelijk!kleine! bedragen!te!doneren!in!sociale!intiatieven! in!de!wijk.!Een!voorbeeld!is!een!lokale! moestuin!of!een!beschildering!in!de! speeltuin.!Kijkende!naar!de!website!dan! treffen!we!met!name!crowdfunding! campagnes!aan!geinitieerd!door!partijen! zonder!winstoogmerk!of!al!dan!niet! nadrukkelijk!zichtbaar.!Wat!opvalt!aan!de! campagnes!van!voorjebuurt.nl!is!dat!er!in! ruil!voor!een!donatie!vaak!een!kleine! beloning!wordt!verstrekt.!!!!! ! ! ! Afbeelding:!! ! Crowdfundign!campagne! Delftse!proeftuin! (Voorjebuurt,!2014)!

!

19!

3.2.2!Crowdfunding!in!voorverkoop!/!reward]!based!crowdfunding! ! Reward]based!crowdfunding! Bij! reward]based! crowdfunding! ontvangt! de! crowd! een! tegenprestatie! (i.e.! beloning)! voor! het! ondersteunen! van! het! project,! het! is! de! meest! voorverkomende! vorm! van! crowdfunding! (Mollick,! 2013)! buiten! het! stedelijk! domein.! ! Hierbij! moet! vaak! een! streefbedrag! gehaald! worden! om! tot! productie/realisatie! over! te! kunnen! gaan! (Bellaflamme! et! al.,! 2013).! Een! beloning! kan! uitgekeerd! worden! als! vermelding! van! een! naam,! een! ontmoeting! of! mogelijkheid! om! mee! te! denken! (immateriele! tegenprestatie).! Anderzijds! kan! een! beloning! ook! worden! uitgekeerd! in! de! vorm! van! het! te! realiseren! product! hetgeen! duidt! op! crowdfunding! in! voorverkoop! (materiele! tegenprestatie).! ! Bij! het! uitkeren! van! een! materiele! tegenprestatie! kan! de! crowd! worden! gezien! als! ‘early! customer’! die! vaak! eerder! toegang! hebben! tot! het! product,! een! betere! prijs! of! ander! voordeel! genieten! (Mollick,! 2013).! Letterlijk! wordt! crowdfunding!in!voorverkoop!vertaald!naar!reward]based!crowdfunding.!Hetgeen!dus!niet!geheel!correct! is.!Reward]based!crowdfunding!dient!te!worden!gesplitst!in!een!materieele!tegenprestatie!(voorverkoop)! en!immaterieele!tegenprestatie!(intrinsieke!beloning).!De!keuze!voor!crowdfunding!in!voorverkoop!is!vaak! afhankelijk! van! de! hoogte! van! het! benodigd! bedrag,! over! het! algemeen! wordt! ervoor! gekozen! relatief! lagere!bedragen!op!te!halen!middels!crowdfunding!in!voorverkoop!dan!middels!crowdfunding!in!aandelen! .(Bellaflamme!et!al.,!2013).!! In!domeinen!buiten!de!stedelijke!ontwikkeling!is!crowdfunding!de!meest!voorkomende!vorm!van! crowdfunding.! Hierbij! steunen! meerdere! individuen! vaak! een! innovatief! product! door! een! bestelling! te! plaatsen,! zodra! het! doelbedrag! is! behaald! kan! het! product! in! productie! worden! gebracht! en! is! de! initiatiefnemer! geholpen! met! de! opstartfase.! Crowdfunding! in! voorverkoop! vastgoed]! of! stedelijke! ontwikkeling! komt! haast! of! niet! voor! in! Nederland.! Er! zijn! echter! vergelijkingen! mogelijk! met! collectief! privaat! opdrachtgeverschap.! Het! is! de! vraag! of! voorverkoop! in! producten! vergelijken! kan! worden! met! voorverkoop! in! vastgoed]! of! het! stedelijk! domein.! Aldus! Hol! (2012)! is! crowdfunding! in! voorverkoop! in! stedelijke! ontwikkeling! vanwege! de! schaal]! en! tijdspanne! niet! haalbaar.! In! het! domein! van! de! stedelijke! ontwikkeling! is! door! Hol! (2012)! geconcludeerd! dat! vanwege! de! grote! schaal! van! gebiedsontwikkeling! voorverkoop!geen!haalbare!vorm!van!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling!zal!zijn.!! ! ! Voorbeeld$ $ Kickstarter.com!is!het!meest! bekende!voorbeeld!van!reward] based!crowdfunding!waarbij!een! internationale!gemeenschap!een! uniek!idee!of!product!kan! ondersteunen.!In!ruil!daarvoor! ontvangt!de!crowdfunder!bij!succes! vaak!een!materiele!tegenprestatie! (het!product)!al!dan!niet!in! combinatie!met!een!immateriele! tegenprestatie!(bijvooreeld! vermelding!van!naam!of! handtekening).!! ! ! ! ! !

!

20!

3.2.3!Crowdfunding!als!lening! ! Crowdfunding! kan! ook! plaatsvinden! als! lening.! De! Buysere! et! al.! (2013)! onderscheiden! in! hoofdzaak! drie! vormen! van! crowdfunding! als! lening:! ‘lending,! social! lending! en! peer]to]peer! lending.! Nagymihaly! (2013)! maakt!enkel!onderscheidt!tussen!microfinanciering!en!peer!to!peer!lending.!! ! ‘lending!based’! Lending!based!is!feitelijk!niets!anders!dan!een!lening,!een!onderneming!verzoekt!om!geld!te!lenen!van!een! groep!mensen!in!plaats!van!een!bank!(De!Buysere!et!al.,!2013),!hierbij!ontvangt!de!geldschieter!rente!op! het!uitgeleend!bedrag.!! ! ‘social!lending’! Een!ander!onderscheidt!dat!gemaakt!wordt!is!‘social!lending’:!Some!platforms!give!the!possibility!to!lend!to! social! projects! with! no! interest! being! offered,! for! example! where! businesses! in! developing! countries! can! receive! micro]financing! without! any! interest! being! paid! to! the! lending! party.! (De! Buysere! et! al.,! 2013).! Anderen! lijken! deze! definiering! van! (De! Buysere! et! al.,! 2013)! te! zien! als! microfinanciering! ! (Nagymihaly,! 2013).!!Hierbij!kent!microfinanciering!een!sterk!sociale!achtergrond!waarbij!bijvoorbeeld!ondernemers!uit! derde! wereldlanden! gesteund! worden.! In! the! case! of! microfinanced! loans,! the! lender! may! be! more! interested! in! the! social! good! promoted! by! the! venture! than! any! return! generated! by! the! loan,! thus! including!patronage!model!elements!as!well.(Mollick,!2013)! ‘peer!to!peer!lending’! Peer!to!peer!lending!kent!overeenkomsten!met!lending!based!crowdfunding!(het!gewone!crowdfunding!als! lening).!Bij!peer]to]peer!lending!wordt!echter!niet!de!initiatiefnemer!(lener)!voorgesteld!(De!Buysere!et!al.,! 2013)! alleen! het! project,! risiciofactor! en! de! daarnaan! gekoppelde! verwachtte! rente.! De! nadruk! ligt! hier! nietzozeer! op! good]will! maar! op! een! hoog! financieel! rendement,! daarmee! wordt! deze! vorm! van! crowdfunding!niet!geheel!als!crowdfunding!gezien!(De!Buysere!et!al.,!2013).!Nagymihaly!(2013)!ziet!peer] to]peer!lending!echter!als!lening!tussen!personen!en!kent!juist!de!‘persoonlijke!factor’!toe!aan!deze!vorm! van!lening:!“Individual!lenders!can!get!information!about!the!borrower!from!the!personal!loan!descriptions,! community! affiliations,! and! friend! endorsements.! Further! information! is! available! about! the! applicants! credit!scores,!ratings,!and!histories!that!is!present!in!each!borrower!request”(Nagymihaly,!2013).!! ! Gezien!De!Buysere!et!al.!(2013)!bovendien!ook!‘peer]to!business!lending’!benoemt!met!het!enige!verschil! dat!er!nu!geld!geleend!wordt!aan!een!onderneming!in!plaats!van!een!individueel!persoon,!wordt!er!in!dit! onderzoek! om! verwarring! te! verkomen! de! verschillende! vormen! van! crowdfunding! als! lening! als! volgt! omschreven:! ‘lending’,! ‘social! lending’,! ‘peer]to]project! lending! (door! Buysere! et.al! peer! to! peer! lending! genoemd),! peer]to]peer! lending! (zoals! benoemd! door! Nagymihaly,! 2013)! en! tot! slot! peer]to]business! lending.! Hier! is! het! verschil! tussen! peer]to]project! lending! en! peer! to! business! lending! dat! in! peer]to] project! lending! hoofdzakelijk! een! project! wordt! voorgesteld! als! een! financieel! product! terwijl! in! peer]to] business!lending!sprake!is!van!personifactie!van!een!onderneming.!!! ! ! 2fund.nl:!Peer!to!project! lending!

!

21!

3.2.4!Crowdfunding!in!aandelen!

! Crowdfunding! in! aandelen! wordt! equity! crowdfunding! genoemd.! ! Dit! is! vaak! het! geval! wanneer! een! (startend)! ondernemer! of! bedrijf! een! investering! op! wil! halen! bij! een! groep! mensen! in! plaats! van! een! private!investeerder!of!bank!in!ruil!voor!een!aandeel!in!de!nabije!toekomst!te!behalen!winst!(De!Buysere!et! al.,!2013!;!Bellaflamme!e!al.,!2013).!Een!gemeenschap!wordt!gevraagd!om!te!participeren!in!projecten!die! vaak! een! soort! band! met! de! investeerder! hebben,! lokaal! betrokken! zijn! of! een! meerwaarde! voor! de! betreffende! gemeenschap! kennen,! anderen! participeren! op! basis! van! markt]! of! bedrijfskennis! of! voelen! zich! aangetrokken! tot! het! project! (De! Buysere! et! al.,! 2013).! Equity! crowdfunding! is! een! vorm! van! crowdfunding!die!vaak!relatief!hogere!bedragen!weet!op!the!halen!in!verhouding!tot!de!andere!genoemde! vormen! van! crowdfunding! (Bellaflamme! et! al.,! 2013).! Het! is! interessant! om! te! zien! dat! de! betreffende! investeerder!ook!klant!kan!worden!van!de!onderneming!waarin!is!geinvesteerd.!! ! “crowdfunding!based!on!profit!sharing!becomes!more!beneficial!with!larger!amounts.!This!is!because!larger! amounts!induce!the!entrepreneur!to!solicit!more!individuals!to!participate!in!the!financing!with!little!effect! on!the!fraction!of!profits!that!he!or!she!needs!to!give!up!to!obtain!financing.”!(Bellaflamme!et!al.,!2013)! “In!the!second!form!of!crowdfunding,!the!entrepreneur!solicits!individuals!to!provide!money!in!exchange! for!a!share!of!the!profits!or!even!to!purchase!equity!securities!issued!by!the!firm!(e.g.,!cartoon!projects!on! the!platform!Sandawe!rely!on!this!form).!These!investors!may!or!may!not!decide!to!become!customers!at!a! later!stage.”!(Bellaflamme!et!al.,!2013)! (Bellaflamme! et! al.,! 2013)! compared! the! two! most! attractive! crowdfunding! forms! amongst! entrepreneurs:! equity! crowdfunding! and! presale! crowdfunding.! Equity! crowdfunding! is! mostly! used! for! larger! amounts! of! funding! need.! In! both! forms! of! crowdfunding! (equity! and! presales),! the! participants! to! the! crowdfunding! mechanism,! whom! we! refer! to! as! “crowdfunders”,! enjoy! some! additional!utility!over!other,!“regular”!consumers.! ! “For! larger! capital! requirements,! entrepreneurs! prefer! to! have! the! up]front! investment! financed! through! investor!contributions!rather!than!through!pre]sales!of!the!product,!even!if!fewer!individuals!end!up!buying! the! product.! This! is! because,! under! our! assumptions,! individuals! are! heterogeneous! with! respect! to! community!benefits!under!pre]ordering!but!homogeneous!under!profit!sharing.!The!practical!implication!of! this! difference! is! that! the! entrepreneur! can! more! easily! tax! community! benefits! away! with! profit! sharing! than!with!pre]ordering.”!(Bellaflamme!et!al.,!2013)! !

!

22!

3.3!Werking!van!crowdfunding! ! De!belangrijkste!actoren!in!het!concept!van!crowdfunding!zijn!de!projecteigenaar,!de!investeerder!en!het! crowdfunding! platform! (De! Buysere! et! al.,! 2013).! Deze! drie! te! onderscheiden! groepen! kennen! in! de! literatuur!over!crowdfunding!soms!andere!naamgevingen!maar!er!wordt!dezelfde!actoren!worden!bedoeld.! In!dit!onderzoek!worden!de!drie!actoren!als!volgt!omschreven.! ! De!initiatiefnemer!! !Organisatie,! onderneming! of! persoon! die! het! initiatief! neemt! een! crowdfunding!campagne!te!starten!en!deze!online!deelt!en!actief!betrokken!is! gedurende!het!verloop!van!de!campagn.! ! De!participant!! !De! deelnemer! aan! de! crowdfunding! campagne! die! een! financieele! bijdrage! levert! aan! het! crowdfunding! project! in! de! hoop! dat! het! project! gerealiseerd! kan!worden.!! ! ! ! ! Er!zijn!vijf!participanten!te!onderscheiden!(Nedeski,!2011!geciteerd!door!Hol,! 2012):! 1. Passief,!levert!een!financiele!bijdrage!! 2. Actief,!levert!een!financiele!bijdrage!en!participeert!actief! 3. Sociaal,!levert!een!financiele!bijdrage!en!laat!reacties!achter! 4. Fan,!levert!een!financiele!bijdrage!en!doet!mee!aan!de!promotie!van!het! project! 5. Inspirator,!levert!een!financiele!bijdrage,!promoot,!en!draagt!inhoudelijk! bij! In! paragraaf! 5! wordt! verder! ingegaan! op! de! beweegredenen! van! de! participant.!In!het!nationaal!crowdfunding!onderzoek!blijken!participant!3!en!4!! het!meeste!voor!te!komen!(NCO,!2013).!! ! De!intermediair!! !Online! crowdfunding! platform! ! waarop! de! campagne! wordt! geplaatst! en! de! financiele!transactie!tussen!participant!en!initiatiefnemer!!plaatsvindt.! ! ! In!een!crowdfunding!campagne!zijn!de!volgende!stappen!te!herkennen:! ! 1. Een! campagne! wordt! aangeleverd! bij! een! door! de! participant! gekozen! crowdfunding! intermediair.!Afhankelijk!van!de!eisen!van!de!intermediair!kan!het!idee!al!dan!niet!direct!geplaatst! worden!(eigen!verkenning).! ! 2. De! initiatiefnemer! bepaalt! het! doelbedrag! van! de! campagne! en! de! looptijd! van! de! campagne.! Daarnaast! creert! de! initiatiefnemer! een! online! pitch! vaak! in! de! vorm! van! een! video! en! een! duidelijk!omschrijving!van!het!project!en!de!bestemming!van!het!bedrag!dat!aan!de!participant! gevraagd!wordt!!(eigen!verkenning).!! ! 3. Iedere! reguliere! bezoeker! van! het! crowdfundingplatform! ziet! de! campagne.! De! initiatiefnemer! verspreidt! het! project! vervolgens! in! zijn/haar! eigen! offline! en! online! netwerk! (Uit! het! zogenoemde!financieringstijdpad!van!Ordanini!et!al.!(2011)!blijkt!dat!de!eerste!financierders!vaak! de!participanten!zijn!uit!de!directe!kring!van!de!initiatiefnemer).!! ! 4. De! campagne! indien! deze! aanleiding! geeft! tot! bijdragen! door! de! tot! nu! toe! betrokken! participanten!wordt!door!betreffende!participanten!gedeeld!in!het!eigen!netwerk.!Hier!moet!het! initiatief!worden!aangenomen!door!een!grotere!gemeenschap!buiten!het!netwerk!van!de!directe! kring.!Volgens!Hol!(2012)!is!dit!de!moeilijkste!fase!van!de!crowdfundigncampagne!en!stagneert! het! aantal! participanten,! hier! zal! een! ‘actieve! gemeenschap’! gevormd! moeten! worden.! Gedurende! de! campagne! houdt! de! initiatiefnemer! de! participanten! op! de! hoogte! van! de! vorderingen!(De!Buysere!et!al.,!2013).! ! 5. Is!het!project!voldoende!door!de!gemeenschap!omarmt!dan!ontstaat!een!soort!sneeuwbaleffect! naar!de!deadline!van!de!campagne!toe,!de!urgentie!is!dan!hoog!en!participanten!willen!niet!het! risico!lopen!‘de!boot!te!missen’,!ze!willen!kunnen!delen!dat!ze!ook!een!bijdrage!geleverd!hebben! aan!‘dat!unieke’!project!(Ordanini!et.!al,!2011)! !

!

23!

6.

Is! het! financieringsdoel! behaalt! dan! ontvangt! de! initiatiefnemer! het! opgehaald! bedrag.! Vaak! is! het!alles!of!niets!(De!Buysere!et!al.,!2013).!Soms!stellen!initiatiefnemers!subdoelen,!zoals!te!zien! op! het! intermediair! kickstarter.com,! is! een! subdoel! behaald! dan! voegt! de! initiatiefnemer! een! genoemde!‘extra’!producteigenschap!toe.!!

7.

Na!de!crowfunding!campagne!is!het!aan!de!initiatiefnemer!te!realiseren!waar!hij/zij!in!de!eerste! plaats! geld! voor! heeft! opgehaald.! De! betrokkenheid! van! participanten! na! afloop! van! de! campagne!verschilt!per!type!en!soort!crowdfunding!(De!Buysere!et!al.!2013)!

!

!

3.4!Beweegredenen!van!de!intiatiefnemer! ! Over! dit! onderwerp! lijkt! weinig! literatuur! voorhanden! te! zijn.! Uit! het! beperkt! aanwezige! literatuur! (Bellaflame!et!al.,!2010!;!Mollick,!2012!;!Larralde!&!Schwienbacher,!2010)!komen!de!volgende!redenen!aan! bod.! ! Financieringsbehoefte,!genereren!van!bekendheid!(publieksaandacht)!en!feedback!op!het!product:! “raising$ money$ was$ a$ strong$ motivation$ for$ all$ respondents,$ getting$ public$ attention$ was$ relevant$ (or$ highly$ relevant)$for$over$85%,$and$obtaining$feedback$on$the$product/service$offered$was$relevant$(or$highly$relevant)$ for$about$60%$of$the$respondents.”$(Bellaflame$et$al.,$2010)$ ! Bewijzen!van!vraag,!aantrekken!van!tradionele!investering,!marketingstrategie:! “Funding$need$not$be$the$only$goal$of$a$crowdfunding$effort,$even$in$an$entrepreneurial$context.$As$an$example$ of$other$goals,$crowdfunding$has$been$used$by$founders$to$demonstrate$demand$for$a$proposed$product,$which$ can$ lead$ to$ funding$ from$ more$ traditional$ sources.$ A$ case$ of$ this$ use$ of$ crowdfunding$ can$ be$ found$ in$ the$ Pebble$“smart$watch,”$which$was$initially$rejected$for$venture$capital$funding$but$was$able$to$secure$a$large$ amount$of$VC$funding$after$its$Kickstarter$campaign$(Dingman,$2013).$Conversely,$a$lack$of$demand$makes$it$ easy$for$founders$to$“fail$quickly”$if$they$see$little$interest$in$a$project,$without$the$need$to$invest$additional$ capital$or$effort.$ Crowdfunding$has$also$been$used$for$marketing$purposes,$creating$interest$in$new$projects$in$the$early$stages$ of$development.$This$has$been$especially$important$in$industries$where$projects$seek$to$create$ecosystems$of$ complimentary$products.”$(Mollick,$2013)$ ! Kostenverlaging,!productverbetering,!marketingstrategie,!indicator!van!vraag:!! “By$participating$in$the$product$design$and$improvement,$users$contribute$to$creating$value$for$the$company.$ Moreover,$this$allows$the$company$to$reduce$the$length$of$new$product$development$as$well$as$its$costs,$have$ a$ better$ customer$ acceptance,$ and$ increase$ the$ customers’$ perception$ of$ product$ newness.$ Within$ the$ crowdfunding$ activities,$ consumers$ and/or$ individuals$ provide$ needed$ capital$ to$ the$ company$ to$ make$ its$ investments$such$as$acquire$new$assets$or$pay$employees.$While$crowdfunding$(and$crowdsourcing$in$general)$ can$ be$ useful$ for$ companies$ seeking$ solutions$ to$ their$ problems,$ it$ can$ also$ provide$ valuable$ signals$ on$ the$ market(potential(of$a$product$they$wish$to$launch.$As$argued$by$Lambert$and$Schwienbacher$(2010),$at$times$ the$use$of$crowdfunding$can$be$seen$as$an$excuse$to$generate$hype$around$a$new$product$in$order$to$create$a$ marketing$campaign$in$which$consumers$are$able$to$participate.$For$the$company,$it$can$provide$an$indication$ whether$there$will$be$a$demand$for$the$product.”$(Larralde$and$Schwienbacher,$2010)$ ! (bovenstaande!nog!uitschrijven)! ! ! Crowdfunding!wordt!door!initiatiefnemers!dus!gezien!als:! ! Financieringsintrument!!! 1.!Financieringsbehoefte!voorzien! ! ! ! 2.!kosten!verlaging! ! ! ! 3.!traditionele!investeerders!aantrekken! ! Marketinginstrument! 1.!Publieksaandacht! ! ! ! 2.!Hype!creeren! ! ! ! 3.!Interesse!wekken! ! Onderzoeksinstrument!! 1.!Feedback! 2.!Productverbetering! 3.!Marktonderzoek! !

!

24!

3.5!Beweegredenen!van!de!crowdfunding!participant!! ! Participatiemotieven! De! verschillende! crowdfunding! vormen! kennen! ook! gedeeltelijke! verschillen! in! beweegreden! van! participanten,!hoewel!intrinsieke!motivaties!vaak!voorop!staan!(De!Buysere!et!al.,!2013).!Crowdfunding!is! meer! dan! het! ophalen! van! geld,! naast! een! financieel! instrument! zijn! er! andere! redenen! te! onderscheidenwaarom! mensen! meedoen! aan! een! crowdfundingcampagne.! De! drie! verschillende! beweegredenen! zijn! sociaal,! materieel! en/of! financieel! (De! Buysere! et! al.,! 2013).! In! onderstaande! afbeelding! zijn! de! verschillende! crowdfunding! vormen! uitgezet! ten! opzichte! van! de! soort! beweegreden.! Veelal!is!er!sprake!van!een!combinatie!van!ten!minste!twee!beweegredenen.!!Naast!de!rol!van!de!financiele,! sociale! en! materieele! redenen! om! te! participeren! in! een! crowdfunding! campagne! is! er! soms! ook! een! emotionele!reden/druk!zo!blijkt!uit!de!eerder!genoemde!tijdpad!van!Ordanini!et.al!2011.!Dat!crowdfunding! ook! een! gevoelsfactor! kent! wordt! duidelijk! uit! de! volgende! omschrijving! de! Buysere! et! al.! (2013):! “Crowdfunding!is!based!on!the!fact!that!people!want!to!help!other!people!and!projects!they!like!and!that! are!close!to!them,!emotionally!or!geographically.”! ! !

Afbeelding: drie motivaties voor participatie in crowdfunding Buysere!et!al.!(2013) Vanuit!de!drie!door!Buyerse!et.!al!(2013)!aangegeven!motieven!zijn!combinaties!te!maken!van!! crowdfundingmotieven!die!in!de!praktijk!vaak!of!vrijwel!altijd!aan!de!orde!zijn.! ! 1.!Sociaal! !donatie!zonder!tegeprestatie,!veelal!geen!verschil!met!‘geld!doneren!aan!een! goed!doel’! ! 2.!Sociaal!&!immaterieel! donatie!met!tegenprestatie;!bijvoorbeeld!de!vermelding!van!de!naam!van!de! crowdfunder!of!een!handtekening.!! ! 3.!Sociaal!&!materiel! bijdrage!aan!een!initiatief!die!die!crowdfunder!ondersteunt!maar!waar!ook!een! materieele! tegenprestatie! voor! geleverd! wordt,! vaak! in! de! vorm! van! voorverkoop!van!een!product.! ! 4.!Sociaal!&!financieel! bijdrage!aan!een!initiatief!die!die!crowdfunder!ondersteunt!maar!waar!ook!een! financieele! tegenprestatie! voor! geleverd! wordt.! In! de! vorm! van! rente! of! winstdeling.! !

!

25!

5.!Materieel! ! voorverkoop,!de!participant!heeft!enkel!oog!voor!het!product! ! 6.!Financieel!&!materieel! investering!met!financiele!tegenprestatie!en!product! ! 7.!Financieel! ! investering!met!enkel!oog!voor!het!financieel!rendement! ! (Hypothese:!Naar!verwachting!zijn!de!belangrijkste!te!onderscheiden!crowdfundingmotiven!2,!3!en!4!en!6! i.e.!een!combinatie!van!twee!motieven.)! ! ! Motivaties!van!participanten!in!donatie!en!voorverkoop! (nog!terug!te!vertalen,!eigen!werk)! ! Traditional!crowdfunding!is!often!seen!as!a!way!to!fill!in!a!financial!gap!between!initiative!and!realization.! The!largest!type!of!crowdfunding!is!reward]based!funding!where!the!participant!receives!the!product!after! completion.! The! contribution! of! the! participant! is! then! a! presale! of! a! product! realized! in! the! future.! Participants!will!contribute!to!such!projects!because!they!like!the!idea!and!the!product.!However!this!is!not! always! the! case! as! some! people! may! fund! a! project! not! because! they! are! interested! in! the! product! but! support!the!general!idea!or!innovativeness!of!the!idea!(Blom,!2012).!! In! the! film! industry! people! have! contributed! to! crowdfunding! because! of! artistic! patronage,! sponsorship! and! the! expectation! of! receiving! ‘non! monetary’! rewards,! only! in! secondary! place! comes! the! financial! return!as!driver!for!contributing!to!crowdfunding!(Caetano,!2011).!The!main!motivation!is!the!“ideology!or! desire!to!support!a!particular!project!out!of!pure!conviction”!(Metzler,!2011!cited!by!Caetano,!2011).!! ! According!to!a!study!conducted!by!Gerber!et!al.!(2013)!funders!seek!rewards,!support!the!cause!or!creator! and!like!to!engage!and!contribute!to!the!‘creative!community’.!The!funder!seems!to!like!to!receive!a!token! of! some! kind! as! a! reward! even! if! it! doesn’t! represent! the! actual! financial! value.! This! is! common! with! supporting! social! causes.! Even! in! case! of! a! social! cause! the! funder! still! perceives! the! contribution! in! the! crowdfunding! campaign! in! the! sense! ! of! ! ‘buying,! getting! and! giving’! which! suggests! that! the! funder! is! driven! by! both! consumer! and! philanthropic! behavior! (Gerber! et! al.,! 2013).! ! Furthermore! it! seems! that! funding!is!more!successful!when!the!urgency!of!the!need!of!funding!is!present!(Breeman,!2011).!! ! Motivaties!van!participanten!in!crowdfunding!in!aandelen! (nog!terug!te!vertalen,!eigen!werk)! ! Stiernblad! and! Skoglund! (2013)! has! conducted! a! Sweden! research! in! which! investors! in! ‘equity! crowdfunding’! of! startup! companies! where! asked! about! there! investment! behavior! and! demographic! background.!It!was!concluded!that:! Most!of!the!participants!had!a!university!degree!(85%)! 42%!of!the!participants!had!some!knowledge!in!the!sector!they!invested!in! 49%!had!already!participated!in!earlier!crowdfunding!investments! Participants!main!motive!to!invest!where:!they!liked!it!and!wanted!to!support!the!idea!(49%).!While!25%!of! the!participants!liked,!knew!or!heard!about!the!project!initiator!and!13%!wanted!to!receive!something!in! return,!10%!wanted!to!be!part!of!the!‘crowdfunding!community’.!! 34%!of!the!participants!said!they!they!would!invest!more!money!if!offered!an!equity!stake! 72%!of!the!participants!made!the!decision!to!fund!within!10!minutes! 48%!of!the!participants!never!thought!about!the!risks! 50%!of!all!fundings!where!received!in!the!beginning!phase! only!a!few!investors!made!their!decision!on!the!basis!of!other!participants!(no!social!influence!effect)! ‘the!crowd’!in!equity!crowdfunding!is!older!and!more!knowledgeable!than!commonly!believed!! ! The!most!common!motivation!to!invest!in!equity!crowdfunding!projects!is!that!funders!‘believe!in!the! project! and! want! to! help! to! realize! it’!which!is!similar!to!the!motives!of!‘business!angels’!(Stiernblad!and! Skoglund,!2013).!From!the!study!conducted!by!Stiernblad!and!Skoglund!(2013)!the!funders!are!older!and!in! both! traditional! and! equity! crowdfunding! more! educated! and! knowledgeable! then! assumed,! also! equity! crowdfunding!is!attracting!more!‘sophisticated!investors’.!! Nationaal!crowdfunding!onderzoek! In! Nederland! loopt! momenteel! het! Nationaal! Crowdfunding! Onderzoek! 2014.! Dit! onderzoek! richt! zich! onderandere! op! de! vraag! waarom! mensen! wel! of! niet! meedoen! aan! crowdfunding! campagnes.! De!

!

26!

resultaten! zullen! naar! verwachting! deze! zomer! worden! gepubliceerd.! De! bijhorende! dataset! zal! ook! beschikbaar! worden! gesteld! en! kan! dus! indien! nodig! worden! gebruik.! Uit! het! Nationaal! crowdfunding! onderzoek! 2013! blijkt! dat! crowdfunding! op! de! eerste! plaats! wordt! geassocieert! met! ‘samen! mogelijk! maken’!en!pas!op!de!tweede!plaats!als!financiering.!Crowdfunding!in!voorverkoop!bleek!veruit!het!meest! populair!als!een!tegenprestatie!geleverd!moet!worden!(van!den!Akker!et!al.,!2013).!!

!

27!

!

4.!Stedelijke!ontwikkeling! Wat!is!stedelijke!ontwikkeling?! ! Stedelijke! ontwikkeling! richt! zich! op! de! ontwikkeling! van! een! gebied! (Franzen! et! al.,! 2011)Stedelijke! ontwikkeling!ontstaat!door!ruimtelijke!veranderingen!in!verschillende!gebieden,!welke!tezamen!de!functie! van!een!regio!vormen!(van!'t!verlaat!and!Wigmans,!2011a).!Stedelijke!gebiedsontwikkeling!richt!zich!op!de! ontwikkeling!van!deze!gebieden!(van!'t!verlaat!and!Wigmans,!2011a)!In!onderstaand!schematisch!overzicht! staan!de!ingredienten!van!stedelijke!gebiedsontwikkeling.!! ! !

Context!

Actoren!

!

! !

! !

Proces!van!stedelijke! gebiedsontwikkeling! Inhoud!

Middelen!

! ! ! Stedelijke!herontwikkeling! ! Urban!regeneration!projects!can!be!performed!at!different!scale!levels.!A!city!can!be!studied!on!different! spatial!scales,!ranging!from!metropolitan,!city,!area,!to!building!scale!levels!(Heurkens,!2012)! Actoren!in!stedelijke!ontwikkeling! ! Van!‘t!Verlaat!&!Wigmans!(2011)!noemen!de!betrokken!actoren!in!stedelijke!ontwikkeling,!de!veelheid!van! actoren! kan! grofweg! onderverdeeld! worden! in! publiek,! privaat! en! civiel.! Hierbij! moet! wel! de! opmerking! gemaakt! worden! dat! in! de! praktijk! de! positie! van! actoren! binnen! het! kader! publiek,! privaat! en! civiel! niet! altijd!in!van!de!uiterste!categorieen!valt.!Er!kan!sprake!zijn!van!gemengde!belangen!en!onduidelijkheden.!! ! Onder! publieke! sector! actoren! wordt! verstaan! de! gemeentelijke! organisaties,! hogere! overheden! en! onafhankelijk!opererende!organisaties!(Van!‘t!Verlaat!&!Wigmans,!2011).!Er!zijn!veel!verschillende!private! actoren! die! participeren! in! stedelijke! gebiedsontwikkeling,! onderandere! private! projectontwikkelaars,! investeerders,! aannemers,! vastgoedbedrijven! en! de! eindgebruiker! (Van! ‘t! Verlaat! &! Wigmans,! 2011).! Tot! slot! noemen! Van! ‘t! Verlaat! &! Wigmans! (2011! )de! civiele! sector,! dit! zijn! burgers! en! andere! gebruikers! of! vertegenwoordigers!in!het!gebied.!! ! Heurkens!(2012)!concludeert!dat!er!sprake!is!van!een!verschuiving!in!de!rollen!van!de!publieke,!private!en! civiele! sector! in! stedelijke! ontwikkeling.! Mede! door! een! terugtrekende! overheid! ontstaat! een! grotere! rol! voor! private! actoren! en! de! groeiende! noodzaak! voor! samenwerking! met! civiele! actoren! om! de! vraag! in! stedelijke!gebiedsontwikkeling!te!bepalen!(Heurkens,!2012).!!Alvorens!te!verdiepen!in!deze!‘samenwerking’! zal!in!de!volgende!paragraaf!eerst!de!huidige!context!worden!besproken.! ! ! ! ! ! !

!

28!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Context;!postKcrisis!gebiedsontwikkeling!!(nog!terug!te!vertalen,!eigen!werk)! Economic,! social,! geographical! and! other! community! related! factors,! more! recently! IT! developments! influences! the! city! (van! 't! verlaat! and! Wigmans,! 2011b).! On! a! macro! economic! level! the! financial! crisis! of! 2008! resulted! in! a! collapse! of! financial! markets! and! the! rejection! of! bank! loans.! Putting! the! real! estate! market!and!urban!development!to!a!halt.!In!the!short!term!this!resulted!in!more!focus!towards!end]users! and! object! oriented! interventions! in! urban! development! caused! by! limited! available! financial! resources.! The!financial!crisis!however,!brought!to!light!the!enormous!disbalance!between!demand!and!supply!in!for! instance!the!office!market.!!Real!estate!and!urban!development!have!become!part!of!the!‘financial!world’!as! Robles]Duran!(2011)!points!out:!a!collapse!of!the!system!was!inevitable.!The!financial!crisis!functioned!as!an! accelerator! (de! Jonge,! 2012,! Robles]Duran,! 2011)! for! the! end! of! this! so! called! ‘financial! urbanization’! (Robles]Duran,! 2011).! Developing! parties! shrink! and! masterplans! had! been! ‘over! programmed’! (Zeeuw,! 2011! cited! by! Hol,! 2012).! Furthermore,! to! work! towards! sustainable! urban! development! many! Dutch! professionals! in! the! urban! domain! have! come! up! with! different! unresearched! practical! solutions! such! as:! demand! driven! &! end]user! approaches,! different! alliances,! other! ways! of! financial! engineering,! de]risked! phasing!and!down!scaling,!flexible!land!use!plans!and!transparency!and!long!term!commitment!(Heurkens,! 2012).!! ! There! can! be! distinguished! a! separation! between! urban! development! within! the! direct! aftermath! of! the! financial!crisis!and!urban!development!in!the!long!term.!Urban!area!development!1.0!represents!the!ideal!of! before! the! financial! crisis:! large! scaled,! high! ambitioned! and! a! supply! driven! market.! This! type! of! urban! development!has!proven!to!be!non!crisis]proof!(Peek,!2011,!Robles]Duran,!2011).!Urban!area!development! 2.0!represents!the!short!term!aftermath!of!the!crisis:!smaller!scaled!en!organic,!facilitating!initiatives!in!the! current!or!temporary!use!of!vacant!real!estate!(Peek,!2011).!This!types!of!urban!development!can!be!seen! as! an! integral! versus! an! organic! development! approach! as! compared! by! PBL! and! Urhahn! Urban! Design! (2012).!Both!types!of!urban!development!don’t!necessarily!exclude!each!other,!depending!on!the!market! and! desired! time! span! of! the! development! (PBL! and! Urhahn! Urban! Design,! 2012).! Furthermore,! organic! urban! development! isn’t! just! a! collection! of! smaller! scaled! developments,! it! involves! a! process! of! many! different! actors! towards! an! open! ended! answer! instead! of! an! integral! approach! in! which! the! answer! is! formulated!then!executed!(PBL!and!Urhahn!Urban!Design,!2012).!!

!

Afbeelding:! Urban!governance! shifts!(Heurkens,!2012)!

29!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Figure!1! Integral!vs!organic! urban!development! (PBL!and!Urhahn! Urban!Design,! 2012)!

! ! PBL!and!Urhahn!Urban!Design!(2012)!mentions!the!following!positive!aspects!of!using!a!less!integral!urban! development!approach:!First,!a!higher!involvement!of!the!end]user!creates!a!happier!end]user!towards!the! end!result.!Second,!the!size!of!the!development!is!smaller!and!therefore!better!manageable.!Third,!a!better! insight! in! the! success! and! feasibility! of! the! development.! Fourth,! urban! development! becomes! more! adaptable!to!changing!demographic!and!economic!circumstances.!$ ! The!question!now!is!how!will!post]crisis!urban!development!continue?!On!the!basis!of!case!analysis!Peek! (2011)!formulated!the!outcome!of!urban!area!development!3.0,!a!post]crisis!method!with!a!more!integral! approach!and!!larger!scaled!interventions!then!2.0.!In!Peek’s!3.0!the!development!question!is!scaled!from!a! real!estate!object!towards!value!creation,!profits!are!generated!out!of!exploitation!rather!than!at!the!start! and!the!user!will!be!able!to!become!producer!as!well.!These!users!represents!new!parties!unknown!to!urban! development,! ! more! private! sector! owned! equity! investments,! ! room! for! experimentation! and! the! redevelopment!questions!in!real!estate!in!mind!(Peek,!2011).!Heurkens!(2012)!elaborates!on!possible!new! financial! instruments! in! urban! development! as! well! such! as! for! instance:! tax! increment,! lottery! funding,! crowdsourcing!and!–funding!and!urban!development!trusts.!Furthermore,!Heurkens!(2012)!states!a!shift!in! governance!roles!of!public,!private!and!civic!sector!in!urban!development!with!a!less!involved!public!actor! resulting!in!an!increasing!role!for!private!actors!and!the!emergent!need!of!cooperation!with!civic!actors!to! determine!the!demand!in!urban!area!development.!! ! Next!to!the!impact!of!the!financial!crisis!on!urban!development!it!automatically!has!had!a!large!!influence! on! real! estate! development! and! project! developers.! As! a! result! project! developers! are! either! waiting! for! better! economic! times! or! changing! their! strategy! towards! an! end]user! i.e.! demand! driven! development! approach! (Dtz,! 2012,! Straub,! 2012).! According! to! de! Jonge! (2012),! Peek! (2012)! and! others! this! change! towards!a!demand!driven!project!developer!is!permanent!and!has!only!been!accelerated!by!the!economic! crisis.!While!it!is!debated!that!‘demand]driven!development’!is!a!post!crisis!hype!that!will!be!abandoned!in! better!financial!times!(bronnen),!in!line!with!many!others!it!is!believed!that!supply!driven!development!has! proven!not!to!be!crisis!proof!(bronnen).!As!Robles]Duran!(2011)!states!that!the!old!way!of!development!has! changed! for! good,! still! he! acknowledges! that! a! supply! driven! development! approach! is! not! abandoned! entirely!and!will!continue!to!exist!(Robles]Duran,!2011)!depending!on!for!instance!future!market!conditions,! project!size!and!available!resources!of!parties!involved!and!the!types!of!involved!(private)!!actors.!! ! Demand!driven!development!in!Urban!and!Real!Estate!Development!can!be!defined!by!Straub!(2012)!as!“an! approach!to!developing!real]estate!or!urban!areas,!where!both!market]actors!and!civil!actors!jointly!steer! the! process! and! product! development! through! cooperation”.! According! to! Straub! (2012)! demand! driven! development! lays! in! line! with! the! definition! of! co]creation! as! will! be! continued! in! the! paragraph! on! participation!in!urban!development.! ! ! !

!

30!

5.!Participatie!in!stedelijke!ontwikkeling ! Crowdfunding!maakt!het!mogelijk!voor!om!burgers!eigen!projecten!te!initieeren!(bottom]up),!tegelijkertijd! doen! mensen! mee! aan! een! crowdfundingcampagne,! medeburgers! komen! samen,! investeren! in! een! campagne!en!verspreiden!de!campagne!(participatie).!Samen!wordt!het!succes!van!een!project!mogelijk,! ongeacht!welke!type!actor!initieert.!Heeft!de!medeburger!voldoende!zeggenschap!en!invloed!met!zijn/haar! bijdrage!aan!een!crowdfunding!campagne!dan!kan!er!sprake!zijn!van!co]creatie.! ! In! dit! hoofdstuk! wordt! allereerst! ingegaan! op! bottom]up! ontwikkeling,! het! zelf! initieren! van! projecten! vanuit!de!burger!lijkt!overeen!te!komen!met!het!begrip!zelforganisatie!waar!vervolgens!op!wordt!ingegaan.! Vervolgens! worden! opeenvolgend! de! betekenis! van! participatie! en! co]creatie! uiteengezet! alvorens! een! begrip!te!krijgen!!met!de!raakvlakken!in!crowdfunding.! ! 5.1!BottomKup!! ! !Burger! Als!de!term!bottom]up!opgezocht!wordt!in!het!technisch!woordenboek!ENG]NED!wordt!de! initieert! volgende!vertaling!gegeven;!! ! BottomKup!–!bottom`up;!van!onder!naar!boven!(Vlietstra!2001)!! $$$$Bottom`up$ ! initiatief$ De!Boer!(1996)!geeft!een!welomschreven!betekenis!van!bottom]up:!! ! BottomKup!is!niet!hierarchisch!georganiseerd;!met!ruime!mogelijkheid!tot!initia]tieven!van! onderaf!(tegenst!top]down).!Er!wordt!ruimte!geboden!om!de!eind]gebruiker!mee!te!laten! denken!bij!een!initiatief.!Het!is!een!benadering!waarbij!bouwinitiatieven!groeien!vanuit!de! bevolking!(!De!Boer,!1996!geciteerd!door!!de!Ridder,!2014)! ! Bottom]up!initiatieven!zijn!initatieven!die!vanuit!de!bevolking!zijn!gegroeid!vanuit!een!situatie!waarin!het! initiatief!gewenst!was.!De!burger!staat!centraal!en!neemt!zelf!het!initiatief!! (Schelp,!1988)!Ze!zijn!nooit!opgelegd!of!voorgelegd,!hoogstens!gefaciliteerd.!Een!bottom]up!benadering! zorgt!voor!een!koppeling!tussen!initiatieven!aan!zorgen!en!problemen!van!de!gemeenschap!(Magee!et!al.,! 2013! geciteerd! door! De! Ridder,! 2014).! Bottom]up! is! het! tegenovergestelde! van! top]down.! Schelp! (1988)! identificiteert!twee!perspectieven:!! 1.!“organizationally$oriented$and$implies$that$the$community$work$is$initiated$by$formally$organized$functions$ in$contrast$to$individual$or$organized$groups$of$individuals”$(top]down)! 2.!“as$citizen`oriented$and$implies$that$the$community$work$is$initiated$by$the$citizens$themselves$and$setting$ out$from$their$situation”$(bottom]up).! ! Schelp! (1988)! stelt! destijds! dat! beide! perspectieven! nimmer! geheel! gescheiden! voorkomen.! Hoewel! burgers!meer!middelen!voorhanden!hebben!dan!voorheen!spelt!zich!altijd!een!context!van!invloeden!van! actoren,! vandaar! dat! ook! in! de! huidige! tijd! ervan! uit! gegaan! kan! worden! dat! beide! perspectieven! weergaven!zijn!van!twee!uitersten.! (El!Asmar!et!al.,!2011)!bekijkt!zowel!bottom]up!en!participatieve!urban!planning!als!tegenovergesteld!van! top]down! planning:! in! contrast! met! top]down! worden! zowel! bottom]up! als! participatief! omschreven! als! een! vorm! van! cooperatie! en! samenwerking! tussen! overheid! en! het! publiek.! Voor! dit! onderzoek! wordt! echter! duidelijk! onderscheidt! gemaakt! tussen! bottom]up! (initiatief! vanuit! de! burger)! en! participatie! (samenwerking!met!de!burger,!zoals!omschreven!in!paragraaf!4.3).!! ! De!volgende!definitie!van!bottom]up!ontwikkeling!in!het!stedelijk!domein!wordt!gehanteerd:!ontwikkeling! waarbij!het!initiatief!is!gegroeid!vanuit!de!bevolking.!De!burger!neemt!zelf!het!initiatief!vanuit!de!wensen! van!een!gemeenschap.!! ! ! Groei$van$bottom`up! (Van! Meerkerk! et! al.,! 2013)verklaart! de! groei! van! bottom]up! initiatieven! wegens! het! feit! dat! zij! beter! aansluit! bij! de! ‘lokale! behoefte’! en! ‘omstandigheden’! het! versterkt! toewijding! en! vertrouwen! tussen! betrokken!lokale!stakeholders.!Ahrensbach!et.!al!2012!spreekt!zelfs!van!de!‘civic!economy’!waarin!sprake!is! van!een!economisch!systeem!van!bottom]up!initiatieven.!! [!ahrenbach!]! !

!

31!

! ! ! De!groei!van!bottom]up!initiatieven!is!in!lijn!met!de!opkomst!van!informatietechnologie,!sociale!media!en! de! hoewel! niet! bewezen! gerelateerde! groei! van! crowdfunding.! Het! creëert! de! omstandigheid! waarin! bottom]up!initiatieven!kunnen!ontstaan,!te!bundelen!en!de!middelen!om!te!versnellen.!Tezamen!met!de! trend! van! een! terugtrekkende! overheid! resulteert! dit! in! een! sterker! belang! voor! bottom]up! initiatieven! waarbij!de!burger!in!staat!is!zichzelf!te!organiseren!en!te!initiëren.!Dit!initiëren!door!de!burger!komt!in!de! literatuur! voor! als! zijde! zelforganisatie! in! stedelijke! ontwikkeling! waarin! in! de! volgende! paragraaf! wordt! ingegaan.!! ! 5.2!Zelforganisatie! Definitie$ Bottom]up!! initiatief! Zelforganisatie!in!stedelijke!ontwikkeling!wordt!door!(Boonstra!and!Boelens,!2011)! gedefinieerd!als!initiatieven!voor!ruimtelijke!intervententies!die!ontstaan!uit!de!civiele! gemeenschap!zelf,!via!autonome!gemeenschapsnetwerken!van!burgers,!buiten! overheidsinvloed.!! Burger! Burger! initieert! investeert! ! Boonstra!en!Boelens!(2011)!stellen!dat!zelforganisatie!slaan!op!‘initiatieven!die!voorkomen! uit!de!maatschappij,!via!autonome!gemeenschapsnetwerken!van!burgers!buiten!de! Zelforganisatie$ controle!van!de!overheid!die!zelf!ook!participeren!in!de!ontwikkeling!van!het!stedelijk! weefsel’.!De!overheid!kan!dus!‘participeren’!in!‘zelforganisatie’!van!burgers.!! ! ontstaan$ Zelforganisatie! voor! een! initiatief! ontstaat! vaak! vanuit! het! eigenbelang! (Boonstra,! 2012! ;! Koops,! 2012).! Koops!(2012)!noemt!dit!autopoietische!zelforganisatie!en!stelt!dat!pas!als!zelforganisatie!ontstaan!vanuit! het!eigen!belang!raakvlak!heeft!met!het!collectieve!belang!(dissapatieve!zelforganisatie)!er!een!‘vliegwiel’! ontstaan.!Eenmaal!ontstaan!vertegenwoordigt!het!initiatief!ontstaan!uit!zelforgansiatie!dus!een!behoefte! en!wens!die!in!de!samenleving!speelt.!Het!eigen!belang!komt!voort!uit!een!gebeurtenis,!urgentie!of!wens,! wanneer! mensen! elkaar! vervolgens! vinden! (in! de! buurt! of! het! internet)! ontstaan! initiatieven! vanuit! de! samenleving! zelf! (Boonstra,! 2012).! Een! initiatief! gericht! opruimtelijke! interventie! heeft! een! rol! in! het! ruimtelijk!veranderingsproces!van!de!stad!(Boonstra,!2012)!Zelforganisatie!maakt!het!daarnaast!mogelijk! om!plotselinge!veranderingen!op!te!vangen!volgens!Koops!(2012)!leert!het!ons!een!beter!begrip!op!hoe!een! complex!systeem!als!de!stad!zicht!ontwikkelt!en!gedraagt.!! ! ! [!nog!te!bestuderen:!Groot!Koerkamp,!2013!]!! ! rol$van$de$overheid,$rol$in$stedelijke$ontwikkelig$ Zelforganisatie!spreek!van!een!initiatief!uit!de!civiele!gemeenschap,!zij!wordt!geleid!door!de!burgers!zelf.! Desnietemin! is! er! wel! een! rol! voor! de! overheid! weggelegd! (Koops,! 2012;! Boonstra,! 2012! ;! Boonstra! &! Boelens,!2011).!Zelforganisatie!speelt!een!belangrijke!rol!in!de!‘realiteit!en!beleid!in!stedelijke!ontwikkeling’! (Boonstra,! 2012).! Goedkeuring! van! de! overheid! heeft! een! positief! effect! op! zelforganisatie! processen,! sterker! een! faciliterende! overheid! is! nodig! voor! het! succes! van! zelforganisatie.! een! rol! die! de! overheid! moeite! heeft! zich! aan! te! nemen! omdat! zij! simpelweg! niet! weet! hoe! te! faciliteren! of! stimuleren! (Koops,! 2012).!Terwijl!er!een!centrale!rol!is!van!de!overheid!die!op!‘afstand’!zal!moeten!bepalen!hoe!de!stad!verder! ontwikkelt!wordt!(Boonstra,!2012).$ Koops! (2012)! stelt! dat! er! een! aantal! regels! zijn! voor! de! rol! van! de! ‘planner’! die! van! buitenaf! naar! zelforganisatie!behoort!te!kijken:!! Cohesie!

“Uitgaande!van!de!eigenschappen!van!het!concept!zelforganisatie!kan!gesteld!worden! dat!de!sturing!zit!in!de!assemblage!van!de!initiatieven!in!plaats!van!het!bedenken!van!de! initiatieven.!De!echte!sturing!zit!in!het!respectvol!opbouwen!van!die!initiatieven!die!ook! nog!steeds!respectvol!zijn!ten!aanzien!van!die!eigen!belangen!van!de!initiatiefnemers,! maar!die!door!hun!optimale!combinatie!en!samenhang!(cohesie)!meer!zijn!dan!de!som! der!delen!(emergentie)”.

Sturing!

“..hoe! initiatieven! die! spontaan! ontstaan! vanuit! een! eigen! belang! in! combinatie! met! andere!initiatieven!kunnen!leiden!tot!een!geheel!dat!meer!is!dan!de!som!der!delen!als! dit! proces! op! een! juiste! manier! gestuurd! wordt.! Voor! effectieve! sturing! moet! gezocht!

!

32!

worden!naar!subtiele!vormen!van!bijsturing.”! Kwaliteit!

!“De!basis!voor!kwaliteit!is!de!balans!tussen!statische!kwaliteit!en!dynamische!kwaliteit.! Door! tijdens! dit! proces! goed! met! partijen! te! communiceren! over! ruimtelijke! kwaliteit! vergroot! de! kans! op! voldoende! draagvlak! en! daarmee! op! een! optimaal! eindresultaat.! Ook! neemt! tijdens! het! proces! het! aantal! gemeenschappelijke! opvattingen! over! kwaliteit! toe! waardoor! uitein]! delijk! de! kans! toeneemt! op! een! collectief! gedragen! kwaliteitsdefinitie!waar!alle!partijen!in!geloven!en!zich!aan!willen!verbinden.”!

Flexibiliteit!

“…van! belang! dat! niet! alleen! bestuurders! zich! adaptief! opstellen.! Ook! het! ruimtelijk! systeem!zal!in!grote!mate!over!adaptief!vermogen!moeten!beschikken.”!

Structuur!

Een! duurzame! ruimtelijke! structuur.! “..het! loslaten! van! traditionele! economische! kansen,! focus! op! complementaire! pad]afhankelijke! ontwikkelingen,! inzetten! op! landschappelijke! kwaliteiten! en! grijpen! van! ontwikkelkansen! wanneer! deze! aan! bepalende!kwaliteitseisen!voldoen.”!

Koops!(2012)!stelt!verder!dat!de!overheid!zich!zal!moeten!orienteren!naar!een!‘outside]in’!in!plaats!van!een! traditionele! ‘inside]out’! benadering.! Volgens! Koops! kan! de! overheid! als! tradionele! actor! niet! passief! afwachten! op! initiatieven! maar! moeten! zij! actief! op! zoek! naar! initiatieven! opdat! deze! invidividule! initatieven! verbonden! kunnen! worden.! Initiatief! ligt! tegenwoordig! steeds! vaker! bij! de! markt! en! de! maatschappij,!Koops!(2012)!ziet!bottom]up!ontwikkelen!als!‘uitnodigingsplanalogie’,!een!verandering!van! rollen,! flexibel! en! zonder! gespecificeerd! einddoel.! Hiermee! kan! dus! beter! worden! ingespeeld! op! veranderingen! in! de! maatschappij,! ontwikkeling! wordt! hiermee! duurzamer! en! flexibeler.! De! verschuiving! van! ‘ontwikkelplanalogie’! naar! ‘uitnodigingsplanalogie’! sluit! aan! bij! zelforganisatie! en! bovendien! ook! het! voordeel!dat!ambities!reeler!worden!en!door!initiatief!aan!de!markt!en!maatschappij!zal!de!betrokkenheid! van! de! eindgebruiker! worden! vergroot,! wat! ook! de! weg! opent! naar! alternatieve! financieringsvormen! (Koops,!2012)! 5.3!Participatie! ! Definitie$ In!de!vorige!paragraaf!is!het!begrip!zelforganisatie!en!de!positie!van!zelforganisatie!in! stedelijke!ontwikkeling!besproken.!In!de!praktijk!worden!begrippen!binnen!‘bottom]up’! ontwikkelen!vaak!door!elkaar!gehaald.!Er!is!echter!een!duidelijk!verschil!tussen! zelforganisatie!en!participatie.!!

Initiatief! nemer!

Burger! Participant!

Tradionele! actor!

Boonstra!(2012)!omschrijft!een!duidelijk!verschil!tussen!beide!begrippen:!“Het!grote!verschil! $$Participatie$ tussen!participatie!en!zelforganisatie!is!dat!bij!participatie!het!initiatief!bij!de!overheid!en! planners!ligt.!Zij!zijn!de!centrale!actor!die!van!een!afstand!bepaalt!hoe!de!stad!verder! ontwikkeld!zal!moeten!worden.!Bij!zelforganisatie!kan!het!initiatief!voor!ruimtelijke! ontwikkelingen!overal!in!de!maatschappij!liggen!ongeacht!wat!de!overheid!nastreeft!of! verwacht.”!! ! (Wong,! 2014)! hanteert! voor! participatie! in! stedelijke! ontwikkeling! de! volgende! definitie:! “het! deelnemen! van! bewoners! aan! processen! die! direct! of! indirect! invloed! hebben! op! de! fysieke! en/of! maatschappelijke! stedelijke!omgeving.”! ! Arnstein!(1969)!definieert!burgerparticipatie!als!volgt:!"citizen!participation!is!a!categorical!term!for!citizen! power.! It! is! the! redistribution! of! power! that! enables! the! have]not! citizens,! presently! excluded! from! the! political!and!economic!processes,!to!be!deliberately!included!in!the!future.!" [!eigen!definitie!vormen]!! ! ! !

!

33!

Vormen$ ! Arnstein! (1969)! beshrijft! een! typologie! van! acht! niveaus! van! participatie.! Deze! niveau’s! zijn! een! simplificatie! maar! geven! een! illustratieve! weergave! van! verschillende! vormen! en! niveaus! van! het! begrip! participatie!dat!vaak!wordt!misbruikt!(bronnen).!Er!wordt!gesteld!dat!de!genoemde!niveaus!niet!vaststaan,! zij! zijn! slechts! bedoeld! om! de! verscheidenheid! in! niveau’s! van! wat! ‘participatie’! genoemd! wordt! te! onderscheiden! en! aan! te! geven! dat! in! veel! van! deze! gebruikte! vormen! geen! sprake! is! van! burgerparticipatie.! De! niveau’s! kunnen! dus! vrij! geinterpreteerd! worden.! Vrij! vertaald! zou! gesteld! kunnen! worden!dat!de!drie!niveau’s!van!burgerinvloed!zoals!genoemd!door!Arnstein!(1969)!representatief!kunnen! zijn!voor!de!begrippen!zelforganisatie,!co]creatie!en!samenwerking.! ! Citizen!control! ! Delegated!power! !

Partnership! ! Placetion! !

Consultation! ! informing!! !

therapy!! ! manipulation! !

!

! ! Edelenbos! en! Monnikhof! (1998)! noemen! de! volgende! vormen! van! participatie:! informeren,! raadplegen,! adviseren,! coproduceren! en! beslissen.! Edelenbos! et.! al! 2001! plaatsen! dit! ladder! vervolgens! in! een! matrix! waarbij! aangegeven! wordt! in! welke! mate! de! verhouding! van! bepalen! door! bestuur! of! belanghebbende! (burger)! plaatsvindt! in! verschillende! fasen.! Wong,! 2014! heeft! betreffende! ladder! aangevuld! met! financiering/stemmen!in!de!ladder!van!Edelenbos!e.!al!2001! ! ! ! $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ !

!

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

Besluitvorming!en!leiding!ligt!bij!de!burger,!alhoewel!er!nooit!sprake!is!van! ‘absolute!controle’!.! ! Besluitvorming!over!een!specifiek!plan!ligt!bij!de!burgers.!Machthebbers!dienen! te!onderhandelen!met!burgers!in!het!besluitvormingsproces,!waarbij!de!autoriteit! bij!de!burger!ligt!in!plaats!van!de!machthebber! ! Verplaatising!va!de!macht!door!onderhandeling!tussen!burgers!en! machthebbers.!Planning!en!besluitvorming!is!gedeeld.! ! Enkele!burgers!worden!geslecteerd!om!plaats!te!nemen!in!adviesgroepen.! Beslissingen!liggen!bij!de!machthebbers.en!er!is!nog!steeds!sprake!van!‘planning! voor!de!burger!in!plaats!van!planning!met!de!burger’.!! ! Burgers!worden!uitgenodigd!om!hun!mening!te!delen.!Dit!is!een!eerste!stap!naar! volwaardige!participatie.!! ! Informeren!van!burgers.!Dit!is!vaak!nog!eenrichtingsverkeer!zonder!feedback!of! ruimte!voor!onderhandeling.!Veelal!wordt!de!burger!geinformeerd!in!een!later! stadium!van!het!planningsproces!waardoor!er!weinig!ruimte!is!voor!aanpassing.! ! Het!lijkt!of!er!sprake!is!van!inbreng!terwijl!het!de!bedoeling!is!de!zienswijze!uit! het!individu!te!halen!en!in!te!laten!stemmen!met!opgelegde!plannen.! ! Individuen!maken!deel!uit!van!commissies!maar!worden!zelf!beinvloed!en!niet! andersom.!!

Vormen!van! burgerparticipatie,!orgineel! Edelenbos!et.!al!2001! aangevuld!door!Wong,!2014!

!

34!

! !

Initiatief! nemer!

5.4!Co!K!creatie! ! Nog!terug!te!vertalen!(eigen!werk):!

Burger! Participant!

$$Co`creatie$$

Tradionele! actor!

Definition!of!co]creation!by!Prahalad!and!Ramaswamy!(2004):$$ “the!consumer!and!firm!are!intimately!involved!in!jointly!creating!value!that!is!unique! to!the!individual!consumer!and!sustainable!to!the!firm”.!! ! Co!creation!can!be!understood!as!‘The!consumer!and!firm!are!intimately!involved!in!jointly!creating!value! that!is!unique!to!the!individual!consumer!and!sustainable!to!the!firm”!(Straub,!2012).! Prahalad!and!Ramaswamy!(2004)!observed!a!shift!in!the!role!of!the!consumer!from!passive!to!active!and! informed! resulting! in! a! neccesary! move! towards! producing! with! instead! of! producing! for! the! consumer! (Prahalad!and!Ramaswamy,!2004!cited!by!Straub,!2012)!i.e.!demand!driven!vs.!supply!driven!production.!! Co]creation!between!market!and!civic!actors!is!also!trigered!because!of!changing!society!and!the!rise!of!the! ‘prosumer’! driven! by! more! intelligent! consumers! and! the! rise! of! the! internet! and! social! media,! allowing! consumers! to! become! producers! (Straub,! 2012).! This! ‘prosumer’! consumes! and! produces! voluntaraly! (Breeman,!2011).!! This! corresponds! with! the! earlier! mentioned! shift! towards! private! sector]led! urban! development! and! the! need! of! cooperation! with! the! civic! sector! in! urban! development! as! stated! by! Heurkens! (2012)! in! the! previous!paragraph.!!! ! Co]creation! is! the! concept! of! participatory! processes! where! (end)users! participate! in! processes! led! by! governmental! agencies.! Different! types! of! participation! can! occur,! depending! on! the! willingness! to! participate!and!the!aim!of!the!participatory!process.!Placemaking!is!a!type!of!co]creation.!(source?)! Conclusie! ! De!niveau’s!van!participatie!van!Arnstein!(1969)!naast!die!van!de!aanpassing!van!Wong!(2014)!!kunnen!als! volgt! worden! geinterpreteerd.! (zie! onderstaande! figuur).! Hierin! is! zelforganisatie! losgekopperld! van! participatie! naar! de! definitie! van! Boonstra! (2012).! Zelforganisatie! toont! sterke! overeenkomsten! met! de! definitie! van! bottom]up.! Co]creatie! kan! gezien! worden! als! een! hoge! mate! van! participatie! met! gelijke! verantwoordelijkheden! en/of! beslisbevoegdheid.! Daarnaast! kunnen! we! onder! de! overige! participatievormen!naar!voorbeeld!van!Wong!(2014)!de!participatieform!‘financieren’!toevoegen.!! ! ! ! ! ! ! !

Citizen!control! Of! Citizen!power!! Delegated!power! Of! Citizen!power!! Partnership! Of! Citizen!power!! Placetion! Of! Citizen!power!! Consultation! Of! Citizen!power!! Informing! Of! Citizen!power!! Therapy! Of! Citizen!power!! Manipulation! Of! Citizen!power!!

!

Degrees!! Of! Citizen!power!!

Mate!van! burgermacht!

Degrees!of!! Tokenism!!

Democatisch! TopKdown!

!

! 8! ! 7! ! 6! ! ! 5! ! 4! ! 3! ! 2! ! 1 !!

NonKparticipatiion!!

! ! ! ! ! [!Niveaus!van!participatie,!Arnstein,!1969!]!! ! !

!

Autocratisch!! TopKdown!

!

!

!

Zelforganisatie! Of! Citizen!power!! Meebeslissen! Of! Citizen!power!! CoKproduceren! Of! Citizen!power!! Samenwerking! Of! Citizen!power!! Adviseren! Of! Citizen!power!! Consulteren! Of! Citizen!power!! Financieren! Of! Citizen!power!! Informeren! Of! Citizen!power!! Opdragen! Of! Citizen!power!! Manipuleren! Of! Citizen!power!!

Bottom`up$ !! Co`creatie$ !!

Participatie$ vormen$ !!

Non`partcipatie$ !!

!!!!!!Eigen!interpretatie!

35!

Het!is!de!vraag!of!finanieren!als!in!crowdfunding!op!deze!wijze!dient!te!worden!gepositioneerd!op!de!ladder!van! ‘participatie’.!Gezien!crowdfunding!een!sterk!sociaal!instrument!is!en!meer!dan!financieren!kan!blijken!dat!het!bindend! element!van!crowdfunding,!het!bijeenbrengen!van!een!netwerk,!als!participant!onderdeel!voelen!van,!en!het!meevoeren! van!de!marketing!(crowdfunders!zijn!vaak!‘ambasseurder’!in!hoofdactor!in!de!verspreiding!van!de!campagne!onder!andere! mensen)!zou!het!kunnen!dat!de!toepassingsvorm!op!een!andere!positie!komt!te!staan.!Naar!aanleiding!van! literatuuronderzoek!naar!participatie!in!stedelijke!ontwikkeling!kunnen!naar!waarschijnlijkheid!de!volgende! instrumentsvormen!aan!crowdfunding!worden!toegevoegd!aan!de!reeds!geconcludeerde!instrumentsvormen!(sociaal,! financieel,!marketing!en!onderzoek):! ! Participatieinstrument! crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling!maakt!het!mogelijk!voor!burgers!om!te!participeren! in!projecten.!In!lijn!met!de!definitie!van!participatie!zou!dit!instrument!wellicht!gezien!kunnen! worden!als!een!overeenkoepelende!benaming!voor!de!onderstaande!vier!instrumentsvormen.! Voor!de!publieke!actor!geldt!crowdfunding!echter!wel!als!participatieinstrument.!De!overheid! kan!participeren,!meewerken!aan!het!ontstaan!de!totstandkoming!en/of!realisatie!van!project! geiniteerd!door!crowdfunding! ! Netwerkinstrument! crowdfunding!stelt!in!staat!een!netwerk!te!vormen!rondom!een!initiatief.!Dit!is!niet!hetzelfde! als!onderstaand!organisatieinstrument!omdat!een!crowdfunding!campagne!ook!geiniteerd! kan!worden!door!private!en!publieke!partijen!(Volgens!Hol!(2012)!heeft!initieeren!van!een! crowdfunding!campagne!door!de!publieke!sector!weinig!zin).!! ! Organisatieinstrument! crowdfunding!maakt!het!mogelijk!voor!burgers!om!eigen!initiatieven!van!de!grond!te!krijgen! en!mede!te!financieren.!Dit!komt!overeen!met!de!definitie!van!zelforganisatie.!In!theorie!is! crowfunding!dus!een!instrument!die!het!de!burger!mogelijk!maakt!zich!te!organiseren.! ! Steminstrument! !Wong!(2014)!voegt!aan!de!ladder!van!participatie!‘stemmen’!toe.!Middels!crowdfunding! wordt!gestemd!of!een!project!we!of!niet!doorgang!moet!vinden.!!! ! Beslisinstrument!! ! Naar!gelang!de!resultaten!van!een!crowdfunding!campagne!! ! ! ! ! ! Participatieinstrument! ! ! ! $ $ $ !!

Sociaal!instrument!

Financieel!instrument! !

Netwerkinstrument! !

Crowdfunding!in! Stedelijke! Ontwikkeling! !

Organisatieinstrument! !

Marketing!instrument! !

Onderzoeks!instrument! !

Steminstrument! !

Beslisinstrument! !

!

36!

6.!Verkenning!van!crowdfunding!in!stedelijke!ontwikkeling! Dit!hoofdstuk!zal!een!conclusie!vormen!op!basis!van!het!hiervoor!beschreven!theoretisch!kader.!Alvorens!te!richten!op!de! casussen.!! ! ! ! ! 6.1!Conceptueel!model! Crowdfunding! ! Financieel!instrument! ! Sociaal!instrument! ! Onderzoeksinstrument! ! Marketinginstrument! !

Initiatiefnemer!! !

!! ! !

INITIATIEF! Vanuit!burger!=! zelforganisatie!en! anders!participatie!

Conclusies!

! ! !

!

! Participatie! Beweegreden!voor!participatie! en!belang!bij!initiatief!/! tegenprestatie/!Schaal! !

Po Cr tent ow ie d!f !van un din ! g !i n!S O

PARTCIPATIE! &!C0]creatie!

!

PARTCIPATIE,! SAMENWERKING! OF!FACILITEREN!

Betrokken!actoren!in!stedelijke! ontwikkeling!! ! Financiele!motieven! !! Strategische!motieven! ! ! Sociale!motieven! !

! ! ! !! ! ! ! ! 6.2!Nader!uit!te!werken! ! !

!

Crowdfunder! !

‘Traditionele!‘!betrokken!actor! ! In!stedelijke! ontwikkeling!

Randvoorwaarden!SO!

37!

7.!Voorlopige!inhoudsopgave!van!het!afstudeerrapport! + + 1.+Introductie+ + + + + + + 1.1!Motivatie! ! ! ! ! ! ! 1.1!Visie! ! ! ! ! ! ! ! 1.2!Profiel! ! ! ! ! ! ! 1.3!Leerdoelen! ! ! ! ! ! ! 1.4!relevantie! ! ! ! ! ! ! ! 2.+Inleiding+ + + + + + + 2.1!Aanleiding! ! ! ! ! ! ! 2.2!ProbleemF!en!vraagsteling! ! ! ! ! 2.3!Onderzoeksmethode! 2.4!Onderzoeksopzet! ! ! ! ! ! 2.5!Onderbouwing!en!selectie!van!de!cases! ! ! ! + Deel+II+Theoretisch+onderzoek+ + + + + 3.+Crowdfunding++ + + + + + 3.1!Defintie! ! ! ! ! ! ! 3.2!Vormen!van!crowdfunding! ! ! ! ! 3.3!Werking!van!crowdfunding! ! ! ! ! 3.4!Beweegredenen!van!de!intiatiefnemer! ! ! ! 3.5!Beweegredenen!van!de!crowdfunding!participant! ! ! + 4.+Stedelijke+ontwikkeling+ + + + + 4.1!Wat!is!stedelijke!ontwikkeling?! ! ! ! ! 4.2!Stedelijke!herontwikkeling! ! ! ! ! 4.3!Actoren!in!stedelijke!ontwikkeling! ! ! ! + 5.+Participatie+in+stedelijke+ontwikkeling+ + + + 5.1!BottomFup! ! ! ! ! ! ! 5.2!Zelforganisatie! ! ! ! ! ! 5.3!Participatie! ! ! ! ! ! ! 5.4!Co!F!creatie! ! ! ! ! ! ! Conclusie! ! ! ! ! ! ! + 6.+Verkenning+van+crowdfunding+in+stedelijke+ontwikkeling++ 6.1!Conceptueel!model! 6.2!Synthese! 6.3!Crowdfunding!als!instrument!in!stedelijke!ontwikkeling! Conclusie+ + 7.+Luchtsingel+Rotterdan+ 8.+Harbitten+Almere! 9.+Sodafabriek+Schiedam+ .10.Resultaten+&+Analyse+ 11.+Visie+uit+de+praktijk.+ 12.+Conclusies+en+aanbevelingen+ Referenties+ .+ Bijlagen ! !

!

+ ! ! ! ! !

+ !

+ ! !

+ ! !

! !

!

+ + ! ! ! ! !

+ + ! ! ! ! !

+ ! ! !

+ ! ! !

+ ! ! ! ! !

+ ! ! ! ! !

+

+

! ! ! !

! !

! !

38!

!

Fase32 Voorbereiden3presentatie3P2 Verbeteren3methodologie Aanvullen3en3verbeteren3theoretisch3kader Conclusie3trekken3aan3theoretisch3kader Beschrijving3casussen Voorbereiden3interviewvragen Fase33 Afspraken3inplannen3interviews Interviewronde31 Uitwerken3interviewronde31 Aanvullen3kader Interviewronde32 Uitwerken3interviewronde32 Aanvullen3kader Fase34 Interviewronde33 Uiterwerken3interviewronde33 Aanvullen3kader Verwerken3commentaar3P3 Analyse Afspraken3maken3voor3expert3interviews Voorbereiding3expert3interviews Expert3interviews Uitwerken Verwerken3commentaar3P4

week 25 25 25 25 25 26 26 26 26 26 27 27 27 27 27 28 28 28 28 28 29 29 29 29 29 30 30 30 30 30 31 31 31 31 31 32 32 32 32 32 33 33 33 33 33 34 34 34 34 34 35 35 35 35 35 36 36 36 36 36 P2

lang3ivm3zomervakanties

39!

Fase32 Voorbereiden3presentatie3P2 Verbeteren3methodologie Aanvullen3en3verbeteren3theoretisch3kader Conclusie3trekken3aan3theoretisch3kader Beschrijving3casussen Voorbereiden3interviewvragen Fase33 Afspraken3inplannen3interviews Interviewronde31 Uitwerken3interviewronde31 Aanvullen3kader Interviewronde32 Uitwerken3interviewronde32 Aanvullen3kader Fase34 Interviewronde33 Uiterwerken3interviewronde33 Aanvullen3kader Verwerken3commentaar3P3 Analyse Afspraken3maken3voor3expert3interviews Voorbereiding3expert3interviews Expert3interviews Uitwerken Verwerken3commentaar3P4

lang3ivm3zomervakanties

!

9 29 30 30 30 30 30 31 31 31 31 31 32 32 32 32 32 33 33 33 33 33 34 34 34 week34 2534 2535 2535 2535 2535 2635 2636 2636 2636 2636 2736 2737 2737 2737 2737 2837 2838 2838 2838 2838 2938 2939 2939 2939 2939 3039 3040 3040 3040 3040 3140 3141 3141 3141 3141 3241 3242 3242 3242 3242 3342 3343 3343 3343 3343 3443 3444 3444 3444 3444 3545 3545 3545 3545 3545 3 P3? P3? P3? P3? P3? P2

akanties

8.!Planning!!

lang3ivm3zomervakanties

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

3

3

3

3

3

week 25 25 25 25 25 26 26 26 26 26 27 27 27 27 27 28 28 28 28 28 29 29 29 29 29 30 30 30 30 30 31 31 31 31 31 32 32 32 32 32 33 33 33 33 33 34 34 34 34 34 35 35 35 35 35

0 40 40 40 40 41 41 41 41 41 42 42 42 42 42 43 43 43 43 43 44 44 44 44 45 45 45 45 45P246 46 46 46 46 47 47 47 47 47 48 48 48 48 48 49 49 49 49 49 50 50 50 50 50 51 51 51 51 51 52 52 52 52 52 P3? P3? P3? P3? P3? P4 P4 P4 P4 P4 P4 P4 P4 P4 P4

Fase32 Voorbereiden3presentatie3P2 Verbeteren3methodologie Aanvullen3en3verbeteren3theoretisch3kader Conclusie3trekken3aan3theoretisch3kader Beschrijving3casussen Voorbereiden3interviewvragen Fase33 Afspraken3inplannen3interviews Interviewronde31 Uitwerken3interviewronde31 Aanvullen3kader Interviewronde32 Uitwerken3interviewronde32 Aanvullen3kader Fase34 Interviewronde33 Uiterwerken3interviewronde33 Aanvullen3kader Verwerken3commentaar3P3 Analyse Afspraken3maken3voor3expert3interviews Voorbereiding3expert3interviews Expert3interviews Uitwerken Verwerken3commentaar3P4

40!

!

!

41!

Referenties ! !

AGRAWAL,!A.,!CATALINI,!C.!&!GOLDFARB,!A.!2011.!Friends,)family)and)the)flat)word:)the) geopgraphy)of)crowdfunding,)Toronto,!University!of!Toronto.! AHLERS,!K.!C.!G.,!CUMMING,!D.,!GUNTHER,!C.!&!SCHWEIZER,!D.!2012.!Signalling)in)equity) crowdfunding)[Online].!Available:!http://www.ssrn.com.! BELLAFLAME,!P.,!LAMBERT,!T.!&!SCHWIENBACHER,!A.!Crowdfunding:!An!industrial! organization!perspective.!!workshop!Digital!Business!Models:!Understanding! Strategies,!June!2010!Paris.! BELLAFLAMME,!P.,!LAMBERT,!T.!&!SCHWIENBACHER,!A.!2013.!Crowdfunding:)tapping) the)right)crowd.)[Online].!Available:!http://! dx.doi.org/10.1016/j.jbusvent.2013.07.003.! BLOM,!E.!2012.!Crowdfunding,)realiseer)je)droom)zonder)bank)of)subsidie,)Den!Haag,! Einstein!Books.! BRABHAM,!D.!2009.!Crowdsourcing!the!public!participation!process!for!planning! projects.!Planning)Theory,!8,!242F262.! BREEMAN,!F.!2011.!Financierend)publiek)gezocht,)een)verkenning)van)de)democratische) aspecten)van)crowdfunding)aan)de)hand)van)drie)cases.!Msc,!University!Utrecht.! CAETANO,!M.!2011.!The!democratization!of!film!financing,!a!comperative!analysis!of! crowdfunding!sites!and!projects!for!independent!movies.!The)Culture)of)Remix) 2nd)International)Graduate)Conference)in)Communication)and)Culture) Universidade!Católica!Portuguesa!Lisbon:!www.academia.edu.! CAVEYE,!A.!L.!M.!1996.!Case!study!research:!a!multiFfaceted!research!approach!for!IS.! Info)Systems)Journal,!227F242.! CROWDSOURCING.ORG!2012.!Crowdfunding!industry!report.!Market!trends,! composition!and!crowdfunding!platforms.!May)2012.!Massolution.! DAAMEN,!T.!&!HOL,!B.!2014.!De!zin!en!onzin!van!crowdfunding!in!vastgoedF!en! gebiedsontwikkeling.!Unpublished.! DE!BUYSERE,!K.,!GAJDA,!O.,!KLEVERLAAN,!R.!&!MAROM,!D.!2013.!A)framework)for) European)crowdfunding,)Europe,!European!crowdfunding!network.! DE!JONGE,!H.!2012.!Projectontwikkeling)2.0)[Online].!Leidschendam:!Brink!groep.! Available:!http://www.brinkgroep.nl/managementFadvies/blogs/item/15F projectontwikkelingF20![Accessed!10F03F2014.! DE!RIDDER,!D.!2014.!De)architect)als)initiatiefnemer)van)bottomOup)projecten,)een) onderzoek)naar)nut)en)noodzaak)van)een)business)case.!Msc,!Technische! Universiteit!Delft.! DE!ZEEUW,!F.!2014.!Grondbeleid:)resetten)en)met)mate)innoveren)[Online].!Delft:! Praktijkleersteol!Gebiedsontwikkeling.!Available:! http://www.gebiedsontwikkeling.nu/artikel/10931FgrondbeleidFresettenFenF metFmateFinnoveren.! EL!ASMAR,!J.!P.,!EBOHAN,!J.!O.!&!TAKI,!A.!2011.!BottomFup!approach!to!sustainable! urban!development!in!Lebanon:!The!case!of!Zouk!Mosbeh! .!Sustainable)Cities)and)Society,!2,!37F44.! ESTELLESFAROLAS,!E.!&!GONZALEZFLADRONFDEFGUEVARA,!F.!2012.!Towards!an! integrated!crowdsourcing!definition.!Journal)of)Information)Science,!38,!189F200.!

!

42!

FRANZEN,!A.,!HOBMA,!F.,!DE!JONGE,!H.!&!WIGMANS,!G.!2011.!Management)of)urban) development)processes)in)the)Netherlands.)Governance,)design)and)feasibility.,) Amsterdam,!Techne!Press.! GERBER,!E.!M.,!HUI,!J.!S.!&!KUO,!P.!2013.!Crowdfunding:!why!people!are!motivated!to! post!and!fund!projects!on!crowdfunding!platforms.!In:!LAB,!C.!A.!(ed.).!Evanston,! Illisnois:!Northwestern!University.! GORSHKOV,!E.!2011.!Crowdfunding:)a)concept)beyond)finance.!Bsc.,!University!of! Amsterdam.! HEURKENS,!E.!2012.!Private)sectorOled)urban)development)projects:)management,) partnership)&)effects)in)the)Netherlands)and)the)UK.!Delft!University!of! Technology.! HOL,!B.!2012.!Crowdfunding,)gemeenschapsfinanciering)in)stedelijke)ontwikkeling.!Master! City!Developer,!Erasmus!University!Rotterdam.! HOWE,!J.!2008.!Crowdsourcing,)how)the)power)of)the)crowd)is)driving)the)future)of) business,)New!York,!Crown!Business.! KUMAR,!R.!2011.!Research)methodology:)a)stepObyOstep)guide)for)beginners,)London,! SAGE!Publications.! LARRALDE,!B.!&!SCHWIENBACHER,!A.!2010.!Crowdfunding!of!small!entrepreneurial! ventures.!In:!CUMMING,!D.!J.!(ed.)!Handbook)of)entrepreneurial)finance.!Oxford:! Oxford!University!Press.! LUCHTSINGEL.ORG.!2014.!Koop)een)plank)[Online].!Rotterdam.!Available:! www.luchtsingel.org![Accessed!01F06F2014.! MOLLICK,!E.!2013.!The!dynamics!of!crowdfunding:!an!exploratory!study.! NAGYMIHALY,!G.!2013.!Crowdfunding:)drivers)and)barriers)in)an)international) perspective.!Msc!in!finance,!University!of!Aarhus.! ORDANINI,!A.,!MICELI,!L.,!PIZZETTI,!M.!&!PARASURAMAN,!A.!2011.!CrowdFfunding,! transforming!customers!into!investors!through!innovative!service!platforms.! Journal)of)Service)Management,!22,!443F470.! PBL!&!URHAHN!URBAN!DESIGN!2012.!Vormgeven)aan)de)spontane)stad:)belemmeringen) en)kansen)voor)organische)stedelijke)herontwikkeling,)Den!Haag,!Uitgeverij!PBL.! PEEK,!G.FJ.!2011.!Nieuwe!realiteit.!Van!disciplinair!raamwerk!naar!denkraam.!Real)Estate) Research)Quarterly,!10,!16F26.! ROBLESFDURAN,!M.!2011.!Prelude!to!a!brand!new!urban!world.!Archis,!30,!54F57.! SCHELP,!L.!1988.!The!role!of!organizations!in!community!participation,!prevention!of! accidental!injuries!in!a!rural!Swedish!municipality.!Social)Science)Media,!26,! 1087F1093.! STIERNBLAD,!M.!&!SKOGLUND,!E.!2013.!The)future)of)equity)crowdfunding,)is)the)crowd) capable)of)good)investment?!,!Lund!University.! STRAUB,!S.!2012.!CoOcreation)in)real)estate:)a)framework)to)steer)upon)valueOcreating) firmOconsumer)relations)in)demandOdriven)development.!Msc.,!Delft!University!of! Technology.! SYMBID.!2014.!Donner)moet)blijven)[Online].!Rotterdam:!Symbid!cooperation!ua.! Available:!https://www.symbid.nl/ideas/5366FdonnerFmoetFblijven![Accessed! 01F06F2014.! VAN!'T!VERLAAT,!J.!&!WIGMANS,!G.!2011a.!Introduction,!urban!development!and!urban! area!development.!In:!FRANZEN,!A.,!HOBMA,!F.,!DE!JONGE,!H.!&!WIGMANS,!G.! (eds.)!Management)of)urban)development)processes)in)the)Netherlands.) Governance,)design)and)feasibility.!Amsterdam:!Techne!Press.!

!

43!

VAN!'T!VERLAAT,!J.!&!WIGMANS,!G.!2011b.!Social!context.!In:!FRANZEN,!A.,!HOBMA,!F.,! DE!JONGE,!H.!&!WIGMANS,!G.!(eds.)!Management)of)urban)development)processes) in)the)Netherlands.)Governance,)design)and)feasibility.!Amsterdam:!Techne!Press.! VAN!DEN!AKKER,!P.,!KLEVERLAAN,!R.,!KOREN,!G.!&!VAN!VLOET,!K.!2013.!Samen! mogelijk!maken,!onderzoek!naar!de!motivaties!van!crowdfunders!in!Nederland.! Nationaal)Crowdfunding)Onderzoek)2013.!Nationaal!Crowdfunding!Onderzoek.! VAN!DER!HAM,!M.!2014.!Rijk)wijst)niches)aan)als)nieuwe)trend)[Online].!Cobouw.! Available:!http://www.cobouw.nl/nieuws/regelgeving/2014/03/14/rijkFwijstF nichesFaanFalsFnieuweFtrend.! VAN!MEERKERK,!I.,!BOONSTRA,!B.!&!EDELENBOS,!J.!2013.!SelfForganisation!in!urban! regeneration!a!two!case!comparative!research.!European)Plannin)Studies,!21,! 1630F1652.! VERMEER,!M.!M.!&!JOORE,!P.!2014.!Crowdfunding)in)vastgoed,)publieke)financiering)voor) de)ontwikkeling,)relocatie)en)exploitatie)van)onroerend)goed)in)Nederland.)Een) uiteenzetting)van)kansen,)succesvoorwaarden)en)de)maatschappelijke) neveneffecten)van)crowdfunding)in)nationaal)vastgoed.,!FinaPedia.! VOORJEBUURT.!2014.!Delftse)proeftuin)[Online].!Available:! http://www.voorjebuurt.nl/project/proeftuin.! WONG,!W.!2014.!Participatie)in)stedelijke)ontwikkeling.)Meer)zielen,)meer)ideeen,)meer) oplossingen.!Msc.,!Delft!University!of!Technology.! ! !

!

!

44!