!!!!! Bibliotheek!Limburg!3.0!

!

!

! ! ! ! ! Bibliotheek!Limburg!3.0! ! Verkenning!toekomstmodel!! bibliotheekvoorzieningen!! in!Limburg! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! april!2013.! ! !

!

!

!

!

!

Inhoudsopgave! ! 1.! Inleiding ...........................................................................................................................................3! 2.! Aanpak0en0verantwoording.......................................................................................................4! 3.! Bibliotheek0trend03.0...................................................................................................................6! 4.! Bieb
!

2!

1. Inleiding* ! De! heroriëntatie! op! de! kerntaken! van! bibliotheken! in! de! afgelopen! tien! jaren! heeft! veel! bibliotheken!sterk!doen!veranderen.!Bibliotheken!zijn!omgebogen!van!een!aanbodgerichte! naar! een! vraaggerichte! dienstverlener.! Ook! zijn! de! kerntaken! opnieuw! gedefinieerd,! waarbij! bibliotheken! gezien! worden! als! lokale! netwerkpartijen! die! samenwerking! opzoeken!met!andere!lokale!organisaties.!Meer!recente!digitale!innovaties!vragen!opnieuw! om!aanpassing!van!!de!wijze!waarop!bibliotheektaken!worden!ingevuld.!Niet!de!legitimatie! en!de!maatschappelijke!rol!en!betekenis!van!bibliotheken!staan!ter!discussie!maar!wel!hoe! de! functie! vormgegeven! moet! worden! en! vanuit! welke! positie! dit! dient! te! gebeuren.! De! komst! van! ‘eBooks’,! ‘cloud! computing’! ! en! ‘social! media’! hebben! sterke! invloed! op! de! taakuitvoering! van! bibliotheken! en! vragen! om! een! heroriëntatie! ! van! het! dienstverleningsconcept!van!bibliotheken.!! De! omgeving! waarin! de! bibliotheken! opereren! verandert! snel! door! de! komst! van! de! nieuwe! technologie,! maar! ook! door! de! veranderende! vraag! van! burgers! en! dus! ook! door! veranderende!!behoeften!van!gebruikers!van!bibliotheken.!Het!gebruik!van!social!media,!de! digitale!toegang!tot!informatie,!de!sterke!toename!van!beschikbare!(digitale!)!media!en!de! komst! van! digitale! boeken,! leiden! tot! nieuwe! behoeften! en! vraag! van! bibliotheekgebruikers.! De! ontwikkeling! van! de! vraag! en! aansluiting! van! het! aanbod! van! bibliotheken!hierop!lijken!in!een!stroomversnelling!terecht!te!zijn!gekomen.!! Tegelijkertijd! bezuinigen! gemeenten! op! het! subsidie! aan! bibliotheekwerk,! waardoor! bibliotheken! en! gemeenten! gedwongen! worden! fundamentele! keuzes! te! maken,! zoals! bijvoorbeeld!het!sluiten!van!filialen.!Het!afnemende!voorzieningenniveau!in!kleine!kernen! en! in! wijken! van! steden! leidt! vaak! tot! verschraling! met! negatieve! gevolgen! voor! leefbaarheid.!Bezuinigingen!vragen!dan!ook!om!creatieve!en!nieuwe!oplossingen!gericht!op! eigentijdse!en!toekomstbestendige!invulling!van!de!bibliotheekfuncties.! De! Provincie! Limburg! wenst! een! nadere! oriëntatie! uit! te! voeren! op! de! te! verwachten! ontwikkelingen,!op!de!kansen!en!mogelijke!veranderingen!voor!openbare!bibliotheken!in! Limburg,!te!meer!omdat!verschillende!fracties!in!het!Limburgse!parlement!hierom!hebben! gevraagd.!! De!Provincie!Limburg!heeft!besloten!onderzoek!te!doen!naar!de!strategische!vraagstelling! hoe! de! bibliotheek! van! de! toekomst! er! uit! gaat! zien.! De! opdracht! die! hiervoor! is! geformuleerd!luidt:!! Ontwikkel)een)visie)voor)Bibliotheek)Limburg)3.0.) Voor!RDe!Groep!is!het!een!uitdaging!om!een!bijdrage!te!mogen!leveren!aan!de!ontwikkeling! van!een!!visie!op!de!vormgeving!en!invulling!van!de!toekomstige!!bibliotheekvoorzieningen! in!Limburg.!In!voorliggend!rapport!is!een!beeld!voor!Bibliotheek!Limburg!3.0!geschetst.!! ! ! ! ! 3!

2. Aanpak*en*verantwoording* ! De!vraagstelling!naar!de!toekomstige!vormgeving!en!inhoud!van!bibliotheek!Limburg!!3.0! vraagt!om!een!verkenning!van!ontwikkelingen!en!trends.!Daarbij!is!het!nodig!om!ideeën!en! toekomstbeelden! in! kaart! te! brengen! en! om! innovatieve! plannen! en! ontwikkelingen! te! signaleren.!! Gekozen!is!om!hiervoor!een!analyse!te!maken!van!trendbeschrijvingen!en!ideeën!die!in!de! praktijk!worden!uitgeprobeerd.!Door!oriëntatie!en!analyses!van!publicaties!en!presentaties! is!gezocht!naar!onderbouwingen!voor!de!ontwikkelingen!en!de!te!maken!keuzes!daarbij.!! Ook!is!gebruik!gemaakt!van!interviews!waarbij!ideeën!en!innovaties!zijn!geïnventariseerd.! Een! belangrijk! aspect! bij! de! inbreng! in! dit! onderzoek! is! de! focus! van! informanten! op! vernieuwing! of! innovatie! van! processen.! Ontwikkelingen! en! ideeën! ! zijn! in! deze! gesprekken!ook!tussentijds!getoetst,!waardoor!kruiskoppelingen!gemaakt!konden!worden.! Verder! is! gewerkt! met! een! expert! panel.! Dit! vond! plaats! in! het! LAB! van! de! Provincie! Limburg.! De! Provincie! heeft! een! LAB! ingericht! als! een! eigentijdse! kenniswerkplaats! voorzien!van!alle!benodigde!faciliteiten!voor!kennisontwikkeling!en!kennisdeling.! Middels!een!LABPsessie!zijn!de!deelnemers!op!een!creatieve!wijze!uitgedaagd!om!inbreng! te! leveren! en! trends! en! ideeën! met! elkaar! ! uit! te! wisselen.! ! Door! interactief! met! het! onderwerp!aan!de!slag!te!gaan!en!ideeën!van!deelnemers!met!elkaar!te!verbinden!ontstaan! nieuwe! creatieve! ideeën.! Hierbij! is! een! beroep! gedaan! op! vertegenwoordigers! vanuit! Limburgse! gemeenten,! bibliotheken! en! landelijke! bibliotheekkoepels! ! alsmede! op! deskundigen! op! gebied! van! digitale! ontwikkelingen! en! ervaringsdeskundigen! op! gebied! van!lokale!samenwerking!en!leefbaarheid.!De!LABPsessie!had!ook!een!functie!in!de!validatie! van!de!gemaakte!trend!analyse.!! Met!de!opdrachtgever!is!tussentijds!overleg!gevoerd!om!ideeën!en!vragen!te!specificeren,! de! voortgang! te! bespreken! en! om! tussentijds! te! toetsen.! ! De! samenwerking! met! de! opdrachtgever! ! was! constructief! en! de! uitvoering! heeft! in! een! plezierige! sfeer! plaatsgevonden.!! Het!onderzoek!is!gestart!met!het!in!kaart!brengen!van!de!relevante!kaders!van!provinciaal! beleid!met!het!accent!op!de!betekenis!voor!de!ontwikkelingen!van!bibliotheken.!Gekeken!is! naar! provinciaal! beleid! met! betrekking! tot! ‘Cultuur’! en! ‘Wonen! en! leefbaarheid’.! In! het! provinciaal! cultuurbeleid! ! wordt! gesproken! van! spreiding,! participatie! en! samenwerking! als! sleutelwoorden! voor! toekomstige! ontwikkelingen;! beleid! dat! is! gericht! op! talentontwikkeling!voor!alle!burgers.!! Inzake! Wonen! en! Leefbaarheid! wil! de! provincie! een! actief! beleid! voeren:! een! generiekbeleid!en!een!lokale!acupunctuur!aanpak!die!flexibel!inspelen!op!veranderingen!in! de!bevolking,!vraaggerichtheid!en!dichtbij!de!burgers.!Beide!beleidsvisies!bieden!een!goede! basis! voor! de! toekomstvisie! op! de! positionering! van! de! bibliotheek! in! de! lokale! samenleving.!In!bijlage!2!is!dit!provinciale!beleid!uitgelicht.! Vervolgens!is!een!analyse!gemaakt!van!de!trends!3.0.!Hierbij!is!gekeken!naar!trends!die!op! vele! terreinen! waarneembaar! zijn.! Aandacht! is! voor! demografische,! economische,! sociaal! culturele,!governance,!marketing!en!!technologische!trends.!Hiervoor!wordt!verwezen!naar! bijlage!3.!! 4!

De! digitale! ontwikkelingen! zijn! in! het! perspectief! van! de! veranderingen! waarmee! bibliotheek! Limburg! 3.0! te! maken! krijgt! nader! bekeken.! Het! gaat! dan! om! de! komst! van! mobiele!apparatuur!die!de!pc!verdringen!en!waardoor!gebruikers!steeds!meer!hun!eigen! apparatuur! gebruiken! die! zij! altijd! bij! de! hand! hebben.! Daarnaast! is! de! ! dataopslag! en! distributie! van! informatie! sterk! aan! het! veranderen! door! Cloud! computing.! Computergebruik! wordt! steeds! meer! plaatsP! (virtuele! werkplek)! en! tijdP! (24/7)! onafhankelijk! en! de! gebruikers! veranderen! hierdoor! sterk! in! hun! rol! binnen! de! informatieketen.! Gebruikers! worden! deelnemers! in! informatieprocessen! en! naast! downloaden! gaan! ze! steeds! vaker! informatie! leveren! en! toevoegen! via! internet! en! social! media.!In!bijlage!4!worden!de!digitale!trends!beschreven.! ! De! directe! grote! technologische! verandering! die! bibliotheken! rechtstreeks! raakt! is! de! komst!van!eBooks.!Het!digitale!aanbod!en!het!digitaal!gebruik!nemen!sterk!toe!en!vragen! om!digitalisering!van!de!bibliotheek.!De!komst!en!ontwikkeling!van!de!digitale!bibliotheek! wordt!door!de!rijksoverheid!gestuurd!en!op!landelijk!niveau!ingevuld.!Lokale!bibliotheken! worden! daarbij! gezien! als! onderdeel! van! het! landelijke! bibliotheeknetwerk! waarbij! de! coördinatie!en!regie!voor!het!digitale!domein!bij!de!Koninklijke!Bibliotheek!komt!te!liggen.! Lokale!bibliotheken!zijn!volgend!in!het!digitale!domein.! De! algemeen! maatschappelijkeP! en! digitale! trends! zijn! richtinggevend! en! geven! goede! verklaringen! voor! de! transitie! waarvoor! bibliotheken! staan.! De! positie! en! het! transitieproces!van!bibliotheken!is!gespiegeld!!aan!deze!ontwikkelingen.!! In! hoofdstuk! 3! is! daarbij! ingegaan! op! de! veranderingen! binnen! de! bibliotheekwereld.! Hierbij! ligt! het! accent! op! de! positionering! van! de! bibliotheek! binnen! de! lokale! gemeenschap!en!op!de!(veranderende)!rol!van!de!bibliotheek!in!relatie!tot!burgers!en!tot! de!partners!binnen!de!lokale!gemeenschap.!Dit!wordt!aangeduid!met!3.0!om!aan!te!geven! dat!sprake!is!van!een!fundamentele!omslag,!die!zich!na!de!periode!2.0!aandient.! In!hoofdstuk!4!zijn!de!uitkomsten!van!de!LABPsessie!weergegeven.! In! hoofdstuk! 5! is! de! vertaalslag! gemaakt! naar! toekomstige! kaders! voor! het! model! en! de! transitie!naar!dit!model!voor!Bibliotheek!Limburg!3.0.!! Aan!al!diegenen!die!hebben!bijgedragen!aan!dit!onderzoek!in!de!vorm!van!interviews,!het! aanleveren!van!documentatie!en!hun!deelname!aan!de!LAB!sessies!wil!ik!dankzeggen.!Hun! namen!zijn!opgenomen!in!bijlage!1.! !

5!

3. *Bibliotheek*trend*3.0** ! De!omgeving!van!de!bibliotheek!verandert!en!de!bibliotheek!verandert!mee.!Dit!raakt!aan! de! vormgeving! van! de! bibliotheekfuncties! maar! zeker! ook! aan! de! positionering! van! de! bibliotheek! binnen! de! maatschappelijke! omgeving.! ! Er! treden! ingrijpende! en! structurele! veranderingen! op,! die! een! omslag! meebrengen! voor! de! bibliotheken! en! de! bibliothecarissen.!De!belangrijkste!trends!worden!hieronder!toegelicht.!! 3.1!Van!schaarste!naar!overvloed.! Voor! Gutenberg! waren! boeken! extreem! duur.! Door! schaarste! loonde! het! boeken! te! verzamelen,!beschikbaar!te!stellen!aan!lezers!en!vervolgens!om!deze!boeken!uit!te!lenen.! De! bibliotheek! is! zo! ontstaan! en! fungeert! als! een! magazijn! voor! boeken.! Daarna! komt! de! periode! waarin! een! bibliothecaris! nodig! was! om! de! boeken! te! ordenen.! Vervolgens! is! ingezet!op!leesplezier!en!het!stimuleren!van!een!leven!lang!leren!en!het!ondersteunen!van! goed! geïnformeerde! burgers1.De! internetontwikkelingen,! de! digitalisering! van! informatie! en!de!komst!van!eBooks!zorgen!voor!een!overvloed!aan!informatie.!Dit!betekent!ook!een! verschuiving!van!uitlenen!van!boeken!naar!het!vinden!van!relevante!informatie!en!media,! het! adviseren! over! en! assisteren! bij! zoekprocessen! en! het! contextualiseren! van! data.! Hierbij!hoort!een!ander!bibliotheekmodel.!! ! 3.2!De!kerntaken!veranderen!niet! Vanaf! begin! 2000! is! door! de! overheden! ingezet! op! bibliotheekvernieuwing! waarbij! de! kerntaken! inhoudelijk! opnieuw! zijn! gedefinieerd.! ! Tegelijk! is! ingezet! op! kwaliteitsverbetering!en!schaalvergroting!door!basisvorming.!De!Vereniging!van!Openbare! Bibliotheken!heeft!tegen!de!achtergrond!van!de!huidige!ontwikkelingen!de!strategie!voor! bibliotheekwerk! herijkt2.! De! basisbeginselen! zijn! niet! fundamenteel! anders! en! de! bibliotheek!blijft!als!taak!hebben:!! “om) alle) burgers) vrije) toegang) tot) informatie,) kennis) en) cultuur) te) bieden,) schept) essentiële) voorwaarden) voor) een) leven) lang) leren,) onafhankelijke) besluitvorming) en) culturele) ontwikkeling) van) burgers,) ) zodat) zij) zich) bewust,) kritisch) en) actief) kunnen) bewegen)in)de)maatschappij”.) ! De!strategienota!spreekt!van!“een!revolutie!om!aan!te!duiden!dat!IT!en!internet!nu!bepalen! hoe! de! mens! omgaat! met! informatie! en! kennis.! De! bibliotheek! moet! hierop! inspelen! en! antwoord! geven! op! veranderend! gedrag! van! klanten! en! rekening! houden! met! overheidbezuinigingen.!De!waarden!die!de!bibliotheek!levert,!zoals!de!klantwaarde!en!de! maatschappelijke! waarde,! moeten! voortdurend! bepaald! worden! om! op! basis! van! de! uitkomsten!het!beleid!bij!te!stellen”.! De!missie!van!de!bibliotheek!met!de!vijf!kerntaken!blijft!onveranderd!belangrijk.! ! De! omgeving! van! de! bibliotheek! verandert! ingrijpend! en! de! bibliotheken! zoeken! naar! antwoorden.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 1!Seth!Goddin!blog!http://sethgodin.typepad.com/seths_blog/2011/05/theJfutureJofJtheJ

library.html! 2!De!Bibliotheek!levert!waarde,!Strategie!2012P2016,!VOB,!den!Haag,!juli!2012.!

6!

! 3.3!Informatieverwerking!! Internet! en! social! media! bepalen! hoe! mensen! hun! informatie! gebruiken,! zoeken! en! verwerken.!Door!de!participatie!van!gebruikers!op!Facebook!en!Twitter!worden!kennis!en! ervaringen! op! deze! open! platforms! gedeeld.! Bibliotheken! moeten! als! professionele! partij! zichtbaar! zijn! en! meedoen.! Kennisdeling! en! informatiedistributie! vinden! hun! weg! via! nieuwe!kanalen!en!de!bibliotheek!moet!haar!rol!daarin!actief!oppakken.! Temeer! is! dit! relevant! door! de! komst! van! nieuwe! hulpbronnen! (zoals! bijvoorbeeld! Wikipedia)! die! er! anders! voor! zorgen! dat! de! bibliotheek! niet! langer! de! unieke! plaats! is! waar!je!naar!toe!gaat!voor!data!of!een!informatieve!vraag19.! ! 3.4!Digitalisering!van!het!lezen!! De!komst!van!ePreaders!en!eBooks!naast!het!fysieke!boek!betekent!de!komst!van!de!digitale! bibliotheek! naast! de! fysieke! bibliotheek.! De! Rijksoverheid! neemt! de! regie! over! de! inrichting! van! de! digitale! bibliotheek! (de! distributie! en! collectievorming! van! eBooks)! die! op! landelijk! niveau! wordt! ontwikkeld! en! ingevuld.! Digitaal! lezen! naast! het! lezen! van! een! fysiek!boek!zal!toenemen!en!in!de!toekomstige!bibliotheken!een!nieuwe!invulling!vragen.! Hierbij! kan! gedacht! worden! aan! de! collectievorming! en! Pbeheer,! de! distributie,! de! begeleiding! van! gebruikers! van! digitale! media! maar! ook! de! eigentijdse! presentatie! van! materialen!en!de!huisvesting.!! 3.5!Communicatie! De! nieuwe! communicatiekanalen! als! Facebook! en! Twitter! vragen! om! interactief! gedrag! waarbij!het!gaat!om!uitwisselen!van!tips,!ideeën!en!meningen,!om!vraag!en!antwoord,!maar! vaak! ook! om! ongevraagd! advies! en! het! doen! van! aanbiedingen.! Bibliotheken! moeten! om! het! contact! te! behouden! met! hun! (toekomstige)! gebruikers,! hierin! actief! participeren.! De! bibliothecaris! is! daarbij! op! zoek! naar! wensen! en! vragen! van! gebruikers! en! speelt! daar! actief!op!in.!Door!het!verkrijgen!van!inzicht!in!actuele!thema’s!kan!de!bibliotheek!inspelen! op!de!praktische!vragen!en!wensen!van!gebruikers.!! 3.6!Fysieke!bibliotheekgebouw! De! komst! van! eBooks! betekent! minder! fysieke! collecties! en! dus! ander! gebruik! van! beschikbare! ruimtes.! De! afbouw! naar! kleinere! boekencollecties! zal! zich! binnen! enkele! jaren! voltrekken.! De! bibliotheken! moeten! in! dit! perspectief! kijken! naar! nieuwe! distributiemodellen! en! naar! nieuwe! concepten! voor! bibliotheekgebouwen.! In! relatie! tot! bewegingen!om!dichtbij!te!blijven!en!op!vele!plaatsen!aanwezig!te!zijn!ligt!het!voor!de!hand! om! in! de! periferie! te! kijken! naar! gezamenlijke! huisvesting! met! nieuwe! partners.! De! collecties!zullen!dan!verspreid!worden!over!meerdere!locaties.!! ! In! een! recente! publicatie3! ! merken! directeuren! van! Limburgse! bibliotheken! op:! ! “De! bieb! moet! aantrekkelijker.! In! 2012! heeft! 80! %! van! de! bibliotheken! moeten! bezuinigen.! Bovendien!is!een!verschuiving!gaande!van!informatie!naar!de!verblijfsfunctie.!Bibliotheken! moeten!tegen!de!stroom!in!gaan!door!samen!te!werken!in!multifunctionele!gebouwen:!in! een! ! schoolgebouw,! bij! de! tandarts! bij! het! gemeentehuis,! noem! maar! op.! Sluiten! van! bibliotheken!mag!in!de!toekomst!alleen!als!er!ergens!anders!kwaliteit!voor!terugkomt”.! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 3!Bieb

moet aantrekkelijker, de Limburger, 4 januari 2013! 7!

3.7!Krimpende!budgetten! De!bibliotheek!dient!een!laagdrempelige!voorziening!te!blijven!voor!alle!inwoners,!echter! het! beperkter! budget! dwingt! tot! het! maken! van! specifieke! keuzes! voor! heldere!! speerpunten! in! de! dienstverlening! en! voor! specifieke! doelgroepen.! Meerwaarde! kan! gevonden! worden! in! samenwerking! en! gemeenschappelijke! oplossingen! voor! huisvesting! en! inzet! van! personeel.! Door! het! aangaan! van! nieuwe! verbindingen! op! lokaal! niveau! ontstaat! meerwaarde! met! het! oog! op! bereikbaarheid! en! een! breder! bereik! van! (nieuwe)! gebruikers.!! ! 3.8!Bereikbaarheid!24/7! De! gebruikers! stellen! steeds! hogere! eisen! aan! bereikbaarheid! en! beschikbaarheid.! Openingstijden! betekenen! per! definitie! een! belemmering! en! beperking! van! het! gebruik.! Boekenbrievenbus! en! zelfbedieningsapparatuur! hebben! de! toegankelijkheid! verbeterd! en! beter! bereik! opgeleverd,! maar! zullen! in! de! toekomst! onvoldoende! soelaas! bieden.! Het! streven!om!toegankelijkheid!en!bereikbaarheid!zo!ruim!mogelijk!te!maken!gaat!ook!in!de! richting!van!samenwerking!en!gemeenschappelijke!huisvesting.!! In! een! samenwerkingsverband! kunnen! taken! gecombineerd! worden,! kan! personeel! flexibeler! inzetbaar! zijn! en! kan! bijvoorbeeld! gezamenlijk! naar! de! inzet! van! vrijwilligers! gezocht!worden.!! De! bibliotheken! kunnen! door! samenwerking! en! door! gebruik! te! maken! van! digitale! systemen! hun! bereikbaarheid! ruimer! maken! en! minder! afhankelijk! zijn! van! de! inzet! van! eigen!personeel!gedurende!alle!openingsuren.! ! 3.9!Netwerkvorming!! De! bibliotheek! moeten! gaan! fungeren! als! lokale! partner! die! midden! in! de! samenleving! staat,!als!partner!van!overheid,!onderwijs!en!andere!organisaties.!De!bibliotheek!zal!meer! de! lange! termijn! en! strategische! relaties! aangaan! met! specifieke! lokale! partijen.! De! samenwerking!is!gericht!op!meerwaarde!voor!alle!partners!en!gebruikers.!De!bibliotheek! wordt!in!deze!rol!een!!ondernemende!organisatie,!die!actief!de!samenwerking!aangaat!op! lokaal!niveau,!die!activiteiten!ontwikkelt!gericht!op!de!vormgeving!van!haar!vijf!kerntaken! maar! deze! in! een! ruimere! context! van! het! bredere! cultureel,! educatieve! en! maatschappelijke! veld! vormgeeft.! De! bibliotheek! wordt! een! lokaal! activiteitencentrum! gericht!op!ontmoeting!met!inhoud,!cultuureducatie!en!kennisontwikkeling.! ! 3.10!Technologie!van!bibliotheeksystemen! De!nieuwe!generatie!systemen!die!zich!via!Internet!!verder!ontwikkelen,!zullen!eveneens! invloed!hebben!op!de!logistiek!van!lokale!bibliotheken.!Data!zullen!in!de!Cloud!opgeslagen! worden!en!software!zal!via!kleine!standaardprogramma’s!hiervan!gebruik!maken.!De!dure! bibliotheekautomatiseringssystemen! zullen! vervangen! worden! door! nieuwe! generatie! ITP systemen:! standaardsystemen! op! nationaal! niveau.! De! bezuinigingen! in! bibliotheekland! kunnen! dit! proces! versnellen! vanwege! de! te! behalen! kostenreductie.! De! bibliothecaris! heeft!door!Cloud!computing!de!(digitale)!bibliotheek!altijd!en!overal!bij!de!hand.! ! 3.11!Positie!bibliotheek!! De!bibliotheek!gaat!zich!steeds!meer!richten!op!de!wensen!en!behoeften!van!haar!leden!en! moet!een!ondernemende!organisatie!worden.! De!moderne!burger!wil!meedoen,!actief!zijn!en!deel!uitmaken!van!de!samenleving!!waarbij!! het! delen! van! informatie,! zoals! bijvoorbeeld! op! Facebook,! een! ! belangrijke! rol! speelt.! Burgers! hebben! het! profiel! van! een! vriend,! een! deelnemer! of! zelfs! medePeigenaar.! De! bibliotheek!moet!betekenisvol!zijn!binnen!de!gemeenschap!waarin!zij!acteert!en!het!leven! 8!

delen!met!de!burgers.!David!Lankes4! !merkt!daarover!op!dat!het!in!de!toekomst!niet!moet! gaan!om!gebruikers!van!de!bibliotheek!maar!om!leden,!om!betrokken!burgers,!die!samen! de!bibliotheek!zijn.! ! Het! fysieke! boek! blijft! voorlopig! naast! eBooks! bestaan.! De! komst! van! eBooks! biedt! ook! kansen!daar!waar!nieuwe!partijen!zich!begeven!in!de!boekenmarkt!en!bestaande!hun!rol! verliezen! komt! ruimte! voor! nieuwe! ideeën! en! mogelijkheden.! Maier5! ! ziet! mogelijkheden! voor! bibliotheken! in! een! nieuwe! rol! als! etalage! voor! boeken! en! literatuur.! Lezers! starten! hun! zoektocht! vaak! in! de! bieb! waardoor! de! bieb! een! nieuwe! ! hotspot! ! kan! worden! waar! leners! maar! ook! kopers! zich! kunnen! oriënteren! en! browsen.! In! Colorado! en! Californie! wordt! geëxperimenteerd! met! het! concept! waarbij! ! de! bibliotheek! optreedt! als! promotor! van!boeken!en!een!beloning!vraagt!aan!uitgevers!voor!hun!“inspanningen”.!Uitlenen!heeft! geen! negatief! effect! op! verkoopcijfers! (volgens! onderzoek! van! Pew! Research! Centre)! en! Ebook!lezers!willen!meer!boeken!lezen!en!vaak!de!boeken!kopen!die!ze!gelezen!hebben.! ! In!de!volgende!generatie!blijft!de!bibliotheek!nog!steeds!een!gebouw,!waarbij!het!niet!gaat! om! bezit! van! informatie! (boeken)! maar! om! de! bibliothecaris! met! zijn! kennis! en! vaardigheden.!De!toekomstige!bibliothecaris!is!harder!nodig!dan!ooit!om!creatieve!wegen! te! vinden! om! ! informatie! (data)! te! zoeken,! te! vinden! en! te! gebruiken.! Kennis! en! inzicht! overstijgen! het! belang! van! beschikbaarheid! en! toegang! tot! informatie.! De! bibliothecaris! richt!zich!op!het!creëren!van!waarde!door!het!samenbrengen!van!kennis!en!mensen!binnen! de!gemeenschap6.! ! De! maatschappelijke! relevantie! van! bibliotheekwerk! gaat! dus! verder! dan! informatievoorziening.! Het! gaat! om! verbinding! van! bedrijven,! instellingen! en! overheden! met!kennis!en!informatie!van!de!bibliotheek7.!Het!gaat!erom!de!bibliotheek!te!zien!als!een! proeftuin!waar!kennisdeling!plaatsvindt.! Naar! de! toekomst! zal! de! bibliotheek! vanuit! een! breder! perspectief! naar! samenwerkingsverbanden! moeten! kijken.! Recentelijk! ! heeft! de! bibliotheek! Venlo! een! bibliotheek! geopend! in! het! warenhuis! van! Berden! te! Blerick.! De! bibliotheek! Blerick! wil! meer!zijn!dan!voordeurdeler!en!zoekt!actief!samen!met!het!warenhuis!en!andere!partners! naar! gezamenlijke! invulling! van! aanbod! aan! leden! en! klanten.! Andere! voorbeelden! van! samenwerkingsverbanden! ! zijn! onder! andere! de! stationsbibliotheek! en! de! schoolbibliotheek.! ! ! 3.12!Van!bibliotheek!naar!bibliothecaris! In! de! toekomst! gaat! het! niet! om! het! bibliotheekgebouw! met! grote! hoeveelheden! boeken! maar!om!de!bibliothecaris.!De!actie!en!het!gecoördineerd!invullen!van!activiteiten!voor!de! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 4!The!atlas!of!new!labrarianship,!Prof.!David.!R.!Lankes,!2011,!New!York.! 5!Warning!you!are!about!to!entre!the!Ebook!Zone,!Robert!Maier!en!Carrie!Russel,!Magazin!

American!Libraries,!!Chicago,!June!2012! 6!What!is!a!public!library!for?,!Seth!Godin.!

http://sethgodin.typepad.com/seths_blog/2011/05/thePfuturePofPthePlibrary.html! 7!Leg!de!lokale!verbinding,!Frank!Meijer,!Bibliotheekblad,!1P2013.!

9!

hele! gemeenschap! in! een! bepaalde! kern! staat! centraal.! Lezen! blijft! natuurlijk! de! basisnatuur! van! de! bibliotheek! cq! de! bibliothecaris! maar! de! kerntaken! worden! in! het! perspectief!geplaatst!van!de!bredere!maatschappelijke!betekenis.! David! R! Lankes! formuleert! dit! als:! “the! mission! of! the! Librarian! is! to! improve! society! through!facilitating!knowledge!creation!in!their!communities”.!Het!gaat!om!het!verbeteren! van! de! samenleving! ! door! kenniscreatie! binnen! de! gemeenschap! te! faciliteren.! ! Lankes! schildert! de! bibliotheek! als! een! plek! voor! het! ontwikkelen! en! coördineren! van!! kennisinfrastructuur,!om!talent!en!passie!van!de!samenleving!vrij!te!maken.!De!bibliotheek! is!een!publieke!ruimte!met!relaties!in!lokale!netwerken!waar!!ontmoetingen,!debatten!en! discussies! plaatsvinden.! Kennis! en! informatie! vormen! een! onderdeel! van! de! relatie! met! burgers! en! politici.! Communicatie! is! het! sleutelwoord! voor! de! toekomstige! rol! van! de! bibliothecaris,!hij!faciliteert!het!gesprek,!de!dialoog!en!het!debat.!

10!

4. Bieb;LAB:*analyse*toekomstbeeld* ! In! een! tweetal! LAB! sessies,! ‘Rotonde! en! Tekentafel’! zijn! samen! met! een! expertpanel! ervaringen! en! inzichten! gedeeld! ! over! de! kansen! en! mogelijkheden! voor! lokale! bibliotheekvoorziening;! mede! ter! ondersteuning! en! validering! van! geïnventariseerde! trends.!In!de!Rotonde!zijn!kernbegrippen!geïnventariseerd!en!in!de!sessie!Tekentafel!zijn!! de!bijbehorende!beelden!ontwikkeld.!! ! 4.10Rotonde0 Accenten!voor!de!Bibliotheek!3.0!worden!gelegd!op:! a) Lokale!positionering!en!draagvlak.! Kernwoorden! zijn:! ontmoeten,! laagdrempelig,! leefbaarheid,! third! place,! huis! van! de! gemeenschap.!! - De! bibliotheek! moet! een! laagdrempelige! ontmoetingsplek! zijn,! dicht! bij! de! burger! met!de!wensen!en!behoeften!van!burger!als!vertrekpunt.!! - Multifunctioneel!gebruik!waarbij!de!burgers!zelf!invulling!geven!aan!de!bibliotheek! door!coPcreatie.! - Bibliotheek! 3.0! kan! een! verbindende! rol! vervullen! in! de! lokale! samenleving,! verrassende!contacten!tot!stand!brengen!en!het!samen!ondernemen!van!dingen.!! - Een! plaats! waar! ideeën,! kennis! en! informatie,! verhalen! en! ervaringen! worden! gedeeld.!! - Door! lokale! communities! te! vormen! waarin! burgers! /! leden! actief! participeren! en! actief! inbreng! leveren,! ontstaat! draagvlak! voor! de! bibliotheek! binnen! de! gemeenschap!en!weet!de!bibliotheek!beter!wat!wensen!en!behoeften!van!alle!leden! zijn.!! - Inbreng!kan!ook!bestaan!uit!boeken!inbrengen!en!onderling!ruilen.! ! b)!Digitaal!!! Kernwoorden!zijn:!digitaal)/))digitaler.)) - Digitalisering! is! onomkeerbaar! en! onstuitbaar:! de! ePWereld! en! specifiek! de! verwachtingen!van!gebruikers!monitoren!en!!trends!volgen.!! - Ondersteuning! van! burgers! in! digitale! wereld! zowel! inhoudelijk! (infovraag)! als! technisch!(nieuwe!hulpmiddelen!en!vaardigheden)!neemt!in!belang!toe.!! - Nieuwe! digitale! oplossingen! met! nieuwe! toepassingen! betekenen! nieuwe! vaardigheden!en!!versnelde!verandering!(veroudering)!van!kennis.!! - Een!strategie!is!nodig!voor!de!verhouding!boeken!/!ePboeken!en!de!gevolgen!die!dit! heeft!voor!de!huisvesting.! ! c)!Functies!en!media! Kernwoorden! zijn:! informatie) wegenwacht,) participatie! en! ontmoeting,! een) leven) lang) leren,)bieb)op)school)en)gericht)op)goed)geïnformeerde)burgers.! - De! informatiefunctie! is! omschreven! als! wegenwacht! met! accent! op! advies,! en! kennisdelen,!gecombineerd!met!belang!van!context!naast!content.!! - Content!en!context!als!middel!tot!ontwikkeling!en!groei!door!fysieke!invulling!van! een!ontwikkelingsplek!als!third!place.!!

11!

- De! samenwerking! met! scholen! richten! op! ontwikkeling! en! groei;! als! leerstructuur! naast! de! formele! leerstructuur,! voor! participatie,! leesbevordering! en! lezen! en! ter! bestrijding!laaggeletterdheid.!! - Samenwerking! met! scholen! biedt! ook! ingangen! voor! participatie! en! integratie! van! allochtonen!in!dienstverlening.! - Een! ! verschuiving! van! het! eigenaarschap! van! media! naar! de! beschikbaarheid! en! toegankelijkheid.!! - Een!landelijke!pas!en!gezamenlijke!openstelling!voor!betere!toegankelijkheid.! - Leesplezier! gaat! samen! met! boeken! lezen.! Een! leven! lang! leren! is! kernfunctie! van! bibliotheek!en!wordt!steeds!belangrijker.!Hiervoor!zijn!boeken!nodig.! - Leesplezier!ontwikkelen!kan!een!belangrijk!voordeel!zijn!voor!een!leven!lang!leren.! De!bibliotheek!levert!belangrijke!bijdragen.!! - Functie!van!de!bibliotheek!richten!op!het!delen!van!kennis,!van!ervaringen!en!van! verhalen! in! plaats! van! uitlenen.! Een! bieb! zonder! boeken.! Of! boeken! kopen! of! investeren!in!instrumentarium.! ! De!doelstelling!van!de!Bibliotheek!3.0!transformeren!naar:!! 1) een!betere!stad!en!een!socialere!samenleving,!! 2) het!delen!van!kennis,!!informatie,!interesses!en!samen!dingen!doen!(workshops).!! 3) Bieb! 3.0! transformeren! van! een! huis! met! boeken! naar! een! community,! zowel! digitaal!als!fysiek.!! 4) Informatiefunctie! en! verrijkingsfunctie! ! centraal! stellen! als! een! interactieve! activiteit!professioneel!ondersteund!door!de!bibliothecaris.!! Procesmatig! niet! te! grote! stap! zetten! omdat! nu! 30%! lid! is! en! 50%! op! bezoek! komt.! Verwachtingspatronen! goed! monitoren! en! speciale! aandacht! besteden! aan! minder! mobielen!en!burgers!met!geringe!draagkracht.! ! d)!Governance) Kernwoorden!zijn:!nieuwe)afspraken,)nieuwe)partners,)nieuwe)structuur.) - Is!dit!een!droom!of!kun!je!in!een!wijk!of!dorp!kennisPcollectieven!maken,!met!bezit! van!boeken!/!ePreaders.!! - De! afgelopen! periode! is! veel! bereikt! op! gebied! van! schaalvergroting.! Voor! het! digitale! domein! en! snellere! bediening! van! de! klant! is! verdere! opschaling! nodig;! digitalisering,!standaardisatie!en!kwaliteitsverbetering! - Het! bedieningsconcept! richten! op! een! kleinere! schaal! van! lokale! gebruikers! (wijk,! dorp,!kleine!kern).!! - Wisselwerking!en!balans!zoeken!tussen!groot!en!klein:!groot!(geïntegreerd,!digitaal,! snel)!en!klein!(gebruiker,!dichtbij,!toegankelijk).! - Kostenbeheersing! moet! aandacht! krijgen,! waarbij! onderscheid! nodig! is! tussen! professionaliteit! van! bibliothecarissen! en! vaardigheid! van! vrijwilligers! die! bijdragen.! - De!besturen!van!bibliotheken!moeten!transformeren.!! - Buiten!de!bibliotheekkolom!zoeken!naar!verbreding!van!functies!en!de!bibliotheek! optillen!naar!hoger!functieniveau.! 12!

Samenvattend!wordt!geconcludeerd!dat!de!Bibliotheek!3.0!staat!voor:!! 1. Nabij!en!op!veel!plaatsen!! (Terwijl! we! ook! voelen! dat! we! meer! schaalgrootte! en! concentratie! zoeken! voor! kwaliteit)!! 2. CoPcreatie!en!gemeenschapsvorming!! (terwijl!we!ook!een!professionele!organisatie!willen!blijven)! 3. Digitaal!en!fysiek!bereik!! (Terwijl!we!nu!vooral!fysiek!aanwezig!zijn)! 4. Maatschappelijke!winst!door!bredere!functie! (Terwijl!we!er!nu!toch!vooral!zijn!voor!brede!doelgroep!die!modaal!en!bovenmodaal!is).! ! 4.20Tekentafel0 De!tekentafel!heeft!de!navolgende!beelden!opgeleverd!van!het!toekomstig!profiel!en!van!de! wenselijke!structuur!van!de!bibliotheek!3.0.! ! Het!profiel!van!de!bibliotheek!3.0!ziet!eruit!als!een!bibliothecaris,!die!naar!buiten!gericht!is.! De!bibliotheek!functioneert!als!een!ideaPstore!ofwel!een!plek!waar!ideeën!worden!geboren,! kennis! wordt! gedeeld! en! activiteiten! plaatsvinden.! Burgers! komen! er! om! elkaar! te! ontmoeten,!om!van!elkaar!te!leren!maar!ook!voor!sociaal!contact:!ontmoeten!met!inhoud! en!coPcreatie.!De!bibliotheek!fungeert!als!een!schakelplein!waar!ontmoeting,!coPcreatie!en! kennisdeling! worden! gefaciliteerd.! Er! is! aandacht! voor! geletterdheid! en! op! lokaal! niveau! krijgen!naast!ontmoeten!de!functie!lezen!en!lenen!aandacht.!! Het!organiseren!van!het!proces!overstijgt!het!belang!van!het!aanbod!van!materiaal.!! ! De! organisatie! van! Bibliotheek! Limburg! 3.0! vraagt! om! herstructurering! naar! vijf! sterke! regio’s! met! een! herkenbaar! basisprofiel.! Op! lokaal! niveau! kent! de! bibliotheek! vele! satellieten! in! vele! verschillende! verschijningsvormen.! De! bibliotheek! moet! geprofileerd! worden! als! een! sterk! eenduidig! merk,! die! de! burgermaatschappij! (civil! society)! en! de! lokale! behoeften! als! vertrekpunt! kiest! (dus! niet! organiseren! op! basis! van! filialen! en! gemeentegrenzen).! Voorbeelden! van! partijen! waarmee! bibliotheken! samenwerking! aan! kunnen!gaan!zijn:!basisschool,!huisarts,!tandarts,!kruiszorg,!supermarkt.!! Kenmerken!zijn:! - sturing!vanuit!een!coördinatiepunt! - werken!met!een!programmaraad! - dichtbij!de!gemeenschap!organiseren! - buiten!de!bibliotheekkolom!! - ruimte!!delen! - toegankelijkheid!vergroten!door!bundeling!en!samenwerking!

13!

• • •

•

• • •

•

! De!introductie!van!eBooks!gaat!niet!hard!en!in!2020!is!de!bibliotheek!zowel!fysiek! als!digitaal!aanwezig.!Dit!betekent!uitfaseren!en!niet!forceren.!! ePLearning!bovengeschikt!maken!aan!eBooks.! Landelijk! digitaal! beleid! wordt! nog! ontwikkeld! en! krijgt! dominantie.! Het! is!! belangrijk! tijdig! de! vertaling! van! landelijk! beleid! (digitaal)! naar! lokaal! en! fysiek! beleid!te!maken.!! Synchronisatie! van! de! huidige! drie! verschillende! snelheden! tussen! besturen,! gemeenten! en! provincie! (cq! Rijk)! is! nodig! waarvoor! nadere! kaders! en! richtlijnen! moeten!worden!gemaakt.! Daarnaast!is!regie!nodig!voor!afstemming!tussen!branche,!financiën!en!gebruikers:! tussen!overheden/!subsidiënten,!bibliotheekbesturen!en!gebruikers.!! Gecoördineerde! ontwikkeling! en! afgewogen! keuzes! op! lokaal! niveau! vragen! om! sterke!verbindingen!op!lokaal!niveau!tussen!bibliotheek!en!gemeente.! Voor!de!coördinatie!van!ontwikkelingen!is!afstemming!en!regie!noodzakelijk!tussen! de! provincie,! de! gemeente! en! de! bibliotheek.! De! positieve! ervaringen! in! Limburg! toepassen!op!de!regie!door!de!provincie.! Initiatief!nemen!en!niet!wachten!op!landelijk!nivea,!inzetten!op!de!lokale!component! lokale! positionering,! lokale! verbindingen,! ontmoeten,! ideaPstore!etc.!en!dit!leidend! laten!zijn.!Bibliotheektechnische!afstemming!en!kwaliteitsvraagstukken!voltrekken! zich!binnen!het!landelijk!bibliotheeknetwerk.!

!

14!

!

5. Bibliotheek*Limburg*3.0* De! overgang! naar! de! nieuwe! wereld! 3.0! gaat! over! een! samenleving! waar! burgers! ! en! klanten! andere! percepties! en! gedragingen! hebben.! Een! wereld! met! andere! vormen! van! informatieverwerking,! nieuwe! vormen! van! organiseren,! nieuwe! vormen! van! leren! en! nieuwe! vormen! van! werken.! Het! gaat! ook! om! nieuwe! vormen! ! van! communicatie! en! een! andere!vorm!van!samenleven.! De!omgeving!van!de!bibliotheek!verandert!en!de!bibliotheek!verandert!mee.! De! voorgaande! verkenning! van! trends! en! veranderingsprocessen! levert! duidelijke! indrukken!op,!die!zich!laten!vertalen!naar!een!nieuw!concept!voor!de!Bibliotheek!Limburg! 3.0.!De!concretisering!en!vormgeving!vraagt!om!maatwerk!op!lokaal!niveau!en!de!verdere! uitwerking!zal!dan!in!de!praktijk!op!lokaal!niveau!moeten!gebeuren.! ! De!hoofdtema’s!zijn:! 1) Positionering!en!profiel!van!de!bibliotheek! 2) De!inhoud!en!functies! 3) De!governance! 4) Het!proces! 5) Modelbeschrijving!.! !! Ad!1.!Profiel! In! de! Bibliotheek! Limburg! 3.0! gaat! de! inhoud! voor! de! structuur! en! is! de! inhoud! ook! van! hogere!orde!dan!het!(bibliotheek)gebouw.!De!Bibliotheek!3.0!!vervult!een!verbindende!rol! naar!de!samenleving,!brengt!contacten!tot!stand!en!faciliteert!de!ontmoeting,!Zij!biedt!een! platform! aan! de! inwoners! waar! kennisdeling! en! coPcreatie! plaatsvinden.! Burgers! komen! om!elkaar!te!ontmoeten,!kennis!te!delen!maar!ook!voor!sociaal!contact.!De!bibliotheek!3.0! heeft!een!bredere!scope!en!draagt!bij!aan!de!leefbaarheid!en!sociale!cohesie.!!! Behoeften!van!leden!is!vertrekpunt!van!handelen!en!bepalen!de!herdefiniëring!waarin!de! kernfuncties! worden! vormgegeven.! Bibliotheek! 3.0! is! naar! buiten! gericht! en! gaat! verbindingen! aan! met! andere! partijen! op! lokaal! niveau! om! een! multifunctioneel! en! laagdrempelig!aanbod!te!creëren.!De!Bibliothecaris!3.0!is!gericht!op!de!omgeving!en!zoekt! de!interacties!met!burgers,!instellingen!en!bedrijven.!! Het!profiel!van!de!Bibliotheek!Limburg!3.0!is!nieuw!en!de!herpositionering!vragen!van!de! hoofdrolspelers!de!besturen,!de!bibliothecarissen!en!de!gemeenten!bijstelling!van!visie!en! missie!van!de!bibliotheek.!De!aanvulling!op!de!missie!zou!kunnen!luiden:!! ! De) Bibliotheek) Limburg) 3.0) staat) midden) in) de) samenleving,) is) van) de) burgers,) heeft) een) laagdrempelige) toegang) heeft) een) openbaar) karakter) en) is) een) levendige) ontmoetingsplek)midden)in)de)gemeenschap.)) ) Ad!2.!Inhoudelijk!aanbod! De!Bibliotheek!3.0!krijgt!het!karakter!van!een!‘idea!store’!waar!ook!boeken!aanwezig!zijn,! die! zich! richt! op! de! ontmoeting! van! burgers,! die! gezamenlijk! invulling! willen! geven! aan:! kennis! uitwisselen,! kennis! delen! en! kennis! verwerven.! Informeren,! lezen! en! leren,! 15!

ontmoeting! en! debat! ! blijven! de! kerntaken! van! de! bibliotheek.! De! bibliothecaris! als! ‘informatie!wegenwacht’!die!context!toevoegt!aan!content,!die!ondersteuning!levert!aan!! de! Bibliotheek! 3.0! richt! zich! als! leerstructuur! op! een! leven! lang! leren! met! aandacht! voor! geletterdheid.!In!de!samenwerking!met!andere!leerinstellingen!richt!de!bibliothecaris!3.0! zich!op!ontwikkeling!en!groei,!leesbevordering!en!leesplezier!! De! bibliotheek! draagt! op! deze! wijze! bij! aan! de! ontwikkeling! van! burgers,! aan! de! kenniseconomie!en!de!leefbaarheid!binnen!de!lokale!gemeenschap.! ! Draagvlak! bij! de! genoemde! hoofdrolspelers! is! eveneens! noodzakelijk! voor! de! inhoudelijk! transitie!van!de!bibliotheek!!naar!een!dynamisch!en!actief!platform!met!een!in!coPcreatie! ontwikkeld!aanbod.!!De!aanvulling!op!de!missie!zou!kunnen!luiden:! ! Bibliotheek) 3.0) staat) voor) ontmoeten) met) inhoud,) ) waar) kennisdeling) en) coJcreatie) centraal) staan,) gecoördineerd) door) de) bibliothecaris) die) zorg) draagt) voor) een) laagdrempelige)en)vrije))toegang)tot)informatie,)kennis)en)cultuur,)die)de)ontmoeting) en)het)debat)faciliteert)en)burgers)in)staat)stelt)zich)te)ontwikkelen)en)actief,)kritisch) en)zelfbewust)te)bewegen)in)de)samenleving.)Bibliotheek)Limburg)3.0)draagt)op)deze) wijze)bij)aan)de)bevordering)van)de)leefbaarheid)van)de)lokale)gemeenschap.) )) De!bibliotheek!Limburg!3.0!ziet!eruit!als!een!dynamische!ontmoetingsplek!waar!ook!stilte! ruimte! aanwezig! is.! Het! biedt! een! platform! waar! basisvaardigheden! voor! zelfstandig! burgerschap! worden! ondersteund! maar! ook! als! Third! place! waar! kenniswerken! en! ontmoeten!plaatsvinden.! ! De! coördinerende! rol! en! begeleiding! van! processen! ! vraagt! nieuwe! vaardigheden! van! medewerkers.! De! bibliothecaris! 3.0! ontwikkelt! zich! tot! een! specialist! in! de! samenwerkingsverbanden! (met! bijvoorbeeld! onderwijs),! zoekt! de! interactie! op,! gaat! nieuwe!verbindingen!aan!met!nieuwe!partijen!in!de!lokale!omgeving.!De!bibliothecaris!!is! ook! (verP)bindende! figuur,! die! de! kenniswerkplaats! inhoud! geeft! en! ontmoeting,! kennisdeling!en!debat!faciliteert.!Het!beheer!van!de!collecties!en!de!toegang!tot!informatie! blijven!kerncompetenties!van!de!bibliothecaris.! ! ! Ad!3)!Governance!! ! De! bibliotheek! Limburg! 3.0! is! niet! van! het! bestuur! of! de! medewerkers! maar! moet! in! de! toekomst! gezien! worden! als! eigendom! van! de! gemeenschap.! Burgers! willen! meedoen! en! betrokken!zijn!bij!maatschappelijke!processen.!Meedoen!betekent!vaak!ook!invloed!hebben! en! zeggenschap! uitoefenen! om! samen! met! anderen! te! kunnen! bepalen! hoe! de! dienstverlening! wordt! vormgegeven.! Het! delen! van! verantwoordelijkheid! is! nieuw! en! vraagt!aanpassing!van!de!structuur!waarin!dit!wordt!vormgegeven.!De!zeggenschap!wordt! gedeeld! met! de! partners! (buiten! de! bibliotheek! kolom)! in! een! aangepaste! lokale! governance!structuur.! ! De! bibliotheek! gaat! nieuwe! verbindingen! aan! op! lokaal! niveau.! Samenwerken! transformeert! naar! coPcreatie,! delen! van! ervaringen,! kennis! en! cultuur.! Nieuwe! partijen! sluiten! aan! en! het! bundelen! van! lokale! krachten! gaat! over! meerdere! partijen! zoals! onderwijs,! zorg,! sport! en! commerciële! instellingen.! Inhoud! en! positie! transformeren! ! en! vragen!om!vernieuwing!van!de!structuur.!! 16!

Het! delen! van! verantwoordelijkheid! betekent,! dat! de! Bibliotheek! 3.0! ingebracht! wordt! in! een! nieuwe! entiteit;! in! een! lokale! structuur! zoals! bijvoorbeeld! een! Kulturhus.! Het! KulturhusPconcept!draagt!vele!kenmerken!in!zich!van!de!karakteristieken!in!de!Wereld!!3.0! en!kan!als!kompas!dienen!bij!de!verdere!positionering!en!structurering!van!de!Bibliotheek! Limburg!3.0.!! Het!opgeven!van!de!zelfstandigheid!is!de!grootste!vernieuwing.!De!Bibliotheek!Venlo!kiest! in!dit!verband!voor!het!motto:!aanhaken!en!integreren.! ! De! lokale! bibliotheek! maakt! deel! uit! van! een! breder! lokaal! maatschappelijk! samenwerkingsverband! met! een! brede! functie.! Door! verbreding! van! functies! wordt! de! binding! met! burgers! sterker! en! wordt! opheffing! eerder! voorkomen.! Gezamenlijke! huisvesting!betekent!kosteneffectief!gebruik!van!de!accommodatie.! Het!vormen!van!groepen!komt!centraal!te!staan,!waarbij!verbinding!gelegd!moet!worden! tussen!digitale!communities!en!de!fysieke!ontmoeting.! ! Een!model!dat!goed!past!bij!de!kernwaarden!van!de!Wereld!3.0!is!het!coöperatiemodel.!Het! geeft!de!leden!zeggenschap!en!invloed!en!de!coöperatie!is!‘eigendom’!van!de!leden.!Partijen! kunnen! hun! aandeel! leveren! gebaseerd! op! specifieke! behoeften! en! afhankelijk! van! hun! mogelijkheden.! Leden! worden! als! medePeigenaar! actief! betrokken! bij! de! invulling! en! vormgeving!van!de!bibliotheek.!! De!interesse!in!de!coöperatie!is!ook!gewekt!bij!het!Kulturhus!in!Overijssel.!! ! De! rol! van! besturen! van! bibliotheken! transformeert! in! het! coöperatiemodel! naar! een! bestuurslidmaatschap! van! een! coöperatie.! Daarnaast! kan! de! lokale! component! en! de! maatschappelijke!rol!invulling!krijgen!door!te!werken!met!een!bibliotheekcommissie!of!een! lokale! bibliotheekraad.! Deze! Raad! functioneert! als! gesprekspartner! van! de! coöperatie! en! vormt!de!verbindende!schakel!met!de!gemeente.! ! !De! onvermijdelijke! schaalvergroting! vanwege! kwaliteitsverbetering! staat! op! gespannen! voet! met! de! wens! dichtbij! te! organiseren! en! lokaal! zeggenschap! te! delen.! Bibliotheken! hebben!opgeschaald!door!de!vorming!van!grotere!basisbibliotheken.!Dit!proces!gaat!naar! verwachting!door!als!gevolg!van!de!ontwikkeling!van!de!digitale!bibliotheek.! De!wens!tot!kleinschalige!en!lokale!invulling!kan!naast!de!opschaling!ingevuld!worden!naar! analogie! van! het! coöperatiemodel! van! de! Rabobank.! Dit! coöperatiemodel! is! gemoderniseerd! door! onderscheid! te! maken! tussen! de! professionele! ! organisatie,! die! gericht! is! op! de! bedrijfsvoering! en! efficiënte! dienstverlening! (zie! bijlage! 6! blauwe! structuur)!naast!de!structuur!gericht!op!zorg!voor!de!maatschappelijke!rol!(oranje).!Door! in! de! coöperatiestructuur! te! werken! met! een! ledenraad! en! commissies! wordt! de! organisatie!als!dichtbij!ervaren!met!invloed!van!de!leden.!Daarnaast!kan!opschaling!van!het! professionele!bedrijf!binnen!deze!structuur!vormgegeven!worden.! De!bibliotheken!staan!voor!de!uitdaging!de!digitaliseringen!en!verbetering!van!kwaliteit!te! realiseren! waarvoor! opschaling! nodig! lijkt! tot! bijvoorbeeld! een! vijftal! regionale! bibliotheken! in! Limburg.! Deze! regioPbibliotheken! kunnen! gaan! fungeren! als! kennisknooppunten!die!de!lokale!bibliotheken!ondersteunen.!! ! Cultureel!ondernemerschap!is!sleutelwoord!bij!de!lokale!invulling!van!de!bibliotheek!in!het! maatschappelijke! krachtenveld.! De! bibliotheek! kan! als! coördinatiepunt! zorgen! voor! de! nodige!ontwikkeling!en!voor!de!invulling!van!het!nieuwe!samenwerkingsconcept.!! De!bibliotheek!gedraagt!zich!als!een!cultureel!ondernemer.!! ! 17!

De! lokale! bibliotheek! transformeert! van! een! basisbibliotheek! met! vestigingen! naar! vijf! regio! bibliotheken! met! vele! lokale! plekken! waar! invulling! wordt! gegeven! aan! activiteiten! en! inhoud;! dichtbij! en! op! vele! plaatsten.! Dit! zal! vele! verschillende! verschijningsvormen! hebben,! kleinschalig! en! divers.! In! de! regionale! bibliotheken! worden! alle! kerntaken! aangeboden! terwijl! de! lokale! bibliotheek! een! maatwerk! aanbod! kent,! gebaseerd! op! een!! minimaal!basispakket.!Voor!alle!lokale!bibliotheken!geldt!zowel!een!fysiek!als!een!digitaal! bereik.! ! De!veranderingen!waarmee!we!te!maken!hebben!spelen!zich!af!in!de!driehoek!gemeente,! bibliotheek!besturen!en!het!maatschappelijk!veld.!Een!goede!samenwerking!op!dit!niveau! is!belangrijk.! !!

Gemeente!

Bibliotheek! KennisP! werkplaats! Maatschappelijke! omgeving!

! Idea!store!

Bestuur! Bibliotheek! !

! ! Ad!4)!Het!proces! De!overgang!naar!de!Bibliotheek!Limburg!3.0!hangt!af!van!vele!factoren.!Het!tempo!van!de! ontwikkeling!van!de!digitale!bibliotheek!is!daarbij!belangrijk!vanwege!de!beschikbaarheid! van!de!digitale!infrastructuur!en!digitale!hulpmiddelen.!! Het! tempo! waarin! de! maatschappelijke! vraag! zich! ontwikkelt! is! vooral! ! afhankelijk! van! lokale!actoren!en!gemeentelijk!subsidie!in!het!bijzonder.!! De! lokale! componenten! zijn! doorslaggevend! in! het! transitieproces! vanwege! de! beschikbaarheid! van! budgetten,! de! aanwezigheid! van! lokale! partijen! die! bereid! zijn! ! om! deel!te!nemen.!Het!vinden!van!draagvlak!!bij!de!lokale!partners!is!cruciaal.!! ! De!afstemming!in!de!driehoek!provincie,!gemeenten!en!bibliotheekbesturen!is!genoemd!als! kritische!succesfactor!vanwege!de!noodzakelijke!synchronisatie!van!processen.! De!Provincie!Limburg!wordt!hierin!gezien!als!coördinatiepunt!van!waaruit!de!regie!op!het! transformatieproces!kan!worden!gestuurd.! ! Om! een! goed! beeld! te! krijgen! in! de! mogelijkheden! voor! de! realisatie! van! de! Bibliotheek! Limburg! 3.0! en! de! wijze! waarop! dit! ingevoerd! kan! worden,! is! nader! inzicht! nodig! in! de! actuele!situatie!per!gemeente.!Hierbij!gaat!het!een!aanvullende!inventarisatie!ten!aanzien! 18!

van! de! (op! termijn)! beschikbare! budgettaire! kaders,! inventarisatie! van! de! bestaande! voorzieningenstructuur! en! het! draagvlak! bij! de! lokale! driehoek! voor! invoering! van! het! concept!Bibliotheek!Limburg!3.0.!! De! vorm! waarin! de! nieuwe! structuur! (de! Coöperatie! 3.0)! wordt! gegoten! moet! eveneens! worden!uitgewerkt!en!worden!getoetst!op!bestuurlijk!draagvlak!en!haalbaarheid.!! ! ! ! ! ! ! !

19!

! Ad!5)!Modelbeschrijving!!Bibliotheek!Limburg!3.0! Bibliotheek! Limburg! 3.0! zal! zich! manifesteren! als! een! waaier! aan! varianten! van! samenwerkende! partijen! en! lokale! instellingen! en! organisaties! die! in! het! concept! willen! gaan!samenwerken.!Bibliotheek!Limburg!3.0!is!niet!te!beschrijven!als!een!vast!model!dat! op! alle! plaatsen! uitgerold! kan! worden.! Per! gemeente! zal! de! inrichting! gebaseerd! worden! op! de! samenwerkende! partijen,! die! verantwoordelijkheid! nemen,! voor! het! draagvlak! zorgen!en!die!ieder!hun!specifieke!inbreng!leveren.! Het! concept! Bibliotheek! Limburg! 3.0! is! wel! te! omschrijven! vanuit! een! basis! voorzieningenniveau.! Hierbij! kunnen! uitgangspunten! en! criteria! voor! een! basispakket! aangegeven! worden.! In! de! grotere! steden! zal! een! compleet! aanbod! geboden! moeten! worden!en!zijn!alle!activiteiten!en!materialen!aanwezig!voor!eigentijds!bibliotheekwerk.! In! de! wijken! en! kleine! kernen! zullen! keuzes! gemaakt! worden! voor! de! breedte! en! de! omvang!van!het!geboden!pakket.!De!digitalisering!is!een!belangrijke!randvoorwaarde!voor! optimalisatie! van! beheer! en! uitleenwerkzaamheden.! De! ontwikkeling! richting! de! Cloud! Computing!kan!daarbij!ook!zorgen!voor!een!flexibel!en!compleet!aanbod!aan!informatie!en! op!termijn!aanbod!van!eBooks!op!meerdere!lokaties.!! Voor!bibliotheek!Limburg!3.0!moet!gedacht!worden!aan:!

!

• Meerdere!organisaties!en!verenigingen!nemen!deel.! • Relevante! sectoren! zijn! o.a.! zorg,! onderwijs,! cultuur,! en! eventueel! commerciële! partijen.! • Een!van!de!partijen!zorgt!voor!de!coördinatie.! • Een!gezamenlijke!programmering!van!activiteiten.! • Gezamenlijk!beheer.! • Werving!van!vrijwilligers!wordt!gezamenlijk!uitgevoerd.! • Een!passende!organisatievorm!wordt!gekozen!waarbij!de!keuze!voor!de!coöperatie! voor!de!hand!ligt!ingeval!zakelijke!dienstverlening!aan!de!orde!is.! • Voldoende!geschikte!ruimte!en!huisvesting.! • Keuze!voor!kwaliteit!en!duurzaamheid.! • Openingstijden!tussen!9.00!en!21.00!uur!van!maandag!t/m!zaterdag.! • Zelfbediening!is!bij!bibliotheken!vanzelfsprekend!aanwezig!voor!uitleen!van!media.!! • Digitalisering!wordt!ook!ingezet!voor!beheer!van!toegankelijkheid!gebouw.! • Communicatie!is!kerntaak.!

Onderstaand!model!kan!als!basisbeschrijving!dienen!en!als!voorbeeld!van!hoe!de!nieuwe! Bibliotheek!Limburg!3.0!eruit!zou!kunnen!zien.! ! ! ! !

20!

! !

!

* * * * Bijlagen

21!

Bijlage*1.*Lijst*van*informanten*en*deelnemers*aan*de*LAB*sessie* * Thijs!Kuipers!!

!

Bibliotheek!Eindhoven!

Carin!Klompen!

!

Stadsbibliotheek!Centre!Ceramique!

Marion!Mertens!!

!

Bibliotheek!Venlo!

Saskia!Leferink!

!

OCLC!

Nanda!Lankhorst!

!

OCLC!

Daniel!van!Spanje!

!

OCLC!

Jan!Custer!

!

Proeftuin!zelfsturing!!

Jeroen!Severens!

!

Cubiss!

Vincent!Freriks!!

!

Bibliotheek!Maas!en!Peel!

Ger!van!Rensch!

!

Gemeente!Horst!

Coen!van!Laer!

!

Universiteit!Maastricht!(bibliotheek)!

!

Liesbeth!Vogelaar!! !

Bibliocenter!

Jan!Miltenburg!

!

Gemeente!Sittard!Geleen!

Mark!Deckers!!

!

Blauwe!Brug!

Maria!Heijne! !

!

Sectorinstituut!Openbare!Bibliotheken!!

Norma!Verheijen!

!

Sectorinstituut!Openbare!Bibliotheken!!

Margreet!Hogenkamp!

Sichting!Stimulant!(Kulturhus!Overijsel)!

Paul!Baeten!! !

!

Provincie!Limburg!

Ingrid!Mallée!!

!

Provincie!Limburg!

Karin!de!Bont!!

!

Ministerie!Onderwijs!Cultuur!en!Wetenschap!

Frans!de!Lauw!

!

Rabobank!Westelijke!Mijnstreek!

!

22!

Bijlage*2.*Provinciaal*beleid*in*perspectief* !

B*2.1*Cultuurbeleid* De!provincie!Limburg!heeft!haar!cultuurbeleid!herijkt!en!vastgelegd!in!de!uitgangspunten! notitie8! en! de! cultuurnota9.! De! ! uitgangspunten! voor! cultuurbeleid! in! brede! zin! geven! duidelijk!richting!aan!de!inhoudelijke!beleidskeuzes!van!de!provincie.!Bibliotheken!worden! genoemd! in! de! categorie! professionele! instellingen! en! de! algemene! kaders! voor! cultuurbeleid! bieden! perspectief! voor! de! bibliotheekontwikkelingen! in! de! provincie! Limburg.! Spreiding!,!participatie!en!samenwerking!zijn!de!sleutelwoorden.!!De!provincie!zet!daarbij! in! op! cultuur! voor! iedereen,! gericht! op! talentontwikkeling,! met! een! goede! balans! tussen! amateurs!en!professionals.!Cultuur!draagt!op!die!wijze!bij!aan!een!aantrekkelijk!Limburg! en! heeft! positieve! effecten! op! de! economie.! Cultureel! ondernemen! zorgt! daarbij! voor! draagvlak!en!focus!op!de!markt.! De! provincie! zet! daarmee! in! op! de! verbreding! van! de! betekenis! en! de! rol! van! cultuur.! Samenwerking!tussen!partners!in!de!cultuurketen!of!schakel!in!cultuur!genoemd,!geldt!!als! toekomstig!model!voor!versterking!van!draagvlak!en!de!ontwikkeling!van!talent.!! De!openbare!bibliotheken!zijn!partner!in!cultuurbeleid.! ‘Openbare!bibliotheken!worden!gezien!als!de!lokale!toegangpoort!naar!kennis!en!vormen! de!basisconditie!voor!een!leven!lang!leren,!cultuur,!en!informatie.!Door!de!lage!drempel!en! het! grote! aantal! ! bezoekers! aan! bibliotheken! ! zet! de! provincie! nadrukkelijk! in! op! vernieuwingsprojecten! die! de! samenwerking! met! andere! provinciale! beleidsterreinen! benadrukken,! zoals! informatieloketten! voor! zorg! en! jeugdzorg! ,! laagdrempelig! podium! voor!culturele!activiteiten,!betrouwbare!informatiebron!ten!behoeve!van!de!kennisregio!en! het! onderwijs,! ontsluiten! erfgoed! ,! tegengaan! van! laaggeletterdheid! en! bevorderen! van! leesplezier’.! Bibliotheken! bereiken! een! breed! samengesteld! publiek! in! alle! leeftijdsgroepen.! Ongeveer! een! kwart! van! de! bevolking! is! lid! van! de! bibliotheek! en! (meer! dan)! 50%! van! de! burgers! komt! jaarlijks! in! een! bibliotheek.! Bibliotheken! hebben! een! groot! maatschappelijk! draagvlak.! De! verbreding! van! de! scope! en! de! accentuering! van! samenwerking! tussen! partners! bieden! perspectief! voor! een! versterkte! positionering! van! de! openbare! bibliotheken!in!het!culturele!veld.!De!inhoudelijke!ambities!en!beleidskaders!zoals!door!het! Rijk! en! de! landelijke! koepelorganisatie! voor! bibliotheken! zijn! geformuleerd,! liggen! in! elkaars! verlengde.! Onderstaand! is! de! match! beschreven! tussen! de! ! provinciale! uitgangspunten!voor!cultuurbeleid!met!de!bibliotheekkaders.!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 8!Uitgangspunten!Beleidskader!Cultuur!en!Cultuurplan!2013P2016,!Provincie!Limburg,!

Maastricht,!september!2011.! 9!Beleidskader!Cultuur!2013P2016,!Provincie!Limburg,!Maastricht!oktober!2012.!

! 23!

Inhoudelijk!beleidspunten! Uitgangspunten! beleidskader!

Bibliotheekbeleid!!

Schakel!in!cultuur!

Verbindingen!leggen!tussen! amateurs,!opleidingen!en! professionals!

Toegankelijk!en! laagdrempelige!toegang!tot! informatie,!cultuur!en!forum! en!debat!

Cultuur!voor!iedereen:!

kennismaking!met!cultuur! voor!iedereen!

Laagdrempelige!toegang!tot! cultuur!en!cultuureducatie! met!name!ook!in!kleine! kernen,!in!wijken!van!steden!

Talent!in!uitvoering!

Kans!geven!zich!te! ontwikkelen!

Leesvaardigheid!bevorderen!! voor!verbetering!ontplooiing! en!!zelfredzaamheid!!

Erfgoed!in!ontwikkeling!

In!standhouding!erfgoed!en! ontsluiting!van!depots!

Ontsluiting!van! erfgoedcollecties!!

Aantrekkelijk!Limburg!

Bijdragen!aan!aantrekkelijk! Limburg!en!stimuleren! positieve!effecten!op! economie!

Bibliotheken!dragen!bij!aan! leefbaarheid!en!ontplooiing! burgerschap!

Verbreden!financiële!basis!en! met!focus!op!de!markt!

Bibliotheken!transformeren! tot!cultureel!ondernemende! organisaties.!

Cultureel!ondernemen!

! ! ! Cultural!governance!

Samenwerking!

Groot!publieksbereik!en!grote! bezoekersaantallen!!

Professionaliseren!door! basisvorming!en! samenwerking.! Besturing!en!organisatieP kwaliteit!!volgens!cultural! governance!is!uitgangspunt.!

Organisatorische!en!artistieke! Participeren!in!lokale! samenwerking! netwerken!en!verbindingen! aangaan!met!andere!lokale! De!cultuurketen! partijen!

! De!Provincie!heeft!de!eisen!waaraan!culturele!professionele!Culturele!instellingen!moeten! gaan!voldoen!vastgelegd.!De!landelijke!algemene!visie!op!de!positionering!van!openbare! bibliotheken!sluit!hier!naadloos!op!aan.!De!eisen!betreffen:! ! - Verbinding!leggen!met!onderwijs,!toerisme,!en!bedrijven!en!realiseren!van! provinciebrede!spreiding.! - Vergroten!van!publieksbereik!via!cultuurparticipatie!!en!educatie!en!stimuleren!van! talenten.! 24!

- Nieuwe!stimulansen!voor!erfgoed!als!onderscheidende!factor!in!een!aantrekkelijke! leefomgeving.! - Gezonde!bedrijfsvoering!en!de!toepassing!Cultural!Governance.! !

B*2.2*Wonen*en*Leefbaarheid* De! visie! van! de! Provincie! Limburg! op! de! thema’s! leefbaarheid! en! wonen! biedt! eveneens! concrete! aanknopingspunten! op! de! toekomstige! positie! en! ontwikkeling! van! openbare! bibliotheken.!! !“Limburg! is! een! regio! in! verandering.! Een! combinatie! van! demografische,! maatschappelijke!en!macroPeconomische!ontwikkelingen!leidt!tot!een!transitie!die!steeds! duidelijkere! vormen! aanneemt.”! In! de! beleidsnota! Strategisch! kader! Wonen! en! Leefbaarheid10! geeft! ! de! provincie! aan:! “dat! de! komende! tien! tot! twintig! jaar! een! ander! toekomstbeeld!van!Limburg!ontstaat!dan!de!afgelopen!vijftig!jaar.!Dit!betekent!flexibiliteit! van!beleid,!dat!inspeelt!op!veranderingen!in!de!bevolking,!vraaggerichtheid,!en!dichterbij! de!burgers”.!Kortom!ingrijpende!veranderingen!die!vragen!om!een!nieuwe!benadering.! De! provincie! Limburg! wil! actief! beleid! voeren! op! de! transitie! die! zich! voltrekt! met! als! centrale! doelstelling! versterking! van! het! vestigingsklimaat.! Daarbij! gaat! het! naast! de! fysieke! aspecten! ook! om! sociale! aspecten.! Kwalitatieve! aspecten! zoals! sociale! cohesie,! frequentie! en! kwaliteit! van! ontmoeting,! de! aanwezigheid! ! en! bereikbaarheid! van! voorzieningen,!zoals!onderwijs,!zorg!en!welzijn!en!de!toegang!tot!sport!en!cultuur.!Juist!in! gebieden! waar! het! draagvlak! terugloopt! blijft! de! behoefte! aan! ontmoeting! en! verbinden! nodig”.!!! Langs!twee!sporen!wil!de!provincie!invulling!aan!dit!beleid!geven:!! • Generiek! beleid! met! betrekking! tot! leefbaarheid:! dit! is! gericht! op! vraag! en! aanbod! op! terreinen! zorg,! onderwijs,! cultuur! en! sport.! Daarbij! gaat! het! om! bereikbaarheid! van! voorzieningen,!ontmoeting!en!verbinding.!! •

Lokale! Acupunctuur! Aanpak:! dit! is! een! innovatieve! vorm! van! ingrijpen! in! buurten! en,! dorpen! en! wijken! door! in! het! zenuwstelsel! veranderingen! aan! te! brengen.! Door! in! te! grijpen! in! strategische! onderdelen! wordt! een! organisch! ontwikkelingsproces! op! gang! gebracht!dat!zich!flexibel!en!dicht!bij!de!mensen!voltrekt.! ! Dit!!kwalitatieve!vraagstuk!van!wonen!en!leefbaarheid!raakt!direct!aan!de!rol!en!functie! die! lokale! partijen! spelen! in! kernen,! dorpen,! buurten! en! wijken.! Ook! de! bibliotheek!! heeft! met! deze! vraagstukken! te! maken,! zowel! in! de! stedelijke! gebieden! als! in! de! periferie.!Het!gebruik!van!bibliotheken!verandert.!!De!functie!van!bibliotheken!is!door! de!rijksoverheid!opnieuw!gedefinieerd!en!uitgebreid!met!cultuureducatie,!ontmoeting! en! debat.! De! bibliotheken! geraken! ook! in! een! transitie! door! de! digitalisering! van! informatie! en! communicatie,! krimpende! subsidies! en! lokale! netwerkvorming.! De! veranderende! vraag! en! behoefte! van! burgers! en! de! terugloop! in! leden! en! uitleningen! vragen! ook! van! bibliotheken! een! fundamentele! heroriëntatie! op! de! invulling! en! vormgeving!van!hun!taken.!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 10!Strategisch!Wonen!en!Leefbaarheid!,!Provincie!Limburg,!Maastricht,!1P10P2012.!

25!

Door! de! ontwikkelingen! binnen! het! bibliotheekveld! in! perspectief! van! provinciaal! beleid!te!projecteren!!ontstaat!een!congruent!beeld!van!de!toekomstige!veranderingen! en! de! transitie! die! zich! naar! verwachting! gaat! voltrekken.! Beide! sporen! van! generiek! beleid!en!lokale!acupunctuur!aanpak!spelen!daarbij!een!belangrijke!rol.! !

B*2.3*Bibliotheekbeleid*overheden* Het! specifieke! bibliotheekbeleid11! is! vastgelegd! in! de! nota! ‘Provinciaal! beleid! bibliotheekvernieuwing!2011P2012’.!Het!beleid!is!doorgetrokken!voor!2013!in!afwachting! van!de!heroriëntatie!op!de!transitievraagstelling.! De! inzet! is! gericht! op! verbetering! van! de! structuur! en! bibliotheekorganisatie! door! basisvorming!en!op!samenwerking!van!bibliotheken!met!onderwijs!en!andere!partners!in! lokale!netwerken.!Daarnaast!zijn!het!stimuleren!van!de!opdrachtgeverrol!van!gemeenten,! de!inrichting!van!digitale!loketten!en!de!digitalisering!van!de!erfgoedcollecties!speerpunten! in!dit!beleid.! Naast!de!afronding!van!de!basisvorming!ligt!accent!op:! • Verbinding!tussen!bibliotheken!en!kleine!kernenbeleid,! • Laaggeletterdheid;! • Erfgoed;! • Stedenbeleid;! • Cultuur;! • Welzijn!en!zorg.! ! ! !

Provinciaal*bibliotheekbeleid*2011;2012.* !

Naast!de!afronding!van!de!basisvorming!waarbij!samenwerking!tussen!bibliotheken! wordt!gerealiseerd!heeft!het!accent!gelegen!op:! • Verbinding!tussen!bibliotheken!en!kleine!kernenbeleid,! • Laaggeletterdheid;! • Erfgoed;! • Stedenbeleid;! • Cultuur;! • Welzijn;! • Zorg.! ! Door:! • Fysieke!en!digitale!loketten!WMO12!en!CJG13!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 11!Provinciaal!beleid!bibliotheekvernieuwing!2011P2012,!Provincie!Limburg,!Maastricht,!1!

maart!2011.!

12!Wet!Maatschappelijke!Ondersteuning! 13!Centrum!Jeugd!en!Gezin!

26!

• Digitalisering!erfgoed!! • Opdrachtgeversrol!gemeenten!stimuleren! ! De!Wet!op!het!specifiek!cultuurbeleid!en!het!Bibliotheekcharter!geven!de!landelijke! kaders!aan!waarbinnen!de!provincie!acteert.!Dit!laat!zich!vertalen!in:! • De!vorming!van!provinciale!netwerken;! • Realisatie!van!een!basispakket!ter!ondersteuning!van!!basisbibliotheken:! • Digitale!infrastructuur+;! • Bijdrage!aan!landelijke!digitale!producten;! • Innovatie!collectiebeleid;! • Zwaartepuntcollecties;! • Opleiding!en!kwaliteitszorg;! • Marketing!(ondersteuning);! • Infrastructuur!fysiek!en!digitaal;! • Sterke!Provinciale!Service!Organisatie.! ! Totale!beschikbare!budget!Provincie!Limburg!voor!bibliotheekwerk!in!2012!is:! ! Subsidie! €! Toelichting!! Projectengeld! 1.000.000! waarvan!€!400.000!voor!opdrachten! Exploitatiesubsidie!BHL! 1.325.000! ! Limburgense!collectie! 210.000! ! Subsidie!ingedaald!personeel! 700.000! ! !

*

Het!uitvoeringsbeleid!van!de!Provincie!in!2012!en!de!criteria!voor!toekenning!van! subsidie,!betreffen!provinciebrede!activiteiten,!te!weten:! • Leesbevordering! • Cultuuruitingen! • Erfgoedprojecten;! • ePcultuur!activiteiten! • Opschalen!basisbibliotheken;! • Loketten!voor!zorg,!jongeren!en!CJG.*

Rijksbeleid!bibliotheken! ! Het! rijksbeleid! ten! aanzien! van! bibliotheekwerk! is! vastgelegd! in! de! Wet! op! het! Specifiek! Cultuurbeleid.! Daarnaast! zijn! in! het! bibliotheekcharter14! uitvoeringsafspraken! gemaakt! voor!de!periode!tot!en!met!2012.!! In! recente! brieven! aan! de! kamer15! zijn! gewenste! aanpassingen! voor! de! toekomst! beschreven.!“Bibliotheken!spelen!een!belangrijke!rol!bij!cultuurparticipatie.!De!huidige!en! toekomstige!openbare!bibliotheek!bestaat!uit!twee!componenten:!de!fysieke!bibliotheek!en! de!digitale!bibliotheek.!De!digitale!bibliotheek!kent!een!geheel!andere!structuur,!deze!kent! een!plattere!structuur!die!geheel!los!staat!van!de!geografische!grenzen.!De!uitgangspunten! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 14!Bibliotheekcharter!2010P2012,!Den!Haag,!17!december!2009,!VNG,!IPO!en!OCW.! 15!Actualisering!bibliotheekwetgeving,!brief!Ministerie!van!OCW,!Den!Haag,!7!december!

2011.!

27!

voor! het! toekomstige! bibliotheekwerk! zijn! onder! andere:! de! kern! van! het! decentrale! niveau!blijft!bij!de!gemeenten!en!digitalisering!is!de!‘driving!force’.! ! De! overheidsbemoeienis! is! omschreven! als! het! waarborgen! van! de! vrijheid! van! meningsuiting!en!de!mogelijkheid!om!kennis!te!nemen!van!informatie,!zoals!vastgelegd!in! de! grondwet! en! de! vertaling! daarvan! in! het! Unesco! manifest16.! Deze! waarden! voor! het! bibliotheekwerk!blijven!onverkort!van!kracht.! De!publieke!taken!in!het!fysieke!bibliotheekdomein!veranderen!niet.!De!lokale!bibliotheek! blijft!zorgdragen!voor!de!publieke!toegang!tot!informatie,!educatie!en!cultuur.! In!het!digitale!domein!krijgen!deze!waarden!een!andersoortige!!invulling.!Vanuit!publieke! waarden! concentreren! de! taken! van! de! openbare! bibliotheek! zich! op! het! publieksvriendelijk,!gestructureerd!en!van!context!voorzien!aanbieden!van!digitale!vormen! van! informatie! en! cultuur! met! een! toets! op! betrouwbaarheid,! toegankelijkheid,! onafhankelijkheid!en!pluriformiteit”.! De!kernfuncties!blijven!onverkort!gehandhaafd!waarbij!drie!functies!kennis!en!informatie,! ontwikkeling! en! educatie! en! lezen! en! literatuur,! het! minimum! kader! vormen.! ! Cultuur! en! debat!worden!door!het!Rijk!gezien!als!facultatief!en!als!een!lokale!verantwoordelijkheid.! !! Volgens! de! brief! van! OCW! is! de! digitale! bibliotheek! een! landelijke! verantwoordelijkheid.! Voor!de!lokale!bibliotheek!betekent!dit!dat!de!sturing!en!de!te!maken!keuzes!op!landelijke! schaal!gaan!plaatsvinden!en!de!lokale!bibliotheken!hierin!volgend!zijn.!De!ontwikkeling!van! de!digitale!bibliotheek!speelt!zich!buiten!de!scope!van!dit!onderzoek!af.!De!lokale!effecten! van! de! digitale! bibliotheek! zullen! stap! voor! stap! vormgegeven! gaan! worden! in! het! verlengde!van!de!landelijke!modellering!van!de!digitale!bibliotheek.!!!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 16!Unesco!Library!!Manifesto,!a!gateway!to!knowledge,!1994.!

28!

Bijlage*3.*De*wereld*3.0* ! Een! belangrijke! overall! trend,! die! zich! over! alle! domeinen! manifesteert,! is! die! van! vervagende! grenzen! .! De! globalisering! omvat! technologische! ,! economische! maar! ook! sociale!dimensies.!Geografische!grenzen!vervagen!en!fysieke!afstanden!spelen!minder!een! rol.! We! zien! snel! groeiende! netwerken! ! ontstaan! in! de! stromen! van! mensen,! kapitaal,! goederen,!services,!informatie!en!cultuur.!! ! Social! media,! de! komst! van! smartphones! en! tabletcomputers! gevolgd! door! de! herstructurering! van! internet! door! Cloud! computing,! zorgen! voor! een! ingrijpende! verandering! van! gebruik! van! informatie,! maar! meer! nog! van! de! communicatie! tussen! burgers!onderling!en!tussen!burgers!en!instituties!/!organisaties.!! ! De!overgang!op!vele!domeinen!is!groot!en!wordt!aangeduid!met!3.0.!Dit!wordt!gezien!als! een! logische! vervolg! op! Web! 2.0! als! ontwikkelingsfase! op! het! gebruik! van! ! internet.! De! benaming! van! Web! 2.0! is! ruim! tien! jaar! geleden! ontstaan! en! stond! toen! voor! de! nieuwe! technologische! ontwikkelingen! op! internet! en! het! veranderend! gebruik! van! internet.! Bij! Web!2.0!zijn!gebruikers!van!internet!zelf!informatie!gaan!uploaden!naast!het!downloaden!! en!ontstond!interactie!op!internet.!! Deze! fase! van! de! afgelopen! tien! jaren! aangeduid! als! ! (Web)! 2.0! ! gaat! over! in! een! nieuwe! structuur! en! een! ander! gebruik! van! internet! met! nieuwe! behoeften! van! gebruikers! en! andere! vormen! van! gebruik.! ! ! Er! is! sprake! van! een! fundamentele! vernieuwing,! vooral! mogelijk!gemaakt!vooral!door!nieuwe!internet!technologie.!! ! De! VOB! spreekt! in! haar! strategische! plan! van! de! vierde! informatierevolutie.! “Na! de! uitvinding! van! het! schrift,! het! boek! en! de! boekdrukkunst! bepaalt! de! revolutie! van! IT! en!! internet!nu!hoe!de!mens!omgaat!met!informatie!en!kennis.!De!grens!tussen!kopen!en!lenen! vervaagt! waarbij! de! toegang! tot! informatie! belangrijker! wordt! dan! het! bezit.! De!! hoeveelheid! informatie! is! zo! groot! dat! content! alleen! geen! meerwaarde! meer! biedt.! Interfaces!en!interactie!bepalen!het!succes!van!de!dienstverlening.!In!de!periode!tot!2026! neemt!het!marktaandeel!van!ePbooks!naar!verwachting!toe!tot!ca!60%”.!! ! De! technologische! vernieuwingen! veranderen! de! communicatie! naar! vorm! en! inhoud.! Social!media!zorgen!voor!een!tweerichtingsverkeer!in!de!communicatie,!die!laagdrempelig! en! met! hoge! snelheid! wordt! verspreid.! ! Mensen! gaan! actief! deelnemen! aan! de! productie! van!informatie.!In!de!internetwereld!wordt!deze!trend!gezien!als!een!nieuwe!fase!waarbij! functionaliteit! en! services! moeten! worden! geboden! die! zijn! afgeleid! van! de! snel! veranderende! wensen! en! behoeften! van! gebruikers.! Google! spreekt! van! kleine,! snelle! applicaties!die!gemakkelijk!aangepast!kunnen!worden!en!die!samenhang!leveren.!!! Deze!nieuwe!internetfase!wordt!aangeduid!met!‘Web!3.0’.!! ! De!ontwikkelingen!sturen!ook!de!veranderingen!van!de!bibliotheekwereld!in!de!komende! jaren.! De! bibliotheek! verandert! mee! met! de! digitalisering! maar! ook! met! de! ! meer! brede! algemeen!maatschappelijke!veranderingsprocessen!in!haar!omgeving.!!

29!

Om! de! bibliotheekontwikkelingen! te! positioneren! worden! enkele! van! deze! relevante! omgevingstrends!in!beeld!gebracht17.! ! ! Demografische!trends.! Het!aandeel!allochtonen!in!de!Nederlandse!bevolking!neemt!toe.!Deze!groep!bezoekt!!vaker! de! bibliotheek! en! maakt! meer! gebruik! van! de! bibliotheek.! Onderzoek! van! het! Sociaal! Cultureel! Planbureau! toont! aan! dat! allochtone! tieners! vier! tot! zes! maal! vaker! in! de! bibliotheek! komen! dan! autochtone! leeftijdgenoten.! Bibliotheken! en! zeker! bibliotheken! in! de!stedelijke!gebieden,!dienen!hier!beleid!op!te!ontwikkelen.! !

! ! Het! percentage! ! 65Pplusser! ! van! de! Nederlandse! bevolking! neemt! volgens! CBS! cijfers! toe! van!15!naar!26%.!Tegelijk!treedt!ontgroening!op.!Bibliotheken!moeten!zich!meer!op!deze! groep!ouderen!gaan!richten18.! ! Economische!trends! De!24Puurseconomie!betekent!dat!grenzen!tussen!werken!en!vrije!tijd!vervagen!en!mensen! steeds!meer!gewend!raken!aan!beschikbaarheid!van!goederen!gedurende!24!uur!per!dag! en!7!dagen!per!week.!Het!arbeidsproces!sluit!hierop!aan!met!het!‘Het!Nieuwe!!Werken’.!!De! organisatie! 3.0! met! werknemers! 3.0,! leiderschap! 3.0! staat! voor! het! arbeidsproces! dat! onafhankelijk!van!tijd!en!plaats!uitgevoerd!kan!worden.!Het!Nieuwe!Werken!kent!nieuwe! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 17!Algemene!trend!analyses!Openbare!Bibliotheken,!Trudy!Raymakers,!Cubiss,!

http://www.cubiss.nl/nieuws/iPbookPtrends! 18!Latte!Macchiato,!Herman!Konings.!ISBN:!978P90P209P8624P2,!

30!

fenomenen!als!kennisdeling,!coPcreatie,!duurzaamheid,!minder!hiërarchische!structuren!en! platte! netwerkstructuren.! Ook! staat! dit! voor! het! delen! van! kennis,! van! expertise! en! van!! hiërarchie.! Hoger! opgeleiden! zijn! de! koplopers! van! Het! Nieuwe! Werken! maar! volgens! specialisten!zou!deze!werkvorm!!ook!voor!ondersteunende!medewerkerkers!stimulerend! kunnen!zijn.! ! De!belevenisPeconomie!betekent!dat!klanten!meer!verwachten!dan!alleen!een!product;!het! gaat!om!de!waardetoevoeging!en!om!de!experience.! ! Rol!van!de!Overheid! De! terugtrekkende! overheid! legt! culturele! instellingen! vanaf! 2013! de! verantwoordelijkP heid! op! om! zelf! een! gedeelte! van! hun! inkomsten! te! gaan! verzorgen.! Cultureel! ondernemerschap!is!nodig!om!in!de!nieuwe!wereld!!3.0!te!overleven.!Samenwerking!tussen! cultuurinstellingen,!overheden!en!bedrijfsleven!moeten!nieuwe!structuren!en!oplossingen! bieden!voor!de!instandhouding!van!de!voorzieningenstructuur.! Governance!trend! GovernancePvraagstukken! zijn! actueel! waarbij! de! trend! van! schaalvergroting! en! fusies! reacties! tot! schaalverkleining! oproept.! De! maatschappelijke! aandacht! voor! organisaties! gaat! uit! naar! meer! openheid,! transparantie! en! duurzaamheid.! De! verplichting! om! verantwoording! af! te! leggen! krijgt! meer! accent,! ook! bij! culturele! instellingen! zoals! bibliotheken.! ! Cultural! Governance! 3.0! betekent! bewuste! keuzes! maken! en! rekenschap! afleggen!naar!subsidiënten,!gebruikers!en!partners.!Samenwerken,!kennis!delen,!coPcreatie! en! betrokkenheid! van! deelnemers,! vragen! nieuwe! bestuurlijke! structuren! en! eigentijdse! organisatievormen.! Er! is! bestuurlijke! durf! nodig! om! nieuwe! verbindingen! aan! te! gaan! buiten!!de!eigen!vertrouwde!structuur!en!de!verantwoordelijkheid!met!anderen!te!delen.! Kulturhus!en!coöperatie!als!structuur.! Gedurende! een! tiental! jaren! is! vanuit! Overijssel! ervaring! opgedaan! met! het! concept! Kulturhus.! Dit! concept! is! gericht! op:! ‘het! creëren! van! meerwaarde! door! gezamenlijke! voorzieningen,! programmering! en! beheer,! waardoor! het! maatschappelijk,! cultureel! en! sociaal!kapitaal!in!een!woonkern!langdurig!gewaarborgd!is’.!Het!betreft!een!samenwerking! die!per!kern!wordt!ingevuld!op!basis!van!de!beschikbare!partijen,!bestaande!initiatieven!en! de!belangstelling!om!mee!te!doen.!Dit!betreft!zowel!non!profit!als!profit!organisaties.!Vaak! zijn! bibliotheken! initiatiefnemer! voor! het! opzetten! van! een! Kulturhus! geweest! maar! inmiddels!is!het!concept!breder!getrokken!en!zijn!!er!ook!Kulturhusen!zonder!bibliotheek.! Inmiddels!zijn!deze!huizen!in!Overijssel,!Gelderland!Utrecht!gerealiseerd.! De! focus! wordt! momenteel! verlegd! van! het! hebben! van! een! gemeenschappelijk! gebouw! naar!een!gemeenschappelijke!programmering.!Het!Kulturhus!!sluit!daarmee!goed!aan!bij!de! trend!om!coproductie!en!medeverantwoordelijkheid!vorm!te!geven.!Vanuit!deze!visie!gaat! het! om! een! gezamenlijk! belang! van! bewoners! ! die! gezamenlijk! oplossingen! zoeken! en! vinden.!De!coöperatie!als!structuur,!waarbij!leden!als!vereniging!samen!een!onderneming! drijven,! past! goed! bij! het! kulturhusconcept.! Volgens! de! Stichting! Stimulant! hangt! de! hernieuwde! belangstelling! voor! coöperaties! samen! met! de! terugtredende! overheden,! lagere! beschikbare! budgetten! en! de! geringere! ! vanzelfsprekendheid! dat! de! markt! voor!! alles! en! iedereen! voor! iedereen! zorgt.! Als! reactie! daarop! zien! we! dat! het! lokale! niveau!

31!

herontdekt! wordt! waarbij! ! burgers! zelf! de! draad! oppakken! en! financiering! via! crowdfunding!tot!stand!komt19.!! Een! ander! voorbeeld! van! een! moderne! vorm! van! de! coöperatie! is! de! Rabobank.! De! coöperatie!wil!dichtbij!en!betrokken!blijven.!De!leden!hebben!invloed!en!zeggenschap!op! bestuur! en! beleid! en! oefenen! via! hun! gekozen! vertegenwoordigers! toezicht! uit.! Door! modernisering!van!de!coöperatiestructuur!wordt!invulling!gegeven!!aan!de!interactie!met! leden,! aan! de! dialoog! en! de! dynamische! communicatie.! Middels! het! instellen! van! een! ledenraad,!daarbij!ondersteund!door!kieskringen!en!themagroepen,!ontstaat!een!flexibele! structuur! die! flexibel! inspeelt! op! behoeften! van! leden! tot! afstemming! of! ideevorming.! De! interactie! met! leden! wordt! langs! deze! kanalen! op! een! eigentijdse! wijze! ingevuld.! Dit! coöperatiemodel!laat!herkenbare!kenmerken!3.0!zien.!(zie!bijlage!6).! ! Sociaal!culturele!trends! Actief!burgerschap!staat!voor!burgers,!die!in!de!wereld!3.0!zelf!initiatieven!nemen!en!zelf! besluiten! nemen,! waardoor! topdown! niet! langer! vanzelfsprekend! is.! Burgers! geven! door! samenwerking! en! coPcreatie! sturing! aan! het! realiseren! van! hun! concrete! wensen! en! bevrediging! van! hun! behoeften! binnen! nieuwe! netwerken! en! communities.! De! terugtrekkende! overheid! legt! tegelijkertijd! een! grotere! verantwoordelijkheid! bij! de! samenleving!zelf!en!doet!een!beroep!op!vrijwilligers!en!zelforganiserend!vermogen.! ! De!samenwerking!tussen!nieuwe!partners!betekent!dat!taken!van!organisaties!veranderen! en!nieuwe!partijen!een!rol!gaan!spelen!en!toetreden!in!processen.!!Traditionele!taken!zoals! onderwijs! komen! in! een! veel! breder! perspectief! van! een! leven! lang! leren! te! staan.! In! de! wereld! 3.0! krijgt! leren! een! ander! ! gezicht! en! zijn! nieuwe! samenwerkingvormen! nodig! tussen! onderwijs,! bedrijfsleven! en! bibliotheken.! Nieuwe! begrippen! voor! leren! doen! hun! intrede! zoals:! Het! Nieuwe! Leren,! netwerkPleren,! mediawijsheid! en! EPlearning.! De! samenwerking!tussen!(nieuwe)!leerPpartners!vraagt!om!verdieping!van!de!eigen!rol!en!om! afstemming!tussen!ieders!rol,!inbreng!en!verantwoordelijkheid.!! ! De! terugtredende! overheid! en! tegelijk! de! stijging! van! kosten! ! bedreigen! buurthuizen! ! in! kleine!gemeenschappen!in!hun!voortbestaan.!40%!Van!de!kleine!zelfstandige!buurthuizen! heeft! te! kampen! met! continuïteitsproblemen20.! Vergelijkbare! vraagstukken! die! versterkt! worden!door!krimp!van!de!bevolking!doen!zich!voor!bij!andere!sectoren!zoals!bij!de!sport,!! in!de!zorg!en!bij!het!onderwijs.!Bibliotheken!doen!er!goed!aan!verbindingen!te!maken!met! partijen! zeker,! waar! kansen! opkomen! om! gezamenlijk! naar! oplossingen! te! zoeken! waar! vergelijkbare!existentiële!vraagstukken!opdoemen.! ! Technologische!ontwikkelingen! Social!media!staat!voor!het!delen!van!informatie,!tekst,!muziek!en!beelden!met!elkaar.!Via! Facebook,!Twitter!en!You!Tube!delen!gebruikers!grote!hoeveelheden!informatie!met!elkaar! en!ontstaat!een!!nieuwe!vorm!van!produceren!van!!kennis!en!informatie.!Auteurs,!uitgevers! en!gebruikers!produceren!gezamenlijk!door!informatie!te!delen!met!elkaar!en!gezamenlijk! inbreng!te!leveren!in!de!totstandkoming!van!producten.!Deze!ontwikkeling!moet!zich!nog! vormen!en!vraagt!van!bibliotheken!om!aan!te!sluiten!!en!deel!te!nemen.! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 19!Stimulant,!netwerk!Platteland,!Nijverdal,!1!novemnber!2012.! 20!Buurthuizen!in!Limburg!bedreigt,!de!Limburger,!31P12P2012.!

32!

! De!komst!van!smartphones,!ePreaders!en!tabletcomputers!heeft!een!serieuze!omwenteling! veroorzaakt! in! gebruikersmogelijkheden! en! toepassingen.! De! komst! van! ePbooks! zal! een! snelle! introductie! kennen! waarbij! het! tempo! eerder! bepaald! wordt! door! marktverhoudingen!en!bescherming!van!rechten!dan!door!de!technische!mogelijkheden.!! Digitalisering!betekent!ook!dat!meer!vraag!om!hulp!bij!informatieverwerking!ontstaat.!In! de!Verenigde!Staten!spreekt!men!van!snel!groeiende!‘digital!divide’!ofwel!de!kloof!tussen! diegenen!die!wel!en!diegenen!die!niet!in!staat!zijn!hun!weg!in!de!digitale!wereld!te!vinden.!! Informatie! op! internet! is! bovendien! vaak! niet! kosteloos! en! door! reclamegelden! commercieel! gestuurd! en! dus! niet! neutraal.! Content! selecteren,! de! betekenis! van! informatie! duiden! alsmede! herkomst! en! inhoud! toetsen! worden! belangrijker.! De! waarde! van! een! onafhankelijk! advies! neemt! snel! in! belangrijkheid! toe.! Bibliotheken! moet! hierop! inzetten.! ! eBook! Over! de! vraag! of! het! geschreven! boek! nog! toekomst! heeft! naast! het! digitale! boek! is! lang! niet!iedereen!het!eens.!Ook!politici!en!journalisten!mengen!zich!in!de!discussie.!! “Guy!Verhofstadt!versus!Francisco!van!Jole”!(zie!bijlage!5).! Van! Jole21! stelt! dat! de! digitalisering! snel! zal! gaan! en! heeft! zelf! gekozen! voor! de! digitale! uitgaven! terwijl! Verhofstadt! sterk! blijft! geloven! in! de! bestaansgronden! van! de! papieren! uitgaven.!! Media!trend! Dagbladen! zijn! vanwege! de! ingrijpende! veranderingen! waarmee! schrijvende! pers! wordt! geconfronteerd! zoekend! naar! nieuwe! invulling! van! hun! positie! en! vorm.! Social! media! spelen! een! doorslaggevende! rol! in! de! verspreiding! van! berichten! en! de! daarop! volgende! acties!(Haaren)22.!!! Abonnees!en!advertentiePinkomsten!van!de!papieren!krant!nemen!af!terwijl!het!bereik!van! kranten! d.m.v.! internetpagina’s! en! apps! nog! nooit! zo! groot! was.! De! belangstelling! voor! betaald! digitaal! nieuws! is! lauw! en! de! digitale! advertentiePinkomsten! blijven! nog! steeds! laag.!! “De! digitale! krant! vraagt! een! andere! organisatie,! en! misschien! wel! een! andere! journalistiek”.!! De! regionale! kranten! blijven! leidend! in! de! regionale! nieuwsvoorziening.! Voor! de! borging! van! kwaliteit! van! het! algemene! nieuws! is! een! nieuwe! persdienst! (DPd)! opgezet.! De! noodzaak! om! te! veranderen! wordt! ingegeven! door! duidelijke! keuzes! te! maken,! mooiere! presentaties!te!verzorgen,!meer!maatwerk!te!leveren!en!meer!eigen!nieuws!!te!brengen.!! Een!eigen!gezicht!geven!is!de!drijvende!kracht.!!! ! ! ! ! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 21!De!onvermijdelijke!dood!van!het!papieren!boek!,!van!Jole,!12P2P!2012:!

http://www.joop.nl/opinies/detail/artikel/12498_de_onvermijdelijke_dood_van_het_papi eren_boek/! 22!Er!is!nog!goed!nieuws!voor!de!krant,!Limburger,!6P12P2012.!

33!

! ! Het! perspectief! en! de! ervaringen! verschillen! en! laten! zien! dat! een! pluriform! krachtenveld! de! toekomst! nog! moet! bepalen.! De! opmars! van! digitale! boeken! en!! digitaal! nieuws! is! echter! onvermijdelijk! en! volgens! Jole! dodelijk! voor! het! papieren! boek.! ! Marketing!3.0! Marketing! goeroe! Philip! Kotler! spreekt! van! marketing! 3.023! als! een! nieuwe! visie! op! bedrijfsvoering.!In!Marketing!1.0!stond!het!product!centraal.!Marketing!2.0!draaide!om! de!klant.!In!Marketing!3.0!gaat!Philip!Kotler!naar!het!volgende!niveau!van!marketing! waar! klanten! meer! zijn! dan! alleen! consumenten.! ‘Klanten! kiezen! bedrijven! en! producten! tegenwoordig! op! basis! van! diepere! behoeften,! zoals! de! mogelijkheid! om! mee!te!doen,!creatief!te!zijn,!deel!uit!te!maken!van!een!gemeenschap.!En!uit!idealisme.! Partijen! werken! op! een! lijn! en! met! zo! weinig! mogelijk! hiërarchie.! Interactie! met! de! klant! en! duurzaamheid! zijn! sleutelwoorden.! In! de! huidige! markt! is! essentieel! dat! bedrijven!het!vertrouwen!van!consumenten!terugwinnen!mede!door!zich!te!richten!op! de!wensen!en!behoeften!van!de!consument!en!daardoor!de!positie!van!de!consument! verbeteren.!Niet!het!maken!van!winst!staat!centraal!maar!het!creëren!van!een!betere! wereld.!Winst!wordt!dan!gezien!als!een!gevolg!van!een!tevreden!en!weer!trouwe!klant’.!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 23!Marketing!3.0,!From!Products!to!Consumer!to!the!Human!Spirit,!Philip!Kotler,!2010,!

ISBN:!9789052617886,!

34!

Bijlage*4.*Digitalisering,*eBooks*en*Cloud*computing* ! Bibliotheken! zijn! zoals! vele! organisaties! sterk! afhankelijk! geworden! van! techniek.! De! automatisering! van! de! catalogus,! de! toegang! tot! internet,! de! ontsluiting! van! databanken! hebben!de!afgelopen!periode!een!groot!stempel!gedrukt!op!de!werkwijze!van!bibliotheken! en!zeker!ook!op!de!kostenstructuur.!! Opkomende! technologieën! beïnvloeden! de! bibliotheken! wereldwijd! opnieuw! en! wel! zodanig! dat! gesproken! wordt! van! een! informatierevolutie,! waarin! het! pc! tijdperk! wordt! afgesloten! en! vervangen! door! mobiele! apparatuur,! externe! dataopslag,! ! en! ‘Cloud! computing’.! De! digitalisering! en! in! het! bijzonder! de! komst! van! eBooks! hebben! ! directe! gevolgen!voor!de!bibliotheek!en!voor!het!collectiebeleid!en!collectiebeheer.! De! komst! van! eBooks! in! de! Verenigde! Staten,! waar! de! ontwikkeling! voorloopt! op! Nederland,!veroorzaakt!een!oorlog!tussen!uitgevers!en!bibliotheken24.!Vanwege!vermeend!! kannibalisme!zijn!slechts!twee!van!de!zes!grote!uitgevers!bereid!eBooks!aan!bibliotheken! te!leveren.!! De!rol!van!bibliotheken!wordt!door!de!overvloed!aan!boeken!en!media!in!de!toekomst!nog! crucialer.! Het! ontdekken! en! vinden! van! goede! boeken! en! het! beheren! ervan! vraagt! extra! aandacht! van! de! bibliotheken.! Hiervoor! is! het! wel! noodzakelijk! dat! bibliotheken! kunnen! beschikken! over! alle! publicaties! en! over! eBooks! in! het! bijzonder.! ! Met! de! nieuwe! bibliotheekwet! beoogt! de! Rijksoverheid! om! de! beschikbaarstelling! van! eBooks! via! bibliotheken! te! regelen.! Hiermee! wordt! dit! een! vraagstelling,! die! landelijk! wordt! beantwoord!en!waarin!lokale!bibliotheken!en!gemeenten!volgend!zijn.! De! komst! van! eBooks! zal! nieuwe! distributievormen! vragen! van! ! bibliotheken.! De! eerste! ervaringen!met!aanschaf!en!distributie!in!Nederlandse!bibliotheken!worden!opgedaan.!De! introductie!van!eBooks!heeft!direct!effect!op!de!collectievorming,!op!de!uitleensystemen!en! uitleenvoorwaarden.!Maar!ook!het!beheer!en!opslag!van!boeken!vraagt!aanpassingen!die!in! de!toekomst!uitgewerkt!moeten!worden.! Hoewel! geen! eenduidige! voorspelling! mogelijk! is! over! de! omvang! en! het! tempo! waarin! eBooks! hun! intrede! doen! zal! te! zijner! tijd! aandacht! nodig! zijn! voor! het! effect! op! de! huisvesting!!en!de!distributiesystemen!van!de!bibliotheek.!! Technologische!innovaties!zoals!het!gebruik!van!mobiele!apparatuur,!tablet!computers!en! telefoons! betekenen! dat! burgers! steeds! vaker! hun! eigen! apparatuur! gebruiken.! Het! beschikbaar!stellen!van!computers!in!de!bibliotheek!om!toegang!tot!internet!te!bieden!of! als!werkplek!zal!in!de!toekomst!gericht!zijn!op!minder!draagkrachtige!burgers!die!niet!in! staat!zijn!zelf!hierover!te!beschikken.!!

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 24!The!wrong!war!over!eBooks:!publishers!vs.!Libraries,!Forbes,!David!Vinjamuri,!NY!

University,!11P2P12.!

35!

Cloud!computing25! Met! behulp! van! Cloud! computing! krijgt! de! gebruiker! de! beschikking! over! een! “eigen”,! in! omvang! en! mogelijkheden! schaalbare,! virtuele! infrastructuur26.! Via! het! internet! komt!! hardware,!software!beschikbaar!en!vindt!opslag!van!gegevens!in!de!Cloud!plaats,!ongeveer! zoals!stroom!uit!het!elektriciteitsnet.!De!Cloud!(Nederlands:!wolk)!staat!voor!het!internet! en! de! acties! van! de! applicatie,! die! niet! op! de! machine! van! de! gebruiker! plaatsvinden.! De! gebruiker! hoeft! op! deze! manier! geen! eigenaar! meer! te! zijn! van! de! gebruikte! hardP! en! software! en! is! niet! verantwoordelijk! voor! het! onderhoud.! Dit! laatste! maakt! het! leven! van! de! bibliotheek! een! stuk! eenvoudiger:! hardware! uitval,! sofware! updates,! upPgrades! en! backPup! vraagstukken! worden! de! deur! uitgedaan! en! behoren! tot! het! verleden.! Bibliothecarissen! kunnen! zich! vervolgens! concentreren! op! hun! kerntaken:! collectievorming,! educatie! en! dienstverlening!aan!gebruikers! Cloud! computing! betekent! dat! computergebruik! opnieuw! sterk! verandert.! Het! gebruik! is! niet! langer!afhankelijk!van!het!kantoor!of!de!computer! thuis,! waarop! gewerkt! moet! worden.! De! gebruikers! zullen! door! het! gebruik! van! hun! eigen! mobiele! apparatuur! verlangen! dat! de! bibliotheek! hen! faciliteert.! Wifi! met! voldoende! capaciteit!is!daarbij!essentieel.! Goede!en!snelle!toegang!tot!internet!wordt!door!de!digitalisering!van!boeken!en!de!Cloud! computing! voor! bibliotheken! nog! belangrijker.! Bibliotheken! moeten! hierop! inzetten.! Op! lokaal! niveau! kan! de! samenwerking! met! derden! hierin! meerwaarde! opleveren! en! tot! kostenreductie!leiden,!door!bijvoorbeeld!een!gezamenlijke!internettoegang!te!realiseren.

Door!de!ICT!oplossingen!in!de!Cloud!te!brengen!wordt!het!computergebruik!tijdP!en!plaats! onafhankelijk.!De!gebruiker!beschikt!daardoor!altijd!en!overal!over!zijn!eigen!persoonlijke! werkplek.! Voor! bibliotheken! betekent! dit! ook! een! ! verschuiving! van! het! aanschaffen! van! hard! en! software! naar! het! faciliteren! van! gebruikers! die! hun! eigen! werkplek! bij! zich! hebben.! Hard! en! software! beschikbaar! stellen! blijft! relevantie! hebben! voor! diegenen! die! niet!(kunnen)!beschikken!over!een!eigen!virtuele!werkplek.! Het! beschikbaar! stellen! van! werkplekken! en! ontmoetingsruimte! voor! mensen! die! naast! kantoor! en! thuis! naar! een! derde! werkplek! zoeken! (third! place! concepten)! wordt! mede! mogelijk! gemaakt! en! ondersteund! door! Cloud! Computing.! Het! Nieuwe! Werken! zoals! bijvoorbeeld! in! de! vorm! van! ‘third! place’! concepten! accentureert! de! toekomstige! positionering!voor!de!bibliotheken.!! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 25!Een!nieuwe!wind:!Cloud!computing,!OCLC,!Leiden,!2012.! 26!http://www.symula.nl/diensten/cloudPcomputing/!

36!

Voor! de! bibliotheek! betekent! dit! anderzijds! dat! de! systemen! via! internet! toegankelijk! worden! en! deze! niet! langer! gebonden! zijn! aan! het! gebouw! van! de! lokale! bibliotheek.! Toegang! tot! internet! is! voldoende! om! alle! faciliteiten! voor! de! taakuitvoering! van! bibliotheken!beschikbaar!te!hebben!op!verschillende!locaties.! Cloud! computing! maakt! samenwerking! mogelijk! in! die! zin,! dat! bibliotheken! de! gezamenlijke!kracht!van!de!bibliotheekgemeenschap!kunnen!aanwenden!om!te!innoveren! en!oplossingen!met!anderen!te!delen.! Deze!ontwikkelingen!vragen!om!landelijke!en!gestandaardiseerde!systemen!en!processen,! die! niet! op! lokaal! niveau! ontwikkeld! kunnen! worden.! De! lokale! bibliotheek! dient! mee! te! groeien!in!deze!trend,!die!door!landelijke!keuzes!wordt!bepaald.!!!

*

37!

Bijlage*5*Media*trend* Dood!van!het!papieren!boek,!Blog!Joop.nl,!Francisco!van!Jole,!dd!12P2!P2012.!!

! !

38!

Bijlage*6.*Rabomodel* De!coöperatiestructuur!van!de!Rabobank!kent!een!blauwe!professionele!lijn!van!bankiers!die!het!bankbedrijf! runnen!en!een!oranje!structuur!die!de!ledenstructuur!omvat.!De!twee!schema’s!geven!de!overgang!van!2.0! naar!3.0!weer!waarbij!de!dynamiek!van!de!ledenraad!symbool!staat!voor!de!interactie,!voor!de!invloed!en! zeggenschap!van!leden!op!het!beleid!van!de!coöperatieve!bank.!!!

Coöperatie02.00

! ! !

Coöperatie03.00

!

39!

Bijlage*7.*LAB;sessie*de*Rotonde:*inventarisatie*kernwoorden*Bibliotheek**3.0* ! Kernwoorden!! Third!place! Ontmoeting! Jij!ook!hier?!(verrassende!ontmoeting)! Huis!van!de!gemeenschap,!! Huis!van!de!wijk!! Laagdrempelig! Meer!plekken! Ruilbibliotheek! Leerwerkplaats! Gemeenschapszin!ontwikkeling! Leefbaarheid!gemeenschap!levendig! Binding! Klant!centraal! Wat!wil!klant! Delen! Multi!functioneel! Locatie!publiek! ! Boeken?! Bieb!op!school! Beschikbaarheid!/!eigenaarschap! Content!/!context! Info,!informatie!wegenwacht,!wegwijzer! Kennis!delen! Leven!lang!leren! Cursussen!! Scholen!/!educatie! ! Governance!lokaal! Schaal! Samenwerking!derden! ! Digitaal!/!digitaler! Validatie!informatie! Techniek!en!kennis! ePreader! Aansluiting!bij!nieuwe!technologie!en!kennis! ! Integratie!allochtonen! Kostbaar!

Aantal!keren! genoemd! xx! xxx! x! xx! xxx! x! xx! x! x! xxx! x! x! x! x! x! x! ! x! xx! xx! xx! xxx! x! xxx! x! Xx! ! xx! x! x! ! xxx! x! x! x! x! ! x! x!

!

40!

Bijlage*8.*LAB*sessie*de*Tekentafel.* !

! ! !

0 Tekentafel0LAB0(2)0 ! Nabij! Op!vele!plaatsen!

Concentratie!voor!kwaliteit! !

Schaalgrootte!

Gemeenschapszin!

Professionele!organisatie!

CoPcreatie!

Fysiek!aanwezig!

Digitaal!

Brede!doelgroepen!

Maatschappelijke!winst! ! ! 41!

Tekentafel0LAB0(3)0 0

42!

Bijlage*9.*Bibliotheek*Venlo* Lokatie!Belfeld! De!Bibliotheek!Venlo!heeft!voor!de!kern!Belfeld!de!bibliotheek!gehuisvest!in!het!Huis!van! de!Wijk.!Dit!lijkt!op!het!Kulturhus!concept!en!kan!gezien!worden!als!een!voorbeeld!van!de! wijze!waarop!Bibliotheek!Limburg!3.0!vormgegeven!kan!worden.!! Het! Huis! van! de! Wijk! is! een! samenwerkingsverband! van! de! sporthal,! het! gezondheidscentrum,!het!theater,!de!dierenarts!en!de!bibliotheek.!De!belendende!school!is! geen! medebewoner! van! het! Huis! van! de! Wijk! maar! participeert! wel! als! goede! buur! in! de! programmering!van!activiteiten.!! De! meerwaarde! ! van! dit! Huis! van! de! Wijk! betreft:!!de!ontmoetingsfunctie,!de!ruimere! openingstijden!en!bovenal!de!gezamenlijke! programmering! van! de! ! ! activiteiten.! Dit! nieuwe! ! samenwerkingsverband! biedt! ook! mogelijkheden! om! samen! vrijwilligers! te! werven,! die! betrokkenheid! met! het! Huis! van! de! Wijk! voelen! en! die! niet! exclusief! werken! voor! een! van! de! partijen.! Door! gecombineerd! toezicht! in! te! voeren! en! te! kiezen! voor! gastvrouwfuncties! van! vrijwilligers! kan! de! inzet! van! betaalde! krachten! beperkt! worden! tot! speciale! periodes!en!voor!specifieke!taken.!! Door! de! combinatie! van! activiteiten! en! functies! krijgt! het! Huis! van! de! Wijk! ook! meerwaarde! voor! bezoekers! en! zijn! faciliteiten! beter! toegankelijk.! Als! voorbeeld! kan! genoemd! worden! de! combinatie! van! de! leeszaal! met! de! lounge! van! het! theater! door! de! leestafel!in!deze!ruimte!te!plaatsen.!Er!ontstaat!op!deze!wijze!een!soort!centraal!plein!voor! ontmoeting!en!circulatie!tussen!de!functies!in!het!Huis!van!de!Wijk.! De!bibliotheek!heeft!haar!pakket!ingebracht!in!het!Huis!in!de!vorm!van!collecties!voor!kids,! jeugd,!ouders!en!minder!mobielen!zoals!senioren.!Hierbij!is!een!moderne!presentatievorm! gekozen! door! gebruik! te! maken! van! het! retailconcept.! Hierin! wordt! aangesloten! bij! de! verwachtingspatronen!en!belevingswerelden!van!de!gebruikers.!De!bibliotheken!passen!de! presentatie!van!boeken!en!andere!materialen!en!de!inrichting!van!de!ruimte!hierop!aan.! De!Bibliotheek!Belfeld!is!in!dit!concept!in!totaal!27!uur!per!week!toegankelijk!van!maandag! tot!en!met!zaterdag!gedurende!4!tot!7!uur!per!dag.!Deze!ruime!openinguren!betekenen!een! veel!beter!gebruik!van!de!faciliteiten!en!meer!mogelijkheden!voor!ontmoeting.!! !

43!