Жасанды аралдар жарға жығуы мүмкін

CMYK

CMYK

№202 (202) 13 қараша жұма 2009 жыл

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

e-mail: info@аlashainasy.kz

150,69 226,53 5,26

ДАТ!

Аян СҰЛТАНҒАЛИЕВ:

Қазақстан мәдениетінің гүлденуі үшін әртістерімізді әлемге танытуымыз керек

Қазақстанда қазақ тілінде айтылған сөздерді қазқалпында мәтінге айналдыра алатын компьютерлік бағдарлама тұңғыш рет жасап шығарылды. Жақында ақпараттық технологиялар нарығына жол тартқалы отырған технологияны құрастыру үшін үш жылға жуық уақыт жұмсалған.

22,08 1,49

Әңгімені мәтінге айналдыра алатын бағдарлама жасалды

10291,26 1429,59 1717,66 77,74 1114,8

Экологиялық ұйым өкілдері Каспий қайраңындағы кен орнын игеру жұмыстарына мораторий жариялауды, мүмкін болса, тіпті ондағы жұмыстарды тоқтатуды сұрайды. Әсіресе, жасанды аралдар салу жөніндегі бастамалардың да жөнсіз екенін дәлелдеумен келеді. Олардың пайымынша, Каспий теңізіндегі жасанды аралдар су асты ағыстарына кедергі келтіріп, тіпті балықтардың да қырылуына әкеліп соғуы мүмкін. Аляскадағы осыған ұқсас жобаны жүзеге асыруда орын алған үлкен апаттың салдарын қалпына келтіру үшін миллиардтаған доллардың кеткенін мысал еткен атыраулықтар қоршаған ортаға әсер ету бағасының елдегі заңнамаларға сәйкес еместігін де алға тартады.

2-бет

Өз тілімізді өзгелерден үйренеміз бе?

– Каспий теңізіндегі өнеркәсіптік бұр­ғылау жұмыстарына қатысты берілген «Қор­шаған ортаға әсер ету бағамы» жобасы бойынша ұсыныстарымызды енгіздік. Онда қауіпсіз басқару жағы кемшін, жоқтың қасы. Газды жер асты қабатына кері айдау жағы қарас­тырылмаған. Күкірт затымен не істеу керектігі де жобада айтылмаған. Оның үстіне Каспий қайраңына жасанды аралдар жасау керектігі сөз болуда. Мұның солтүстік-шы­ғыс Каспий бөлігінің гидродинамикасына қаншалықты әсер ететіні мүлдем зерде­лен­ беген. Егер теңіз қойнауының гидро­ди­на­микасы ауытқитын болса, ондағы тіршілік иелеріне, соның ішінде бекіре тұқымдастарға да кері әсерін тигізуі мүмкін. Өйткені бекіре тұқымдастар да бірқатар балық түрлері се­кілді ағынға қарсы жүзеді, – дейді «Глобус» экологиялық-құ­қықтық бастамалар орталы­ғы» қоғамдық бір­­лесті­ гі­нің төрайымы Гали­на Чернова. Жалғасы 3-бетте

Еліміздің 30 пайызы тұмауға шалдығуы мүмкін

Қауіп!

5-бет

Қазақстанда тұмаумен халықтың 20 пайызы, ол өрши түскен жағдайда 30 пайызы ауруы мүмкін. Алайда еліміздің денсаулық сақтау саласы оның алдын алуға толықтай дайын және егер індет белең алса, барлық ведомстволар қандай шара қабылдау қажеттігін біледі. Бұл туралы журналистерге онлайнконференция барысында Республикалық санитарлық-эпидемио­ ло­гиялық стансысының директоры Бауыржан Байсеркин мәлімдеді.

Нұрмұхаммед Мамырбеков РСЭС директорының сөзіне қа­ рағанда, бір қуанарлығы, елімізде тұ­мауды жұқтырғандар саны ба­қы­ лау деңгейіне де жеткен жоқ. Сон­ дықтан қазір тек сауықтыру шара­ лары қолға алынуда. «Ең алдымен тұрғындар жеке бастың тазалығына назар аударуы қажет. Сонымен бірге сауықтыру шарасы үшін мұ­рын­да­ рының айналасына оксолин майын жағып, иммунитетті артты­ратын пре­параттар қолданғаны жөн», – дейді Б.Байсеркин. Дү­ние­жүзілік денсаулық сақтау ұйымы тұмаудан, соның ішінде A/H1N1 тұ­мауынан емделу үшін «Реленза» және «Та­ мифлю» препараттарын қол­дануға

кеңес береді. Осы жай­лы айта келіп Б.Байсеркин барлық емдеу препа­ ратын тек дәрігердің кеңесімен қолдану қажеттігін жеткізді. Қазір тұмау қоздырғышын жұқтырған­ дар­ды анықтауға ар­нал­­ған зерт­ ханалар еліміздің әр аймағында бар. Ал жұқтырған қоздырғыштың қай түрге жататыны республикалық санитарлық-эпи­д емиологиялық стансының рефе­ренс-зертхана­ сын­­да анықталады. Сондай-ақ сан­ эпидемиолог A/H1N1 тұмауы ту­ ралы сөз қозғап кетті. «Бұл тұмау ты­ныс жолдары, жүрек-қан тамыр­ лары, эндо­крин­дік жүйесі ауыратын және аса толық адамдар үшін өте қауіпті. Тұмаудан қайтыс болатын­ дардың дені – осындай азаматтар және медициналық көмекке кеш жүгінетіндер», – деді ол.

Жетістік

Үш жылға бергісіз үш сағат

Аядай залға 18 мың студент қалай сыйып отыр?

6-бетте

www.аlashainasy.kz

Жасанды аралдар жарға жығуы мүмкін

Ауызша айтылған сөздерді анықтап, оларды компью­­терде басуға арналған жобаны отандық инно­ ва­циялық компаниялардың бірінің мамандары жасап шы­ғарған. «Компьютерлік бағдарламаны даярлау ке­ зін­де қазақ тілінің фонетикалық және грамматика­лық ерекшеліктері ескерілді», – дейді бағдарлама ав­торы Ізет Тілешев. Мамандардың айтуынша, бүгін­де Батыс елдерінде қолданысқа енгізілген дәл осын­дай анықтау жүйелері ағылшын, испан және тағы басқа тілдердегі сөздермен жұмыс істеуге жара­ға­нымен, олар­ды қазақ сөздеріне қолдануға келмейді. Себебі қазақ тілі өзге шет тілдерінен фонетикалық жа­ғынан ғана емес, қо­ сымша сөздердің көптігімен ерек­шеле­неді. Яғни мем­ лекеттік тілдің сөздік қоры өте бай. «Қазақ тілінде сөйлесең, жазады» деп ата­латын тех­нологияны құрас­ тыру барысында лингвис­тика, фо­не­тика, математика және дыбыстарды өңдеу мен бағ­дар­ламалау ма­ман­ дарынан құралған ғылыми-зерттеу то­бы жұмыс істеген көрінеді. Қазақ сөздері мен дыбыс­тарының арнайы базасына 60-тан астам диктордың 500 сағатқа созы­ латын сөз­дері де енгізіл­ген екен. «Анық­­тау техноло­ гиясын өндіріске енгізу ар­қылы ком­пь­ю­­тер­лік және тұр­мыстық техникаларды, кө­ліктер мен түрлі қызмет­ терді дыбыстық басқарудың жаңа мүмкіндіктері ашыл­ мақ», – дейді мамандар. Аудио-мұрағаттарды іздеуде қолдануға ыңғайлы бұл жоба мүмкіндігі шектеулі жандар үшін де таптырмас құрал болмақ. Ізет Тілешев, компьютерлік бағдарлама авторы: – Жобаны жасау үшін түрлі жастағы адамдар­дың дауыстарын жинадық. Оларға дайын мәтінді оқыту ар­қылы әр дыбыстың статистикалық коэффициенті жасалды. Яғни бұл технология қазақ әліпбиіндегі 42 әріпті ажыратып, содан сөздерді құрастырады. Бірақ ол үшін адам анық әрі қазақ тілінде таза сөйлеуі тиіс. Олай болмаған жағдайда компьютер дұрыс шықпаған сөздерді қате жазуы мүмкін. Алдағы уақытта осындай құралды пайдалана отырып, ауызша айтылған қазақ және орыс сөздерінің сөздігін жасап шығаруды жос­ парлап отырмыз. Жансая Әбдібекова

Баспасөз – 2010

«Алаш айнасына» жазылу басталды

Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс – 64259. «Қазпошта» АҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады

Ой-көкпар

7-бет

Оқушылардың заңсыз жұмысқа тартылуына тек мектеп директорлары ғана емес, жергілікті билік те кінәлі емес пе?

...дедiм-ай, ау!

иә

Григорий Марченко, Ұлттық банк төрағасы: – BNP Paribas өкілі «шілде айын­ да мұнай баррелі 40 долларға де­ йін арзандайды» деген болатын. Қа­не, сол баға? Әлгі «сарапшы» туыс­тарын сағынып, өзін теледи­ дардан көрсеткісі келген болуы керек. Осындай бес минуттық даңқ үшін небір шектен шыққан мә­ лімдеме жасаушылар бар. (11 қарашада баспасөз мәслихатында айтқан сөзінен)

CMYK

Аягүл МИРАЗОВА,

Ыбырай Алтынсарин атындағы №159 гимназияның директоры, Алматы қалалық мектеп директорлары кеңесінің төрайымы, Қазақстанның Еңбек Ері:

– Шын мәнінде бұл заңсыз­ дыққа тек директор ғана кінәлі емес. Өйткені директор өз бетінше ештеңе істемейді. Жалпы, директор атаулы жоғарыдан нұсқау бері­луі­ мен ғана жұмыстар атқарады. Бес саусақтың бәрі бірдей емес, мүм­ кін, бір-екі директор мақтаның дер ке­зінде жиналып бітуіне мүдделі бі­реулердің танысы болып, заңсыз­ дыққа барар. Бірақ 27 директор­ дың бәрінің бірдей мұндай сорақы іске өз бетінше баруы мүмкін емес. Білім басқармасы тарапынан «оқу­ шыларды егіс басына апарыңыз, мақта жинауға көмектессін» деген нұсқау болмаса, олар өз бетімен оқу­шыларды мақта теруге апар­ майтыны айдан анық. Сондықтан бұл жерде мектеп директорлары емес, нұсқау берушілер кінәлі.

Оңтүстік Қазақстан облысының Мақтаарал ауданында балалар еңбегін пайдаланған 27 орта мектептің басшылары жауапқа тартылды. Осыған дейін облыстық прокуратураның жүргізген тексеруі барысында аудандағы оқушылардың 60 пайызының оқу процесі кезінде бірнеше күн білім ұясының босағасын аттамағаны анықталған еді. Олардың барлығы мектеп директорларының бұйрығымен мақта теруге жіберілген. Тіпті кейбір білім ұяларында ұстаздар заңсыз жұмыстан бас тартқан шәкірттерін соққыға жыққаны да расталған. Мәселен, мақта теруден бас тартқан 9-сынып оқушысы Жұман Махмұтты мектеп директорының орынбасары терім жұмыстарына қатыспағаны үшін ұрып-соққан. Сондай-ақ мақта терімі кезінде Мырзашөл өңірінің бірнеше шәкірті трактордың тіркемесінен құлап, ауыр жарақат алған. Ал тағы бір оқушы мақта алқабынан қайтып бара жатқан кезде көліктің астына түсіп мерт болған. Қазіргі таңда осы фактілерге орай алты мектеп директорына сөгіс жарияланса, 21 мектептің басшысына ескерту берілген. Тек қана мектеп директорлары жазаланған. Алайда болған іске тек қана мектеп директорлары кінәлі ме? Мектеп директорларының тікелей Білім басқармаларының нұсқауымен жұмыс істейтінін ескерсек, заңсыздықтардың орын алуына оңтүстікқазақстандық білім басқармаларының үлесі жоқ па?

3-бетте

Жоқ

– Нұсқауды кім берсе де, ең алдымен, мектептегі баланың жауапкершілігі мектеп дирек­ торына тікелей байланысты. Мек­теп директоры балаға тіке­ лей жауапты болғаннан кейін мақта теріміне оқушыларды тар­­туға жол бермегені дұрыс еді. Тіпті оқушылардың жауап­ кершілігі өзінде болғаннан кейін оқу процесі кезінде оқу­шы­ лардың сабақтан қалмауын қа­ дағалаудың орнына оларды мақта теріміне шықпағаны үшін ұрып-соғуға дейін барғанының өзі оның педагогке жат қылыққа барғанын көрсетеді. Рас, бұл жерде директорлар өз бетте­рін­ ше апармай, біреудің нұсқауы­ мен де мақта теріміне балалар­ ды апаруы мүмкін.

Совет-Хан ҒАББАСОВ, педагогика ғылымының докторы:

CMYK

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

Сапар

e-mail: [email protected]

Марапат

«Алтын сапа» өз иелерін тапты

Бас хатшы Қазақстанға сеніммен қарайды

Кеше Астанаға мүйізі қарағайдай Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ) Бас хатшысы Марк Перрен де Бришамбо келді. Қысқа мерзімдік сапары аясында ол еліміздің бірқатар жоғары лауазым иелерімен кездесіп үлгерді. Бұл Марк Перрен де Бришамбоның осы ұйымның Бас хатшысы ретіндегі біздің елге соңғы сапары болса керек. Оны өзі де емеурінмен білдіріп қойды.

Кеше бүтін әлем болып сапа күнін атап өтті. Әр қарашаның екінші бейсенбісі бүкіләлемдік сапа күні болып белгіленген. Қазақстан да өнім сапасын арттыруға ерекше ықыласты. Осы мақсатта Президент Нұрсұлтан Назарбаев арнайы «Алтын сапа» аталатын сыйлық тағайындаған еді. Биыл да сапа бойынша жетістікке жеткен кәсіпорындарға сыйлықты Елбасы өз қолымен табыс етті.

Мансұр ХАМИТ (фото)

2

Саяси бюро

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

Бүркіт Нұрасыл Мансұр ХАМИТ (фото)

Мемлекеттік хатшы, сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевпен өткен кездесуден соң Бас хатшы журна­лис­ терге мынаны мәлім етті: «Менің бұл сапарым Қазақстанды ЕҚЫҰ-ға төра­ ға­лыққа дайындаудың соңғы кезеңі болып табылады». Бас хатшы жайнаған жаз айында да қонақжай қазақ ара­ сына келіп қайтқан болатын. Мей­ мандос қазақты қимайтын тәрізді... Сонымен қатар Марк Перрен де Бришамбо мырзаның айтуынша, 2010 жыл аталмыш ұйым үшін де өте қызу әрі асқан белсенділікті талап ететін шақ болайын деп тұр. Бас хатшы осы жауапты кезеңде төрағалық ететін Қазақстанға сеніммен қарайтынын да жасырған жоқ: «Келесі жылы көптеген дағдарыстағы мәселелердің шешімін таба алатынымызға және болуы мүм­

кін тоқыраулардың алдын орап үлге­ ретінімізге мен сенімдімін», – деді ол. Қазіргі кезде ЕҚЫҰ-ға Грекияның төрағалық етіп отырғаны белгілі. Жел­ тоқсан айында осы елдің астанасы Афиныда барлық мүше мемлекеттер­ дің сыртқы істер министрлері бас қо­ сып, Қазақстан төрағалығының басты ба­ғыт­тарын талқылайды екен. Бас хатшы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға мүше мем­ле­кеттердің саммитін өткізу туралы бас­тамасына қатысты да ойын білдірді. «Осы басқосу аясында Қазақстанның 2010 жылы жоғары деңгейдегі жиын өткізу мәселесін ортаға салғысы келе­ тінін білемін. Нақты шешім де сол талқылаудан кейін белгілі болады деп ойлаймын», – деді ол.

Мемлекет басшысының айтуынша, қазіргі кезең құр даурықпа, даңғазалықтың уақыты емес. Нақты іс пен сапаның уа­ қыты. «Әлемді дүр сілкіндірген дағдарыс дауылынан тек бәсекеге қабілеттілер ғана аман-есен қалады. Дағдарыстан кейін өсіп өркендей алады. Сондықтан, Қазақ­ станның тауарлары заманауи талаптарға сай болуы керек», – деді салтанатты ша­ раны аша отырып. Елімізде «Алтын сапа» байқауы 2006 жылдан бері өткізіліп келеді. Елбасы осы­ мен төртінші рет өткізіліп отырған «Ал­тын сапа» байқауының биылдан бастап ха­ лық­аралық талаптарға сай жоғары дең­ гейде ұйымдастырылып отырғанын атап өтті. «Сапа деген сөз бәсекеге қабілетті болу дегенді білдіреді. Ең озық сапалы өнеркәсіптер жүзден оза шауып, бәйге алады. Таяу уақытта дүниежүзілік сауда

Бесбоғда АЛТАЙ

ұйымына кіргелі отырмыз. Оның жақсы жағы да, біз үшін қиын тиетін жағы да бар. Отандық кәсіпкерлерге олардың тауар­ ларымен бәсекеге түсуіне тура келеді. Ал 2010 жылдың бірінші қаңтарынан бастап Кедендік одаққа кіреміз. Ресей, Бело­рус­ сия, Қазақстан болып. Ол кезде шекарада тың мүмкіндіктер ашылып, тауар айна­ лымы күшейеді», – деді Президент. Жалпы, Қазақстан кәсіпкерлерді ба­ рынша қолдап келе жатқан мемлекет. Оны салтанатты шарада Елбасының өзі де баса айты. «Кәсіпкерлік – азаматтық қоғамның тірегі. Осы мақсатта мемлекет кәсіпкерлік­ ті дамытуға барынша қолдау көрсетіп отыр. Бұл мәселе – менің жеке бақы­ лауымда», – деген Н.Назарбаев елімізде кә­сіпкерлікті тиісті деңгейде қолдау мақ­

сатында мемлекет банктерге қаржы бөлін­ генін айтты. Сондай-ақ Елбасы өз сөзінде рей­дер­ лікке қатысты заң жобасын жасауды ұсын­ ды. «Мен бұл мәселе туралы Жоғарғы сот­ қа тапсырма бердім. Рейдерліктің та­мы­ рына балта шабу керек. Кез келген жеке биз­нес сұғанақтық пен тартып алу­дан қа­ уіп­сіз болуы тиіс», – деді Нұрсұл­тан Әбіш­ ұлы. Президенттің «Алтын сапа» сыйлығы конкурстық негізде талапкер кәсіпорынның өнім сапасы немесе қызмет көрсету сапасы мен олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы жетістіктері, сондай-ақ ме­ неджмент жүйелерін енгізгені үшін бе­рі­ ле­ді. Биылғы «Алтын сапа» байқауына бар­лығы 119 шағын және орта, ірі бизнес

жиын

Есер дінге тоқтау бар Кеше Алматы қаласының әкімшілігінде «Деструктивті діни ағымдармен күресті жетілдіру» атты дөңгелек үстел болып өтті.

Кеше Сенатта алдағы үшжылдық бюджет жайындағы мәселе талқыланды. «2010-2012 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» Заң жобасын өткенде ғана Мәжіліс мақұлдаған болатын. Енді Сенаттың сүзгісінен өтті. Жалпы, еліміздің ертеңіне ерекше серпін берер бюджет тақырыбы қос палатаның партасында қаралғанда, оған үкіметбасы Кәрім Мәсімов үнемі қатысып отырды. Бейсенбідегі жоғарғы палата отырысына да Премьер-министр өз Үкіметін бастап келді.

Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ Бұл жолғы отырыс Сенатқа да оңай тиген жоқ. 15 мәселенің мәніне үңіліп, заң жобаларының жай-жапсарын талқыға сал­ды. Ал үшжылдық бюджет туралы құ­ жат үлкен сыннан өтпек. Алдымен сөз ал­ ған Экономика және бюджетті жоспар­лау министрі Бақыт Сұлтанов үшжылдық бюд­ жет жайын терең таныстырды. Бұл заң жобасымен бірге «Қазақстан Респуб­лика­ сының ұлттық қорынан 2010-2012 жыл­ дарға арналған кепілдендірілген транс­ ферт туралы» заң жобасы да қаралды. Ол да төменгі палатаның таразысынан өткентұғын. Бірақ осы соңғы құжат бойынша депутаттар тарапынан кіргізілген өзгерістер болмағанын айта кетейік. Ұлттық қордан бюджетке берілетін кепілдендірілген тран­ с­ферт шамамен жыл сайын 1 трлн теңгені құрайды. Бұл қордың жыл аяғындағы активінің 33 пайызынан аспайтын бола­ ды. «Үшжылдық бюджет тақырыбы Сенат коми­теттерінде талқыланған кезде аса ма­ ңызды мәселелер көтерілді», – дейді Ба­ қыт Сұлтанов. Ол негізінен денсаулық, бі­ лім беру, ауызсу, энергетика, көлік инфра­ құрылымын дамытуға бағытталған. Соны­ мен қатар өңірлік проблемалар да көтер­ ліген. Депутаттардан республикалық бюд­ жеттің шығыс бөлігіне қатысты шамамен 160 түзету туралы ұсыныстар келіп түсіпті. Олардың жалпы сомасы 238 млрд тең­ геден асады. «Депутаттардың барлық ұсы­ нысын бір жылда қаржыландыру әрине мүмкін емесі белгілі» деген министр, жұ­ мысшы топтарының отырыстарында негіз­ гі өзекті мәселелер ғана айқындалғанын жеткізді. Ол үшін үшжылдық бюджеттен ақша қарастыру қажет. Сенаттың түзетуі бойынша бюджеттің қосымша шығыс­та­ рының жалпы сомасы белгіленген. Ол

? Б Б ii л л г г ii м м

к к е е л л г г е е н н

Мансұр ХАМИТ (фото)

Сенат

Үш жылға бергісіз үш сағат бойынша, 2010 жылы – 19,3, 2011 жылы – 2,6, 2012 жылы – 8,6 млрд теңге қаржы бөлінбек. Бұл қосымша қаражаттарды та­ бу үшін басқа бағыттағы қаржылық қыс­ қартулар болатыны мәлім. Мысалға, келер жылғы Үкіметтің резерві 19 млрд теңгеге, басқа да бюджеттік бағдарламаларды қар­жыландыру ісін қайта нақтылау негі­ зінде 300 млн теңге қысқартылып отыр­ ғанын айтады Б.Сұлтанов. Ал 2011-2012 жылға қажет қосымша қаржылар осы ке­ зеңдердегі жаңа бастамаларды қысқарту­ ға мәжбүр етпек. Сонымен қатар жергілік­ ті бюджеттен берілетін кері трансферттер бойынша есептер нақтыланады, және же­ келеген инвестициялық жобаларды қар­ жы­ландырылу да қайта қаралады. Осын­ шалық өзгерістер тудырып, бюджетке тү­ зету енгізген Сенат депутаттарының көтер­ ген мәселелері де өзіндік маңызға ие. Мәселен, 2010 жылғы сумен қамтамасыз ету жобаларына 5,3 млрд теңге, оның ішінде Ауыл шаруашылығы министрлігінің инвестициялық жобаларына сыртқы үкі­ меттік займ қаражаты пайдаланылады. Оған 2,3 млрд теңге жұмсалмақшы. Со­ нымен бірге, жан саны жыл сайын артып келе жатқан елорданы сумен жабдықтау жүйесі жобасына да 3 млрд теңгеден ас­ там қаржы көзделген. Мектеп, бала­бақ­ ша, жоғары оқу орындарындағы жатақ­ ханалардың құрылысын салуға жергілікті бюджеттерге берілетін нысаналы транс­ ферттер, және республикалық бағдарла­ маларды қаржыландыру үшін берілетін сома 2,2 млрд теңгеге ұлғайтылады. Бұ­ дан басқа да қоғам үшін, әлеумет үшін ма­ ңызды іс-шараларға қаржы бөліну назар­ да бар. Сенат депутаттары болса заң жо­ басын қолдайтындарын білдірді. Тек, бюд­жеттен айлық алатын қызметкерлер­ дің алдағы жылы қаңтардан бастап 25 пайызға өсірілуге тиісті жалақысы кейінге шегерілгені біраз сөзге арқау болды. Свет­ лана Жалмағамбетова, Бақберген Дос­

ман­бетов, Серік Аяғанов сынды сена­тор­ лар осы жайды әлі де қарастырса болар еді деген ойларын айтты.

Қаржы нарығы күйлі екен

Аталған қос заң жобасына байланысты Ұлттық банк төрағасының орынбасары Да­нияр Ақышев ақша кредит саясаты бойынша баяндама жасады. Айырбас ба­ ғамы саясаты, инфляция, төлем балансы мен сыртқы борыш және қаржы тұрақ­ тылығы секілді төрт бағыттан тұратын баян­дамасында бас банкирдің орын­баса­ ры жағымды хабарлар айтты. Мәселен, теңге девальвациясы төлем балансын жақ­сартып, алтын валюта қорын сақтап қалуға септігі тиген. Қазан айының соңына дейін елдің халықаралық қоры 44,5 млрд АҚШ доллары болған. Оның ішіндегі Ұлттық банктің алтын валюта активтері 20,8 млрд доллар. «Қазір теңге бағамы тұрақты, жыл соңына дейін күрт өзгеріс болмайды», – дейді Д.Ақышев. Оның сөзіне қарағанда девальвация инфляция­ ға да әсер еткен жоқ. Жекелеген тауар­ лардың бағасы өскенімен, онша бір үлкен көлемді құрай қойған жоқ. Биылғы он ай­ дағы инфляцияға көз жіберсек, – 5,1 па­ йыз. Бұл былтырғымен салыстырғанда

б б ii р р

Астананың Елбасына сауалы көп Елбасына сұрақ қою жағынан қай өңірдің белсенділігі жоғары? Нұрболат ҚОЖАХМЕТОВ, Алматы облысы Елбасы Нұрсұлтан Назар­ баевтың тікелей желі арқылы халықпен тілдесуіне орай Ас­ танадағы Байланыс орта­лы­ ғына 40 мыңнан астам сауал келіп түсті. Сұрақтардың ба­ сым бөлігі халықты әлеумет­тік қорғау және тұрғын үй мә­ селесіне арналып, олардың үлес салмағы 40 пайызды құ­ рап отыр. Келесі кезекте заң

бұзу, білім беру, банк жүйесі және адам құқықтары сала­ сындағы мәселелер тұр. Сауал қою жағынан Астана (3 700), Алматы (2 400), Оңтүстік Қа­ зақстан (2 200), Қарағанды, Шығыс Қазақстан және Ақ­ мола облыстары көш бастап келеді. Сондай-ақ Қазақстан Президентінің тікелей желі­сі­ нің байланыс орталығына Ук­

раина, Армения, Түркия, Моң­­ғолия, АҚШ, Әзірбайжан және тағы басқа елдердегі азаматтар хабарласуда. Елбасы Н.Назарбаевтың ха­­­­­лықпен тілдесуі бүгін кешкі сағат 18.00-де басталады. Жиі жолданатын сауалдарға Ел­ басы Н.Назарбаев «Хабар», «Қазақстан», «Астана» теле­ каналдары және «Қазақ ра­ диосы», «Шалқар», «Аста­на», «Хабар» радиолары ар­қылы ті­келей эфирде жауап қай­та­ ратын болады.

кә­сіп­орындары қатысуға өтініш білдірген. Со­лардың ішінде жүзден жүйрік шыққан үш кә­сіпорынға жоғары дәрежедегі «Ал­ тын са­па» сыйлығын Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев­тың өзі табыс етті. Өндіріс бо­ йынша үз­дік кәсіпорын аталымын «Каз­ хром» транс­­ұлттық компаниясы жеңіп ал­ ды. Ал халық тұтынатын тауарлар шыға­ ратын үздік кәсіпорын аталымына «Ме­ ланж» тоқыма комбинаты лайық деп та­ нылса, келесі «Ал­тын сапаны» қызмет көр­сету сапасы бо­йын­ша үздік көрсеткіші үшін «Даму» индуст­ри­ал­ды-логистикалық орталығы жеңіп алды. «Алтын сапа» сыйлығын жеңіп алған мекемелер сапа эмблемасын екі жылға дейін жарнамалық мақсатта пайдалана алады.

әл­­деқайда озық көрсеткіш. Себебі өткен жылы ол 8,8 пайыз болыпты. Биылғы болжам бойынша, инфляция 8 пайыздан аспайды деп санайды Ұлттық банк төр­ аға­сының орынбасары.

Алғыс арқалаған күн

Биылғы жылғы Үкіметте атқарылған іс­тер ауқымды болғаны анық. Осы барыс­ та жақыннан қолдап, маңызды шешім­дер қабылдауға жәрдем бергені үшін Премь­ ер-министр Кәрім Мәсімов, депутаттар­ға Үкімет атынан үлкен алғысын білдірді. «Осы жылдағы біздің алдымызда тұрған міндеттер орындалды деуге болады. Бұл туралы Елбасына әлі жеке баяндама жа­ салады, біз әлеуметтік түйткілдерге жол берген жоқпыз, экономикалық өсімнің әлі де жақсы болатынына сенеміз. Бюджет туралы заң алдағы міндеттерді орындауға серпін беретіні сөзсіз, сондықтан оған қол­дау білдіргендеріңіз үшін сіздерге ал­ ғысымды білдіргім келеді», – деді Үкімет жетекшісі Кәрім Мәсімов үш сағаттан аса созылған осы жиында. Өз кезегінде Сенат төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев мырза да ілгері іс атқарғандары үшін Үкіметке разы­ лығын білдіріп, рақметін айтты, алдағы істеріне табыс тіледі.

Шараға осы саладағы құзырлы ор­ гандардың, ҰҚК-нің өкілдері, құқық қорғаушылар, ғылыми-сарапшылар және діни конфессия өкілдері келіп қатысты. Жиын қонақтары кертартпа діни ағымдармен күрес шараларының жаңа әдістері мен бағыттарын талқыға салды. «Хельсинки» комитетінің же­ тек­шісі Нинель Фокина отырыс басын­ дағыларды «діни бірлестіктерді кер­ тартпа және деструктивті деп бөліп қарастыру қате түсінік» деп сендірумен болды. Оның ойынша, діни бірлес­ тіктерді идеологиялық көзқарасы мен әлі жүзеге аспаған қатерлері үшін қу­ да­лауға болмайды, тек заң бұзылып,

Сәкен КӨКЕНОВ

Көрші

Ресей Кавказ аймағына жауапты адам тағайындамақ Кеше Ресей президенті Дмитрий Медведев елдің Федералды Кеңесіне өзінің жыл сайынғы жолдауын арнады. Ресей Федерациясының тарихындағы 16-шы жолдау жұрт күтпеген мәлімдемелерге толы болды. «Отандық және ұлттық дәулеттілік­ тің келешегі өмір бойы өткен уақыттың жетістіктермен ғана анықталмайды» деп Ресейдің бұрынғы Кеңес зама­ нындағы өнеркәсіп базасына иек ар­ татынын сынаған Дмитрий Медведев өз елін жан-жақты модернизациялау арқылы әлемдегі аса ықпалды, өр­ кениетті деңгейге жеткізу керектігін айтты. Медведев өз жолдауында ұлт­ тың белсенділігін арттыру үшін Ре­ сейдің уақыт ауқымын қазіргі 11-ден азайтуды ұсынды. Өйткені қазіргі 11 сағаттық белдеу ресейліктердің қал­ тасын қағатын көрінеді. Алдағы үш жылда зейнетақы 1,5 есе ұлғаятынын айтқан Медведев Ресейдегі 34 мың соғыс ардагері түгелдей тұрғын үймен қамтамасыз етілетінін мәлімдеді. Хал­ қы азайып бара жатқан Ресейде соңғы 15 жылда тұңғыш рет табиғи өсім

с с џ џ р р а а ћ ћ

Барак Обама – әлемдегі ең ықпалды тұлға Әлемдегі ең ықпалды саясаткерлердің тізімі жарияланды деп естіп едім. Осы туралы нақты мәлімет берсеңіздер. Қорлан Жарболова, Семей Әртүрлі салада рейтинг жария­ лайтын америкалық Forbes жур­на­ лы жақында ең ықпалды адам­дар­ дың тізімін жариялаған болатын. Рейтингтің бірінші сатысында АҚШ президенті Барак Обама, ал екінші орында Қытай Халық Респуб­ли­ касының төрағасы Ху Цзиньтао тұр. Үздік үштікте Ресейдің бұрынғы

қылмыстық оқиға тіркелген жағдайға ғана, оның өзінде жалпы бірлестік дең­гейінде емес, сол оқиғаның аясын­ да ғана қылмыстық іс қозғау керек. Әрине, бұл пікірмен ішкі саясатпен айналысушы мамандар келісе ал­май­ ды. «Әлі де кеңінен талқылауды қажет ететін бұл тақырып енді қаламызда жиі жүргізілетін болады. Алдағы уақытта сол саланы терең ұғынатын сарапшы мамандардың пікіріне көбірек құлақ түретін боламыз», – дейді Алматы қа­ ласының ішкі саясат басқармасының бастығы Әділ Несіпбаев.

президенті, қазіргі премьер-ми­ нистрі Владимир Путиннің де есімі аталады. Дүниеге есімі мәжһүр болғандардың жоғарғы сатысында Google-дың негізін қалаушылар Сергей Брин мен Ларри Пейдж де бар. Ал Microsoft компаниясының басшысы Билл Гейтс алғашқы он­ дықты қорытындылаған.

байқалыпты. Ресей ғарыштық ұшу­лар­ ға жаңа ядролық двигатель ойлап та­ уып, бұрынғы мәртебесін қайтармақ. Сондай-ақ Медведев тұрақсыз Кавказ аймағына жауапты бір адам болуы керектігін алға тартты.

қоғам РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

e-mail: [email protected]

«Полиция – менің қорғаным» деп ұрандатудың ауылы алыс қалған сыңайлы. Оған тәртіп сақшылары тарапынан орын алып жатқан олқылықтар дәлел бола алады. Азаматтарды қорғаудың орнына қорлап, жәбір көрсеткен құқық қорғаушылардың қатары көбеймесе азаяр түрі жоқ. Қой терісін жамылған қасқырларға есесі кеткендер ел ішінде тіптен көп. Жыл басынан бері азаматтардың консти­туция­ лық құқығы бұзылуы фактісі бойын­ша үш қылмыстық іс қозғалды. Жамбыл облыс­ тық ІІД Жол полициясының инс­пекторы У.Искаков өзін жердегі «жарты құдай» санаса керек. Қызметтік өкілеттігін асыра пайдаланудан алдына жан сал­мағаны өзіне таяқ боп тиді. Ол В.Рыбалов деген азаматты ІІД-нің № 3 оперативті пунк­тіне алып барады. Сол сәтте Рыбалов, расында, ішімдікке тойып алған екен. Осы­ған қатты ашуы келген инспектор оның қолына кісен салып, уақытша оқшау­лау камерасына асып қойған. Қарсы келе алмайтынын біліп, оны әбден соққыға жыққан. Ал есінен танып қалған сәтінде суық су құй­ ған. Артынша әлгі азамат полиция қыз­ меткеріне қарсы арызданған. Осыған орай, Тараз қалалық прокуратурасы ҚР Қылмыстық кодексінің 308-бабы бойын­ ша қылмыстық іс қозғады. Бұл іс ҰҚК-ға тапсырылған болатын. Искаковтың қыл­ мысы толық дәлелденіп, жазасын ал­ды. Мойын­құм ауданындағы Қызылту ауыл­ дық округінің полиция қызметкерлері Құс­беков деген азаматты соққыға жыққан. Оған Н.Анарбековтің үйінен 400 мың тең­ ге «ұрлағанын» мойындатпақ болыпты. Алайда «аққа күйе жұқпас» дегендей, ой­ дан құрастырылған қылмысты өзге біреуге таңа алмады. Екі полиция қызметкерінің үстінен де қылмыстық іс қозғалды. Алайда олардың бірі жазадан қашып құтылмақ болып, табанын жалтыратқан. Жер жұт­ қандай таптырар емес. Полицейдің бірі М.Әлиевтің қашып кетуіне байланысты бұл іс әзірге тоқтап тұр. Қолға түскен жағ­ дайда оған ҚР ҚК 50-бабы бойынша қыл­ мыстық жаза қолданылатын болады. ІІДнің 2 оперативтік пунктінің уәкілетті өкі­лі А.Алдияров И. Мухтасимовқа қа­тысты қылмыстық іс қозғайды. Арада аз уақыт өткенде бұл істі тоқтатады да оның орнына Д.Батырқұлов деген айдаладағы біреу тартылады. Оның ісі сотқа өтеді. Осы­ лайша уәкілетті өкіл А.Алдияровтың қыз­ меттік жалғандыққа жол бергендігі анықталды. Осыған орай, Тараз қалалық прокуратурасы қылмыстық іс қозғады. Сот үкімі бойынша Алдияров кінәлі деп танылды. Алайда сот үкімін тым жеңіл деп санай­тындар жетерлік. Өйткені Алдияров айып­пұлмен құтылды. Бәлкім, осындай жеңіл жазалар шығар олардың қайтадан жаза басуына септігін тигізіп жүрген? Кім білген? Құқық қорғаушылар тарапынан кетіп жат­қан ағаттық көп. Алайда одан сабақ алар бірі жоқ.... Гүлжан КӨШЕРОВА, Тараз

Оның үстіне мақта терімі мектептің мүд­десі үшін атқарылар нәрсе емес қой. Мектеп пен мақта екеуі екі басқа нәрсе. Мектептің мүддесіне қатысты нәрсе бол­ мағаннан кейін бұған басқалардың қаты­ сы, нұсқауы болып отырғаны айқын. Олардың бәріне бірдей тапсырма бе­ рілген, директорлар бірауыздан сол тап­ сырманы орындауға атсалысқан. Ал нәти­ жесінде директор ғана кінәлі болып, жауап­­қа тартылып отыр. Осынысы өкінішті. Жалпы, қазіргі таңда директорларды қор­ ғайтын адам жоқ. Қазір не болса да ди­ ректор кінәлі болып шығатын болды. Тіпті қазір неге жауап беру керек екенімізді де

түсінбей қалдық. Мәселен, Америкада мек­ теп директоры, жалпы, ұстаздар бала­ның тәртібіне жауап бермейді екен. Ди­ректор тек баланың алар біліміне, білім беретін кадрларға және кадрлардың біл­імі­нің сапасына ғана жауап береді. Ұстаз­дар да біздегідей баланың сабаққа кешігуі немесе сабаққа қатысу-қатыспауына жа­уап бермейді, тек өзінің сабақ беретін 45 минуттық білім сапасына жауап береді. Яғни сол өзіне бөлінген уақытта жан-жақты, нәтижелі, сапалы білім берсе бол­ғаны. Баланың одан әрі қарайғы уақытын, тәртібін қадағалайтын басқа адамдар екен. Ал біздің жауап бермейтін нәрсеміз қал­мады. Үйінен дұрыс тәрбие алмай кел­ген баланың тәрбиесіне де жауап бе­реміз, сабақтан қашып кетсе де, сабаққа кел­мей қалса да жауап беріп, атаананың да, ұстаздың да, тәрбиешінің де міндетін қоса атқарамыз. Сол секілді мұнда да ди­рек­торларға барлық кінәні артып қоя салған секілді. Әрине, 27 директордың бәрінің бірдей мұн­дай жауапқа тартылғаны мен үшін оңай емес, бірақ солардың бәрінің бірдей мәселеге өздері ғана кінәлі екеніне күмәнім бар.

Бейтарап пікір

Құқық қорғаушылар қорғай ма, қорлай ма?

Оқушылардың заңсыз жұмысқа тартылуына тек мектеп директорлары ғана емес, жергілікті билік те кінәлі емес пе?

Аягүл МИРАЗОВА, Ы. Алтынсарин атындағы №159 гимназияның директоры, Алматы қалалық мектеп директорлары кеңесінің төрайымы, Қазақстанның Еңбек Ері

мәселе

құқық пен құрық

Басы 1-бетте

Жаңатаста жылудың жыры бітпеді

Өйткені қазір көп жағдайда жер­ гілікті әкімшілік орындары оқу-ағарту саласы мамандарын, мектеп дирек­ торларын қол балаға айналдырып алды. Ең аяғы сайлау болса да мектеп директорлары мен ұстаз­дары шауып жүреді. Тіпті қазір ұстаз бен ди­рек­ тордың қолбалаға айналуынан олар­да қадір де қалмады. Сондықтан ди­ ректорларға ойланатын кез жетті. Өз ісіне өзі ғана жауап берсін. Өйткені балаға сапалы білім берудің өзі үлкен жауапкершілікті қажет етеді. Педагогтық тұрғыдан айтар болсақ, білім беру орнына балалардың қол күшін заңсыз пайдаланғаны үшін мектеп директорлары кінәлі. Өйткені Білім бас­қармасының заңды да, заңсыз да нұс­қауларын орындай беретін болса, өзіндік ұстанымы болмаса, білдей бір білім ордасын басқарып отырған тұлға деп айта аламыз ба?! Қалай айтсақ та, Оңтүстік Қазақстан облысында орын алған бұл оқиға білім

Алтынай ӘЛІБЕКҚЫЗЫ, педагогика ғылымының докторы: – Әрине, мектеп директорларының өз бетінше тірлік етуі мүмкін емес. Себебі мақта жинау мектептің міндетіне жат нәрсе. Осы орайда айта кетер жайт – мек­ теп директоры тек қана орындаушы. Мақта жинау туралы да мектеп дирек­ торлары мен білім басқармаларына жергілікті әкімшілік басшылары нұсқау берген сияқты. Ал мектеп директорлары әкімшілік басшыларына қарсы шыға алмайды. Өйткені мектепке бөлінетін ақша тікелей әкімшілік арқылы бөлінеді. Және мектеп директорларын әкімшілік басшылары тағайындайды. Осындай жағдай­да мектеп директорлары мақта жинауға көмектесу туралы жергілікті атқарушы билік өкілдеріне ешқандай қарсы уәж айта алмасы анық. Мектеп директорларын ауыл, аудан әкімдері емес, министрлік тағайындаса, мүмкін, жағдай басқаша сипат алар ма еді?! Әкімдер де қолдарындағы билікті асыра пайдаланып, мектеп директорларын оқушыларды күштеп мақта теріміне алып шығуға мәж­бүрлемес еді. Осы әкімдердің өз беттерінше мектеп дирек­торларын тағайындау барысында талай былықтар орын алып жатыр. Тіпті кейде педагог емес мамандардың да мектеп директоры болып отырғандары бар. Сондықтан әкімдердің мектеп директорын сайлау туралы құзыретін шектеу керек секілді.

Совет-Хан ҒАББАСОВ, педагогика ғылымының докторы

саласы үшін абыройлы нәрсе болмады. Ең болмаса, мектеп директорлары осыны ойлап, өз істеріне жауапкершілікпен қарағаны дұрыс еді. Бір емес, екі емес 27 директордың жауапқа тартылуы-ақ орта білім беру ордаларын қандай адамдардың басқарып отырғанын көрсетіп берді. Сондықтан алдағы уақытта мектеп директорлары өздеріне қатысты нәрсеге жауапкершілікпен қарап, сыннан қоры­ тынды шығарса игі. Дайындаған Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

Жасанды аралдар жарға жығуы мүмкін Басы 1-бетте

– Менің білуімше, алдағы уақытта 37 жасанды арал салынбақ. Оған дайын тұрған тағы бес жасанды аралды қосыңыз. Осы аталған 42 жасанды арал судың та­ биғи қозғалысын бұзады. Каспий, негізі­ нен, Еділ мен Жайық суынан толығып отырады. Ал осы өзендерден теңізге су құйыл­ғанда өзен сулары теңіз суларына қарсы бағытта аға отырып, 15 күннің ша­ ма­сында өзіндік тазару процесінен өтеді. Бұл ретте су құрамының да өзгеріске ұшы­ рай­тыны анық. Су химиясы өзгеріске ұшы­ рап қана қоймай, оның физикалық құра­ мын­да да ауытқулар байқала бастайды. Ең қорқыныштысы, ғасырлар бойғы қа­ лыптасқан ағынның табиғи бағыты өзге­ реді. Ал мұндай процестерді балықтар мен өзге де су асты тіршілік иелері қалай қабылдайды дерсің?! Галина Чернованың айтуынша, «Қор­ ша­ған ортаға әсер ету бағамы» жоба­ сындағы есеп-қисаптар ағылшын және еуропалық әдістер бойынша жүргізілген. Алайда шетелдік әдістемелер біздің заң­ намаларға сәйкес келмейді. Қазақстанның табиғатты қорғау заңнамалар жиынты­ ғының талаптары ескерілмей жасалған. – Осыған орай біз Үкімет жетекшісімен де хат жазысып келеміз. Қауіпсіздік кеңесін де құлағдар еттік. Ал Бас прокуратура жолдаған хатымызды Қоршаған ортаны қорғау министрлігіне бағыттайды. Алайда

? а а л л а а ш ш т т ы ы

3

алаш-ақпарат

ой-көкпар

түйткіл

Сарысу ауданына қарасты Жаңатас қаласы өңірдегі күрделі проблемаларға толы аймақ болып есептеледі. Кезінде гүл-гүл жайнаған қаланың бүгінде сұры қашқан. Жаңатастықтар шықпа жаным шық­ памен күнін өткізуде. Қағаз жүзінде бәрі керемет болғанымен, кем-кетік тау­сылған емес. Жылда қайталанатын жылу­дың жыры биыл тағы да бой көрсетті. Ресми құжат бойынша, қазанның аяғында бас­ талған жылыту маусымы мұнда сезіл­ мейді. Күннің күрт суытуы жұртты әбігерге салып қойды. Қаланың жартысынан ас­ тамы жылусыз отыр. «Үйден гөрі дала жылы» дейді бетон үйдің тұрғындары. Жылда қыс бойы жаурап шыққан жұртты жұбатудан жалықпайтын жергілікті билік «келер жылы қатырамыз» деумен әлек. Алайда қатқан тірлік көрінбейді. Қаладағы басты жылыту қазандығы ырғақты жұмыс істеп тұр. Оның жылуын тұрғын үйлерге дейін жеткізетін жылу магистральдары бар еңбекті зая кетіріп жатыр. Тозығы жеткен құбырларды алмастырып үлгере алмай жатыр. Осылайша, жергілікті билік «Ескіні жамап есі кетіп» отыр. Айтар уәж­ дері «қаржы кеш бөлінді, қажетті ма­те­ риал­дар кеш жеткізілдіден» аспауда. Мер­ дігер компания қазан айында бәрін сақадай сай етеміз деп уәдені үйіп төгіпті. Нә­тижесі мынау. Қарашаның қақаған суы­ ғы сүйегінен өткен тұрғындардың зар жылайтынындай-ақ бар. Қақаған қыс қыр астында. Ал жаңатастықтарды жұбататын жан табылмай тұр. Үміт шіркін де шуда жіптей үзілер емес.

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

953 қасқыр қарауылға ілінді Соңғы кезде «ауыл маңында қасқыр көрдік, қораға қасқыр түсті» деген әңгімені жиі еститін болғанымыз рас. Ал Батыс Қазақстан облысында қасқырдың қарасы мүлдем көбейіп отыр. Осы орайда облыстың қасқыр аулаушылары тұрғындар мен үй жануарларын қорғау мақсатында, аңшыларды жасақтап, қасқыр аулауды қолға алды. Олар жыл басынан бері 953 қасқырды қарауылға іліндірді. Оның 129-ы – бөлтірік. Ал өткен жылы 700ден астам ит-құс ауланған болатын. Қасқыр аулаушыларды ынталандыру үшін облыстық бюджеттен 8 миллионнан астам теңге бөлінген. Күні бүгін әр қасқырға 12 700 теңге, бөлтірігіне 6300 теңге төленеді. Бұған ауыл тұрғындарымен бірге Орал қаласының кәсіби аңшы­ ларынан жасақталған 8 бригада қатысып келеді. Осындай шараларға қарамастан, ауыл-аймақта қасқыр азаймай тұр. Олардың жануарлар түгіл, адамдарға да жиі шабуыл жасай бастағаны алаңдатады. Мәселен, осындай оқиға Жәнібек ауда­ нының Күй­генкөл ауылында бірнеше рет тіркелді. Осыған байланысты Жәнібек аудандық әкімдігі жыртқыштармен күрес­ ке 1800 литр жанар-жағармай мен 400 дана оқ-дәрі алуға қаржы бөлді. Ақжайық ауданы Мерген ауылындағы «Талғат» шаруа қожа­лығының малдарына да қасқыр қайта-қайта шауып, біраз шығынға батырған. Мал иесі Талғат Ғұбашев та қарап отырмай, 12 бөріні атып алған. Сайқұдық ауылында ит-құс тоғыз қойды тамақтаса, Есенсайға баса көктеп кірген қасқырлар 20 қойды жайратып сал­ғаны­ мен қоймай, екі адамды талап тастайды. Осы күндерде Ақжайық ау­данында 34 қасқыр ауланған. Шалғайдағы Бөкей ордасы ауданында да биыл ит-құс көбейіп тұр. Қалдар Көмекбаев

Қаза болғандар отбасына 1 миллион теңге көмек көрсетіледі «АстанаПром» компаниясының өндірістіктехнологиялық кешенінде тілсіз жаудың кесірінен қаза тапқандардың жоқтаушыларына 1 миллион теңгеден қаржы бөлінетін болды. Кеше Астана қаласының мәслихаты осындай шешім шығарды.

министрлік тарапынан еш хабар болма­ ды. Галина Чернованың есебінше, аталған жоба қолданыстағы құқықтық актілердің талаптарына қайшы келгеніне қарамастан, мемлекеттік сараптамадан өтіп тұр. – «Оған түзетулер енгізу керек еді. Мүд­делі тараптар өз пікірлерін ортаға

Галина ЧЕРНОВА, «Глобус» экологиялық-құқықтық бастамалар орталығы» қоғамдық бірлестігінің төрайымы: – Каспийдің құқықтық мәртебесі де бұлыңғыр. Саяси тұрғыда да мәртебесі айқындала қоймаса керек. Бұл теңіз бе, көл ме?! Құдай бетін әрі етсін, дегенмен апат болған күнде теңіз айналасындағы мемлекеттер алдымен бар айыпты Қазақстанға тағады. Алдымен Ресей айыппұл белгілейді. Тіпті ең аз дегенде, Түрікменстанның да қарап қалмасы анық. Ал Өнімді бөлу туралы келісімшарт талабы бойынша, барша тәуекел мен барлық өсімді Қазақстан ғана өтеуі тиіс болады. Қайталап айтамын, тәуекел мен өсімді инвестор емес, Қазақстан ғана өтеуі керек болады. – Жалпы, осы және өзге келіспеген тұстарымызды біз хатта көрсетіп, құзырлы орындарға жолдадық. Біздің талабымыз «Қоршаған ортаға әсер ету бағамы» жобасына өзгертулер мен түзетулер енгізсе екен. Тек қана сұлбасын өзгертуді қаламаймыз. Толықтай өзгертуін талап етеміз. Тіпті өңдеу зауыттарын да елсіз өңірлерге орналастырулары керек. Ал инвесторлар мұнай зауыттарын теңіз қайраңына жақындатқысы келеді. Бүйте берсек, болашақта тіпті балық атаулыны ұмытатын боламыз.

а а л л а а ѓ ѓ д д а а т т ћ ћ а а н н

салу­­лары шарт. Еліміздің Қоршаған ор­ таны қорғау министрлігі облысымызға кел­­генде де, осы сауалды төтесінен қой­ дық. «Сіздер заң талаптарын өрескел бұзып тұрсыздар», – деп те ескертік. Алай­ да біз де райы­мыздан қайтпай­тынымызды білдірдік», – дейді «Глобус» бірлестігінің жетекшісі. Жасанды аралдарды салу жұмыстары алғашқы барлау-бұрғылау шараларынан соң қолға алына бастады. «Ақтоты» және А, D жасанды аралдары «төгілді». Оларда шағын зауыттар салу көзделген. – Бұл жерде ескере кететін бір жайт, Өнімді бөлу туралы келісімшартқа (СРП) тараптар 1997 жылы қол қойған. 2001 жылы жасанды аралдар салына бастады. «Қа­шаған» кен орны өте күрделі. Шетел­ діктер де соңғы 40 жылда мұндай ауқым­ ды кен орнының барланбағанын біледі. Осыған ұқсас кен орны әлемде ашылмады. Каспий сияқты айналасында ұсақ сулар ағыны бар кен орындарында жасанды аралдар мүлдем салынбаған. Аза­маттық қоғам өкілдері арнайы мони­торинг те жүргізген. Сонда көз жет­ кіз­гендері – жобада тәуекелді басқару жа­

ғы мүлдем ескерілмепті. Бұл ретте, Галина Чернова Аляска тәжірибесін күрсініспен еске алады. 1989 жылы Принц Уэльский бұғазында ғалам­ дық деңгейдегі апат болған. Онда алып танкерден мұнай суға ақты. Тек шығын­ дарды қалпына келтіруге 4 миллиард дол­ лардан астам қаражат жұмсалған бола­ тын. Жалпы, жаңа кен орнына қатысты зерттеу жұмыстарын атыраулық ғалым­ дардың бірі қолға алғанға ұқсайды. Ол да кен орнын барлауға мораторий жария­ лауға, тіпті мүлдем тоқтатуға да шақыр­ ған. – «Бұл кен орнын болашақ ұрпаққа қалдыруымыз керек. Солар ұқсатсын. Біз тіпті ондағы биомассаны да анықтай алмаймыз. Тіпті тәуекел еткеннің өзінде нақты келетін шығын мөлшерін есептеп көрдік пе?! Принц Уэльский бұғазы, мы­ салы, Атлант мұхитымен шектесіп жатты. Ал Каспий теңізі сыртқы сулармен жанас­пайды да. Апат бола қалған күнде оның зардабы, әрине, аз болмайды», – дейді ғалым. Асқар АҚТІЛЕУ, Ақтөбе-Атырау

«Өздеріңізге мәлім, осы күндері қаламызда бүкіл еліміз үшін орны толмас қайғылы оқиға болды. Айтпай келетін тілсіз жау мен сұм ажалға амал жоқ. Ортамыздан өмірдің өр шыңында жүрген атпалдай 14 азаматты алып кетті. Бұл баршамызға ортақ қайғы, қаралы қасірет. Осы орайда, әкімдіктің резервінен қайтыс болған әр азаматтың отбасына 1 миллион теңгеден қаражат бөлуді сұраймын», – деді Астана қаласының әкімі Иманғали Тасмағамбетов. Сондай-ақ жұмыс беруші компания­ лар да қара жамылып отырған отбасыларға жарты миллион теңгеден бермек. «Жұмыс беруші компаниялар да әрқайсысы 500 мың теңгеден көмек көрсетіп жатыр», – деді Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының бастығы Алма Алтыбаева. Оның айтуынша, егер қаза болғандардың артында кәмелет жасқа толмаған балалары болса, оған Үкімет және мекеме тарапынан кәмелетке толғанға дейін көмек көрсетіле бермек. Қаза болған Ресейдің бес азаматы үшін қаралы отбасылар қолдарынан сенімхат жазып беріп, арнайы өкіл жіберген. Салтан СӘКЕН, Астана

с с а а у у а а л л

Өрт қауіпсіздігі талаптарын ескермейтін мекеме-кәсіпорын басшыларын қылмыстық жауапкершілікке тарту қажет пе?

Ғани ҚАЛИЕВ, «Ауыл» партиясының төрағасы:

– Қазір өрт оқиғалары мен оқыс апаттар жиі қайталанып кетті. Меніңше, төтенше оқиғалардың көбейіп кетуі соған жауап беретін басшылықтардың жауаптылығының төменде­ генінен. Өкінішке қарай, бұл жерде де шенеуніктеріміздің бір кемшілігі – парақорлығы көрініп қалады. Жақында Астанада бол­ған ірі өрттен кейін көпшілік айтып жатыр – тексеруші ор­ гандар нысандардың кемшілігін көрсетпей, жауып қою үшін әлгі мекемеден пара алады екен. Параны көбірек алу үшін тексерушілердің өзі ол нысандардағы тиісті талаптардың сақталмағандығын қалап тұрады. Мекеме-кәсіпорын басшы­ лары да үйреніп алды, қандай қадағалаушы орган келсе де, оны осындай әдіспен кері қайтаруға болады. Сондықтан әрине, жауапкершілікті күшейту қажет. Бір-екі мекеменің бас­ шысын жауапсыздығы үшін жазаласа, қалғандарына сабақ болар еді. Бұл мәселе өте ушығып тұр.

Серік СЕЙДУМАНОВ, Алматы қаласы әкімінің орынбасары:

– Еліміздің төтенше жағдайлар министрлігінің алдына түрлі мекеме-кәсіпорындарда өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету, өртті сөндіруге қолайлы жағдайлар жасау міндеті қойыл­ ған. Қазіргі уақытта Алматыда осы министрлікке бағынатын қаланың өрт сөндіру қызметі нысандардың қауіпсіздігін бақылау мен талаптарға сай келмейтін ғимараттардың иелеріне ескерту беру жұмыстарын жүргізіп келеді. Бізде өрт қауіпсіздігі талаптарына сай келмейтін биік ғимараттар туралы көп әңгіме болды. Сондай ғимараттардың бірінде төтенше оқиға болғаны да рас. Бірақ республиканың төтенше жағ­ дайлар жөніндегі министрлігі ескерту жасағаннан кейін аталған ғимараттардың қожайындары тиісті шараларды қол­ ға алды. Жалпы, жауапкершілікке тарту – сол құзырлы орган­ ның ісі. Біздегі барлық кәсіпорындар төтенше жағдайлар жөніндегі министрліктің талаптарын орындауға міндетті.

Ернар МӘСӘЛІМ, Алматы қалалық №154 қазақ орта мектебінің директоры:

– Егер мекеме басшылығының міндетіне өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтау кіретін болса, өз міндетін орындамаған басшыны, әрине, қылмыстық жауапкершілікке тарту керек. Бұл жерде басқаша сөз қозғаудың өзі артық. Қазіргі кезде, менің білуімше, Алматының бюджеттік мекемелерінде өрт қауіпсіздігі талаптарын сақтау мақсатына қажет қаражат жөнінен ешқандай мәселе жоқ. Бұл мақсатқа қаржы жетіспеушілігі 90-жылдардың басында ғана болды. Ал қазір мекеме басшылары сұрайтын қаржы жыл сайын бюджеттен бөлініп отыр. Кейбір ағаштан салынған білім мекемелерінің бары рас, бірақ олардың өзін қауіпсіз материалдармен жабдықтауға айрықша көңіл бөлінеді. Жыл сайынғы жоспарлауға бұл қажеттілік міндетті түрде енгізіледі. Бұл жерде қаржыға тіреліп тұрған ештеңе жоқ екендігін айтқым келеді. Мәселе жеке адамның, яғни басшының жауапкершілігіне байланысты. Мектеп директоры ретінде айтарым, қазіргі уақытта білім шаңырақтарында оқыту мен тәрбиелеу – маңызды нәрсе, бірақ ең басты мәселе – балалар өмірінің қауіпсіздігі. Дайындаған Болатбек МҰХТАРОВ

4

нарық

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

астық-2009

e-mail: [email protected]

Бағалы металдар нарығы

Астық қар Түрлі-түсті металға түрлі-түсті ықылас астында қалды

Серік СҮЛЕЙМЕНОВ, облыстық мәслихат депутаты: – Көбісінің бидайы егінжайларда әлі жиналмаған, далада жатыр. Қарапайым адамдар ол бүгінгі күні мал азығына да жарамайтынын біледі. Сондықтан да осындай ауыр жағдай қалыптасты. Осының барлығы сайып келгенде ауыл шаруашылығында өнімді өсіру, өткізуге байланысты жүйенің жоқтығына көз жеткізеді. Оңғар Қабденов, Павлодар облысы

? Б Б ii л л г г ii м м

Уәлихан ТӨЛЕШОВ, саясаттанушы: – Ресейлік компаниялар мұнай-газ, мұнай-химия секілді ұзақ мерзімге белгіленген индустриалды жобаларға қатыспайды. Оларды қысқа мерзімде көп табыс табатын салалар қызықтырады. Сол себепті олар алтын, уран секілді салаларды таңдап алып отыр. Бірақ таңдаған басқа да, жұмыс істеу басқа ғой. Демек, ресейлік компаниялардың біздің нарықта жұмыс істеуіне өз тарапымыздан да жағдай жасалып отыр. Бұл – біріншіден. Екіншіден, шетелдіктерге қарағанда орыстар мен қазақтардың менталитеті ұқсас. Әсіресе, корпоративтік шешімдерді қабылдауда. Мәселен, шетелдіктер көп талап қойып, өзара әріптестікте жұмысты күрделендірсе, орыстармен мұндай жағдайды «ағайыншылап» ауызша шешуге болады. Қалай дегенмен де, стратегиялық салаларды шетелдіктердің қолына беріп қоюға болмайды. Компания акциясын иемденуде қандай да бір тепе-теңдік болуы шарт. Ол, ең бірінші, экономикалық, одан кейін саяси тәуелсіздігімізге селкеу түсіреді. Мысалы, кезінде жақұттардың «Алмаз» ұлттық компаниясы ел бюджеті мен халқының жағдайы үшін табысты жұмыс істеді. Кейін оны орыстар бүтіндей сатып алды. Сөйтіп, бүтін стратегиялық саласынан айырылған жақұттар еріксіз орыстарға кіріптар болып қалды.

Құрылыс кезінде негізінен жергілікті жерде өндірілетін құрылыс материалдары және отандық өндірушілердің өндірген өнімдері қолданылатын болады деп кү­ тілуде. Облыс аумағында салынатын 495 шақырым жаңа автотрассаны негізі­нен қазіргі «Алматы-Ташкент-Термез» ав­то­ жолының бойымен және Қырғызстан аумағын айналып өту арқылы салу жо­ба­ ланған. Жол Күйік, Шақпақ және Қордай асулары, Тараз қаласы, Шақпақата, Б.Мо­ мыш­ұлы, Айша бибі және Құлан сияқты елді мекендерді кесіп өтпес үшін жо­бада оларды айналып өтіп салу қарастырылған. Қатты типтегі жол жамылғысының қызмет ету мерзімі – 25 жыл. Серпімділік модулі 13 тонна салмаққа есептелген. Техникалық экономикалық негіздемеге сәйкес, ав­ тобан 2012 жылы пайдалануға берілуі тиіс. Жобада осынау орасан жұмысты жү­зеге асыру үшін Тараз қаласындағы, Қор­дай және Меркі ауданындағы жол пай­д алану учаскелерін жаңарту және Б.Мо­мыш­ұлы, Ақыртөбе, сондай-ақ Қор­ дай, Күйік асуларындағы жаңа жол пай­ далану пункттерін салумен қатар, қайта жаңарту жұмыстары қарастырылған. Ауыл-аймақтардан өтетін тұстарда жаяу жүргіншілердің қауіпсіздігіне ерекше көңіл бөлінген. Тротуарлар үшін арнайы жо­лақ­ тар жасалады. Жолдың негізгі бөлігі бор­ дюрлермен бөлінеді. Жаяу жүргіншілер үшін троспен қоршау жасалатын болады. Облыста жеті аудан бойынша – Қор­ дай, Шу, Меркі, Т.Рысқұлов, Байзақ, Жам­ был және Жуалы аудандарында жолдың құрылысы үшін «Жамбыл НПЦзем» мем­

к к е е л л г г е е н н

KazakhGold Orsu

Commex

Kazakhmys Kazzinc

Ғалым ӘБДІҚАЗИЕВ, Жамбыл облысы әкімдігінің Жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының бастығы: – Халықаралық жоба осы айда басталуы тиіс. Қазір конкурс өткізіліп жатыр. Жекеменшіктегі жерлер сатып алынып жатыр. Оған 1 миллиард 200 миллион теңге бөлінген. Жол өтетін жерде 800 жеке тұлғаның жері бар екен. Шетінен сатып алынуда.

лекеттік кәсіпорнымен жер бөлу жобалары жасалды. Пайдаланылатын жердің көлемі алдын ала жасалған жер иелену экс­ пликациясына сәйкес, 1617,5 гектарды құ­рай­тындығы анықталды. Бағалаушы мекемелер ауылшаруашылық жері мен жол бойындағы бұзылуға жататын нысан­

Тойшыбай ӘЛІАХМЕТОВ, ҚР Көлік және коммуникация министрлігінің Автомобиль жолдары комитетінің Жамбыл облысы бойынша департаменті бастығының орынбасары: – Нақтыланған бағаға бермеймын деп жатқандар бар. Олар Меркі, Жамбыл, Байзақ аудандарында баршылық. Олардың айтар уәжі «сатып алынуы тиіс жерге төленетін ақшасы аз» дейді. Жер кодексінде көрсетілгендей, егер жер иесі белгіленген бағаға қанағаттанбаса, онда бұл мәселе сот арқылы шешілетін болады. Тұрғындарға түсіндіру жұмыстарын жүргізіп жатырмыз.

б б ii р р

Қызметтестерім шетелдік іссапарға жиі шығады. Елге қайтарда ұмытып немесе уақыты болмай, чех кронасы, молдован лейі және жапон йенін алып келіп, енді айырбастамай жүргендері бар. Ұлттық банк мұндай сирек кездесетін валюталарды айырбастай ма екен? Жаннұр Серікғазы, Астана де арнайы айыр­бас кеңсесі жоқ. Меніңше, шетелге шық­қан азаматтарға валютаны қалай да сол ел аумағында өткізуі немесе бізде өтімді валюта түріне айырбастағаны абзал. Прагада кронаны айырбастауға қандай да бір қиындық туады деп ой­ ламаймын. Еліміздегі айырбастау пункттері АҚШ доллары, евро, ағылшын фунт стер­ лингі, қытай юаны, Ресей рублі, қырғыз сомын еркін айырбастайды.

дардың бағасына анықтау жүргізді. Қазіргі таңда жобалық шешімдердің қорытын­ дысы бойынша «Жамбыл НПЦзем» мем­ лекеттік кәсіпорны мен құрылыс жүргізетін жердің жобасы өңделуде. Бірқатар аудан­ дардың әкімдіктерінен қайта жаңғырту және автожол құрылысының 1 және 2

анықтама

ЖАҢА БАСШЫЛЫҚТЫҢ КЕЛУІ КЕН ОРНЫНА НЕ БЕРЕДІ? Әрине, басшылық ауысқан соң жұ­ мыс­шылар «жұмыссыз қаламын ба» деп уайымдайтыны белгілі. Бұл ретте ком­ панияның бас директоры В.Несис: – Қазір мұнда 595 адам жұмыс істеп жатыр. Оның ішінде Австралиядан, Оң­

Халықаралық автобанның жергілікті ой-шұқырлары

«Батыс Еуропа – Батыс Қытай» автобанының құрылысы жүргізіледі дегенді жамбылдықтар аса қуанышпен қарсы алды. Шұқыр тесігі көп жолдың азабынан шаршағандар қуанбағанда қайтсін?! Халықаралық стандартқа сай салынатын жолдың 2700 шақырымы Қазақстан аумағы арқылы өтетіндігі белгілі. Оның ішінде көлік дәлізінің 495 шақырымы Жамбыл облысының аумағынан өтеді.

Крона мен лейді кім айырбастайды? Бұл сұрақтың жауабын Ұлттық банк төрағасының орын­басары Данияр Ақы­ шевтан арнайы сұрадық. – Мұндай проблеманы алғаш рет естіп тұрмын. Біз жекеменшік айырбастау пункт­ теріне сирек кездесетін валю­таларды айыр­бастауды міндеттей ал­маймыз, өйт­ кені бизнес тұрғысынан тиім­сіз болса, олар қандай да бір валю­таны қабылдамауға немесе сатпауға құ­қылы. Ұлттық банктің

хол­дингі канадалық Uranium One-мен таукен өндірісі компаниясының 16,6 пайыз ак­циясын сатып алу бойынша келісім­ шартқа отырғаны белгілі. Аталған ке­лі­сім­ шартқа сәйкес, орыстар 90 мил­лион доллар және оған қосымша Қаратау уран кен орнының тең жартысын меншіктейді. Uranium One – Қазақстанның Ақдала, Ыңғай уран кен орнының 70 пайызының иесі. Сондай-ақ аталған компанияға Жаңақорған маңын­дағы Харасан уран кенішінің 30 пайызы тиесілі. Жалпы, қаржы дағдарысы кезеңінде Қазақстандағы ресейлік инвестицияның көлемі 30 миллиард долларға дейін арт­ қан. Бұл еліміздегі шетелдік капиталдың 40 пайызын орыс ағайындар құрап отыр­ ғанын айғақтайды. Негізі, соңғы кездері Қазақстанның түрлі-түсті және бағалы металдар на­ рығындағы шетелдік инвесторларды ре­ сейлік компаниялардың ығыстыруы кеңінен көрініс тауып отыр. Мұны келесі жылдан бастап Кедендік одаққа енуімен байланыстырған жөн бе, әлде мемлекеттің шикізатты өндіру саясатында өзгерістер орын алды деп бағалаған дұрыс па?

Канадалық Orsu Metals Corporation акциясын «Полиметалл» компаниясы 8 миллион долларға сатып алды. Алайда «Варваринскінің» бұрынғы қожайындарының Батыс банктері алдында 250 миллион доллар қарызы болған. Сонда шамамен Қазақстандағы кен орны ресейлік компанияға 258 миллион долларға тиіп отыр.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АЛТЫН ӨНДІРІСІ (2008 жыл/тоннамен)

Биыл Павлодар облысынан 1миллион тоннадан астам астық жиналды. Астықты алуды білгенмен, оны сақтау жолдарын қарастырмағандықтан, жағдай тығырыққа тіреп отыр. Осыншама мол өнімнің 13 мың 130 тоннасы ғана элеваторларға са­ лынған. Оның өзін өткізетін жер таба алмай отырған жай бар. Облыс диқан­ дарының Астанаға қарап екі көзі төрт болып отырғалы қай уақыт. Астықты сатып алуға тиіс «Азық-түлік келісімшарт корпо­ рациясы» АҚ болса әлі үнсіз. Себебі осы корпорация келісімшартта көрсетілгендей, астықтың тоннасына 16-18 мың теңгеден төлемек болатын. Аталмыш корпорация Павлодар облысынан 102 мың тонна ас­ тық алуға ниет білдіргенімен, артынан 50ақ мың тонна бидай қабыл­дай­тын­дық­ тарын хабарлаған. Алынған өнім өзін­дік құны түгіл, кеткен шығынды жаппай­ты­нын түсінген кейбір шаруашылықтардың егіс даласын ормай қалдырып жатқаны жайлы да деректер бар. Шаруалар болса дел­ далдар арқылы бидайдың тоннасын 8-10 мың теңгеге сатуда. Ал жергілікті билік «мәселелеріңді өздерің шешіңдер» деген сыңай танытуда. Шаруалардың келесі жылғы көктемгі егіс жұмыстарын қалай бастайтыны белгісіз. – Былтыр бидайдың шығымдылығы аз болып, астық ешқайда жіберілмеген еді. Соның өзінде тоннасы алыпсатарлар ар­қылы 24-25 мың теңге болды. Биыл өнімді мұндай шығымды болады деп ешкім болжаған жоқ, енді, міне, шығынға ба­тудамыз. Алдағы күнде жағдайдың қа­ лай болатыны белгісіз, – дейді ша­руа­лар. Павлодар облысы ауыл шаруашылығы басқармасы бастығының орынбасары Вик­тор Дубовицкийдің айтуынша, облыс диқандары «БТА ORIX Лизинг» АҚ пен «ҚазАгроФинанс» АҚ ұйымдарына 654,6 миллион теңге қарыз. Астықты уақытында қабылдау орындары табылғанда егінші қауым мойындарындағы лизинг, несие­ лерінен құтылатын еді. – Біз қарашаның 3-і күні Астанаға «Азық-түлік келісімшарт корпорациясы­ на» қағаз жіберген болатынбыз. Әлі жауап жоқ, – дейді Виктор Владимирович. Ертіс аудандық мәслихат хатшысы об­ лыс депутаттарынан көмек сұрап, ашық хат жолдады. Келесі аптада халық қалау­ лылары сессиядан соң жағдайды көзбен көріп, мәселені шешуге бірден Ертіс ауда­ нына баруға сөз беруде. Ал иесіз егінде мал жайылуда. Астық болса қар астында қалды.

жол құрылысы

Кереку өңірінің диқандары астықты қайда өткізерін білмей, күндіз күлкі, түнде ұйқы көрмеуде. Себебі қыруар дәнді дақылға ысырап болу қаупі төніп отыр. Алушылар бидайды тіпті ең төмен баға – тоннасына 8000 теңгеге сатып алуды тоқтатқан. Облыста астық өткізу нарығы жоқ. Қалыптасқан жағдай шаруаларды тығырыққа тіреуде. Егін алқаптарына қар түсті. Ал облыстағы бидайлы Ертіс ауданында бидай әлі орылмаған.

түстік Африка Республикасынан келген мамандар бар. Яғни біз, негізінен, ше­ телдік мамандарды жұмыстан қысқар­та­ мыз. Ал жергілікті жұмысшыларды ауыс­ тырмаймыз. Жаңадан жұмыс күшін тар­татын болып жатсақ, оны да осы өңір­ ден іздестіреміз. Ресейден 2-3 маман ғана әкелуіміз мүмкін, – дейді. «Сондай-ақ бастапқы кездегі өндіріс капитализациясына 20 миллион доллар бөлеміз. Оның 3/1 бөлігі жаңа құралжабдықтар алуға, 3/1 бөлігі жаңа тех­ нологияны енгізуге, тағы 3/1 бөлігі сапалы өнім алу үшін зауытты жаңартуға жұм­ салады», – дейді В.Несис. Бұл арада ком­ панияның жергілікті әлеуметтік бағдар­ ламаларға қатысатындығын, бұл жөнінде аймақ әкімдерімен келіссөз жүргізілгенін де ескерте кетелік. Ал, жалпы, Қазақстан экономикасына берер табысы жөнінде ресейлік компания өндіріс қуатын арттыруымен, соған сәйкес салықтың көлемі де өсетіндігімен түсін­ діреді.

Ресейдің бағалы металдар нарығының белді ойыншысы – «Полиме­ талл» Қостанайдағы «Варваринск» алтын-мыс кен орнын игеріп жатқан канадалық компанияның акциясын бүтіндей сатып алды. Бұл брендімен барша әлемге танымал KazakhGold-тың тең жарты акциясын иемденген «Алтын Полистен» кейінгі Қазақстан бағалы металдар нарығында пайда болған екінші ресейлік компания болып табылады. Сөйтіп, аталған екі ресейлік компания отандық нарықтағы Kazakhmys пен Kazzincке белгілі бір деңгейде бәсекелестік танытатын болады. бас директоры В.Несис бұл болжаммен келіспейтіндігін айтты. – Әрине, ондай болжамдар бар. Бірақ Кәмшат САТИЕВА болжамның аты – болжам. Біз оған бай­ ланып қалмаймыз. Келесі жылдан бастап өзіміздің құнды қағаздарымызды Мәскеу Жалпы, көрші инвесторлардың біздің және Лондон биржаларына орналас­ нарыққа бет бұруына әлемдік қаржы тыруды көздеп отырмыз. Бастапқы сома дағдарысы қатты әсер еткен сыңайлы. – 200-400 доллар. Биылғы жылғы жос­ Өйткені соңғы кездері әлемдік эконо­ пар­дағы алтын өндірісі – 1,8, мыс 7 мың микалық жүйенің тұрақсыздығына бай­ тон­на, – дейді ол аймақтағы жұмыстарын ланысты долларды алмастыру жайы бастап кеткендіктерін байқатып. кеңінен талқыланып жүргені белгілі. Осы Сарапшылардың бағалауынша, атал­ әңгіменің екпіні барша әлемге әсер етіп, ған кен орнындағы қор 2010-2012 жыл­ алпауыт елдер соңғы кездері көптеп алтын дарға дейін жетеді екен. Соған сәйкесінше, сатып ала бастаған. Мәселен, таяуда Ха­ компания барлау мен байыту жұмыс­ лықаралық валюта қорынан Үндістан 200 тарымен де айналысатындықтарын айтып тонна алтын сатып алған еді. Қытай да отыр. осындай көлемде алтын сатып алуға ниет Сәл бұрын «Алтын Полис» ресейлік білдіріп отыр. Қазір жеке инвес­торлардың ком­паниясы KazakhGold-тың 50,1 пайыз да аталған бағалы металға қызығушылығы акциясын сатып алған болатын. Енді «По­ күрт өсіп келеді. Дегенмен әлемнің белді ли­металл» компаниясы Солтүстік Қазақ­ рейтинг агенттіктері 2012-2014 жылдары стан өңіріндегі 3,83 миллион унция алтын бағалы металдардың бағасы арзандайды және 195,816 мың тонна мыстың қоры деген болжамды таратыпты. Бірақ кеше бар ірі кенішті қолға алды. Сондай-ақ Алматыда арнайы баспасөз мәслихатын ресейліктер уран саласында да позиция­ өткізген «Поли­металл» компаниясының сын нығайтуда. Мәселен, «Росатомпром»

транш бөліктерін салу үшін Үкіметтің қажеттігіне жерді алу туралы қаулылар жасалды. Осыған орай Автомобиль жол­ дары комитеті Жамбыл облыстық депар­ таменті өкілетті орган ретінде сатып алу іс-шаралары бойынша жер иелеріне өте­ мақы төлеуді бастамақ. Автобанның құрылысы бірқатар жеке азаматтардың жерлерінің үстінен де өтетін болады. Сондықтан да облыстық және аудандық әкімдіктерде жер пай­далану­ шылардан жол құрылысы үшін алынатын жер жөнінде Автомобиль жолдары ко­ митеті Жамбыл облыстық департаменті бас­шы­ларының ұйымдастыруымен жина­ лыстар өткізілді. Жол құрылысына алы­ натын жер бөліктері мен бұзуға жататын ғимараттардың көлемдері анықталды. Жер иелеріне алдын ала мағлұмат үшін хабарлама қағаздары жолданды. Жоба­ ның құнында берілетін барлық қажетті өтемақылар жерді сатып алу және бұзы­ латын ғимараттардың құны ҚР заң­ намаларына сәйкес ескерілген. Алайда ауқымды жоба барысында бірқатар аяқтан тартар кедергілер де аз емес көрінеді. Гүлжан КӨШЕРОВА, Жамбыл облысы

Severstal Recources

Other

сақтандыру

Сақтанушылардың алаяқтығынан сақтану керек

Мүлкі мен тәуекелін сақтандырған сақтанушылар арасында оқыс оқиғаға тап болмаса да, сақтандыру төлемін алып қалуды көздейтіндері бар екен. Allianz Қазақстан сақтандыру ком­ паниясы 50 миллион теңгені иеленіп кетпек болған жалған жәбірленушілер туралы ақпаратты жария етті. Қаңтар айында клиент компаниялардың бірінің өкілі қоймадағы құрылыс материал­ дарының оқтын-оқтын ұрланып жатқанын хабарлаған. Мүлік осы компанияда құры­ лыс-монтаждау тәуекелі класы бойынша сақтандырылған екен. Алайда сақтанушы кірпіштер мен тақтайлардың қалай ұрлан­ ғанын айта алмаған, қоймада ұрлануы ық­ ти­мал мүлік сақталатын орын да жоқ болып шықты. Сақтандыру компаниясы мен құқық қорғау органдарының қоян-қолтық жұмысы арқасында компанияның қаржы есебінде «ұрланды» делінген мүлік мүлдем жоқ екен. Бұл «ұрлық жасалынған жоқ» деген тұ­ жырым жасауға негіз болды. Ақпан айында тағы бір компаниядан сақтандыру жағдайы орын алғаны туралы хат келіп түскен. Онда ерікті сақтандыру келісімі бойынша қамсыздандырылған кө­ ліктер өртеніп кетті делінген. Заңға сәйкес талап етілген құжаттардың бірқатары қауіп­ сіздік басқармасының күдігін тудырған. Автомашиналардың қатты өртенгені сонша­ лықты, сараптама өрт себебін анықтай ал­ мады. Жағдайды тексере келе әлгі кө­лік­ тердің банк кепілдігінде тұрғаны, сақтандыру келісімін бекіткеннен бір жыл бұрын айып тұрағынан айдалып әкетіліп, кейіннен жал­ ған құжаттар бойынша қайтадан есепке алын­ғандығы мәлім болды. Allianz Қазақ­ станға төлем алу үшін ұсынылған құжаттар да жалған болып шықты. Алаяқтарға сақ­ тандыру компанияларының бірінің заңгері ақыл-кеңес берген көрінеді. Сондай-ақ жалған сақтандыру полис­ терін сатып жүрген алаяқ әйел де қылмыстық жауапкершілікке тартылды. Анар Қуанышбекова

с с џ џ р р а а ћ ћ

Инвестицияның қай түрі табысты? Азғантай ақшам бар еді. Депозит ашсам ба екен, ашсам, қай валютада ашқаным жөн? Әлде коллекциялық монеталар сатып алсам пайдам көбірек бола ма? Қайрат ІЛКІБАЕВ, Ақтөбе Инвестиция құралдарының табыстылығы нарыққа байланысты құбылып тұрады. Оның пайдалысын аңдап, дер кезінде таңдай білу инвестордың көрегендігіне байланысты.Ұлттық банк 10 мың теңгенің соңғы төрт жылда қандай табыс әкелу ықтималдығын зерттепті. Сонда алтынға инвестиция 167 пайыз кіріс әкелген. Доллар түрінде қолма-қол ақша ұстау тиімсіз екен. Ұлттық банк төрағасы Григорий Марченко «тарихтағы күміс бағасының өзгеру кестесіне қарасақ, қазір күміске инвестиция жасау тиімді» деген пікірде.

2005-2009 жылдар аралығында түрлі қаржы құралдары көрсеткен табыс Бастапқы инвестиция сомасы – 10 000 Т Қаржы құралы

2009

Кірісі,Т

Кіріс,%

Теңгедегі мерзімді 10 000 депозит

2005

14 947,8

4941,8

49,4

Доллардағы мерзімді депозит

10 000

15 567,6

5567,6

55,7

Евродағы мерзімді депозит

10 000

16 649,2

6649,2

66,5

Қолма-қол АҚШ доллары

10 000

11 611,5

1611,5

16,1

Қолма-қол евро сақтау

10 000

12428

2428

24,3

Қолма-қол теңгені сақтау

10 000

10 000

0

0

Алтынға инвестициялар

10 000

26714,5

16714,5

167,1

өркениет РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

e-mail: [email protected]

сабақ

Абайды үш тілде оқимыз Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының жанынан Көптілдік білім мектеп-семинары өз жұмысын бастады. Семинар бағдарламасы аясында «Абайды үш тілде оқимыз» атты арнайы танымдық жоба әзірленуде.

Бек МЕРГЕН

байқау

Жақында Бейбітшілік корпусы еріктілері – 63 америкалық Алматыдан еліміздің түкпір-түкпіріне аттанып кетті. Олар ағылшын тілін оқыту, мүгедектерді қорғау, экология, денсаулық сақтау салаларында екі жыл тегін жұмыс істейтін болады. Бірақ бізге одан гөрі америкалықтардың екі айдың ішінде ауызекі қазақ және орыс тілдерін үйреніп алғаны қызық болып көрінді.

«Әбіш әлеміне» үңілді

Өз тілімізді өзгелерден үйренеміз бе? Биыл бюджеттен қазақ тілі қолданысын кеңейтуге 5 миллиард 66 миллион теңге бөлінді. Былтыр 5 миллиард теңге бөлінген болатын. Бұл қаржы тіл оқытудың шетелдік тәжірибесін игеру, прокуратура, Қарулы күштер және құқыққорғау орындарында мемлекеттік тілдің қолданысын нығайту, Қазтест әдісін жетілдіру , балаларға арналған анимациялық және көркем фильм түсіруге, әлеуметтік зерттеу жүргізуге бағытталуы тиіс еді. Қағаз түрінде бәрі жақсы. Алайда мемлекеттік қызметкерлерге арналған курстарға барып қазақша сөйлеп кеткен адамды көрген жоқпыз. Президент жанындағы мемлекеттік тілді дамыту қоры президенті Берік Әбдіғалиев «Курстарда үйренген күннің өзінде, мемлекеттік қызметкерлер қазақ тілін жұмысында қолдана алмайды, мәселе тілдің қолданыс аясының тарлығында болып тұр»–, деген пікірде.Сонымен, мемлекеттік тілде сөйлей бастағандар да аз, оны қолданатын кеңсе де жоқ.Бұл салықтөлеушілердің 5 миллиард теңгесін алып отырған тіл комитеті жұмысының тиімсіздігін көрсетсе керек.

23 жасар флоридалық Джон Рил «Жақсы сөз – жарым ырыс» деп мақал­да­ тып тұрып сөйлегенде «қ», «ө» тәрізді төл дыбыстарымызды қаз қалпында айтады. Калифорниялық Лора Маршалдың тілі Джонға қарағанда бәсеңдеу болғанымен, ойын жеткізе алады. Бұл 20 жыл Қазақстанда тұрса да қазақша 20 сөз айтуға жарамайтын отандастарымызға үлгі боларлық-ақ. Еріктілер қазақ және орыс тілдерін Алматының іргесіндегі «Саймасай» ауылында өткен 2,5 айлық курста үйренген. Бейбітшілік корпусы оқытушыларының бірі Әсем Бектұрова: «Америкалықтарға қазақ тілі фонетикасы жақын, грамма­ти­ касы қиындау тиеді, жалғауларды үй­ре­ну қиын болса да, қателеріне мән бер­мей, қалайда сөйлеп кетулеріне ықпал ете­ міз», – дейді. Еріктілер тілдерін жетілдіре түсу үшін алғашқы алты айда қазақстан­ дық отбасыларда тұрады. Оқытушылар базарда, автобуста, үй-ішінде алғашқы қажеттілікке қолданылатын сөздерді үй­ ре­теді. Бұл әдіс әлемде кеңінен тараған ағылшын тілін үйрету тәжірибесі негізінде құрылған. Бейбітшілік корпусы мұғалім­ дері ұжымы Speaking of Survival , яғни «Өмір сүруге қажетті әңгіме» атты оқулық жазып

шығарған. Бұл оқулықты қазір Индиана мемлекеттік университетіндегі қазақ тілін оқыту бөлімі де қолданатын көрінеді. Оқытушы Салтанат Ақтамберлинова «әдіс өз алдына, мұндай жетістіктің басты себебі, оқушылардың қызығушылығында» деген пікірде. 63 еріктінің 14-і қазақ тілін, қалған­ дары орыс тілін үйренген. Еріктілерге тіл таңдап берген Бейбітшілік корпусы қызметкерлерінің мемлекеттік тілдің қол­ даныс аясына берген бағасы осындай болса керек. Жиынға қатысқан Білім және ғылым министрлігі білім беру жүйесінің бас­ шы және педагогикалық кадрлар бі­ ліктілі­г ін арттыратын республикалық институты өкілі Евгения Өмірқұлова еріктілердің ағылшын тілін үйретудегі үлесін жақсы бағалады. Дәл осы әдіспен ағылшынша мүлдем білмейтін оқытушылар 2,5 айда тіл сындырып

1961 жылы АҚШ президенті Джон Кеннеди негізін қалаған Бейбітшілік корпусы өзін саяси және діни мақсатты көздемейтін үйым ретінде бағалайды. Бүгінге дейін 182 мың америкалық 73 елге барып қайтқан. 1993 жылдан бері Қазақстанда еріктілердің 20 тобы жұмыс істепті.

бенефис

Шалғайдағы театрларға назар аударылса... Үшқоңырдың топырағында туып-өсіп, Кеңес заманында Мәскеуде білім алып, алғашқы ады­ мын Арқалықта актер­ лықтан бастаған, бірақ кейін өз жолын режис­ сурадан тапқан қазақтың айтулы бір тұлғасы биыл 60 жасқа толып отыр. Осы жасына дейін еліміздің өнеріне сіңірген еңбегіне сай марапатталған талай сыйлықтарын айтпағанда, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының иегері Жанат Хаджиевтің мерейтойы бүгін сағат 16.00-де режиссердің өзі соңғы жылдары қызмет етіп келе жатқан Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академия­лық балалар және жасөспірімдер театрында аталып өтпек. Осы орайда біз режиссерді сұхбатқа тартқан едік.

– Ел ағасы атанарлық 60 жасқа келіпсіз, құтты болсын! Соның 40 жыл­ дайын театрға арнап келесіз, алдымен өзіңізге, содан соң халыққа берген есебіңіз ретінде, бәлкім, бенефис бе­ ретін шығарсыз? – 60 жасқа толғанымда, яғни осы жылдың мамыр айында Ғ.Мүсіреповтің

? Б Б ii л л г г ii м м

5

із.ден.іс

Анар Қуанышбекова

Осы бастаманың бірлескен авторлары «Бес асыл» қоғамдық қоры, Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты жә­ не «Ертіс дарыны» республикалық ғылы­ ми-тәжірибелік орталығы білім саласы­ на инновациялық технологиялар енгізу және ұлы ақынның шығармашылығына жастарды баулу арқылы көп тілде білім беру мақсатын жүзеге асыруды көздеп отыр. Жобаны ұйымдастырушылардың пікі­ рінше, Абай шығармашылығын қазақ, ағылшын және орыс тілдерінде оқу-зерттеу жұмыстар, негізінен, конкурстар және дөңгелек үстел басындағы талқылаулар түрінде өткізілетін болады. Әзірге айына бір рет ұйымдастыры­ лып тұрады деп жоспарланған семинарсабақтарды павлодарлық жоғары оқу ор­ындарының оқытушылары өткізетін бо­лады. Ал күні кеше ғана өткен алғашқы семинарға 30-ға жуық оқушы мен 12 пе­ дагог қатысып, Абайдың «Қара сөз­деріне» қатысты ой-толғамдарын ортаға салды.

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

«Ақан сері – Ақ тоқ­тысын» қойдым, енді бұл жолы мерейтойда ита­лия­ лық драматург Эдурде Де Фи­лип­пенің «Цилиндр» қойылымын ұс­ын­бақ­пыз. Көңілді көтеретін комедия. Той болған соң трагедия не мелодрама қой­ып, халықты мұңайтпайық дедік. – Осы тұста өзіңіздің о баста ре­жис­

к к е е л л г г е е н н

сураға қалай келгеніңізге аздап шегініс жасасақ... – 1972 жылы Мәс­кеу­ дегі жоғарғы театр учи­ лищесінен актер маман­ дығын алып шықтым. Ал­­ғаш өнер жолын Торғай об­лы­сының орталығы Ар­ қа­лықтағы облыстық драма теат­рында актер болып бастадым. Торғай өзі сол кезде жаңадан құрылған облыс болатын, сондықтан бізге ол жерден тұңғыш театр іргесін қалау бақыты бұйырды. Сондағы қиын шақтарда өр тұлғалы Өз­ бекәлі Жәнібеков өнерге ұйытқы, театрға тірек бола білді. Көп ұзамай әскерге алып кетті, келген соң осы Алматыдағы бүгінде өзім қызмет ететін Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мем­лекет­ тік академиялық балалар және жасөспірімдер теат­ рына режиссер қылып жұ­ мысқа алды. Осы жолда режиссерлік шеберлігімен жұртшылықты мойын­дат­ қан Әзірбайжан Мәмбетов­ ті ұстазым деп айтар едім. Үш жылдан кейін баяғы Арқалыққа бас режиссер етіп жіберді. Содан 10 жыл сол театрда жұмыс істедім. Облыстар бір-біріне біріктіріліп, қысқара бастаған шақта Торғай облысы жабы­ лып, біздің барлығымызды Жезқазғанға жіберді. Ұлытау жеріне де тақыр жерден театр тудыруға тура келді. Соңында, міне, Алматыға табан тіредім. – Бүгінде қазақ театрларының мау­­сымашар қойылымына айнал­

б б ii р р

жүрген көрінеді. Қателерге көңіл бөл­ мей, тіл ашуды мақсат тұтатын әдісті мемлекеттік қызметкерлерге қазақ тілін үйрету ісінде қолданса жөн тәрізді. Еріктілердің жақсы жұмысы мен орнықты өмірін тастап, өзге елге бара­ тыны, ересек адамдардың бөтен отба­ сында өмір сүретіні біз үшін тосын, түсі­ нік­сіз нәрсе. Олардың бірі қазақ тілін болашақ карьерасына қолдануды мақсат тұтса, кейбірі шытырман оқиға мен сая­ хат іздеп жүрген жандар. Екі жыл Жезқаз­ ғанда тұрып, еліне қайтқалы отырған Роберт Брюер магистратураға түсіп, бо­лашақта дипломат болғысы келеді. АҚШ-та еріктілер сапында болғандарға дипломатиялық соқпақ кеңінен ашылады. АҚШ елшісі Ричард Хоугланд та кезінде Африкада ерікті болып қызмет атқарыпты. Сол кезде жыртық джинсымен, сақалмұрты өсіп кеткен кейпін көріп, америкалық дипломат: «Сіз ешқашан елші бола алмайсыз!» деген екен. Ол сияқты емес Хоугланд мырза еріктілерге «дипломат болуларың әбден мүмкін» деп қолдау көрсетіп, «бірақ мейрамхана, ойын-сауық орындарына барғанда өздеріңізді дұрыс ұстаңыздар» деп ескертті.

ған классикалық туындымыз «Қыз Жібекті» алғаш сахналаған өзіңіз екенсіз. Қырық жылға жуық тәжіри­ беңізде бұдан бөлек «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Ақан сері – Ақтоқты», «Қарагөз» сияқты кесек туындыларды қойыпсыз. Осылардың ішінде өзіңізге ең ыстық, ең жақыны қайсысы? – «Қыз Жібекті» алғаш Арқалықта қойдық. Ол сәтті шығып, Асқар Тоқпанов ағамыз оны Алматыға алдырды. Ол кез 37-жылдың жаңғырығы іспетті Желтоқсан оқиғасының сызы кеппеген 87-жылдың тепкісі басталған тұсы еді, билік осынысы үшін Асекеңді қызметтен қудалап, пар­ тиядан шығарды. Қиын болды жағдай. Оған себеп – біз «Қыз-Жібекті» қойған күн 1986 жылдың 19 желтоқсаны болатын, Желтоқсанмен тұспа-тұс. Көрдіңіздер ме, классикалық туындымыздың өзін көрсету мұң болатын ол кезде. Тағы бір айтулы туынды Абылай ханның жастық шағын көрсететін «Тұрымтайдай ұл едің...» қойылымы Абайдың 150 жылдық мерейтойына арналған театр фестивалінде Жезқазғанда бас жүлдеге ие болды. Бірақ осылардың ішінде өзіме ең ыстық тартатыным – М.Әуезовтің «Қарагөзі». 1997 жылы ұлы Мұқаңның 100 жылдығына орай сол Жезқазғанда «Қарагөзді» сахналадым. Неге екені белгісіз, соны сыншылар әбден сойды. «Аттың жалын неге туға ілдің?» деді ме, әйтеуір көп мін тақты. Бірақ сонда да сол әлі күнге сахналанып келеді. Өзіме қанша сынға ұшыраса да сол ыстық. – Аға, сөз соңында қазіргі кездегі театр саласында өзіңізді мазалап жүрген өзекті мәселені айтсаңыз? – Қандай басшылық болсын, әсіресе облыстық, аудандық, жалпы шалғайдағы театрларға ерекше назар аударса дей­ мін. Себебі Алматыда театр әртістерінің жалақысы аз болса да, қосымша дубляж сынды жұмыстармен айналысып, тіпті той­ ға барып жан бағуына мүмкіндік бар. Ал облыстарда мүмкіндік шектеулі. Жалғыз айлық демей, бірақ солар өз істерін беріліп істейді. Мен оларды фанаттар дер едім, тіпті оларға сондай табандылықтары мен өнерге деген сүйіспеншіліктеріне арнап ескерткіш қояр едім. Әңгімелескен Мәриям ӘБСАТТАР

Льюис Ричардс, 61 жаста: — АҚШ-та ме­ нің өз бизнесім, жылына 40 000 доллар табысым болды. Бірақ ма­ ған ақша бірін­ ші орында емес. Әйелім екеуіміз ажырасып кеткен­ біз, балаларым да ержетті, алты немерем бар. Отбасым алдында міндетім қалмаған соң, арманымды жүзеге асыратын кез келді деп түйдім. Ел танып, жер көрсем деймін. Құрама Штаттарға қайтқанда орыс тілін орыс мейрамханалары мен фестивальдерінен өзге жерде қолдана қоймаспын. Сюзан, 65 жаста: — Мен пилот болып жұмыс іс­ те­дім, 90 адам­ дық ұшақтар жүр­ гіздім. Кейіннен ави­ациялық білім беру орталығында істедім. Мен Бей­ бітшілік корпусы са­пында Қазақстанға кетем дегенде ұлым, 96 жастағы анам қатты қуанды. Роберт Брюер, 24 жаста: — Қазақ тілін үй­ рен­геніммен Жез­ қаз­ғанда көше­де орысша сөй­леу­ ге де тура кел­ді. Қазақ тілін ұмы­тып қалмау үш­ін АҚШқа бар­ған­да блог аш­ып аламын. Бо­ ла­шақта елші бол­ ғым келеді, мүмкін Қазақстандағы елшілікте істермін.

Кеше Астана қаласындағы Мұхтар Әуезов атындағы балалар мен жасөспірімдер кітапханасында «Әбіш әлемі» атты көркемсөз оқу шеберлерінің байқауы болып өтті. Аталған әдеби-танымдық шараға ел­ ордадағы бірқатар мектеп, гимназия­ лар­дың оқушылары мен жоғары оқу ор­­ын­дарының студенттері қатысты. Бай­­ қауда мектеп оқушылары мен сту­дент­ тер қазақтың көрнекті қаламгері Әбіш Кекілбайұлының прозалық шығар­ма­ла­ рынан және поэзиялық туындылары мен аудармаларынан үзінділер оқыды. Байқау қорытындысында №40 мектеп­ тің оқушылары Абылайхан Оразәлиев пен Мәдина Жақыпова бірінші орынды жең­ іп алды. Олар жазушының аудармалары ішінен «Ромео мен Джулетта» дастанынан үзіндіні сахнаға шығарды. «Махаббат мұ­нарасы» туындысынан үзіндіні шебер оқыған Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ІІІ курс студенті Оразгүл Мақсұтова екінші орынға ие болды. Бала Әбіштің рөлінде ойнаған №37 мектептің шәкірті Айбек Мұхамбетқалиға үшінші жүлде табыс етілді. Сонымен қатар ерекше көзге түскен бірқатар шәкірттерге ынталандыру сый­ лықтары берілді. Бұған қоса, қаламгер шығармашылығынан үзінді оқуға өз ын­ та­ларын білдірген оқушыларға да белсен­ ді оқырмандар сыйлығы табыс етілді. Тағы бір есте қалғаны – 6 жасар Жанерке Жақсылық жазушының «Аю мен дәрі» атты мысалын жатқа оқып берді. Қазылар алқасы Жанеркені арнайы сыйлықпен марапаттап, болашақта рухани байлыққа кенеле беруіне тілек білдірді. Бұл шараны ұйымдастырған «Астана қаласының орталықтандырылған кітапха­ налар жүйесі» мемлекеттік мекемесінің ди­ректоры, қазылар алқасының төрағасы Сапарғали Медеубеков осы байқау Әбіш Кекілбайұлының 70 жасқа толуы қар­са­ ңында ұйымдастырылып отырғанын атап өтті. Алдағы уақытта «Әбіш әлемі» атты көркемсөз оқу шеберлерінің байқауының заңды жалғасы ретінде өзге де мектеп пен жоғары оқу орындарында арнайы ша­ ралар ұйымдастырылмақ. Азат ӨРКЕН

Арна

«Нысананың» нысанасында

Бұл жолы «Нысана» бағдарламасының көрермендері «Астанада он төрт адамның өмірін жалмаған өртке кім кінәлі?» деген мәселеге тереңірек үңіліп көретін болады. Сонымен қатар жанарынан айырылған жандардың қалай жан сақтап жүргені жайлы бейнематериал ұсынылмақ. Естеріңізде болса, «нысаналықтар» өткен көрсетілімдердің бірінде түрлі себептермен қос қолынан қатар айырылған адамдар туралы көрсетіп, көрермендерді елең еткізген еді. «Нысананың» нысанасына іліккен тағы бір мәселе – Алматыны туристік орталыққа айналдыру жайы.

СТЭНД АП: Жастардың арасында гот, эмо, панк, хип-хоп секілді субмәдениетшілер көбейіп келеді Жұлдыз БЕЙСЕНҚЫЗЫ: Басынан башпайына дейін қара киген, шашы түрлі-түсті, беті баттасқан

бояу біреуді көшеден көрсек, көбі­міз жақтыртпай қараймыз. Мұндай жас­ тардың готика субмәдениетіне жа­та­ тынын да біле бермейміз. Ал қазақ­ стандық жастардың арасында гот, эмо, панк, хип-хоп секілді субмәдениет өкіл­ дері көбейіп барады. Өздерін елден өзгешеміз деп санайтын неформал жас­ тар жайлы бейнематериалды «Ныса­ на» бағдарламасының алдағы сенбілік, жек­сенбілік шығарылымынан көре ала­ сыздар.

«Жетінші арнада» жүздескенше, қадірлі Алаш жұрты!

с с џ џ р р а а ћ ћ

IP-телефонияның артықшылығы неде?

Тест құпияға берік пе?

Дербес компьютердің көмегімен желілер бойынша дауыс пен бейнені беру бағдарламасы, дәлірек айтсақ, IP-телефония қалай пайда болды. Оның қандай мүмкіндіктері бар? Оралбек САҒЫМБАЙ, Ақтөбе қаласы 1993 жылы Әлемдік телекоммуникация ниясы «Windows»-те жұмыс істейтін муль­ саласына есімі беймәлім Чарли Кляйн деген ти­медиялық дербес компьютері бар адам­ азамат дербес компьютердің көмегімен дар үшін әзірленген «Internet Phone» же­лілер бойынша дауысты беру үшін «Ma- бағ­дарламасының тұңғыш нобайын ұсынды. ven» бағдарламасын жарыққа шығарды. Бұл Интернет-телефонияның дамуындағы Бір мезгілде сол жылдары Корнель уни­вер­ маңыз­ды кезең болды. «Internet Phone» сер­ ситетінде бейне конференциялар бағ­дар­ верлерінің жекеменшік желілері құрылды ламасы жасақтала бастаған. және мыңдаған адамдар осы бағдарлама 1994 жылы бұл екі бағдарлама бірі­гіп көмегімен бір-бірімен еркін қарым-қатынас дауыстың және бейненің толық функция­ жасай бастады. лары бар жаңа бағдарлама пайда болды. Сол жылдың өзінде «екіжақты» мүмкін­ 1995 жылы израильдік «VocalTec» компа­ дікті ұсынған яғни бір мезгілде әрі сөйлесуге,

Бүгінде кез келген тест сұрақтарының жауабын тауып алуға болады. Осының алдын алу үшін ҰБТ кодтарының құпиялылығы қалай қамтамасыз етіледі? Саламат РАХАТҰЛЫ, Талдықорған қаласы

әрі тыңдауға болатын, Далластағы (Техас штаты) шағын компания әзірлеген «DigiPhone» тұңғыш бағдарламасы бөлшек саудаға түсе бастады. Бұл оқиғаны алғашқы нағыз интерактивті байланыстың пайда болған сәті деп атауға болады.

Өздеріңіз білетіндей, Білім жә­не ғылым министрлігі тестілік тапсыр­ малардың дұрыс жауаптарының код­ тарын мемлекеттік құпиялар санатына қосу жөнінде «Мемлекеттік құпиялар туралы» ҚР Заңына ереже енгізуді ұсын­ған болатын. Ұлттық тестілеу ор­ та­лығында мемлекеттік құпиялармен жұ­мыс жөніндегі бөлім құрылып, құ­ пия­лық тәртіпті сақтау жөнінде бар­ лық құрылымдық бөлімдердің жұ­

мыс­тарын тексеретін директордың орын­басары штаттық бірлігі енгізілді. Емти­хандық материалдардың сақталуы мен құпиялығы ҰҚК қызметкерлерінің кезек­шілік етуімен қамтамасыз еті­ леді. Емтихандық материалдардың ай­мақтарға жеткізілуі «Қазпошта» АҚтың арнайы байланысы арқылы жүзеге асы­рылады. Құпиялықты сақтау мақсатында сұраулар тізімі кітапшасының, вариант­

тардың нөмірлері кодталады және тестіге қатысушыларға ҰБТ аяқталуына жарты сағат уақыт қалғанда жария­ ланады. Сұраулар тізімі кітапшасының нөмірлерін кодтау ҰБТ-ны сенімді қорғау болып табылады, кітапшалар ұрланған немесе дұрыс жауаптар қолды болған жағдайдың өзінде ешкім дұрыс жауаптардың кодын пайдалана алмайды.

6

Алаш азаматы

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

құқық пен құрық

Туған ағасын тепкілеп өлтірді

Қарағандының Октябрь ауданына қарасты Пришахтинск аймағында тұратын інісіне қонаққа барған Денис Белованов сол күні өз ажалын іздеп барғанын білмеген еді. Қонақты күткен Андрей мен оның әйелі Ольга және Ольганың шешесі Татьяна да Денисті жаны қалмай күткенімен, көңілді отырыс соңы төбелеске ұласып, ақыр соңында інісі ағасын тепкілеп өлтірген. Түс ауа едәуір масайып қалған ағайындылар арасындағы жанжал Денистің былтыр қайтыс болған ағалары Степанға қарата балағат сөз айт­ қанынан тұтанған-мыс. Дастарқан басынан әйел­ дерді қуып шыққан қос жігіт сөзге келісе алмай, ақыры бір-біріне қол жұмсаған. Арада аз ғана уа­ қыт өткен соң қонақты сыртқа сергуге алып шыққан құдағи Татьяна мен Ольганың ара түскеніне қара­ мастан, ағасын қуа шыққан Андрей Денисті ұрып жығып, бас-көзге қарамай тепкілеген. Ақыр со­ ңын­да ауыр соққыға шыдай алмаған Денис сол жерде қайтыс болыпты. Қарағандылықтарды дүр сілкіндірген ағайын­ дылардың төбелесі Андрейдің істі болып, түрмеге жабылуымен аяқталды. Владимир РОДИОНОВ, Октябрь аудандық про­курорының көмекшісі: – Ағайынды Беловановтардың арасындағы жанжал неден шықса да, соңы қайғылы оқиғаға ұласуы бізді бей-жай қалдырмады. Аудандық поли­ция бөлімі мамандары тергеу жүргізген соң сот үкімі дереу шығарылып, ағасын өлтірген азғын Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 103-бабы, 3-тармағы бойынша айыпталып, жеті жылға бас бостандығынан айырылды. Бұл қылмыс әркімге сабақ болары анық... Серік САҒЫНТАЙ, Қарағанды

Байқау

Қарилар Құран бағыштаудан бақ сынады

Кеше Алматыдағы орталық мешітте Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының ұйымдастыруымен Құран жарысы өтті. Республика көлеміндегі медресе шәкірттерінің арасында мұндай рухани байқау тұңғыш рет қолға алынып отыр. Бір қуанарлығы, соңғы жылдары исламның маңызын ұғып, медреседе білім алуға талпынып жүрген жеткіншектердің қатары күн санап артып отыр. Қазір республика бойынша барлығы жеті мед­ресе бар. Олардың әрқайсысында 25-30 шәкірттен тәлім алып жатыр. Соңғы медресе Қазақ­ стан мұсылмандары діни басқармасы жанынан ашылды. Құран жарысына сол жеті оқу ошағынан іріктеліп алынған 23 қари қатысты. Ал байқауға мұсылмандар бірлестігінің төрағасы, Бас мүфти Шейх Әбсаттар қажы Дербісәлі, төраға орынбасары Шейх Мұхаммед Хусейн, Нұр-Мүбәрак ислам уни­ верситетінің Құранды жатқа оқу жағынан жауапты ұстазы, доктор Жунди, Алматы орталық мешітінің қарилары Жұманазар Садырханов және Данияр Жұмабаев төрелік етті. Бас төреші Шейх Әбсаттар қажы Дербісәлі қатысушыларға сәттілік тілеп, осы­ нау айтулы мерекелерімен құттықтады. Оның ай­ туынша, бұл байқаудың басты мақсаты – жастардың білім деңгейін анықтау, оларға болашаққа бағытбағдар беру. «Қазір елімізде имамдардың саны жеткіліксіз. Сондықтан осы салада көптеп маман дайындауымыз қажет. Сонымен бірге біздің имам­ дарымыз тек ислам шарттарын ғана емес, эконо­ мика, тарих, мәдениет ілімдерін де терең меңгеруі қажет», – деді Бас мүфти. Жарыс төрт шарт бойынша өтті. Онда қатысушылар Құранның 30 пара,10 пара, 30-парасы бойынша және Құранды мәнерлеп оқу бойынша жарысқа түсті. Қазылардың берген бағасы бойынша барлық қатысушы да мықты дайындықпен келген. Жыл сайын мұсылман елдерінде Қасиетті рамазан айында Құран оқудан мемлекетаралық жарыс өтеді. Енді осы байқаудан дара келгендер сол жарысқа қатысуға мүмкіндік алады. Нұрмұхаммед Мамырбеков

? Б Б ii л л г г ii м м

e-mail: [email protected]

дАТ!

Аян СҰЛТАНҒАЛИЕВ, Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясының бас директоры:

Қазақстан мәдениетінің гүлденуі үшін әртістерімізді әлемге танытуымыз керек – Аян Нұрмұхамбетұлы, сіздердің сайттарыңызда «Филармонияға келіп тұрасыз ба?» деген сауалнама жүргізілген екен. Соның нәтижесі бойынша басым көпшіліктің мұнда мүлдем бас сұқпайтыны анықталып отыр. Бұның себебін немен түсіндіресіздер? – Сайт – уақыттың ықпалымен туын­ даған жаңа дүние. Бұрын біз көрер­ менмен тікелей қарым-қатынас арқылы жұмыс істедік. Концерттерімізге бұқа­ра­ лық ақпа­рат құралдарына жарнама беріп, шақы­ратын болдық. Бірақ, не­гізі­ нен, филармон­ияға бауыр басқан тың­ дармандар ұзақ уақыт бойы концертке өз аяқтарымен келіп бас сұғуға әдет­тен­ ді. Соның арқасында концерт залдары­ мыз әрқашан лық толы. Ал сайт – күні кеше пайда болған қарым-қатынас құ­ ралы. Оны аға буын емес, негі­зінен, жас­тар пайдаланып жатқан болар. Ал ол жастардың көпшілігі әрине, филар­ монияның тыңдармандары емес. Сол себепті осындай жағдай байқалған бо­ лар. Бірақ алдағы уақытта тыңдарман­ дары­мызбен ғаламдық желі арқылы байланысты жақсартатын боламыз де­ ген ойдамыз. – Батыстағыдай емес, қалай болғанда да, діліміз басқа, бізде халықтың белгілі бір тобы болмаса, кәсіби музыкаға, биік өнерге деген жаппай құлшыныс аз. Осы рухани сұранысты арттыру үшін қандай жұмыстарды қолға алып отырсыз? – Иә, бізде кәсіби музыканы, негізі­ нен, тек кәсіпқой мамандар ғана қол­ дай­ды. Осы салада бірнеше музыка мек­тебі, бір­неше ұйым бар. Кәсіби музыканың негізгі тыңдармандары – солар. Сөзі­ңіз­дің жаны бар, биік өнер Батыстан келді. Біздің елде кеңес дәуірі тұсында өркен жайды. Бірақ өткен за­ ман­ға өкпеміз жоқ. Көрерменіміз қазір де азаймай отыр. Жастар тарапынан да қызығушы­лық байқалып жатыр. Егер орындау­шыларымыздың, өнерпазда­ ры­мыз­­дың шеберлігі шыңдала берсе, көрер­мен­деріміз де көбейе беретін бо­ ла­ды. Еш­кімнің сапасыз музыканы тың­ дағысы кел­мейтіні шындық. Әсіресе, қазіргі кө­рер­­меннің талғамы жоғары. Тағы бір назар аударатын жайт – қазір, әрине, эст­радаға сұраныс көп екені даусыз. Өйт­кені ол жан-жақты, көпқыр­ лы. Ал кәсіби музыка оған қарағанда, консер­вативті, яғни оны түсіне білу, сүйе білу қа­жет. Міне, осы жағдайды ескерген абзал. Бірақ біздің ойымызша, қай ке­зең­де биік деңгейдегі музыканың

к к е е л л г г е е н н

б б ii р р

өз тыңдармандары, өз қолдаушылары та­бы­­­лады, ол ешқашан көрерменінен алыста­мақ емес. Менің басшылық қызметке келгеніме екі жыл болды. Мұнда ұжым көп. Мем­ ле­кеттік хор капелласын, симфониялық, каме­ралық, үрмелі аспаптар, «Отырар са­зы» оркестрлерін, басқа да квартетквин­тет­терді, солистерді қосқанда бар­ лығы – 500 адамдай. Қазіргі таңда ғи­ ма­ратта күрделі жөндеу жүргізіліп жа­­тыр. Ал шығармашылық жоспарла­ рымызға кел­сек, биыл бірнеше фес­ти­ валь өткізуді жос­парлап отырмыз. Со­ ның ішінде Бақытжан Байқадамов атын­дағы мемлекеттік хор капелласы­ ның 70 жылдығы аталып өтеді. Келесі жы­лы тұтас мемлекеттік филар­мо­ния­ ның 75 жылдығы тойланады. Халы­қ­а­ра­ ­лық орган фестивалін өткізумен бай­

ла­рмония әртістері Мемле­кет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев­тың Йордания еліне ресми сапары кезінде мәдени-ру­ хани шараға үлес қосты. Үрмелі аспап­ тар оркестрі Ұлыбри­тания жерінде әле­м­ нің түкпір-түкпірінен келе­тін кәсіби музыка ұжымдарымен бірге концерт беретін болады. Қазір дайын­дық жүр­ гізі­ліп жатыр. Біздің ұжым­да­рымыздың мемлекетіміздегі және ше­телдердегі ре­с­ми шараларға қатысуы – біз үшін абырой. Бұл – биік өнерді дамытудағы кәсіби дең­гейі­мізге беріл­ген баға әрі бізге деген сенім, орындау­шыларымыз­ дың шеберлігіне де­ген құрмет. Мысалы, Н.Тілендиев атындағы «Отырар сазы» оркестрі – біздің елдің ұлттық бренді іспетті. Біздің президенттік «Болашақ» бағдарламасы бойынша ше­тел­де білім алған жастарымыз көп. Скрип­ка,

Бір тілек... Басшы ретіндегі басты арманым – филармониямыздың халықаралық мәртебе алып, әлемге танылуы. Өнерпаздарымызды дүниежүзі білгісі, көргісі, естігісі келетін дәрежеге жетсе екен деймін. Біз шетелдерде тек ресми-саяси, дипломатиялық шаралар кезінде ғана өнер көрсетіп қоймауымыз қажет. Мәдени бағдарлама аясында өнер көрсету мен коммерциялық концерт берудің арасы жер мен көктей. Коммерциялық концерт – әртістің өз кәсіби деңгейін жұртшылыққа кеңінен паш ету мүмкіндігі. Бұл үшін әртістің өнеріне ақы төленеді. Шетел жұлдыздарын не себепті көп қаржы беріп, шақырамыз? Өйткені олардың концертіне сұраныс бар және бұл ол әртістің кәсіби деңгейінің қаншалықты екенін байқатады. Міне, мен де мемлекеттік филармониядағы әртістердің барлығының уақыт өте келе осылай әлемге танылса, дүниежүзі тыңдармандарының орасан зор сұранысына ие болса екен деп тілеймін. Қазақстан мәдениеті гүлденуінің ең негізгі белгісі осы болар еді. ланысты бірнеше ірі жобаны іске ас­ыр­ғалы отырмыз. Қазақстан Компози­ торлар ода­ғының 70 жылдығына ар­на­л­ ­ған концерттер өтеді. Жетістік­тері­мізге келсек, биылғы концерт мау­сы­мында біздің симфониялық оркестріміз Из­ра­ ильде өнер көрсетті. Нұр­ғиса Тілендиев атындағы «Отырар сазы» академиялық фольклорлық-этногра­фия­лық оркестрі Корея мен Біріккен Араб Әмір­лігіне барды. Камералық трио – Авст­рияда, хор капелласы Үндістанда болды. Мем­ лекеттік үрмелі аспаптар оркестрі Тай­ ваньға сапар шегіп қайтты. Біріккен Араб Әмірлігінде екі рет өнер көрсеттік. Оның бірі – Елбасының және басқа да отандық саяси элита өкілдерінің қаты­ суы­мен болған мәдени шара. «Отырар сазы» оркестрі Сауд Арабиясында кон­ церт берді. Сондай-ақ мемлекеттік фи­

пианино, музыкалық аспаптың басқа да түрлері бойынша олар әлемдік деңгейде жоғары білім алды. Енді олардың алды елге еңбек етуге қайтып келіп жатыр. Мәдениет және ақпарат министрлігі бізге сондай талантты да кәсіби біліктілігі жоғары жастарды жұ­мысқа қабылдауды тапсырды. Міне, қазір біздің ұжымда осындай жас дарындар аға буынмен бірге еңбек ету­ге кірісті. Халықаралық байқаулардың жүлдегері, пианист Данияр Есімханов, Айжан Нұркенова, Әмір Бисенғалиев, Майя Сепп және басқалар – ұлттық кәсі­би музыканың келешегі. – Бірақ бізде түрлі мерекелер болған кезде биік өнердің өкілдерін сырттан шақыру үрдісі әбден қалыптасып қалған. Даңқтары

ешкімнен кем емес керемет баритон, тамаша сопрано дауыстар және өзіңіз айтқан ұлттық кәсіби музыканың басты нышанына айналған өнер ұжымдары бізде де бар ғой. Неге осы сырттан әртіс шақыруға тосқауыл қойып, өз өнерімізге қолдау көрсетпейміз? – Еліміздегі кейбір маңызды мемле­ кеттік мереке-тойларға әлемдік мәртебе беріліп жатады. Сол себепті мұндай шара­ларға, мәселен Елорданың туған күніне, Тәуелсіздік мерекесіне әлемге аты мәшһүр өнер өкілдері арнайы ша­ қыртылады. Бұл біздің өнер ұжымдары деңгейінің төмен­дігінен емес, әрине. Бұл еліміздегі мерекеге әлемдік мәртебе беру мақсатымен ғана жасалады. Және мұндай жалпыхалықтық мерекелерге дүниежүзілік мәдениет жұл­дыз­дарын ша­қы­руға, негізінен, ірі кәсіп­орын­дар­ дың қаржысы жұмсалады. – Мұндай қаржы біздің мәдениет меке­ме­леріне де қажет қой. Осындай қо­мақ­ты қаражатты неге өз ұжымдарымыз, мәсе­лен, мемлекеттік филармония өкі­л­дері өз­дері иеленбеске? – Мәдениет және ақпарат министр­ лігі, негізінен, көпшіліктің сұранысын ескеретін болар. Демек, көрермен­дері­ міз әлі де бол­са, елімізге әлемдік өнер шеберлері келіп концерт бергенін қа­ лай­ды. Пласидо Доми­н­го, Уитни Хьюс­ тон деген – болмысы дара тұлғалар ғой. Оларды Қытай да шақырады, Жапония да шақырады. Мұндай жағдай отандық музыка өнерінің жалпы ахуалына еш­ қандай нұқсан келтірмейді. Керісінше, Батыс мәдениеті өкілдеріне қарап, біз де ширай түсеміз. Бұдан мәдени-рухани бай­ланысымыз артады. Жалпы, біздің өзге өр­ке­ниеттерге ашық болғанымыз өзімізге жақ­сы, өзімізге пайдалы. Деген­ мен олар­дың орнына өз өнерпазда­ рымызға ұсыныс жасап жатса, әрине, ешқашан бас тартпас едік. Ал ұжымның қаржыландырылуы жай­лы айтып кетер болсам, қызмет­кер­лері­міз қанша деген­ мен өздерінің бюд­жеттік сала өкілдері екенін түсінеді, со­н­­­дық­тан, мемле­кет­ тен бөлінетін ең­бека­қыла­рына разы. Бі­ рақ бірнәрсені баса айт­қым келеді, ол – біздегі мәдениет ұжым­дарының бір­ келкі емес екендігі. Бюджеттен 60 адам­ дық коллектив пен 500 адамдық үлкен өнер ордасына бірдей мөлшерде қаржы бөлінеді. Әрине, осы кезде қай ұжым қаржы тапшылығын көбірек сезі­нетіні белгілі. Бірақ біз күрделі жағдай­лардан шығып, демеушілер табуға, шы­ғын­ дары­мызды қысқартуға тырысамыз. Сон­дай-ақ Мәдениет және ақпарат ми­ нис­­трлігі гастрольдеріміздің деңгейін көтерсе екен деген тілегіміз бар. Әртіс­ теріміз, ұжы­м­дарымыз шетелдерге көп шықса екен. Өйткені гастрольдік сапар­

лар музыкант­тарды әрқашан ынталан­ дырады. Олардың Алматы облысы кө­ ле­мінде ғана концерт бергеннен гөрі Америкада өнер көрсетуді қалап тұра­ тыны ақиқат. Бұл – әртіс үшін дүние­ жүзіне сапар шегудің және өз өнерін жұртшылыққа кең танытудың жалғыз мүмкіндігі ғой. Шетелдерге сапарға шық­қан кезде, басқа елдер тарапынан шақыр­тулар алуға да жағдай туады. – Қалай болғанда да, өнерпаздарымыздың өз тыңдармандары, өз жолы бар дедіңіз. Біздің ұлттық кәсіби музыкамыз әлемдік музыкадан несімен ерекшеленіп келеді? – Расында кәсіби музыкада ұлттық шекара жоқ. Ахмет Жұбанов, Латиф Хами­ди сияқты классиктеріміздің қазақ кәсіби өнеріндегі орны қандай болса, әлемдік мәдениетте де сондай биікте. Олардың ең­бек­тері де өзге әлем клас­ сиктері шығар­малары сияқты халықа­ ралық деңгейге сәйкес келеді. Айырма­ шылық бұл тұл­ғалар­дың музыкалық мұ­расының таралуы мен ақпараттық жағынан насихатталуында. Мәселен, Моцарт, Штраус, Бетховендердің ме­ рей­тойы келсе, ол барлық құрлықта тү­ гел, тіпті Африкада да аталып өтер еді. Өйткені олардың шығармаларын наси­ хат­таушылар әлемнің түкпір-түкпірінен табы­лады және олар ғасыр бойы мей­ лінше көп жарнамаланған. Ал өкінішке қарай, Латиф Хамидидің мерейтойы бұлайша кең кө­лем­де тойланбас еді. Қазақтың кәсіби му­зыкасының кейінгі буынына келсек, соңғы кездері бұл буын өкілдері симфониялық музыканы эстрадамен, басқа да қазіргі заманғы жанрлармен ұштастыра дамытып жүр. Сонысымен ерекшеленеді. – Әйгілі сазгер, қазақтың біртуары Нұрғиса Тілендиев негізін қалаған «Отырар сазы» оркестрінің бүгінгі беталысы қалай? – Биыл бұл ұжымның басшысы ауысты. Бұрынғы дирижер, Қазақ­стан­ ның өнеріне еңбек сіңірген қайраткер Жамағат Темір­ғалиев зейнеткерлікке шыққаннан кейін оркестрдің көркемдік жетекшісі болып, сазгердің ізбасар қызы, Динара Нұрғи­са­қызы тағайын­ дал­ды. Жас талантқа «Оты­рар сазы» сияқты құрылғанына 27 жыл бол­ған үлкен ұжымды басқару мүмкіндігі бері­ ліп отыр. Бұл әрине, оңай шаруа емес. Бірақ Динара үшін тәжірибенің үлкен мек­тебі болмақ. Ұжым қазіргі уақытта өзінің шығармашылық кемеліне келді десек, әсте қателеспейміз. Өнерпаздар арасында ке­зін­де Нұрғиса ағамызбен бірге жұмыс істеген көнекөздер бар. Міне, бұл – өнер­де­гі ұрпақ сабақтастығы. Оркестрдің шы­ғармашылық бағыты, бағдарламалары, репертуары уақыт өт­ кен сайын жаңарып, толығып-молығып келе жатыр. Ұжымның шетелдерде дүр­ кін-дүркін концерт беріп жүргенін жоға­ рыда айтып кеттім. Сұхбаттасқан Болатбек Мұхтаров

с с џ џ р р а а ћ ћ

Ішімдік ішкен жұмысшыны жұмыстан босату тәртібі қандай? Мен жеке кәсіпкермін. Кейде жұмысшыны жұмыс орнында ішімдік ішкені үшін жұмыстан босатсаң, ол еңбек инспекторына шағымданады. Ал еңбек инспекторы ақ-қарасын ажыратып жатпайды. Бірден айыппұл салады. Олар «біз бүгін шара қолданбасақ, ертең прокурорлық тексеріс болады. Онда сізге де, бізге де жақсы болмайды» дегенді айтады. Осындай келеңсіздіктен құтылу үшін не істеу керек? Ербол ИСАХАН, Алматы облысы Мамандардың айтуынша, жұмысшы­мен жұмысшының ішімдік ішкен­дігін куәлан­ де, еңбек инспекторымен де арада еш­ дыратын меди­циналық қоры­тын­ды, оған қандай мәселе туындамас үшін ҚР Ең­бек қоса, орын алған жағдай ту­ра­лы акт түзіліп, кодексі бойынша жұмыс жүргізген дұ­рыс. жұмыс­шыдан жазбаша тү­сінік­теме алынуы Мәселен, жұмысшы жұмысқа ішім­дік ішіп шарт. Осы құжаттар негізінде жұмыс­шымен келсе, ҚР Еңбек кодексінің 54-бабы, 1-тар­ арадағы еңбек шарты тоқтатылып, жұмысшы мағы, 7-тармақшасы бойын­ша еңбек шар­ жұмыстан бо­сатылады. Мұн­дай жағдайда тын мерзімінен бұ­рын бұзуға болады. сізге жұмыс­шы да, еңбек инспекторы да Мұндай жағдайда медициналық мекемеден қарсы дау айта алмайды.

Лауазымдарды қоса атқару мен қызмет аймағын кеңейтудің айырмасы қандай? ҚР Еңбек кодексінің 131-бабында: 1. «Лауазымдарды қоса атқару; 2. Қы­­з­ мет аймағының кеңеюі» деген тармақтар бар. Осылардың бір-бірінен қандай айырмашылығы бар және оны қалай түсінуге болады? Бір мезгілде екі-үш жұмысты атқаруға бола ма? Мереке АХМЕТОВ, Ақмола облысы ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік меткердің бір мекеме шеңберінде еңбек қор­ғау министрлігінің бас сарапшы ма­ шар­тымен көзделген өзінің негізгі жұ­мы­ маны Ш. Молдабекованың жауабы мы­ сымен қатар, басқа лауазым бойынша на­дай: қосымша жұмысты немесе уақытша жоқ – ҚР Еңбек кодексіне сәйкес лауа­зым­ қызметкердің міндеттерін өзінің негізгі дарды қоса атқару деп, – қызметкердің еңбек шарты бойынша, негізгі жұмысынан жұмысынан босатылмай атқаруы дегенді бос уақытта басқа тұрақты ақылы жұ­ білдіреді. Яғни бұл ретте қызметкер қо­ мысты атқаруын атайды. Ал «қызмет ай­ сымша жұмысты өзінің негізгі жұмыс ма­ғының кеңеюі» деген ұғым – қыз­ уақы­тының шегінде атқарады.

дода РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

e-mail: [email protected]

басқосу

Рыпакова риза қылды

Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігі ҚР Ұлттық спорт түрлері қауымдастығымен бірлесе отырып, Ұлттық спорт түрлері федерациялары мен Ұлттық ат спорты федерациясы өкілдерінің республикалық кеңесін өткізеді.

Арман САТЫБАЙ

волейбол

«Атырау» кубокты алды Кеше Хромтауда волейболдан ерлер арасындағы Қазақстан кубогының ақтық сыны аяқталды. Жартылай финалда «Атырау» Өске­ мен волейболшыларын төрт партияда тізерлетті – 3:1 (23:25; 25:13; 25:16; 25:23). Жергілікті «Қазхром» да төрт партияда «Конденсатты» қан қақсатты – 3:1 (25:20; 25:22; 23:25; 29:27). Кеше финалдық ойындар өтті. Әуе­лі үшінші орын сарапқа салынып, Өскемен­ нен келген «Шығыс-Свинецстрой» клубы «Кон­денсаттан» басым түсті. Ал финал­ дық ойында «Атырау» жеңіске жетіп, ел кубогын иеленді.

Қазақстан кубогы. Ерлер. Хромтау қаласы

Вьетнам астанасы Ханойда қазақ халқының намысын қорғаған «Спорт падишасы» өкілдері сол жақтан бірден Қытайдың Гуанчжоу провинциясына аттанып кеткен болатын. Айта кетейік, қарашаның 10-ы күні Гуанчжоуда жеңіл атлетикадан Азия чемпионаты басталған. Онда Қазақстанның намысын 18 жеңіл атлет қорғауда.

Әзиз ЖҰМАДІЛ Естеріңізде болса, Ханойда өткен жабық кешендегі ІІІ Азия ойындарында қазақстандық спортшылар барлығы 21 алтын, 16 күміс, 21 қола медаль еншілеген еді ғой. Соның 6 алтынын, 4 күмісін және 4 қола медалін жеңіл­ атлеттеріміз әпер­ген. Бір сөзбен айт­ қанда, «Спорт падишас­ы» өкілдерінің Ха­нойдағы көрсеткіші­не жоғары баға бергенбіз. Өкінішке қарай, Гуанчжоу­да өтіп жатқан Азия біріншілігінде жеңіл­ атлеттеріміз көсіле алар емес. Қазақстан спортшыларының қоржынында әзірге тек бір алтын, бір қола ғана бар. Жер­ лестеріміздің нашар өнер көрсетуін екі себеппен түсіндіруге болатын сияқты. Біріншіден, спортшыларымыздың көбі Вьетнамдағы додадан кейін аздап шар­ шаңқырап қалды. Тіпті Азия ойын­дары­ нан кейін дұрыстап демалуға мұр­шала­ ры болған жоқ. Екіншіден, Ханойда­ғы турнирге «Сары құрлықтың» көптеген саңлақтары қатыспаған еді. Сондықтан біздің сайыпқырандар Вьетнамда өз­ дерін көшбасшылардың қатарында сезін­ ген. Ал Гуанчжоуға Азияның кіл мық­ тылары жиналды. Ханойдағы додаға қа­тысқандары да, қатыспағандары да түгел осында. Жалпы, Гуанчжоуда көпсайысшы­ лар қарағандылық Дмитрий Карпов пен көк­шетаулық Павел Дубицкийден бас­ қа барлық мықтыларымыз бен жүй­рік­ теріміз өз өнерлерін паш етуде. Жеңіл атлетикадан ұлттық құрамамыздың бас бапкері Вячеслав Сокирко аталмыш ат­ леттерге демалыс беруді жөн көріпті. Ол

мерейтой мен мәселе

Жартылай финал. 11 қараша: «Атырау» (Атырау) – «ШығысСвинецстрой» (Өскемен) – 3:1 «Қазхром» (Хромтау) – «Конденсат» (Орал) – 3:1 Үшінші орын үшін. 12 қараша: «Шығыс-Свинецстрой» — «Конденсат» – 3:1 Финал. 12 қараша: «Атырау» – «Қазхром» – 3:0

бокс

Қазы жеп, тас көтеріп тер төгуде Дәл қазір бокстан Қазақстан құрамасы Оңтүстік Қазақстан облысында оқу-жаттығу жиынын өткізуде. Бұл жаттығу жиынының ерекшелігі, ұлттық құраманың бас бапкері Мырзағали Айтжанов боксшыларды тау етегінде шыңдауда. «Тау тастарын көтеріп, таби­ ғаттың аясында таза ауада жаттығып, асқақ таудан күш-қуат алып жатырмыз», – деді, хабарласқанымызда жақында ғана бас бапкер болып тағайындалған жас маман. Осы жиынды өткізу үшін арнайы жылқы сойғызып, боксшыларды қазақы дәстүрмен баптап жатқандарын білдік. Таза ауада қазы-қарта, жал-жая жеп, күшқуаттарын толықтырып жатқан боксшылар арасында жаңадан қосылған ешкім жоқ. Осыдан біраз уақыт бұрын Алматы маңындағы оқу-жаттығу жиынына келген жігіттер бәрі де. Араларында С.Сәпиев, Е.Шынәлиев, Б.Жақыпов, М.Рақымжанов, Қ.Әбутәліпов, В.Левит, И.Дычко және тағы да басқа күрзі жұдырықты қырандарымыз бар. Бокшылардың бәрі де 2010 жылдың қаңтар айында өтетін Қазақстан чемпио­ натына дайындалуда. Осы чемпионат біраз мәселенің бетін ашып бермек. Әлихан Жаппар

сайыпқырандардың орнын Гуанчжоуда биіктікке секірушіміз Марина Аитова мен 400 метр қашықтыққа жүгірушіміз Евгений Мелешенко толықтырды. Бірінші күні жеңіл атлетиканың алты түрі бойынша ақтық бәсекелер өтті. Ұзындыққа секіруде финалға жолдама алған жерлесіміз Олеся Беляева 5,80 метрге секіріп, бар болғаны 9-орынмен шектелді. Бірінші орын 6,51 метрді бағындырған филиппиндік ару Торрес Марапеллаға бұйырды. Бірінші күні Олесядан басқа жеңіл атлеттеріміз ақтық сынға шыға алған жоқ. Доданың екінші күні бірден 11 түрі бойынша ақтық бәсекелер өтті. Солар­ дың бірінде, яғни үш қарғып секіруде ақтық сынға жолдама алған қос саң­ лағымыз еліміздің туын көкке көтеріп, бірі алтынмен апталса, екіншісі қолаға қол жеткізді. Қай спортшыларды меңзеп отырғанымызды түсінген боларсыздар. Иә, Ханойда үш қарғып секіруден бірін­ ші және екінші орындарды өзара бөліс­кен Ольга Рыпакова мен Ирина Литвинен­ ко бұл жолы да жарады. 14,53 метрді бағындырған өскемендік өреніміз бас жүлдеге ие болса, Ира 13,99 метрге секіріп, қола медальді қанағат қылды. Айта кетейік, Ханойда Рыпакова 14,40, ал Литвиненко 13,87 метрге секірген болатын. Байқағандарыңыздай, екеуі де Гуанчжоуда көрсеткіштерін жақсартқан. Дегенмен Ольга Рыпакова 2008 жылы өзі жаңартқан Азия рекордын бұл жолы бұза алмады. Естеріңізде болса, өткен жылы Бейжің Олимпиадасында Рыпакова 15,11 метрді бағындырып, Азия рекордына түзету енгізген болатын. Ал үш қарғып секіруде әлем рекорды 1995 жылдан бері жаңартылмапты. Айта кетейік, 1995 жылы Швецияның Гетеборг қаласында өткен

әлем біріншілігінде украиналық Инесса Кравец 15,50 метрге секірген екен. Кедергілер арқылы 100 метрге жү­ гіруде екі жүйрігіміз Наталья Ивонинс­ кая мен Анастасия Сопрунова ақтық

Орын

Алтын

Күміс

Қола

Барлығы

1

Қытай

Команда

9

8

4

21

2

Жапония

2

4

3

9

3

Үндістан

1

-

4

5

4-6

ҚАЗАҚСТАН

1

-

1

2

4-6

Катар

1

-

1

2

4-6

С. Арабиясы

1

-

1

2

7-9

Өзбекстан

1

-

-

1

11

Вьетнам

-

1

1

2

сын­ға жолдама алғанда, «тым болмаса, екеуінің бірі жүлделі орындарға ілігетін шығар» деп ойлағанбыз. Өкінішке қа­ рай, екеуі де соңғы, яғни 7-8-орындар­ дан көрінді. Естеріңізге сала кетейік, бұл сында Азия рекорды қазақстандық Ольга Шишигинаға тиесілі. 1995 жылы желмен жарысқан жүйрігіміз осы қашықтықты 12,44 секундта жүгіріп өткен болатын. 400 метрге жүгіруде тағы жерлесіміз ақтық сынға жолдама алған. Алайда

Бүгін Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетіне – 75 жыл. Осы жоғары оқу ордасының Дене шынықтыру кафедрасы да сонау 1934 жылы құрылған.

к к е е л л г г е е н н

Бүгінгі таңда Қазақ ұлттық техника­ лық университетінің Дене шынықтыру ка­федрасында 80 ұстаз қызмет етеді. Ол­ ар 18 мыңға жуық студентті спортқа бау­ лып, дене тәрбиесі сабақтарын жүргізеді. Бұл кафедраны әйгілі волейболшы­мыз Жәнібек Саурамбаев ағамыз басқара­ ды. Иә, иә, сол баяғы Еуропаны шулат­қан «Буревестник» клубының сапында жай оғындай жарқылдаған – Жәнібек Сау­ рамбаев. Кафедра құрамында Нұр­болат Қанағатов (волейбол), Айдар Әбілха­нов (семсерлесу спорты), Анатолий Ники­ шин (баскетбол), Бағдат Сейілов (фут­ бол), Дүйсен Қасымов (шахмат) және т.б. білікті мамандар қызмет етеді. Жіпке

б б ii р р

тізіп шықпасақ та, бұл мамандардың спорттық дәрежелері мен елімізге еңбек сіңіргендері үшін алған атақтары бір бастарына жетерліктей. Дәл қазір Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университе­ ті өзінің 75 жылдығын тойлауда. Дене шы­нықтыру кафедрасы да осы мерей­ тойларына орайластырып, бірнеше ірі жарыстар өткізді. Спорттың бірнеше түрі­нен жоғары оқу орындарындағы ұс­ таз­дар (профессорлар, доценттер) және студенттер арасында дүбірлі дода өткі­ зілді. Енді 25-29 қараша аралығында волейболдан «Ректор кубогы» додасы өткі­зілмек. Бұл турнирге Қарағанды,

Сайын ТҰРСЫНОВ, Алматы қаласы деген ой болған, команда басшыларында. Өздеріңіз білесіздер, биыл Алматыда «Қала күні» 20 қыркүйекте тойланды. Алайда біз 21-турда, яғни 17 қыркүйек күні өз алаңымызда өкшемізді басып келе жатқан Оралдың «Ақжайығынан» 0:1 есебімен ұты­ лып қалдық. «Ақжайық» бізді қуып жетті. Сондықтан 55 жылдығымызды тойлауды қоя тұруға тура келді. Бірақ жыл бойы әрбір ойын алдында «програмка» (кездесетін екі команда жайлы толық мәліметтер жазылған

Бұл күндері Қызылордада еркін күрестен ерлер арасындағы Қазақстан кубогы командалық жүйеде сарапқа салынуда. Сыр елі төсіндегі боз кілемде еліміздің 10 облысы мен 2 қаласының құрама командалары бақ сынауда.

Жақында ғана Семейде грек-рим күре­ сінен ел кубогы дәл осындай коман­далық жүйеде сарапқа салынып, онда 16 коман­ да белдескен еді. Ал еркін күрестен Сыр елінде өтіп жатқан кубок жолындағы дода­ ға Атырау, Павлодар, Шығыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан облыстарының командалары келмей қалды. Барлығы да қаржы тапшылығын алға тартыпты. Командалары келмей қалғандықтан, осы облыстардан түлеп ұшқан ұлттық құра­ маның белді балуандарының біразы боз кілемге шыға алмай, тұнжырап шет­те отыр. Атап айтар болсақ, «Кереку об­лы­ сының намысын қорғаймын» деп жүр­ ген білекті жігіттеріміздің бірі Дәулет Шабанбай ел кубогы жолындағы қызықты белдесулерден тыс қалды. Сол секілді Марид Муталимовтың да шеберлігін көрермендер көре алмайтын болды. Ал әлем чемпионатының қола жүлдегері Леонид Спиридоновқа бапкерлер алқасы кубокқа қатыспауға рұқсат беріпті. Бей­

Р.S.

Кеше газетіміздің беті қатталып жатқанда ұзындыққа секірушілеріміз Константин Сафронов пен Максим Беляев ақтық сында өнер көрсетті.

Пав­лодар, Семей, Талдықорған және Алматы қалаларындағы алты жоға­ ры оқу орны­ның ректорлары бастаған ұстаздардан жа­сақталған командала­ры келеді. Енді бір айта кетер жайт, былтырдан бері Қазақ ұлттық техникалық универ­ ситетінде спорттық керек-жарақтар (ин­ вентарьлар) алу мәселесі біршама жақ­ сарыпты. Мұның бәрін Қазақ ұлттық техникалық университетінің мақтанышы және жақсы қыры дейік. Бірақ аталмыш жоғары оқу ордасына барып, жалғыз спортзалын көріп, жабырқап қалдық. Жо-жоқ, спорт­ залы жаман емес. Тек ауданы – 24х14 метр, 1956 жылы салынған жалғыз ғана зал екен. Әрине, бұған 18 мың сту­ дентті қалай тықсаңыз да, сыйғыза ал­ майсыз. Сондықтан ҚазҰТУ биылға дейін Орталық стадионды жалдап келді. Ал биыл өздеріне тиіп тұрған Орталық ста­ дион қайта құрылымдау жұмыстарына жабылған. Сол себепті қазір одан алыстау жердегі басқа стадионды жалдап, күнел­ тіп жүр. Сөйте тұра, Қазақ ұлттық техника­ лық университеті биылғы Бүкілқазақстан­ дық универсиадада төртінші орынды жеңіп алыпты. Міне, ерлік! Бассейнді ауызға алмағанның өзінде, не стадионы жоқ, не спорттық базасы жоқ университет Бүкілқазақстандық студенттер додасында төртінші орын алған. Керемет! Біз Қаныш Сәтбаев атындағы жоғары оқу ордасының Дене шынықтыру кафед­ расын 75 жылдық мерейтойымен шын жүректен құттықтаймыз. Осы торқалы той­ларына сыйлық ретінде жергілікті әкімдік тағы бір стадион салып берсе де көптік етпес еді, әттең... Өйткені Алматы қаласы 2017 жылы Бүкіләлемдік қысқы универсиаданы өткіземіз деп желпініп жүр. Ал бізде шежіресі мол осындай жоғары оқу орны 24х14 метрлік жалғыз спортзалмен отыр. Елімізге қаншама кен, мұнай, металлургия, электроника және басқа да салалардың білікті мамандарын дайындап беріп отырған білім ордасы жалқы спортзалмен күнелтіп келеді.

жің Олимпиадасының күміс жүлдегері Теймураз Тигиев болса, Қызылордаға мүл­ де келмеген. Мамандардың айтуынша, әзірге Қызылорда, Маңғыстау, Жамбыл облыстарының балуандарының қарқыны жақсы. Алғашқы күні іріктеу белдесулері өтті. 12 команда үш топқа тең бөлініп, әр квартеттің жеңімпазын анықтауда. Бү­гін әр топтан суырылып шыққандар өз­ара белдесіп, жеңіске жеткені кубок ие­гері атанады. Қалған екеуі ақтық бел­ десулердегі нәтижелеріне байланысты жүл­делі орындарды бөліседі. Ұлттық кү­ рес федерациясы бас жүлдеге қомақты сый­ақы тігіп отыр. Телжан КҮДЕРОВ, «Алаш айнасы» үшін Қызылордадан

велоспорт

Эвансты көтерген маман «Астанаға» ауысты Осыдан біраз уақыт бұрын италиялық Джузуппе Мартинеллимен келісімшартқа отырған «Астана» велоклубы тағы бір италиялық маман Гвидо Бонтемпиді командаға шақыртты. Айта кетейік, Мартинелли секілді Бонтемпи де командада спорттық директор қызметін атқаратын болады. Бір қызығы, Мартинелли де, Бонтемпи де келісімшарт құжатына «егер команда­ дан Альберто Контадор кететін болса, келісімшартты бұзуға құқылы» деген бап енгізіпті. Дегенмен испандық саңлақтың келесі жылы да «Астана» сапында өнер көрсететіні белгілі. Сондықтан Гвидо Бонтемпи жаңа қызметіне кірісіп кетті. Жалпы, Бонтемпи – менеджерлік ғұ­ мырында көптеген жетістікке жеткен ма­ ман. Мәселен, австралиялық саңлақ Ка­­дель Эвансты осындай дәрежеге жет­ кіз­генін біреу білсе, біреу білмес. Сондай-ақ команда құрамы тағы бір спортшы Давид де ла Фуэнтемен толықты. Испанияның «Фуджи-Сервет­ то» командасының намысын қорғаған испандық саңлақ таулы жолдардың май­ тал­маны саналады. Бейресми мәлімет­ терге сүйенсек, Фуэнте «Астанамен» бір жылға келісімшартқа отырыпты.

Р.S.

Келесі жылға «Протур» лицензиясын алу үшін «Астананың» бір-ақ апта уақыты қалды. Арсен Жанадiл

с с џ џ р р а а ћ ћ

«Қайраттың» 55 жылдығы қашан тойланады? «Қайрат» футбол клубының құрылып, жасыл алаңның көрігін қыздырып жүргеніне биыл 55 жыл болды. Бірақ қазақтың «Қайратының» торқалы тойы аталып өткенін естімедік. Бұл қалай? Әлде маусым аяғында атап өтілмек пе?

Төрт облыс Сыр еліне жете алмады

ойындарында медальді үйіп жинаған Вьетнам спортшылары бұл жолы «жуасып» қалыпты. Олардың қоржындарында бар болғаны — бір күміс, бір қола.

Аядай залға 18 мың студент қалай сыйып отыр?

Содан бері табаны күректей 75 жыл өтіпті. Ел арасында «политех» деп аталатын жоғары оқу орнының Дене шынықтыру кафедрасы студенттерін спортқа баулып жүр. Бірнеше спорт саңлақтары осы кафедрадан түлеп ұшып, ұяға да, қияға да қонды. Дәл қазір Қаныш Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті тарихты парақтап, өздерінің мақтан тұтар саңлақтарын атай алады. Жоқ емес, бар. 1968 жылы Мехикода Олимпиада чемпионы болған волейболшы Валерий Кравченконың өзі бір төбе емес пе? Ал грек-рим күресінің майталманы, Мехико68 Олимпиадасының күміс жүлдегері, әлем және Еуропа чемпионы Владимир Бакулин ше?! Бұларға шыңға өрмелеуші мұзбалақ альпинистер Қазбек Валиев пен Ерванд Ильинскийді қосыңыз. Кейінгі буыннан жеңілатлет Геннадий Черновол­ ды, шахматшы Мария Сергееваны, жа­ ғажай волейболының хас шебері Татьяна Машкованы атап өтуге болады. Еркін күрес шебері Леонид Спиридонов пен осыдан бірер күн бұрын самбодан әлем чемпионы болған Дәурен Жайнақов та – Қаныш Сәтбаев ағамыз атындағы білім ордасынан білім алғандар.

Өкпеңіз де, назыңыз да өте орынды. Осындай сұрақ қойғаныңызға риза бола отырып, «Қайрат» клубының баспа­сөз қызметкері Михаил Маркинмен хабар­ ластық: – «Қайраттың» 55 жылдық торқалы тойын дүркіретіп атап өтпеудің басты себебі – биыл бірінші лигада өнер көр­ сеткендігімізден. Егер премьер-лигада ойна­ сақ, бұл мерейтойдың аталып өтпеуі мүмкін емес еді. Әу баста «Қала күні атап өтеміз»

осы қашықтықты 53,78 секундта жүгіріп өткен Марина Масленко бесінші орынды қанағат қылды. Сонымен, Рыпакова мен Литви­нен­ коның арқасында Азия чемпионатының бейресми жалпыкомандалық есебінде Қазақстан жеңіл атлетика құрамасы 4-орынға орналасты. Ал бірінші орынды дода қожайындары, яғни қытайлықтар ешкімге берер емес. Үш күннің ішінде олардың қоржыны 21 медальмен толық­ қан. Бір қызығы, өз жерінде өткен Азия

Бейресми жалпыкомандалық есеп (12.11.2009 ж.)

Нұрғазы сасаев

? Б Б ii л л г г ii м м

7

еркін күрес

жеңіл атлетика

Ұлттық спорт түрлері кеңесі

Бүгінде Қазақстанда көкбөрі (көкпар), бүркітші (қыран құспен аң аулау), ау­ дарыспақ, теңге ілу, қыз қуу және т.б. ұлттық спорт түрлерінен республикалық және аймақтық (облыстық, қалалық және с.с.) федерациялар бар. Ал жоғарыда аталған кеңесу жиынына Қазақстанның барлық облыстарынан, сондай-ақ Астана және Алматы қалаларынан делегаттар қатысады. Көкейдегі өзекті мәселелер талқыланады. Бұл басқосу бүгін және ертең Елордада, нақтырақ айтқанда, Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің ғимаратында өтеді.

№202 (202) 13.11.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz

ақпараттық брошюра) шығарып, сонда «Қай­ратқа» 55 жыл толғандығын үнемі жазып, осы торқалы тойдың құрметіне басқа да материалдар беріп отырдық. Жақын­ да қала әкімі қабылдап, премьер-лигаға шығуымызбен құттықтағанда, «Қайратқа» 55 жыл толғандығын айрықша атап өтті. Мен «Қайраттың» 55 жылдығы осымен шектеліп немесе мүлде тойланбай қалады деп ойламаймын. «Ештен де кеш жақсы» дегендей, келесі маусымда ұлан-асыр той жасалады деп үміттенемін. Оған себеп көп: 55 жылдығымыз, премьер-лигаға оралуымыз, Орталық стадиондағы қайта құрылымдау жұмыстары бітсе, жаңа төселген жасыл желек пен қайта өңделген стадион. Тойдың бәрі алда сияқты. Солай болғай...

«Спорт падишасында» кім үздік? Спорт түрлерінің ішінен жеңіл атлетиканы өте қатты ұнатамын. Өзім де кезінде жеңіл атлетикамен айналысқанмын. Менің сұрайын дегенім, «Спорт падишасы» жыл сайын өзінің үздіктерін анықтап отырушы еді ғой. Биыл әлемнің ең үздік жеңіл атлеті кім болды екен? Ләйлә ӘБДІРАХМАНОВА, Шымкент қаласы Айта кетейік, әлемнің ең үздік жеңіл атлеті секіруші Бланко Власич биыл ең үздік жеңіл әлі анықталған жоқ. Халықаралық жеңіл ат­ атлет атануға үмітті. Ал ерлер арасынан ле­тика федерациясының (ІААҒ) ресми сай­ норвегиялық найза лақтырушы Андреас тының хабарлауынша, үздіктер 22 қарашада Торкильдсен, австралиялық сырықпен секіруші Монакода анықталады. Әзірге бұл атаққа Стивен Хукер, эфиопиялық ұзақ қашықтыққа үміткер бес спортшының есімі белгілі. Қыздар жүгіруші Кенесис Бекеле және спринтерлер: арасынан Олимпиада ойындарының екі дүркін ямайкалық Усейн Болт пен АҚШ өкілі Тайсон жеңімпазы, ресейлік сырықпен секіруші Елена Гей сынды майталмандардың бірі биылғы Исинбаева, 400 метрге жүгіруші АҚШ өкілі жылдың үздігі деп танылуы мүмкін. Естеріңізге Саня Ричардс, жаңазеландиялық ядро серпуші сала кетейік, 2008 жылдың ең үздік жеңіл атлеті Валери Вили, польшалық балға лақтырушы атағына қыздардан Елена Исинбаева, ерлерден Анита Влоддарчик және хорватиялық биіктікке Усейн Болт лайық деп танылған болатын.

Алмұрттың шырынды түрі

Онкүндік мерзім

Соқаның пышағы

Көп ішекті муз аспап

Көрікті Бағалы елтірі Ит тұқымы

Жер астындағы шырғалаң жолды баспана

Жоралғы

Некенің бұзылуы

Күшкөлік

Ұлттық сусын, ішімдік

Сары мен жиреннің арасындағы түс

Дзюдо. жеңіс

Халық әні

... Высоцкая

Халжағдай

Бір ақынның бес дастаны

Жұмақ Пингвин түрі

Ресей құрамындағы республика

Бразилия футболшысы Дұрыс жазу және оның ережесі

Үндіс тайпасы (АҚШ)

Әзіл-шыны аралас Диктор соңғы ақпараттармен таныстырып отыр: ...Ал енді мәдени жаңалықтарға келсек. Кеше белгісіз біреулер кітапхананың есігін сындырып, екі ескі компьютерді жымқырып кетіпті... *** Бір бала полицейдің қасына келіп: – Ағай, мына жаңғақты шағып беріңізші. Полицей жаңғақты аузына салып, тісімен қырт еткізіп шағып береді. – Рахмет! Сәлден кейін әлгі бала қайта айналып келіп: – Ағай мынаны да шағып беріңізші. – Әй, балақай, қайта-қайта жылтыңдата бермей, бір уысын бір-ақ әкелмейсің бе?! – Сіз де қызықсыз, жаңғақтар қоқыста уыс-уысымен жат­ пайды ғой. *** – Зәулім сарай, қымбат көлік, ресторан, курорт, аста-төк дә­­м­ді тағамдар, әдемі қыздар – бір басыңда осының бәрі бо­л­­ ғанын қалайсың ба? – Әрине, бірақ ол үшін не істеу керек? – Ақымақ, соны да білмейсің бе? Жұмыс істеу керек, жұ­ мыс!

Тауешкі Үйіңіздегі үйлесімділік пен отбасындағы орын ал­ған өзара түсіністік сіз­ дің көңіліңізді көкке жет­ кі­зеді. Бұл күні сізге ешқандай қиындық қорқынышты емес, жолыңызда кездескен кез кел­ ген кедергіні мойымай жеңіп шыға аласыз.

Арыстан Алға қойған мақсат­та­ рыңызға жету үшін қа­жы­р­ лы еңбек етуге лайы­қ­ты күн. Сіз бүгін өз мү­д­деңіз үшін батыл әрекет­терге бару­ дан тайынбайсыз. Егер сіз уа­ қы­тыңызды шын мәнісінде ма­ңызды істерге жұмсасаңыз, еңбегіңіз ақтала­ды.

Суқұйғыш Сіз бүгін әдеттегіден гөрі өзіңізге онша сенімді емессіз. Егер мұны бас­ қалар байқаса, әсіресе дұ­шпандарыңыз бен күмәнді іскерлік серіктестеріңіз білсе, міндетті түрде өз пайдаларына жаратып қалады. Сондықтан абай болыңыз.

Бикеш Сіз жаңа таныстық­тар­ ға үлкен мән бересіз әрі өзіңізге қызықты адам­да­р­ ­мен жақсы байланыс ор­ натасыз. Сондай-ақ бүгін сіз кез келген ортаның гүлі де бола аласыз, бірақ сіз наза­ рыңызды ерекше таңғалдыр­ ғандарға ғана бөлесіз.

Балықтар Сіздің бүгін күшіңіз асып-тасып тұрғанымен, оны жұмсауға лайықты жұмыс таппайсыз. Есіңіз­ де болсын, бүгінгі қызықты болып көрінген жоспарла­ры­ ңыз жүзеге асқаннан кейін пайда әкелгеннен гөрі, бос әу­ решілік әкелуі мүмкін.

Ауа райы

 -4-6о

Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148 а Телефон: 8(727)388-80-60, Факс: 8(727)388-80-61

 +2+4о  0-2о

 -6-7о

-5-6о

 0-1

Достық даңғылы

Республика сарайы

Абай даңғылы

 -10-12о

 -4-5о

 -2-4о

 -8-9о

 +6 +7о

  +9 +11

о

 +2+4о Құрманғазы көшесі

 -9-10о

 -5-6о

 -8-10о

о

 -6-7о

 -10-12о

  -1-2 -6-8

о о

Луганский көшесі

«Алаш Айнасы» Бегалин көшесі, 148 а

Бегалин көшесі

« ...-Банк» фильм

 -8-10о

 +1+2 о

Байтасов көшесі

 -4-6о  -7-8о



Бегалин көшесі

CMYK

Шаян Іскерлік байла­ныс­та­р­ да әр нәрсенің парқын бі­ летін талғампаздық, се­р­ ге­к­тік және ептілік қажет. Сіздің қызметтегі мансабы­ ңы­з­дың өсуі тікелей осыған байланысты болмақ. Жаңа нәрселер үйрену мүмкіндігін де жіберіп алмаңыз.

Редакцияның мекенжайы:

Коккинаки көшесі

Газетіміздің №201 (201) санында жарияланған сканвордтың жауабы Көлденеңінен: Құты. Есім. Лари. «Аққу». Гана. Еламан. Анатом. Рента. Өсек. Нияз. Ватт. Ангор. Ром. Тарапа. Арқал. Тат. Тігінен: Құлқын. Сонар. Апе. Қылует. Квота. ЛОР. Арал. Пергамент. Сиам. Нитрат. «Настя». Опа. «Емшан». Азамат.



 +2+3о  -2-4о



 +3+5о





 +2+5о

  -3-4о

Таралымы – 10 000 дана

Кезекшi редактор – Қалдар КӨМЕКБАЕВ

Бағасы келiсiмдi

Жарнама бөлімі тел.: 8 (727) 388-81-00

Тарату қызметi тел.: 8 (727) 388-80-88

Шымкент қаласы «Оңтүстiк полиграфия» баспалар үйi» ЖШС Байтұрсынұлы көшесi, 18-үй. Тел.: (7252) 30-03-30, 30-03-31 Тапсырыс – №11243

Астана қаласы «Астана-Полиграфия», Брусиловский көшесi, 87-үй. Тел.: (7172) 37-05-59 Тапсырыс – №1804

Алматы қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалдаяқов көшесi, 17-үй. Тел.: (727) 273-12-04, 273-12-54 Тапсырыс – №3585

Шымкент – Шадияр МОЛДАБЕК, тел.: 8705 9877799

Өскемен – Жазира Сұлтанқызы, тел.: 87775797090

Қызылорда – Әділжан Үмбет тел,.: 87777054466

 -7-9о

 -3-4о  -6-7о

 -2-4о

 0-2о Қабанбай батыр көшесі

қызылжар – Ербақыт Амантай, тел.: 8 7054418255

Мерген Бұл күні жұмыс ұжы­ мын­да болып тұратын дау-жанжал және әріп­ тестермен арадағы келіс­ пеушіліктер, барлығы өткен күнмен артта қалады. Өйткені сізді басшылар қолдап, бе­ деліңіз өседі. Өзіңізге сенімді кеңесшілер де таба аласыз.

«Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: 64259

Сәтбаев көшесі

Құрманғазының күйі

Егіздер Бүгін сізден көмек кү­ тетіндер көп, ал сізге кө­ мек көрсеткісі келетіндер өте аз. Іскерлік серіктес болуға лайықты деп сеніп жүрген адамдардан да кө­ңі­ ліңіз қалып, өзіңізге белгілі себептермен бұрын уағдалас­ қан келісімдерді бұзасыз.

-5-6 о

e-mail: [email protected]

Албания ақшасы

Сарышаян Сіз бүгін аса мейірім­ дісіз әрі соның арқасында жағымды қарым-қаты­на­с­ ­қа бейімсіз. Ескі достары­ ңыз­бен кездесуден керемет жақсы әсер аласыз. Зиялы қау­ым ­ ның іс-шарасына қатыс­ қыңыз келеді, бірақ үмітіңіз ақталмауы мүмкін.

 -8-10 о

Айқын,

Мәңгі, өмірлік

Торпақ Сіздің бұл күнгі жұ­м­ы­­с­ ­­қа талпынысыңыз жоға­ры бо­л­ғанымен, мүм­кінд­і­к­ тері­ңіз шектеулі бо­­ла­­ды. Соның салдары сіз­дің жан күй­ зе­лі­сіңізге себеп болуы мүмкін. Алайда сізге көмекшілер та­ былып, жолын тауып береді.

Күләш НАҚЫПОВА – аға корректор тел.: 388-80-76

Улы дәнді емдік өсімдік

Таразы Бұл күн сізге оңайға соқ­пайды, өйткені дұш­ пан­дарыңыздың жолы­ ңы­з­ға қойған қақпанына түспей, айналып өту үшін сізге көп еңбек етуге тура келеді. Өз сезіміңізді жасыруға тырыс­ пай-ақ қойыңыз, тұйықтық ке­ дергісін келтіреді.

Мақсат ӘДIЛХАН Бас редактордың орынбасары

Сканворд

Құрастырған Айтқазы Майлыбай

Тоқты Бұл күні сіз көптеген кедергілерге тап боласыз. Көп нәрселерге үлгеру ке­­ рек, бірақ сіз қанша тал­ пы­н­саңыз да, жоспарла­ға­н іст­ер­ге уақыт бөлуге мүм­кін­дік болмайды. Деген­мен еш сас­ па­саңыз, жағдай­ды жа­қ­сы жа­ғына өзгерте ала­сыз.

Нұрлыбай ИТЕКБАЕВ – тех.редактор

Полицияға шағымданған фототіл­ шінің айтуынша, ол Unit­e­d Airlines әуе компаниясының кассасы маңында тұрған әйгілі бокс­шыны байқап, суретке түсіреді. Осы кезде Тайсон оған жұ­ды­рық сілтеп, камерасын тар­ тып алған. Оқыстан ауыр соқ­қы жеп, есінен айырылып қалған тілші ауру­ ханаға түсті. Алай­да оқиғаның кейбір куәгерлері болса, журналист бокс­ шы­ның ескертпесіне құлақ ас­пай, өзін агрессивті ұстағанын айтып отыр. Олардың уәжінше, «Темір Майк­ тың» әйелі мен баласын суретке тынымсыз түсіре беруін тоқтатпаған фототілші соқ­қы­ны «еңбек сіңіріп» алған.

Жұлдыз-жорамал

Өгіз құйрығын шошайтып жоғары көтерсе — қатты жел болады

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

Мыңдаған жыл бұрын Ирландия жерін мекендеген халықтың адам бассүйегіне операция жасай білгені анықталды. Археологиялық зерттеу Эрн өзенінің Баллиханн қаласы тұсындағы ортағасырлық шіркеу орнында жүргізілген болатын. The Irish Times басылымының хабарлауын­ ша, осы аймаққа көпір салу кезінде шіркеу мен үлкен қорымның орны табылған. Ра­дио­ көмірсу талдауы нәтижесінде мұндағы қаң­ қалардың біздің дәуірімізге дейінгі VII-IX ға­ сыр­ларда жерленгені белгілі болды. Ал ша­ма­мен б.д.д VIII ғасырда өмір сүрген жас әйелдің сүйегі ғалымдарды таңғалдырды. Өйт­кені оның бассүйегінен отаның іздері аң­ ғарылды. Ғалымдардың болжамынша, әйе­ лдің басында қатерлі ісік болған. Емшілердің отасынан кейін ауру ұзақ жыл өмір сүргенге ұқсайды. Демек, оның басына жасалған хиру­ ргиялық операция сәтті шық­қан.



Батуы 17.29

Қостанай – Алмагүл Сұлтанова, тел.: 87774067903

Лос-Анджелес полициясы қаланың халықаралық әуе­жай­ында ­­ әлемнің аса ауыр салмақтағы бұрынғы теңдессіз чемпио­ны Майк Тайсонды тұтқындады. Құқық қорғау органдарының мәліметінше, кәсіби боксшы өзін кездейсоқ суретке түсірмек болған журналисті ұрып-соққан.



Қарағанды – Серiк САҒЫНТАЙ, тел.: 8777 3909779

Ежелгі адамдар да ота жасай білген екен

Ұзақтығы 9.02

Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас редактордың бiрiншi орынбасары

Майк Тайсон тұтқындалды

Шығуы 8.27

Атырау – Нарғыз ҒАБДУЛЛИНА, тел.: 8702 5876587

Сіз естідіңіз бе?

Мерейлеріңіз үстем болып, мәртебелеріңіз арта берсін! «Алаш айнасы»

Талғат КIРШIБАЕВ – жауапты хатшының орынбасары

­­

Қабылбек Төретай (1950) – Оңтүстік Қазақстан облыстық мұрағат және құжаттандыру басқармасының бастығы; Жәнібек Нағыметов (1950) – «Ауыл» партиясы орталық комитетінің үйлестірушісі; Нұртас Исабаев (1954) – ақын; Алтынсары Үмбетәлиев (1958) – полковник; Әмірхан Естаев (1959) – Алматы қаласының прокуроры, полковник; Талғат Өмірәлиев (1961) – Алматы облысы Талғар ауда­ны­ ның әкімі; Бекалмас Мәжитов (1963) – «Толғау» ЖШС жүргізушісі; Дулат Күдербеков (1966) – Көлік және коммуникация вицеминистрі; Найзабек Олжабайұлы (1969) – SAT Media ЖШС бас директоры; Эльмира Телтаева (1979) – «Алаш айнасы» газетінің терім­ шісі; Айдос Демешев (1981) – Fattah Finanсe АҚ басқарма төра­ ғасы.

Құрылтайшысы және меншiк иесi – «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор – Александр Филимонович АН

оларды мынандай кем ақылың­мен қалай айналдырып алып жүрсің? Өтірікті судай сапырып күйдім, сүй­ дім деп алдаған шығарсың. Екі сөз­ дің басын қосып айта алмайсың, не деп айнал­дырдың? – Мен айналдырған жоқпын, – деді ұлы басын көтермей, – өздері ғой... сен момынсың, арақ іш­пей­сің, темекі шекпейсің, үй шаруасында құл си­я­қ­­ты салпылдап жүре бересің де­ген. Әкең қояншық болса да ше­ шең жақсы, көп сөйлемейді момын де­ген... Үйле­ріңде мал көп, сиырды да, түйені де ше­шең сауа­ды. Тамақ істейді, кір жуады, маған жұмыс жоқ деген... Мен алмаймын, әйелмен бі­рге ­­ жатып көрген жоқпын десем де өздері ғой еріп келген. Отағасы мына монологтан кейін дым айта ал­май тілі күрмеліп отырып қалды. – Босқа боқтай бермей, балаңмен еркекше сөйлес, – деді Қатира. – Ол келіндерді неге қуып шық­ты екен.? Әлде намыстанып... Мүмкін, олар кө­ ше көріп қалған қыздар шығар... Сұрамайсың ба? – Ал сұрадың, – деді отағасы ба­ ла­сына қарап, – тек шыныңды айт, оларды айға толтырмай неге қуып жібердің, не кінәсі болды? Ше­шең айт­қан­дай, анадай... Не деуші еді өзі... әлгі талоны жоқ па екен... Таза емес пе екен?! Жетібасты... Айтпай­ тын сөзді айтқыздың-ау ақымақ. – Білмеймін, – деді «жетібасты» мұ­рнын қорс еткі­зіп тартып қалып, – қайдан білейін, тазамыз деді ғой. Өмірі еркектің қолынан ұстап көрген жоқ­пыз деді ғой...

Туған күн иелері

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Газет 2008 жылдың 17 қарашасында ҚР Мәдениет және ақпарат министрлiгiнде тiркелiп, бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы №9650-Г куәлiгi берiлген. Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды. Көлемi екi компьютерлiк беттен (14 кегль) асатын материалдар қабылданбайды. «Алаш айнасында» жарияланған материалдар мен суреттердi көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.

сонша тілдеп, қар­ға­ғаның не? Мен аз болып тұрмын ба, ағаш оғыңды маған ат. Тағы қатын аламын десе, алсын. Баланың меселін қайтарма. Отағасы орнынан үш тұрып, үш отырды. Ашу­дан көзі алақтап, беті ісініп барт болып кетті. – О, о Құдай тағала, мына әуме­ сер ақымақ­тардың ортасында оты­ рып жынды болып кетпесем неғыл­ сын. Бір ұяттан безген әумесер үйден қуып шыққан қатыны өз үйіне жетпей тұрғанда тағы үй­ле­немін дейді, екін­ ші бір шашты сайтан оны қол­паштап, қолтығына су бүркеді. «Үйірлі жын­ ды» де­ген сөз осындайдан шыққан екен ғой. Ойбай-ау, ойбай, қу қақ­ пас, бір жылда үш келін түсіріп, үш той жасап, ұш құдаға қалыңмал тө­ леп, жер та­бан­­дап қалған жоқпын ба? Бұл нақұрыс, азғын­даған алапес тағы бір шүйкебасты сүйретіп келсе не істейсің? Осы үйде адал ас жоқ. Қора­дағы қара есекті сойып етін асып бересің бе? Сиырдан боғы бө­ тен миғұла, соны көріп отырып қа­ лай-қалай сөйлейсің? Қазіргі қыздар ақылынан алжасып, милары су бо­ лып кеткен бе? Тапайдың тал түсінде иісшіл итпен іздесең табылмайтын мы­нау сияқты аузынан сөзі түскен ақымақтың несіне қы­зы­ғады екен? Түрі түр емес, маймылдан сәл-ақ ма­ за­лы. Ке­біс ауыз, қалқан құлақ, қау­ ын бас, талпақ танау сықпыты ада­мға ұқсамайды. Ана үш байғұс бұған қа­ лай тиді екен? Уағдаласқан қызым бар дейді. Ол қыз сенің қатынтас­ тағыш опасыз, әйелқұмар қу, ала­яқ екеніңді білмей ме? Мүмкін, ақылесі бүтін емес біреу шығар. Әй, сен

– Әй, әй, осы сен не деп оттап отыр­сың? Үш ке­лін­нің де... қандай, қап мынаны-ай, қандай екенін біл­ мейсің бе? Тіпті сен қасына жатқан жоқ­­сың ба? – деді Қоқым дегбір­ сізденіп. –Жаттым ғой, – деді «жетібасты» желкесін қасып. – Бірақ не істерімді білмедім. Өздері еш­теңе айтпады. Анау қорадағы ор қоян сияқты дірдір етеді. – Әй, мәңгүрт, – деді әкесі, – сен ерлі-зайып­тылардың төсекте не іс­ тей­тінін білмедің бе? – Білмедім, – деді «жетібасты» міңгірлеп. – Өмірі көрген жоқпын, қайдан білейін... Алғашқы әлгі... Кә­ ли­маға «есіктен сығалап көріп кел, әке-шешем не істеп жатыр екен» де­ сем табандап бар­майды. Зәбира да сөйтті, «ұят қой» деп тіл алмады. Ал анау Бағила да баспай қойды. Керек болса өзің сығала. Өсек таситын қа­ тын емеспін, – дейді. Маған... ұят қой... Маған көргендерін өсіріп ай­ та­тын өсекші қатын керек. – Саған келіндерге есіктен сыға­ ла­­тып, біздің не істеп жатқанымызды көрсету қызық па? – Жоқ, – деді «жетібасты», – сіз­ дердің қалай ба­ла жасайтын­да­рың­ ызды көрсін, тәжірибе алсын дедім. Өзім де үйренейін дедім. Өздері ұял­ шақ бола қалыпты. Түгелбай құр­ дасым өсек айтпаған қа­тын – қатын емес деген. Сонсоң жыным келіп... тепкілеп тұрғыздым да түн ішінде жетелеп үй­ лері­не апарып тастадым. – Олар саған бір ауыз сөз айтқан жоқ па? – «Еркек емес, езсің» деді, басқа ештеңе айтқан жоқ. Ә, ә, сонсоң «се­ нен жетпістегі шал ар­тық» деді. Шал­ дың несі жақсы екенін білмей­мін. – Туһ, мынау адам болмайтын мақұлық екен ғой, – деді отағасының ашуы шарасынан асып төгіліп. – Әй, Қатира, қазір бар да, анау Кек­се­би­­ кенің қызын мына әумесерге айт­ тырып кел. Қатира орнынан шаян шаққандай атып тұр­ды. – Отағасы-ау, ол не дегенің? Ке­к­ се­бикенің қызы екі рет есік көрген. Жасы да үлкен, – деді. – Соңғы тиген күйеуі ашынасымен ұстап алыпты деп жүр ғой жұрт. – Сен бармасаң, мен барам, – деді Қоқым, – бұл шіріген жұмырт­ қаға сондай қатын керек. Жеңіс ШЫНЫБЕКОВ

Жс Дс Сс Ср Бс Жм Сб Жс Дс Сс Ср Бс Жм Сб Жс Дс Сс Ср Бс Жм Сб Жс Дс Сс Ср Бс Жм Сб Жс Дс

Аймақтағы тiлшiлер:

Қоқым отағасы баласының алды­ на жүгініп оты­рып алған. Қатты ашу­ мен Рейхстагқа атылған зең­бірек­ше зіркілдеп, қара аспанды суалдырып қаһарын төгеді. – Доңыз жылы туған торай, наға­ шысына тарт­қан опасыз оңбаған, сен менің түбіме жетіп таза гаршокқа отырғызып, қайыршы ғып қаңғыртып жіберетін болдың. Қасасынан қағын­ ған қу, сенен-ақ қорлықты көрдім ғой. Ойбай-ау, бір жылда үш қатын алған адамды көрсем көзім ақсын. «Балабек ауылының мүйізсіз қара бұқасы» атанған Қыран­бай үш жыл­ да үш қатын алғанда ел бетіне түкі­ ріп, жауыр есекке теріс мінгізіп, беті­ не қақырып еді. Сен одан он есе асып түстің ғой. Сұмдық-ай, сұм­дық­, үш келіннің тө­се­гі суымай жатып та­ ғы төр­тінші қатын аламын дей­сің. Тойымы жоқ, нысабы жоқ, әлгі есек сияқты қай­дан шыққан пәлесің? Жетпей желкең қиыл­ғыр жү­гер­мек, жиырма жас­тан аспай жатып, мына­ ны істеп отырсың отызға кел­генше отыз қатын аларсың сен. Ел бетіне не деп қараймын. Баласы жақсы еді, ана қоды­раң­да­ған Қоқым мен көбік ауыз Қатира келіндерін сыйғызбай қуып жатыр, – деп өсектейтін болдыау, тірідей жерге көмдің ғой сен сұ­ мырай. Елден шы­қ­қан дерт, алапес. Қатира сиырын сауып, жаңа ғана үйге кірген ек­е­н. – Отағасы-ау, тамағың жыртыл­ ған­ша бақырып не болды саған? Дауы­сың қорадан асып ауылға тарап жатыр. Жайлап сөйле, – деді ақы­ рын. – Жай сөйлеуге мұрша беріп отыр ма, мына бассыз малғұның. Бір жылда үш қатын жіберген тоңмо­ йын, қорсылдаған қабанның беті бүлк етпей тағы үйленемін деп отыр. Ке­ліс­кен қызым бар дейді. Отанасы өте сабырлы, иттей тө­ зім­ді адам еді. Қоқымның жеті ата­ сы­нан бері құлатып, өз әкесіне келіп тірелетін былапыт сөздеріне әбден еті өліп кеткен. Жәй ғана құлағынан асырып жібереді. Аб­ы­сындары «Же­ ңе­ше-ау, ол кісінің мінезіне қалай төзіп жүрсіз?» дегенде «Е, е, сендер не білесіңдер, әйел сабамаған, боқ­ та­маған, арақ ішпеген, темекі шекпе­ ген еркек – еркек пе тәйірі. Біздің ота­ғасы нағыз еркек», – деп әзілмен жауап берер еді. Бұл жолы да сабырлы сөйледі. – Әулие, әмбие жағалап жүріп, Құдайдан сұрап алған жалғыз ұлды

Қараша

Астана филиалы: Мекенжайы: Сейфуллин көшесi, 31 Тел.: +7 (7172) , 54-27-31 E-mail: [email protected] Жандос БӘДЕЛҰЛЫ – (Астана филиалының жетекшiсi) [email protected] [email protected] Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ – тiлшi Салтан СӘКЕН – тiлшi Бүркiт НҰРАСЫЛ – тiлшi

Өсек айтпайтын қатын – қатын емес

Бүгін:

Бөлiм редакторлары: Құбаш МЕҢДIҒАЛИЕВ – саяси бюро, тел.: 388-80-72 Берiк ӘШIМОВ – нарық, тел.: 388-80-69 Қалдар КӨМЕКБАЕВ – қоғам, тел.: 388-80-65 Алмат ИСӘДIЛ – өркениет тел,.: 388-80-64 Нұрғазы САСАЕВ – дода (спорт), тел.: 388-80-74 Болатбек МҰХТАРОВ – жаңалықтар, тел: 388-80-68 Қуанышбек ҚАРИ – меншiктi тiлшiлер қосыны тел.: 388-80-62

қисық айна

e-mail: [email protected] e-mail: [email protected]

Айдын ҚАБА – жауапты хатшы

­

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпараттыҚ газет

Бас редактор – Серiк ЖАНБОЛАТ

8 8

думан

№202 (202) жыл, жұма №202 (202) 13.11.2009 жыл,13.11.2009 жұма www.alashainasy.kz www.alashainasy.kz

Газет сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады.

CMYK «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: 64259 Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы,050051, Бегалин көшесі, 148 а Телефон: 8(727)388-80-60, факс: 8(727)388-80-61 e-mail: [email protected]

CMYK

Халық болжамы

CMYK