# # # 14117

0

# 14211

# 00658

4

# 1456

2 # 0065 # 01794 # 09528

7 # 0056

# 14117 # 17743

9

# 1499

# 14215

NCWT JAARVERSLAG

2009

NCWT jaarverslag 2009

Visie Onze samenleving ondergaat ingrijpende veranderingen. We staan voor grote uitdagingen die om slimme oplossingen vragen. Het belang van kennis over wetenschappelijke ontwikkelingen en technologische toepassingen groeit. Daarmee groeit ook de behoefte aan mensen die van wetenschap en techniek hun werkterrein maken. Daarom is een centrum nodig dat het publiek actief betrekt bij wetenschap en techniek; een centrum dat de samenleving uitnodigt tot het nadenken over en het meewerken aan nieuwe wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. De stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT) is als grootste publieksinstelling voor wetenschaps en -technologiecommunicatie in Nederland hiervoor de aangewezen organisatie. NCWT heeft de kennis, de ervaring en de middelen om wetenschap en technologie op inspirerende wijze voor diverse publieksgroepen toegankelijk te maken.

Missie Publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek NCWT verbindt het publiek met de wetenschap en de wetenschap met het publiek via inhoudelijk veelzijdige activiteiten, die aansluiten bij de belevingswereld en behoeften van onze verschillende publieksgroepen en samenwerkingspartners. Activiteiten die informeren, interesseren, inspireren en verbinden.

2

JAARVERSLAG 2009 Publiek voor wetenschap, wetenschap voor publiek


Colofon Tekst: NCWT Opmaak: NCWT Reproductie: EPS Amsterdam Fotografie: NCWT, DigiDaan (p 40 (Infrarood), 48, 53, 55), Bas Czerwinski (pag 17 (Discovery)) Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie Postbus 421 1000 AK Amsterdam T 020 – 531 3233 E [email protected] W www.ncwt.nl mei 2010

4

Inleiding Stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT, opgericht in 1954 te Amsterdam) is de moederstichting van nationaal science center NEMO. Sinds 2005 voert NCWT ook landelijke taken uit in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid. Daarnaast is NCWT partner in, of producent van, diverse educatieve projecten die in samenwerking met het Platform Bèta Techniek of de Europese Unie worden gerealiseerd. Het jaar 2009 was voor de organisatie in meerdere opzichten een dynamisch jaar: een grootschalige interne verbouwing, een opnieuw groter en gevarieerder aanbod van recreatieve en educatieve activiteiten, de opening van de nieuwe grote tentoonstelling Zoeken naar leven en het formaliseren van de museale status. Science center NEMO trok in 2009 wederom ruim 400.000 bezoekers. Naast alle activiteiten die de stichting NCWT in 2009 heeft ontwikkeld, is er veel aandacht, tijd en energie gestoken in het formuleren van de visie van de organisatie voor de toekomst. Deze is nader beschreven in het document Publiek voor Wetenschap, strategisch plan 2011 – 2015, dat in het najaar van 2009 is verschenen. Onze ambities zijn in dit plan aan de hand van drie pijlers verwoord. Met deze structuur willen we transparantie creëren in de veelheid van onze activiteiten en de vele maatschappelijke raakvlakken van ons domein: Science center NEMO: inhoudelijk, interactief, facilitair en qua bereik behorende tot de internationale top van science centra, met bezoekers uit zowel de recreatieve als de educatieve doelgroep. Science Learning Center: expertise-, producten- en dienstencentrum voor buitenschools leren, waar kennis en ervaringen op het gebied van wetenschaps- en techniekeducatie (WTE) voor vele partijen worden ingezet. Science Communication Center: initiator, organisator en ‘facilitator’ voor de gehele branche van wetenschaps- en techniekcommunicatie (WTC) en –promotie in Nederland. In onze optiek worden wetenschap en techniek door politici, beleidsmakers en het publiek nog te weinig gezien als onderdeel van het culturele landschap. Communicatie en interactie met het publiek over de maatschappelijke betekenis van wetenschap en techniek dient nauwere aansluiting te vinden bij geformaliseerde infrastructuren om vooral steviger verankerd en meer herkenbaar te worden in de samenleving. Door de bezoekerservaring in NEMO te verrijken met een historische context en ons aan te sluiten bij de erfgoed infrastructuur, hebben we hierin een belangrijke stap gezet. Nederland heeft een vooraanstaand publiekscentrum over wetenschap en technologie nodig. Daarom moet NCWT zich verder ontwikkelen en aansluiten bij de nieuwste (internationale) ontwikkelingen. Met onze visie 2011 – 2015 hebben we hier een helder kader voor gecreëerd.

Michiel Buchel

Rob van Hattum

Algemeen directeur

Inhoudelijk directeur

5

6


Inhoudsopgave

Hoofdstuk

pagina

Inleiding

01

Science center NEMO

.........................................................................................................................................................................................................

....................................................................................................................................

1.1 Beleid

1.2 Tentoonstellingen en programmering

1.3 Educatie

20

1.4 Collectie

25

1.5 Overige publieksdiensten

26

1.6 Publiek, marketing en communicatie

27

02

Science Learning Center

.....................................................................................................................

36

2.2 Ontwikkeling lesmateriaal en educatieve evenementen

37

2.3 Doorlopende leerlijn

41

2.4 Scholing

42

2.5 Kennisontwikkeling en kennisdeling

44

2.6 Bereik en impact

46

Science Communication Center

.................................................................................

3.1 Beleid

50

3.2 Digitale producties

50

3.3 Nationale evenementen/activiteiten

53

3.4 Branche ondersteuning

55

04

NCWT

9

35

49

59

11

2.1 Beleid

5

10

03

.....................................................................................................................................................................................................................

4.1 Beleid

60

4.2 Partners in science

61

4.3 Financiën, personeel en organisatie

65

4.4 Ondernemingsraad

67

4.5 Raad van Toezicht

67

Bijlage

..................................................................................................................................................................................................................

70

Collectiemobiliteit

7

01

SCIENCE CENTER NEMO

9


01

Science center NEMO

1.1

Beleid

altijd wat te beleven is en waar het hele jaar door een scala aan bijzondere activiteiten plaatsvindt.

In de afgelopen jaren is NEMO uitgegroeid tot het grootste en meest bekende science center van

NEMO heeft de ambitie de komende jaren uit te

Nederland. Zowel op de recreatieve als educatieve

groeien tot een publiekscentrum dat - landelijk en

markt speelt NEMO inmiddels een rol van betekenis.

door een nog bredere publieksgroep - wordt gezien

In 2009 hebben opnieuw ruim 400.000 recreatieve

als dé plek:

en educatieve bezoekers de weg naar de oevers van

voor een inspirerend uitje waar men gefascineerd

het IJ gevonden. Met dit bezoekersaantal behoort

raakt door de wonderen van de wetenschap en

NEMO tot de groep van grote ‘museale’ instellingen

technologie;

van Nederland, met een groei die procentueel gezien veelal hoger ligt dan bij vergelijkbare instellingen.

waar toegankelijke verdieping wordt aangeboden over onderwerpen uit de wetenschap en technologie, op een wijze die relevant is voor het dage-

NEMO biedt vijf verdiepingen vol tentoonstellingen

lijkse leven;

en activiteiten waar bezoekers (hands-on, body-on

waar de inhoudelijke context (selectief) is verrijkt

en brains-on) worden getriggerd te leren en kennis

met objecten uit het verleden en de toekomst.

op te doen over wetenschap en techniek. NEMO is een inspirerende plek voor jong en oud, waar het

Om deze ambitie te verwezenlijken richt NEMO zich

fijn spelen is en waar men – veelal ongemerkt - iets

op verdere groei in bereik (fysiek en digitaal), met

opsteekt. Waar fascinatie voor onderwerpen als het

bijna 1.000 m2 additionele publieksruimte, een ver-

ontstaan van het leven, krachten, elektriciteit, che-

nieuwde en uitgebreidere programmering voor

mie of de wonderen van ons brein geboren wordt

meerdere doelgroepen en een verbeterde dienst-

en de zoektocht begint naar meer kennis en begrip

verlening voor bezoekers en huurders van onze

van de wereld om ons heen en de manier waarop

faciliteiten.

de wetenschap die onderzoekt. Een plek waar

De tentoonstelling Teen Facts is boeiend voor alle leeftijden

10

Science center NEMO

Deel van de Gibeon meteoriet in Zoeken naar leven (in bruikleen van Naturalis)

1.2 Tentoonstellingen en programmering

leven? Voor de inhoud van de tentoonstelling zijn meerdere wetenschappers van verschillende universiteiten en onderzoeksinstellingen geraadpleegd.

In 2009 heeft NEMO de weg ingeslagen naar ver-

De onderzoekers van de TU Eindhoven uit de vak-

breding en verdieping van het aanbod. Het was het

groep van Bert Meijer waren betrokken bij het mede

jaar van ‘uitproberen’: een groter gebruik van erf-

opzetten van het Miller-Urey-experiment, een her-

goed in de tentoonstellingen, het inhuren van ten-

haling van het onderzoek uit 1953 door de scheikun-

toonstellingen die door anderen zijn ontwikkeld en

digen Miller en Urey om de oorsprong van leven na

het programmeren voor nieuwe doelgroepen.

te bootsen. In het experiment wordt getracht bouwstenen van leven te maken uit anorganische stoffen

Nieuwe tentoonstellingen Zoeken naar leven

(zoals die mogelijk voorkwamen in de vroege aardse atmosfeer) en vonken (als equivalent voor bliksem).

Op 22 april 2009 werd de grootschalige tentoonstel-

De vakgroep van de TU blijft het experiment volgen

ling Zoeken naar leven officieel geopend. Hoofdpart-

tijdens de looptijd van de tentoonstelling. In 2010

ner van de tentoonstelling is ESA. Andere partners

gaat een vergelijkbaar experiment bovendien de

zijn de Technische Universiteit Eindhoven, NWO en

ruimte in. Op die manier hopen wetenschappers nog

SRON. Het is een originele en spannende tentoon-

meer over het ontstaan van leven te weten te komen.

stelling, die op iets oudere bezoekers van NEMO is

Bezoekers van NEMO zijn erg te spreken over de

gericht, maar ook voor jongere kinderen aantrek-

nieuwe aanwinst en geven de tentoonstelling een

kelijke elementen bevat. Zoeken naar leven is een

gemiddelde waardering van 8,3.

tentoonstelling over het geheim van het leven, over hoe het mogelijk is dat uit dode materie - chemische bouwstenen - levende organismen konden ontstaan.

Nieuwe, tijdelijke tentoonstellingen De Robot Show

De tentoonstelling zet bezoekers aan het denken

De Robot Show is de zomertentoonstelling, met als

over vragen als: waar komen we vandaan?, wat is

primaire doelgroep gezinnen met kinderen vanaf

leven? en is er ook op andere plekken in het heelal

acht jaar en volwassenen. In de tentoonstelling 11


tech robot van autofabrikant Honda. De tentoonstelling kreeg een 7,0 van de bezoekers. Aan de tentoonstelling werd tevens het evenement de Grote Robotshow gekoppeld (zie verderop). Bliep!Bliep! In februari en maart was de tentoonstelling Bliep!Bliep! te zien, met als primaire doelgroep gezinnen met kinderen vanaf 10 jaar. Deze reizende tentoonstelling over computers en geluid was een combinatie van erfgoed en interactieve opstellingen en kwam tot stand in samenwerking met Stichting Computer Erfgoed Nederland (SCEN) en de Vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en techniek (VSC). Bezoekers konden ont-

Bliep Bliep! Tentoonstelling over computergeluiden Bewegwijzering naar de zomertentoonstelling

werd samengewerkt met onder andere robotlabs van de technische universiteiten, de Universiteit van Amsterdam en de First Lego League Benelux. Voor het eerst heeft NEMO gebruik gemaakt van een ingehuurde tentoonstelling. Deze in Duitsland ontwikkelde tentoonstelling werd door NEMO aangevuld met o.a. een aantal interactieve workshops en wedstrijden die door publieksbegeleiders en externen werden georganiseerd. Het onderwerp robots sprak erg aan; door de statische opstelling beleefden veel bezoekers het echter niet als een typische NEMO-tentoonstelling. De Robot Show was vooral voor volwassenen en toeristen een interessante tentoonstelling. Bezoekers konden een Meet en Greet winnen met Asimo, de bekende super high12

Computers Geluiden Games Bewegwijzering naar de tijdelijke tentoonstelling over computers en geluid

Science center NEMO

dekken waarom de eerste computers zoveel herrie maakten en dat de computer als muziekspeler kon worden gebruikt door de ingebouwde luidspreker. Men kon eigen muziek componeren, een stemopname vervormen en games spelen die inmiddels als retro worden beschouwd. Ruimtecapsules op avontuur De tentoonstelling Ruimtecapsules op avontuur werd ontwikkeld in het kader van het Jaar van de Sterrenkunde en was primair bedoeld voor gezinnen met kinderen vanaf tien jaar. Looptijd: 21 april t/m 31 mei. De tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR). De tentoonstelling bestond uit een staande en een liggende ruimtecapsule waar bezoekers door de patrijspoortjes films

Infrarood foto’s op het NEMO dak

konden zien, onder andere over de toekomst van de ruimtevaart en over de geschiedenis van ruimteonderzoek en ruimtetechnologie in Nederland. Er

Fototentoonstelling Beelden vanuit het ISS

werd onder meer getoond wat ruimtevaart zoal

De tentoonstelling Beelden vanuit het Internationale

betekent voor ons dagelijks leven: mobiel bellen, het

Ruimtevaartstation, gekoppeld aan het evenement

navigatiesysteem in de auto en het dagelijks weer-

Italianen in de ruimte, was primair gericht op vol-

bericht.

wassenen en liep van 23 oktober t/m 22 november. Op zaterdag 24 oktober 2009 opende de Italiaanse astronaut Paolo Nespoli de fototentoonstelling die tot stand kwam in samenwerking met ESA en het Italiaans Cultureel Instituut in Amsterdam. Kleuters aan zet in NEMO Eind 2009 werden de nieuw ontwikkelde theatervoorstelling en tijdelijke tentoonstelling over schaduw en licht getest. Deze werden speciaal voor de kleintjes (4 - 6 jarigen) ontwikkeld, een doelgroep die hiermee voor het eerst specifiek aandacht krijgt in NEMO. Per 2 januari 2010 zijn de voorstelling en

Tentoonstelling Ruimtecapsules op avontuur

Infrarood fototentoonstelling

tentoonstelling elke vrijdag, zaterdag en zondag voor het publiek toegankelijk. Prijswinnaars Shell Young Technical Award

Looptijd: 27 juni 2009 t/m 24 juni 2010. Deze ten-

Looptijd: 24 juni t/m eind augustus. De drie win-

toonstelling van infrarood foto’s van o.a. het heelal

nende kunstwerken van de techniekwedstrijd voor

kwam tot stand in samenwerking met het Kapteyn

leerlingen uit klas 1, 2 en 3 werden tentoongesteld in

Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen en

het entreegebied van NEMO (zie ook pagina 24).

was onderdeel van meerdere activiteiten in NEMO rondom het thema infrarood (zie ook pagina 39). 13


geplaatst: de muntenwals en de vortex. De informatievoorziening aan de bezoeker werd verbeterd door een zuil met extra informatie en verwijzingen naar relevante artikelen van de website Kennislink. 3D theater De buitenkant van het 3D theater is meegenomen in de upgrade van Fenomena. De ingang van het theater is aansprekender en herkenbaarder gemaakt.

Prijswinnaars Shell Young Technical Award

Upgrade Kettingreactie Dit succesnummer, dat door enthousiaste publieksbegeleiders wordt gegeven, kreeg in 2009 een face-

Uitbreidingen en aanpassingen

lift. Enkele objecten werden vernieuwd en de hele

Een groot aantal exhibits kreeg in 2009 een opknap-

kettingreactie werd doorgelopen en aangescherpt

beurt, een deel verhuisde naar een andere plek en

met als klap op de vuurpijl een nieuw einde waarbij

op verscheidene plekken kwam er meer zitgelegen-

een raket de lucht in schiet. De aanpassingen zorgen

heid. Bovendien werd het onderhoudssysteem ver-

er tevens voor dat de vloer minder kan beschadigen

der aangescherpt zodat NEMO blijft voldoen aan de

en meer bezoekers beter zicht op de show hebben.

standaard van minimaal 97% werkende exhibits op de vloer.

Upgrade Waterrijk De populaire opstelling Waterrijk werd in het voorjaar op een andere plek geplaatst. Hierdoor kwam

Upgrade Fenomena Deze tentoonstelling kreeg een hernieuwde, frisse

de opstelling prominenter in beeld en kwam er meer

uitstraling met nieuwe teksten, vloerstickers en

ruimte voor de opgeknapte Columbus Foyer. Alle

achtergrondbordjes.

werden

onderdelen werden zowel technisch als inhoudelijk

geïntroduceerd: vrolijke figuurtjes die staan voor

verbeterd. Aan de hand van een in het oog sprin-

de verschillende thema’s van Fenomena en die ook

gend pad met cijfers op de vloer is het duidelijker

een rol hebben gekregen in de verjaardagshoek van

gemaakt dat er acht stappen nodig zijn om water te

NEMO. Er werden bovendien twee nieuwe exhibits

zuiveren.

De

Fenomeentjes

Publiek in het 3D theater

14

Science center NEMO

Upgrade Krachtpatsers

Herinrichting Bits & Co ruimtes

Alle teksten en beelden uit deze tentoonstelling

Een van de Bits & Co ruimtes werd eind 2009 ont-

werden nagekeken en waar nodig aangepast. Een

manteld. De nieuwe bestemming hiervan wordt in

aantal bestaande exhibits werd aangepast en twee

2010 gerealiseerd: Science Live, een ruimte waar

oude exhibits werden vervangen door drie nieuwe,

live onderzoek zal plaats vinden. In de overige ruim-

waaronder een boogbrug die bezoekers kunnen

tes werden o.a. geluidsapparatuur aangebracht en

bouwen en testen. Daarnaast werden zes exhibits

akoestische panelen opgehangen. Hierdoor is er

vanuit de NEMO erfgoedcollectie (voorheen Ener-

minder geluidoverlast en kunnen de ruimtes nu ook

getica) geïntegreerd.

gebruikt worden voor vergaderingen en verjaardagsfeestjes.

Programmering Naast de bestaande en nieuwe tentoonstellingen werden in 2009 onderstaande activiteiten aangeboden aan het publiek. Vakantieprogrammering Publieksbegeleiders en vrijwilligers verzorgen tijdens de vakanties workshops en theatervoorstellingen. Er is een steeds groter assortiment van activiteiten beschikbaar waaruit telkens een deel kan worden ingezet, zoals: theatervoorstelling Goochelen met getallen: ontHet opgeknapte Techno-lab

dek hoe getallen ontstaan zijn theatervoorstelling Balans show: wiebelige weetjes over evenwicht en balans

Upgrade Techno-lab De opknapbeurt werd gerealiseerd in samenwerking

theatervoorstelling Tesla-coil: hoe elektriciteit je haar overeind doet staan.

met Bureau Top en de leverancier. Een nieuwe, professionelere frees- en draaibank werd geplaatst en er werd aan de hand van foto’s een directere link gelegd met toepassingen in de technische industrie. Bezoekers kunnen nu tijdens de workshop in het Techno-lab nieuwe objecten maken die meer vrijheid bieden bij het ontwerpen, zoals een tol of een sleutelhanger. De workshop bevat verder een demonstratie met de Magic Ring, een wedstrijd en een speciaal ontwikkeld oplosschema waarmee de kinderen kennis maken met metaaleigenschappen zoals magnetisme, oxidatie, dichtheid en hardheid. Ook werd het Techno-lab verplaatst van de oostkant van NEMO naar de westkant. Aanpassingen Ballenfabriek De installatie werd in 2009 stiller gemaakt en min-

Interactieve theatervoorstelling Tesla-Coil

der gevoelig voor storingen. 15


Haal-maar-uit-elkaar-lab: apparaten leren kennen door ze uit elkaar te schroeven Test–lab: bouw en test een zeilboot, NEMO zorgt voor de wind! Proef–lab: wat is het geheim van een energiedrankje?

Wonder Lab In dit chemielab kunnen kinderen vanaf acht jaar allerlei proefjes doen onder begeleiding van NEMO publieksmedewerkers. Er werden in 2009 nieuwe proefjes ingezet bij de microscopen en ook twee nieuwe proefjes ontwikkeld: Inkt maken uit thee en

Brein-lab: kraak je eigen brein!

Omhoog stromende vloeistof. Daarnaast werden

Proefjes: zit er DNA in een kiwi?

proefjes ingezet bij de ingang van het lab om wach-

Techno-lab: maak je eigen tol!

tende bezoekers te vermaken. Zoals gebruikelijk

Kabelfiets: balanceer op een kabel drie meter

konden bezoekers tijdens de kerstvakantie de ingre-

boven de grond! Bellenblazen en vacuüm demonstraties

diënten van hun kerstdiner testen. Vijf studenten van Wageningen UR (University & Research centre) en de Universiteit van Amsterdam - hebben stage gelopen in het Wonder Lab. Een van de stagiaires heeft de verwachtingen en ervaringen van bezoekers onderzocht als voorbereiding op de toekomstige upgrade van het Wonder Lab. KennisCafés In samenwerking met de Volkskrant, de Balie en de KNAW werd op elke derde maandag van de maand in de Balie een KennisCafé voor volwassenen georganiseerd. Het KennisCafé is een vorm van eigentijdse wetenschapsjournalistiek voor een live publiek om kennisdomeinen met elkaar te verbinden en inhoudelijke programma’s te maken waarin

Publiek tijdens de interactieve lezing over onderzoek naar uitgestorven beesten

de wetenschap(per) centraal staat. In 2009 werden de KennisCafés goed bezocht: gemiddeld kwamen er 110 bezoekers en bij vier afleveringen was de zaal zelfs geheel bezet (135 man). De actuele

Wakker Worden Kinderlezingen

onderwerpen spraken tot de verbeelding, zoals de

Sinds 2004 worden in samenwerking met de Uni-

ethiek en psychologie rondom verhoortechnieken,

versiteit van Amsterdam en het Parool de Wakker

de opkomst van robots, de vermeende crisis in het

Worden Kinderlezingen georganiseerd voor kinde-

rekenonderwijs en de integriteit van de wetenschap-

ren vanaf acht jaar. In 2009 werden weer negen

per. Bij elke aflevering verzorgde NEMO een interac-

lezingen gegeven, waarbij ruim 750 kinderen en

tief onderdeel om het publiek extra te betrekken. Dit

570 ouders werden bereikt. De thema’s liepen uit-

gebeurde in de vorm van een publieksexperiment,

een van natuurkunde tot muziekwetenschappen en

een wetenschappelijke quiz of een korte discussie

evolutiebiologie. Ook de sprekers van de UvA waren

aan de hand van stellingen.

enthousiast over het geven van de lezingen. Een deel van de sprekers herhaalt de lezing dan ook op eigen

Wetenschapsfestival Stichting Witte Tulp

initiatief voor de school van hun kinderen, neefjes

Na een succesvolle eerste editie in 2008 werd het

en nichtjes. Daarnaast werd een aantal lezingen

wetenschapsfestival van Stichting Witte Tulp weder-

ook gebruikt voor de Leerkrachtenclub. Het Parool

om in NEMO gehouden; dit maal met het thema

publiceerde in 2009 wederom van elke lezing een

milieu en duurzame energie. De aftrap werd gege-

uitgebreid verslag.

ven door o.a. Alexander Rinnooy Kan (voorzitter

16

Science center NEMO

In samenwerking met Waternet konden bezoekers waterfietsen en kraantje drukken. Een fanfare heeft o.a. de Darwin Evolutie symfonie laten klinken en diverse levensgrote spellen zorgden voor veel spelplezier voor jong en oud. De activiteiten waren toegankelijk voor NEMO bezoekers en passanten. Discovery 09 Op 25 september 2009 stond NEMO in het teken van dance, wetenschap, kunst en cultuur. Tijdens deze vierde editie van Discovery kregen de bezoekers een flinke dosis live wetenschappelijk onderzoek, DJ’s, VJ’s, cocktails, films, performances, experimenten, visuals, games en nog veel meer voorgeschoteld. Het evenement wordt georganiseerd door De Praktijk/Stichting Very Disco. Partners in 2009

Robbert Dijkgraaf tijdens de opening

waren o.a. NEMO, Platform Bèta Techniek, KNAW, NWO, de Universiteit van Amsterdam en de EU in het

SER), Harry Borghouts (voormalig Commissaris van

kader van het 7de Kaderprogramma van Science in

de Koningin in Noord-Holland) en Robbert Dijkgraaf

Society/Researchers’ Night. Discovery was tevens

(President KNAW). Op 16 en 17 mei kwamen ruim

de opwarmer voor de activiteiten in NEMO in het

11.500 bezoekers af op dit gratis toegankelijk evene-

kader van de Oktober Kennismaand.

ment voor gezinnen met kinderen. Naast de NEMO exhibits waren er ‘science projecten’

waar ruim

200 leerlingen zeventig zelfontworpen wetenschappelijke projecten toonden, een robotwedstrijd, een schaaktoernooi en een fototentoonstelling. Ook Stichting RINO, C3, Technika 10 en het Amstel Instituut participeerden in het wetenschapsfestival. Bessensap Op dit jaarlijkse evenement van NWO en de Vereniging van Wetenschapsjournalisten Nederland (in 2009 op 25 mei in NEMO gehouden) zijn diverse workshops te volgen en geven tientallen wetenschappers korte presentaties aan de Nederlandse pers over actueel onderzoek. Tijdens Bessensap worden ook de NWO Eurekaprijzen uitgereikt. NEMO

Feestende gasten tijdens Discovery 09

participeerde in de jury’s en verzorgde een lezing over de nieuwe tentoonstelling Zoeken naar leven, en hoe bij de ontwikkeling daarvan is samengewerkt met kennisinstellingen.

Scientific Festival Tijdens de Oktober Kennismaand organiseerde NEMO op 3 en 4 oktober, in samenwerking met

Boven NEMO: activiteiten op het dak

diverse kennisinstellingen, het gratis toegankelijke

Tijdens de zomermaanden hebben diverse activi-

festival Scientific voor gezinnen met kinderen.

teiten plaatsgevonden op het dakplein van NEMO.

Waarom kun je sommige zaken niet zien en hoe kun 17


3 en 4 oktober

Gratis entree!

Primatoloog Jan van Hooff tijdens Kennis op Zondag

MuseumN8 Op 7 november 2009 nam NEMO wederom deel aan de jaarlijkse MuseumN8 van Amsterdam. In samenwerking met verschillende universiteiten was een veelzijdig programma ontwikkeld. Bezoekers van

Aankondigingsposter Scientific Festival 2009

NEMO konden dansen en live hun levensgrote profiel laten projecteren op de gevel van het gebouw. Verder was er een live verslag van de reis van een

je toch iets ontdekken? Dat was de centrale vraag

camerapil in de darmen van drie proefpersonen, kon

van het festival. Sommige dingen zijn te klein (cel-

men zijn stemgeluid omzetten in vlammen en mee-

len), te ver weg (sterren), te groot (heelal) of onbe-

dingen naar mooie prijzen in het wetenschappelijk

reikbaar (binnenste van de aarde). Aan de hand

casino. Er kwamen veel museumbezoekers, waaron-

van proefjes, workshops, voorstellingen en kinder-

der veel jong volwassenen, naar de NEMO-N8: iets

lezingen reisden de bezoekers van Scientific door

meer dan 5.000.

werelden die voor de meeste mensen onbereikbaar zijn. Het festival werd door ruim 6.000 bezoekers bezocht.

Klokhuis Vragendag Op zondag 22 november werd in NEMO in samenwerking met De Jonge Akademie voor de derde keer

Kennis op Zondag

een Klokhuis Vragendag gehouden. Aan 27 weten-

In samenwerking met de Volkskrant, KNAW en

schappers werden door kinderen van acht jaar en

NWO vond in NEMO op 11 oktober in het kader van

ouder maar liefst 2.394 vragen gesteld. In de Thea-

de Oktober Kennismaand de lezingenmiddag voor

terzaal werden vervolgens drie vragen op een uit-

volwassenen plaats: Kennis op Zondag. De thema’s

gebreide wijze beantwoord. Ruim 2.300 bezoekers

van de lezingen liepen uiteen van Hells Angels tot

bezochten dit evenement.

virussen in de diepzee, van kleitabletten tot deeltjesversnellers. De Meet en Greet voor de bezoekers

Sint op het dak

bleek een prettige manier te zijn om in contact te

Ook in 2009 kwam Sinterklaas met zijn paard Ame-

komen met wetenschappers. De 180 bezoekers die

rigo naar het dak van NEMO om de techniek van het

aan de lezingen deelnamen, beloonden het evene-

daklopen te oefenen. Er kwamen ruim 400 bezoe-

ment met een gemiddeld cijfer van 8,3.

kers op af.

18

Science center NEMO

tot stand in samenwerking met de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), NWO Exacte

Wetenschappen,

Astronomenvereniging

NAC, KNVWS en SRON. Evenement Infrarood-Foto maken Tijdens het Pinksterweekend konden bezoekers zelf een infrarood pasfoto maken en spectaculaire infrarood-proefjes doen. Hulda Festival Het cultuurschip de Hulda meerde van 7 tot 18 mei aan naast NEMO in de Museumhaven; de eerste stop in een bijna twee jaar durende Europese tour, als onderdeel van het officiële programma van IstanMuseumN8: laserprojecties van dansende bezoekers op de gevel

bul 2010 European Capital of Culture. Aan boord was een tentoonstelling ingericht met werk van de Turks-Zweedse Ilhan Koman (1921-1986), één van de bekendste moderne kunstenaars uit Turkije wiens

Eenmalige en nieuwe programmering Microlab

werken veelal zijn gebaseerd op wetenschappelijke principes. In NEMO vond de opening van de ten-

Er werd een nieuwe workshop ontwikkeld voor

toonstelling plaats waar vele prominente vertegen-

bezoekers vanaf acht jaar rondom het thema Zoeken

woordigers aanwezig waren uit het culturele veld,

naar leven. In deze workshop kunnen bezoekers met

het bedrijfsleven, de provincie Noord-Holland en de

een microscoop levend, levenloos en dood materiaal

gemeente Amsterdam.

bekijken. De workshop werd in 2009 ingezet tijdens de herfst- en kerstvakantie en werd gegeven door een publieksbegeleider. Evenement het Sterrenweekend Tijdens het nationale museumweekend van 4 en 5 april stond NEMO in het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde volledig in het teken van astronomie (400 jaar geleden deed de Italiaanse sterrenkundige Galileo Galilei de eerste astronomische ontdekkingen met een telescoop). Er waren presentaties van wetenschappers, workshops, (kinder)lezingen, poëzie en nog veel meer doe- en luisteractiviteiten om zelf het heelal te ontdekken. Bezoekers konden gratis NEMO in om vragen beantwoord te krijgen als: wat kun je zien als je op Mars bent? is er buitenaards leven? en hoe klinkt een ster? ’s Avonds was minister Plasterk te gast in NEMO bij een besloten viering in het kader van het Jaar van de Sterrenkunde. Het Sterrenweekend kwam

Sprekers tijdens het Sterrenweekend in NEMO

19


1.3

Educatie

Educatief bezoek in getallen In 2009 hebben iets minder dan 80.000 leerlingen en studenten NEMO bezocht. Het totale educatieve bezoek is met 9% gedaald ten opzichte van het jaar daarvoor, waarbij de segmenten PO en VO met 12% zijn gedaald. Het aantal bezoekende studenten is met 4% gestegen. Uit onderzoek van bureau Stadspeil blijkt dat de afname van het educatief bezoek wordt Robotavond in NEMO

verklaard doordat NEMO in de maanden januari en februari geen schoolboekingen heeft geaccepteerd; dit in verband met de renovatiewerkzaamheden aan

Evenement de Grote Robotshow

het gebouw. Wanneer NEMO wel schoolboekingen

Naar aanleiding van de zomertentoonstelling De

zou hebben geaccepteerd in deze twee maanden,

Robotshow werd op 4 september in samenwerking

zou het educatief bezoek in 2009 ca. 5% hoger zijn

met het Rathenau Instituut een debatavond geor-

uitgekomen dan in het jaar 2008.

ganiseerd voor volwassenen rondom de thema’s Robots die voor je zorgen en Robots die voor je vechten. Het programma was zeer gevarieerd. Weten-

Aantal bezoekers uit het onderwijs 2006

2007

2008

2009

PO

27.532

26.264

32.121

28.181

VO

35.783

41.972

37.088

32.541

werd betrokken bij de discussie door ze te laten

Student

13.616

15.912

18.020

18.708

stemmen op verschillende stellingen. Verder kreeg

Totaal uit onderwijs

76.931

84.148

87.229

79.430

schappers, gebruikers en filosofen, o.a. van KIVI NIRIA en de universiteiten van Amsterdam en Delft, bespraken droom- en schrikbeelden. Het publiek

het publiek een grote rol doordat de vragenstellers

jaar

met de interessantste vragen werden uitgenodigd om deze persoonlijk aan tafel te stellen. In totaal

PO

VO

Student

hebben 280 bezoekers de Robotavond bezocht. Evenement Italianen in de ruimte

18%

19%

21%

24%

46%

50%

42%

41%

36%

31%

37%

35%

2006

2007

2008

2009

Gekoppeld aan de tentoonstelling Beelden vanuit het Internationale Ruimtevaartstation, was er op 24 oktober een bijeenkomst over de Italiaanse bijdragen aan bemande ruimtevluchten; dit in het kader van de Week van de Italiaanse taal. De Italiaanse astronaut Paolo Nespoli hield een lezing en toonde een serie unieke 3D-beelden vanuit het Internationale Ruimtevaartstation. Bèta Canon junior CD Lancering van de Bèta Canon junior CD door Robbert Dijkgraaf, Louise Fresco en Bas Haring. Tijdens de lancering in november werden voor de bezoekers bijzondere proefjes georganiseerd (zie ook pagina 38). 20

Science center NEMO

Nieuwe doeboekjes in 2009

Differentiatie in educatief aanbod

- vervolgens gaan de leerlingen aan de hand van

Een educatief bezoek aan NEMO kan op verschil-

een doeboekje aan de slag met de interactieve

lende manieren worden ingevuld, afhankelijk van

exhibits in NEMO; - daarna volgen ze een workshop onder begelei-

de gewenste mate van verdieping. Er kan uit de vol-

ding van NEMO-medewerkers;

gende producten worden gekozen:

- na het bezoek wordt het thema aan de hand van

Een schoolreisje naar NEMO zonder gebruik van

lesmateriaal afgerond in een afsluitende les op

begeleidend materiaal.

school.

Een excursie naar NEMO met gebruikmaking van doeboekjes. Deze doeboekjes sluiten naadloos

De hands-on workshops zorgen voor meer aan-

aan bij het curriculum en bieden structuur en

dacht en concentratie en bieden daardoor de

verdiepende informatie over een aantal themati-

mogelijkheid voor meer inhoudelijke verdieping.

sche tentoonstellingen. De doeboekjes zijn gratis

De workshops zijn van grote waarde doordat

en staan in pdf-formaat op e-NEMO.nl. Docenten

de wisselwerking tussen denken en doen wordt

kunnen ze zelf downloaden, vermenigvuldigen en

gestimuleerd. Ze vertegenwoordigen het hart van

meenemen bij een bezoek aan NEMO.

wat een science center is; door de combinatie van

Een excursie naar NEMO inclusief afname van

hands-on én brains-on krijgen de kinderen beter

een lespakket. Een lespakket bestaat uit vier

grip op de materie en wordt er echt geleerd. Om

onderdelen:

deze workshops te kunnen faciliteren, is in 2009

- het lesmateriaal voor een inleidende les op

een extra workshopruimte in NEMO gecreëerd.

school om de nieuwsgierigheid van de leerlin-

Een excursie naar NEMO inclusief deelname aan een educatief project.

gen te prikkelen;

In 2009 is begonnen met de registratie van de boekingen uit het onderwijs naar productafname. Daardoor wordt inzichtelijk hoe de verschillende educatieve producten zich ten opzichte van elkaar verhouden. Educatief bezoek 2009

Schoolreisje

Excursie met doeboekje*

Excursie met lespakket

Excursie met educatief project

PO

14.372

13.203

367

239

VO

16.596

13.453

429

2.063

* De doeboekjes zijn gratis en hoeven niet gereserveerd te worden; de hierboven genoemde cijfers voor de afname van de doeboekjes zijn derhalve schattingen gebaseerd op marktonderzoek in 2008.

21


Verdeling afname producten door het PO

Verdeling afname producten door het VO

Excursie met

Excursie als onderdeel

Excursie met

Excursie als onderdeel

workshop

van eductatief project

workshop

van eductatief project

(lespakket) (1%)

(1%)

(lespakket) (1%)

(6%)

Excursie met

Excursie met

doeboekje

doeboekje

(47%)

(42%)

Schoolreisje zonder

Schoolreisje zonder

lesmateriaal (51%)

lesmateriaal (51%)

Nieuwe educatieve producten

een beeld van wat leven is, wat het verschil is tus-

De educatieve materialen en projecten in NEMO

sen levend en levenloos en hoe het leven miljar-

worden ontwikkeld door het Science Learning Cen-

den jaren geleden is ontstaan. Ook weten ze hoe

ter. In hoofdstuk 4 worden deze materialen en pro-

wetenschappers zoeken naar leven in het heelal;

jecten nader beschreven, alsmede het bereik en de

de doeboekjes Krachtpatsers hebben een

waardering hiervoor.

upgrade gehad.

Door de uitbreiding van het educatief materiaal

Het aantal workshops als onderdeel van een lespak-

voor de onder- en middenbouw van het PO en de

ket is in NEMO in 2009 flink uitgebreid. Inmiddels

bovenbouw van het VO, biedt NEMO sinds 2009 een

zijn er negen verschillende hands-on workshops

doorlopende leerlijn vanaf groep 3 tot en met de

die zonder meerkosten worden aangeboden bij een

bovenbouw van het VO.

schoolboeking. De nieuwe workshops/demonstraties zijn:

De nieuwe doeboekjes zijn:

voor groep 7 en 8 van het PO is de workshop

doeboekje Spiegels voor groep 3 en 4, voor bij

Klein leven toegevoegd, waarbij de leerlingen

de tentoonstelling Fenomena. De leerlingen doen

zelf preparaten maken en deze bekijken onder

zelf kleine onderzoeken met spiegels, zowel op

een microscoop. De workshop is onderdeel van

school als in NEMO;

het lespakket Zoeken naar leven;

bij dezelfde tentoonstelling is er een doeboekje

in de workshop Zeepbellen ontdekken leerlingen

Onderzoeken voor groep 5 en 6, waarbij de leer-

of een zeepbel altijd rond is en of je een bel in een

lingen worden uitgedaagd tot het doen van kleine

bel kunt maken. De workshop is onderdeel van

onderzoeken bij de exhibits;

het lespakket Spiegels en zeepbellen voor groep

drie doeboekjes Zoeken naar leven voor respec-

3 en 4 van het primair onderwijs;

tievelijk groep 7 en 8 van het PO, de onderbouw

de interactieve demonstratie Lucht en Vacuüm,

van het VO en klas 4 en 5 van het VO. Na het door-

behorende bij het lespakket Onderzoek voor

lopen van het programma hebben de leerlingen

groep 5 en 6. Met dit lespakket ontwikkelen de

22

Science center NEMO

leerlingen een kritische en onderzoekende hou-

Jet-Net

ding. Ze maken kennis met het doen van onder-

Shell organiseerde in 2009 in samenwerking met

zoek en voeren zelfstandig enkele onderzoeken

NEMO wederom het programma rondom het thema

uit naar natuurwetenschappelijke verschijnselen

Energie, gericht op HAVO/VWO-2 leerlingen. Ruim

zoals licht, geluid, magnetisme en elektriciteit;

1.100 leerlingen bezochten in NEMO exhibits die

tijdens de workshop Zoeken naar leven nemen

gaan over energie en deden een labexperiment

de leerlingen van de onderbouw van het voort-

met een brandstofcel. Daarnaast maakten ze een

gezet onderwijs en 4/5 VWO het tegen elkaar op

bedrijfsprofiel van een van tevoren gekozen bedrijf.

als dierlijke, plantaardige, bacterie- of schimmelcel. Door belangrijke levensprocessen zo goed

Paboprogramma

mogelijk uit te voeren, moeten ze zorgen dat hun

Sinds 2004 is er een speciaal aanbod voor pabo

cellen zich beter voortplanten dan die van hun

studenten in NEMO om kennis te maken met bèta

tegenstanders. Welke strategie werkt het best:

en techniek. Het programma bestaat uit een pre-

concentreren op eigen groei of het uitschakelen

sentatie en kan worden uitgebreid met een observa-

en opeten van de concurrentie?

tieopdracht. In 2009 hebben 1.403 pabostudenten deelgenomen aan het Paboprogramma.

Educatieve projecten De meest intensieve manier om NEMO te beleven,

RoboCup Junior

is door deelname aan een educatief project waar

RoboCup is een wereldwijde organisatie die de ont-

de excursie naar NEMO een integraal onderdeel

wikkeling van robots en kunstmatige intelligentie

van uit maakt. NEMO biedt de volgende educatieve

stimuleert. De juniorafdeling is actief in meer dan

projecten:

25 landen en heeft tot doel jongeren tussen de 9

Science Center op School

en 19 jaar enthousiast te maken voor techniek.

Bij dit project bouwen leerlingen van de bovenbouw

RoboCup Junior doet dit door lesmateriaal te ont-

van het PO of de onderbouw van het VO in teamver-

wikkelen, leerkrachten op te leiden en workshops

band exhibits. Dit doen zij in opdracht van NEMO.

te geven, waarbij kinderen leren hoe ze zelf robot-

Als afsluiting van het project richten de leerlingen

jes kunnen ontwerpen, bouwen en programmeren.

een eigen science center op school in. Medeleer-

In NEMO vonden op 6 juni de Nederlandse Kam-

lingen en ouders komen dit science center bezoe-

pioenschappen RoboCup Junior plaats. In drie

ken en proberen de exhibits uit. Science Center op

wedstrijdcategorieën (voetbal, dansen en redden)

School is een intensief project dat meerdere weken

namen diverse schoolteams het tegen elkaar op

duurt. De leerlingen leren een wetenschappelijk

met zelfgebouwde robots. Heel NEMO stond in het

fenomeen onderzoeken, een exhibit ontwerpen en bouwen, samenwerken en presenteren. Ook worden er technische vaardigheden bijgebracht. In 2009 hebben 1.197 leerlingen deelgenomen aan Science Center op School. Project NEMO In 2009 kwamen 480 studenten van de opleidingen Technische Informatica en E-technology van de Hogeschool van Amsterdam naar NEMO om deel te nemen aan dit project waarin het ontwerpen en maken van een door een computer aangestuurde exhibit centraal staat.

Nederlandse kampioenschappen RoboCup Jr.

23


teken van robots en robotica. Kinderen konden in

Infrarood fotowedstrijd

een workshop een robot programmeren om een

Infrarood fotowedstrijd Ontdek het Onzichtbare

denkbeeldige container met gevaarlijke stoffen

Heelal. Op zaterdag 31 oktober vond de Grand Finale

onschadelijk te maken. Voor jongere kinderen was

van deze fotowedstrijd voor leerlingen tot 16 jaar

er de Robotknutselplaats met kleur- en bouwplaten.

plaats in science center NEMO (zie ook pagina 39).

Daarnaast waren er demonstraties van voetballende robothondjes en liep de cyborg Clumsy Navigator rond door het pand. Shell Young Technical Award De Shell Young Technical Award is een techniekprijs voor leerlingen van klas 1, 2 en 3 van het voortgezet onderwijs. Initiatiefnemers zijn Shell Nederland en NEMO. De wedstrijd sluit naadloos aan op de vakken techniek en natuurkunde (eventueel CKV) en kan vakoverstijgend worden ingezet. De prijs wordt uitgereikt aan het team dat in technisch opzicht het meest interessante nieuwe apparaat bouwt uit (95%) oude apparaten. Het kunstwerk moet minimaal één beweging kunnen maken. Daarnaast is er onder andere een prijs voor het meest originele ont-

De winnende foto: infrarood gevallen ster

werp en een publieksprijs. De finale was op 24 juni in science center NEMO.

Aanbod voor docenten NEMO investeert ook in netwerkbijeenkomsten van

Tube Your Future Met de videowedstrijd Tube Your Future creëren leerlingen (klas 3, 4 en 5 HAVO/VWO) een eigen beeld van het soort werk dat ze kunnen doen met een bètawetenschappelijke of technische opleiding. De genomineerde filmmakers kwamen naar een chic award gala in NEMO op 27 mei.

docenten. Dit om: hen te inspireren om met wetenschap en techniek aan de slag te gaan; hen kennis te laten maken met het aanbod van NEMO; hen aan NEMO te binden via netwerkbijeenkomsten; uitwisseling tussen docenten te bevorderen. Leerkrachtenclub In 2009 was er in NEMO een studiemiddag op 25 maart en 7 oktober, waaraan respectievelijk 133 en 60 leerkrachten deelnamen. Op pagina 42 staat de Leerkrachtenclub nader beschreven. Onderwijsmiddag voortgezet onderwijs Elk jaar organiseert NEMO een bijeenkomst voor docenten VO. In 2009 brachten op 9 april 21 docenten een bezoek aan NEMO. Nadere informatie over de Onderwijsmiddag is te vinden op pagina 43.

Tube Your Future

24

Science center NEMO

Bijeenkomst van de Leerkrachtenclub op 7 oktober

1.4

Collectie

EnergeticA, die in 2008 is verworven. Circa 17.000 voorwerpen zijn in acht maanden tijd verpakt en

Door wetenschappelijke fenomenen niet alleen uit

verhuisd van de Hoogte Kadijk in Amsterdam, naar

te leggen, maar ze tevens in een historisch en maat-

de Moezelhavenweg in Amsterdam Havens West.

schappelijk kader te plaatsen, zal het publiek zich

Enkele objecten zijn geschonken aan andere instel-

bewuster worden van het feit dat de hedendaagse

lingen, zoals een groot bedieningspaneel van de

stand van zaken in de wetenschap en technologie

Nederlandse Spoorwegen dat overgedragen is aan

(mede) mogelijk zijn gemaakt door de ontwikkelin-

het Spoorwegmuseum in Utrecht. (Zie de bijlage

gen en ontdekkingen uit het verleden. NEMO wil dit

Collectiemobiliteit voor meer informatie over schen-

doen door meer industrieel, technisch en weten-

kingen en bruiklenen).

schappelijk erfgoed te integreren in vaste en tijdelijke exposities zonder in te boeten aan de aan-

In de komende beleidstermijn (2010 - 2015) zal de

trekkelijkheid, laagdrempeligheid en interactiviteit.

nadruk liggen op het collectiemanagement en de

Deze koers past binnen een mondiale ontwikkeling, waarbij science centra en musea steeds meer versmelten, maar die in Nederland (nog) uniek is. Sinds 2009 staat science center NEMO ingeschreven in het Nederlands Museumregister als voorlopig geregistreerd museum. NCWT heeft de intentie uitgesproken binnen 3 jaar te voldoen aan de minimale standaarden die voor professionele musea gelden. De nog door te voeren aanpassingen richten zich met name op klimaatbeheersing van het depot. In mei 2009 heeft NCWT de verhuizing afgerond van de museale collectie van voormalig Museum

Verhuizing van een paneel met schakelaars van Museum EnergeticA naar het depot van NCWT aan de Moezelhavenweg in Amsterdam West

25


base zodat het publiek toegang krijgt tot de objecten, ook als deze niet tentoongesteld zijn. Dit zal in 2010 een vervolg krijgen. Daarnaast wordt samenwerking met andere (museale) organisaties gezocht voor het exposeren van wetenschappelijk en technologisch erfgoed. In 2009 zijn de eerste contacten hiervoor gelegd. Science center NEMO is bovendien, als instelling met een groot publieksbereik, beschikbaar voor derden om hun collectie te tonen binnen NEMO (mits dit binnen het tentoonstellingsbeleid past). Daadwerkelijke, grootschalige plaatsing van de Enkele objecten uit de NEMO erfgoedcollectie

erfgoed objecten binnen NEMO zal voor het eerst plaatsvinden tijdens de zomertentoonstelling 2010. Ongeveer 350 objecten uit de collectie zullen wor-

communicatie. Deze termijn zal worden gebruikt

den getoond om de bezoeker de ontwikkeling van

om het collectieprofiel en collectieplan verder uit

100 jaar huishouden te laten zien en ervaren.

te werken. Het is de bedoeling dat, op basis van de objecten zoals deze van Museum EnergeticA zijn overgenomen, een waardevolle, samenhangende

1.5

Overige publieksdiensten

collectie wordt gecreëerd. Om dit te realiseren zal in eerste instantie globaal onderzoek worden uitge-

Naast de entreegelden van bezoekers, leveren de

voerd. Het diepte onderzoek naar specifieke onder-

winkel, de horecapunten en de catering/zaalverhuur

werpen zal pas in een later stadium plaatsvinden.

een belangrijke financiële bijdrage aan de exploitatie van NEMO.

De communicatie van de NEMO erfgoedcollectie en de bijbehorende verhalen is voor NCWT van groot belang. In science center NEMO worden in de tentoonstellingen de verhalen over wetenschap en technologie duidelijk voor het voetlicht gebracht. Vanaf eind 2009 wordt gaandeweg de historische, sociale en culturele context die de collectieobjecten met zich meebrengen geïntegreerd binnen de bestaande tentoonstellingen, en zullen aan de hand van de collectieobjecten nieuwe, tijdelijke tentoonstellingen worden ontworpen. In 2009 is gestart met het formuleren van een gericht collectiebeleid en het aanscherpen van het tentoonstellingsbeleid ten aanzien van het communiceren van de erfgoedcollectie. Om de toegankelijkheid van de NEMO erfgoedcollectie te waarborgen, is begonnen met het zoeken naar fondsen voor een professionele digitale data26

www.shop.e-NEMO.nl

Science center NEMO

NEMO Science Shop

bedrijfsleven, de wetenschappelijke wereld, de over-

Het assortiment in de NEMO Science Shop inspireert

heid en overige instellingen. De deelnemers aan deze

de bezoeker om ook thuis aan de slag te gaan met

bijeenkomsten bezoeken veelal ook de tentoonstel-

wetenschap en technologie. Het assortiment werd

lingen en activiteiten in NEMO. In 2009 waren onder

in 2009 uitgebreid met nieuwe producten die een

andere Ahold, Kenniskring Amsterdam, Nuon, NWO

raakvlak hebben met de inhoud van NEMO. Zo waren

en TomTom te gast in NEMO.

er tijdelijke thema-assortimenten en actiedisplays in het kader van het Jaar van de Sterrenkunde, het Darwinjaar en de zomertentoonstelling over robots. Bij een meting eind november bleek dat bijna 45%

1.6 Publiek, marketing en communicatie

van de klanten van de winkel speciaal voor de winkel naar NEMO was gekomen.

Bezoekersaantallen In de eerste zes weken van 2009 was NEMO gedeel-

In 2009 ging tevens een lang gekoesterde wens in

telijk niet toegankelijk in verband met de grondige

vervulling. In juli ging de eerste versie van de winkel

verbouwing van de eerste en tweede verdieping.

online: www.shop.e-NEMO.nl. Klanten kunnen nu

Voor evenementen en schoolbezoek was daardoor

ook thuis een deel van het unieke assortiment

in deze periode geen plek, overige bezoekers moch-

van de NEMO Science Shop bekijken en bestellen.

ten voor half geld naar binnen. Uiteindelijk resul-

De NEMO Shop liet in 2009 een omzetgroei zien:

teerde dit in 15.000 minder (betalende) bezoekers

bijna 6% ten opzichte van het jaar daarvoor.

gedurende deze zes weken vergeleken met dezelfde periode in het vorige jaar.

Catering/zaalverhuur De mogelijkheden voor het huren van een zaal voor

Het totaal aantal bezoekers in 2009 was 401.176. Dat

(zakelijke) congressen, lezingen, evenementen of

waren slechts 3.734 minder dan in 2008. Een goed

andere bijeenkomsten werd in 2009 vergroot door

resultaat gezien de verbouwing; het aantal bezoe-

de ingrijpende verbouwing van de Columbus Foyer,

kers van NEMO blijft zich gunstig ontwikkelen.

die een multifunctioneel en eigentijds karakter kreeg.

De grootste bijdragen aan de bezoekersaantallen komen van de schoolvakanties (met een histo-

Naast gebruik voor programmering werden in 2009

risch dagrecord van maar liefst 3.618 bezoekers

delen van het gebouw weer volop verhuurd voor

op 22 oktober), het Museumweekend, het weten-

externe bijeenkomsten georganiseerd door het

schapsfestival Witte Tulp, het Scientific Festival en de MuseumN8. jaar Recreatief

Verbouwde Columbus Foyer

2006 241.172

2007

2008

2009

290.321 305.059

309.073

PO

27.532

26.264

32.121

28.181

VO

35.783

41.972

37.088

32.541

Student

76.931

15.912

18.020

18.708

Extern

15.592

12.028

12.622

12.673

Dak

13.246

4.524

-

-

346.941

391.021

404.910

401.176

Totaal

27


Bezoekersaantallen NEMO

450.000 400.000

350.000 300.000

250.000 200.000 150.000

100.000 50.000 0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Recreatieve bezoekers vormen het grootste deel

Met ruim 400.000 bezoekers staat NEMO op de 6de

(77%) van de bezoekers aan science center NEMO.

plaats in de lijst van best bezochte musea in Amster-

Uit het onderwijs komt 20%.

dam (bron: ATCB, 2009): 1

Van Gogh museum

1.451.139

Voorgezet

2

Artis

1.142.438

onderwijs (8%)

3

Anne Frank Huis

985,417

Primair

4

Rijksmuseum

872,319

onderwijs (7%)

5

Hermitage

463.770

6

NEMO

401.167

7

Joods Historisch museum

202.421

Recreatieve

8

Foam

193.748

bezoekers (77%)

9

Amsterdams Historisch museum

191.450

10

Rembrandthuis

182.461

Student (5%)

Westkade van NEMO

28

Overig (3%)

Science center NEMO

Marketing en communicatie

belangrijke communicatie-instrumenten zijn de

Het marketing- en communicatiebeleid van science

website en televisie.

center NEMO is gebaseerd op een aantal pijlers: Een verantwoorde groei van het aantal bezoekers. Een stijging van de besteding per bezoeker.

30% van de bezoekers is al twee keer of vaker in

De kerndoelgroepen: ouders met kinderen, het

NEMO geweest:

onderwijs (PO en VO) en volwassenen. Het verder uitbouwen van een hoge mate van klanttevredenheid, voor zowel het kernaanbod (de tentoonstellingen en activiteiten) als het

Vaker (7%)

Niet ingevuld (1%)

Derde keer (6%)

ondersteunende aanbod (services als de horeca en de winkel). Het vergroten van de (publicitaire) aandacht, ook bij minder voor de hand liggende doelgroepen,

Tweede

Eerste

keer (17%)

keer (69%)

door de inzet van een aantal grote en kleine publieksevenementen. Structurele samenwerking met (media)partners. Een stijging van de naamsbekendheid en het veroveren van een voorkeurspositie bij onze doelgroepen. De zichtbaarheid van onze instelling verbeteren richting uiteenlopende stakeholders. De helft van de bezoekers heeft het voornemen nog Bezoekerskenmerken en waardering

een keer terug te komen:

Jaarlijks wordt via marktonderzoek aan ongeveer Niet ingevuld (1%)

5.000 algemene bezoekers hun mening gevraagd naar de waardering van onze activiteiten en services. Daarnaast vinden er projectevaluaties plaats aan de hand waarvan de tevredenheid bij de gebruiker duidelijk wordt. Dat weet

Conclusies uit de 2009 onderzoeken zijn o.a.:

ik niet

Verhouding mannelijke/vrouwelijke bezoekers is

(40%)

Ja (50%)

ongeveer 40/60. Het programma krijgt van de bezoeker een alge-

Nee (9%)

meen rapportcijfer van 8,6; de publieksbegeleiders een 8,3. Onze services scoren iets minder hoog: de winkel krijgt gemiddeld een 7,6 en de

(bron: bezoekersonderzoek, periode 13 juli – 6 sept.

horeca een 7,3.

2009, n=1.495)

Van de bezoekers is 30% al twee keer of vaker in NEMO geweest. Circa 50% van de bezoekers wil graag nog een keer terugkomen. Tips van vrienden of familieleden zijn de belangrijkste reden om naar NEMO te gaan. Andere 29


Aantal respondenten op de vraag ‘Waar ken je NEMO van?’

700 633

600

500 400 363

300

359

200

254

239

100 131

0

M

d on

to

tm

on

d G

o eb

uw

d An

er

s W

eb

si

te

TV Ad

ve

e rt

Kr

a

nt

ie

/ nt

Ti

jd

116

h sc

rit

f

54

s Po

te

r

33

Ra

di

o

21

VV

V

(bron: bezoekersonderzoek, periode 13 juli – 6 sept. 2009, n=1.495)

Bekendheid en imago

In 2009 participeerde NEMO in 66 ‘promotionele’

Free publicity is de hoeksteen van het communi-

acties waarvan 24 langlopend, met als meest

catiebeleid. De mate van succes van het PR beleid

belangrijke partners: ANWB, CJP en Stadspas.

is onder meer af te lezen aan de hand van de knipselwaarde. Het gaat hier om de advertentiewaarde

Hendrik Beerda Brand Consultancy doet al een aan-

van de knipsels waarin de naam NEMO voorkomt.

tal jaren onderzoek naar de beleving rond culturele

Er wordt alleen ‘geknipt’ in gedrukte media. Omdat

merken. Het gebruikte onderzoeksmodel werd ont-

NEMO het ook goed doet op radio en TV is de wer-

wikkeld samen met de Universiteit van Amsterdam.

kelijke waarde nog hoger.

Centraal staat de gedachte dat een sterk merk goed is voor de instelling. In april 2009 publiceerde

In 2009 zijn 53 persberichten verstuurd over het

Beerda de uitkomsten. NEMO scoorde bovengemid-

primair aanbod, de vakantieprogrammering en de

deld. Qua merkkracht van alle culturele instellingen

diverse evenementen. Er zijn in totaal 3.086 knipsels

staat NEMO bij de inwoners van de stad Amster-

ontvangen met een knipselwaarde van € 5.141.625.

dam op de 9de plaats, bij studenten komt NEMO uit

Hiermee is zowel het aantal knipsels als de adver-

op de 4de positie. Binnen het museumsegment in

tentiewaarde behoorlijk gestegen ten opzichte van

Amsterdam doet NEMO het ook heel goed: volgens

2008.

het onderzoek is NEMO vooral Spannend en Onder-

scheidend. jaar

2006

2007

2008

2009

Ook de testers van de Nationale Uitjestest 2009 Knipselwaarde x € 1.000

2.386

4.468

3.863

5.141

hebben NEMO beoordeeld. De Nationale Uitjestest is een initiatief van de Nederlandse Spoorwegen waarbij 50.000 testers meer dan 1.000 verschillende uitjes beoordelen. NEMO scoorde ook hier goed.

30

Science center NEMO

Resultaten uit het Cultureel Merken

Resultaten van de Nationale Uitjestest

onderzoek naar merkpersoonlijkheid van

2009.

de Amsterdamse musea in 5 dimensies: In de categorie ‘de leukste uitjes van Bekwaam (top-3)

Nederland’ eindigde NEMO op de 9de plaats:

1. Rijksmuseum Amsterdam

1. Oerol festival

2. Anne Frank Huis

2. Sprookjeswonderland

3. Van Gogh Museum

3. Strand Texel 4. Kuuroord Elysium

Spannend (top-3)

5. Pinkpop

1. NEMO

6. Toverland

2. Tropenmuseum

7. Drouwenerzand Attractiepark

3. Madame Tussauds

8. Nederlands Openluchtmuseum 9. NEMO

Zacht (top-3)

10. De Efteling

1. Anne Frank Huis 2. Madame Tussauds

In de categorie ‘meest leerzame’ behaalde

3. Tropenmuseum

NEMO de 1ste plaats: 1. NEMO

Ruig (top-3)

2. Archeon

1. Nederlands Scheepvaartmuseum

3. Corpus Experience

Amsterdam 2. NEMO

4. Naturalis 5. Nederlands Openluchtmuseum

3. Tropenmuseum In de categorie ‘meest spannende’ kwam Onderscheidend (top-3)

NEMO op de 3de plaats:

1. NEMO

1. Walibi

2. Anne Frank Huis

2. Toverland

3. Tropenmuseum

3. NEMO

Bron: Cultureel Merkenonderzoek Amsterdam,

Bron: Nationale Uitjestest

Hendrik Beerda Brand Consultancy, april 2009

NEMO behoort tot de leukste uitjes van Nederland

31


NEMO is ook een populaire museale

Nieuwe publiekscampagne in 2009

bestemming bij scholieren en docenten,

In 2009 werd een nieuwe ‘themacampagne’ ontwik-

zo blijkt uit de cijfers van de CJP

keld. De slogan ‘Ontdek het zelf bij NEMO’ is gehand-

Cultuurkaart voor het schooljaar 2008 -

haafd, het beeld werd aangepast. De campagne is

2009. Deze Cultuurkaart is een culturele

vertaalbaar naar verschillende media typen en uit-

creditcard van € 15, voor scholieren uit

eenlopende boodschappen.

het voortgezet onderwijs. Scholieren die het vak CKV (Culturele en Kunstzinnige

Edumarketing

Vorming op VMBO/HAVO/VWO) volgen,

Het educatieve segment, leerkrachten en docenten

krijgen bovendien € 10,- extra tegoed

uit respectievelijk PO en VO, vraagt ook op commu-

op hun kaart. Het tegoed mag worden

nicatief gebied om een eigen aanpak. Hier ligt de

besteed aan diverse vormen van cultuur:

nadruk op de directe benadering aan de hand van

een individueel bezoek aan de bioscoop,

een omvangrijk en kwalitatief hoogwaardig bestand

het theater, een museum of aan een

van zo’n 6.000 adressen. Deze adressen worden

concert. De school of docent kan er ook

regelmatig benaderd via post en/of e-mail. Om de

voor kiezen het tegoed (gedeeltelijk)

band met de leerkrachten te versterken, is onder

klassikaal uit te geven.

andere de Leerkrachtenclub opgericht.

Top 3 instellingen in de sector Museum die het meeste collectieve CJP-budget hebben geïnd: 1. Archeon verkiezing

uws

VIDEOWEDSTRIJD

Stem infrarood

ben jullie een ur?

2. Beeld en Geluid

vraag zal Nick Boogers van KBS olaasschool uit Heythuysen in de

van 14 september afvuren op aut Frank de Winne aan boord van

nternationale Ruimtestation ISS. gd door nog veel meer vragen van nieuwsgierige basisscholieren.

ve contact met ISS wordt gelegd Space Expo in Noordwijk.

Tijdens Oktober Kennismaand (zie ook pagina 3) wordt op 31 oktober in NEMO

3. NEMO

een Miss/Mister Infrared Universe gekozen. De winnaar heeft de beste

Nederlandse warmteopname gemaakt tijdens de fotowedstrijd Onzichtbaar van het Kapteyn Instituut van Rijksuniversiteit Groningen. Er zijn negen leerlingen PO/ VO genomineerd.

NEMO goes Nano

Met hun filmpje ‘NEMO goes Nano’ hebben Hilmar, Tjalling, Pieter, Kiki & Anouk, van het Bataafs Lyceum uit Hengelo Tube Your Future 2009 gewonnen. Tijdens een chic award gala in NEMO kregen ze voor hun prestatie de Gouden Walvis 2009. Tube Your Future vindt ook dit schooljaar plaats. Leerlingen uit 3/4/5 HAVO/

Een uitgave van stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT)

Top 3 instellingen in de sector Museum Via de websites oktoberkennismaand.nl en e-NEMO.nl kan iedereen stemmen op de genomineerde foto’s. Of kom ze live bekijken! Ze sieren - samen met negen sterrenkundige warmteopnames - het NEMO-dak en zijn nog het gehele jaar gratis te bewonderen.

VWO worden uitgedaagd een kort filmpje te maken van een interview dat ze hebben met een professional uit de wereld van bètawetenschappen & technologie.

die het meeste individuele CJP-budget hebben geïnd: 1. NEMO

Op de verkiezingsdag zijn er in NEMO proefjes, demonstraties en lezingen rondom infrarood.

inhoudsopgave L E S PA K K E T

In deze NEMO Nieuws verder:

Cellenstrijd in NEMO

pagina 2 • ESERO Onderwijsconferentie Leven in de ruimte

Beter beeld Uit onderzoek blijkt dat jongeren over het algemeen geen goed beeld hebben van de beroepen die ze kunnen uitoefenen met een NG- of NT-profiel. Met name meisjes missen rolmodellen. Daar wordt tijdens de videowedstrijd rekening meegehouden, bijvoorbeeld door het aanbieden van vrouwelijke professionals, maar ook door de wedstrijd af te sluiten met een chic award gala. 95% van de docenten vindt dat de deelnemers na afloop een beter beeld hebben van het beroepenveld. Zij gaven het project gemiddeld een 8,4.

• Kettingreacties bouwen met € 100 korting

2. Escher Collectie

pagina 3 • Bijeenkomst Leerkrachtenclub

3. Nederlands Openluchtmuseum aanbieding Bron: CJP

aalf uitverkorenen doen met hun

mee aan het Delta-project. Delta sisschoolleerlingen via het thema tevaart’ al op jonge leeftijd usiast maken voor wetenschap en ek. Het project wordt in opdracht et Ministerie van OCW, ESA en uitgevoerd door NEMO.

Trek?

Deltaopschool.nl

Bij NEMO kunt u lunchpakketjes bestellen. Voor € 2,50 extra p.p. ontvangen uw leerlingen bovendien een tasje met iets te drinken, een kruidkoek en een verrassing uit NEMO’s Science Shop. Informeer er snel naar, want er is een beperkt aantal tasjes beschikbaar.

v ice

Lunchpakketjes en tasjes zijn vooraf te bestellen bij ons boekingsbureau (zie colofon).

ef op de som

colofon

een keertje komen kijken of NEMO cursie waard is? Dat kan gratis met maal twee leerkrachten/docenten hool per keer! Meld bij de kassa komt ‘previewen’.

Tube Your Future 2009/2010 loopt van december t/m juni. De uitvoering vindt grotendeels op school plaats. De beste filmpjes van elke school maken in juni kans op mooie prijzen. Er kunnen maximaal 100 scholen meedoen.

• Een eigen NEMO op school pagina 4 • Zoeken naar leven • ESERO Onderwijsconferentie Kijk, de Maan! pagina 5 • Lespakket Onderzoek groep 5/6 De zoektocht naar het ontstaan van leven houdt ons al eeuwenlang bezig. Vanuit diverse disciplines (zoals biologie, scheikunde, natuurkunde en sterrenkunde) wordt er naar antwoorden gezocht. NEMO brengt alle ontwikkelingen samen in de nieuwe tentoonstelling Zoeken naar leven.

Als docent wordt u in dit project ondersteund met een handleiding, een database van te interviewen professionals, ondersteunende documenten en een docententraining. Deze gratis trainingen zijn op 26 november en op 2 en 3 december.

Voor het VO (zowel onderbouw als bovenbouw) ontwikkelden wij een lespakket, bestaande uit vier onderdelen. Allereerst geeft u een inleidende les op school. Het tweede en derde onderdeel zijn in NEMO. Uw leerlingen gaan hier met een doeboekje aan de slag in de tentoonstelling Zoeken naar leven en spelen het spannende spel The Battle of the Cells. Weer op school rondt u het thema af. Beide lessen op school zijn door ons voorbereid.

Informatie & aanmelden: www.tubeyourfuture.nl.

Strijdbaar

Ondersteuning docenten

science center NEMO

Deze onderwijsnieuwsbrief is een uitgave van NEMO, bestemd voor leerkrachten primair onderwijs

Oosterdok 2

en docenten voortgezet onderwijs. NEMO Nieuws verschijnt enkele keren per schooljaar in een

1011 VX Amsterdam

oplage van ca. 10.000 exemplaren. Science center NEMO is een activiteit van stichting Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie (NCWT).

telefoon 020-531 31 18 e-mail [email protected]

(Eind)redactie, vormgeving en productiebegeleiding:

website www.e-NEMO.nl

NCWT, i.s.m. Quite Frankly Communications en Jantine Jimmink 61

september 2009

• ESERO workshopdag met Marjon de Hond pagina 6 • Videowedstrijd Tube Your Future

De Wijsneus door Teun de Wijs

Bij The Battle of the Cells kiezen uw leerlingen een celtype (bacterie, schimmel, dier of plant) en nemen het op tegen de drie overgebleven celtypen. Door belangrijke levensprocessen zo goed mogelijk uit te voeren, moeten ze zorgen dat hun cellen zich beter voortplanten dan die van hun tegenstanders. Welke strategie werkt het best? De lespakketten zijn gratis te downloaden van e-NEMO.nl --> Educatie --> Lesmateriaal. Voor het bezoek aan NEMO betalen scholen het reguliere VO-tarief (€ 6,50 p.p.). Boekingen regelt u via [email protected] of 020-531 31 18.

Wekelijkse check oersoep bij Zoeken naar leven

11

18-08-2009 10:27:34

Periodieke nieuwsbrief voor het onderwijs

32

Science center NEMO

Nieuwe publiekscampagne

33

02

SCIENCE LEARNING CENTER

35


02

Science learning center

2.1

Beleid

deze kennis te testen en zelf actief in te zetten in de programma’s van science center NEMO.

In 2009 heeft de Unit Educatie van NCWT de weg ingezet om zich om te vormen tot Science Learning

Het SLC is er primair voor leerkrachten en docenten,

Center: een expertisecentrum op het gebied van

maar ook voor universiteiten, bedrijfsleven, media,

buitenschools leren over wetenschap en techniek.

andere science centra en musea. Het Science Learning Center richt zich dus niet alleen op NEMO en het

Doel

onderwijs, maar nadrukkelijk ook op andere interme-

Het doel van het Science Learning Center (SLC) is

diairs. Men kan er terecht voor kennis, producten en

om het formele wetenschaps- en techniekonder-

diensten voor buitenschools leren over wetenschap

wijs te optimaliseren en te verrijken met informele

en techniek. Voor advies, training, publicaties en

(niet gestructureerde) en non-formele (enigszins

workshops t.a.v. leermiddelen die appelleren aan de

gestructureerde) leerervaringen door:

intrinsieke motivatie van de leerling, waarbij leren

kennis over non-formeel en informeel leren op

gebeurt op basis van vrijwilligheid. Voorbeelden van

het gebied van wetenschap en techniek (aan de

deze leermiddelen zijn: interactieve tentoonstellin-

hand van proefjes, demonstraties, science shows,

gen, science shows, demonstraties, educatieve pro-

interactieve opstellingen, hands-on workshops,

jecten, etc.. Over hoe je deze leermiddelen ontwik-

wedstrijden, etc.) te delen met de relevante inter-

kelt, over hoe je ze inzet in je eigen omgeving, en

mediairs in het veld van wetenschap en techniek;

over hoe je je gehoor inspireert en stimuleert. Zodat

deze kennis verder uit te bouwen in samenwer-

het formele, schoolse leren leuker wordt en de bood-

king met universiteiten en een internationaal net-

schap beter beklijft, zodat het onderwijs de kerndoe-

werk van science centra;

len effectiever kan realiseren.

Missie: Het verrijken van het formele Wetenschap & Techniek leren, door het te integreren met het informele en non-formele leren.

Onderwijs

Universiteiten

Bedrijfsleven

Science centra/ musea

Media

Science Learning Center onafhankelijk gekoppeld aan een actief science centrum dat fungeert als proeftuin

Expertise over/ervaring met informele en non-formele science centrum middelen, als aanvulling op het formele leren; middelen zoals interactieve tentoonstellingen, shows, theater, hands-on workshops, proefjes, wedstrijden, maatschappelijk debat, lezingen, festivals, websites, lesmateriaal

Internationaal netwerk van science centra en kennisinstellingen

36


Kernactiviteiten Vanuit de ambitie om zich verder te ontwikkelen tot een expertisecentrum op het gebied van wetenschap- en techniekeducatie (WTE), zijn de volgende kernactiviteiten gedefinieerd. Deze zijn niet altijd strikt te scheiden en lopen soms in elkaar over: het ontwikkelen en uitvoeren van lesmateriaal en educatieve evenementen, het werken aan een doorlopende leerlijn van de jongste groepen van het basisonderwijs tot en

handboek voor onderzoeken en ontwerpen in groep 1 en 2

sci ence =

met het hoger onderwijs, het scholen en trainen van leerkrachten/docenten en pabostudenten (nascholing), het verhogen van de kwaliteit en kwantiteit van het educatief bezoek aan NEMO (i.e. groepen die in schoolverband naar NEMO komen), het ontwikkelen van kennis op het terrein van wetenschaps- en techniekeducatie en de wijze

science is primary

Handboek voor leerkrachten groep 1 / 2

waarop kinderen leren (in samenwerking met kennisinstellingen, zoals universiteiten), het delen van kennis, zowel intern als extern.

de ontwikkeling van een DVD voor het VO, die kan worden gebruikt voor de aftrap van het project op school. Hierdoor hoeven educatieve medewerkers van NEMO niet langer zelf de scholen te bezoeken

2.2 Ontwikkeling lesmateriaal en educatieve evenementen

en kan efficiënter gewerkt worden. Daarnaast zijn er drie trainingsdagen georganiseerd om docenten te trainen dit project te kunnen begeleiden.

Lesmateriaal Het SLC ontwikkelt materiaal voor divers gebruik:

Coördinatie en begeleiding Project NEMO

voor in NEMO, voor op school, maar ook voor gebruik

Dit is een variant van Science Center op School

thuis.

voor het hoger onderwijs. Studenten ontwerpen en maken in opdracht van NEMO een exhibit met

Voor gebruik in NEMO

daarin een geïntegreerde computer. Een medewer-

Ter verdieping van een educatief bezoek in NEMO

ker van het SLC treedt op als opdrachtgever, en

ontwikkelt het SLC doeboekjes, workshops en edu-

beoordeelt de ontwerpschetsen en eindproducten

catieve projecten. Het SLC ontwikkelt en test de

van de studenten.

materialen en de workshops. Daarna traint het SLC de NEMO publieksbegeleiders om de workshops te

Voor gebruik op school of thuis

kunnen geven. In hoofdstuk 1.3 staat nader beschre-

Het SLC ontwikkelt ook lesmateriaal dat geen

ven hoe het SLC het educatieve aanbod van NEMO

directe link heeft met een bezoek aan NEMO, maar

heeft uitgebreid.

dat bedoeld is voor gebruik op school of thuis.

Voor gebruik op school inclusief een bezoek aan NEMO Upgrade Science Center op School

Ontwikkeling handboek Science is Primary In het kader van het Europese project Hands-on, Brains-on is in 2009 lesmateriaal ontwikkeld waar-

Het project Science Center op School heeft in 2009

mee kleuters worden gestimuleerd de natuur te

een upgrade gehad. Onderdeel van deze upgrade is

onderzoeken. Er werden vier compleet uitgewerkte 37


lessen ontwikkeld: over magneten, drijven & zinken,

gedrukt, waarvan inmiddels 4.230 exemplaren zijn

slakken en een papieren vliegtuig. Het lesmateriaal

verspreid, waaronder 3.000 naar de VTB-scholen

is opgenomen in het handboek Science is Primary.

via de regionale VTB-steunpunten.

Het handboek kan via www.e-NEMO.nl in digitale vorm worden aangevraagd.

Ontwikkeling luistercolleges Junior Bèta Canon In november 2009 is, in navolging van de succesvolle

Prof. dr. Testkees uit Nieuws uit de Natuur

bèta canon voor volwassenen, een variant voor kin-

Sinds het schooljaar 2007/2008 wordt samenge-

deren verschenen in de vorm van een aantal luister

werkt met het SchoolTV-programma Nieuws uit de

CD’s. In opdracht van het Platform Bèta Techniek

Natuur voor groep 5 en 6 van het primair onderwijs.

heeft het SLC 16 van de 50 luistercolleges geschre-

In elke programma besteedt Prof. dr. Testkees aan-

ven. De teksten zijn ingesproken door de bekende

dacht aan wetenschap en techniek. Het SLC heeft

wetenschappers Robbert Dijkgraaf, Bas Haring en

ook in 2009 weer activerende doebladen ontwik-

Louise Fresco. Acteur Frank Groothof, bekend van

keld die aansluiten bij de inhoudelijke onderwerpen

Sesamstraat, leidt elk onderwerp op humoristische

en de doelgroep. Deze doebladen kunnen gratis wor-

en originele wijze in. De Junior Bèta Canon is gepro-

den gedownload van www.e-NEMO.nl. Nieuws uit de

duceerd door uitgeverij Luisterwijs i.s.m. het Plat-

Natuur heeft een groot bereik: 86% van de scholen

form Bèta Techniek en de KNAW.

kijkt naar dit SchoolTV-programma. Daarmee worden ongeveer 120.000 kinderen bereikt.

Educatieve evenementen Uitrol Tube Your Future In het kader van het Europese project GAPP (Gender Awareness Participation Process) heeft het Science Learning Center in 2008 de wedstrijd Tube Your Future ontwikkeld en uitgevoerd. De wedstrijd daagt leerlingen van 3, 4 en 5 HAVO/VWO uit een kort filmpje (3-4 minuten) te maken over een professional in het veld van bètawetenschap en technologie. Op deze manier creëren leerlingen een eigen beeld van het soort werk dat je kunt doen met een bèta- of techniekopleiding. De beste filmpjes komen in aanmerking voor mooie prijzen die worden uitgereikt tijdens een chic award gala in NEMO. De infrastructuur (website, lesmateriaal, docenten-

Prof. dr. Testkees

training en award gala) is inmiddels uitontwikkeld. In het schooljaar 2008/2009 is door het SLC, met steun van het Platform Bèta Techniek, het project

Ontwikkeling ESERO bronnenboek

verder en met succes uitgerold. Tube Your Future

ESERO (European Space Education Resource Office)

is in 2008/2009 uitgevoerd met 68 klassen van

is een onderwijsinitiatief van de Europese ruim-

25 scholen. Gemiddeld is het project door docen-

tevaartorganisatie ESA. In het kader van ESERO

ten beoordeeld met een 8,4. De bijbehorende trai-

is in januari 2009 een bronnenboek beschikbaar

ning werd door 66% van de docenten ‘zeer goed’

gekomen voor het primair onderwijs waarin 80 les-

genoemd en door 31% ‘goed’. In het schooljaar

sen over wetenschap en techniek zijn opgenomen

2009/2010 is het project verder uitgebouwd tot

rondom het thema ‘ruimtevaart en sterrenkunde’,

een landelijke wedstrijd. Er hebben zich maar liefst

bestemd voor groep 1 t/m 8.

230 klassen van 68 scholen aangemeld, zo worden

Van het ESERO bronnenboek zijn 5.000 exemplaren

inmiddels ca. 6.000 leerlingen bereikt. De wedstrijd

38


voorziet in een belangrijke behoefte om leerlingen (en vooral meisjes!) een beter beeld van bètawetenschap en technologie te geven, en daardoor te enthousiasmeren voor een studie en/of beroep in de bètawetenschap en technologie. Ontwikkeling Spot Je Talent In navolging van Tube Your Future is in 2009 gestart met de ontwikkeling van een variant voor het primair onderwijs, in samenwerking met het VHTO, MijnGroep en CineKid en in opdracht van het Platform Bèta Techniek. Met Spot Je Talent ontdekken leerlingen uit groep 7 en 8 van het primair onderwijs op een speelse manier welke beroepen er zijn in de wereld van wetenschap en techniek. Ook laat het ze nadenken over hun eigen talenten. Hierbij ontdekken leerlingen dat het vakgebied wetenschap

Ontmoeting met een professional in het kader van Spot Je Talent

en techniek zowel voor meisjes als voor jongens is. Een onderdeel van het project is het maken van een

In november en december van 2009 is het lesmate-

talentenportfolio. Hierin worden de eigen talenten

riaal bij het project geschreven en uitgetest op vier

opgenomen en omschrijft de leerling twee beroe-

pilot scholen. Inmiddels is het project uitgerold en

pen die hij of zij wel voor een dagje zou willen uit-

doen 50 klassen mee aan dit project in het school-

oefenen. Voor elke klas zijn er beroepsbeoefenaars

jaar 2009/2010.

beschikbaar om geïnterviewd te worden. Zij komen op school langs om leerlingen te vertellen over hun

Samenwerking met Kapteyn Instituut

beroep. Leerlingen beelden het beroep daarna zelf

Het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Gro-

uit in de vorm van een fotofilmpje. Op die manier

ningen heeft in 2008 de Academische Jaarprijs voor

informeren ze elkaar over verschillende beroepen.

Wetenschapscommunicatie Ontdek het Onzichtbare

Het groepje met het beste filmpje uit de klas wordt

Heelal gewonnen. Met het prijzengeld werd o.a. in

uitgenodigd voor een eindfeest in NEMO.

samenwerking met het Science Learning Center: Een Infrarood fotowedstrijd voor leerlingen tot 16 jaar georganiseerd. De leerlingen konden een idee voor de interessantste, leukste, mooiste, origineelste en boeiendste warmteopname in Nederland indienen. De finalisten maakten deze foto’s ook daadwerkelijk. Miss Nederland 2008 Deniz Akkoyun reikte de prijs uit aan Miss/Mister Infrared Universe voor het beste idee voor een IR-foto. Een tentoonstelling georganiseerd op het dak van NEMO van infrarood foto’s van het heelal, aangevuld met de winnende foto’s uit de Infrarood fotowedstrijd. De tentoonstelling kwam tot stand door medewerking van FLIR Benelux,

www.spotjetalent.nl

Fotoacademie van AKV|St. Joost, Museum voor Fotografie en Huis Marseille. 39


astronauten en de positie van ISS ten opzichte van de aarde. De radioverbinding werd mogelijk gemaakt door ESA en ARISS, Amateur Radio on International Space Station Association, en liep van Space Expo via radio-ontvangers op Hawaï naar het ruimtestation, en omgekeerd. –– Op 30 september: een dag over het weer en de seizoenen in sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht. Hier hebben 65 leerkrachten aan deelgenomen. De gemiddelde waardering was een 7,8. –– Daarnaast konden 4 Deltaleerkrachten in de Miss Nederland 2008 en de prijswinnaars van de IR fotowedstrijd

zomer van 2009 deelnemen aan NASA-workshops in de Verenigde Staten. Zij hebben aan de andere Deltaleerkrachten verslag gedaan van deze inspirerende studiereis.

Outreach activiteiten Ontwikkeling tentoonstelling Ruimtehotel Delta

Spacelink samenwerkingsproject Missie Maan

In 2009 is de derde en laatste tranche van het Del-

Spacelink is het netwerk van organisaties die actief

taproject van start gegaan. Daarmee kwam het

zijn op het gebied van ruimtevaart- en sterrenkunde

totaal aantal deelnemende scholen op 45. Het Delta

educatie. Doel is om door afstemming en samen-

Researchers Schools Project is een samenwerking

werking, de kwaliteit en kwantiteit van lesmate-

van het Ministerie van OCW, ESA en NASA. De pro-

riaal en educatieve projecten rondom het thema

jectorganisatie is ondergebracht bij NCWT. In 2009

ruimtevaart en sterrenkunde te vergroten. Spacelink

heeft het Science Learning Center de reizende tentoonstelling Ruimtehotel Delta ontwikkeld die langs de Deltascholen ging. Ook werden er weer drie Delta/ESERO workshopdagen georganiseerd. Overige activiteiten Voor o.a. de Delta scholen en leerkrachten werden door het SLC diverse activiteiten ontwikkeld, georganiseerd en uitgevoerd, waaronder: –– Op 4 februari: een dag over navigatie in Artis. Hier deden 113 leerkrachten aan mee. De gemiddelde waardering voor deze dag was een 7,6. –– Op 15 april: een workshopdag in NEMO met het thema Zoeken naar leven. Er waren 89 deelnemers. De gemiddelde waardering was een 7,9. –– Op 16 september konden 36 kinderen van 12 Deltascholen hun vragen afvuren op astronaut Frank de Winne aan boord van het Internationale Ruimtestation ISS. Het live contact met ISS werd gelegd vanuit Space Expo in Noordwijk. De verbinding duurde tien minuten. Het tijdstip werd bepaald door NASA, waarbij rekening werd gehouden met het activiteitenschema van de 40

Reizende tentoonstelling Ruimtehotel Delta


Lesmateriaal Techniek Toernooi Het Science Learning Center heeft in 2008 een rol gekregen in het verder professionaliseren en consolideren van het Techniek Toernooi. Het Science Learning Center heeft in 2009 de organisatie van het Techniek Toernooi geadviseerd ten aanzien van het lesmateriaal. Het SLC leverde ideeën aan voor de uitdagingen en deed de eindredactie van het lesmateriaal. Zie ook pagina 57.

2.3 Doorlopende leerlijn Onderzoekend en ontwerpend leren Kinderen van basisschool De Horn kijken om 6 uur ’s ochtends vanaf het schoolplein naar de maan

In samenwerking met het AMSTEL Instituut van de Universiteit van Amsterdam (UvA) en het Nationaal Expertisecentrum voor Leerplanontwikkeling (SLO) heeft het Science Learning Center een leerlijn

wordt vanuit NCWT gecoördineerd. In 2009 was

Onderzoekend en Ontwerpend Leren ontwikkeld.

het Science Learning Center de trekker van een

Deze leerlijn begint al voordat kinderen naar de

samenwerkingsproject met een groot aantal Space-

basisschool gaan en loopt idealiter door tot en met

link partners: Missie Maan (www.missiemaan.nl).

het hoger onderwijs.

Dit project werd georganiseerd in het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Van

In de leerlijn Onderzoekend en Ontwerpend Leren

8 tot 11 december keken honderden kinderen van

wordt een ‘wetenschappelijke lijn’ onderscheiden

het primair onderwijs in de vroege ochtend op het

waarbij het onderzoekend leren centraal staat, en

schoolplein naar de maan. Bij dit project kregen de

een ‘technische lijn’ die het ontwerpend leren in de

scholen lesmateriaal aangeboden, waarbij geput

spotlights zet. In 2009 is het SLC begonnen deze

werd uit het lesmateriaal Reis door de ruimte in

doorlopende leerlijnen beter voor het voetlicht te

80 lessen. Vrijwilligers van sterrenwachten werden

brengen. Daartoe zijn herkenbare pictogrammen

ingezet om de scholen te assisteren bij het project.

ontwikkeld die de verschillende fasen van het onder-

In totaal hebben 140 scholen en ruim 70 vrijwilligers

zoekend en ontwerpend leren weerspiegelen. Deze

en/of vrijwilligersgroepen zich aangemeld bij Mis-

pictogrammen wil het SLC voor zover mogelijk in

sie Maan. Aan Missie Maan werkten onder andere

alle educatieve materialen en projecten terug laten

mee: de Landelijk Samenwerkende Publiekssterren-

komen.

wachten, NOVA, Netherlands Space Office, Universe Awareness, Space Expo, JWG, ESERO en science Onderzoekend leren

Ontwerpend leren

• Verkennen

• Verkennen

• Onderzoeksvraag

• Onderzoeksvraag

• Hypothese

• Ontwerpen

• Experiment

• Maken

• Resultaten

• Testen

wikkeling van de programmering tijdens de Oktober

• Conclusie

• Verbeteren

Kennismaand.

• Verdieping

• Verdieping

center NEMO.

Bijdragen aan het Science Communication Center Educatieve activiteiten Oktober Kennismaand Het Science Learning Center heeft haar inhoudelijke expertise ingebracht ten behoeve van de ont-

41


In 2009 zijn twee lespakketten voor NEMO ontwik-

sie wordt gehouden in NEMO en de tweede sessie is

keld die expliciet aandacht besteden aan de fasen

in samenwerking met Artis tot stand gekomen. De

van het onderzoekend en ontwerpend leren: het

insteek van de NEMO-sessie is om te laten zien hoe

lespakket Onderzoek voor groep 5/6 en het lespak-

het non-formele (buitenschoolse) leren kan worden

ket Ontwerpen voor groep 7/8. Hiermee biedt NEMO

geïntegreerd in het formele (schoolse) leren. NEMO

lespakketten aan (inclusief workshops) voor groep

is daarbij als science center een exponent van het

3/4 van het primair onderwijs t/m de bovenbouw

non-formele leren.

van het voortgezet onderwijs. In 2009 zijn in totaal 18 van deze VTB-Pro sessies

Leerlijn ‘ruimtevaart en sterrenkunde’

aangeboden aan alle pabo’s in de regio. Tijdens deze

In het kader van ESERO is er in 2009 een doorlo-

VTB-Pro sessies hebben ongeveer 350 leerkrachten

pende leerlijn wetenschap en techniek voor het

aan een NEMO- en een Artis-sessie deelgenomen.

primair onderwijs ontworpen met ‘ruimtevaart en

Het concept programma is na de zomer verbeterd

sterrenkunde’ als vertrekpunt. Dit heeft zijn beslag

en aangepast, en is beoordeeld met een gemiddelde

gekregen in het eerder genoemde ESERO bronnen-

van 7,5.

boek met 80 lessen voor groep 1 t/m 8.

Bijeenkomsten NEMO’s Leerkrachtenclub NEMO’s Leerkrachtenclub is op 12 september 2007

2.4 Nascholing

gelanceerd met als doel de relatie met leerkrachten een meer structureel karakter te geven. Het lid-

Het Science Learning Center heeft vooral een twee-

maatschap is gratis en op persoonlijke titel. Twee

delijns functie. Zij traint (aankomende) leerkrach-

keer per jaar kunnen de leden deelnemen aan een

ten/docenten en publieksbegeleiders (in NEMO)

bijzondere studiemiddag met interactieve lezingen

in het onderwijs over wetenschap en techniek. Via

en workshops over wetenschap en techniek, die

deze ‘train-the-trainer’ aanpak kan het SLC een

door het Science Learning Center wordt ontwik-

groot bereik en impact bij leerlingen en scholieren

keld en georganiseerd. De bedoeling is hen in een

realiseren.

Trainingen voor professionaliseringstraject leerkrachten VTB-Pro In 2007 werd in het kader van het VTB-Pro programma van het Platform Bèta Techniek het Amsterdams Expertisecentrum Wetenschap en Techniek opgericht, waaraan ook NCWT deelneemt. Doel van dit centrum is om in de regio Amsterdam invulling te geven aan de doelstellingen van VTB-Pro, nl. het verder verankeren van wetenschap en techniek in het primair onderwijs. In het kader hiervan is door de samenwerkende partners van dit Expertisecentrum een professionaliseringstraject voor leerkrachten ontwikkeld, bestaande uit twaalf dagdelen, waarvan zeven aanbodgerichte trainingssessies en vijf vraaggestuurde begeleidingsbijeenkomsten. Het SLC heeft twee van de trainingssessies (mede) vormgegeven: één ses42

Leerkrachtenclub


informele setting te inspireren om hiermee aan de slag te gaan in de eigen klas. In 2009 is het aantal leden gegroeid van 1.150 naar 1.250. In 2009 waren de bijeenkomsten van de Leerkrachtenclub op 25 maart en 7 oktober. De bijeenkomst op 25 maart ging over ruimtevaart en sterrenkunde in de klas. Er namen 133 leerkrachten deel aan deze dag; de gemiddelde waardering was een 8,0. Tijdens de bijeenkomst van 7 oktober stond het nieuwe educatieve materiaal gekoppeld aan het aanbod in NEMO centraal; er waren 60 deelnemers die de dag beoordeelden met een gemiddelde van 7,6.

Organisatie onderwijsmiddag VO

VMBO-ers aan de slag tijdens de workshop Kettingreactie

Elk jaar organiseert het Science Learning Center een onderwijsmiddag voor docenten uit het voortgezet

lijkt de urennorm voor het voortgezet onderwijs er

onderwijs in NEMO. Tijdens deze middag kunnen zij

toe te leiden dat docenten minder vaak naar confe-

een bezoek brengen aan de (nieuwste) tentoonstel-

renties gaan, omdat er geen lesuren mogen uitvallen.

lingen en maken zij kennis met het lesmateriaal, de de onderwijsmiddag plaats op 9 april. Het aantal

Doorontwikkeling training van pabostudenten

aanmeldingen, slechts 21, was laag. Dit komt deels

Het Paboprogramma in NEMO bestaat uit een pre-

doordat de werving te laat op gang kwam. Verder

sentatie over het onderwijsaanbod van NEMO,

projecten en wedstrijden van NEMO. In 2009 vond

gecombineerd met een observatieopdracht. Pabostudenten observeren het onderzoekende gedrag workshop kettingreacties

van kinderen die in NEMO ontdekkingen doen over

onderdeel 2

wetenschap en techniek. In 2009 is het huidige pro-

Van rollende Blikjes tot geleidend water

gramma door het Science Learning Center geëva-

doel

lueerd en heeft er een vooronderzoek plaatsgevon-

• • • •

Drie blikjes vallen in een jerrycan met zout water. Het water stroomt daardoor via een slang in een bak met elektroden. Zout water geleidt elektriciteit. Er loopt een elektrische stroom in de bak met water.

opstelling

den dat als basis dient voor een nieuw programma dat in het kader van VTB-Pro wordt ontwikkeld. In 2009 hebben in totaal 1.403 pabostudenten deelgenomen aan dit Paboprogramma.

1 Doe de kraan dicht.

Training bachelor- en masterstudenten museologie en wetenschapscommunicatie 2 Vul de bak met water tot aan de streep en voeg een volle lepel zout toe.

Het Science Learning Center levert jaarlijks een inhoudelijke bijdrage aan het curriculum van bachelor- en masterstudies van de Vrije Universiteit (VU) en de Universiteit van Amsterdam (UvA).

3 Doe de slang op de kraan.

4 Doe de klem zo hoog mogelijk op het statief. Leid de slang via de klem in de bak met water.

5 Doe de kraan open. Het water mag net niet uit de slang stromen!

6 Gooi drie blikjes in de jerrycan. Stroomt het water nu wel in de bak?

7 Bepaal samen met je linkerburen waar je de blikjes neer zet.

Instructies voor de ontwikkeling van een kettingreactie

Voor de VU leverde het SLC in december een bijdrage aan de cursus ‘Museologie en buitenschoolse educatie’ voor acht masterstudenten van de diverse bètastudies, en daarnaast een bijdrage aan diverse cursussen (wetenschaps)communicatie (doorlopend in 2009). Voor de UvA heeft het SLC in maart 2009 43


ruimte in 80 lessen, en hen te ondersteunen bij de implementatie ervan. In 2009 zijn 13 trainingssessies verzorgd bij 7 verschillende VTB-steunpunten. In totaal zijn 202 leerkrachten getraind in het gebruik van het bronnenboek. Van de getrainde leerkrachten zegt 96% voldoende tot veel mogelijkheden te zien om het bronnenboek daadwerkelijk te gaan gebruiken in de klas: 27% als losse lessen, 20% als onderdeel van wereldoriëntatie, 22% als onderdeel van een project en 29% als invulling Leerkrachten tijdens de ESERO Onderwijsconferentie

van een schoolbreed ruimtevaart- en sterrenkundeproject. Gemiddeld werd de workshop door leerkrachten gewaardeerd met een 8,1.

een inhoudelijke bijdrage geleverd aan de cursus ‘Wetenschapscommunicatie’ voor 16 masterstudenten van de faculteit Exacte Wetenschappen.

2.5 Kennisontwikkeling en kennisdeling

Scholingsactiviteiten van ESERO over ruimtevaart en sterrenkunde

Het Science Learning Center participeert veelal in

ESERO (European Space Education Resource Office)

projecten waarbij in samenwerking met kennisinstel-

biedt informatie en ondersteuning bij onderwijspro-

lingen nieuwe kennis wordt ontwikkeld. O.a. in het

jecten rond ruimtevaart en sterrenkunde, zowel

kader van de samenwerking met het Platform Bèta

voor het primair als het voortgezet onderwijs. Het

Techniek zijn vele inspanningen verricht ten aanzien

Science Learning Center voert deze activiteiten uit.

van het thema ‘gender’ en wordt onderzocht hoe het

In 2009 waren dat:

thema ‘diversiteit’ beter tot zijn recht kan komen in

Workshops voor leerkrachten van groep 5 t/m 8

de ontwikkeling van het publieksaanbod.

van het primair onderwijs in verschillende science centra in het land. Elke workshop heeft een ander

In 2009 ging kennisontwikkeling en -deling met

thema, altijd gerelateerd aan ruimtevaart of ster-

name om het landelijke onderzoeksproject Talen-

renkunde.

tenKracht, de opstart van het project TWIST en de

Onderwijsconferentie voor het primair onderwijs

ontwikkeling van de gender-checklist. Daarnaast

in samenwerking met partners uit het Spacelink-

wordt in de proeftuin NEMO kennis ontwikkeld over

netwerk. De conferentie was op 14 oktober 2009

buitenschoolse wetenschaps- en techniekeducatie

en had het thema De maan en telescopen en

en over hoe jonge kinderen leren. Belangrijk voor

introduceerde het project Missie Maan. Aan deze

het SLC is het continu delen van de bestaande en

conferentie namen 37 leerkrachten deel, die de

nieuw opgedane kennis, niet alleen intern maar ook

dag waardeerden met gemiddeld een 8,4.

met branchegenoten.

Onderwijsconferentie voor het voortgezet onderwijs in samenwerking met partners uit het Spacelink-netwerk. In 2009 vond deze conferentie op

Kennisontwikkeling Participatie in TalentenKracht

4 november plaats en had het thema Leven in

In januari 2006 is dit landelijke onderzoeksproject

het heelal. 35 Docenten namen deel aan de con-

naar de talenten van jonge kinderen gestart onder

ferentie en zij waardeerden de bijeenkomst met

de naam TalentenKracht. NEMO en het Science

gemiddeld een 8,2.

Learning Center participeren hier ook in. Doel is

Trainingen voor leerkrachten om hen bekend te

een antwoord te vinden op de vraag welke talenten,

maken met het ESERO bronnenboek Reis door de

mogelijkheden en kwaliteiten kinderen in de leef-

44


tijd van 3 - 5 jaar hebben, hoe talenten op verschil-

Science & Technology. Het project start formeel op

lende gebieden onderling verweven zijn en op welke

1 januari 2010. In dit project, met een looptijd van 3

manier deze talenten verder ontwikkeld zouden

jaar, werken science centra en kennisinstellingen uit

kunnen worden. Vertonen kinderen in de leeftijd van

negen landen samen. Het doel van het project is om

3 - 5 jaar talenten op gebieden als logisch nadenken,

de bezoekers van de deelnemende science centra

redeneren en ruimtelijk inzicht? Aan het project

en musea bewust te maken van de sekseverschil-

werkt een zeer interdisciplinaire groep wetenschap-

len ten aanzien van het werkveld van wetenschap

pers mee op het gebied van de pedagogiek, neuro- en

en technologie, in de hoop de stereotyperingen op

ontwikkelingspsychologie, onderwijskunde, reken-

het gebied van gender te doorbreken. Het project

en science-educatie en taalverwerving.

bestaat uit een groot aantal samenhangende acti-

In 2008 en 2009 is door het Science Learning Cen-

viteiten: exhibits, publieksactiviteiten in de science

ter verdere expertise opgebouwd over hoe kleuters

centra en musea, een videodatabase met vrouwe-

leren in science centers, en hoe dit gestimuleerd

lijke rolmodellen uit heel Europa, een activiteit op

kan worden in interactie met hun ouders/begelei-

Internationale Vrouwendag en een training van

ders. Er zijn ‘good practices’ van buitenlandse part-

leerkrachten uit het basisonderwijs. Het SLC zal met

ners geïnventariseerd en er is een inventarisatie

name een grote rol vervullen ten aanzien van de

gemaakt van de achterliggende literatuur. Dit heeft

leerkrachtentraining. In het kader van deze training

zijn beslag gekregen in de gids Kleuters aan zet in

zal het SLC een ‘survival kit’ voor de (meestal vrou-

science centers; een voorstudie voor science center

welijke) leerkrachten ontwikkelen, die hen – indien

NEMO. Op basis van de onderzoeksresultaten heeft

nodig - helpt om de drempelvrees ten aanzien van

het Science Learning Center in het najaar van 2009

wetenschap en techniek te overwinnen.

een concreet aanbod ontwikkeld voor kleuters in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam, faculteit ontwikkelingspsychologie. Dit aanbod met de titel Kleuters aan zet in NEMO gaat over het thema schaduw en licht. Het onderzoekend spel tussen ouder en kind vormt de kern van dit specifieke aanbod dat per januari 2010 in NEMO beschikbaar is.

Kennisdeling Sinds 2008 is een senior projectmanager belast met het interne kwaliteitsmanagement. Proefjesdatabase In de loop van de jaren zijn door diverse afdelingen binnen NCWT proefjes ontwikkeld ten behoeve van lesmateriaal, workshops, vakantieprogrammering, tijdschriften en televisieprogramma’s. Deze proefjes worden door het SLC vastgelegd en beheerd. NEMO’s aanbod voor kleuters over het fenomeen schaduw

Kennisbijeenkomsten Ook in 2009 werd elk kwartaal een bijeenkomst georganiseerd gericht op interne kennisdeling. De

Participate in EU Gender project: TWIST

kwartaalbijeenkomsten bestaan uit een inhoudelijke

In 2009 is een nieuw Europees gender project geho-

presentatie, het delen van ‘best practices’, intervisie

noreerd met de naam TWIST: Towards Women In

en het delen van nieuws en actuele ontwikkelingen. 45


Handboek kwaliteit

Presentatie aan de EU

In dit kader is vastgelegd wat kwaliteit is voor het

Op uitnodiging van ECSITE (het Europese netwerk

Science Learning Center. Er is een start gemaakt

van science centers en musea) is op 18 februari

met een digitaal handboek voor de medewerkers.

2009 een presentatie voor het Europese Parlement gehouden over Tube Your Future als ‘best practice’

De beschikbare kennis binnen het Science Learning

van de science centra in Europa. Tevens demon-

Center wordt ook gedeeld met branchegenoten en

streerde NEMO tijdens deze bijeenkomst van het

anderen.

Europese parlement de Teslacoil en de Kooi van Faraday.

Checklist ‘gender’ Naar aanleiding van de wens meer aandacht te

Bijdrage aan de jaarlijkse ECSITE-conferentie

besteden aan hoe meisjes versus jongens leren ten

Naast pannellid tijdens diverse sessies, was het SLC

aanzien van wetenschap en techniek heeft het SLC -

verantwoordelijk voor het organiseren en invul-

in samenwerking met de VSC, het VHTO en het PBT -

ling geven aan de bijeenkomst Science centres and

in 2009 een start gemaakt met de ontwikkeling van

universities: learning about learning, learning from

een genderchecklist voor science centra en musea

each other. In deze bijeenkomst stonden de ervarin-

in Nederland. Deze checklist stond centraal tijdens

gen uit het onderzoeksproject TalentenKracht cen-

een werkconferentie die het SLC en de VHTO samen

traal.

hebben georganiseerd in NEMO. Ter voorbereiding op de werkconferentie en als input voor de checklist

Publicaties

hebben ‘mystery guests’ (groepjes meisjes en jon-

Regelmatig publiceert het SLC artikelen in diverse

gens) een zestal science centra en musea bezocht

onderwijsbladen zoals Natuur aan de Basis, NVOX

en hebben zij verslag gedaan van hun bevindingen.

en de Tondeldoos.

De definitieve checklist is begin 2010 beschikbaar gekomen.

Kennisdeling in netwerken Het SLC deelt haar kennis ook actief in de netwerken van de VSC en Spacelink. Zowel de VSC als Spacelink hebben een besloten website en een nieuwsbrief waarmee kennis kan worden gedeeld.

2.6 Bereik en impact Onderstaande tabel toont een overzicht van het bereik en de impact van de activiteiten in 2009 van het Science Learning Center. De Checklist-meisjes fotografeerden dat wat hen opviel in de verschillende collecties

In totaal hebben de activiteiten van het Science Learning Center ruim 1.400 pabostudenten, 1.100

Technocentrum Noord-Holland Noord

docenten en meer dan 219.000 leerlingen bereikt,

Op uitnodiging van het Technocentrum Noord-Hol-

met een gemiddelde waardering van een 8,0. De

land Noord heeft het Science Learning Center een

impact van het SLC is dus bijna het drievoudige

presentatie gehouden voor vertegenwoordigers

van het aantal educatieve bezoekers aan NEMO (ca.

van de technische branches uit de regio over hoe

80.000).

je kinderen enthousiast krijgt voor techniek, en de visie van het SLC daarop. 46


studenten Educatief bezoek in NEMO

docenten

39

Deelnemers aan Jet-Net dagen Deelnemers aan HvA-project NEMO

waardering

60.722

18.708 (waarvan 1.403 pabo)

Deelnemers aan Science Center op School

leerlingen

1.197

8,5

1.105 130

Kijkers naar Prof. dr. Testkees in TV programma Nieuws uit de Natuur

120.000

Deelnemers aan Shell Young Technical Award

480

7,5

Deelnemers aan Tube Your Future, 2009/2010

5.750

8,4

Deelnemers aan Spot Je Talent, pilot 2009 Deelnemers aan Spot Je Talent, 2009/2010

100 1.250

8,4

113

2.825

7,6

Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘Zoeken naar leven’

89

2.225

7,9

Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘weer en seizoenen’

65

1.625

7,8

Deelnemers aan Delta/ESERO workshop ‘navigatie’

Deelnemers aan Missie Maan

3.500

Deelnemers aan VTB-Pro

350

8.750

7,4

Deelnemers Leerkrachtenclub, thema ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’

133

3.325

8,0

Deelnemers Leerkrachtenclub, thema ‘Nieuw in NEMO’

60

1.500

7,9

Deelnemers aan Onderwijsmiddag VO

21

525

Deelnemers aan ESERO onderwijsconferentie PO

37

925

8,4

Deelnemers aan ESERO onderwijsconferentie VO

35

875

8,2

202

5.050

8,1

1.144

219.427

Deelnemers aan Pabo-programma

1.403

Deelnemers aan Training studenten museologie/ WTC

24

Deelnemers aan trainingen t.a.v. ESERO bronnenboek ‘Reis door de ruimte in 80 lessen’ bij VTB-steunpunten

TOTAAL BEREIK / IMPACT

18.708

GEMIDDELDE WAARDERING

8

NB. Bij nascholingsactiviteiten en projecten is de impact uitgedrukt in het gemiddelde van 25 leerlingen per docent of klas. De waarderingscijfers zijn gemiddelden van de respondenten.

47

03


49


03

Science COMMUNICATION center

3.1

Beleid

reportages, film en geluid brengen de wetenschap zo helder mogelijk in beeld. Agendatips geven een

Niet alleen via NEMO en het Science Learning Cen-

idee van wat er nog meer aan wetenschap in het

ter, ook via landelijke, multimediale activiteiten, pro-

land te beleven valt. Kennislink bevat ook een grote

grammering en brancheondersteuning wil NCWT de

hoeveelheid artikelen uit populair wetenschappe-

betrokkenheid van de Nederlandse samenleving

lijke bladen, tijdschriften en webpublicaties.

bij wetenschap en technologie vergroten. Hieraan wordt invulling gegeven door het Science Communication Center (SCC). Het beleid hiervoor is nog volop in ontwikkeling. De wens is de huidige landelijke rol van NCWT in het promoten van wetenschap en techniek te intensiveren en de mogelijkheden om de WTC branche te ondersteunen te vergroten. Door betere kennisdeling en afstemming hoopt NCWT het effect te verhogen van de inspanningen van de vele partijen die zich begeven op het gebied van WTC. Onder de activiteiten van het Science Communication Center vallen: digitale producties

www.kennislink.nl

nationale evenementen en activiteiten brancheondersteuning In 2009 zijn de volgende aanpassingen en verbeteringen doorgevoerd:

3.2 Digitale producties Toevoeging van nieuwe vakpagina’s De digitale producties van het Science Communica-

Met financiële steun van het Nanopodium is de

tion Center zijn informatieve online uitgaven zoals

vakpagina Nanotechnologie gelanceerd. Daarnaast

Kennislink, W24, Dit-is-biotechnologie en Science-

zorgde de financiële steun van KNAW en NWO er

Out.

voor dat vanaf 2009 ook Geschiedenis & Archeologie ontsloten zijn voor het brede publiek en onder-

Kennislink

wijs. Tevens heeft Biotechnologie een plek gekregen

Kennislink is de populair-wetenschappelijke website

op de site en zijn er voorbereidingen getroffen voor

voor het Nederlandse taalgebied. Op de website

een vakpagina Geo-informatie in samenwerking met

en via andere activiteiten wordt wetenschappelijke

het Centrum voor Geocommunicatie.

informatie op een heldere manier uitgelegd. Kennislink brengt niet alleen recent nieuws uit de weten-

Verbeterde ontsluiting voor het onderwijs

schap, maar gaat ook dieper op onderwerpen in via

Vanaf 2009 wordt Kennislink informatie via ED*IT

vakoverstijgende dossiers waarin thema’s vanuit

nog directer ontsloten voor het onderwijs. ED*IT

verschillende wetenschappelijke invalshoeken wor-

is het digitale leerplatform voor professionals en

den belicht.

leerlingen in het basis-, voortgezet en middelbaar

Wetenschappers vertellen in gastcolumns over hun

beroepsonderwijs dat toegang biedt tot tienduizen-

werkzaamheden. Op de pagina’s over nanotechno-

den originele video’s, film- en geluidsfragmenten,

logie vinden interactieve discussies plaats over hoe

artikelen en foto’s uit het Nederlands cultureel erf-

deze nieuwe technologieën de maatschappij kun-

goed.

nen gaan veranderen. Informatieve grafieken, foto50


Aansluiting bij openbare bibliotheken

komst. Uit gebruikersonderzoek (1.620 responden-

In 2009 is een redactionele samenwerking gestart

ten) blijkt dat 52% van de gebruikers uit het onder-

met het project bètabibliotheek. Kennislink produ-

wijs of wetenschap komt en dat ruim 90% van de

ceerde twee multimediale dossiers voor dit project.

gebruikers Kennislink als betrouwbaar en objectief

In 2010 wordt de samenwerking verder uitgewerkt.

waardeert.

Het doel is de inhoudelijke informatie uit Kennislink en de andere digitale uitgaven van het SCC verder te

Totaal aantal bezochte pagina’s (afgerond):

ontsluiten door aansluiting te realiseren bij de etalages van de digitale bibliotheek. Meer interactie, multimedia en social media In 2009 werd de stap gezet naar meer multimedia en

2006

2.719.000

2007

5.097.000

2008

4.309.000

2009

6.500.000

interactie op Kennislink. Vakoverstijgende dossiers (met onderwerpen als het heelal, het klimaat, evolutie) werden geïntroduceerd en voorzien van beeld:

Aantal abonnees op de digitale nieuwsbrief:

audiovisuals, infographics en tijdlijnen. Daarnaast

2006

3.300

rubrieken toegevoegd. De redactie van Kennislink

2007

4.500

levert tevens een bijdrage aan het maatschappelijke

2008

6.000

debat dat door Nanopodium (www.nanopodium.nl)

2009

6.000

werden er quizzen, polls, wedstrijden en nieuwe

wordt gefaciliteerd, en een jonge wetenschapper twittert over de dagelijkse praktijk van de weten-

Wetenschap24

schap. De microblog is te volgen op het speciale twit-

Op zaterdag 24 oktober 2009 verzorgde Frank

terkanaal: http://twitter.com/kennislive en op Ken-

Lammers de officiële lancering van W24.nl, het

nislink zelf. Ook zijn er voorbereidingen getroffen

populair wetenschappelijke multimediale platform

voor de introductie in 2010 van een tweewekelijkse

van NPO, VPRO, Teleac, NEMO en Kennislink. Doel

gastcolumn waarin een wetenschapper in 400 à 500

is het verspreiden van kwalitatief hoogstaand popu-

woorden iets wetenschappelijks over een alledaags

lair wetenschappelijk (audiovisueel) materiaal onder

of actueel onderwerp vertelt of verheldert.

een breed publiek, en hen actief betrekken bij de ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en

Een nieuw CMS systeem Hierdoor is de site gebruiksvriendelijker geworden

technologie. W24 presenteert wetenschap en techniek op een zeer toegankelijke, eigen wijze. De doel-

en zijn de gebruikersgegevens nauwkeuriger en betrouwbaarder geworden. Samenwerking met Vlaanderen In 2009 zijn gesprekken gevoerd met het Vlaamse Ministerie van Economie, Wetenschap en Innovatie over een Vlaams-Nederlandse samenwerking in Kennislink. Het kabinet van de Minister in Vlaanderen heeft inmiddels akkoord gegeven voor het verder uitwerken van het samenwerkingsvoorstel. Kennislink heeft per dag circa 15.000 bezoekers. Op 12 augustus 2009 werd een record bereikt: ruim 45.000 mensen lazen het artikel Perseïdenregen op

www.W24.nl

51


groep bestaat uit kritische kijkers, lezers en participanten die continu op de hoogte willen blijven van wat er speelt in hun leefomgeving. De eerste resultaten zijn veelbelovend. De site haalt per week zo’n 10.000 bezoekers. Dit aantal moet de komende tijd verder worden uitgebreid. De redactie van Kennislink is onderdeel van de redactie van W24 en levert bijdragen aan de nieuwsvoorziening, de dossiers en achtergronden. Het streven is de site uit te bouwen tot een volwaardig multimedia platform door het organiseren van gemeenschappelijke producties en activiteiten.

Dit-is-biotechnologie

www.ScienceOut.nl

Het Virtueel Kenniscentrum Biotechnologie (Dit-isbiotechnologie.nl) is in 2007 ontwikkeld in opdracht van het Interdepartementale Overleg Biotechnolo-

Nieuwe initiatieven

gie (IOB). In 2009 is sterker ingezet op een eigen

In 2009 is een start gemaakt met het ontwikkelen

redactie die een breder aanbod heeft ontwikkeld. Ten

van een visie op nieuwe digitale initiatieven en de

behoeve van de verhoging van het bereik is via een

inzet van ook niet-digitale kanalen als drukwerk,

themapagina Biotechnologie aansluiting gereali-

radio en televisie. In dit kader zijn vijf programma-

seerd met Kennislink. Op eenzelfde manier is een

lijnen gedefinieerd:

themapagina Nanotechnologie opgezet met ondersteuning van de Commissie Maatschappelijke Dia-

Science Interactive

loog Nanotechnologie en Technologiestichting STW.

Ontwikkeling van een online verzamelpunt van digi-

Het gebruik van Dit-is-biotechnologie.nl is in 2009

tale interactieve WTC initiatieven, bestemd voor het

gegroeid van 54.000 naar 84.000 bezoekers op

algemeen publiek en de branche.

jaarbasis. Gebruikersonderzoek laat zien dat de site goed wordt gewaardeerd.

Science Radar Ontwikkeling van een jaarlijkse, niet-digitale uitgave

ScienceOut

over digitale WTC initiatieven in binnen – en buiten-

Deze digitale agenda geeft een overzicht van acti-

land, bestemd voor de branche.

viteiten op (populair) wetenschappelijk gebied in Nederland die toegankelijk zijn voor het algemene

Science Mobile

publiek. Doel van de agenda is meer bezoekers te

Een verkenning naar de verspreiding van inhoude-

genereren voor deze activiteiten c.q. het bereiken

lijke informatie voor het algemeen publiek en het

van een groter en breder publiek. Na de introductie

onderwijs via mobiele toepassingen, zoals mobiele

van de bètaversie in 2008 zijn in 2009 een nieuwe

telefoons, Ipad etc., en onderzoek naar mogelijke

vormgeving en technische verbeteringen door-

aansluiting bij ontwikkelingen van Kennisnet in dit

gevoerd en is gestart met het werven van deelne-

kader.

mende WTC instellingen. Hiervoor is een bestand opgebouwd van ruim 700 zeer grondig gescreende

Science Media

publieksinstellingen met aanbod op het gebied van

Ontwikkeling van een verbeterde en structurele ver-

wetenschap en technologie. Inmiddels participeren

spreiding van inhoudelijke informatie op het gebied

ruim 100 instellingen aan deze digitale agenda.

van wetenschap en technologie naar de media.

52


Science Print Ontwikkeling van een mogelijke Wetenschaps Uit-

debatten enz. georganiseerd. De activiteiten zijn veelal gratis.

krant en een uitgave over jonge wetenschappers waarin oude en nieuwe media bij elkaar komen,

Ieder jaar wordt Oktober Kennismaand georgani-

bestemd voor het algemeen publiek en de branche.

seerd rondom een thema. Het thema voor 2009 was gekoppeld aan het Darwinjaar en het Internationaal

De haalbaarheid van deze initiatieven wordt in 2010

Jaar van de Sterrenkunde en luidde: Reis naar het

nader in kaart gebracht.

onbekende. NCWT is verantwoordelijk voor de algehele coör-

3.3 Nationale evenementen/ activiteiten

dinatie, het werven van deelnemende instellingen en de landelijke promotie van deze themamaand. Inhoudelijke partners van de Oktober Kennismaand

Ter promotie van wetenschap en technologie op

2009 waren NCWT, KNAW en NWO.

landelijk niveau bij het brede publiek, streeft het Science Communication Center ernaar evenemen-

Programma

ten en activiteiten te organiseren met een landelijke

In 2009 is gestart met het, middels brainstormses-

uitstraling, zoals de Oktober Kennismaand. De uit-

sies, nauwer betrekken van het veld om na te den-

breiding hiervan is sterk afhankelijk van inhoudelijk

ken over het jaarlijkse thema en de mogelijke invul-

en financieel participerende instellingen en fondsen.

lingen daarvan. Dit heeft interessante activiteiten voor het publiek opgeleverd. Er deden diverse grote

Oktober Kennismaand

nieuwe partijen mee aan de Oktober Kennismaand,

De oorsprong van de Oktober Kennismaand ligt in

zoals bijvoorbeeld het KNMI, en er was een goede

het jaar 1986. Toen werd de eerste, zogenaamde

dekking vanuit de Vereniging van samenwerkende

Wetenschapsdag georganiseerd die later door-

centra en musea in wetenschap en techniek (VSC).

groeide naar de Wetenschap en Techniek Week en de WetenWeek. Sinds 2008 is de WetenWeek omge-

De Oktober Kennismaand werd op 1 oktober in NEMO

vormd tot een evenement dat een maand duurt: de

geopend door Bas Haring, o.a. hoogleraar aan de

Oktober Kennismaand.

Universiteit van Leiden, waar hij de leerstoel Publiek

De Oktober Kennismaand richt zich met haar activi-

begrip van wetenschap bekleedt.

teiten en promotie op een breed publiek: kinderen uit het basisonderwijs

Circa 270.000 bezoekers konden in 2009 op een

jongeren uit het voortgezet onderwijs

recordaantal locaties (849) in heel Nederland ken-

jong volwassenen

nis maken met wetenschap en technologie. Daar-

ouders en grootouders

mee laat het evenement een behoorlijke groei zien

algemeen geïnteresseerden in wetenschap en

ten opzichte van 2008. Het aantal partijen die acti-

technologie leerkrachten en docenten

viteiten organiseerde, steeg met 8% ten opzichte van vorig jaar. Door de Stichting voor Sociale Studies is onderzoek

Inmiddels is de Oktober Kennismaand uitgegroeid

uitgevoerd naar de tevredenheid van het publiek

tot het grootste en best bezochte wetenschap- en

over de activiteiten. Daaruit bleek dat het publiek de

techniekevenement van Nederland. Diverse (onder-

activiteiten, net als vorig jaar, met het rapportcijfer

zoeks)instellingen, bedrijven, universiteiten, science

8 waardeerde.

centra en musea en sterrenwachten openen tijdens deze maand hun deuren. Door heel het land wor-

Openingsrede door Bas Haring

den workshops, rondleidingen, excursies, lezingen, 53


Een greep uit de vele activiteiten:

2009Kennis

Bij elf bibliotheken in heel Nederland kon ieder-

Magazine

Gratis workshop

een van acht tot twaalf jaar tijdens de workshop

Aliens in de bibliotheek

Ontdek de evolutie

Bouw je eigen Alien oog in oog komen te staan met

Wat is het precies en wie kwam met de theorie?

een buitenaards wezen.

Ontdekkingsreizen Van Amerika tot de maan

Heelalhelden

Op 18 oktober organiseerde de stad Leiden een

Alles over de sterren

Wetenschapsdag voor jong en oud, o.a. in de Universiteit Leiden. Bezoekers konden mee doen aan experimenten en proefjes. Onder de titel Festival

Win!

Key of Life werd op diverse locaties op 15 t/m 17

zie pagin a 12

oktober een Wetenschapsmarkt over biogenetica georganiseerd voor volwassenen. SRON, het nationaal instituut voor ruimteonderzoek, in Groningen en Utrecht opende op 18 okto-

een uitgave van oktober kennismaand 2009

Landelijke programmakrant van de Oktober Kennismaand

ber haar deuren voor publiek. Men kon er films

de programmakrant met vele tips en weetjes, die

kijken, presentaties bijwonen of eigen experimen-

met een oplage van 490.000 o.a. werd verspreid

ten uitvoeren in het testlab. Op 23 en 24 oktober stond Yerseke in het teken van strandschatten en zeemonsters. Het Neder-

als bijsluiter van de Volkskrant een promotionele mailing naar 7.300 scholen uit het basisonderwijs

lands Instituut voor Ecologie organiseerde een

een advertentiecampagne op de buitenkant van

grote open dag met diverse speurtochten en

180 bussen die in en rondom de grote steden

rondleidingen. Tijdens een bijzondere monster-

reden waar activiteiten in het kader van de Okto-

tocht mochten de bezoekers zelf onderzoek

ber Kennismaand plaatsvonden

doen op een onderzoeksschip.

diverse wedstrijden waarvoor prijzen te winnen

Eén nacht per jaar is het extreem donker. Op 24

waren die ter beschikking waren gesteld door o.a.

oktober, tijdens de Nacht van de Nacht, hield heel

TomTom, Luisterwijs, Identity Games, Trendpers

Nederland rekening met de natuur door alle lichten uit te zetten en kon het publiek bij diverse sterrenwachten sterren kijken.

en speelgoedleveranciers een promotioneel filmpje dat ondermeer zichtbaar was via de site www.dagjeweg.nl free publicity o.a. in vele regionale en landelijke

Door de Stichting voor Sociale Studies is onderzoek

dagbladen, de regionale TV zender AT5 en web-

uitgevoerd naar de tevredenheid van het publiek

sites van o.a. Kennislink en de (leden van) de Ver-

over de activiteiten. Daaruit bleek dat het publiek de

eniging van samenwerkende centra en musea in

activiteiten, net als vorig jaar, met het rapportcijfer

wetenschap en techniek

8 waardeerde.

free publicity in diverse media waaronder Wetenschap in Beeld, Natuurwetenschap en techniek,

Promotie

Sevendays weekblad voor jong Nederland (voor-

De activiteiten werden aan de hand van een afge-

heen Kidsweek), Pauze, Zo Zit Dat en digitaal

wogen mediamix bij de doelgroepen onder de aan-

Kennislink

dacht gebracht, onder andere via:

promotionele activiteiten van de deelnemende

de website, waarop alle publieksactiviteiten en

organisaties, met name via persberichten en ver-

achtergrondgegevens over de deelnemende

meldingen op hun websites. Hiervoor werd een

organisaties te vinden waren. De regelmatige

tool box met te gebruiken banners, beeldmate-

vernieuwing van de inhoud op de site en het ver-

riaal, logo’s en tips voor promotionele acties en

melden van acties en actualiteit heeft bijgedra-

de organisatie daarvan ontwikkeld.

gen aan een stijgend aantal unieke bezoekers 54


Bereik van de website oktoberkennismaand.nl 2008

2009

Bezoeken

32.492

49.942

Unieke bezoekers

25.482

37.327

Paginaweergaves

220.092

266.097

Gemiddelde paginaweergaves

6,77

5,33

00:03:34

00:03:03

Tijd op site

Evenementenprijs categorie Innovatie De Stichting Nationale Evenementen Prijzen reikt sinds 2001 o.a. prijzen uit voor de beste publieksevenementen in verschillende categorieën.

Prijswinnaars konden tijdens de Oktober Kennismaand een uniek kijkje nemen achter de schermen van de Amsterdamse haven

Oktober Kennismaand was genomineerd als meest onderscheidende organisatie in de categorie ‘Inno-

(Vereniging van samenwerkende centra en musea in

vatie’ vanwege het aantrekkelijke aanbod voor de

wetenschap en techniek).

organiserende partners: partnerpakketten op maat ter promotie van de activiteiten, een interactieve

Continuiteitssubsidie kleine science centra

toolbox op de website ter ondersteuning van de

Voor het kalenderjaar 2009 werden - volgens het

partners bij de organisatie en de gebruiksvriende-

reglement van het Fonds Ondersteuning Science

lijke website oktoberkennismaand.nl waarop part-

Centra - wederom continuïteitssubsidies van maxi-

ners zelf hun activiteiten kunnen bewerken. Okto-

maal € 50.000 per aanvraag toegekend aan vijf

ber Kennismaand ging naar huis met de 2 prijs!

organisaties:

de

Twents Techniekmuseum HEIM, Hengelo Comité van Aanbeveling

Cosmos Sterrenwacht, Lattrop

De Oktober Kennismaand wordt ondersteund door

eXplorion science center, Heerlen

vijfenveertig prominente vertegenwoordigers van het

Ontdekhoek Nederland, Lelystad

bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de overheid.

Technika 10 Nederland, Utrecht De onafhankelijk Toetsingscommissie die het NCWT

3.4 Branche ondersteuning

bestuur adviseerde in de toekenning van deze subsidies bestond ook in 2009 uit:

De brancheondersteuning vanuit het Science Com-

Robert Samkalden, bestuursjurist

munication Center concentreerde zich in 2009 op:

Erik Jacquemyn, directeur Technopolis

financiële steun door het Fonds Ondersteuning

Marjan Scharloo, directeur Teylers Museum

Science Centra ondersteuning van de Stichting Techniek Toernooi

In nauw overleg met de Toetsingscommissie en het Dagelijks Bestuur van de VSC is in 2008/2009 het FOSC Reglement op enkele punten aangepast waar

Fonds Ondersteuning Science Centra

het de procedure en de kwalificatiecriteria betreft.

Het Fonds Ondersteuning Science Centra biedt

Enerzijds om aan te sluiten bij de rapportagecyclus

sinds 2005 financiële steun voor kleine science cen-

van NCWT en de OCW Kaderregeling exploitatiesub-

tra in Nederland in de vorm van continuïteitssubsi-

sidies. Anderzijds om de continuïteit beter te waar-

die. Daarnaast is een bedrag beschikbaar voor de

borgen door een bepaalde minimum bedrijfsom-

verenigings- en collectieve activiteiten van de VSC

vang en samenhang in kerngegevens te verlangen. 55


Het vernieuwde reglement is naar tevredenheid van

Het bieden van een ontmoetingsplek voor het

alle partijen voor het eerst in 2009 gehanteerd ten

opdoen van kennis en het delen van kennis en

behoeve van de subsidieaanvragen voor 2010.

ervaring. Het voeren van regie ten aanzien van gedrag,

Collectieve en verenigingsactiviteiten

kwaliteit en imago van de VSC en haar leden met

Op basis van het VSC jaarplan is door het FOSC

als streven verbetering van kwaliteit en rende-

in 2009 aan de VSC een subsidie ter hoogte van

ment.

€ 136.000 verleend voor de collectieve en verenigingsactiviteiten. Daarnaast financiert het FOSC de kantoor- en personeelskosten van de VSC.

Het bieden van kennis over de branche en over elkaar. Lobby activiteiten gericht op het beïnvloeden van de politieke besluitvorming bijvoorbeeld door

De VSC is een branchevereniging voor organisaties

overleg met de centrale overheid, de politiek,

die zich begeven op het gebied van wetenschaps- en

koepelorganisaties. Bijvoorbeeld: gesprekspart-

techniekcommunicatie en wetenschaps- en techniek

ner zijn voor het Ministerie van OCW en het Plat-

educatie. In 2009 waren 26 publieksinstellingen lid

form Bèta Techniek.

van de VSC. Tezamen hebben ze een bereik van ca.

Het maken van afspraken met derden die de leden binden.

2,5 miljoen bezoekers. Het Ithaka Science Center in Venlo en het Museum van het Nederlands Uurwerk in Zaanse Schans heb-

VSC organisatievorm en bestuur

ben hun organisatie tijdens de algemene ledenver-

In 2008 heeft NCWT de wens uitgesproken meer

gadering van de VSC in het najaar 2009 gepre-

transparantie en een duidelijke scheiding te willen

senteerd, met de bedoeling per januari 2010 lid te

creëren tussen NCWT/FOSC (subsidieverstrekker)

worden.

en de VSC (subsidieontvanger). Door de verwevenheid van functies bleken de verantwoordelijkheden

De VSC stelt zich ten doel:

en bevoegdheden ten aanzien van de verenigings-

Het ondersteunen van organisaties die de aan-

en collectieve activiteiten niet altijd duidelijk. In

dacht voor wetenschap, technologie en haar

overleg tussen het Dagelijks Bestuur van de VSC en

maatschappelijke toepassingen bevorderen bij

het bestuur van NCWT is derhalve gekozen voor een

het brede publiek (via wetenschaps- en techniek-

heldere, functionele scheiding tussen NCWT/FOSC

communicatie) en bij educatieve onderwijsgroe-

enerzijds en de VSC anderzijds. Deze manier van

pen (via wetenschaps- en techniekeducatie).

werken ging in op 1 januari 2009. Naast het aanstellen van een VSC bureau- en projectmanager, is een aantal andere stappen gezet om

Instituut voor Beeld en Geluid Universiteitsmuseum Sonnenborgh - museum & sterrenwacht

Science LinX Universiteitsmuseum

de scheiding van bevoegdheden te realiseren. Zo

Nieuw Land

nam Michiel Buchel, algemeen directeur van NCWT,

Science center NEMO Artis Planetarium

Ontdekhoek

afscheid als vice-voorzitter van de VSC. Ook Hans

Teylers Museum

Cosmos Sterrenwacht

Gubbels (directeur Continium) en Han Heijmans

Twents Techniekmuseum HEIM

(directeur Techniek Museum Delft) namen eind

Space Expo Naturalis Museum Boerhaave Museon Science Center Delft Ontdekhoek

De Spelerij/De Uitvinderij Nederlands Watermuseum Technoplanet Stichting Techniekpromotie

Ontdekhoek Technopolis eXplorion - science center

De leden van de VSC in 2009

zijn in 2009 opgevolgd door Arjan Agema (directeur Nieuw Land), Mieneke Knottenbelt (directeur

Ontdekhoek

Vereniging van Landelijk Samenwerkende Publiekssterrenwachten (LSPS) Technika 10 cursussen in heel Nederland www.Anno.nl

2008 afscheid van het bestuur. Deze bestuursleden

Continium

Technika 10 Nederland) en Hans van Oel (marketing manager Naturalis). De VSC bureau- en projectmanager werkt vanuit het kantoor van science center NEMO.

56


In 2009 was de Lustrumeditie van het Techniek Toernooi. 220 Teams van bijna 100 basisscholen uit heel Nederland streden op 4 juni voor de prijzen tijdens het landelijke Techniek Toernooi in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Uiteindelijk wees de jury, die bestond uit hoogleraren, 32 teams aan als winnaar. Vanuit NCWT werd inhoudelijke en productietechnische ondersteuning gegeven aan de uitbreiding van de satelliettoernooien. Er werden drie satelliettoernooien georganiseerd: 61 teams van 29 basisscholen uit Groningen, Friesland en Drenthe in Groningen. 17 basisscholen met 37 teams uit de regio NoordHolland Noord bij Hogeschool INHOLLAND/ Inspiratie opdoen en kennisdelen tijdens de VSC Breinstijlendag op 28 september in Museum Boerhaave

IPABO. 80 teams uit de regio Rotterdam/Rijnmond/ Drechtsteden en de regio Haaglanden op het terrein van de TU Delft.

In mei van het jaar besteedde het bestuur een dag

Tevens werd vanuit NCWT door het Science Lear-

aan het herijken van de focus voor de vereniging.

ning Center geadviseerd over het lesmateriaal dat

Hierbij is gezocht naar aspecten ten aanzien waar-

in het kader van het Techniek Toernooi 2009 werd

van de vereniging zo veel mogelijk toegevoegde

ontwikkeld. Zo werden ideeën aangeleverd voor de

waarde kan hebben voor haar leden. Besloten is

uitdagingen van 2010 en 2011 en werd feedback op

sterker in te zetten op de communicatie vanuit de

het bestaande lesmateriaal gegeven.

vereniging naar de leden. Ook het realiseren van een grotere betrokkenheid en zichtbaarheid onder de medewerkers van de bij de VSC aangesloten leden, formuleerde het bestuur als aandachtspunt. Daarnaast is gekozen om een groot (educatief) project te formuleren met een duidelijke meerwaarde voor de leden: een project dat niet op eigen kracht maar wel als collectief gerealiseerd kan worden. Hiervoor startte de VSC gesprekken met SchoolTV over meerjarige samenwerking. Voor uitgebreidere informatie over de VSC en haar activiteiten wordt verwezen naar het VSC jaarverslag 2009. Dit is op te vragen via [email protected].

Ondersteuning aan de Stichting Techniek Toernooi NCWT heeft voor de periode 2008 t/m 2010 van het PBT een rol gekregen in het verder professionaliseren en consolideren van het Techniek Toernooi.

Staatssecretaris primair onderwijs Sharon Dijksma bekijkt tijdens het landelijke Techniek Toernooi in Arnhem de laatste voorbereidingen voor de lancering van een ballonwagen. 57

04

NCWT

59


04 ncwt 4.1

Beleid

De speerpunten van het Platform Bèta Techniek (PBT) in relatie tot NCWT en de science centra. Voor de periode t/m 2010 zijn dit:

In het operationaliseren van de missie van NCWT wordt rekening gehouden met de uitgangspunten

science centra vanuit het onderwijs;

met het WTC-beleid van de rijksoverheid. Deze uitgangspunten bevatten de hoofdlijnen voor het WTC-

musea in wetenschap en techniek (VSC) en, voor

- integratie van kennis over ‘gender’ in beleid en activiteiten van science centra;

beleid van het Ministerie van OCW, de speerpunten van de Vereniging van samenwerkende centra en

- v erhogen van de bezoekersaantallen aan de

- integratie van kennis over ‘diversiteit’ in beleid en activiteiten van science centra.

zover relevant voor NCWT en de science centra, de speerpunten van het Platform Bèta Techniek.

Op verzoek van het Ministerie van OCW wordt middels een schouw door het PBT getoetst in hoeverre

Deze uitgangspunten zijn:

de activiteiten van NCWT bijdragen aan de doel-

De hoofdlijnen voor het beleid voor wetenschaps-

stellingen van het PBT. Naast een aantal concrete

en techniekcommunicatie van het Ministerie van

aanbevelingen voor verbetering van de samenwer-

OCW (per 2004):

king en afstemming tussen NCWT en PBT, conclu-

- kennisinstellingen (universiteiten e.d.) hebben

deert het Ministerie van OCW op basis van de 2009

een eigen verantwoordelijkheid in het commu-

schouw: “Ook uit de derde schouw blijkt dat u (PBT)

niceren over wetenschap en techniek naar een

positief bent over het functioneren van NCWT en

breed publiek;

de samenwerking met het PBT. De activiteiten van

- inhoudelijk heeft het beleid, dat vanuit de over-

NCWT leveren een grote bijdrage aan de doelstel-

heid wordt gestimuleerd, een focus gelegd op

lingen van het Deltaplan Bèta/Techniek, terwijl

bèta/techniek en het primair onderwijs om een

NCWT in het kader van wetenschapscommunicatie

duidelijke relatie tussen wetenschaps- en tech-

toch een breder activiteitenpalet heeft dan de acti-

niekcommunicatie (WTC) en wetenschaps- en

viteiten die binnen het kader van het Deltaplan in de

techniekeducatie (WTE) te realiseren;

schouw zijn beschouwd. Ook deze activiteiten zijn

- in organisatorisch opzicht heeft de overheid gevraagd of de science centra (zoals NEMO)

succesvol, gelet op het toenemend aantal bezoekers van NEMO.”

daarbij een ondersteunende rol kunnen vervul-

len. Doel is om door middel van een netwerk

Door de populariteit bij het algemene publiek biedt

van science centra een landelijke spreiding van

NEMO ook toegevoegde waarde voor het onderwijs

het beleid te realiseren;

en branchegenoten. Hiervoor worden diensten en

- voor NCWT geldt een inhoudelijke reikwijdte

producten ontwikkeld samen met wetenschappers,

van alfa, bèta en gamma wetenschappen en

het onderwijs, ouders en leerlingen. Deze kunnen

techniek/technologie.

ook daadwerkelijk in de praktijk worden getoetst

De speerpunten voor de VSC (per 2005):

in de proeftuin NEMO. De groei van de nationale

- ontwikkelen van activiteiten voor het onder-

taken op het gebied van wetenschaps- en techniek-

- bevorderen van de deskundigheid van de leden/

wijs; kennisdeling;

- profileren van de sector.

communicatie, promotie en brancheondersteuning is vervolgens een logische ontwikkeling, gezien de behoeften in het veld en de aanwezige kennis en ervaring binnen de stichting NCWT.

Subsidie uit het Fonds Ondersteuning Science Centra voor de activiteiten van de VSC mogen

De kern van het beleid van NCWT is derhalve geba-

niet ten koste gaan van de primaire doelstelling

seerd op een stevig huis: science center NEMO. Een

van het FOSC, zijnde de continuïteit van de klei-

huis dat uitgroeit tot nationaal publiekscentrum met

nere VSC leden.

producten en diensten voor de hele sector. Dat tot

60

NCWT

en musea voor wat betreft fysiek en digitaal bereik,

Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap

expertise en draagvlak. De mate waarin deze ambi-

Het Ministerie van OCW is op dit moment de belang-

ties kunnen worden gerealiseerd zal uiteraard sterk

rijkste externe financier. OCW draagt bij aan de pro-

afhankelijk zijn van de te genereren fondsen en

grammakosten van NEMO (sinds 2009 op structurele

samenwerkingsverbanden.

basis), maakt het Fonds Ondersteuning Science Cen-

de (internationale) top behoort van science centra

tra mogelijk, betaalt mee aan Oktober Kennismaand Rekening houdende met o.a. de toekomstplannen

en aan de digitale ambities van NCWT. Ook ontvangt

van het Platform Bèta Techniek voor de periode

NCWT van OCW een meerjarige subsidie voor het

2010 – 2016, heeft NCWT in 2009 het Strategisch

onderhoud van het gebouw en coördineert NCWT in

Plan 2011 – 2015 Publiek voor wetenschap ontwik-

opdracht en met subsidie van het Ministerie het ruim-

keld. Hierin verwoordt NCWT haar ambities voor:

tevaartproject Delta (waarin ook ESA en NASA parti-

science center NEMO

ciperen). Daarnaast financiert het Ministerie Space-

het Science Learning Center

link (Nationaal ESERO Netwerk Ruimtevaart- en Ster-

het Science Communication Center

renkunde). Delta en Spacelink zijn ondergebracht bij het Science Learning Center van NCWT.

Deze drie pijlers hebben elk hun eigen doelgroepen en kernproducten, maar versterken elkaar ook en hebben elkaar nodig. De moederstichting NCWT biedt tenslotte het fundament voor het realiseren van het beleid: de directievoering en stafafdelingen als Financiën, Personeel & Organisatie, Beleid & Ondersteuning inclusief Fondsenwerving, Marketing & PR.

Platform Bèta Techniek Naast beleidsafstemming tussen NCWT en PBT vindt er (financiële) samenwerking plaats in een

4.2 Partners in science

aantal projecten: Vanuit het Expertisecentrum Wetenschap en

In 2009 werd weer met een groot aantal partners

Techniek

inhoudelijk en/of financieel samengewerkt. NCWT

leverde het SLC een bijdrage aan de professiona-

Noord-Holland

(KWT

Amsterdam)

heeft vele ‘partners in science’ en vindt het van groot

lisering van leerkrachten in het kader van VTB-

belang samen te werken met andere musea, science

Pro. Het SLC kreeg hiervoor een bijdrage van de

centra, het bedrijfsleven en kennis- en onderzoeks-

pabo’s uit de regio. Voor de ontwikkeling van een

instellingen in het enthousiasmeren van een breed

nieuw paboprogramma ontving het SLC een bij-

publiek voor wetenschap en technologie.

drage van het KWT. Samen met de Universiteit van Amsterdam, facul-

Deze ‘partners in science’ zijn veelal al eerder

teit Ontwikkelingspsychologie, participeerde

genoemd, daar waar de desbetreffende projec-

NEMO en het SLC in TalentenKracht. NCWT ont-

ten staan beschreven. Met een aantal hieronder

ving hiervoor een bijdrage uit de landelijke Talen-

genoemde partners is inmiddels een gewaardeerde

tenKracht gelden, en een bijdrage van de UvA.

duurzame relatie opgebouwd. Tezamen vormen zij

Met het platform zijn afspraken gemaakt over

voor NCWT een belangrijke bron op het gebied van

verdere uitrol van de filmpjeswedstrijd Tube Your

inspiratie, innovatie en informatie.

Future (voortgezet onderwijs), het project Spot Je Talent en het project Genderchecklist voor de science centra. 61


Ook de steun aan NCWT ter professionalisering

In 2007 heeft NEMO de collectie van het voorma-

van het Techniek Toernooi was afkomstig van het

lige Museum EnergeticA overgenomen. De collectie

programma Verbreding Techniek Basisonderwijs.

van circa 15.000 objecten, waaronder zeer grote en

In 2009 is het gesprek gestart over de rol van

zware machines, moest in zeer korte tijd worden

NCWT in de Wetenschapsknooppunten die in

geregistreerd, ingepakt en verhuisd naar het depot

het kader van het PBT Orionprogramma worden

van NEMO. Gezien de cultuurhistorische waarde van

opgestart.

deze van oudsher Amsterdamse collectie heeft de Gemeente Amsterdam, in aanvulling op de steun van het Prins Bernard Cultuur Fonds, een belangrijke financiële bijdrage aan de verhuiskosten toegezegd.

Provincie Noord-Holland De Provincie Noord-Holland heeft een financiële bijdrage geleverd aan NEMO’s nieuwe museumrestaurant aan de kade dat in de zomer van 2010 wordt geopend. Met het verplaatsen van de horeca naar de

Europese partners

voorheen onderverhuurde ruimte aan de westzijde

In het kader van het EU 7de kaderprogramma Science

van het gebouw, ontstaat een betere doorstroom

in Society, participeert NCWT vanaf 2009 in een

voor bezoekers in de entreehal. Daarbij is het nieuwe

nieuw Europees gender project met de naam TWIST:

museumrestaurant in te zetten voor randprogram-

Towards Women In Science & Technology. Het

mering zoals lezingen en science cafés.

project heeft een looptijd van drie jaar. De overige deelnemers zijn: Experimentarium, Denemarken (coördinator) Fondazione IDIS-Città della Scienza, Italie Teknikens Hus, Zweden Hisa Eksperimentov, Slovenië

Gemeente Amsterdam

Bloomfield Science Museum Jeruzalem, Israël

Net als in voorgaande jaren werden er in 2009 met

King’s College London, Verenigd Koninkrijk

de afdeling Stadspas van de Dienst Maatschappe-

Trinity College Dublin, Ierland

lijke Ontwikkeling diverse marketingacties gerea-

ASDO, Italië

liseerd. Stadspas financiert activiteiten gericht op

The European Network for Science Centres &

de Amsterdamse bevolking met een kleine beurs. Hierdoor worden onder andere veel allochtonen in

Museums, België E-tica, Italië

de gelegenheid gesteld kennis te maken met NEMO. Daarnaast heeft NCWT ook in 2009 regelmatig conNEMO heeft op uitnodiging van de Dienst Maatschap-

tact gehad met Europese en Amerikaanse science

pelijke Ontwikkeling van de Gemeente Amsterdam

centra voor kennis- en ervaringuitwisseling.

deelgenomen aan diverse expertbijeenkomsten op het gebied van Brede Talent Ontwikkeling. In 2009 kwamen circa 1.500 leerlingen naar NEMO in het kader van en gefinancierd door een samenwerkingsverband tussen het openbaar schoolbestuur in Amsterdam Noord en het stadsdeel Noord. 62

NCWT

Partners bij kennis- en onderzoeksinstellingen

concreet samen op het gebied van:

Een groot aantal kennis- en onderzoeksinstellingen

de organisatie van evenementen;

draagt inhoudelijk en financieel bij aan het digitale

communicatie;

platform Kennislink. Financiële bijdragen komen van:

kennisontwikkeling en -uitwisseling.

Landelijke Onderzoekschool Taalkunde

Zo draagt de universiteit o.a. bij aan het succes van

Decanenoverleg Sociale Wetenschappen

de Wakker Worden Kinderlezingen. Deze lezingen

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk

worden inmiddels tevens gebruikt in de vorm van een

Onderzoek (NWO) Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) Vereniging van de Nederlandse Chemische Indus-

masterclass voor leerkrachten die lid zijn van NEMO’s Leerkrachtenclub. Met de programmagroep Ontwikkelingspsychologie van de UvA wordt samengewerkt in het kader van het project TalentenKracht.

trie (VNCI) Taakgroep wiskunde Interdepartementaal Overleg Biotechnologie Andere partijen waarmee Kennislink samenwerkt Koninklijk Wiskundige Genootschap

Partners in het bedrijfsleven en bij brancheorganisaties

Nederlands Instituut voor Biologie

Een keur aan bedrijven en brancheorganisaties

Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart

draagt inhoudelijk en/of financieel bij aan de activi-

Nederlandse Geologische Vereniging

teiten van NCWT:

Nederlandse Onderzoekschool voor de Astronomie

DSM heeft zich in 2009 als sponsor aan NEMO

Nederlands Instituut voor Toegepaste Geoweten-

verbonden. Het chemieconcern en NEMO onder-

zijn onder andere:

schappen Technische Universiteit Delft Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut European Space Agency (ESA)

zoeken hoe de samenwerking geleidelijk kan worden uitgebouwd. Shell maakt als Jet-Net-bedrijf gebruik van NEMO voor het aanbieden van een programma gericht op het voortgezet onderwijs en is één van de

KNAW en NWO KNAW en NWO ondersteunden in 2009 (zowel

initiatiefnemers van de Shell Young Technical Award.

inhoudelijk als financieel) behalve Kennislink, ook

Bureau TOP heeft in 2009 weer diverse projecten

de Oktober Kennismaand en de daaruit voortgeko-

ondersteund. Zo leverde de uitvoeringsorganisa-

men activiteiten Kennis op Zondag en het Scientific

tie van de Stichting Promotie Metaaltechnieken

Festival, die beide plaatsvonden in NEMO.

een financiële bijdrage aan de totstandkoming van de zomertentoonstelling de Robot Show, en heeft het educatieve excursies van schoolgroepen aan NEMO ondersteund. Met brancheverenigingen zoals KIVI NIRIA (Koninklijk Instituut Van Ingenieurs) en VNCI (Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie)

Universiteit van Amsterdam

wordt op verschillende vlakken samengewerkt.

Met de Universiteit van Amsterdam (UvA) heeft NCWT een financiële en inhoudelijke samenwerking,

Partners bij fondsen

met name vanuit de faculteit der Natuurwetenschap-

De Mondriaan Stichting heeft in 2009 een belang-

pen, Wiskunde en Informatica (FNWI) en de faculteit

rijke financiële bijdrage geleverd aan het realiseren

Ontwikkelingspsychologie. De UvA en NCWT werken

van de tentoonstelling over 100 jaar innovatie in het 63


huishouden, die in de zomer van 2010 plaatsvindt in

Sinds het schooljaar 2007/2008 werkt NCWT

NEMO. Dit wordt de eerste tentoonstelling waarbij

samen met het SchoolTV-programma Nieuws uit

de collectie van het voormalige Museum EnergeticA

de Natuur, gericht op groep 5/6 van het primair

wordt ingezet. De stichting geeft aan de ingeslagen

onderwijs.

weg van NEMO aan te moedigen: wetenschappelijke

Met het televisieprogramma Het Klokhuis wordt

fenomenen worden niet alleen uitgelegd door inter-

de Klokhuisvragendag georganiseerd in NEMO.

actieve tentoonstellingen, ze worden tevens in een

Het Parool besteedt maandelijks aandacht aan

historisch en maatschappelijk kader geplaatst.

de Wakker Worden Kinderlezingen. Oktober Kennismaand werkte in 2009 samen met

Mediapartners

Wetenschap in Beeld, Natuurwetenschap en tech-

NCWT werkt samen met diverse media:

niek, NRC, Sevendays weekblad voor jong Neder-

Via BNR Business Radio worden elke week vol-

land (voorheen Kidsweek), Pauze, Zo Zit Dat.

wassen luisteraars bereikt.

Om het bereik van Kennislink verder te vergroten

Een paar keer per maand participeert NEMO

werd ook in 2009 weer samengewerkt met het

op vrijdagavond in het Wetenschapscafé van

gratis dagblad Sp!ts, waarvoor Kennislink elke

Hoe?Zo!-radio van Teleac op Radio 5.

week een pagina verzorgde.

In NCRV’s Willem Wever is er elke aflevering een

De samenwerking met NPO, Teleac en VPRO in

rol weggelegd voor Professor Amito van NEMO.

Wetenschap24, het nieuwe, populair wetenschap-

Deze samenwerking loopt sinds 2005. In 2009 is

pelijk multimediaal platform.

gefilmd op locatie in scholen. De afleveringen wor-

Samenwerking met uitgeverij Nieuw Amsterdam

den uitgezonden tussen januari en april 2010 op

in het boek Blijven mensen altijd bestaan? van

woensdagmiddag en zijn ook te zien op internet.

Bas van Lier. Het boek staat vol met vragen en

In 2009 heeft NEMO een actieve bijdrage gele-

antwoorden over buitenaards en eeuwig leven en

verd aan het Willem Wever boek ‘De 15 leukste

het ontstaan van leven en dood. NEMO leverde

experimenten’ in samenwerking met uitgeverij

onder meer de vragen. Het is de bedoeling vaker

De Kunst en de NCRV. In het boek worden de 15

te participeren in dit soort projecten.

leukste experimenten van Professor Amito in Willem Wever behandeld. Het boek is gemaakt

Netwerken

in opdracht van de HEMA. Inmiddels zijn er twee

NCWT is lid van diverse brancheverenigingen, waar-

drukken verschenen met respectievelijk een

onder de VSC (Vereniging van samenwerkende cen-

oplage van 7.500 en 5.000 exemplaren.

tra en musea in wetenschap en techniek), de Nederlandse Museumvereniging, ICOM (International Council Of Museums) en ECSITE (European Network of Science Centres and Museums). De Algemeen Directeur van NCWT is tevens Board Member van ECSITE. NCWT levert jaarlijks een actieve bijdrage aan het internationale congres van deze Europese branchevereniging.

Te koop bij de HEMA: het experimentenboek

Samenwerking met de Volkskrant vindt plaats ten aanzien van de KennisCafés en de lezingenmiddag Kennis op Zondag. 64

NCWT

4.3 Financiën, personeel en organisatie

Samenstelling personeelsbestand In 2009 is NCWT (stichting NEMO Horeca inbegrepen) gegroeid van 189 naar 191 medewerkers (106

De bruto-opbrengsten in 2009 voor stichting NCWT

fte). De verdeling mannen en vrouwen was net als

en stichting NEMO Horeca in totaal waren ruim € 9

vorig jaar 47% / 53%. Van alle medewerkers had

miljoen. NCWT kent drie inkomstenbronnen: inkom-

67% een arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd.

sten uit eigen exploitatie, de structurele subsidies

Het aantal fulltime medewerkers was 24% en het

vanuit het Ministerie van OCW en projectbijdragen.

aantal in deeltijd 76%. Het ziekteverzuim was 1,87%, dit is exclusief zwangerschaps- en beval-

Eigen exploitatie

lingsverlof.

De opbrengsten vanuit eigen exploitatie (entreegelden, winkelomzet, horeca, catering, zaalver-

2008

2009

aantal medewerkers

189

191

aantal fte

100

106

mannelijke medewerkers

47%

47%

Opbrengsten vanuit eigen exploitatie

vrouwelijke medewerkers

53%

53%

medewerkers voor bepaalde tijd

68%

67%

medewerkers voor onbepaalde tijd

32%

33%

3.000.000

full time medewerkers

18%

24%

2.500.000

part time medewerkers

82%

76%

2.000.000

ziekteverzuim

3,06%

1,87%

huur, etc.) stegen met 5,7% ten opzichte van 2008. Belangrijkste reden voor de stijging is de verhoging van de entreeprijs.

€ 4.500.000 4.000.000

3.500.000

4.218.000 3.752.000

3.989.000

1.500.000

1.000.000

Veiligheidsorganisatie

500.000 0

Het Bedrijfsnoodplan is afgerond conform NTA 8112 2007

2008

2009

en is goedgekeurd door de Amsterdamse Brandweer. De medewerkers van de afdelingen publieksbegeleiding, publiekshoreca en facilitaire dienst zijn

Subsidies en projectbijdragen

dit jaar als bedrijfshulpverlener getraind. Aan diege-

De instandhoudingssubsidie voor 2009 vanuit het

nen die al BHV getraind waren, is een herhalingscur-

Ministerie van OCW werd met 2% geïndexeerd tot

sus gegeven. Aan BHV coördinatoren is een intern

€ 3.368.000. De projectbijdragen vanuit fondsen

alarmnummer training gegeven.

en het bedrijfsleven waren in 2009 beduidend lager dan in 2008 toen extra veel fondsen werden gerealiseerd voor de nieuwe grote tentoonstelling Zoeken naar leven. De fondsenwerving in 2009 heeft zich vooral gericht op meerjarige partnerships en toekomstige projecten.

65


Resultaat uit 2009 Opbrengsten uit eigen exploitatie

NCWT x € 1.000

NEMO Horeca x € 1.000

4.218

1.671

Kostprijs van de opbrengst Subsidies Projectbijdragen

835 3.393 963

Bruto-opbrengsten

8.574

836

Personeelskosten

3.863

544

Afschrijvingen

621

25

Gebouwkosten

287

Huisvestingskosten

638

178

Kantoorkosten

333

4

Algemene kosten

131

8

Exploitatiekosten

14

Marketing

537

Nieuwe en upgrade exhibits

224

Onderhoud exhibits

98

Programmering en tijdelijke tentoonstellingen

266


595

Externe producties

333

Digitale producties

290

Fonds ondersteuning Science Centra

474

Som der kosten

25

8.690

798

Netto-exploitatieresultaat

-116

38

Financiële baten en lasten

103

-9

Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsvoering

-6

Bijzondere baten/lasten

-246

Toevoeging/onttrekking bestemmingsreserves

-205

Exploitatiesaldo

66

-54

23

NCWT

4.4 Ondernemingsraad

In het kader van de richtlijnen van Cultural Governance en conform het door de Raad van Toezicht

De Ondernemingsraad (OR) had in 2009 door het

vastgestelde directiereglement en besturingscon-

hele jaar heen een goede bezetting, met vijf tot zes

venant, heeft de Raad van Toezicht ook in 2009

leden. De directie en de OR hebben in 2009 tien

stilgestaan bij de evaluatie van haar eigen functio-

maal overleg gevoerd. Daarbij zijn o.a. de volgende

neren en gesprekken gevoerd met beide leden van

onderwerpen besproken:

het bestuur over het functioneren en de behaalde

het plan van aanpak van de huidige Risico Inven-

resultaten.

tarisatie en Evaluatie (RI&E) en de uitvoering van de volgende RI&E; het organogram en de (voorgenomen) aanpassingen; een update van de Arbeidsvoorwaarden Regeling (AVR); de indexering van het salarisgebouw.

Onderwerpen van overleg in 2009 waren: Binnen de NCWT organisatie is in 2008 gestart met het denkproces aangaande de ontwikkeling van NCWT in de periode na 2010. De Raad van Toezicht is nauw geïnformeerd over dat proces en heeft aangegeven vooral mee te willen denken over de positie van de organisatie in 2020. In

Directie en OR hebben een convenant afgesloten

dat kader vond op 30 januari 2009 een tweede

waardoor de OR instemmingsrecht heeft gekregen

brainstormbijeenkomst plaats gewijd aan dit

op alle onderdelen van de AVR. Naast het overleg

onderwerp, waarbij werd stilgestaan bij de vraag

met de directie heeft de OR in 2009 ook tweemaal

hoe NCWT te positioneren als formele verta-

overleg gevoerd met de voorzitter van de Raad van

ler van wat wetenschap en technologie voor de

Toezicht. Verder heeft de OR gewerkt aan de eigen

samenleving kan betekenen en hoe daarin een

professionaliteit door het volgen van een cursus.

rol te spelen. Hoe de beleidsmakers te overtuigen van het belang om kinderen (zeer) jong te inspireren voor wetenschap en technologie. NCWT

4.5 Raad van Toezicht

slaagt erin met weinig publieke middelen en met veel creativiteit die boodschap over te brengen.

De Raad van Toezicht heeft in 2009 vijf maal ver-

De samenleving zou bereid moeten zijn daarin te

gaderd, waarbij vier keer in het kader van regulier

investeren. Ter ondersteuning hiervan heeft de

overleg en een keer voor een brainstorm over de

heer Van Dijk via McKinsey in 2009 een onder-

beleidskaders 2010 - 2020.

zoek laten uitvoeren naar het bereik van NEMO bij jongeren.

Heidag van het NCWT Management Team

Personeelsuitje: samenwerken

67


Overigens is in de loop van 2009 gekozen om in

De samenstelling van de Raad van Toezicht bleef

de gedachtevorming weliswaar 2020 als horizon

in 2009 ongewijzigd en bestond uit de volgende

mee te nemen, maar in het beleidsplan te focus-

leden:

sen op de periode tot 2015. De periode 2011 – 2015

Mevrouw prof. dr. J.M. (Annemieke) Roobeek,

wordt mede gebruikt om een aantal groeivoor-

voorzitter

waarden helder te krijgen voor de tweede fase

De heer T.R. (Tiemen) Bosma

2015 - 2020.

De heer drs. M.A. (Menno) van Dijk

Met het Platform Bèta Techniek wordt op een

De heer prof. dr. R. H. (Robbert) Dijkgraaf

prettige manier in vele projecten - met name door

De heer drs. A.V. (Victor) Schippers

het Science Learning Center – samengewerkt. Er

Mevrouw prof. dr. L.E.M. (Louise) Vet

werd vastgesteld dat het Masterplan van het Plat-

De heer drs. J.J.C.M. (Hans) Corstjens,

form Bèta Techniek Ruimte voor Talent, Ruimte voor Wetenschap en Techniek interessante raakvlakken biedt met de activiteiten en programma’s van NCWT. Terugkoppeling van de gesprekken met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, directie Onderzoek en Wetenschapsbeleid. Naast het reguliere Ambtelijk Overleg hebben de heer Buchel en mevrouw Roobeek medio 2009 een gesprek gehad bij het Ministerie ter toelichting op de hoofdlijnen van NCWT’s strategisch plan. Het meerjaren project NEMO GROEN. Het doel van dit project is om – binnen de technische en financiële mogelijkheden - NEMO ‘groener’ te maken en daarmee een showcase te worden voor de bezoekers waarin het efficiënt en effectief omgaan met onze natuurlijke hulpbronnen centraal staat. Daarbij is de duurzame beheersing van energie-, afval- en waterstromen in NEMO de kern van het project. De Raad van Toezicht vindt het een uiterst belangrijk project dat laat zien waar NEMO allemaal voor staat. Tevens is het een uniek demonstratie project voor veel bedrijven. Dit grootschalige project kan echter alleen gerealiseerd worden in samenwerking met prominente partners. Daarnaast werd in elke vergadering stil gestaan bij de ontwikkeling van de bezoekcijfers, de ontwikkelingen van de diverse programma’s en de financiële gang van zaken.

68

waarnemer

NCWT

69


bijlage Collectiemobiliteit In 2008/2009 hebben zich onderstaande bewegingen in de collectie voorgedaan. Uitgaande schenkingen: Titel

Reg. nummer

Naam

Paneel, Motoren (3x), Centrale as met steunen, Stuurtafel, Lessenaar, Steekwagen, Ladders, Ronde gashouder, Handkar, IJzerkar met vat, Tekstborden met paaltjes, Installatiemateriaal op borden, Stellingen, 8 zwarte vitrines, 2 archiefkasten, Ladekast Gispen, Boeken diversen

/0869/10417 / 08774/ 09915/ 15 niet geregistreerde objecten

Stichting Stoomtrein Goes-Borselle

1-05-09

Spoorwegbel, NS schakelpaneel gelijkspanning

08676/ 02500

Spoorwegmuseum Utrecht

1-05-09

Tosello, stationaire motor

(032) 14544

Van Osch Machinehandel

1-05-09

Bernard, stationaire motor

08037

1-05-09

8-cilinder Kromhout

08784

1-05-09

niet-geregistreerde inboedel

Niet geregistreerd

1-05-09

Koelkast

09610

Koelkast

09496

16-08-09

Fornuis

08365

16-08-09

Fornuis

05558

16-08-09

Fornuis

10770

16-08-09

Fornuis

14265

16-08-09

Fornuis

12477

16-08-09

Fornuis

09800

16-08-09

Fornuis

07176

16-08-09

Diverse niet reg. Objecten

Niet geregistreerd

16-08-09

Boekendozen, diverse, zijnde dubbel

niet geregistreerd

Smit Slikkerveer

5-02-09

Glasnegatieven collectie

niet geregistreerd

Smit Slikkerveer

9-10-08

Boekenserie “de Ingenieur”

niet geregistreerd

Smit Slikkerveer

9-10-08

Elektrisch Klokwerk

niet geregistreerd

Spoorwegmuseum Utrecht

17-10-08

Kast met gasontladingslampen

09247

Science center NEMO

14-10-08

Werkspoormotor no 769 type TM356 incompleet

niet geregistreerd

Roger Dassen (St. Industrie museum i.o.)

70

Tractortron Museum

Ingangsdatum

16-08-09

4-03-10

NCWT

Inkomende schenkingen: Titel

Gekregen Reg. nummer

Schenker

Datum

Replica Jan van der Heijden lantaarn

19009

Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer Gemeente Amsterdam

22-10-08

Philips GM 4581 elektronenschakelaar

15787

Arno van Heerden

13-10-09

Philips GM 2891 Electric Switch

15786

Arno van Heerden

13-10-09

Philips GM 3156 Elektronenstraal Oscillograaf

15788

Arno van Heerden

13-10-09

Doos met 7 letterbollen voor IBM schrijfmachine

11639

Rob van Hattum

Pharox LED Lamp WP3L2P2

01052

Bart Mackor

9-11-09 16-11-09

Uitgaande bruiklenen: Titel

Bruikleennemer

Duur

Datum

Stone Dynamo –02394

Stichting Stoomtrein GoesBorselle

Tot 1 april 2014, zonder tegenbericht verlengd met 5 jaar

1-05-2009

Sanders gas/petroleum motor – 01647

Stichting Machine Museum Zwolle


1-05-2009

Stoommachine Generatorset – 08038

Stichting Machine Museum Zwolle


1-05-2009

71


Inkomende bruiklenen: Voor de tentoonstelling Zoeken naar leven van Naturalis: Titel

Reg.nummer

Aantal

Duur

Datum

Hout (recent verweerd)

Geen

1

Tot 30 september 2010

12 april 2009

Uilenballen

Geen

5

ibidem

ibidem

Chaldedoon

RGM 411685

1

Ibidem

Ibidem

Slak Turbo (recent)

4d

1

Ibidem

Ibidem

Wulfeniet

RGM 162675

1

Ibidem

Ibidem

Vlindercocoon

Geen

1

Ibidem

Ibidem

Asbest

RGM 12959

1

ibidem

Ibidem

Ijzerbloesem

RGM 163654

1

Ibidem

Ibidem

Travertijn

RGM 122638

1

Ibidem

Ibidem

Zeeboontjes (recent)

Geen

30

Ibidem

Ibidem

Gedegen koper

RGM 416461

1

Ibidem

Ibidem

Calcietbol

RGM 25069

1

Ibidem

Ibidem

Versteend hout

Geen

2

Ibidem

Ibidem

Kokerworm

THDB 5740+5741

2

Ibidem

Ibidem

Okeniet

106

1

ibidem

Ibidem

Glasspons (Euplectella aspergillum)

Geen

2

Ibidem

Ibidem

Zanddollar (recent)

geen

2

ibidem

Ibidem

Zebrasteen

RGM 326025

1

Ibidem

Ibidem

Hersenkoraal

Geen

1

Ibidem

Ibidem

Pyriet

RGM 164722

1

Ibidem

ibidem

Haaienei (Herdontus sp.)

RNHM 4247

1

Ibidem

Ibidem

Fulguriet

RGM 503104

1

Ibidem

Ibidem

Verweerde kalk/zandsteen

RGM 87783

1

Ibidem

Ibidem

Spons

Geen

1

Ibidem

Ibidem

Aragoniet

RGM 162726

1

Ibidem

Ibidem

Zwavel (los poeder uit doosje)

Geen

1

Ibidem

Ibidem

Meteoriet

RGM 41900

1

ibidem

ibidem

72

IT U E I CT SELE

LECTIE L O C D E FGO R E O M DE NE

# 90399 3 # 1709

1 # 1412

# 14188

# 17121 # 14226

0

# 1456

# 14548

# 14076

# 14562

# 90384

0 # 1455

# # # 14117

Recommend Documents