Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
!"#$%&'&(#&)*+,#-#+. ;%$#-9%::1-) /#-&0123#&4#5+671#3 !"#$%#&%'%"()%"$%#%%*+#+,-#.%$%/0,"$#%/1#/)234#5,(#3+,6#$77/#$%#8,"$%04#9%(#+,-#$%#17*$%"#%%*+4# .%$%/0,"$#:%-(7"$#*)(#&%'%"#1%+%-(%"4#5)(#8%%((%;#$%#<%=*:0)%3#$%/#>%'%"#?%/%")1$%#.%$%/0,"$%"4# !%$%/#1%+%-(#8,$#&)2"#%)1%"#+%((%"@#:%0,-()"1%"@#6*"(%"@#6,(%"#%"#1%+)A8(%"4#5%#/%1%"(%"#+,/%"# %/#$%#:,,-#%"#&7/1$%"#%/'77/#$,(#&%#$%#:,,-#:0%'%"#$77/#$%#:,"%"#)"#8%(#:%-(**/#7"$%/#%03,,/#(%# '%/$%0%"4#>%#:%=,,0$%"#=/%A)%-#6%(#+)%#8*"#3)"$%/%"#(/7*+$%"@#76#%/'77/#(%#&7/1%"#$,(#$%#6,A8(#)"# $%#B,6)0)%#:0%%B4#.)%(#)%$%/%%"#+,-#/)23#)"#$%#17*$%"#%%*+4#?77/,0#)"#5/%"(8%#%"#C'%/)2--%0#+,/%"#$%# 6%"-%"#%/1#,/64#?,"#%00%"$%#(/733%"#'%%0#6%"-%"#",,/#$%#-(%$%"#)"#8%(#+%-(%"@#7=#&7%3#",,/#+%/34 8#79%%0:&1-&,#&4#5+671#3 !"#$%#<%=*:0)%3#67A8(%"#1%0%%/$%"#%"#-(*$%"(%"#:)2",#,00%-#7"$%/&7%3%"#%"#-A8/)2'%"#+,(#&%#6,,/# +)0$%"4#9*17#$%#D/77(#-A8/%%B#%%"#:7%3#7'%/#'/)2#',/%"#%"#8,"$%0%"#7=#&%%4#9)2#'7"$#$,(#$%#&%%#',"# )%$%/%%"#+,-#%"#$,(#2%#67A8(#',/%"#+,,/#2%#+)0$%4#E8/)-(),,"#9*F1%"-#-0%%=#0%"&%"#76#",,/#$%#-(%//%"# (%#3)23%"#%"#7"($%3(%#$%#/)"1%"#',"#G,(*/"*-4#9)2#'7"$#773#%%"#3073#*)(#$)%#=/%A)%-#$%#17%$%#()2$# ,,"1,B4#G=)"7&,#'7"$#$,(#)%$%/%%"#67%-(#3*""%"#$%"3%"#%"#1%07'%"#+,(#8)2#+)0$%4# C"$%/(*--%"#1/7%)$%#H6-(%/$,6#-"%04#5%#-(,$#+%/$#*)(1%:/%)$@#%/#3+,6%"#=/,A8()1%#8%/%"8*)&%"# 0,"1-#1/,A8(%"#$)%#1%1/,'%"#+%/$%"I#$%#1/,A8(%"17/$%04#H,"#$)%#1/,A8(%"17/$%0#+77"$%"#/)23%# 377=0)%$%"4#!"#$%#-(,$#+%/$#$%#")%*+%#+)23#J$%#K7/$,,"L#1%:7*+$#+,,/#$%#,6:,A8(-0)%$%"#1)"1%"# +7"%"#%"#)"#$%#8,'%"#+%/$%"#$/)%#")%*+%#%)0,"$%"#1%6,,3(#'77/#")%*+%#-A8%%=-:7*+%/-#%"# -A8%%=-8,"$%0,/%"4#<)23%#6%"-%"#+)0$%"#8*"#8*)-#'*00%"#6%(#677)%#-=*00%"@#&%#+)0$%"#1/,,1#8*"# =7/(/%(#,,"#$%#6**/4#<%6:/,"$(#'%/$)%"$%#&)2"#1%0$#6%(#8%(#6,3%"#',"#-A8)0$%/)2%"4#9)2#+%/$#:%3%"$# $77/$,(#8)2#&7#17%$#0)A8(#%"#$7"3%/#37"#-A8)0$%/%"4#J5%#.,A8(+,A8(L#)-#&)2"#:%3%"$-(%#-A8)0$%/)24 /#-&:12,&9%-&**07*) !"#MNOM#:%-077(#P"1%0,"$#$,(#$%#.%$%/0,"$%/-#,00%%"#67A8(%"#8,"$%0%"#6%(#-=*00%"#*)(#$%# .%$%/0,"$-%#<%=*:0)%34#Q,,/#$%#.%$%/0,"$%/-#+)0$%"#'/)2#&)2"#76#)"#$%#8%0%#+%/%0$#(%#8,"$%0%"4# P"1%0,"$#%"#.%$%/0,"$#/,,3(%"#)"#77/0714#Q)A8)%0#$%#<*F(%/#+%/$#,$6)/,,0#',"#$%#77/071-'077(#%"# 8)2#'7%/#",,/#R7"$%"4#5,,/#'%/")%0$%#8)2#$%#P"1%0-%#77/071-'077(4#5,,/",#+%/$#$%#<%=*:0)%3#',"# ,00%#3,"(%"#,,"1%',00%"4#5%#P"1%0-%"#:0733%%/$%"#6%(#8*"#-A8%=%"#$%#.%$%/0,"$-%#8,'%"-#%"#7=# $%#.77/$&%%#+%/$#773#1%'7A8(%"4#5%#-A8%=%"#')%0%"#%03,,/#,,"#6%(#3,"7""%"#%"#-A8%=%"#'70#6%(# :*-3/*)(4#C"$%/(*--%"#')%0%"#S/,"3/)23#%"#$%#:)--A87=#',"#QT"-(%/#$%#<%=*:0)%3#,,"#7'%/#0,"$4#5%# S/,"-%"#37"$%"#"71#6,,/#"%(#(%1%"1%87*$%"#+7/$%"#$77/#$%#9700,"$-%#+,(%/0)")%@#+,"(#)"#$%#+)"(%/# :%'/77/#8%(#+,(%/#$,(#$%#S/,"-%"#67%-(#(%1%"87*$%"4#5%#S/,"-%"#0)%=%"#7'%/#8%(#)2-#%"#37"$%"# (7A8#$77/'%A8(%"4#!"#$%#0%"(%#67%-(%"#$%#S/,"-%"#&)A8#(7A8#(%/*1(/%33%"4#5%#:)--A87=#',"#QT"-(%/# =/7:%%/$%#D/7")"1%"#(%#'%/7'%/%"@#6,,/#$,(#0*3(%#8%6#")%(4#9%(#'703#+,-#:77-#76$,(#$%#<%=*:0)%3# -0%A8(#'%/$%$)1$#+,-@#76$,(#$%#/%1%"(%"#1%%"#,,"',0#7'%/#0,"$#8,$$%"#'%/+,A8(4#>%#1,'%"#E7/"%0)-# %"#K78,"#$%#U)((#$%#-A8*0$4#9%(#'703#'%/677/$$%#$%#:/7%/-#7=#-(/,,(4 #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 1 van 10
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
<#)0155## )*+,#-#+.#
#5%#&%'%"()%"$%#%%*+#)"#.%$%/0,"$4#5%#.%$%/0,"$-%#<%=*:0)%3#+,-#(7%"# $77/#,00%#8,"$%0#8%%0#/)234
)#.#=:#
P%"#1%:)%$#6%(#%)1%"#+%((%"#%"#%%"#%)1%"#:%-(**/4
0#)#-:#-#
#<)23%#377=0)%$%"#)"#8%(#:%-(**/#',"#$%#1%+%-(%"#',"#$%#.%$%/0,"$-%# <%=*:0)%3
>+)*&,#&?0**:#
#D%0%%/$%#$)%#-A8/%%B#$,(#8,"$%0#7'%/#&%%#'/)2#67%-(#&)2"4#Q%(#$,(#)$%%# &)2"#+%#8%(#"71#-(%%$-#%%"-4
@"01=:1%%-&>+A)#-=#
U # )-3*"$)1%@#",(**/3*"$)1%#%"#-(%//%"3*"$)1%4#E8/)-(),,"#9*F1%"-#'7"$# %%"#=/%A)%&%#3073#*)(#%"#7"($%3(%#$,(#G,(*/"*-#/)"1%"#8%%B(4
;51-*B%#
#D%0%%/$%#$)%#-A8/%%B#$,(#6%"-%"#'/)2#67%-(%"#&)2"#76#(%#$%"3%"#%"# 1%07'%"#+,(#&%#+)0$%"4
4#$60%-,:&9%-&412-#
G # A8)0$%/#)"#$%#17*$%"#%%*+4#9)2#+%/$#'77/,0#:%/7%6$#76$,(#8)2#&7#17%$# 0)A8(#%"#$7"3%/#37"#-A8)0$%/%"4
C1D"1#7&,#&4+A:#0#
#>%%8%0$#)"#$%#17*$%"#%%*+4#9)2#+,-#%%"#,$6)/,,0#$)%#)"#$%#8,'%"#',"# R7"$%"#P"1%0-%#-A8%=%"#'%/")%0$%#%"#)"#'%%0#&%%-0,1%"#'7A8(4
E*"%-&,#&81::#
#R%)$%/#',"#$%#.%$%/0,"$-%#<%=*:0)%34#9)2#+%/$#-,6%"#6%(#&)2"#:/7%/# E7/"%0)-#)"#MNVW#'%/677/$4
>*77%-,=#&.%:#071-1##
#P%"#1%:)%$#(%"#+%-(%"#',"#X(/%A8(#$,(#7"$%/#+,(%/#1%&%(#37"#+7/$%"4# 5%&%#1/%"-#',"#+,(%/#67%-(#$%#')2,"$#(%1%"87*$%"4
0%$52%%0&'FGH#
#!"#MNVW#+%/$#$%#.%$%/0,"$-%#<%=*:0)%3#,,"1%',00%"#$77/#P"1%0-%"@# S/,"-%"#%"#$%#:)--A87=#',"#QT"-(%/4
# # #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 2 van 10
STAP 2
Begrippen
gouden eeuw De zeventiende eeuw in Nederland. De Nederlandse Republiek was toen door alle handel heel rijk.
Hugo de Groot Geleerde die schreef dat handel over zee vrij moest zijn. Met dat idee zijn we het nog steeds eens.
Spinoza Geleerde die schreef dat mensen vrij moesten zijn om te denken en geloven wat ze wilden.
Johan de Witt Leider van de Nederlandse Republiek. Hij werd samen met zijn broer Cornelis in 1672 vermoord.
gewest Een gebied met eigen wetten en een eigen bestuur.
regenten Rijke kooplieden in het bestuur van de gewesten van de Nederlandse Republiek.
Michiel de Ruyter Zeeheld in de gouden eeuw. Hij was een admiraal die in de haven van Londen Engelse schepen vernielde en in veel zeeslagen vocht.
Christiaan Huygens Wiskundige, natuurkundige en sterrenkundige. Christiaan Huygens vond een precieze klok uit en ontdekte dat Saturnus ringen heeft.
Rembrandt van Rijn Schilder in de gouden eeuw. Hij werd vooral beroemd omdat hij zo goed licht en donker kon schilderen.
Hollandse waterlinie Een gebied ten westen van Utrecht dat onder water gezet kon worden. Deze grens van water moest de vijand tegenhouden.
rampjaar 1672 In 1672 werd de Nederlandse Republiek aangevallen door Engelsen, Fransen en de bisschop van Münster. Ga naar 1000
506900-thema1.indd 21
1500
1600
1700
1800
STAP 2 in je werkboek. 1900
1950
21
nu
11-04-2008 13:46:24
thema 1
Samenvatting
Brandaan 8 • samenvatting • © Malmberg 's-Hertogenbosch
506900_strips.indd 1
07-11-2008 10:39:48
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
!"#$%&H&(#&J0%-=#&:12, ;%$#-9%::1-) I%&,#&)*+,#-#+. !"#$%#,A8(()%"$%#%%*+#+,-#$%#.%$%/0,"$-%#<%=*:0)%3#")%(#6%%/#8%(#/)23-(%#0,"$#(%/#+%/%0$4# .%$%/0,"$-%#-A8%=%"#'%/07/%"#-(%%$-#',3%/#&%%-0,1%"#%"#P"1%0,"$#%"#S/,"3/)23#$/%'%"#6%%/#8,"$%0# $,"#.%$%/0,"$4#Q)"$%/#8,"$%0#:%(%3%"$%#6)"$%/#+%/34#P/#-(7"$%"#=,38*)&%"#0%%1#%"#+%/3=0,,(-%"# 67%-(%"#-0*)(%"4#Q,,/#$%#/%1%"(%"#+,/%"#"71#-(%%$-#/)23#%"#6,A8()14#G766)1%#/%1%"(%"#+,/%"# A7//*=(4#>%#1%:/*)3(%"#:%0,-()"11%0$#',"#:*/1%/-#'77/#&)A8&%0B#%"#37A8(%"#%"#'%/37A8(%"#:,"%"#'77/# 8*"#B,6)0)%0%$%"4#5%#/%1%"(%"#1)"1%"#&)A8#-(%%$-#$%B()1%/#1%$/,1%"4#>%#'701$%"#$%#S/,"-%#67$%#%"#&%# 8)%0$%"#&)A8#,,"#$%#%()Y*%((%4#5)%#/%1%0-#'%/(%0$%"#87%#&%#&)A8#67%-(%"#1%$/,1%"@#:)2'77/:%%0$#()2$%"-# 8%(#%(%"#7B#87%#&%#)%6,"$#67%-(%"#:%1/7%(%"4#!"#$%#&76%/#+77"$%"#$%#/%1%"(%"#)"#:*)(%"8*)&%"#6%(# 8*"#B,6)0)%@#$,,/#$%$%"#&%#',"#,00%-;#&%#0%%/$%"#S/,"-@#6,,3(%"#6*&)%3#%"#-A8/%'%"#1%$)A8(%"4#>%# /%$%"#=,,/$@#+,"$%0$%"#%"#1,'%"#1/7(%#B%%-(%"4 4#9*7+:1# ?%%0#6%"-%"#=/7(%-(%%/$%"#(%1%"#$%#-(,$87*$%/4#>)2#"7%6$%"#&)A8#$%#=,(/)7((%"4#P/#+,/%"#773#6%"-%"# $)%#$%#-(,$87*$%/#2*)-(#-(%*"$%"4#5,(#+,/%"#$%#C/,"2%1%&)"$%"4#?%%0#:*/1%/-#'7"$%"#$,(#-(,$87*$%/# U)00%6#?#")%(#1%"7%1#'77/#$%#<%=*:0)%3#$%%$4#5%#=,(/)7((%"#'7"$%"#$,(#$%#Z,(,'%"#8%(#%%/-(%#%A8(%#'703# )"#.%$%/0,"$#+,-#1%+%%-(4#P$%06,"#K7,"#',"#$%/#E,=%00%"#+,-#%%"#=,(/)7(#$)%#'7"$#$,(#2%#%%"#-0%A8(%# /%1%/)"1#67A8(#7"(-0,,"#%"#$,(#)%$%/%%"#6%%#67A8(#$7%"#,,"#'%/3)%&)"1%"4#5%#C/,"2%1%&)"$%"#'7"$%"# 2*)-(#$,(#$%#-(,$87*$%/#6%%/#(%#&%11%"#67%-(#3/)21%"@#&7$,(#8)2#&)2"#+%/3#:%(%/#37"#$7%"4#5%#=,(/)7((%"# HQGH2UDQMHJH]LQGHQJLQJHQSDPÀHWWHQHQNUDQWHQXLWGHOHQRPKXQLGHHsQEHNHQGWHPDNHQ0DDUGH =,(/)7((%"#%"#$%#C/,"2%1%&)"$%"#/,,3(%"#6%(#%03,,/#)"#1%'%A8(4#U)00%6#?#'0*A8((%#',"#5%"#9,,1#",,/# .)26%1%"4#U)08%06)",@#$%#'/7*+#',"#U)00%6#?@#'7"$#8%6#%%"#0,B,,/$4#>%#/%%$#)"#%%"#37%(-#",,/#5%"# 9,,14#5,,/#+%/$#&%#(%1%"1%87*$%"#$77/#$%#=,(/)7((%"4#U)08%06)",#'/7%1#(7%"#8,,/#:/7%/@#$%#37")"1# ',"#[/*)-%"@#76#(%#8%0=%"4#9)2#-(**/$%#%%"#0%1%/#%"#$%#=,(/)7((%"#'0*A8((%"#",,/#S/,"3/)234#!"#S/,"3/)23# '7"$%"#$%#S/,"-%#:*/1%/-#773#$,(#)%$%/%%"#'/)2#67%-(#&)2"#76#(%#&%11%"#+,(#2%#+)0$%@#)%$%/%%"#$%&%0B$%# /%A8(%"#&7*#67%(%"#8%::%"#%"#$,(#$%#6%"-%"#67%-(%"#-,6%"+%/3%"4#5%#S/,"-%"#"7%6$%"#$,(# ?/)28%)$@#D%0)238%)$#%"#Z/7%$%/-A8,=4#!"#MV\]#/)A8((%"#$%#:*/1%/-#%%"#'703-'%/(%1%"+77/$)1)"1#7=4#5,(# +)0$%#$%#37")"1#")%(#%"#8)2#&%((%#&)2"#0%1%/#)"4#5%#:%-(7/6)"1#',"#$%#Z,-()00%@#%%"#1%',"1%")-@#+,-#8%(# :%1)"#',"#$%#S/,"-%#/%'70*()%4#5,,/",#+%/$#%/#%%"#")%*+%#/%1%/)"1#1%37&%"#%"#:0%%B#$%#37")"1#,,"#$%# 6,A8(4#5%#,B-=/,,3#+,-#$,(#8)2#67%-(#0*)-(%/%"#",,/#$%#1%37&%"#/%1%/)"14# /#-&J0%-=#&:12, >%-#2,,/#",#$%#S/,"-%#/%'70*()%#(/733%"#$%#Z,(,'%"#^$%#=,(/)7((%"_#6%(#S/,"-%#-70$,(%"#%"#:*/1%/-# .%$%/0,"$#:)""%"4#5%#6%"-%"#-(7"$%"#(%#2*)A8%"`#5%#-(,$87*$%/#'0*A8((%#",,/#P"1%0,"$4#9)2#+)-(#")%(# +,(#$%#Z,(,'%"#'77/#=0,""%"#8,$$%"#%"#$%#S/,"-%"#8,$$%"#8*"#%)1%"#37")"1#'%/677/$4#5%#")%*+%# :%-(**/$%/-#-()A8((%"#$%#Z,(,,B-%#<%=*:0)%34#.%(#,0-#)"#S/,"3/)23#3/%1%"#$%#1%+7"%#6%"-%"#6%%/# 6,A8(4#P/#'%/,"$%/$%#'%%04#9%(#8%0%#0,"$#3/%%1#$%&%0B$%#+%((%"4#?77/(,,"#1%:/*)3(%#773#)%$%/%%"# $%&%0B$%#6*"(%"#76#6%%#(%#:%(,0%"4#!%$%/%%"#67A8(#773#&%0B#+%(%"#+,(#&%#1%077B$%"4#C6$,(#$%# 0%)$%/-#',"#$%#Z,(,,B-%#<%=*:0)%3#'7"$%"#$,(#)%$%/%%"#+%/3#67%-(#8%::%"@#6,,3(%"#&%#'%%0#=0,""%"# +,,/#+%/3%/-#'77/#"7$)1#+,/%"4#a7%"#.,=70%7"#)"#S/,"3/)23#,,"#$%#6,A8(#3+,6@#:%67%)$%#8)2#&)A8#773# 6%(#.%$%/0,"$4#.%$%/0,"$#+%/$#%%"#37")"3/)234#9)2#-(**/$%#&)2"#:/7%/#76#)"#.%$%/0,"$#37")"1#(%#&)2"4# Q,,/#R7$%+)23#.,=70%7"#0)%(#$%#.%$%/0,"$%/-#8,"$%0%"#6%(#P"1%0,"$@#(%/+)20#.,=70%7"#$,(#'%/:7$%"# 8,$4#R7$%+)23#.,=70%7"#+%/$#7"(-0,1%"#%"#.%$%/0,"$#+%/$#%%"#=/7')"A)%#',"#S/,"3/)234
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 3 van 10
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
<#)0155## D*00+5:#
#5%#/%1%"(%"#+,/%"#A7//*=(4#>%#1%:/*)3(%"#:%0,-()"11%0$#'77/#&)A8&%0B4# CB#&%#(/733%"#6%"-%"#'77/#)"#/*)0#'77/#1%0$4
#:1K+#::##
<%1%0-#$)%#:%=,0%"#87%#2%#2%#67%(#1%$/,1%"4
0#)#-:#-#
#<)23%#377=0)%$%"#)"#8%(#:%-(**/#',"#$%#1%+%-(%"#',"#$%#.%$%/0,"$-%# <%=*:0)%3
6+1:#-"+1=#
#P%"#%b(/,#8*)-#7=#8%(#=0,((%0,"$4#<%1%"(%"#+77"$%"#%/#,00%%"#)"#$%# &76%/4
8177#$&L#
#5%#0,,(-(%#-(,$87*$%/#',"#.%$%/0,"$4#9)2#'0*A8((%#",,/#P"1%0,"$#(7%"# $%#S/,"-%"#6%(#$%#Z,(,'%"#.%$%/0,"$#)"#(/733%"4
5%:01*::#-&M<%:%9#-N#
#P%"#1/7%=#6%"-%"#$)%#.%$%/0,"$#+)0$%#'%/,"$%/%"4#>%#+)0$%"#6%%/# 6,A8(#,,"#8%(#'703#1%'%"4#>%#'7A8(%"#(%1%"#$%#C/,"2%1%&)"$%"#%"# 67%-(%"#'0*A8(%"#",,/#S/,"3/)234#[,(/)7((%"#"7%6$%"#&)A8#773#Z,(,'%"4
O0%-2#)#B1-,#-#
#<%1%"(%"#%"#,"$%/%#:*/1%/-#$)%#$%#-(,$87*$%/#-(%*"$%"4#>%#"7%6$%"# &)A8#C/,"2%1%&)"$%"#76$,(#U)00%6-#,A8(%/",,6#',"#C/,"2%#+,-4#>%# '7A8(%"#(%1%"#$%#=,(/)7((%"4
9*73=9#0:#)#-.**0,1)1-)#
#D/7%=#6%"-%"#$)%#",6%"-#8%(#'703#6%%:%-0)-(#7'%/#")%*+%#+%((%"4#C73# A7"(/70%%/(#$%#'703-'%/(%1%"+77/$)1)"1#87%#8%(#0,"$#:%-(**/$#+7/$(4
J0%-=#&4#9*7+:1##
#P%"#/%'70*()%#)-#%%"#-"%00%#'%/,"$%/)"14#a)2$%"-#$%#S/,"-%#<%'70*()%# &%((%#8%(#'703#$%#37")"1#,B4#5,,/",#+,-#8%(#'703#$%#:,,-#)"#S/,"3/)234
<%:%%P=#&4#5+671#3#
5 # %#()2$#+,,/)"#%/#1%%"#-(,$87*$%/#+,-#%"#8%(#1%+7"%#'703#$%#:,,-#+,-# )"#.%$%/0,"$4#
I%5*7#*-#
#P%"#1%"%/,,0#)"#8%(#S/,"-%#0%1%/4#9)2#",6#",#$%#S/,"-%#<%'70*()%#$%# 6,A8(#7'%/#%"#6,,3(%#&)A8&%0B#3%)&%/#',"#S/,"3/)234#9)2#'%/7'%/$%#%%"# 1/77(#$%%0#',"#P*/7=,#%"#'%/,"$%/$%#'%%0#)"#.%$%/0,"$4
# # #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 4 van 10
STAP 2
Begrippen
corrupt De regenten waren corrupt. Ze gebruikten belastinggeld voor zichzelf. Of ze trokken mensen voor in ruil voor geld.
Willem V De laatste stadhouder van Nederland. Hij vluchtte naar Engeland toen de Fransen met de Bataven Nederland binnentrokken.
etiquette Regels die bepalen hoe je je moet gedragen.
buitenhuis Een extra huis op het platteland. Regenten woonden er alleen in de zomer.
Oranjegezinden Regenten en andere burgers die stadhouder Willem V steunden. Ze noemden zich Oranjegezinden omdat Willems achternaam Van Oranje was. Ze vochten tegen de patriotten.
volksvertegenwoordiging Groep mensen die namens het volk meebeslist over nieuwe wetten. Ook controleert de volksvertegenwoordiging hoe het land bestuurd wordt. patriotten (Bataven) Een groep mensen die Nederland wilde veranderen. Ze wilden meer macht aan het volk geven. Ze vochten tegen de Oranjegezinden en moesten vluchten naar Frankrijk. Patriotten noemden zich ook Bataven.
Bataafse Republiek De tijd waarin er geen stadhouder was en het gewone volk de baas was in Nederland.
Napoleon Een generaal in het Franse leger. Hij nam na de Franse Revolutie de macht over en maakte zichzelf keizer van Frankrijk. Hij veroverde een groot deel van Europa en veranderde veel in Nederland.
Franse Revolutie Een revolutie is een snelle verandering. Tijdens de Franse Revolutie zette het volk de koning af. Daarna was het volk de baas in Frankrijk.
Ga naar 1000
506900-thema2.indd 43
1500
1600
1700
1800
STAP 2 in je werkboek. 1900
1950
43
nu
11-04-2008 13:55:04
thema 2
Samenvatting
Dit weet ik nu
Brandaan 8 • samenvatting • © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
506900_strips.indd 2
07-11-2008 10:39:55
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
!"#$%&R&>#:&*-:=:%%-&9%-#-&,#$*D0%:1# ;%$#-9%::1-) /#-&-1#+.#&3*-1-) a7%"#.,=70%7"#)"#M\Mc#'%/-0,1%"#+%/$#$77/#P"1%0,"$@#37"$%"#$%#.%$%/0,"$%/-#+%%/#8,"$%0%"#6%(# P"1%0,"$4#9%(#S/,"-%#/)23#:%-(7"$#")%(#6%%/4#P"1%0,"$#%"#<*-0,"$#/)%=%"#)"#M\MO#8%(#d7")"3/)23#$%/# .%$%/0,"$%"#*)(4#>%#+)0$%"#")%(#$,(#S/,"3/)23#+%%/#&7#1/77(#&7*#+7/$%"@#$*-#67%-(#%/#%%"#-(%/3#0,"$# 376%"#(%"#"77/$%"#',"#S/,"3/)234#9%(#")%*+%#37")"3/)23#:%-(7"$#*)(#$%#.77/$%0)23%#.%$%/0,"$%"#%"#$%# >*)$%0)23%#.%$%/0,"$%"4#>%#3/%1%"#773#$%#3707")%-#(%/*1#$)%#P"1%0,"$#8,$#,B1%=,3(4#U)00%6#!#+%/$#$%# %%/-(%#37")"14#9)2#&7/1$%#$,(#8%(#+%%/#:%(%/#1)"1#6%(#8%(#0,"$4#9)2#:%"7%6$%#&)2"#%)1%"#6)")-(%/-4#9)2# :%"7%6$%#773#$%#6%"-%"#$)%#)"#$%#P%/-(%#d,6%/#67A8(%"#&)((%"4#P%"#30%)"%#1/7%=#/)23%"#67A8(#$%# a+%%$%#d,6%/#3)%&%"4#d7")"1#U)00%6#!#0)%(#3,",0%"#,,"0%11%"#%"#+%1%"#'%/:/%$%"4#P/#3+,6%"#-(%%$-# 6%%/#-(776:7(%"#%"#)"#M\c]#/%%$#$%#%%/-(%#-(776(/%)"#$77/#.%$%/0,"$4# !"#$%#>*)$%0)23%#.%$%/0,"$%"#+,/%"#&%#")%(#&7#(%'/%$%"#7'%/#$%#37")"14#!"#8%(#&*)$%"#+77"$%"#'%%0# 3,(870)%3%"#%"#U)00%6#!#+,-#=/7(%-(,"(4#!"#M\ce#:%17"#$%#Z%01)-A8%#C=-(,"$4#U)00%6#!#+)0$%#$,(# %HOJLsELM1HGHUODQGEOHHIHQVWXXUGHHHQOHJHU3DVLQJDI:LOOHPKHWRS%HOJLsZHUGHHQDSDUW 37")"3/)234#5%#6%"-%"#)"#$%#.77/$%0)23%#.%$%/0,"$%"#+,/%"#:77-#7=#U)00%6#!@#76$,(#8)2#8,$#'%%0#1%0$# 8,$#7=1%6,,3(#()2$%"-#$%#Z%01)-A8%#7=-(,"$4 (#&$%D":&612&"#:&9*73 a7%"#U)00%6#!!@#$%#&77"#',"#U)00%6#!@#,,"#$%#6,A8(#3+,6@#&,1#8)2#$,(#8%(#")%(#&7#0,"1%/#37"4#5%# :*/1%/-#+,/%"#7"(%'/%$%"#%"#+)0$%"#6%%/#(%#'%/(%00%"#8%::%"4#U)00%6#!!#'/7%1#a87/:%A3%#76# %%"#")%*+%#1/7"$+%(#(%#-A8/)2'%"4#5%#1/7"$+%(#',"#M\f\#+,-#8%(#:%1)"#',"#$%#$%67A/,()%4#!"#$%# 1/7"$+%(#-(,,(#:%-A8/%'%"#+%03%#/%A8(%"#$%#:*/1%/-#8%::%";#'/)28%)$#',"#6%")"1-*)()"1@#'/)28%)$# ',"#7"$%/+)2-@#'/)28%)$#',"#17$-$)%"-(#%"#'/)28%)$#',"#'%/%")1)"14#!"#$%#")%*+%#+%(#-(7"$#773#$,(#%/# '%/3)%&)"1%"#67%-(%"#376%"4#5%#'703-'%/(%1%"+77/$)1%/-#',"#$%#=/7')"A)%-#37&%"#$%#P%/-(%#d,6%/4# Q,""%"#$)%#'%%0#:%0,-()"1#:%(,,0$%"#%"#7*$%/#+,/%"#$,"#Wc#2,,/@#37&%"#$%#a+%%$%#d,6%/4#C6$,(# )%$%/%%"#+%0#+)0$%#-(%66%"#3/%1%"#)"#M]MV#,00%#6,""%"#3)%-/%A8(4#!"#M]M]#67A8(%"#$%#'/7*+%"#773# -(%66%"4# L0*+.#-&**3Q !"#$%#"%1%"()%"$%#%%*+#67A8(%"#,00%%"#27"1%"-#",,/#$%#*")'%/-)(%)(4#<)23%#6%)-2%-#1)"1%"#",,/#%%"# 6%)-2%--A87704#H/6%#6%)-2%-#8,$$%"#%%"#8%%0#,"$%/#0%'%"4#>)2#67%-(%"#,0#27"1#,,"#8%(#+%/3#76#1%0$# (%#'%/$)%"%"4#H0%((,#K,A7:-#+)0$%#+%0#",,/#$%#*")'%/-)(%)(4#Q,,/#76$,(#&%#1%%"#27"1%"#+,-@#67A8(# $,(#")%(4#>%#$%%$#%%/-(#%%"#,"$%/%#7=0%)$)"1#%"#$,,/",#+)0$%#H0%((,#(7A8#%A8(#",,/#$%#*")'%/-)(%)(4# >%#-A8/%%B#%%"#:/)%B#,,"#6)")-(%/#a87/:%A3%#%"#67A8(#(7%"#-(*$%"(#,,"#$%#*")'%/-)(%)(#+7/$%"4#>%# +,-#$%#%%/-(%#'/7*+#$,,/#%"#(7%"#&%#,B-(*$%%/$%@#+,-#&%#$%#%%/-(%#'/7*+%0)23#$73(%/#)"#.%$%/0,"$4# H0%((,#&,1#,0-#$73(%/#$,(#'%%0#'/7*+%"#8%(#&+,,/#8,$$%"4#>%#=/7:%%/$%"#8*"#0%'%"#6,33%0)23%/#(%# 6,3%"4#>%#'7A8(#773#'77/#$%#%6,"A)=,()%#',"#$%#'/7*+#%"#+%/$#'77/&)((%/#',"#$%#'%/%")1)"1#'77/# '/7*+%"3)%-/%A8(4#H0%((,#+)0$%#$,(#'/7*+%"#$%&%0B$%#/%A8(%"#3/%1%"#,0-#6,""%"4#5,(#0*3(%4#H0%((,#+,-# N\#2,,/#(7%"#&%#'77/#8%(#%%/-(#67A8(#-(%66%"4 # #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 5 van 10
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
<#)0155#S*-1-30123&,#0&I#,#07%-,#-# d # 7")"3/)23#$,(#P"1%0,"$#%"#<*-0,"$#*)(/)%=%"#)"#M\MO4#9%(#:%-(7"$#*)(# $%#.77/$%0)23%#.%$%/0,"$%"@#$%#>*)$%0)23%#.%$%/0,"$%"#%"#$%#3707")%-4 /#0=:#-&!.##,#&S%$#0#
#5%#'703-'%/(%1%"+77/$)1)"14#>)2#A7"(/70%/%"#$%#/%1%/)"14#5%#a+%%$%# d,6%/#$7%(#&%0B#773#'77/-(%00%"#'77/#+%((%"4#5%#0%$%"#',"#$%#a+%%$%# d,6%/#+7/$%"#"*#$)/%A(#1%37&%"#$77/#$%#:*/1%/-4#5%#0%$%"#',"#$%# P%/-(%#d,6%/#+7/$%"#1%37&%"#$77/#$%#'703-'%/(%1%"+77/$)1%/-#',"#$%# [/7')"A)%4
<#7)1=D"#&O5=:%-,#
#C=-(,"$#',"#$%#>*)$%0)23%#.%$%/0,"$%"@#$)%#)"#M\ce#:%17"4#[,-#)"#M\c]# ZHUGKHW]XLGHQHHQHLJHQNRQLQNULMN%HOJLs
8177#$&TT#
#>77"#',"#U)00%6#!4#9)2#+,-#$%#(+%%$%#37")"1#',"#8%(#d7")"3/)23#$%/# .%$%/0,"$%"4
)0*-,.#:#
#5%#:%0,"1/)23-(%#/%1%0-#'77/#%%"#0,"$;#+,,/#)%$%/%%"#&)A8#,,"#67%(# 87*$%"@#+,,/#)%$%/%%"#/%A8(#7=#8%%B(#%"#87%#8%(#0,"$#:%-(**/$#67%(# +7/$%"4
!"*06#D3##
#P%"#1%0%%/$%#$)%#)"#M\f\#%%"#")%*+%#1/7"$+%(#-A8/%%B4#5)%#1/7"$+%(# :%(%3%"$%#8%(#:%1)"#',"#$%#$%67A/,()%#)"#.%$%/0,"$4
,#$*D0%:1##
#5%67A/,()%#+)0#&%11%";#8%(#'703#/%1%%/(4#!"#%%"#$%67A/,()%#:%-0)-(#$%# 6%%/$%/8%)$#+,(#%/#)"#8%(#0,"$#67%(#1%:%*/%"4
U7#::%&E%D*6=#
#5%#%%/-(%#'/7*+%0)23%#$73(%/#',"#.%$%/0,"$4#P"#'77/&)((%/#',"#$%# '%/%")1)"1#'77/#'/7*+%"3)%-/%A8(4
90*+.#-31#=0#D":#
#9%(#/%A8(#'77/#'/7*+%"#76#(%#-(%66%"#:)2#'%/3)%&)"1%"4#.%(#,0-#:)2# 6,""%"4
#$%-D15%:1##
#9%(#)$%%#$,(#%%"#1/7%=#6%"-%"#$%&%0B$%#/%A8(%"#%"#3,"-%"#67%(# 3/)21%"#,0-#,"$%/%#1/7%=%"#6%"-%"4#
# #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 6 van 10
STAP 2
Begrippen
Koninkrijk der Nederlanden Koninkrijk dat Engeland en Rusland uitriepen in 1815. Het bestond uit de Noordelijke Nederlanden, de Zuidelijke Nederlanden en de kolonies. Eerste en Tweede kamer De volksvertegenwoordiging. Zij controleren de regering. De Tweede kamer doet zelf ook voorstellen voor wetten. De leden van de Tweede kamer worden nu direct gekozen door de burgers. De leden van de Eerste Kamer worden gekozen door volksvertegenwoordigers van de provincies.
Willem II Zoon van Willem I. Hij was de tweede koning van het Koninkrijk der Nederlanden.
Thorbecke Een geleerde die in 1848 een nieuwe grondwet schreef. Die grondwet betekende het begin van de democratie in Nederland.
grondwet De belangrijkste regels voor een land: waar iedereen zich aan moet houden, waar iedereen recht op heeft, en hoe het land bestuurd moet worden.
democratie Democratie wil zeggen: het volk regeert. In een democratie beslist de meerderheid wat er in een land moet gebeuren.
Belgische Opstand Opstand van de Zuidelijke Nederlanden, die in 1830 begon. Pas in 1839 werd het zuiden een eigen koninkrijk: België. 1000
506900-thema3.indd 65
Aletta Jacobs De eerste vrouwelijke dokter van Nederland. En voorzitter van de vereniging voor vrouwenkiesrecht.
vrouwenkiesrecht Het recht voor vrouwen om te stemmen bij verkiezingen. Net als mannen.
emancipatie Het idee dat een groep mensen dezelfde rechten en kansen moet krijgen als andere groepen mensen. Ga naar
1500
1600
1700
1800
STAP 2 in je werkboek. 1900
1950
65
nu
11-04-2008 14:12:01
thema 3
Samenvatting
Dit weet ik nu
Brandaan 8 • samenvatting • © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
506900_strips.indd 3
07-11-2008 10:40:01
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
!"#$%&V&!.##&.#0#7,**07*)#;%$#-9%::1-) (#&/#0=:#&8#0#7,**07*) !"#M]Mf#:%17"#$%#P%/-(%#U%/%0$77/0714#5*)(-0,"$#%"#C7-(%"/)23#'7A8(%"#(%1%"#H6%/)3,@#<*-0,"$@# S/,"3/)23#%"#P"1%0,"$4#5%&%#77/071#$**/$%#(7(#M]M\4#P/#')%0%"#6)027%"%"#$7$%"4#P"1%0,"$@#H6%/)3,# %"#S/,"3/)23#7/1,")-%%/$%"#%%"#'%/1,$%/)"1#)"#?%/-,)00%-#76#(%#=/,(%"#7'%/#87%#8%(#"*#'%/$%/#67%-(4# >%#'7"$%"#$,(#5*)(-0,"$#-(/%"1#1%-(/,B(#67%-(#+7/$%"4#>%#-07(%"#%%"#'%/$/,14#!"#8%(#'%/$/,1#',"# ?%/-,)00%-#-(7"$#$,(#5*)(-0,"$#1%:)%$%"#67%-(#(%/*11%'%"#,,"#S/,"3/)23@#5*)(-0,"$#67A8(#1%%"#0%1%/# 6%%/#8%::%"#%"#5*)(-0,"$#67%-(#'%%0#1%0$#:%(,0%"#,,"#P"1%0,"$#%"#S/,"3/)234#5*)(-0,"$#+%/$#%%"# ,/6#0,"$4#a7%"#$%#A/)-)-#)"#H6%/)3,#:%17"@#76$,(#=07(-%0)"1#$%#,,"$%0%"#8%%0#+%)")1#6%%/#+,,/$# +,/%"@#3/%%1#P*/7=,#$,,/#773#0,-(#',"4#9%%0#'%%0#6%"-%"#+%/$%"#+%/3077-4#!"#5*)(-0,"$#+,-#$%#A/)-)-# 8%(#%/1-(4#5%#6%"-%"#+,/%"#$,,/#,0#,/6@#(7%"#+%/$%"#&%#-(/,,(,/64#!"#5*)(-0,"$#+%/$%"#&%-#6)027%"# 6%"-%"#+%/3077-4#H$70B#9)(0%/#/)A8((%#)"#$)%#()2$#%%"#=70)()%3%#=,/()2#7=4#5%#0%$%"#"7%6$%"#&)A8#",&)L-4# 9)2#:%077B$%#$%#6%"-%"#76#%%"#%)"$%#,,"#$%#87"1%/#%"#$%#%00%"$%#(%#6,3%"4#?%%0#6%"-%"#-(%6$%"#7=# 8%64#!"#M]cc#+%/$#9)(0%/#$%#")%*+%#0%)$%/#',"#5*)(-0,"$4 (#&!.##,#&8#0#7,**07*) H0#-"%0#:0%%3#$,(#9)(0%/#%%"#$)A(,(7/#+,-4#.)%6,"$#67A8(#)%(-#,"$%/-#$%"3%"#$,"#8)24#9)2#+)0$%#gg"# 1/77(#5*)(-#<)23#6,3%"4#.,$,(#8)2#a-2%A87-07+,3)2%#8,$#'%/7'%/$#%"#[70%"#:)""%"')%0@#'%/30,,/$%"# (QJHODQGHQ)UDQNULMNGHRRUORJDDQ'XLWVODQG+LWOHUYHURYHUGH1HGHUODQG%HOJLs)UDQNULMN 5%"%6,/3%"#%"#.77/+%1%"4#H00%%"#<*-0,"$#%"#P"1%0,"$#37"#8)2#")%(#'%/-0,,"4#G)"$-#9)(0%/#,,"#$%# 6,A8(#+,-#170$%"#%/#+%((%"#(%1%"#K7$%"4#5)%#170$%"#773#)"#$%#'%/7'%/$%#0,"$%"4#5,,/)"#-(7"$#$,(# K7$%"#$)%#,6:(%",,/#7B#0%/,,/#+,/%"#+%/$%"#7"(-0,1%"@#K7$%"#67A8(%"#,00%%"#"71#)"#+)"3%0-#376%"# -=%A),,0#'77/#K7$%"#%"#&%#67%-(%"#:)2#%03,,/#)"#%%"#1%((7#+7"%"4#P/#+%/$%"#773#A7"A%"(/,()%3,6=%"# 1%:7*+$4#5,,/#+%/$%"#K7$%"@#&)1%*"%/-#%"#8767-%3-*%0%"#'%/677/$4#9%%0#+%)")1#6%"-%"# RYHUOHHIGHQGDW'HODQGHQGLHVDPHQYRFKWHQWHJHQ'XLWVODQGHQ]LMQERQGJHQRWHQ,WDOLsHQ-DSDQ +,/%"#$%#1%,00)%%/$%";#P"1%0,"$@#H6%/)3,@#<*-0,"$#%"#E,",$,4#>%#+)0$%"#9)(0%/#-(7==%"#%"#6,,3(%"# -,6%"#=0,""%"4# L012Q 2SMXQLODQGGHQGHJHDOOLHHUGHQYRRUGHNXVWYDQ1RUPDQGLs+HWZDV'GD\,QVHSWHPEHU +,-#%%"#1/77(#$%%0#',"#P*/7=,#:%'/)2$4#C=#%%"#$)"-$,1#)"#-%=(%6:%/#877/$%"#$%#.%$%/0,"$%/-#$,(# $%#1%,00)%%/$%"#$)A8(:)2#+,/%"4#570:0)2#8)"1%"#$%#6%"-%"#$%#'0,1#*)(#%"#')%/$%"#B%%-(4#Q,,/#8%(#B%%-(# 3+,6#(%#'/7%14#5%&%#$)"-$,1#+%/$#0,(%/#5700%#5)"-$,1#1%"7%6$4#5%#,,"',0#',"#$%#1%,00)%%/$%"#-(7=(%# QDPHOLMNELM$UQKHP+HWOXNWHKHQQLHWGHEUXJELM$UQKHPWHYHURYHUHQ'HPHQVHQLQ1RRUG .%$%/0,"$#67%-(%"#%%"#8%0%#+)"(%/#+,A8(%"#%"#8,$$%"#8%(#8%%0#&+,,/4#P/#+,-#1%%"#%(%"4#9%(#+,-#$%# 87"1%/+)"(%/4#!"#8%(#'77/2,,/#:%'/)2$$%"#$%#1%,00)%%/$%"#773#$%#/%-(#',"#.%$%/0,"$4#5*)(-0,"$#1,B#&)A8# 7'%/4#Q,,/#$%#77/071#)"#$%#+%/%0$#+,-#"71#")%(#'77/:)24#H6%/)3,#6,,3(%#)"#gg"#30,=#%%"#%)"$%#,,"#$%# 77/071#6%(#K,=,"#$77/#%%"#8%0%#-(%/3%#:76#6%(#1)B1,-#(%#177)%"4#P/#')%0%"#()%"$*)&%"$%"#$7$%"4#K,=,"# 1,B#&)A8#7"6)$$%00)23#7'%/4#5%#a+%%$%#U%/%0$77/071#+,-#'77/:)24 C=#f#6%)#8%/$%"3%"#+%#$%#$7$%"#*)(#$%#a+%%$%#U%/%0$77/071#%"#,"$%/%#77/071%"4#C=#O#6%)#')%/%"#+%# $,(#.%$%/0,"$#:%'/)2$#+%/$4 #
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 7 van 10
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
<#)0155#/#0=:#&8#0#7,**07*)#
#C7/071#)"#$%#+%/%0$#',"#M]Mf#(7(#M]M\4#P"1%0,"$@#S/,"3/)23@#<*-0,"$#%"# $PHULNDYRFKWHQWHJHQ'XLWVODQGHQ2RVWHQULMN+RQJDULMH
9#0,0%)&9%-&L#0=%177#=#
#?%/$/,1#$,(#P"1%0,"$@#S/,"3/)23#%"#H6%/)3,#-07(%"#",#$%#P%/-(%# U%/%0$77/0714#!"#8%(#'%/$/,1#-(7"$#$,(#5*)(-0,"$#-(/%"1#1%-(/,B(#67%-(# +7/$%"4
,1D:%:*0#
#P%"#-(/%"1%#%"#+/%$%#0%)$%/#',"#%%"#0,"$4#P%"#$)A(,(7/#+)0#$,(#")%6,"$# ,"$%/-#$,"#8)2#$%"3(4#Q%"-%"#6%(#%%"#,"$%/%#6%")"1#6,,3(#8)2#:,"14#
(+1:=#&4123#
#9%(#/)23#$,(#9)(0%/#'%/7'%/$%@#:%$7%0$#'77/#$%#5*)(-%/-#%"#$%#6%"-%"# $)%#7=#5*)(-%/-#0%3%"4#Z)2#8%(#5*)(-%#<)23#877/$%"#:)2'77/:%%0$#[70%"@# a-2%A87-07+,3)2%#%"#.%$%/0,"$4
!.##,#&8#0#7,**07*)#
#C7/071#)"#$%#+%/%0$#',"#M]c]#(7(#M]fO4#H,"#$%#%"%#3,"(#-(7"$# 'XLWVODQG,WDOLsHQ-DSDQ$DQGHDQGHUHNDQW(QJHODQG)UDQNULMN H6%/)3,@#<*-0,"$#%"#,"$%/%#0,"$%"4
)%=3%$#0=#
#d,6%/-#)"#A7"A%"(/,()%3,6=%"#+,,/#K7$%"@#&)1%*"%/-#%"# 8767-%3-*%0%"#+%/$%"#'%/677/$#6%(#1)B1,-4
)#%771##0,#-#
#5%#(%1%"-(,"$%/-#',"#9)(0%/@#$)%#6%(#%03,,/#-,6%"+%/3(%"4#C"$%/# ,"$%/%#P"1%0,"$@#H6%/)3,#%"#<*-0,"$4
(W,%A
MXQL$INRUWLQJYDQ'HFLVLRQGD\2IZHO%HVOLVVHQGHGDJ2S $)%#$,1#:%17"#$%#,,"',0#',"#$%#1%,00)%%/$%"4
;7%)&*$&U0-"#$#
#C6#$%#/%-(#',"#.%$%/0,"$#(%#'%/7'%/%"@#67%-(%"#$%#1%,00)%%/$%"#)"# -%=(%6:%/#M]ff#$%#/)')%/%"#:)2#H/"8%6#7'%/-(%3%"4#Q,,/#8%(#0*3(%#8%"# ")%(#$%#:/*1#:)2#H/"8%6#(%#'%/7'%/%"4
"*-)#0.1-:#0
:LQWHUYDQ+HW=XLGHQYDQ1HGHUODQGZDVEHYULMGPDDU 8%(#"77/$%"#+,-#"71#:%&%(#$77/#$%#5*)(-%/-4#5,,/#0%$%"#$%#6%"-%"# 87"1%/4#
%:**$6*$#
#P%"#:76#$)%#-(%/3%/#+,-#$,"#,00%#:%-(,,"$%#:766%"#:)2#%03,,/4#5%#:76# '%/-=/%)$$%#%%"#$7$%0)23%#-(/,0)"14#Q%(#gg"#:76#37"#2%#%%"#8%0%#-(,$# '%/")%()1%"4
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 8 van 10
STAP 2
Begrippen
Eerste Wereldoorlog Oorlog in de wereld van 1914 tot 1918. Engeland, Frankrijk, Rusland en Amerika vochten tegen Duitsland en OostenrijkHongarije.
Duitse Rijk Het rijk dat Hitler veroverde, bedoeld voor de Duitsers en de mensen die op Duitsers leken. Bij het Duitse Rijk hoorden bijvoorbeeld Polen, Tsjechoslowakije en Nederland.
Verdrag van Versailles Verdrag dat Engeland, Frankrijk en Amerika sloten na de Eerste Wereldoorlog. In het verdrag stond dat Duitsland streng gestraft moest worden.
Tweede Wereldoorlog Oorlog in de wereld van 1939 tot 1945. Aan de ene kant stonden Duitsland, Italië en Japan. Aan de andere kant Engeland, Frankrijk, Amerika, Rusland en andere landen.
dictator Een strenge en wrede leider van een land. Een dictator wil dat niemand iets anders dan hij denkt. Mensen met een andere mening maakt hij bang. 1000
506900-thema4.indd 87
gaskamers Kamers in concentratiekampen waar Joden, zigeuners en homoseksuelen werden vermoord met gifgas.
geallieerden De tegenstanders van Hitler, die met elkaar samenwerkten. Onder andere Engeland, Amerika en Rusland.
hongerwinter Winter van 1944-1945. Het zuiden van Nederland was bevrijd, maar het noorden was nog bezet door de Duitsers. Daar leden de mensen honger.
D-day 6 juni 1944. Afkorting van: Decision-day. Ofwel: Beslissende dag. Op die dag begon de aanval van de geallieerden.
Slag om Arnhem Om de rest van Nederland te veroveren, moesten de geallieerden in september 1944 de rivieren bij Arnhem oversteken. Maar het lukte hen niet de brug bij Arnhem te veroveren.
atoombom Een bom die sterker en zwaarder was dan alle bestaande bommen bij elkaar. De bom verspreidde een dodelijke straling. Met één bom kon je een hele stad vernietigen.
Ga naar 1500
1600
1700
1800
STAP 2 in je werkboek 1900
1950
87
nu
15-04-2008 16:11:47
thema 4
Samenvatting
Dit weet ik nu
Brandaan 8 • samenvatting • © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
506900_strips.indd 4
07-11-2008 10:40:06
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
!"#$%&X&O5-1#+.&**07*) ;%$#-9%::1-) O*07*)&1-&T-,*-#=1Y 'H1HGHUODQGVHNRORQLH1HGHUODQGV,QGLsZHUGWLMGHQVGH7ZHHGH:HUHOGRRUORJYHURYHUGGRRU-DSDQ 'H-DSDQQHUVOLHWHQGH,QGRQHVLsUVLQJHYDQJHQLVVHQYULMHQGH1HGHUODQGHUVGLHGDDUZRRQGHQ ZHUGHQQDDUNDPSHQJHEUDFKW7RHQGHRRUORJYRRUELMZDVZLOGHQGH,QGRQHVLsUV]HOIVWDQGLJZRUGHQ 'HOHLGHUYDQGH,QGRQHVLsUV6RHNDUQRZDVGRRUGH-DSDQQHUVEHYULMGXLWGHJHYDQJHQLV+LMZLOGH QLHWGDW]LMQODQGZHHUHHQNRORQLHZHUGHQULHSLQDXJXVWXVGH]HOIVWDQGLJH5HSXEOLHN,QGRQHVLs *)(4#G7%3,/"7#+%/$#=/%-)$%"(4#.%$%/0,"$#$,A8(#$,,/#,"$%/-#7'%/4#P/#+77"$%"#$,,/#'%%0#.%$%/0,"$-%# 3707")-(%"#$)%#1%+77"#:)2#.%$%/0,"$#+)0$%"#:0)2'%"#87/%"#%"#.%$%/0,"$%/-#'%/$)%"$%"#'%%0#1%0$#,,"#$%# SURGXFWHQXLW1HGHUODQGV,QGLs1HGHUODQGVWXXUGHHHQJURRWOHJHU7HUZLMOGH1HGHUODQGHUVYRFKWHQ RP,QGRQHVLsWHUXJWHNULMJHQYRQGHQVWHHGVPHHUDQGHUHODQGHQGDW1HGHUODQGPRHVWVWRSSHQ 6%(#'%A8(%"4#a7%"#H6%/)3,#$/%)1$%#76#1%%"#1%0$#6%%/#(%#1%'%"#76#.%$%/0,"$#7=#(%#:7*+%"@#1,B# 1HGHUODQGGHVWULMGRS,QYHUNODDUGH1HGHUODQGGDWGH5HSXEOLHN,QGRQHVLsRQDIKDQNHOLMNZDV S*+,#&O*07*) !"#M]fO#+%/$%"#$%#?%/%")1$%#.,()%-#7=1%/)A8(4#9*"#:%0,"1/)23-(%#$7%0#)-#8%(#:%+,/%"#',"#$%#'/%$%4#5%# ?.#8%::%"#%%"#0%1%/4#5,(#0%1%/#)-#")%(#:%$7%0$#76#(%#'%A8(%"@#6,,/#8%0=(#%/'77/#(%#&7/1%"#$,(#,"$%/%"# QLHWJDDQYHFKWHQ7RHQ$PHULND*URRW%ULWWDQQLsHQGH6RYMHWXQLHLQGH91RSULFKWWHQOLHSKHW (7A8#,0#1,*+#6)-4#5%#1/77(-(%#0,"$%"#+)0$%"#,00%:%)#8%(#6,A8()1-(%#0,"$#(%/#+%/%0$#&)2"4#H6%/)3,#%"# $%#G7'2%(*")%#+)0$%"#:%)$%#%%"#1/7(%/#0%1%/#$,"#$%#,"$%/4#H0-#$%#%%"#+,=%"-#37A8(@#$%%$#$%#,"$%/# $,(#7734#5,(#8%%((%#+,=%"+%$077=4#>%#'7%/$%"#1%%"#77/071@#6,,/#$/%)1$%"#+%04#5,(#8%%((%#$%#d7*$%# 2RUORJ'HODQGHQLQ(XURSDZHUGHQYHUGHHOGLQ2RVW(XURSDELMGH6RYMHWXQLH HQ:HVW(XURSDELM $PHULND =HPDDNWHQHHQJUHQVYDQSULNNHOGUDDGPXUHQHQPLMQHQYHOGHQWXVVHQ2RVWHQ:HVW (XURSD+HW,-]HUHQ*RUGLMQVSOLWVWH(XURSDLQWZHHsQ,QGH6RYMHWXQLHEHSDDOGHGHUHJHULQJZHON +%/3#6%"-%"#$%$%"#%"#67A8(%"#$%#6%"-%"#1%%"#3/)()%3#7=#$%#/%1%/)"1#8%::%"4#!"#5*)(-0,"$#:7*+$%# $%#G7'2%(*")%#&%0B-#%%"#6**/#$+,/-#$77/#$%#-(,$#Z%/0)2"4#>%#+)0$%"#")%(#$,(#$%#6%"-%"#",,/#8%(#'/)2%# ZHVWHQJLQJHQ,QZHUGGHPXXUDIJHEURNHQGRRUEXUJHUVYDQ2RVWHQ:HVW%HUOLMQ+HWZDV B%%-(`#5%#G7'2%(*")%#-(7=(%#6%(#$%#+,=%"+%$077=@#$,(#+,-#8%(#%)"$%#',"#$%#d7*$%#C7/0714#5*)(-0,"$# +,-#+%%/#gg"#0,"$4 /1-,#7123&90#,#Z 1DGH.RXGH2RUORJGDFKWLHGHUHHQGDWHUYUHGH]RX]LMQLQ(XURSD'HPHQVHQLQ2RVW(XURSD 67A8(%"#"*#&%0B#:%-0)--%"4#?77/#$%#a+%%$%#U%/%0$77/071#+,/%"#%/#)"#-766)1%#0,"$%"#/*&)%-#1%+%%-(@# QDGH.RXGH2RUORJEHJRQQHQGLHUX]LHVRSQLHXZ,Q-RHJRVODYLsEHJRQHHQEXUJHURRUORJWXVVHQ 6HUYLsUVHQDQGHUHYRONHQ'HPHHVWHPHQVHQLQ-RHJRVODYLsYRHOGHQ]LFKJHHQ-RHJRVODDI+HW JURRWVWHYRONLQ-RHJRVODYLsZDUHQGH6HUYLsUVHQLQGHUHJHULQJ]DWHQYRRUDO6HUYLsUV=LMZLOGHQ ppQJURRW6HUYLsPDNHQYDQ-RHJRVODYLs'H6HUYLsUVYRFKWHQPHWGH%RVQLsUVHQGH.URDWHQ(U RQWVWRQGHQWZHHODQGHQ6ORYHQLsHQ.URDWLs+HWEOHHIRQUXVWLJHQHUEUDNHHQEXUJHURRUORJXLW'H %RVQLsUVYOXFKWWHQQDDUGHVWDG6UHEUHQLFD'H9HUHQLJGH1DWLHVEHVFKHUPGHQGHVWDG6UHEUHQLFD(U NZDPHQVWHHGVPHHU%RVQLVFKHYOXFKWHOLQJHQQDDUGHVWDG'H6HUYLsUVWURNNHQ]LFKQLHWVDDQYDQ $%#?.#%"#'%/7'%/$%"#G/%:/%")A,#)"#M]]O4#Z)2",#,A8($*)&%"$#Z7-")-A8%#6,""%"#%"#27"1%"-#+%/$%"# YHUPRRUGGRRUGH6HUYLsUV'H1HGHUODQGVHVROGDWHQJUHSHQQLHWLQ7RHQGHRRUORJLQ-RHJRVODYLsHLQG M]]O#-(7=(%@#+)0$%"#$%#?.#$%#$,$%/-#7=#$%#677/$%"#-(/,BB%"4#>%#/)A8((%"#%%"#-=%A),0%#/%A8(:,"3#7=# YRRURRUORJVPLVGDGLJHUVXLWYRRUPDOLJ-RHJRVODYLs'LHUHFKWEDQNVWDDWLQ'HQ+DDJ
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 9 van 10
Brandaan | samenvatting | groep 8 |
Mijn Malmberg
<#)0155#& I#,#07%-,=WT-,1Y
(HQ1HGHUODQGVHNRORQLHLQ$]Ls'HEHODQJULMNVWHHLODQGHQZDUHQ-DYD HQ6XPDWUD/DWHUZHUG1HGHUODQGV,QGLs,QGRQHVLs
;*#3%0-*
/HLGHUYDQGH,QGRQHVLsUVLQGHNRORQLH1HGHUODQGV,QGLs/DWHUZHUGKLM GHSUHVLGHQWYDQKHWRQDIKDQNHOLMNH,QGRQHVLs
4#5+671#3&T-,*-#=1Y
7 RHQ1HGHUODQGV,QGLsRQDIKDQNHOLMNZHUGNUHHJKHWGHQDDP 5HSXEOLHN,QGRQHVLs
L#0#-1),#&I%:1#=#
#P%"#7/1,")-,()%#',"#:)2",#,00%#0,"$%"#',"#$%#+%/%0$#$)%#-,6%"#+)00%"# &7/1%"#'77/#'%)0)18%)$#%"#'/%$%#)"#$%#+%/%0$4
.%5#-.#,7**5
#a)2$%"-#$%#d7*$%#C7/071#+)0$%"#H6%/)3,#%"#$%#G7'2%(*")%#,00%:%)#8%(# 1/77(-(%#0%1%/#8%::%"4#H0-#H6%/)3,#6%%/#+,=%"-#37A8(@#$,"#$%%$#$%# G7'2%(*")%#$,(#7734#P"#,"$%/-764
S*+,#&O*07*)#
#5%#-(/)2$#(*--%"#H6%/)3,#%"#$%#G7'2%(*")%4#5)(#+,/%"#$%#-(%/3-(%#0,"$%"# (%/#+%/%0$4#>%#$/%)1$%"#'77/($*/%"$#%03,,/#,,"#(%#',00%"4#5%#d7*$%# C7/071#$**/$%#',"#M]fO#(7(#M]\]4
TEB#0#-&?*0,12-#
#a)2$%"-#$%#d7*$%#C7/071#+,-#%/#%%"#1/%"-#',"#=/)33%0$/,,$@#6*/%"# HQPLMQHQYHOGHQWXVVHQ2RVWHQ:HVW(XURSD,Q2RVW(XURSDZDV $%#G7'2%(*")%#$%#:,,-4#>%#+)0$%"#")%(#$,(#6%"-%"#",,/#8%(#+%-(%"# '%/8*)-$%"4
<#0712-=#&C++0
(HQEHWRQQHQPXXURP:HVW%HUOLMQ'HPXXUZDVRQGHUGHHOYDQKHW !K&%/%"#D7/$)2"4#!"#M]\]#+%/$#$%#6**/#,B1%:/73%"4
E*#)*=7%91Y
/DQGLQ2RVW(XURSDGDWLQRQWVWRQG(UZRRQGHQYHUVFKLOOHQGH YRONHQLQ-RHJRVODYLs%LMYRRUEHHOG6HUYLsUV.URDWHQ6ORYHQHQHQ %RVQLsUV1XEHVWDDW-RHJRVODYLsQLHWPHHU
6+0)#0**07*)#
#P%"#77/071#(*--%"#$%#6%"-%"#)"#gg"#0,"$4#5*-#1%%"#77/071#(*--%"# '%/-A8)00%"$%#0,"$%"4#
;0#60#-1D%
6WDGLQ%RVQLs'H9HUHQLJGH1DWLHVZLOGHQYDQ6UHEUHQLFDHHQYHLOLJH -(,$#'77/#'0*A8(%0)"1%"#6,3%"4#5%#-(,$#+%/$#:%+,,3(#$77/#.%$%/0,"$-%# VROGDWHQYDQGH917RFKYHUPRRUGGHQGH6HUYLsUVHUDFKWGXL]HQG %RVQLsUVLQ
© Malmberg, ’s-Hertogenbosch
blz. 10 van 10
STAP 2
Begrippen
Nederlands-Indië Een Nederlandse kolonie in Azië. De belangrijkste eilanden waren Java en Sumatra. Later werd Nederlands-Indië Indonesië.
Soekarno Leider van de Indonesiërs in de kolonie NederlandsIndië. Later werd hij de president van het onafhankelijke Indonesië.
Republiek Indonesië Toen Nederlands-Indië onafhankelijk werd, kreeg het de naam Republiek Indonesië.
1000
506900-thema5.indd 109
Verenigde Naties Een organisatie van bijna alle landen van de wereld die samen willen zorgen voor veiligheid en vrede in de wereld.
wapenwedloop Tijdens de Koude Oorlog wilden Amerika en de Sovjetunie allebei het grootste leger hebben. Als Amerika meer wapens kocht, dan deed de Sovjetunie dat ook. En andersom.
IJzeren Gordijn Tijdens de Koude Oorlog was er een grens van prikkeldraad, muren en mijnenvelden tussen Oost- en West-Europa. In Oost-Europa was de Sovjetunie de baas. Zij wilden niet dat mensen naar het westen verhuisden.
Berlijnse Muur Een betonnen muur om West-Berlijn. De muur was onderdeel van het IJzeren Gordijn. In 1989 werd de muur afgebroken.
Koude Oorlog De strijd tussen Amerika en de Sovjetunie. Dit waren de sterkste landen ter wereld. Ze dreigden voortdurend elkaar aan te vallen. De Koude Oorlog duurde van 1945 tot 1989.
Joegoslavië Land in Oost-Europa dat in 1918 ontstond. Er woonden verschillende volken in Joegoslavië. Bijvoorbeeld Serviërs, Kroaten, Slovenen en Bosniërs. Nu bestaat Joegoslavië niet meer.
burgeroorlog Een oorlog tussen de mensen in één land. Dus geen oorlog tussen verschillende landen.
Srebrenica Stad in Bosnië. De Verenigde Naties wilden van Srebrenica een veilige stad voor vluchtelingen maken. De stad werd bewaakt door Nederlandse soldaten van de VN. Toch vermoordden de Serviërs er achtduizend Bosniërs in 1995.
Ga naar 1500
1600
1700
1800
STAP 2 in je werkboek. 1900
1950
109
nu
11-04-2008 15:40:39
thema 5
Samenvatting
Dit weet ik nu
Brandaan 8 • samenvatting • © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
506900_strips.indd 5
07-11-2008 10:40:12