Zaterdag 14 september Udenhout Zondag 15 september Berkel-Enschot Tilburg
Open Monumentendag 2013
Meer informatie over de Open Monumentendag kunt u vinden op: www.tilburg.nl/openmonumentendag www.historietilburg.nl www.openmonumentendag.nl www.facebook.com/gemeentetilburg www.twitter.com/gemeentetilburg Alle informatie en routes zijn terug te vinden op www.tilburgopdekaart.nl. U kunt ook contact opnemen met Ari van Valen van de Werkgroep Open Monumentendag Tilburg via telefoonnummer 06 44 94 04 44 en per e-mail
[email protected].
Zaterdag 14 september Udenhout Zondag 15 september Berkel-Enschot Tilburg Dit jaar is thema van Open Monumentendag ‘Macht & Pracht’. We staan daarom stil bij Tilburgse geschiedenis en de macht en pracht die hierin terug te vinden is. Zo heeft Tilburg bijvoorbeeld een paleis en vele mooie villa’s van de vroegere textielfabrikanten. Ook de katholieke kerk heeft duidelijk een belangrijke rol gespeeld in het verleden.
THEMA-AVOND Donderdag 12 september 2013 bent u vanaf 19.30 uur van harte welkom op de thema-avond ‘Macht & Pracht’ in de aula in het Cobbenhagen gebouw van de Universiteit van Tilburg (UvT), Warandelaan 2 in Tilburg. Het programma begint om 20.00 uur. Er zijn boeiende lezingen over het thema van de Open Monumentendag. Kijk voor meer informatie ook op www.tilburg.nl/openmonumentendag.
In Udenhout, Berkel-Enschot en Tilburg is op 14 en 15 september een groot aantal monumenten gratis open voor publiek en vinden er verschillende activiteiten plaats, zoals optredens van verschillende gildes. U krijgt volop de gelegenheid om u te laten informeren over en inspireren door mooie monumenten. We wensen u dan ook een verrassende dag toe! Meer informatie In deze brochure vindt u informatie over de opengestelde monumenten, de openingstijden en extra activiteiten. De locaties staan op de plattegrond. Hiermee kunt u zelf de monumenten te voet of op de fiets bezoeken. Natuurlijk kunnen er altijd nog op het laatste moment wijzigingen optreden in het programma. Het laatste nieuws over de Open Monumentendag vindt u daarom in het Stadsnieuws van zaterdag 7 september. Berkel-Enschot heeft op de dag zelf een centraal informatiepunt.
Rondleiding Expositie Demonstratie
Zaterdag 14 september 2013
UDENHOUT
1 Oude Raadhuis • Slimstraat 2 Rijksmonument Dit gebouw is ontworpen door Arnoldus van Veggel en gebouwd in 1849-1850. Het bestaat uit een voor- en een achtergebouw, die door een lager gebouwd middendeel met elkaar verbonden worden. De gevels zijn opgetrokken in baksteen. Onder de dakrand bevindt zich een decoratief rondboogmotief. De ramen beslaan een groot deel van de gevel en hebben neogotische kenmerken. Oorspronkelijk was in het gebouw ook de openbare school en de onderwijzerswoning gevestigd. De hoofdingang van het raadhuis was aan de Slimstraat. Aan de Schoorstraat was de hoofdingang van de school terwijl aan de achterzijde de scholieren naar binnen konden. Aan de zijde van de Slimstraat is in 1972 naar ontwerp van Edmond Nijsten, een moderne aanbouw gerealiseerd. Het oude raadhuis kan tegenwoordig gehuurd worden voor huwelijksvoltrekkingen en sociaal-culturele activiteiten. Open van 11.00 tot 17.00 uur. In het Raadhuis is een expositie te zien met vaandels en vendels, boeken en andere geschriften. Gilde Sint Joris en Gilde Sint Antonius-Sint Sebastiaan geven in vol ornaat tekst en uitleg.
UDENHOUT
Zaterdag 14 september 2013
2 Sint Lambertuskerk • Slimstraat 9 Rijksmonument Gebouwd in 1840-1841 in ‘waterstaatsstijl’. Samen met de naastgelegen pastorie, de begraafplaats en het verderop gelegen klooster Sint Petrus vormt het een bijzondere getuige van de opleving die het katholicisme rond het midden van de 19e eeuw in Noord-Brabant doormaakte. In 1951 is de kerk flink verbouwd en vergroot tot een kruiskerk. Het Maria hoogaltaar, het orgel, de preekstoel en de kerkbanken zijn stuk voor stuk evenals de kerk zelf monumentaal. De Antwerpse beeldhouwer J.J. Peeters en de Boxmeerse schrijnwerker J.F. Beuijssen zijn verantwoordelijk voor de altaren, de communiebanken en heiligenbeelden. De Beierse beeldhouwer Leo Bäumler heeft rond 1957 de kerkbanken gemaakt. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Rondleiding.
stra
aa st r
t
at
tra
at
1
ms
oor
Sli
Sch
Gr
n oe
2
Kre
i te
nm
ole
n st
raa
t
Zondag 15 september 2013
BERKEL-ENSCHOT
3 Abdij Koningshoeven (trappistenabdij) • Eindhovenseweg 3 Rijksmonument Een aantal cisterciënzer monniken uit Frankrijk -trappistenvestigde zich in 1881 in drie voormalige hoeven van koning Willem II. In 1893 werd het klooster in gebruik genomen. De abdij is vooral bekend van het trappistenbier. Wereldwijd zijn er slechts zes trappistenabdijen waar bier wordt gebrouwen. De abdij van Koningshoeven is de enige in Nederland. De andere vijf staan in België. Open van 12.30 tot 17.00 uur. De abdijkerk en kloostergang, oblatentuin en de gastentuin zijn open. Er is een kleine expositie van liturgische gewaden en voorwerpen. De bierbrouwerij is niet toegankelijk, het proeflokaal wel.
4 St. Caeciliakerk • Kerkstraat 2 Rijksmonument Deze driebeukige neogotische kruiskerk werd in 1898 ontworpen door de Roermondse architect C. Franssen, in opdracht van bouwpastoor F. Corstens. Open van 12.00 tot 17.00 uur. Er zijn doorlopend rondleidingen door gidsen in de kerk. Ook een bezoek aan de klokkenzolder in de toren is mogelijk. Er is een tentoonstelling van de kerkschatten van de St. Caeciliakerk, van het Gilde St.Joris-Sebastiaan. Er is orgelspel met een toelichting. Kinderen kunnen leren vendelen en trommelen op het kerkplein.
Zondag 15 september 2013
BERKEL-ENSCHOT
5 Gemeentehuis Berkel-Enschot • Raadhuisstraat 56 Rijksmonument De officiële opening van dit gemeentehuis was in mei 1933. Het is ontworpen door architect Constant Panis uit Tilburg en bezit kenmerken van de Amsterdamse school. Aan de rechterzijde van de hoofdingang bevindt zich de raadszaal met mooie gebrandschilderde ramen. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Exterieur en hal zijn te bezichtigen (geen privé-vertrekken). Een gids vertelt over burgemeesters en het gemeentehuis. Er is een kleine foto-expositie te bekijken. M ol en st r aa t
Ringba
Ra
Ooosstt an -O
St.
lli Wi
b ro
rd
t aa st r 6
Du
re n
da
ad hu
iss t ra at 5 Ho
en
we
n.
se
Ge
ev
g
Eis en
b en Eikeg w
ho we
-
ho en
eg
ev
rw
gs
ch
nin
os
Ko
Eind
nsew
eg
3
r ks
4
Ke
hove
elw
eg
6 St. Willibrorduskerk • St. Willibrordusstraat 1 Rijksmonument In 1910 werd de huidige basilicale kerk gebouwd door architect Jan Stuyt (1868-1934).De neogotische toren van Henri van Tulder uit 1857 werd ommetseld door de nieuwe toren. In de toren hangen twee laatmiddeleeuwse klokken: Willibrordus (1501) en Maria (1524). Open van 12.00 tot 17.00 uur. Er zijn doorlopend rondleidingen door kerkgidsen. Ook een bezoek aan de klokkenzolder is mogelijk. De kerkschatten zijn te zien en er is een tentoonstelling van het Gilde St. Hubertus. Orgelbespeling van het Loretorgel. Vendelen en trommelen door kinderen op het kerkplein.
t ra at
Zondag 15 september 2013
7 Regionaal Archief Tilburg • Kazernehof 75 Rijksmonument In het gebouw van Regionaal Archief Tilburg stonden ooit 200 paarden gestald. Koning Willem II liet dit pand in 1842 bouwen als paardenstal bij de cavaleriekazerne. Later werd het omgebouwd tot de textielfabriek van BeKa, waarvan nu de schoorsteen nog te zien is. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Kom op de thee bij Willem II. Hij vertelt over de veranderingen van paardenstal tot textielfabriek tot archief. Ontmoet Willem II om 11.30 uur, 11.50 uur en vanaf 13.00 uur elk heel uur en 20 minuten na elk heel uur. Voor kinderen heeft hij een mooie verrassing!
8 Paleis-Raadhuis • WIllemsplein 1 Rijksmonument Voor koning Willem II in 1847-1849 gebouwd paleis in Engels romantische stijl naar een ontwerp van Jan C. Boon. Het is een gepleisterd rechthoekig gebouw met vier ronde hoektorens en aan de lange zijden uitspringende middenpartijen. Willem II heeft er nooit gewoond, want kort voor de oplevering overleed hij. Nadat het meer dan vijftien jaar leeg heeft gestaan, wordt hier in 1866 de rijks hogere burgerschool gevestigd. Toen deze school in 1934 verhuisde kreeg het gebouw de bestemming van raadhuis. De Nijmeegse architect Oscar Leeuw pakt zowel het interieur als het exterieur grondig aan. Dit interieur in art deco-stijl uit 1936 is nog vrijwel geheel intact. Het Paleis-Raadhuis heeft twee kleine trouwzalen en een grote ontvangstzaal die ook regelmatig als trouwzaal wordt gebruikt. In 2009 komt in de voormalige wethouderskamer Vincents Tekenlokaal. Open van 11.00 tot 17.00 uur. In verschillende zalen worden de schatten en de vaandels getoond van de drie Tilburgse gilden Sint Sebastiaan van Willem III, Sint Dionysius en Sint Joris.
TILBURG
9 Vincents Tekenlokaal • Stadhuisplein 128 Op 15 september 1866 kwam Vincent van Gogh naar Tilburg om naar de HBS te gaan. Deze school zat toen in het PaleisRaadhuis. Als dertienjarige jongen kreeg hij hier zijn eerste tekenlessen. Slechts voor één dag is de originele inschrijving in het bevolkingsregister uit dat jaar te zien in Vincents Tekenlokaal. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Bezoek het nagebouwde klaslokaal van vroeger en het moderne tekenlokaal van deze tijd. Het potlood van toen is nu een digitale tekenpen. Geïnspireerd? Kom tekenen @ Vincents Tekenlokaal.
10 Kantongerecht • Stadhuisplein 75 In 1969 werd dit door de Tilburgse architect Jos. Bedaux (1910-1989) ontworpen gebouw geopend. De gevels van het rechthoekige gebouw zijn bekleed met muschelkalksteen. De gevels zijn alle vier verschillend, maar kennen toch sterke overeenkomsten. De sobere entree bevindt zich in de noordgevel. De noord- en westgevel hebben beide grote raampartijen. In de zuid- en oostgevel bevinden zich verdiept liggende bakstenen gevelvlakken, waarin in reliëf abstracte kunstwerken zijn aangebracht van Luc van Hoek (1910-1991), de Tilburgse kunstenaar waar Bedaux vaker mee samenwerkte. Open van 11.00 tot 16.00 uur. Er worden zittingen van de rechtbank nagespeeld.
Zondag 15 september 2013
TILBURG 12 Klooster ‘zusters van liefde’ • Oude Dijk 1 Rijksmonument Joannes Zwijsen, pastoor van het Heike en later bisschop en aartsbisschop, was de oprichter van de congregatie van de Zusters van Onze Lieve Vrouw Moeder van Barmhartigheid. In Tilburg beter bekend als ‘de zusters van liefde’. In 1832 vestigden de eerste zusters zich in Tilburg, en in 1834 betrokken zij – er waren er inmiddels dertien – aan de Oude Dijk een kloosterhuis, dat ‘het huis met de dertien celletjes’ genoemd werd. Dit huis vormde de basis voor het ‘moederhuis’ van de zusters, dat zou uitgroeien tot een omvangrijk complex. De zusters van liefde hielden zich vooral bezig met onderwijs (aan meisjes). Naast het lesgeven waren de zusters belast met de zorg voor zieken, ouden van dagen en weeskinderen. Het in neorenaissancestijl gebouwde klooster, het eigenlijke moederhuis, kwam tussen ca. 1890 en 1916 in verschillende fasen tot stand. Dit is nog te zien aan de verschillende goothoogten en dakvormen. Open van 12.30 tot 16.00 uur. De grote kapel, bidkapel en Mariakapel zijn open. Er worden rondleidingen verzorgd door de zusters.
11 Heikese Kerk • Stadhuisstraat 6 Rijksmonument Deze kerk is gewijd aan St. Dionysius, de patroon van Tilburg. Ongeveer op dezelfde plaats stond vermoedelijk al in de dertiende eeuw een kerkgebouw. Omstreeks 1430 verrees hier een nieuwe kerk, die in 1595 door de Staatse troepen in brand werd gestoken. Na 1628 verviel de inmiddels herbouwde kerk aan de protestanten. Pas in 1824 kregen de katholieken hun kerk weer terug. De huidige kerk dateert van de jaren 18271829, want de oude kerk werd – met uitzondering van de toren – gesloopt, en vervangen door een nieuw kerkgebouw in neoclassicistische stijl. Het ontwerp was van Justinus Backx en Frederik Willem Conrad. Het is een zogeheten ‘waterstaatskerk’, dat wil zeggen dat de kerk is gebouwd onder toezicht van het ministerie van Waterstaat. In 1894-1895 onderging de voorgevel een verbouwing door architect C.F. van Hoof (1861-1952), terwijl de toren opnieuw werd ommanteld. Het interieur van de kerk is bijzonder rijk aan kerkschatten. Open van 11.30 tot 17.00 uur. Er worden oude paramenten getoond in vitrines. Ook is er aandacht voor bedevaarten vanuit deze kerk. Er zijn vaandels en een beeld van een fietsbedevaart naar Scherpenheuvel. Op verzoek zijn er rondleidingen.
Zondag 15 september 2013
13 Nederlands Hervormde Kerk (Pauluskerk) Heuvelstraat 141 Rijksmonument Omdat de Heikese kerk moest worden teruggegeven aan de katholieken, werd in 1822-1823 deze achtkantige zaalkerk met koepelvormig torentje gebouwd naar een ontwerp van Justinus Backx. Het Bätz-orgel uit 1765 is afkomstig van de Heikese kerk. Het gebouw was al enkele jaren niet meer in gebruik voor de eredienst. In 2010 werd het gebouw eigendom van de Stichting Pauluskerk Gereja Kristen Indonesia Nederland, waardoor het zijn functie als kerkgebouw terugkreeg. Open van 12.00 tot 17.00 uur. Er worden rondleidingen gegeven en er is orgelspel.
TILBURG
14 Stadscafé De Spaarbank • Noordstraat 125 Rijksmonument Dit pand in neorenaissancestijl is in 1910 gebouwd als bankgebouw met bovenwoning naar een ontwerp van de Tilburgse architect C.F. van Hoof. Opdrachtgever was het bestuur van de ‘Vereeniging Tilburgsche Spaarbank’. Heel kenmerkend is de zeskantige hoektoren. In de jaren negentig van de twintigste eeuw is het pand van binnen verbouwd. Het was lange tijd een interieurwinkel. Sinds enige jaren heeft het pand een horecafunctie. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Powerpoint-presentatie met interieurs van een aantal historische panden in de Noordstraat.
Zondag 15 september 2013
15 Noordstraat 88-90-92 Gemeentelijk monument Drie woonhuizen in Jugendstil, gebouwd in opdracht van H.J. en A.H. Weijers. De huizen hebben een terug liggende entree in een portiek waarboven een boogfries is aangebracht met glas-in-lood in jugendstilmotief. De twee buitenste woningen zijn identiek in spiegelbeeld en hebben typerende houten erkers op de eerste verdieping, waarop een balkon met houten balustrade net onder de spitse topgevels. Onder de dakrand zijn boogfriezen en halfronde rollagen toegepast. Open van 11.00 tot 17.00 uur. De begane grond van de woningen 88 en 92 is tijdens de Open Monumentendag te bezichtigen.
16 Voormalig winkelpand van ‘De Gruyter’ Gasthuisring 5 Rijksmonument Dit pand is in1933 gebouw in expressionistische stijl en heeft de vorm van een kubus. Het is een ontwerp van de huisarchitect van de firma P. de Gruyter & Zoon, Willem G. Welsing. Opvallend is de kleurrijke gevel met goudkleurige letters, de groene glazen bouwstenen en de blauwe keramische tegels. In het pand is tegenwoordig tuin- en landschapsarchitectenbureau van Rob Wagemakers gehuisvest. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Powerpoint-presentatie van een aantal historische panden in de Gasthuisring en omgeving.
TILBURG
17 CVB Ecologistics • Wilhelminapark 31-33 Rijksmonument (nummer 31), beeldbepalend (nummer 33) Deze fabrikantenvilla werd in 1929-1930 voor de textielfabrikant Arn. Eras gebouwd in expressionistische stijl naar ontwerp van architect J. de Lugt. Rond 1993 werd het poortje met het linkerbuurpand afgebroken om een nieuwe hoofdingang te bouwen. Het pand dient sinds 1999 als kantoor. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Rondleiding.
18 GITP • Wilhelminapark 25 Gemeentelijk monument De herenhuizen Wilhelminapark 25 en 26 zijn in 1901 gebouwd in opdracht van de fabrikanten Mommers en Swagemakers. De vrij strakke ordening van de panden wordt met name op huisnummer 25 doorbroken door decoratieve elementen in art nouveau stijl. Het gehele pand is nu in gebruik als kantoorruimte. Aan de achterzijde is het pand in 1996 uitgebreid met extra kantoorruimte en leslokalen. Dit vroege werk van de Tilburgse architect Jan van der Valk diende als voorbeeld voor de woningen die rond 1900 aan de rand van het in 1897 aangelegde Wilhelminapark gebouwd werden. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Rondleiding, informatie over de geschiedenis van het pand.
Zondag 15 september 2013
TILBURG
19 TextielMuseum Tilburg • Goirkestraat 96 Rijksmonument Het TextielMuseum, in 1958 opgericht aan de Gasthuisring, is sinds 1986 gevestigd in het complex van de voormalige wollenstoffenfabriek C. Mommers & Co. Het TextielMuseum heeft zich ontwikkeld tot ‘een museum in bedrijf’ waar techniek en kunst en vakmanschap en creativiteit hand in hand gaan. Sinds 2008 is het nieuwe, geheel transparante entreegebouw het boegbeeld van het museum. Achter de bestaande damastweverij is een archiefdepot gebouwd. Open van 12.00 tot 17.00 uur. Rondleiding, extra publieksactiviteiten.
20 Galerie Pjotr • Goirkestraat 78 Gemeentelijk monument Dit voormalig koopmanshuis annex bedrijfsruimte is een van de oudste panden in de Goirkestraat. Het is omstreeks 1780 gebouwd voor Norbert Schoffers (1752-1808), koopman en boomkweker. De achterbouw met remise dateert van 1918. Gedurende vele tientallen jaren is het huis bewoond geweest door de fabrikantenfamilies Pessers en daarna Franken. Galerie Pjotr is opgericht in 1988. Naast de galerie beschikt Pjotr over een atelier, waar ook cursussen worden gehouden, en een beeldentuin. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Rondleiding.
21 Goirkese Kerk • Goirkestraat 68 Rijksmonument Door de stichting van een schuurkerk in 1715 werd het Goirke het tweede kerkelijk centrum van Tilburg. Het lemen gebouw werd reeds in 1724 vervangen door een stenen schuurkerk die in gebruik bleef tot 1839, toen de huidige kerk werd ingewijd. De pastorie, gebouwd in 1718, bleef in gebruik tot 1927. Het enige dat nog rest van de oude pastorie is het in 1988 gerestaureerde Norbertijnenpoortje met beeld van Sint Dionysius. Ook dit poortje heeft de status van rijksmonument. Door de vestiging van de pastorie werd het Goirke het bestuurlijke en administratieve centrum van de (toen nog ongedeelde) parochie Tilburg. Het Goirke is sinds 1797 een zelfstandige parochie. Het kerkhof is in 1816 aangelegd naast de schuurkerk. Enkele graven en het hekwerk met gietijzeren beelden hebben de status van rijksmonument. Open van 11.00 tot 17.00 uur.
22 Wijkcentrum De Poorten • Hasseltstraat 194 Precies honderd jaar na de consecratie in 1898 werd de Hasseltse kerk gesloten. De geplande sloop kon worden voorkomen door het gebouw in te richten tot multifunctionele ruimte. In de nacht van 10 op 11 juli 2003 werd de kerk door een grote brand getroffen. Dit was tijdens de renovatie. De schade werd hersteld en in juni 2005 kon het gebouw geopend worden. Open van 11.00 tot 17.00 uur. Presentatie door gebruikers van het centrum, rondleidingen, wandelingen in de omgeving, expositie van het kasteel van Tilburg en zijn bewoners.
Ringbaan Noord
es tr
at
Go irk
aa t os n -O
s tr a Has s elt
19
gb
evenstraat
Ri ng baan W es t
22
Rin
Reitse Ho
aat
21 20
ri ng ov en Vel dh
Bes te r
K uipers aat Wilhelminapark Wilhelminapark tr
drin
18 17
Gasthui sring
g
n
d or No
Wi l l em I Istraat
Spoorlaa
15 14 Tuins traat
H
euv
s el
t t r aa
Schou w 13 bur g ring r i ng 11 8 9 Paleis 10
wijs e n st ra a t
kh
ov
en
g we se
Noordstraat 88-90-92 Voormalig winkelpand ‘De Gruyter’ GITP
Galerie Pjotr Goirkese Kerk Wijkcentrum De Poorten
e
15 16 17 18 19 20 21 22
o Br
Tilburg Regionaal Archief Tilburg Paleis-Raadhuis Vincents tekenlokaal Kantongerecht Heikese kerk Klooster ‘Zusters van Liefde’ Nederlands Hervormde Kerk (Pauluskerk) Stadscafé De Spaarbank
S i nt J
osep
Pius haven
LEGENDA 7 8 9 10 11 12 13 14
7
h s t ra
at
Ho
B. Z
12
Heuvelr i ng
eg
dl a n uwtraat e i s N
h Noor d
t aa s tr
ge N uwst raa ie t
o st aan -O
Bredasew
Lan
Ringb
o ek r i n g
16
ev
en
se
we
g
Colofon ©Gemeente Tilburg Tekst: Werkgroep Open Monumentendag Tilburg Vormgeving: gemeente Tilburg Fotografie: Werkgroep Open Monumentendag gemeente Tilburg Druk: Drukkerij Gianotten Oplage: 1500 Augustus 2013 13.265
