Workshop: De telecommunicatiesector in transitie
1. Inleiding Traditioneel werd de telecommunicatiesector beschouwd als een natuurlijk monopolie. Dit betekent dat het efficiënter (goedkoper) was wanneer de telecommunicatiediensten door één grote onderneming, dus een monopolist, werden verleend in plaats van door meerdere kleinere
ondernemingen.
De
reden
hiervoor
waren
de
enorm
hoge
netwerkinfrastructuurkosten die vereist waren om als telecomonderneming actief te kunnen zijn. Deze kosten waren zo hoog dat de gemiddelde kosten daalden over een groot outputbereik. Daardoor was het goedkoper dat aan de totale marktvraag naar telecommunicatiediensten werd voldaan door één grote onderneming dan door twee of meer kleinere ondernemingen die elk aan een gedeelte van de marktvraag zouden voldoen. De vaste netwerkinfrastructuurkosten waren in de telecomsector oorspronkelijk zo hoog dat een duplicatie van de netwerkinfrastructuur niet wenselijk (economisch noch sociaal) was. Oorspronkelijk was er bijgevolg dan ook slechts één onderneming die werkzaam was in de telecommunicatiesector. Deze onderneming was de Regie voor Telegrafie en Telefonie, die later is omgevormd tot Belgacom. Sinds het begin van de jaren negentig is de situatie in de telecomsector echter sterk veranderd, met als resultaat dat vandaag de dag de telecommunicatiesector niet meer te beschouwen is als een natuurlijk monopolie. De voornaamste reden voor het verdwijnen van het natuurlijk monopolie in de telecomsector zijn een aantal belangrijke technologische ontwikkelingen die zich in de loop van de jaren negentig hebben voorgedaan, zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van de mobiele telecommunicatietechnologie. Deze technologische ontwikkelingen hebben enerzijds de kosten om actief te zijn in de telecomsector drastisch gereduceerd en hebben anderzijds geleid tot een explosie van de vraag naar telecommunicatiediensten. Door deze twee ontwikkelingen is er een einde gekomen aan het natuurlijk monopolie in de telecomsector. Beide ontwikkelingen betekenden het einde van het natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector. Er is vandaag bijgevolg geen sprake meer van een natuurlijk monopolie, met als resultaat dat er vandaag dan ook meerdere ondernemingen actief zijn in de telecommunicatiesector. Op het vlak van de mobiele telecommunicatie bijvoorbeeld zijn Mobistar en Base toegetreden, naast de gevestigde onderneming Proximus.
1
Het is deze transitie in de telecommunicatiesector -het verdwijnen van het natuurlijk monopolie- die in deze workshop zal worden belicht.
2. De oorspronkelijke situatie in de telecomsector Traditioneel werd de telecommunicatiesector beschouwd als een natuurlijk monopolie. De vaste kosten in de sector waren zo hoog dat duplicatie van de infrastructuur niet sociaal wenselijk was. Bijgevolg werd een monopolie toegekend aan één onderneming voor de verlening van telecommunicatiediensten. Om onderproductie door de monopolist te vermijden diende dit monopolie echter gereguleerd te worden. 2.1. Natuurlijk monopolie Vanaf het einde van de 19e eeuw tot ongeveer het begin van de jaren negentig werd de telecommunicatiesector beschouwd als een natuurlijk monopolie. Bondig uitgedrukt is een natuurlijk monopolie de bijzondere situatie waarbij het efficiënt is dat er maar één onderneming actief is in een sector in plaats van meerdere kleine ondernemingen. In een natuurlijk monopolie is de monopoliesituatie met andere woorden efficiënt. Wanneer is er nu sprake van een natuurlijk monopolie in een sector? Een sector wordt gekenmerkt als een natuurlijk monopolie wanneer één grote onderneming de totale marktoutput kan voortbrengen tegen lagere totale kosten dan dat twee of meer kleinere ondernemingen dit zouden kunnen. Men spreekt met andere woorden van een natuurlijk monopolie wanneer het goedkoper (efficiënter) is wanneer één grote onderneming aan de totale marktvraag voldoet in plaats van meerdere kleinere ondernemingen die elk aan een deel van de marktvraag voldoen. Deze situatie treedt op wanneer de vaste kosten die vereist zijn om
actief
te
zijn
in
de
sector,
zoals
de
netwerkinfrastructuurkosten
in
de
telecommunicatiesector, zo hoog zijn dat de gemiddelde kosten dalend verlopen over een heel groot outputbereik, zodat één grote onderneming efficiënter kan produceren dan een kleinere onderneming. Men zegt dan dat er uitgebreide schaaleffecten te realiseren zijn in de sector. Bijgevolg is er in die sector slechts ruimte is voor één enkele onderneming. Deze situatie (dalende gemiddelde kosten over een groot outputbereik) roept bijgevolg een natuurlijke tendens tot monopolisatie1 in het leven: naarmate ondernemingen hun schaal uitbreiden en
1
Vandaar ook de naam “natuurlijk monopolie”.
2
meer produceren, zullen hun gemiddelde kosten afnemen. Uiteindelijk zal er slechts één onderneming overblijven. Klassieke voorbeelden van natuurlijke monopolies zijn de spoorwegen, de sector voor elektriciteitstransmissie en -distributie, de levering van gas en de watervoorziening. Tot ongeveer het begin van de jaren negentig kon de telecommunicatiesector ook worden beschouwd als een natuurlijk monopolie. In deze sectoren zijn namelijk zulke hoge kosten vereist voor de aanleg en het onderhoud van een netwerkinfrastructuur dat er enorme schaaleffecten uit te baten zijn. Bijgevolg is het in deze sectoren efficiënter om de marktoutput door één enkele monopolist te laten produceren dan door meerdere kleinere ondernemingen. In deze sectoren is de dus slechts ruimte voor één enkele onderneming. In Grafiek 1 wordt een natuurlijk monopolie visueel voorgesteld.
Grafiek 1: Marktstructuur bij natuurlijk monopolie
MK GTK CVC
GVK
PVC Vraag MO QVC
Q
In de situatie voorgesteld in Grafiek 1 zullen de totale kosten om de totale marktoutput voort te brengen lager zijn wanneer die output door één enkele onderneming wordt voortgebracht,
3
dan wanneer die output door meerdere kleinere ondernemingen zou worden voortgebracht. De marktoutput die hier wordt bedoeld, is de output waarvoor de sociaal-economische welvaart maximaal is. Dit is de output die zou worden geproduceerd in een situatie van volkomen concurrentie (QVC). Deze output wordt de sociaal-economisch efficiënte output genoemd. Parenthesis: Sociaal-economisch efficiënte output In deze parenthesis zal worden uitgelegd waarom de sociaal-economische welvaart maximaal is bij de output QVC. De sociaal-economische welvaart kan worden gedefinieerd als het verschil tussen de totale sociale baten van het voortbrengen van goederen of diensten en de totale sociale kosten van het voortbrengen van goederen of diensten. Grafiek 2: Sociaal-economisch efficiënte output MK = AanbodVC = MSK
P
PVC
EVC
Prijsafzetlijn = Vraag = MSB
QVC
Q
De sociale baten zijn in principe wat de consumptie van goederen of diensten aan de gemeenschap oplevert. Dit is in feite de voldoening die de consument verkrijgt door het consumeren van die goederen of diensten. Een ideale maatstaf voor die voldoening is de prijs die de consument bereid is te betalen. De eerste eenheden die de consument consumeert, leveren hem een hoge voldoening op, zodat hij dan ook bereid zal zijn een hoge prijs voor die eerste eenheden te betalen. De volgende eenheden zullen de consument steeds minder voldoening opleveren, zodat hij dan ook maar bereid zal zijn een steeds lagere prijs voor die
4
volgende eenheden te betalen. Het blijkt dus dat de prijsafzetlijn (of de vraagcurve) de weergave is voor de sociale baten van het voortbrengen van goederen of diensten. Grafisch betekent dit dat de ruimte onder de vraagcurve de sociale baten van het voortbrengen van goederen of diensten weergeeft. De sociale kosten, daarentegen, zijn wat het produceren van goederen of diensten aan de gemeenschap kost. De sociale kosten van het voortbrengen van goederen of diensten worden bijgevolg weergegeven door de MK-curve. De ruimte onder de MK-curve geeft met andere woorden grafisch de sociale kosten van het voortbrengen van goederen of diensten weer. Aangezien de sociaal-economische welvaart het verschil is tussen de totale sociale baten en de totale sociale kosten, geeft de ruimte tussen de prijsafzetlijn (vraagcurve) enerzijds en de MKcurve anderzijds grafisch de totale sociaal-economische welvaart weer. De sociaaleconomische welvaart is dan maximaal voor die output waar de vraagcurve de MK-curve snijdt. De sociaal-economische welvaart is dus maximaal wanneer er 0QVC eenheden worden voortgebracht. Immers, voor al deze eenheden zijn de sociale baten hoger dan de sociale kosten. Het voortbrengen van die eenheden zal de gemeenschap bijgevolg meer opbrengen dan dat dit de gemeenschap zou kosten. De gemeenschap zal er met andere woorden op vooruitgaan wanneer deze eenheden worden voortgebracht. Zolang het voortbrengen van extra eenheden de gemeenschap meer opbrengt dan kost, dus zolang de sociale baten van extra eenheden hoger zijn dan de sociale kosten, zal de gemeenschap er op vooruitgaan door extra eenheden voort te brengen en zal bijgevolg de sociaal-economische welvaart toenemen. De sociaal-economische welvaart zal bijgevolg maximaal zijn bij die output waar de sociale baten van de laatst voortgebrachte eenheid net gelijk zijn aan de sociale kosten van die eenheid. Anders gezegd, de welvaart zal maximaal zijn wanneer die outputhoeveelheid wordt voortgebracht, die optreedt waar de vraagcurve de MK-curve snijdt. De sociaal-economische welvaart is dus maximaal wanneer er 0QVC eenheden worden voortgebracht. Wanneer er dan nog extra eenheden zouden worden voortgebracht, zou de sociaal-economische welvaart afnemen. Immers, de sociale baten van het voortbrengen van die extra eenheden zouden dan lager zijn dan de sociale kosten; het voortbrengen van nog extra eenheden (voorbij 0QVC) zou de gemeenschap meer kosten dan opbrengen, de gemeenschap zou er dus op achteruitgaan. De sociaal-economische welvaart is dus maximaal wanneer een output gelijk aan 0QVC wordt voortgebracht. Dit is de output waar de vraagcurve de MK-curve snijdt. Dit is dus de output
5
waar de prijs gelijk is aan de marginale kosten. Deze output 0QVC, waarvoor de sociaaleconomische welvaart maximaal is, is bijgevolg gelijk aan die output die zou worden voortgebracht in een situatie van volkomen concurrentie (P = MK).
2.2. Illustratie Oorspronkelijk was er in de telecommunicatiesector sprake van een natuurlijk monopolie. Omwille van de enorm hoge netwerkinfrastructuurkosten, die elke operator zou dienen te maken teneinde telecommunicatiediensten te kunnen aanbieden, was het efficiënter wanneer de sociaal-economisch efficiënte output QVC door één grote onderneming wordt voortgebracht dan door meerdere kleinere ondernemingen die elk een deel van die output zouden voortbrengen. Het enige juiste criterium2 om te besluiten dat we te maken hebben met een natuurlijk monopolie is dat de welvaartsmaximaliserende output (dit is de output waar P = MC) tegen lagere totale kosten door één grote onderneming kan worden geproduceerd dan door meerdere kleinere ondernemingen die elk een deel van de totale marktoutput voortbrengen. Tot ongeveer het einde van de jaren tachtig – begin van de jaren negentig was dit het geval in de telecommunicatiesector. De telecomsector kon met andere woorden worden beschouwd als een
natuurlijk
monopolie.
In
de
telecommunicatiesector
waren
de
vaste
netwerkinfrastructuurkosten, die vereist zijn om telecommunicatiediensten te verlenen, zo hoog dat er slechts ruimte was voor één onderneming. Deze ene grote onderneming kon, omwille
van
de
uitgebreide
schaaleffecten
tengevolge
van
de
hoge
vaste
netwerkinfrastructuurkosten, efficiënter werken dan een kleinere onderneming, zodat een grote onderneming goedkoper aan de totale marktvraag kon voldoen dan meerdere kleinere ondernemingen. Laten we deze oorspronkelijke situatie in de telecommunicatiesector even illustreren aan de hand van een eenvoudig voorbeeldje. Veronderstel dat in Grafiek 3 de oorspronkelijke situatie in de telecomsector wordt voorgesteld. In Grafiek 3 gaan we uit van een sociaal-economisch efficiënte output van 10 miljard gesprekseenheden.
2
Het criterium dat zowel de voldoende als de noodzakelijke voorwaarde voor een natuurlijk monopolie insluit.
6
Grafiek 3: Illustratie van oorspronkelijke situatie in de telecomsector
MK 0,15
2 x 0,75 mld = 1,5 mld
GTK
0,10 0,07 Vraag 1 mld
MO 5
10
mld eenheden
In dit voorbeeld zullen de totale kosten om de sociaal-economisch efficiënte output van 10 mld eenheden voort te brengen, gelijk zijn aan 0,10
die totale output door één enkele onderneming (een monopolist) worden voortgebracht. Wanneer die totale output van 10 mld eenheden daarentegen door bijvoorbeeld twee ondernemingen zou worden voortgebracht die -om het eenvoudig te houden- elk 5 mld eenheden aanbieden, dan zouden de totale kosten om die totale output van 10 mld eenheden te produceren gelijk zijn aan 2 x (0,15 1 mld
)$ ) !" * (
!" # #%$ &' (
totale output door slechts één aanbieder wordt voortgebracht.
We hebben bijgevolg te maken met een natuurlijk monopolie. Het is immers goedkoper wanneer de totale output van 10 mld eenheden wordt aangeboden door één telecomoperator dan wanneer die output door twee operatoren zou worden aangeboden, die elk de helft van die totale output voor hun rekening nemen. Zoals hierboven vermeld, heeft dat te maken met de hoge netwerkinfrastructuurkosten die vereist zijn om telecommunicatiediensten te kunnen verlenen. Die kosten waren zo hoog dat er enorme schaaleffecten te realiseren waren, zodat een grote onderneming efficiënter was dan een kleine onderneming. Dientengevolge kan één
7
onderneming de totale output van 10 mld eenheden goedkoper voortbrengen dan twee kleinere ondernemingen die elk 5 mld eenheden zouden aanbieden. In deze illustratie werd gebruik gemaakt van het meest eenvoudige voorbeeld dat twee ondernemingen elk de helft van de sociaal-economisch efficiënte output QVC aanbieden in plaats van een monopolist die de volledige output voortbrengt. Bij dit eenvoudige voorbeeld waren de totale kosten dan lager wanneer die output door één enkele onderneming wordt voortgebracht dan wanneer die output door twee (even grote) ondernemingen zou worden voortgebracht, zodat kon worden besloten dat er sprake was van een natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector. Echter, in principe is er sprake van een natuurlijk monopolie wanneer één enkele onderneming de sociaal-economisch efficiënte output tegen lagere totale kosten dan voortbrengen dan elke mogelijke combinatie van meerdere ondernemingen, die niet noodzakelijk allemaal evenveel dienen aan te bieden.
2.3. Het dilemma van het natuurlijk monopolie Oorspronkelijk -tot ongeveer het einde van de jaren tachtig- waren in de telecommunicatiesector de vaste netwerkinfrastructuurkosten zo hoog dat één aanbieder de sociaal-economisch efficiënte output efficiënter kon voortbrengen dan meerdere kleinere aanbieders, zodat er in de telecomsector in feite maar ruimte was voor één operator. De telecommunicatiesector was oorspronkelijk dus een natuurlijk monopolie. Echter, deze situatie3 stelt de gemeenschap eigenlijk voor een dilemma. Dit “dilemma van het natuurlijk monopolie” houdt het volgende in. Enerzijds is het beter of efficiënter wanneer er maar één onderneming zou zijn die telecommunicatiediensten
zou
aanbieden,
dan
wanneer
meerdere
ondernemingen
telecomdiensten zouden aanbieden. Indien er sprake is van een natuurlijk monopolie kan een monopolist immers de welvaartsmaximaliserende output tegen lagere totale kosten (efficiënter) voortbrengen dan dat meerdere concurrerende ondernemingen dit zouden kunnen. Als we te maken hebben met een natuurlijk monopolie is het met andere woorden beter wanneer het aantal aanbieders in de telecomsector wordt beperkt tot één operator, aangezien dit leidt tot toegenomen efficiëntie ten opzichte van de situatie waarbij meerdere kleine ondernemingen de verlening van
telecommunicatiedienst zouden verzorgen. De
overheid diende er dus voor te zorgen dat er maar één aanbieder van telecomdiensten was. 3
Een natuurlijk monopolie
8
Om te verzekeren dat er inderdaad maar één aanbieder van telecommunicatiediensten zou zijn,
heeft
de
Belgische
overheid
het
monopolie
voor
de
verlening
van
telecommunicatiediensten wettelijk toegekend aan één onderneming. Deze onderneming was aanvankelijk de Regie voor Telegrafie en Telefonie (RTT), die later (in 1991) is omgevormd tot Belgacom. Enerzijds is het dus efficiënter wanneer er maar één onderneming zou zijn die telecomdiensten aanbiedt dan wanneer er meerdere ondernemingen zouden zijn die telecomdiensten aanbieden. Omwille van het natuurlijk monopolie zou er dus maar één onderneming mogen zijn die telecommunicatiediensten verleent. Echter, wanneer de gemeenschap4 die ene onderneming (de natuurlijke monopolist) zou laten begaan, dan zal die te weinig output voortbrengen en zal die een te hoge prijs voor de dienstverlening aanrekenen. Dit zou dan een verlies aan sociaal-economische welvaart teweegbrengen.
Grafiek 4: Dilemma van het natuurlijk monopolie P
PMONO
A
PVC
0
B
C QMONO
QVC
Q
Wanneer de gemeenschap de natuurlijke monopolist zou laten begaan, dan zal die zijn winst willen maximaliseren. De natuurlijke monopolist zal bijgevolg een output gelijk aan QMONO voortbrengen. Bij die output zijn de marginale ontvangsten van de monopolist namelijk net
4
de overheid
9
gelijk aan diens marginale kosten, en maximaliseert de monopolist dus zijn winst (zie Grafiek 4). Deze (winstmaximaliserende) output QMONO is kleiner dan de sociaal-economisch efficiënte (welvaartsmaximaliserende) output QVC. Tevens is de prijs die de monopolist aan zijn klanten wil aanrekenen, teneinde zijn winst te maximaliseren (PMONO), hoger dan de welvaartsmaximaliserende prijs PVC. Wanneer de gemeenschap de natuurlijke monopolist dus zou laten begaan, dan zal de monopolist er naar streven om zijn winst te maximaliseren en zal hij bijgevolg te weinig output voortbrengen (QMONO < QVC) en een te hoge prijs voor zijn output aanrekenen (PMONO > PVC). Deze onderproductie door de natuurlijke monopolist zou dan aanleiding geven tot een verlies aan sociaal-economische welvaart, voorgesteld door de oppervlakte ABC in Grafiek 4. Immers, voor alle eenheden tussen QMONO en QVC zijn de sociale baten van het voortbrengen van die eenheden groter dan de sociale kosten. Het voortbrengen van die eenheden zou de gemeenschap dus meer opbrengen dan dat dit de gemeenschap zou kosten. De gemeenschap zou er dus op vooruit gaan wanneer de natuurlijke monopolist die eenheden QMONO – QVC zou voortbrengen. De monopolist zal die eenheden echter niet (willen) voortbrengen omdat hij zijn winst wil maximaliseren, en dus slechts QMONO zal produceren in plaats van QVC. Deze onderproductie brengt bijgevolg een verlies aan sociaal-economische welvaart gelijk aan de oppervlakte ABC met zich mee. Het dilemma van het natuurlijk monopolie kan dus als volgt worden samengevat. Wanneer er in een sector sprake is van een natuurlijk monopolie, zoals oorspronkelijk het geval was in de telecommunicatiesector, dan is het enerzijds beter dat telecomdiensten door slechts één onderneming (een monopolist) worden aangeboden, omdat dit leidt tot toegenomen efficiëntie. Één onderneming kan de marktoutput immers tegen lagere totale kosten voortbrengen dan wanneer meerdere kleine ondernemingen de productie zouden verzorgen. Anderzijds, wanneer de gemeenschap die ene onderneming zou laten begaan, dan zal die haar winst willen maximaliseren en dus haar output beperken tot QMONO, hetgeen aanleiding geeft tot een verlies aan sociaal-economische efficiëntie.
10
2.4. Regulering van een natuurlijk monopolie Om het dilemma van het natuurlijk monopolie op te lossen, dient de overheid (de gemeenschap) het natuurlijk monopolie te reguleren. Zoals hierboven vermeld, zal de natuurlijke monopolist -wanneer de gemeenschap hem zijn gang laat gaan- niet de sociaaleconomisch efficiënte output QVC voortbrengen, maar zal hij er naar streven om zijn winst te maximaliseren en zal hij dus de kleinere output QMONO aanbieden. Dit zou echter leiden tot een verlies aan efficiëntie. Om dit verlies te vermijden, dient de gemeenschap er dus voor te zorgen dat de natuurlijke monopolist zijn output niet beperkt tot QMONO, maar daarentegen wel de sociaal-economisch efficiënte output QVC voortbrengt. Regulering van het natuurlijk monopolie is dus vereist en is er op gericht om te verzekeren dat de monopolist de efficiënte output QVC aanbiedt. Het objectief van de regulering is dus om de natuurlijke monopolist er toe aan te zetten de welvaartsmaximaliserende output QVC voort te brengen in plaats van zijn winstmaximaliserende output QMONO. Hoe dit objectief kan worden gerealiseerd, wordt in de volgende alinea’s beschreven. 2.4.1. Marginal cost pricing
De overheid kan de natuurlijke monopolist er toe aanzetten de sociaal-economisch efficiënte output QVC voort te brengen door hem te dwingen om de prijs die hij aan zijn klanten aanrekent gelijk te stellen aan de marginale kosten (P = MK). Deze vorm van (prijs)regulering wordt “marginal cost pricing” genoemd. In het geval van marginal cost pricing legt de overheid aan de natuurlijke monopolist op dat de prijs die hij aan zijn klanten aanrekent gelijk moet zijn aan de marginale kosten (P = MK). In dat geval komen we terecht in het punt E: in dit punt is de prijs gelijk aan de MK (zie Grafiek 5). P
Grafiek 5: Marginal cost pricing
MK
PMONO
GTK PVC
E Vraag
MO QMONO
QVC
Q 11
Het resultaat van deze prijsregulering -als de prijs gelijk moet zijn aan de marginale kosten- is dat de natuurlijke monopolist inderdaad de sociaal-economisch efficiënte output QVC zal voortbrengen, zodat de sociaal-economische welvaart wordt gemaximaliseerd. Het is enerzijds mogelijk dat de natuurlijk monopolist winst maakt, indien de prijs die hij aan de klant aanrekent gelijk wordt gesteld aan de marginale kosten. Wanneer de natuurlijke monopolist winst maakt wanneer hij wordt gedwongen de prijs gelijk te stellen aan zijn marginale kosten, dan levert dit prijsbeleid -marginal cost pricing- geen problemen op. De natuurlijke monopolist zal blijven produceren. Hij zal zijn productie niet stopzetten, hij maakt immers winst. Het is echter niet ondenkbaar dat de natuurlijke monopolist verlies lijdt wanneer hij wordt gedwongen om de prijs gelijk te stellen aan de marginale kosten. In de situatie voorgesteld in Grafiek 5 is dat inderdaad het geval. Als de natuurlijke monopolist de output QVC voortbrengt, dan zal hij een verlies lijden gelijk aan de oppervlakte PP’C’C (zie Grafiek 6). Voor de output QVC zij de gemiddelde kosten namelijk groter dan de prijs (C’ > P’).
Grafiek 6: Natuurlijk monopolie met verlies bij P = MK P
MK GTK C’
C
P’
P
Vraag MO QVC
Q 12
In dit geval -indien de natuurlijke monopolist verlies lijdt wanneer hij wordt gedwongen de prijs gelijk te stellen aan de marginale kosten- zal de monopolist niet bereid zijn om te produceren, hij maakt immers verlies wanneer hij produceert. Om te verzekeren dat de monopolist toch zou blijven produceren, dient dit verlies bijgevolg op één of andere manier te worden vergoed. Enkel wanneer het verlies van de monopolist wordt gecompenseerd, zal hij bereid zijn te blijven produceren bij P = MK. A. Verlies subsidiëren Het verlies dat de natuurlijke monopolist zou leiden bij P = MK moet worden gedekt, anders treedt de natuurlijke monopolist uit de markt. Hier rijst dan de vraag op welke manier dit verlies zal worden gedekt. Een eerste methode om het verlies van de monopolist te dekken, is door dit verlies te subsidiëren. Dit houdt in dat de overheid een subsidie zal toekennen aan de monopolist teneinde het verlies van deze monopolist te compenseren. Deze subsidie zal dan wel gefinancierd moeten worden door het heffen van extra belastingen. We hebben dan met andere woorden te maken met een transfer van de belastingbetalers naar de monopolist: het verlies van de monopolist wordt vergoed door middel van het heffen van belastingen. Het is bijgevolg de belastingbetalers die in dit geval opdraaien voor het verlies van de natuurlijke monopolist. Er mag echter niet uit het oog worden verloren dat het heffen van belastingen om het verlies van de natuurlijke monopolist te vergoeden, aanleiding geeft tot een bijkomend probleem. Dat bijkomend probleem is een indirect effect van het verlies van de monopolist op een secundaire markt5. Belastingheffing geeft immers aanleiding tot een verstoring van de incentives van economische agenten. Veronderstel bijvoorbeeld dat het verlies van de natuurlijke monopolist wordt gecompenseerd door het heffen van extra belastingen op het inkomen uit arbeid (extra belasting op arbeid). Dergelijke belastingen op arbeid zullen echter de incentives van werknemers om te werken verstoren. Meer bepaald zullen de werknemers door de extra belastingen geneigd zijn om minder te werken. Immers, wanneer er een extra inkomensbelasting wordt geheven, dan zullen de werknemers -voor elke hoeveelheid die ze zouden werken- een hogere compensatie (een hoger loon) eisen. Van hun loon moet namelijk die (extra) belasting worden afgetrokken, zodat de werknemers -voor elke hoeveelheid- een hoger loon zullen eisen, opdat ze netto evenveel zouden overhouden als vóór het heffen van die extra inkomensbelasting. Het resultaat van het heffen van een extra inkomensbelasting om 5
Meer bepaald op de arbeidsmarkt
13
het verlies van de natuurlijke monopolist te vergoeden, is met andere woorden dat op de markt voor arbeid de aanbodcurve voor arbeid naar boven (naar links) zal verschuiven (zie Grafiek 7). De verschuiving naar boven van de arbeidsaanbodcurve is de grafische voorstelling van de verstoring van de incentives van de werknemers: door de belastingheffing zijn werknemers geneigd om minder te werken. Grafiek 7: Indirect effect van belastingheffing loon A
A’ A
tax t
E’
L’
E
L D C
D
B Q’
Q
Aantal uren
Het effect van de belastingheffing is dat er wordt overgegaan van het oorspronkelijke evenwicht op de arbeidsmarkt E naar het nieuwe evenwicht E’. Wanneer de welvaartseffecten van deze overgang van E naar E’ worden onderzocht, dan blijkt dat bij het oorspronkelijke evenwicht op de arbeidsmarkt de sociaal-economische welvaart op de arbeidsmarkt6 gelijk is aan de oppervlakte ABE. In het nieuwe evenwicht op de arbeidsmarkt E’, na het heffen van de extra inkomensbelasting, is de sociaal-economische welvaart gelijk aan de oppervlakte ACE’. Het heffen van de extra belasting op arbeid, om het verlies van de natuurlijke monopolist te compenseren, heeft dus aanleiding gegeven tot een verlies aan welvaart op de
6
Dit is dus het verschil tussen de totale sociale baten op de arbeidsmarkt, voorgesteld door de ruimte onder de arbeidsvraagcurve, en de totale sociale kosten op de arbeidsmarkt, voorgesteld door de ruimte onder de arbeidsaanbodcurve.
14
arbeidsmarkt gelijk aan de oppervlakte BCE’E. Deze oppervlakte stelt echter niet het volledige welvaartsverlies voor dat geassocieerd dient te worden met het heffen van een extra inkomensbelasting om het verlies van de monopolist te vergoeden. Namelijk, de oppervlakte BCE’D stelt de totale belastingontvangsten7 voor. Deze belastingontvangsten worden dan getransfereerd naar de natuurlijke monopolist om zijn verlies te compenseren. Het bedrag van de belastingen vormt met andere woorden een transfer en is dus geen (netto)verlies aan sociaal-economische welvaart. Uiteindelijk is het (netto)verlies aan sociaal-economische welvaart tengevolge van het heffen van een extra inkomensbelasting om het verlies van de natuurlijke monopolist te compenseren, dus gelijk aan de oppervlakte DEE’. Dit verlies aan sociaal-economische welvaart is dus het bijkomend probleem dat optreedt wanneer het verlies van de natuurlijke monopolist wordt vergoed door het heffen van belastingen. Het bijkomend probleem dat geassocieerd wordt met het compenseren van het verlies van de natuurlijke monopolist door het heffen van extra (inkomens)belastingen kan derhalve als volgt worden samengevat. Wanneer een natuurlijke monopolist verlies zou lijden wanneer hij wordt gedwongen op de prijs gelijk te stellen aan de marginale kosten, dan dient dit verlies te worden gecompenseerd om te verzekeren dat de monopolist nog zou blijven produceren. Dit verlies kan worden vergoed door het heffen van extra belastingen (om een subsidie te financieren die aan de monopolist wordt toegekend om diens verlies te dekken). Wanneer er echter extra inkomensbelastingen worden geheven om het verlies van de monopolist te vergoeden, dan leidt dit tot een verstoring van de incentives van de werknemers: de werknemers zullen geneigd zijn om minder te werken wanneer er een extra belasting op arbeid wordt geheven. Het uiteindelijke resultaat van die verstoring van de incentives is dan een verlies aan sociaal-economische welvaart, voorgesteld door de oppervlakte DEE’ in Grafiek 7. Dit verlies aan sociaal-economische welvaart tengevolge van het compenseren van het verlies van de monopolist door het heffen van belastingen vormt met andere woorden een “efficiency-probleem”: er treedt een verlies aan sociaal-economische efficiëntie op wanneer een belasting wordt geheven om de natuurlijke monopolist voor zijn verlies te vergoeden.
7
0Q’ arbeidsuren x belasing t per uur
15
B. Two-part pricing Een andere methode om het verlies te compenseren dat de natuurlijke monopolist zou lijden wanneer hij de prijs gelijkstelt aan de marginale kosten, is door een systeem van tweedelige prijszetting te hanteren. Dit systeem van tweedelige prijszetting wordt in de literatuur “twopart pricing” genoemd. Two-part pricing houdt concreet in dat de telecommunicatieonderneming enerzijds een vaste vergoeding zal aanrekenen aan haar klanten, om aangesloten te worden op het netwerk van de telecomondernemingen (vgl. de vaste aansluitingskost voor de telefoon). Deze vergoeding is met andere woorden een vast bedrag dat de consument moet betalen om toegang te krijgen tot de dienstverlening van de telecomonderneming. Daarnaast zal de telecomonderneming dan een variabele gebruikskost aan de klant aanrekenen voor elke geconsumeerde eenheid. Deze gebruikskost is dus een variabele prijs per gesprekseenheid. Deze eenheidsprijs (“usage charge”) wordt dan gelijkgesteld aan de marginale kosten, zodat het resultaat is dat de natuurlijke monopolist de sociaal-economisch efficiënte outputhoeveelheid voortbrengt. De vaste vergoeding (“fixed fee”) die de monopolist aan de consument aanrekent dient dan om het verlies van de monopolist te compenseren. Bij two-part pricing wordt het verlies van de telecomonderneming (de natuurlijke monopolist) dus gecompenseerd door de vaste vergoeding die zij aan haar klanten aanrekent. We hebben hier bijgevolg te maken met een transfer van de klanten van de monopolist naar de monopolist: het verlies van de monopolist wordt vergoed door middel van de vaste vergoedingen die de klanten van de monopolist moeten betalen om toegang te krijgen tot de dienstverlening. Het zijn met andere woorden enkel de gebruikers van de dienstverlening die opdraaien voor het verlies van de telecomonderneming, in plaats van alle belastingbetalers. Wanneer het verlies van de natuurlijke monopolist werd vergoed door het heffen van extra belastingen, dan gaf dit aanleiding tot een bijkomend probleem, meer bepaald een efficiencyprobleem. Die belastingheffing leidde immers tot een verstoring van de incentives van de economische agenten, hetgeen aanleiding gaf tot een verlies aan sociaal-economische welvaart. Het systeem van two-part pricing om het verlies van de natuurlijke monopolist te vergoeden, creëert echter eveneens een bijkomend probleem. Dit bijkomend probleem is echter geen efficiency-probleem, maar wel een “equity-probleem”. Two-part pricing geeft namelijk aanleiding tot een probleem van onbillijkheid (onrechtvaardigheid). Bij two-part
16
pricing wordt er immers een vaste vergoeding aangerekend aan de klanten, die dient om het verlies van de monopolist te compenseren. Dit betekent dat elke consument die vaste vergoeding moet betalen om toegang te krijgen tot de dienstverlening. Die vaste vergoeding is gelijk voor alle klanten, en bovendien is die vaste vergoeding volledig onafhankelijk van het aantal geconsumeerde eenheden. Een consument die weinig gebruik maakt / zal maken van de dienstverlening moet dezelfde vaste vergoeding betalen als iemand die veel gebruik maakt / zal maken van de dienstverlening. Een dergelijke vaste vergoeding wordt in het economisch jargon een “lump sum” genoemd. De consequentie van het aanrekenen van een dergelijke vaste vergoeding om het verlies van de natuurlijke monopolist te compenseren, is dat dit aanleiding geeft tot de uitsluiting van bepaalde consumenten van de dienstverlening. Immers, wanneer de consument hoe dan ook een vaste vergoeding moet betalen om toegang te krijgen tot de dienstverlening, ook al zal hij maar beperkt gebruik maken van de dienstverlening, dan zullen de consumenten die toch weinig gebruik zouden maken van de dienstverlening niet bereid zijn om die vaste vergoeding te betalen. Daarnaast zullen ook de minst welstellende consumenten niet bereid (of zelfs niet in staat) zijn om die vaste vergoeding te betalen. Deze consumenten zullen bijgevolg geen toegang hebben tot de dienstverlening. Door het aanrekenen van een vaste vergoeding om toegang te krijgen tot het netwerk (teneinde het verlies van de natuurlijke monopolist te vergoeden), worden deze consumenten met andere woorden uitgesloten van de dienstverlening. Dit probleem, dat geassocieerd wordt met het aanrekenen van een vaste vergoeding om het verlies van de monopolist te dekken, is dus een probleem van onbillijkheid: sommige consumenten worden door het aanrekenen van een vaste vergoeding uitgesloten van de dienstverlening. Dit probleem is bijgevolg een equity-probleem en geen efficiency-probleem.8 2.4.2. Average cost pricing
Wanneer een natuurlijke monopolist verlies zou lijden indien hij wordt gedwongen om de prijs gelijk te stellen aan de marginale kosten, dan rijst er dus het probleem dat dit verlies moet worden vergoed, om te verzekeren dat de monopolist zou blijven produceren. Dit verlies kan worden gecompenseerd door het toekennen van een subsidie aan de monopolist die dan wordt gefinancierd door het heffen van belastingen. Dit verlies kan ook worden gedekt door 8
Men spreekt van een efficiency-probleem wanneer er een verlies aan welvaart optreedt. Men spreekt van een equity-probleem wanneer er een verlies aan billijkheid optreedt.
17
het aanrekenen van een vaste vergoeding aan de klanten. In beide gevallen treden er echter bijkomende problemen op. Wanneer het verlies van de monopolist wordt gecompenseerd door het heffen van belastingen, dan leidt dit tot een verstoring van de
incentives van de
economische agenten, en dit heeft een verlies aan sociaal-economische welvaart tot gevolg (efficiency-probleem). Wanneer het verlies daarentegen wordt vergoed door het aanrekenen van een vaste vergoeding, dan leidt dit tot de uitsluiting van bepaalde consumenten van de dienstverlening (equity-probleem). Om die bijkomende problemen, die geassocieerd zijn met het dekken van het verlies van de natuurlijke monopolist, te vermijden, kan er voor worden geopteerd om de monopolist toe te laten kostendekkend te werken. Dit betekent dat de monopolist de prijs mag gelijkstellen aan de gemiddelde kosten in plaats dat hij wordt gedwongen om de prijs gelijk te stellen aan de marginale kosten. Deze vorm van (prijs)regulering wordt “average cost pricing” genoemd. Average cost pricing houdt dus in dat de natuurlijke monopolist de prijs gelijk stelt aan de gemiddelde totale kosten (P = GTK). Het resultaat is dat we terechtkomen in het breakevenpunt BE (zie Grafiek 8). In dat punt is de prijs gelijk aan de gemiddelde kosten. De monopolist zal bijgevolg een output gelijk aan QBE voortbrengen en hij zal winst noch verlies maken (break even). Bij die output zijn de totale ontvangsten van de monopolist (P x QBE) immers gelijk aan zijn totale kosten (GTK x QBE).
P
Grafiek 8: Average cost pricing
MK GTK
BE
PBE
D
PVC
E F
Vraag
MO QBE QVC
Q
18
De consequenties van dit beleid zijn enerzijds dat de natuurlijke monopolist (iets) minder dan de sociaal-economisch efficiënte outputhoeveelheid zal voortbrengen: er zal slechts QBE worden geproduceerd in plaats van QVC. Dit zal leiden tot een (beperkt) verlies aan sociaaleconomische welvaart, voorgesteld door de oppervlakte DEF in Grafiek 8. Voor de eenheden QVC – QBE zijn de (marginale) sociale baten immers hoger dan de (marginale) sociale kosten, en zou de gemeenschap er dus op vooruit gaan wanneer deze eenheden zouden worden geproduceerd. Anderzijds lijdt de natuurlijke monopolist geen verlies wanneer het systeem van average cost pricing wordt gehanteerd. Er is dus geen verlies dat moet worden gecompenseerd –hetzij door belastingen, hetzij door de vaste vergoedingen. Bijgevolg treden de bijkomende problemen waartoe het dekken van een verlies aanleiding zou geven, niet op. Het vermijden van deze problemen is derhalve een positief effect van average cost pricing ten opzichte van marginal cost pricing.9
2.5. Kruissubsidiëring in de telecommunicatiesector De regulering die hierboven is besproken, is er op gericht om maximale sociaal-economische efficiëntie te bereiken. Door de regulering probeerde de overheid er voor te zorgen dat de natuurlijke monopolist de sociaal-economisch efficiënte output QVC zou voortbrengen. Het bereiken van maximale sociaal-economische welvaart is echter niet de enige reden waarom overheden natuurlijke monopolies reguleren. Een andere belangrijke reden voor het reguleren van een natuurlijk monopolie is om aan inkomensherverdeling te doen. Het objectief van de regulering is dan om meer inkomensgelijkheid (minder inkomensongelijkheid) te bereiken. Inkomensherverdeling is er met andere woorden op gericht om meer billijkheid (meer equity) te realiseren. In de telecommunicatiesector wil de overheid -door het reguleren van het natuurlijk monopolie- aan inkomensherverdeling doen tussen verschillende types van consumenten. Meer bepaald gaat het om inkomensherverdeling tussen enerzijds consumenten die veel interzonaal / internationaal (long distance) bellen en anderzijds consumenten die veel zonaal / nationaal
(local)
bellen.
Deze
inkomensherverdeling
wordt
gerealiseerd
door
9
Het beperkt verlies aan sociaal-economische welvaart, doordat iets minder dan de sociaal-economisch efficiënte output wordt voortgebracht (QBE < QVC), is het negatief effect van average cost pricing ten opzichte van marginal cost pricing.
19
kruissubsidiëring toe te passen. Kruissubsidiëring houdt in dat verliezen die worden geleden in één deelmarkt worden gesubsidieerd door de winsten die worden gegenereerd in een andere deelmarkt. In de telecomsector houdt dit concreet in dat er voor long distance-gesprekken te veel moet worden betaald: voor long distance-gesprekken is de prijs groter dan de marginale kosten (Pld > MKld). Voor local-gesprekken daarentegen wordt er te weinig betaald: voor lokale gesprekken is de prijs lager dan de marginale kosten (Pl < MKl). Het resultaat is bijgevolg dat de (gereguleerde) telecommunicatieonderneming winsten genereerd op het vlak van de long distance-gesprekken, en verliezen lijdt op het vlak van de local-gesprekken. De kruissubsidiëring houdt dan in dat de winsten die worden verdiend in de deelmarkt van de interzonale (internationale) gesprekken worden gebruikt om de verliezen die worden geleden in de deelmarkt van de zonale (nationale) gesprekken te subsidiëren. Op deze manier wordt derhalve aan inkomensherverdeling gedaan tussen enerzijds consumenten die veel lokaal bellen en anderzijds consumenten die veel long distance bellen. De long distance-bellers betalen immers te veel, zodat deze consumenten wat aan inkomen inboeten. De lokale bellers betalen daarentegen te weinig, zodat het inkomen van deze consumenten wat toeneemt. Op deze manier tracht de overheid dus meer inkomensgelijkheid te realiseren tussen de verschillende types van consumenten. De kruissubsidiëring in de telecomsector geeft enerzijds dus aanleiding tot meer billijkheid, meer equity. De inkomensongelijkheid neemt immers af. Anderzijds geeft kruissubsidiëring echter aanleiding tot efficiency-problemen. Meer bepaald creëert kruissubsidiëring inefficiënties in beide deelmarkten. Kruissubsidiëring zal een verlies aan sociaal-economische welvaart in beide deelmarkten met zich meebrengen. In Grafiek 9 worden de efficiëntieproblemen van de kruissubsidiëring in de telecomsector geïllustreerd. In de deelmarkt van de long distance-gesprekken is de prijs Pld hoger dan de marginale kosten MKld. In deze deelmarkt wordt met andere woorden te weinig output voortgebracht (Qld < QEld). Deze onderproductie geeft bijgevolg aanleiding tot een verlies aan sociaal-economische welvaart gelijk aan de oppervlakte ABEld. In de deelmarkt van de localgesprkken is de prijs Pl lager dan de marginale kosten MKl. In deze deelmarkt wordt met andere woorden te veel output voortgebracht (Ql > QEl). Deze overproductie geeft bijgevolg aanleiding tot een verlies aan sociaal-economische welvaart gelijk aan de oppervlakte CDEl. De kruissubsidiëring in de telecomsector geeft op beide deelmarkten dus aanleiding tot een verlies aan sociaal-economische welvaart, en dat is een efficiency-probleem. Anderzijds leidt de inkomensherverdeling wel tot meer billijkheid, dus tot meer equity. 20
Grafiek 9: Efficiëntieproblemen van kruissubsidiëring
Long distance P
Local P
A A
Pld
A
MKl
C
Eld
MKld
El
D
Pl
B V
QEld
Qld
V
Q
QEl
Ql
Q
3. Transitie in de telecomsector: het verdwijnen van het natuurlijk monopolie De
uiteenzetting
hierboven
reflecteert
de
oorspronkelijke
situatie
in
de
telecommunicatiesector. Tot ongeveer het einde van de jaren tachtig – begin van de jaren negentig kon de verlening van telecommunicatiediensten worden beschouwd als een natuurlijk monopolie. De (vaste) netwerkinfrastructuurkosten waren immers zo hoog dat het efficiënter was om alle telecommunicatiediensten door slechts één onderneming te laten aanbieden. Omwille van die hoge netwerkinfrastructuurkosten waren de totale kosten lager wanneer
één
enkele
grote
onderneming
aan
de
totale
marktvraag
voor
telecommunicatiediensten zou voldoen, dan wanneer meerdere kleinere onderneming elk aan een gedeelte van die marktvraag zouden voldoen. Er was derhalve slechts ruimte voor één telecommunicatieonderneming. Bijgevolg was er dan ook een gereguleerd monopolie dat telecomdiensten aanbood: de overheid had het monopolie voor de verlening van telecommunicatiediensten toegekend aan één onderneming, in casu Belgacom (ex-RTT), zodat er inderdaad slechts één onderneming actief zou zijn in de telecomsector.
21
Omstreeks het einde van de jaren tachtig en het begin van de jaren negentig is de situatie in de telecommunicatiesector echter beginnen veranderen, met als resultaat dat er vandaag de dag geen sprake meer is van een natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector.
3.1. Drijfveer van de transitie De drijfveer van die verandering in de telecommunicatiesector -het verdwijnen van het natuurlijk monopolie- zijn de significante technologische ontwikkelingen die zich sinds het begin van de jaren negentig hebben voorgedaan. Enkele voorbeelden van dergelijke technologische ontwikkelingen zijn: De ontwikkeling van mobiele telecommunicatietechnologie De complete overgang van analoge naar digitale technologie De toegenomen snelheid van computerprocessoren De toegenomen snelheid van netwerken Deze technologische doorbraken hebben twee effecten tot gevolg gehad. Enerzijds hebben die technologische ontwikkelingen een significante daling van de kosten die vereist zijn om telecomdiensten te kunnen aanbieden, mogelijk gemaakt. Door de ontwikkeling van de mobiele technologie werd het bijvoorbeeld mogelijk om actief te zijn in de telecommunicatiesector door mobiele telecomdiensten te verlenen, hetgeen minder kosten vereist dan om vaste telefoniediensten aan te bieden. Anderzijds brachten de technologische ontwikkelingen in de sector een drastische toename van de vraag naar telecommunicatiediensten teweeg. Bijvoorbeeld, de technologische verbeteringen die voortdurend worden aangebracht aan de mobiele telefoons hebben geleid tot een explosie van het GSM-gebruik. Gelijkaardig is er een explosie van het internetgebruik opgetreden, dankzij technologische ontwikkelingen die hebben geleid tot toegenomen snelheid, performantie en mogelijkheden van het internet. Op enkele jaren tijd is, door een aantal technologische doorbraken, de vraag naar telecommunicatiediensten (bijvoorbeeld GSM-gebruik en internetgebruik) geëxplodeerd. Beide ontwikkelingen -de daling van de kosten en de toename van de vraag- hebben een einde gemaakt aan het natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector.
22
3.2. Einde van het natuurlijk monopolie Uit de uiteenzetting van paragraaf 2.1. herinneren we dat er sprake is van een natuurlijk monopolie wanneer één grote onderneming de sociaal-economisch efficiënte output tegen lagere totale kosten kan voortbrengen dan meerdere kleinere ondernemingen die elk een gedeelte van die output voor hun rekening nemen. In een dergelijke situatie is er bijgevolg slechts ruimte voor één enkele onderneming. Dit was oorspronkelijk het geval in de telecommunicatiesector. Echter, wanneer door technologische ontwikkelingen de vraag naar telecommunicatiediensten drastisch toeneemt en de kosten om telecomdiensten aan te bieden significant afnemen, dan kan het mogelijk worden dat meerdere ondernemingen de sociaal-economisch efficiënte output wel goedkoper (efficiënter) kunnen voortbrengen, waarbij ze elk een deel van die output voortbrengen, dan wanneer die totale output door één grote onderneming (een monopolie) zou worden voortgebracht. Om deze transitie te illustreren zal opnieuw worden gebruik gemaakt van een eenvoudig cijfervoorbeeldje. We hebben verondersteld dat oorspronkelijk de sociaal-economisch efficiënte output in de telecommunicatiesector 10 mld eenheden was (cfr. supra). Wanneer die output door één telecombedrijf werd voortgebracht waren de totale kosten gelijk aan 1 mld
#
daarentegen twee ondernemingen waren die elk 5 mld eenheden zouden aanbieden, dan waren de totale kosten gelijk aan 1,5 mld
& ( $
maken met een natuurlijk monopolie. Veronderstel dat in Grafiek 10 de huidige situatie in de telecommunicatiesector wordt voorgesteld. Door de technologische ontwikkelingen in de telecommunicatiesector is enerzijds de vraag naar telecomdiensten sterk toegenomen en zijn anderzijds de kosten om telecomdiensten aan te bieden sterk gedaald, met als resultaat dat vandaag de sociaaleconomisch efficiënte output gelijk is 15 mld eenheden (cfr. 10 mld eenheden in de oorspronkelijke situatie). Wanneer die 15 mld eenheden door één onderneming zouden
) *
worden voortgebracht, dan zouden de totale kosten gelijk zijn aan 15 mld eenheden x 0,12 1,8 mld
voortgebracht door, om het eenvoudig te houden, twee ondernemingen die elk 7,5 mld eenheden zouden aanbieden, dan zouden de totale kosten gelijk zijn aan 2 x (7,5 mld eenheden x 0,09
) )
23
Grafiek 10: Illustratie van de huidige situatie in de telecomsector
MK 0,15 0,12
GTK 1,8 mld
0,09
V 2 0,675 mld = 1,35 mld
7,5
15
mld eenheden
In deze situatie is het dus minder efficiënt om de totale industrieoutput door één grote onderneming (een monopolist) te laten voortbrengen dan door meerdere kleinere ondernemingen die elk een deel van de totale output aanbieden. Er is bijgevolg geen sprake van een natuurlijk monopolie. Door de toename van de vraag naar telecommunicatiediensten en de daling van de kosten om telecomdiensten aan te bieden, is het met andere woorden mogelijk geworden dat de sociaal-economisch efficiënte output goedkoper door meerdere operatoren10 kan worden aangeboden dan door één enkele operator. Door de technologische ontwikkelingen is het natuurlijk monopolie in de telecomsector derhalve verdwenen.
3.3. Resultaat van het verdwijnen van het natuurlijk monopolie Het verdwijnen van het natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector door de technologische ontwikkelingen, leidde er bijgevolg toe dat er ruimte was voor meerdere ondernemingen om telecommunicatiediensten te verlenen. Er konden met andere woorden nieuwe ondernemingen toetreden tot de sector, naast de gevestigde aanbieder Belgacom.
10
In het voorbeeld: twee operatoren die elk de helft van de totale output voor hun rekening nemen
24
Het resultaat is dat er inderdaad nieuwe ondernemingen zijn toegetreden tot de telecommunicatiesector. Vandaag de dag zijn er dan ook meerdere ondernemingen actief in de telecomsector. Behalve de voormalige monopolist Belgacom zijn er dus ook nog andere ondernemingen die telecommunicatiediensten aanbieden. Op het vlak van mobiele telecommunicatie bijvoorbeeld zijn enerzijds Mobistar en anderzijds Base (het vroegere Orange) toegetreden als nieuwe aanbieders, naast de gevestigde onderneming Proximus11. De monopolistische structuur die de telecommunicatiesector oorspronkelijk kenmerkte is dus verdwenen, en vandaag is er in de telecomsector sprake van een meer concurrentiële marktstructuur.
4. Besluit Traditioneel werd de telecommunicatiesector, zoals ook de meeste nutssectoren (gas-, wateren elektriciteitsdistributie) beschouwd als een natuurlijk monopolie. De kosten om in die sector actief te zijn (voornamelijk vaste netwerkinfrastructuurkosten) waren immers zo hoog dat één grote onderneming aan de totale marktvraag kon voldoen tegen lagere totale kosten dan meerdere kleinere ondernemingen die elk aan een deel van de totale marktvraag zouden voldoen.
Oorspronkelijk
was
er
dan
ook
slechts
één
onderneming
die
telecommunicatiediensten aanbood. Sinds het begin van de jaren negentig is de situatie in de telecomsector echter veranderd. Door een aantal belangrijke technologische ontwikkelingen, zoals de ontwikkeling van de mobiele technologie en de overgang naar digitale technologie, zijn enerzijds de kosten om actief te zijn in de telecomsector gedaald. Anderzijds brachten die technologische ontwikkelingen een explosie van de vraag naar telecommunicatiediensten teweeg. Beide ontwikkelingen betekenden het einde van het natuurlijk monopolie in de telecommunicatiesector. Doordat het natuurlijk monopolie is verdwenen, is de monopolistische marktstructuur die de telecommunicatiesector oorspronkelijk kenmerkte, dan ook verdwenen en vervangen door een meer concurrentiële marktstructuur. Sinds het doorbreken van het natuurlijk monopolie zijn er inderdaad nieuwe ondernemingen toegetreden tot de telecommunicatiesector.
11
Proximus maakt deel uit van Belgacom.
25
