7 working class
Bierdrinker Een geschenk van de Heineken brouwerij aan Rotterdam-Crooswijk. Het beeldje staat op de plaats waar vroeger de Heineken brouwerij stond. Een gedeelte van de brouwerij staat er nog en heeft nu een andere bestemming. vervaardiger: Huib Noorlander, jaartal onbekend foto: Gyz La Rivière, 2014
178
179
Feijenoord kids Het Vrije Volk, 1 oktober 1977
180
Sleep Slapende schoenpoetser in Napels. foto: Peter Martens, periode 1965 - 1979 Collectie Nederlands Fotomuseum
181
Ondanks dat Rotterdam een stad is met veel spiegels, beton en een on-Nederlandse skyline, koketteert ze toch met het volkse. De enige stad waar de wijken om het gebombardeerde centrum heen, ouder zijn dan de binnenstad zelf. Hierin schuilt enige verwarring, die Rotterdam in mijn ogen juist zo aantrekkelijk maakt.
SLANG
‘Ik hoor schreeuwen en praten in het Napolitaans, ik spreek Napolitaans, maar ik schrijf Italiaans. We zijn in Italië, zegt pappa, maar we zijn geen Italianen. Om de taal te spreken moeten we hem leren, net als in het buitenland, in Amerika, maar dan zonder weg te gaan. Een heleboel mensen van hier zullen nooit Italiaans spreken en in het Napolitaans doodgaan.’ - uit: Montedidio, Erri de Luca 1
1 Montedidio, Erri de Luca, Uitgeverij Van Gennep, 2003 (p. 23)
‘Ben je in Rotterdam geboren. Op het Noordplein, of Katendrecht. Dan kan je van geen vreemde horen, dattie van Rotterdam iets zegt.’ - Joop de Leur
‘In Rotterdam rijst de Toren van Babel / ongebombardeerd op naar de regenlucht / vandaag – vele tongen die hun klachten / babbelen onder grijze wolken.’ Allen Ginsberg 2
2 Rotterdam – Vrijhaven voor Poëzie, samenstelling Martin Mooij, Uitgeversmaatschappij Ad. Donker, 2001 (p. 38)
Staar je niet blind op tweeverdieners, hoogopgeleiden en de middenklasse, want Rotterdam is, net zoals Napels, altijd de stad van het volk geweest. Volks zullen we altijd blijven, dus leer de schoonheid van het alledaagse in te zien. Ontdek waarin het volkse bijzonder kan zijn. Zoals ook over voetbalclub Feyenoord wordt gezegd dat het de club van het volk is. Rond 1900 deed alleen de ‘elite’ aan sport, daardoor ook wel een ‘heerensport’ genoemd. De arbeidersjeugd uit Rotterdam-Zuid begon echter ook te voetballen en zodoende ontstond in de jaren 1908-1912 voetbalclub Feyenoord.
Katendrecht Love Videostill uit de film Rotterdam 2040. Gyz La Rivière, 2013
182
183
Street girls Napolitaanse meisjes foto: Violette Cornelius, 1954 - 1956 Collectie Nederlands Fotomuseum
184
Family Napolitaans straatleven foto: Violette Cornelius, 1954 - 1956 Collectie Nederlands Fotomuseum
185
SPIEGELS
Eind jaren tachtig kreeg ik mijn eerste jeugdpuistjes en de stad haar eerste skyscrapers. Het uiterlijk van Rotterdam veranderde richting een soort volwassenheid en dat van mezelf ook. Rotterdam werd dus inmiddels zelfverzekerder. Menig hiphopartiest uit Rotterdam liet zich fotograferen met deze net opgetrokken nieuwe spiegelpaleizen op de achtergrond. Het oogt uiteraard New Yorks zo’n achtergrond op je foto, iets heel onNederlands. Of beter gezegd, erg grootstedelijk. In de spiegelende gebouwen kan je jezelf zien. Een beter zelfbeeld dat je kan overwinnen of krijgen in de toekomst. Wall Street was sowieso al het credo voor het bedrijfsleven geworden, nu dus ook voor de underground. De tijd van Wall Street bereikte de Koningin van de Maas. De baanbrekende BMW van Kunst & Vaarwerk was daar het summum van, oftewel: Miami Vice in de stad. Helemaal te gek vond ik dat, en vele leeftijdsgenootjes met mij. ‘Rotterdam …, de havens. Straatjongens staan weer voor de deur. Ik ben de Minister President van de Verenigde Straten. De volksvertegenwoordiger, klaar om te praten. Gestoord of geniaal, het zal me een worst wezen. Zeg me nou eerlijk, wie kan van honger en dorst leven. Mijn hele inventaris zit ‘m in de compositie en dit beleid is er geen sprake van een oppositie. Een ras-Rotterdammer, geboren en getogen. Heb je iets anders vernomen is het je voorgelogen.’ U-Niq (Rotterdam, 2006) 3
Centro Direzionale Deze wijk vol met spiegelende (overheids)gebouwen is gelegen in het centrum van Napels. Het is zo aangelegd dat het autoverkeer via ondergrondse straten gescheiden is van voetgangers. foto: Gyz La Rivière, 2013
Weenahuis De gevel van een flat aan het Weena. foto: Lex de Herder, 1987 Collectie Stadsarchief Rotterdam
3 Rotterdam, U-Niq (hiphop artist from Rotterdam), album: Rotterdam, TopNotch, 2006
Time Drillers Time Drillers was een Rotterdamse Hip-Hop formatie met op de achtergrond het Weenahuis. foto: onbekend, 1990 privécollectie Mike Redman
186
187
STREETBEAT
Het besef dat je het (financieel) beter kan krijgen, is misschien wel datgene wat je volks maakt. Als je een buurt deelt, deel je ook enigszins onderbewust dezelfde financiële perikelen met elkander. Volks zijn heeft dus een beetje te maken met dat je uit een gezin komt dat moet overleven. De eindjes aan elkaar knopen, weet je wel. De stad Rotterdam is al anderhalve eeuw het zorgenkindje van Nederland. Het is altijd al, percentage gewijs, de stad geweest met de laagste inkomens en de meeste armoede in Nederland. Terwijl in de haven al anderhalve eeuw zo ontzettend veel geld wordt omgezet, blijft Rotterdam jaar in jaar uit met de meeste wijken en buurten zitten, waar onder de armoedegrens geleefd wordt. Maakt zo’n buurt, wijk of gebied, waar je ook hetzelfde taaltje spreekt, je dan ineens volks? Ik denk dat dat te makkelijk is. Er moet in mijn ogen meer aan de hand zijn om deze oorkonde te verdienen. De gemeente zoekt vaak de oplossing in het lokken van nieuwe bewoners met een wat dikkere portemonnee, van onder andere buiten Rotterdam, die zich hier willen vestigen. Wat natuurlijk prima is, hoewel je eerst goed moet zorgen voor de bewoners die je al binnen je eigen stadsgrenzen hebt en die al langer geleden deze stadssamenleving hebben gekozen.
Crooswijk en kind De half gesloopte huizen in de Van Meekerenstraat. foto: P.J. Visser, 1952 Collectie Stadsarchief Rotterdam Baanbrekende BMW Rotterdam images postcard vervaardiger: Kunst & Vaarwerk (Kraat, Citroen en Van Drunen) foto: Hannes Wallrafen, 1996 Collectie Stadsarchief Rotterdam
188
189
VOLKSBUURTEN
CROOSWIJK
De van oorsprong echte volksbuurten die het bekendst zijn buiten Rotterdam zijn Crooswijk en Katendrecht. Meestal zijn Rotterdamse volkswijken, die we vandaag de dag nog kennen, eind negentiende eeuw – buiten de oude stadsdriehoek – gegroeid. Het zijn wijken waar, naast dat men er woont, ook productie werd gedraaid. Ze hebben vaak één landmark en een beroemd iemand waar menig inwoner uit de buurt, wederom als in een spiegel, tegen op kan kijken.
Crooswijk had de Heineken- en Jamin-fabriek, handjeklap op de veemarkt, en slachten in het abattoir. Maar ook lekker meezingen in de Koninginnekerk en dan hebben we het nog niet eens gehad over bokser The Dutch Windmill Bep van Klaveren om maar een paar voorbeelden te noemen. Al het bovengenoemde is verdwenen, maar bepaalt nog wel haar identiteit. Crooswijk heeft nu een aantal boksscholen en de naam van Bep valt er nog elke dag. Een volkswijk ben je dus niet zomaar, het heeft met authenticiteit te maken. Dit is niet te koop en komt met de tijd. Dat moet je verdienen, ook al hebben alle bewoners geen geld om dat te betalen. Al in de Romeinse tijd stond hier een toltoren 4, dus het geld heeft hier altijd gek gerold, zullen we maar denken. Dood ga je er nog steeds, want Crooswijk heeft de twee mooiste begraafplaatsen van Rotterdam. Tevens werd in 1905 op het Schuttersveld in Crooswijk de eerste Nederlandse voetbalinterland gespeeld: Nederland tegen België. Nederland won voor dertigduizend toeschouwers met 4-0. 5
Bep van Klaveren postcard gemeentearchief Rotterdam afbeelding affiche: Bep van Klaveren zijn laatste wedstrijd in de Ahoy-hal, 1956 privécollectie Gyz La Rivière
190
4 Wikipedia
5 www.verborgenkwaliteitenvan crooswijk.nl
Crooswijck… …in Crooswijk. Videostill uit de film Rotterdam 2040. Gyz La Rivière, 2013
191
Jamin Crooswijk Chocolade, Gyz La Rivière, 2011
192
de Nacht van de Kaap Tijdens de Nacht van de Kaap herleeft Katendrecht haar beruchte verleden als rosse buurt en zeemanskwartier. ontwerp affiche: Afdeling Reclame, 2011
193
DE KAAP
Na het graven tussen 1895 en 1911 van de Maashaven en de Rijnhaven was Katendrecht een schiereiland geworden. Op het schiereiland bevinden zich loodsen, silo’s, oude spoorwegemplacementen en goedkope arbeiderswoningen. De eerste Chinezen in Nederland vestigden zich hier. In 1920 werd in Katendrecht het eerste Chinese eethuis gesticht, Tsong San Lao. 6 Verder veel zeemanskroegen en zogenaamde boardinghuizen; huizen waar zeemannen konden verblijven, wachtend op werk in een volgend schip. De wijk werd steeds meer een louche buurt waar men kon gokken, gestolen spullen kon kopen en prostitutie werd bedreven. Bovendien komt onder anderen de Nederlandse zanger, producer en componist-tekstschrijver Johnny Hoes hier vandaan: hij staat bekend als de koning van de Nederlandse smartlap met enorm veel meezingers. Persoonlijk heb ik met de Kaap ook een familieband: mijn andere oma van vaderskant is op Katendrecht geboren. Leuk detail: Het tatoeëren is in Nederland zo’n beetje begonnen op Katendrecht. ‘In de jaren vijftig en zestig waren er al verschillende shops. Tattoo Willy, Tattoo Jack, Tattoo Dick: het is slechts een greep uit de vele tattooshops die er waren.’ 7 Tegenwoordig zit de wijk weer in de lift en zijn er inmiddels vele nieuwe restaurants geopend met namen zoals De Matroos en het Meisje en kan je er nog steeds een tattoo laten zetten bij Tattoo Bob.
6 vrij naar: www.geschiedenis24.nl
7 vrij naar: De Havenloods, ‘Tattoo-scene’ in Katendrecht: onderzoek naar de historie, Leonie Naaktgeboren, 20 maart 2013
Chinatown @ Deliplein Het eerste Chinese restaurant te Katendrecht Rotterdam: Tsong San Lao. VVV-week september 1935 foto: Smits, 1935 Collectie Nationaal Archief / Spaarnestad Photo
194
195
Katendrecht is voornamelijk bekend als voormalige hoerenbuurt en als een van de eerste Chinatowns van Europa. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het tevens de beste plek om ondergedoken te zitten. Aangezien het verboden was voor de Duitse Wehrmachtsoldaten om naar de hoeren te gaan tijdens de bezetting. Het losbandige leven op de Kaap met zeemanskroegen, hoeren en jazzmuziek bleef tijdens de oorlog relatief ongestoord. Misschien wel omdat die Duitse soldaten er niet mochten komen.
Red Light District @ Deliplein De Kaap, hoe het was. afkomstig uit: Rotterdam, gefotografeerd door Ralph L. Schuurmann, 1978
196
197
