1
Jaargang 7 - oktober 2011
John van den Engel
Voor u ligt het Nieman Nieuws, een uitgave van de Nieman Groep, waarin wij u graag informeren over de nieuwste ontwikkelingen van
ben te maken met dalende omzetten en
u toe om onze kennis te delen. Daarna
www.nieman.nl. Dit jaar wordt de
winstmarges die onder druk staan. De
kunt u er zelf mee aan de slag. In
landelijke relatiedag georganiseerd
positieve keerzijde hiervan is dat dit de
samenwerking met Bouwforum organi-
onder de vlag van de Nieman Groep
vanouds traditionele bouw noodzaakt
seren wij infosessies, waarbij u in korte
(Adviesburo Nieman, Valk Technisch
tot hervormingen waarbij de inzet effi-
tijd wordt bijgepraat over de belang-
Adviesbureau, Kettlitz Gevel- en
ciëntieverbetering en kostenreductie
rijkste wijzigingen. Verder bieden wij
Dakadvies en Nieman Consultancy).
is. We zien een tendens naar nieuwe
verdiepingscursussen op het gebied
Het belooft een bijzonder informatieve
samenwerkingsvormen die we van
van energie (de nieuwe EPG), brandvei-
middag te worden met een speciaal
harte toejuichen. We moeten af van
ligheid en akoestiek. Daarnaast hebben
tintje, omdat we op deze middag onze
het ‘vechtmodel’, waarbij de laagste
wij het praktijkboek Bouwregelgeving
nieuwe huisstijl presenteren. Ik reken
inschrijver veelal een garantie is voor
geschreven en zijn we samen met
op een grote opkomst en hoop u allen
de laagste kwaliteit. Laten we proberen
Arcadis gestart met het trainen van
te mogen begroeten.
op basis van vertrouwen het maximale
ambtenaren bij de gemeente.
resultaat te realiseren voor onze klan-
Een opleiding die hier los van staat,
ten en ons niet te veel laten leiden door
maar zeker genoemd moet worden is
eigenbelang en wantrouwen.
de post hbo-opleiding Bouwproces-
Met diverse partijen wordt momenteel
management. Deze is door Harry
intensief samengewerkt in het kader
Nieman opgezet samen met enkele
van ketenintegratie. Uit evaluatie van
marktpartijen uit de bouw- en installa-
de eerste projecten is gebleken dat de
tiebranche. De opleiding onderscheidt
samenwerking door alle partijen als
zich door de praktische insteek en inzet
ons vakgebied. In deze editie staan veel interessante en informa-
vruchtbaar en positief wordt ervaren
van docenten met veel praktijkervaring.
ing. John van den Engel,
tieve artikelen over een breed scala aan onderwerpen, waaronder
met een goed eindproduct als resul-
Op 8 november a.s. gaat de cursus van
directeur Nieman Groep
brandveiligheid, akoestiek, luchtdichtheid en klimaatinstallaties.
taat. Daarnaast blijkt uit nacalculatie
start met een seminar praktisch bouw-
dat onze adviseurs een aanzienlijke
procesmanagement.
besparing op de advieskosten voor
Verder kan ik met enige trots melden
De crisis blijft ons beroeren, er komen
verlaging van de overdrachtsbelasting
de klant hebben gerealiseerd. Wij ver-
dat Ruud van Herpen, de technisch
veel negatieve signalen uit de zuide-
naar 2%, levert op korte termijn een
wachten hier in de toekomst veel van.
directeur van Adviesburo Nieman,
lijke eurolanden waar de economische
kleine stimulans op. Maar het zal niet
crisis harder toeslaat dan bij ons. Ook
voldoende zijn om het tij te keren. De
Bouwbesluit 2012
Brandveiligheid in de Bouw aan de
in ons eigen land ontkomen we niet
belangrijkste oorzaak is het gebrek aan
Het zal u allen niet ontgaan zijn dat
Saxion Hogeschool van Deventer. Ruud
aan verdere bezuinigingen, zoveel is
vertrouwen in de economie, daardoor
het nieuwe Bouwbesluit per 1 januari
heeft zijn sporen verdiend in de brand-
wel duidelijk geworden op Prinsjesdag.
blijven investeringen van het bedrijfs-
2012 in werking treedt. Momenteel zijn
veiligheid als adviseur en specialist.
De invloed van de stimuleringsmaat-
leven achter en kunnen of durven
onze adviseurs druk bezig zich de nieu-
Hij ziet als voornaamste taken van het
regelen voor de bouw, zoals het tijde-
burgers geen nieuwe woning te kopen.
we regelgeving eigen te maken. Zoals u
lectoraat het beter verankeren van de
lijke verlagen van het btw-tarief en de
Veel bouwgerelateerde bedrijven heb-
van ons gewend bent, komen wij naar
kennis over brandveiligheid in de oplei-
is aangesteld als parttime lector
dingen en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie op brandveiligheid.
Relatiedag Nieman Groep
Vanaf deze plaats wens ik Ruud veel succes in zijn nieuwe functie. Uiteraard
donderdag 13 oktober 2011
blijft Ruud ook als specialist werkzaam bij Adviesburo Nieman.
Zeker voor de bouwwereld zijn het zware tijden. De bouwproductie ligt lager dan we gewend zijn, de prijzen staan daardoor onder druk, er heerst onzekerheid over de toekomst en dan krijgen we in 2012 ook nog te maken met nieuwe bouwregelgeving.
Zijn dit alleen ‘donkere’ wolken? Of bieden deze veranderingen nieuwe perspectieven? De Nieman relatiedag opent de deur naar nieuwe perspectieven...
Relatiedag 2011 Opmerkelijk nieuws van Kettlitz Gevel-
Nieuw perspectief voor de bouw
en Dakadvies is dat zij intensief gaat samenwerken met TNO op het gebied van constructieve veiligheid van bestaande gevels. De aftrap hiervoor wordt gegeven op onze landelijke
COLOFON Hoofdredactie - ir. Arthur Agterberg Vormgeving/Dtp - www.bramborsje.nl Drukwerk - Paperware Rotterdam Nieman Nieuws verschijnt twee keer per jaar in een oplage van 4.000 exemplaren. Nieman Nieuws is een uitgave van de Nieman Groep.
Adviesburo Nieman B.V. www.nieman.nl Postbus 40217 - 3504 AA Utrecht Atoomweg 400 - 3542 AB Utrecht Tel.: 030 - 241 34 27
[email protected] Postbus 40147 - 8004 DC Zwolle Dr. Van Lookeren Campagneweg 16 8025 BX Zwolle Tel.: 038 - 467 00 30
[email protected] Postbus 1757 - 2280 DT Rijswijk Nassaukade 1 - 2281 XA Rijswijk Tel.: 070 - 340 17 20
[email protected] Postbus 1385 - 5602 BJ Eindhoven Verdunplein 17 - 5627 SZ Eindhoven Tel.: 040 - 264 58 20
[email protected]
relatiedag, waar Kettlitz en TNO hun gezamenlijke visie over dit onderwerp
Kijk voor het programma en aanmelden op www.nieman.nl
presenteren. De voorbereidingen voor deze dag zijn
Graag ontmoeten wij u op 13 oktober 2011!
in volle gang. U hebt ongetwijfeld een uitnodiging ontvangen, als dit niet het geval is raadpleeg dan onze website
U kunt de QR-code met gratis software op uw smartphone lezen
Wilt u weten wat de belangrijkste wijzigingen in het Bouwbesluit 2012 zijn? Bezoek dan onze infosessies! Per 1 januari 2012 verandert het Bouw-
samen met Bouwforum en Sdu info-
[email protected]. Vermeld
zich aan te melden via onze website.
besluit in vele opzichten. Het doel
sessies. Afhankelijk van de gewenste
in uw e-mailbericht uw naam en
Meer informatie over kosten, data en
van de wijzigingen is de samenhang
diepgang heeft u de keuze uit middag-
telefoonnummer, daarna nemen wij
locaties vindt u op www.nieman.nl.
van de verschillende voorschriften
en dagsessies.
contact met u op.
te vergroten en de regeldruk te ver-
Liever incompany?
Relatiekorting
kleinen. Om u bij te praten over de
De infosessies geven wij desgewenst
Als relatie van de Nieman Groep
wijzigingen die het Bouwbesluit 2012
ook incompany. Uw belangstelling
krijgt u € 100,- korting op de regu-
met zich meebrengt, organiseren wij
hiervoor kunt u aangeven via bouw-
liere infosessies. Daarvoor dient u
Valk Technisch Adviesbureau B.V. www.valktab.nl Postbus 295 - 3880 AG Putten Midden Engweg 11 - 3882 TS Putten Tel.: 0341 - 35 39 71
[email protected]
Kettlitz Gevel- en Dakadvies B.V. www.gevelsendaken.nl Postbus 1757 - 2280 DT Rijswijk Nassaukade 1 - 2281 XA Rijswijk Tel.: 070 - 307 89 10
[email protected] Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
2
Optimalisatie (bestaande) installaties de moeite waard • De controle van de gebruikte inregel-
Klimaatinstallaties in gebouwen presteren vaak onder de maat. Dit resulteert in discomfort of meer energieverbruik dan was beoogd in de ontwerpfase. Door een juiste optimalisatie van regelstrategie en inregeling wordt het prestatieniveau van installaties omhoog gebracht, wat leidt tot een lager energieverbruik.
Het optimaliseren van een installatie
apparatuur en de instellingen van de
bestaat uit aanpassen van de regel-
regelafsluiters;
strategie, inregelen van de installatie
• Het energieverbruik.
en meten van de bereikte resultaten.
Na de inspectie wordt een quick-scan
De meetresultaten worden perio-
opgesteld. Hierin wordt het prestatie-
diek in kaart gebracht. De vorde-
niveau (in een cijfer van 0 tot 10)
ringen worden hierdoor inzichtelijk
van de huidige installatie bepaald.
gemaakt.
Daarnaast wordt aangegeven welke
Met de kennis en ervaring die Valk
maatregelen nodig zijn om tot het
Technisch Adviesbureau sinds 1933
optimale prestatieniveau te komen,
heeft opgedaan, kunnen we stellen
bijvoorbeeld het toepassen van toeren-
dat de meerderheid van de installa-
Steeds meer gebouwen worden voor-
Net als nieuwe duurzame installaties
regelingen op pompen (zie figuur 2)
ties te verbeteren is en dat verbete-
zien van duurzame installaties met
presteren ook oudere installaties
en het uitwisselen van regelafsluiters
ren de moeite waard is.
de bedoeling het energieverbruik
vaak niet optimaal. In het verleden
te beperken. In de praktijk blijkt de
was er minder aandacht voor ener-
energierekening echter vaak hoger
giezuinigheid, waardoor installaties
uit te vallen dan verwacht. Mogelijke
niet of beperkt werden ingeregeld.
oorzaken zijn:
Valk Technisch Adviesbureau behan-
• De uitgangspunten in de ontwerp-
delt in dit artikel een 3-stappenplan
fase van het gebouw met betrek-
om onnodig energieverbruik van een
king tot het gebruik sluiten niet aan
(bestaande) klimaatinstallatie tot een
bij de uiteindelijke invulling in de
minimum te beperken.
(zie figuur 3). Figuur 2: toerengeregelde pomp
Elke maatregel wordt gekwantifi-
Stap 3: Het vervolg
ceerd met een waarde die aangeeft
Het rendement van een installatie is
in hoeverre het prestatieniveau wordt
mede afhankelijk van veroudering
lende onderdelen van de klimaat-
verbeterd. Op deze wijze wordt een
en vervuiling van componenten.
installatie (verwarming, koeling en
overzicht verkregen van de haalbaar-
Installaties hebben baat bij zorgvul-
ventilatie);
heid van diverse verbeteringen.
dig gepland en uitgevoerd preventief
• De samenwerking van de verschil-
onderhoud. Dit voorkomt onnodige
• De afzonderlijke installatieonderdelen (de opwekker, het distribu-
Stap 2: Monitoren/inregelen
energiekosten en hoge kosten door
tiesysteem, het afgiftesysteem en
Op basis van de quick-scan kan wor-
uitval of reparatie van de installatie.
Stap 1: Doorlichten installatie
de regeling) dienen afgestemd te
den besloten de installatie te optima-
Met de kennis van de installatie die
Om het optimale prestatieniveau van
zijn op het gebruik van het gebouw.
liseren. Dit is het startsein van veel
verkregen wordt uit monitoring kun-
een installatie te kunnen bepalen, is
Bijvoorbeeld een drukscheiding in
en ingewikkeld rekenwerk, wat nood-
nen gerichte onderhoudsplannen
aan de wijze van regelen en inrege-
het noodzakelijk deze door te lich-
de cv-installatie ten behoeve van de
zakelijk is om de bandbreedte van de
worden opgesteld en kan ook in het
len van de installaties.
ten. Bij de inspectie wordt aandacht
laag- en hoogbouw (zie figuur 1);
regelingen te verkleinen en de proces-
onderhoudsschema het optimale
sen sneller te laten verlopen.
niveau bereikt worden.
gebruiksperiode; • Het onderhoud is onvoldoende of slecht uitgevoerd; • Er is onvoldoende aandacht besteed
besteed aan:
• De wijze van regelen en inregelen;
Valk Technisch Adviesbureau kan zowel uw nieuwe als bestaande installatie doorlichten, monitoren en inregelen om deze optimaal te laten presteren. Dit resulteert, naast een reductie van energiegebruik, in een reductie van storingen en comfortklachten. Voor meer informatie: ing. Herbert Lentink, Valk Technisch Adviesbureau (
[email protected])
Figuur 3: inregelafsluiter met meetnippels
SKOOB vervult brugfunctie tussen bouwonderwijs en bouwpraktijk De Stichting Kennisoverdracht, Onderzoek en Ontwikkeling Bouwprocesmanagement (SKOOB) is op 6 september jl. officieel opgericht en gaat een brugfunctie vervullen tussen het reguliere bouwonderwijs Figuur 1: drukscheiding cv-installatie ten behoeve van de laag- en hoogbouw
en de moderne bouwpraktijk. Hiervan zijn de uit het bedrijfsleven afkomstige bestuursleden overtuigd.
De meerwaarde van een technisch adviesbureau in de gebruiksperiode
Praktisch bouwprocesmanagement integreert kennis en specialisme én draagt bij aan een optimaal proces en duur-
Er zijn veel marktpartijen die gelijke diensten aanbieden. Het belangrijkste
Post hbo-opleiding Bouwprocesmanagement
verschil van een technisch adviesbureau ten opzichte van andere markt-
Het eerste resultaat van SKOOB is een feit: de post hbo-opleiding Bouwprocesmanagement. Deze opleiding start in
partijen is de onafhankelijkheid die wij bieden. Valk Technisch Adviesbureau
november 2011 en duurt circa achttien maanden. Na drie jaar relevante werkervaring kan ingeschreven worden.
werkt op basis van een vooraf afgesproken tarief. Uiteraard hoeven wij niet te
De kennis wordt overgedragen en toegepast aan de hand van concrete projecten. Een rode draad in het programma
delen in de winst die u als opdrachtgever kunt behalen uit een betere exploi-
is de persoonlijke bewustwording en ontwikkeling.
tatie van de installatie. Wij hebben geen banden met energieleveranciers,
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Bouwforum via
fabrikanten of installateurs en kunnen u daarom optimaal van dienst zijn!
030 – 24 11 227 of via e-mail naar
[email protected].
zaam eindresultaat. Voor een optimale ketensamenwerking zijn bouwprocesmanagers nodig met competenties als inhoud, proces en gedrag. Opleiding van deze bouwprocesmanagers ziet de SKOOB als belangrijke taak.
U kunt ook terecht op www.bouwprocesmanagement.org.
3
Nieman adviseert woningcorporatie over brandveiligheid
Regelgeving rond brandveiligheid is erg complex Een reguliere controle van de gebruiksvergunning door de brandweer en de Rotterdamse gemeentelijke dienst dS+V aan de zorglocaties van Stichting Sonneburgh te Rotterdam leidde in 2007 tot een discussie over de brandveiligheid. Vooral de onduidelijkheid rond de diverse soorten gebruiksfuncties resulteerde in langdurig overleg. Met hulp van Adviesburo Nieman zijn de brandveiligheidsmaatregelen in kaart gebracht en uitgevoerd. “Wanneer gebruiksfuncties door elkaar gaan lopen of onduidelijkheid geven, wordt brandveiligheid een lastig verhaal”, aldus Denis Hub, teammanager onderhoud van de Stichting
Locaties Stichting Sonneburgh Locatie Groene Kruisweg Charlois (Rotterdam) • Verpleeghuis, Gebouw 5: 152 bedden, grote zaal en linnenkamer (eigenaar Stichting Sonneburgh). • Verzorgingshuis, Gebouw 2/3: 102 appartementen (eigenaar SOR, huur Stichting Sonneburgh). • Servicewoningen, Gebouw 6: 76 appartementen (eigenaar SOR, Stichting Sonneburgh verzorgt verhuur voor SOR).
Locatie Ravenswaard IJsselmonde (Rotterdam)
Ouderenhuisvesting Rotterdam (SOR). Deze woningcorporatie is gespeciali-
• Verzorgingshuis vanaf eerste t/m vijfde etage: 118 appartementen (eigenaar SOR, huur Stichting Sonneburgh). • Servicewoningen vanaf zesde t/m elfde etage: 113 flats (eigenaar SOR, Stichting Sonneburgh verzorgt verhuur voor SOR).
seerd in comfortabel wonen voor 55plussers. Hun woningbezit bestaat uit 65 gebouwen (in Rotterdam, Spijkenisse, Oud-Beijerland, Brielle, Westvoorne en Krimpen aan den IJssel) en biedt plaats aan circa 8.000 woningen, verzorgingsplaatsen en
Locatie Havenlicht (Pernis)
winkel- en bedrijfsruimten. Op drie
• Verzorgingshuis: 60 appartementen (eigenaar SOR, huur Stichting Sonneburgh). • Servicewoningen Biezenkamp: 38 appartementen (eigenaar SOR, SOR verzorgt zelf verhuur).
locaties is de Stichting Sonneburgh huurder, daarnaast is het verpleeghuis op locatie Groene Kruisweg eigendom van Sonneburgh. In het kader 'locaties Stichting Sonneburgh' staan de inde-
Het grote complex van Stichting Sonneburg aan de Groene Kruisweg te Rotterdam.
ling en de eigendomsverhoudingen bijvoorbeeld dat het om een gezond-
Maatregelen
is later opgetopt met twee etages.
hele uitdaging, ook het rekening
heidszorgfunctie moet gaan. Tja, en
“Iedere zorgwoning is een brandcom-
Krijgsman: “Boven de plafonds van de
houden met de bewoners tijdens de
Onduidelijkheid
daar horen zwaardere eisen bij, zoals
partiment. Een belangrijke maatregel
zorgwoningen op de derde etage lag
werkzaamheden vroeg veel aandacht.
“De aanwezigheid van een verpleeg-
deurdrangers.”
is daarbij de plaatsing van deurdrang-
gewoon nog de houten zoldervloer.
Krijgsman daarover: “We hebben
huis, zorg- en servicewoningen in
Krijgsman vult aan dat dit probleem
ers met vrijloopfunctie. Deze deuren
De plafonds zijn verwijderd, vervol-
eerst overwogen de bewoners van de
één complex geeft veel discussie met
bij veel zorginstellingen een rol
sluiten bij brand automatisch. Een
gens zijn gipsplaten tegen de houten
woningen, waarbij een vloer over de
bouw- en woningtoezicht en de brand-
speelt: “Bij onze locatie Ravenswaard
gewone deurdranger is niet functio-
zoldervloer aangebracht en zijn de
plafonds gelegd moest worden, een
weer”, zegt Robert Krijgsman, hoofd
bestaan de eerste vijf etages uit zorg-
neel in de zorg. Daarnaast zijn de
plafonds weer aangebracht.”
week lang elders onder te brengen.
technische dienst bij Sonneburgh. “De
woningen. Daarboven zijn het vanaf de
keukenramen naar de inpandige
Verder zijn terugslagkleppen in de
Maar dat stuitte op veel bezwaren.
zorgwoningen vallen namelijk onder
zesde tot en met de elfde verdieping
gangen voorzien van brandwerend
ventilatieschachten aangebracht, zijn
Uiteindelijk is iedere bewoner één
de gezondheidszorgfunctie en de ser-
servicewoningen. Dat leidt vaak ook
glas”, vertelt Hub. Een brandwerende
de doorvoeren van de toiletten en
dag naar de dagopvang gegaan en
vicewoningen onder de woonfunctie.”
tot verwarring. Welke brandwerend-
aanpak vroegen ook de plafonds van
andere installaties naar de leiding-
zijn in die tijd de werkzaamheden in
Volgens Quirinus Buiteman, opzichter
heidseisen gelden er nu?” Volgens
de vijfde etage van het verzorgings-
schachten brandwerend uitgevoerd en
en boven de woning uitgevoerd. Je
planmatig onderhoud bij de SOR, ont-
Hub kreeg de SOR door de afwijkende
huis. Buiteman: “Hierboven ligt een
zijn glaslatten geschroefd.
kunt namelijk niet het risico lopen dat
stond de discussie met name doordat
visie van de brandweer en dS+V een
zolder onder een schuine kap. Door
Voor het oplossen van de comparti-
iemand of iets door het plafond naar
de brandweer tijdens een periodieke
aanschrijving om overal brandwe-
onvoldoende brandwerende scheiding
mentering in locatie Ravenswaard is
beneden komt. En denk erom dat iede-
controle van de gebruiksvergunning
rende voorzieningen te treffen: “Nou,
tussen de plafonds en zolder, zou een
volgens Hub in een brainstormsessie
re stoel nog op dezelfde plek staat als
de servicewoningen voor zorgwoning-
probeer de inhoud van die brief maar
brand via de zolder over kunnen slaan
met Nieman, dS+V en de SOR gekozen
de bewoner terugkomt, want anders
en aanzag. “Dat komt mede doordat
eens te nuanceren. Daarom hebben
naar andere woningen. Daarom is een
om verticaal in plaats van horizontaal
zijn bij sommige ouderen de poppen
de bewoners van de servicewoning-
wij Adviesburo Nieman gevraagd om
brandwerende zoldervloer gemaakt
te compartimenteren: “Dat scheelde
aan het dansen! Wat dat betreft heeft
en hun voordeur naar de gang uit
aan te schuiven bij de discussie met
en zijn de stalen spanten op de zolder
een hoop sloopwerk in de keukens en
aannemer Gerco heel netjes gewerkt.”
gewoonte open hebben staan. Als er
brandweer en gemeente. Uiteindelijk
brandwerend bekleed.”
badkamers.”
Adviesburo Nieman heeft gedurende
dan even iemand op bed is gaan lig-
zijn de functies en de te nemen maat-
Maatregelen waren ook nodig bij
gen wegens ziekte of vermoeidheid
regelen helder in kaart gebracht.
de plafonds van de zorgwoningen
Logistiek
begeleid. Buiteman: “Het was ook
worden al snel de verkeerde conclu-
Daarna heeft Nieman de uitvoering
op de derde etage. Hierboven lag
Niet alleen het uitvoeren van de
voor Nieman een hele uitdaging om de
sies getrokken. Dan concludeert men
begeleid.”
ooit de dakvloer, maar het gebouw
brandwerende maatregelen was een
uitvoering in goede banen te leiden.
weergegeven.
de renovatie de gehele uitvoering
Iedere kamer is weer anders en dat vraagt veel improvisatievermogen. Daarnaast moet de zorg gewoon door kunnen gaan. Vooral in zo’n waanzinnig ingewikkeld gebouw als dit is dat niet altijd eenvoudig. Maar uiteindelijk zijn in twee jaar tijd alle aanvullende brandwerende maatregelen uitgevoerd. Rond deze tijd worden de laatste werkzaamheden afgerond en kunnen de bewoners, bezoekers en het personeel weer rustig gaan slapen.” Robert Krijgsman (links) van de Stichting Sonneburgh en Denis Hub (rechts) van de SOR bekijken een leidingdoorvoer die brandwerend is bekleed.
Quirinus Buiteman van de SOR: “De brandveiligheid in zorggebouwen is zo complex dat je daar de hulp van een deskundige als Adviesburo Nieman voor nodig hebt.”
ing. Frank de Groot, Bureau BouwCommunicatie
4
Installatiegeluid in Bouwbesluit 2012: bent u er al klaar voor?
Installatietechniek vervult een belangrijke rol bij de realisatie van gezonde en energiezuinige gebouwen. Technieken als balansventilatie en warmtepompen, die in kantoren en in de gezondheidszorg al gangbaar waren, raken steeds meer ingeburgerd in woningen en scholen. De installaties die bijdragen aan een gezond binnenmilieu produceren vaak ongewenst geluid, waardoor gebruikers deze installaties uitzetten. In Bouwbesluit 2012 zijn grenswaarden opgenomen om deze geluidhinder te beperken. In dit artikel leest u wat dit betekent voor uw woningbouwproject.
Voorbeeldberekening Bouwbesluitcapaciteit Een eengezinswoning heeft twee verblijfsgebieden (VG's). VG1 betreft de woonkamer en keuken en heeft een oppervlakte van 40 m2. VG2 betreft slaapkamers en heeft een oppervlakte van 30 m2. Op de begane grond bevindt zich een toilet en op de eerste verdieping een badkamer. Op de zolder is een opstelruimte voor een wasmachine met een afzuigpunt.
A. Bouwbesluitcapaciteit bij natuurlijke toevoer en mechanische afvoer De ventilatie moet ten minste 36 dm3/s bedragen in VG 1 en 27 dm3/s in VG2. In VG1 bevindt zich een afvoerpunt. De helft van de benodigde ventilatie voor dat VG wordt toegevoerd via VG2. De luchttoevoer is regelbaar met behulp van de ventilatie-roosters
Het ongewenste geluid van mechani-
in de gevel. Het installatiegeluidniveau moet worden bepaald onder twee condities:
sche ventilatiesystemen is aanleiding
1. De totale ventilatie van de VG’s moet ten minste zo groot zijn als de hoogste waarde voor het betreffende verblijfsgebied (respectievelijk 36 dm3/s en 27 dm3/s)
voor een belangrijke wijziging in het
en de waarde die volgt uit de 70%-regel (0,9 dm3/s * 40 m2 + 0,9 dm3/s * 35 m2) *70% = 44,1 dm3/s.
Bouwbesluit. Ongewenst geluid kan er namelijk toe leiden dat de voor een
2. De totale luchtafvoer moet ten minste 42 dm3/s bedragen (keuken 21 dm3/s, badkamer 14 dm3/s en toilet 7 dm3/s).
gezond binnenmilieu noodzakelijke
De Bouwbesluitcapaciteit is de stand waarbij de verblijfsgebieden samen met 44,1 dm3/s worden geventileerd en ten minste 21 dm3/s lucht wordt afgevoerd in de keu-
installaties niet worden gebruikt. Daarom is in Bouwbesluit 2012 een
ken, 14 dm3/s in de badkamer en 7 dm3/s in het toilet. De resterende 2,1 dm3/s mag
maximum gesteld aan de geluids-
worden afgevoerd in een van de genoemde ruimten of op een willekeurig ander punt.
productie van installaties voor warmteopwekking, warmteterug-
B. Bouwbesluitcapaciteit bij gebalanceerde ventilatie
winning en luchtverversing.
Vanwege het ontbreken van een regelmogelijkheid is de 70%-regel hier niet van toe-
Twee belangrijke wijzigingen
passing. De twee verblijfsgebieden moeten gelijktijdig worden geventileerd. Uit de ventilatieberekening blijkt dat in VG1 6 dm3/s ventilatielucht wordt toegevoerd vanuit VG2. Dit betekent dat de capaciteit van de luchttoevoer ten minste (36 – 6) + 27 = 57 dm3/s moet bedragen. De capaciteit van de luchtafvoer moet ten minste 42 dm3/s
Op het gebied van woningventilatie zijn in Bouwbesluit 2012 twee belang-
bedragen. De Bouwbesluitcapaciteit voor beide VG's is de stand waarbij de luchttoevoer ten minste 57 dm3/s bedraagt en waarbij de luchtafvoer (vanwege de venti-
rijke wijzigingen: 1. In verblijfsgebieden is het karakteristieke installatie-geluidniveau
latiebalans) ook 57 dm3/s bedraagt.
Zo kan het niet meer na 1 januari 2012
ten gevolge van eerder genoemde installaties ten hoogste 30 dB
stand waarin alle verblijfsgebieden
Het meten van het karakteristieke
geluidproductie (geluidvermogen van
bouwkundige voorzieningen, zoals
gelijktijdig worden geventileerd;
het plaatsen van dempers.
installatie-geluidniveau vergt enige
ten minste 60 dB(A)) moeten in een
• Toevoer van ventilatielucht via een
inspanning. Het kan namelijk niet
aparte ruimte worden geplaatst. De
moet in staat zijn om elk verblijfs-
andere ruimte is alleen mogelijk in
rechtstreeks van een geluidmeter
scheiding tussen de installatieruimte
Goed ontworpen installaties
gebied op enig moment volledig
een verblijfsruimte met een afvoer-
worden afgelezen. Het gemeten
en een verblijfsruimte moet dan
Uit de tabel kan worden afgeleid dat
te ventileren. Bij een woonfunctie
punt (meestal alleen de keuken).
geluidniveau moet worden gecorri-
bestaan uit ten minste twee deuren en
woningbouwprojecten niet zonder-
met meer dan één verblijfsgebied
Verwarmingssystemen moeten wor-
geerd voor de nagalmtijd en het
een geluidsisolerende binnenwand.
meer voldoen aan Bouwbesluit 2012.
moet gelijktijdig 70 procent van de
den beoordeeld als ze in bedrijf zijn
stoorgeluidniveau. Vervolgens wordt
Met onderstaande tabel kan voor veel
Een integrale benadering is nood-
capaciteit voor verblijfsgebieden
op vol vermogen. Bij combitoestellen
het karakteristieke installatie-geluid-
voorkomende installaties in woningen
zakelijk om bij het installatie-geluid-
worden geventileerd. De overige
zoals een cv-combiketel is de bedrijfs-
niveau van het verblijfsgebied bepaald
een indicatie worden verkregen van
niveau te voldoen aan de geluideis
ventilatie-eisen blijven onveranderd
toestand met het hoogste geluid-
uit het installatie-geluidniveau per
het geluidvermogen en de bouwkun-
van 30 dB. De basis ligt bij een goed
van kracht (BB-artikel 3.29 – lid 5).
niveau bepalend.
verblijfsruimte.
dige geluidwerende voorzieningen.
ontworpen installatie, waarbij de
De geluidvermogens zijn gebaseerd
geluidproductie, het energiegebruik
zaken een samenhang. Het geluid-
Bepalingsmethoden
Installaties in aparte ruimte?
op zorgvuldig ontworpen en gereali-
en de (extra) bouwkundige voorzie-
niveau wordt namelijk bepaald bij de
Het Bouwbesluit schrijft voor dat het
Het spreekt voor zich dat er een direct
seerde installaties. In het kader naast
ningen tot een minimum beperkt
toestand waarin de capaciteit volgens
karakteristieke installatie-geluidniveau
verband bestaat tussen de geluid-
de tabel staan algemeen geldende
blijven.
het Bouwbesluit wordt gerealiseerd.
achteraf door een meting (volgens
productie van een installatie en de
ontwerpregels voor ventilatiesyste-
(BB-artikel 3.9 – lid 2). 2. Een centraal ventilatiesysteem
Bij ventilatiesystemen vertonen beide
NEN 5077:2006) bepaald moet worden.
benodigde geluiddemping. Alleen
men. Bij een ondeugdelijk ontwerp
Voor meer informatie:
Bouwbesluitcapaciteit
Ten behoeve van de bouwaanvraag
geluidarme installaties (geluidver-
en/of een slechte uitvoering van de
ing. Koen Temmink,
Bij centrale ventilatiesystemen is de
moet vooraf aannemelijk worden
mogen van ten hoogste 30 dB(A))
installatie kan het geluidvermogen tot
Adviesburo Nieman Zwolle
Bouwbesluitcapaciteit de hoogste
gemaakt dat aan de grenswaarde
kunnen in een verblijfsruimte worden
10 dB toenemen. Deze toename moet
(
[email protected])
waarde van:
wordt voldaan.
geplaatst. Installaties met een hoge
gecompenseerd worden met (extra)
1. De toevoercapaciteit die nodig is voor ventilatie van verblijfsgebieden
Tabel - indicatie bouwkundige geluidwerende voorzieningen
en verblijfsruimten.
Geluidvermogen installatie LWA [dB]
2. De som van de afvoercapaciteit bij een keuken (21 dm3/s), badkamer (14 dm3/s) en toilet (7 dm3/s).
tot 30 30 – 35
Scheiding installatieruimte en verblijfsruimte Installatie ruimten naast elkaar decentraal gebalanceerd ventilatiesysteem
Bij berekening van de Bouwbesluitcapaciteit (zie voorbeeldberekening) moet worden bedacht dat: • Natuurlijke toevoer en mechanische afvoer regelbaar is door het openen
met de 70%-regel;
regeling. Daarom moet dat ventilatiesysteem worden beoordeeld bij de
installatie in andere ruimte in open verbinding met verblijfsruimte ‘normale’ deur
trapgat
40 – 45
‘normale’ deur
trapgat + ‘normale’ deur
‘normale’ deur
trapgat + ‘normale’ deur
‘normale’ wand + geluidwerende deur
trapgat + ‘normale’ deur
cv-ketel 45 – 50
warmtepomp
50 – 55 55 – 60
mv-box
‘normale’ wand + 2 ‘normale’ deuren
trapgat + geluidwerende deur
60 – 65
wtw-unit
geluidwerende wand + 2 ‘normale’ deuren
trapgat + 2 ‘normale’ deuren
• Een centraal gebalanceerd ventilatiesysteem niet beschikt over een
n.v.t., installatie mag rechtstreeks in verblijfsruimte
35 – 40
en sluiten van de gevelroosters. Bij dit systeem mag worden gerekend
ruimten boven elkaar
65 en meer
n.v.t., installatie buiten woning plaatsen
Hoe maakt u een stil en goed ontworpen ventilatiesysteem? 1. Beperk het ontstaan van stromingsruis Dit is te voorkomen door het ontwerpen van goed afgeronde kanalen zonder scherpe bochten en het beperken van de luchtsnelheid in de kanalen (in het hoofdkanaal max. 4 m/s en in de aftakkingen naar roosters max. 2 m/s). 2. Beperk het ontstaan van ventilatorgeluid Ventilatorgeluid is in belangrijke mate gerelateerd aan de benodigde opvoerhoogte, ofwel de kanaalweerstand. Voor het ontwerp van de kanalenstelsels worden de volgende richtlijnen gehanteerd: • Zorg voor een kanaalweerstand van 100 – 150 Pa (te berekenen met ISSO 17-2); • Zorg voor zo kort mogelijke kanalen; • Zorg voor weinig bochten en flexibele slangen; • Gebruik een geluiddemper in plaats van een 'akoestisch flexibele slang'; • Verdeel de afvoerventielen over meerdere strengen. 3. Beperk geluidoverdracht via trillingen Bevestig installaties aan steenachtige wanden en vloeren met een massa van ten minste 200 kg/m2.
5
Op zoek naar sociale duurzaamheid Vernieuwd handboek Politiekeurmerk Veilig Wonen
©
Al jarenlang wordt gesproken over duurzaamheid, veelal in de zin van milieu of maat-
tegenwoordig vinden steeds meer woningovervallen op klaarlichte dag plaats. Dit is een reden geweest om (naast de reeds vereiste verlichting
schappij. Daarom zijn begrippen als duurzaam bouwen en duurzaam ondernemen al
en het zicht op de deur) aanvullend
geruime tijd actueel. Daarnaast is door de veranderende maatschappij steeds meer
een kierstandhouder te verplich-
behoefte aan sociale duurzaamheid. Maar hoe kan men voorzien in deze behoefte? Het vernieuwde handboek Politiekeurmerk Veilig Wonen geeft handreikingen.
ten. Hierdoor neemt de kans op woningovervallen af, aangezien bewoners (met name ouderen) eerst de deur op een kier kunnen zetten.
Dat we aandacht moeten hebben voor de natuur, onze planeet en mede-
Hoe nu verder?
mens, begrijpt iedereen. Daarom
Gelet op de veranderende maatschap-
stimuleren wij als bouwend Nederland
pij worden ontwikkelaars en bouwers
het gebruik van duurzame materialen
door diverse gemeenten gestimuleerd
en duurzame energie. Uiteraard wor-
om iets aan sociale duurzaamheid
den we hierbij aangemoedigd door de
te doen. Zo wordt door (en in) de
overheid en de regelgeving, waardoor
gemeente Amsterdam gewerkt aan
we steeds meer verplicht worden om
‘de sociaal duurzame stad’ en is de
dergelijke maatregelen te treffen.
gemeente Utrecht druk bezig om hun
Bij de ‘sociale duurzaamheid’ is dat
woningvoorraad zoveel mogelijk aan
nu nog anders. Zo staan in het Bouw-
het PKVW te laten voldoen. Dit zijn goede ontwikkelingen!
besluit eisen die moeten verhinderen dat onbevoegden een woongebouw
Wie is verantwoordelijk voor de verlichting tussen twee bouwblokken?
Het voldoen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen is een eerste aanzet om
kunnen betreden en gelden daarnaast nog meer eisen om inbrekers tegen te
je echter vanaf het begin (liefst vanaf
kort zijn en er geluisterd wordt naar
een sociaal duurzame wijk te realise-
gaan. Maar moeten we niet standaard
de stedenbouwkundige opzet) de
de adviseurs uit de praktijk, sluiten de
ren. Als hierover in een vroeg stadium
een stapje verder gaan?
adviseur mee, dan zal blijken dat het
eisen steeds meer aan bij de huidige
wordt nagedacht, kan er tegen geringe
eigenlijk wel meevalt. Uiteraard moe-
bouwpraktijk. Voorheen moesten we
meerkosten voor gezorgd worden dat
Politiekeurmerk Veilig Wonen
ten er soms extra maatregelen worden
ons in allerlei bochten wringen om
het huis meer dan een stapel stenen
Het Politiekeurmerk Veilig Wonen
getroffen en zijn aan bepaalde voor-
een woonzorgcomplex aan de eisen te
is, dat het een thuis wordt. Zo veran-
(PKVW) heeft een groot deel van de
zieningen kosten verbonden, maar
laten voldoen, bijvoorbeeld geen ver-
dert een gewone wijk van individuele
ingrediënten in zich om een wijk ‘soci-
voor de toekomstige bewoner is het
menging tussen de woonfuncties en
woningen in een veilige buurt. 'Is dit
aal duurzaam’ te maken. Natuurlijk
dit zeker waard!
de utiliteitsfuncties. In het vernieuwde
niet optimaal redeneren vanuit de
handboek wordt er rekening mee
toekomstige bewoner?' en 'Zal sociale
betrokken partijen over nadenken.
Vernieuwd handboek PKVW
gehouden dat de voorzieningen juist
duurzaamheid niet mooi passen in
In het verleden (en helaas ook nu nog)
Sinds 1 augustus 2011 zijn de ver-
bedoeld zijn voor de woonfuncties en
onze ideale wereld?' Wij denken van
werd het PKVW als lastig ervaren en
nieuwde handboeken van het PKVW
dat (onder bepaalde voorwaarden)
wel!
gezien als een product dat ver van
van kracht. In het bijgevoegd kader
vermenging mogelijk is.
de praktijk af staat. En inderdaad,
is een overzicht van de belangrijkste
Daarnaast is rekening gehouden met
Voor meer informatie:
als je er tijdens de bouw achterkomt
wijzigingen weergegeven. Doordat de
de huidige werkwijze van inbrekers.
ing. Cor Ruiter,
dat je ‘opeens’ aan het PKVW moet
lijntjes tussen de adviesbureaus en
Vroeger waren inbrekers voorname-
Adviesburo Nieman Utrecht
voldoen, dan is het ook lastig. Neem
het CCV (de beheerder van het PKVW)
lijk ’s nachts aan het ‘werk’, maar
(
[email protected])
gaat dit niet vanzelf, hier moeten de
Sociale veiligheid: voorkom dat onbevoegden het woongebouw in kunnen komen
Belangrijke wijzigingen handboek PKVW 2011 • Cilinders met kerntrekbeveiliging; • Kierstandhouders verplicht; • Een verlichtingsarmatuur is verplicht, voorheen was alleen een aansluitpunt verplicht; • Een vluchtvriendelijke deur is geen eis meer, maar wel een dringende aanbeveling; • Led-verlichting voldoet in bepaalde situaties; • Er zijn meer mogelijkheden voor woonzorgcomplexen; • Onder bepaalde voorwaarden is een bergingscomplex met 35 bergruimten mogelijk (dit was 25).
Voorkantt h handboek db k PKVW Ni Nieuwbouw b 2011
Is luchtdichtheid vergelijkbaar met maximumsnelheid? Onlangs werd aan Kettlitz Gevel- en Dakadvies gevraagd om de luchtdichtheid van een gevel te meten. Natuurlijk kunnen wij dat! Het bleek echter dat er geen eisen voor luchtdichtheid waren gesteld.
Andere weergave van maximum
den gehanteerd. Om het ‘makkelijk’
gerd dat we het niet eens meer op het
Waar echter wel een groot verschil in
te houden wordt de luchtdichtheid
bord vermelden. Hoe duidelijk kan het
zit, is de wijze waarop het maximum
uitgedrukt bij 10 Pascal drukverschil,
zijn!
wordt weergegeven. Bij de luchtdicht-
maar ook bij 50, 100, 300 of zelfs 650
Helaas is het aanpassen van de regel-
heid kennen we de qv;10, qv10;gemeten,
Pascal. En om het ‘helemaal overzich-
geving niet eenvoudig; verandering is
qv10;kar, en sinds kort (door de nieuwe
telijk’ te maken drukken we lucht-
op korte termijn niet te verwachten.
NEN 8088-1) de qv10;inf, qv10;spec en
dichtheid uit in een ‘infiltratievoud’ N in h-1. Ziet u door de bomen het
Ook bij de maximumsnelheid heeft
bos nog?
om deze op een paar plekken naar
de qv10;spec;reken. Eenheden die hierbij horen zijn dm3/s en dm3/s.m2. En dan hebben we het alleen nog maar
het de overheid enkele jaren gekost 130 km/h te brengen. We moeten
over de luchtdichtheid gerelateerd
Aanpassen van de regelgeving
voorlopig dus roeien met de riemen
aan het gebouwvolume of het
Bij de maximumsnelheid op een snel-
die we hebben.
Vergelijk dit eens met een snelweg.
gebouwoppervlak (zie ook de meet-
weg hanteren we slechts één wit rond
Bij een controle van de politie blijkt
norm NEN 2686 en de epc-bepaling
bord met een rode rand met daarin
Het advies is dan ook om u bewust te
dat er langs de snelweg geen borden
volgens NEN 5128 en NEN 7120).
een getal. Bovendien gebruiken we
zijn van de eisen en bepalingsmetho-
met daarop een maximumsnelheid
Naast de eisen die gerelateerd zijn
één eenheid (km/h) die zo is ingebur-
des ten aanzien van luchtdichtheid.
staan. Onduidelijk is dus welk maxi-
aan de epc-berekening, kennen we
Hanteer de juiste eenheden, maak
ook eisen van bijvoorbeeld de Rijks-
duidelijke afspraken over de eisen,
Het meten van de snelheid kan, maar
dan u wellicht denkt. In beide geval-
gebouwendienst (Rgd) die gaan over
toetsingsdrukken en meetmethoden,
het toetsen aan een eis wordt lastig.
len geldt namelijk een maximum
de hoeveelheid luchtlekkage per vier-
én leg deze vast in contracten.
Gelukkig staan langs de Nederlandse
dat niet mag worden overschreden
kante meter gevel of per strekkende
snelwegen overal netjes de juiste
(bijvoorbeeld 100 km/h of een qv;10 van 0,625 dm3/s.m2). Daarnaast is
meter kier en naad. Eenheden die hierbij horen: dm3/s.m2, dm3/s. m1
Voor meer informatie:
niet voorkomen. Anders is dat kenne-
in beide gevallen sprake van een
en soms ook m3/h en m3/s. De Euro-
Kettlitz Gevel- en Dakadvies
lijk bij luchtdicht bouwen!
maximum dat is gesteld vanwege het
norm NEN-EN 12207 voor ramen en
(
[email protected])
In tegenstelling tot bovenstaand
milieu. Bovendien zal het ‘verbruik’
deuren spreekt daarnaast over de
voorbeeld lijken luchtdichtheid en
bij overschrijding van het maximum
maximumsnelheid meer op elkaar
tegenvallen.
klasse-indeling 1 t/m 4, waarbij de eenheden m3/h.m2 en m3/h.m1 wor-
mum moet worden aangehouden.
borden, zodat misverstanden vrijwel
ing. Peter Kuindersma,
Luchtlekken opsporen met een rookbuisje
6
Hoe zit het met de brandveiligheid van portiekwoningen? voertuig' beschikbaar was).
portieksituaties significant hoger ligt
Conclusies
Vanwege de systematiek van het
dan in andere woningtypen. De nood-
In portieksituaties tot 6 meter zijn in
Bouwbesluit en de gelijkwaardig-
zaak van het redden van mensen in
de bouwregelgeving en de veiligheids-
heidsclausule, zijn in de praktijk
portieksituaties door de brandweer is
filosofie geen significante wijzigingen
veel verschillende portieksituaties
strijdig met de veiligheidsfilosofie van
doorgevoerd. In portieksituaties tot
mogelijk. Door toepassing van de
de rijksoverheid uit 2009, die stelt dat
13 meter (zie figuur 3) is dit wel het
gelijkwaardigheidsclausule kunnen
mensen zichzelf in veiligheid moeten
geval. Sinds 1992 is de veiligheids-
portieksituaties worden gebouwd
kunnen brengen.
filosofie voor deze portieksituatie gewijzigd: mensen worden nu geacht
die aan het Bouwbesluit voldoen, maar in verschijningsvorm afwijken
Repressie/brandweerzorg
binnen te blijven in geval van brand in
van de uitgangspunten voor portiek-
Volgens de Handleiding Repressieve
een aangrenzende woning. Daarnaast
woningen (zie de toelichting van NEN
Brandweerzorg verschilt het risico-
is in de bouwregelgeving de koppe-
3892:1986 en Staatscourant 1995 nr.
profiel van een portiekwoning ten
ling tussen preventie en repressie
20). Uit voorschriften op dit gebied
opzichte van andere woningen op
(inzet brandweer) losgelaten. Het
in de periode van 1957 tot 2003 blijkt
twee punten: aanwezigheid van één
Bouwbesluit is er namelijk op gericht
dat in de loop der tijd zowel meer als
vluchtroute en kans op nadelige
dat een gebouw voldoende brand-
minder mogelijk is geweest in verge-
effecten voor andere woningen in het
veilig is.
lijking met de huidige voorschriften in
gebouw. Daarom moet de opkomst-
Bouwbesluit 2003.
tijd van de brandweer bij portiekflats
De volledige onderzoeksrapportage
korter zijn dan bij andere woningen.
vindt u via www.nieman.nl/
Sinds 2009 strookt de visie van de
De opkomsttijden uit de Handleiding
publicaties/downloads/
rijksoverheid op brandveiligheid
Repressieve Brandweerzorg zijn
vakinhoudelijke-downloads.html
niet meer met de brandveiligheids-
slechts een richtlijn. Er is echter geen
voorschriften voor portieksituaties.
relatie tussen de opkomsttijden uit de
Voor meer informatie:
Aan de ene kant gaat de visie van de
zorgnorm en de grenswaarden van de
ing. Susan Eggink-Eilander,
rijksoverheid ervan uit dat mensen
bouwregelgeving.
Adviesburo Nieman Zwolle (
[email protected])
zichzelf in veiligheid moeten kunnen Figuur 1: veel voorkomende portieksituatie
brengen. Aan de andere kant menen
Uit verhalen van brandweermensen blijkt dat portiekwoningen in geval van brand bijzondere aandacht vragen. De diverse verschijningsvormen en de aandachtspunten bij het redden van mensen uit portiekwoningen en het bestrijden van branden in dergelijke woningen zijn aanleiding geweest voor een literatuuronderzoek naar de brandveiligheid van portiekwoningen.
onderzoekers uit de voorschriften af te leiden dat deze er juist op gericht zijn om bewoners bij brand de mogelijkheid te geven langer in de woning te verblijven (dit is vooral van belang bij het onbruikbaar worden van het trappenhuis). De brandwerende scheidingsconstructies tussen de woningen dienen voor dit langere verblijf zorg te dragen. Mede daarom is de verhoogde wbdbo-eis ingevoerd. Daarnaast geldt
Het ministerie van Binnenlandse
Regelgeving
sinds 2003 voor portiekflats die hoger
Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK)
Uit onderzoek blijkt dat de meeste
zijn dan 7 meter een verhoogde eis
en de Nederlandse Vereniging voor
mensen eenzelfde beeld hebben bij
voor de brandwerendheid met betrek-
Brandweerzorg en Rampenbestrijding
een portiek (zie figuur 1). Er bestaat
king tot het bezwijken van de hoofd-
(NVBR) hebben Adviesburo Nieman
echter geen begripsomschrijving van
draagconstructie.
de volgende vraag gesteld: ‘Zijn de
het woord ‘portiek’ in de bouwregel-
voor een portiekflat geformuleerde
geving. Daarom is geen eenduidig
Brandweerstatistiek
uitgangspunten met het oog op
beeld te geven van wat de wetgever
Voor de periode 2001-2008 is het
ontvluchting nog van deze tijd?’.
met een portiek beoogt.
aantal woningbranden per woningtype
Deze vraag is niet eenduidig te
In Bouwbesluit 2003 is de juridische
onderzocht (zie figuur 2). In diezelfde
beantwoorden, omdat er meerdere
weergave beschreven van een gang-
periode vielen per jaar ongeveer even-
deelvragen achter liggen. Daarom
bare oplossing voor portiekflats.
veel doden per 1.000 woningbranden
hebben de onderzoekers in overleg
Deze oplossing heeft de wetgever
in portieksituaties als in overige
met de opdrachtgevers (samen de
expliciet bedoeld. Vanuit de wetshis-
woningtypen. Het aantal gewonden
begeleidingscommissie) vragen
torie van vóór Bouwbesluit 1992 is
per jaar per 1.000 woningbranden
geformuleerd binnen de drie thema’s:
dit echter niet te onderbouwen (voor
was in portieksituaties hoger dan
regelgeving, brandweerstatistiek en
Bouwbesluit 1992 waren meerdere
in overige woningtypen. Bovendien
repressie/brandweerzorg.
varianten mogelijk, mits er een 'red-
viel op dat het aantal reddingen in
Figuur 3: plattegrond en doorsnede portieksituatie < 13 meter (Bron: Verbeelding van het Bouwbesluit)
PRAKTIJKDAG Bestaande woningbouw 24 november 2011 - Eindhoven - Aristo Accomodaties
3e editie
Ambities in moeilijke tijden
Winst halen uit een veranderende markt. Er ligt een enorme opgave voor woningbeheerders. Er moet iets gedaan worden met de bestaande woningvoorraad maar het is er de tijd niet naar. Of toch wel? Op deze middag komen strategieën aan bod en wordt opgedane praktische kennis gedeeld.
U komt toch ook? Deze middag is voor: Projectleiders en energiecoördinatoren bij woningcorporaties, bouwers, gemeenten en ontwikkelaars. Deze dag wordt georganiseerd in samenwerking met:
Met lezingen van:
Figuur 2: aantal woningbranden in de periode 2001-2008 per woningtype
www.praktijkdagbestaandebouw.nl
The Hague Beachstadion te Scheveningen
7
Ook bij tijdelijke bouw gebruiksfuncties vastleggen
In de aanvraag voor de tijdelijke omgevingsvergunning voor
Niet-permanente bouwwerken
(deel van het) bouwwerk wordt dan
ties, is bij diverse beoorde-
Het Bouwbesluit 2003 (en straks ook
aangemerkt als 'overige gebruiks-
lingsaspecten duidelijk aan
Bouwbesluit 2012) geeft technische
functie'. Het feit dat deze accommoda-
welke prestatie-eisen voldaan
vvoorschriften voor niet-permanente
ties gebruikt worden op een terrein of
moet worden.
b bouwwerken. Bij het bouwen moet
in een gebouw waar sport wordt
Medio januari 2011 is de aanvraag
d dan ten minste worden voldaan aan de
beoefend, maakt niet dat ze moeten
voor de tijdelijke omgevingsvergun-
e eisen voor een bestaand bouwwerk.
worden aangemerkt als sportfunctie.
ning bij de gemeente ingediend en
Het Bouwbesluit maakt onderscheid
Ter vergelijking: een administratie-
een maand later is de vergunning
iin verschillende gebruiksfuncties. De
ruimte in een sporthal is geen sport-
verleend. Het stadion is dus op tijd
a aanvrager bepaalt welke gebruiks-
functie, maar een kantoorfunctie. De
opgeleverd, waardoor het ieder
ffuncties van toepassing zijn bij het
ruimten voor organisatie en scheids-
zomerweekend smullen was van
b betreffende bouwwerk. Als dit niet
rechters zijn daarom aangemerkt als
nationale en internationale topsport.
g goed is vastgelegd, kan de bouwplan-
kantoorfunctie.
ttoetser een keuze maken die resulteert
Voor meer informatie:
iin hogere prestatie-eisen. Zo maakt
Maak duidelijke keuzes!
ing. Adriaan de Jong,
de bouw van The Hague Beachstadion op het strand van
h het op constructief gebied nogal
Doordat weloverwogen keuzes zijn
Adviesburo Nieman Eindhoven
Scheveningen is duidelijk vastgelegd welke gebruiksfuncties
vverschil of tijdelijke kleed- en toilet-
gemaakt betreffende de gebruiksfunc-
(
[email protected])
zijn aangehouden. Hierdoor was er geen discussie over de
rruimten worden beoordeeld als sport-
aan te houden prestatie-eisen en is de tijdelijke omgevings-
ffunctie of als overige gebruiksfunctie.
vergunning op tijd verleend. Een goed uitgewerkte aanvraag draagt dus bij aan een efficiënt verlopende procedure.
Overige gebruiksfunctie O In toilet- en kleedruimten verblijven m mensen slechts korte tijd. In het Bouwbesluit is vastgelegd dat in een
Naast het Noordelijk Havenhoofd te
De kleedruimten, toiletruimten en
gebouw waar meer dan 55 procent van
Scheveningen ligt The Hague Beach-
ruimten voor organisatie en scheids-
de gebruiksoppervlakte bestaat uit
stadion, het grootste stadion voor
rechters zijn gerealiseerd met vooraf
toilet-, bad- of technische ruimten,
outdoor-beachsport in Nederland.
geproduceerde units. In opdracht
geen verblijfsgebied aanwezig hoeft
In de zomermaanden worden hier
van de dienst Onderwijs, Cultuur en
te zijn. Een accommodatie met uit-
nationale en internationale kampioen-
Welzijn (OCW) van de gemeente
sluitend toilet- en/of kleedruimten is
schappen gehouden, zoals de NK's
Den Haag heeft Adviesburo Nieman
volgens Bouwbesluit 2003 dus geen
Beach soccer, hockey, volleybal,
de aanvraag voor de tijdelijke
ruimte die is bestemd voor het ver-
tennis en handbal.
omgevingsvergunning begeleid.
blijven van mensen. Het betreffende
The Hague Beachstadion
BREEAM-certificaat voor Paleis van Justitie op het IJDock ‘Een goede teamprestatie moet je vieren’ “Als je als team een goede prestatie hebt neergezet, moet er tijd zijn om dat te vieren”, aldus Charles Scholten, directeur Techniek en Realisatie van ASR Vastgoed Ontwikkeling na de uitreiking van het BREEAM-NL certificaat voor het Paleis van Justitie op het IJDock te Amsterdam. Het project is een samenwerkingsverband van ASR Vastgoed Ontwikkeling, de gemeente Amsterdam en de Rijksgebouwendienst (Rgd). Adviesburo Nieman verzorgt de BREEAM Expert-begeleiding voor het Paleis van Justitie. In het Paleis van Justitie vinden het
verzamelen. “Het project IJDock wordt
den op de hoogte worden gehouden
gerechtshof en het resortsparket
gekenmerkt door de samenwerking”,
van de vorderingen. Daarnaast is er
van Amsterdam hun nieuwe thuis.
benadrukte Charles Scholten tijdens
regelmatig overleg met de gemeente.
Het is een gebouw met een BVO van 34.000 m2 en staat op een kunst-
de borrel na afloop van de certificaat-
Het Paleis van Justitie heeft een
uitreiking. Scholten: “Alle partijen
beoordeling ‘Good’ voor het ont-
matig schiereiland in het IJ, nabij
gaan voor het beste resultaat, zonder
werpcertificaat behaald, ofwel een
Amsterdam Centraal Station. Het
daarbij de realiteit uit het oog te ver-
BREEAM-certificaat van 2 sterren.
gebouw wordt verwarmd en gekoeld
liezen. Techniek, duurzaamheid en
Dankzij een gedegen Programma van
door middel van een Warmte Koude
bruikbaarheid worden gecombineerd
Eisen en een GreenCalc-eis van meer
Opslag (WKO) in de bodem gecombi-
in een comfortabel, gezond en ener-
dan 200 punten, was het mogelijk om
neerd met een warmtepomp.
giezuinig gebouw”.
in korte tijd een ontwerpcertificaat te
BREEAM Expert-begeleiding
Punten in alle categorieën
wordt gekeken of door (beperkte)
ASR Vastgoed Ontwikkeling heeft
Het Paleis van Justitie behaalt punten
aanpassingen 3 sterren behaald kun-
Adviesburo Nieman in april 2011
in alle categorieën van BREEAM-NL.
nen worden. De actuele stand van
gevraagd om de BREEAM Expert-
Daarnaast was het door een actief
zaken is te volgen op www.ijdock.nl.
begeleiding op zich te nemen voor
betrokken ontwerpteam en een flexi-
het Paleis van Justitie. Door een
bele opstelling van alle betrokkenen
Voor meer informatie:
goede samenwerking met de betrok-
mogelijk om het ontwerp nog gedeel-
ing. Marije Vos,
kenen en het snel reageren van alle
telijk aan te passen. Het project heeft
Adviesburo Nieman Rijswijk
partijen was het mogelijk om binnen
een grote impact op de omgeving,
(
[email protected])
twee maanden het bewijsmateriaal te
vandaar dat vanaf de start omwonen-
realiseren. Voor het oplevercertificaat
Artist impression Paleis van Justitie op het IJDock
BREEAM-NL event tijdens Dutch Green Building Week In het Science Center NEMO te Amsterdam vond op 19 september jl. het door ASR Vastgoed Ontwikkeling en Adviesburo Nieman georganiseerde BREEAM-NL event plaats. De presentaties werden gehouden naar aanleiding van het succesvol certificeren van het Paleis van Justitie op het IJDock. De presentaties van deze middag kunt u vinden op www.nieman.nl/ nieuws.html
8
Gaat bij een passiefhuisconcept de energiezuinigheid ten koste van brandveiligheid? Uit energetisch oogpunt biedt een luchtdichte en goed geïsoleerde gebouwschil voordelen. Het energetisch voordeel van passiefhuizen lijkt nadelig voor de brandveiligheid. Er gaan zelfs geruchten dat een passiefhuisconcept brandonveilig is. Wat is het risico voor bewoners? En wat betekent het voor hulpverleners bij repressief optreden?
woning. Dit blijkt niet veroorzaakt te
Aanbevelingen
onder brandcondities.
worden door een betere luchtdichting
Tijdige alarmering in geval van brand
Sommige materialen kunnen
of een betere thermische isolatie van
is in een passiefhuis van nog gro-
al bij lagere temperaturen giftige
het passiefhuis, maar vooral door het
ter belang dan in een traditionele
en brandbare pyrolyseproducten
sterkere meerlaagse glas dat in de
woning. Met optische detectie of
afgeven. Het verkleinen van de
daglichtopeningen wordt toegepast.
CO-detectie in alle verblijfsruimten
kans op brand en het vertragen van
Het smoren van de brand en daarmee
van de woning, voorzien van onder-
branduitbreiding door brandvertragers
het uitblijven van flashover lijkt mis-
ling gekoppelde alarmering, kan dit
in inrichtingsmaterialen hebben een
schien een voordeel, maar dat is het
worden bereikt.
positief effect op de brandveiligheid
niet. Een gesmoorde brand levert
Hulpverleners die repressief optreden
van woningen. Dit geldt ook voor het
weliswaar minder vermogen, maar
(de brandweer) moeten rekening
toepassen van een woningsprinkler,
leidt er toe dat de rook giftiger en
houden met de mogelijkheid van een
mits deze op tijd wordt geactiveerd.
brandbaarder wordt.
sterk gesmoorde lokale brand in een passiefhuis en dit kunnen herkennen.
Voor meer informatie:
Vluchtveiligheid
Dan kan daar in de aanvalsstrategie
ir. Ruud van Herpen FIFireE,
Voor de vluchtveiligheid van de bewo-
op worden geanticipeerd.
technisch directeur Adv. Nieman
ners lijkt het passiefhuisconcept geen
In de materiaalkeuze kan men dan
lector Brandveiligheid bij Saxion
grote consequenties te hebben. Wel
rekening houden met het gedrag
(
[email protected])
moet rekening worden gehouden met een in relatief korte tijd gesmoorde lokale brand. De CO-verontreiniging in de woning neemt daardoor zo snel toe dat dit fataal kan zijn voor de bewoners. Voor de vluchtveiligheid is tijdige alarmering van groot belang, zeker gezien de afname van de beschikbare vluchttijd in vergelijking ‘Karikatuur’ van een passiefhuis met dezelfde lay-out als een traditionele woning.
met een traditionele woning. Voor de veiligheid van hulpverleners (brandweer) zijn er grote conse-
Naar aanleiding van deze vragen zijn
in Arnhem heeft Ruud van Herpen
quenties: de locatie van de brand is
onze zuiderburen gestart met een
gesproken over de brandveiligheid
moeilijk vast te stellen, de brand lijkt
simulatie-onderzoek naar de brand-
van passiefhuizen (zie www.nifv.nl).
klein en daardoor is het gevaar groot
veiligheid in passiefhuizen (zie www.
Zijn presentatie was gebaseerd op
dat de brand wordt onderschat. Als de
besafe.be). Hoewel dit een beperkt
simulatieberekeningen volgens het
hulpverleners dan een deur of raam
onderzoek is, kan worden geconclu-
natuurlijk brandconcept (zie NEN
openen, treedt door de plotselinge
deerd dat een brand zich in een
6055:2011), daarin vergeleek hij de
zuurstoftoetreding een backdraft op
passiefhuis anders ontwikkelt dan in
consequenties van brand voor de
(dit is een plotselinge explosie-achtige
een traditionele woning en daardoor
temperatuurontwikkeling in een pas-
verbranding). Dit kan leiden tot flash-
tot andere consequenties leidt. Door
siefhuis en in een traditionele woning
over in de hele woning. Overigens
op een juiste wijze hierop te antici-
met elkaar (zie grafiek 1). In de
komt hulpverlening altijd te laat om
peren, kan de brandveiligheid van
beginfase van de brand (uitvergroot
evacuatie-ondersteuning te bieden
passiefhuizen worden geborgd.
in grafiek 2) is het moment van flas-
aan bewoners van de brandende
hover in de traditionele woning goed
woning, of dit nu een traditionele
Consequenties van brand
zichtbaar. In het passiefhuis treedt
woning of een passiefhuis is. Voor de
Op het vierde nationale congres fire
geen flashover op; dit houdt in dat
vluchtveiligheid zijn de bewoners op
safety engineering bij het Nederlands
de brand al gesmoord wordt voordat
zichzelf aangewezen.
Instituut Fysieke Veiligheid (NIFV)
deze zich kan uitbreiden tot de hele
Grafiek 1 – de temperatuurontwikkeling in een passiefhuis en een traditionele woning vergeleken met de standaard brandkromme.
Grafiek 2 – de temperatuurontwikkeling in de beginfase van de brand in een passiefhuis en een traditionele woning.
Cursusoverzicht Datum
Cursus
Docent(en)
Locatie
12-10-2011 20-10-2011 25-10-2011 25-10-2011 27-10-2011 02-11-2011 03-11-2011 08-11-2011 09-11-2011 10-11-2011 15-11-2011 22-11-2011 23-11-2011 24-11-2011 30-11-2011 30-11-2011 14-12-2011 14-12-2011 15-12-2011 15-12-2011
Bouwbesluit 2012, toepassing van de wijzigingen Bouwbesluit 2012, wijzigingen en consequenties Brandveiligheid en ventilatie parkeergarages Bouwbesluit 2012, wijzigingen en consequenties Bouwbesluit 2012, toepassing van de wijzigingen Bouwbesluit 2012, wijzigingen en consequenties Bouwbesluit en brandveiligheid: Utiliteitsbouw Praktijktoepassing Bouwbesluit voor architecten Bouwbesluit 2012, toepassing van de wijzigingen Studiemiddag Luchtdicht bouwen Praktijktoepassing Bouwbesluit voor architecten Gevolgen voor detailleren door nieuw Bouwbesluit Bouwbesluit 2012, toepassing van de wijzigingen Realisatie Brandwerendheid (03) Installatiegeluid in de woning EPC woningbouw op basis van de EPG Installatiegeluid in de woning EPC woningbouw op basis van de EPG Installatiegeluid in de woning EPC woningbouw op basis van de EPG
Adriaan de Jong & Peter Willem van Calis Henk Koekoek & Jeroen Bunschoten Lieuwe de Witte Judith Dessing & Joost Pothuis Henk Koekoek & Jeroen Bunschoten Adriaan de Jong & Peter Willem van Calis Lieuwe de Witte Lieuwe de Witte & Lars van de Kamp Judith Dessing & Joost Pothuis Peter Kuindersma Lieuwe de Witte & Lars van de Kamp Harry Nieman Adriaan de Jong & Peter Willem van Calis Carolien Boot Gerard Dethmers Marije Vos Gerard Dethmers Martin Dunnink Gerard Dethmers Theo Haytink
Van der Valk Hengelo Drakenburg Baarn Mitland Utrecht Van der Valk Wolvega Drakenburg Baarn Van der Valk Vught Mitland Utrecht Drakenburg Baarn Van der Valk Wolvega Drakenburg Baarn Drakenburg Baarn SBR Rotterdam Van der Valk Vught Mitland Utrecht Koningshof Veldhoven Koningshof Veldhoven Van der Valk Emmeloord Van der Valk Emmeloord Drakenburg Baarn Drakenburg Baarn
Voor meer informatie of inschrijving: telefoon 030 - 241 12 27 - e-mail info @ bouwforum.nl - internet www.bouwforum.nl
Bouwbesluit.net Een platform over het nieuwe Bouwbesluit Het nieuwe Bouwbesluit komt eraan en dat betekent dat er grote behoefte is aan informatie over de nieuwe voorschriften. Als vanouds zal Adviesburo Nieman een bijdrage leveren aan de voorlichting over het Bouwbesluit. Nieman zal daarom samen met PRC uit Bodegraven een inhoudelijke bijdrage leveren aan Bouwbesluit.net, een initiatief van Bouwforum en Sduuitgevers. Het is een platform met nieuws, achtergrondinformatie en uitleg over het nieuwe Bouwbesluit.
Meer informatie op: www.bouwbesluit.net
