12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Het succes van de WWB
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
1 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Inleiding Toevallig en doelbewust Toevallige ontmoetingen en doelbewuste uitsluitingen hebben geleid tot dit rapport. Diverse personen hebben belangstelling voor wat gaande is in de samenleving. Ze zien dat de maatschappij verandert. Ze verandert van een samenleving waar mensen voor elkaar zorgen in een maatschappij waar steeds meer mensen worden uitgesloten. Ze verandert van een maatschappij waar mensen rechten hebben in een maatschappij waar mensen plichten hebben. De rechtsstaat is opgeheven voor de mensen die de rechtsstaat nodig hadden. Ze mogen hopen dat er een noodzaak wordt waargenomen door ambtenaren en zorgmanagers, dat die inzien dat er hulp nodig is. Anders zijn de mensen aangewezen op eigen kracht, dat is nieuwspraak voor zoek het zelf maar uit. De kosten voor de sociale zorg rijzen de pan uit. Kenmerkend voor het beleid is dat niet de kaste van zichzelf verrijkende managers wordt aangepakt, maar dat de van hen afhankelijke zorgbehoevenden worden aangepakt. De heersende klasse snijdt niet graag in haar eigen vlees. Ze vindt een ideologie prettiger die de lasten naar de zorgafhankelijken verplaatst en voor zichzelf een riante afvloeiingsregeling mogelijk maakt. Het uitvoerende personeel wordt direct ontslagen en rest WW en bijstand. De kosten worden afgewenteld op de samenleving. Toevallige ontmoetingen, lezen van op en aanmerkingen in Internet, deel uitmaken van de maatschappij in beweging en je niet onderwerpen aan maatschappelijke organisaties, dat zijn de elementen die geleid hebben tot het volgende onderzoek. Een gearrangeerde ontmoeting in het Oosten van het land. Samenspraak over wat gaande is en wat gebeuren moet om zichtbaar te maken, heeft tot een taakverdeling geleid. Sommige mensen hebben de sensitiviteit om van alles te zien dat gaande is. Anderen hebben het politieke inzicht om te weten wat er gedaan moet worden. Weer een ander neemt het op zich om zich af te sluiten om gegevens te gaan verwerken. Dit is de combinatie die leidt tot de Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen. De werkgroep wil een degelijk onderbouwd beeld krijgen en naar buiten brengen. Ze wil laten zien wat er gaande is in de maatschappij. Dat er sprake is van uitsluiting, dat er sprake is van een politiek die geen oplossing wil bieden voor sociale noden, dat er een beleid gevoerd wordt om de verzorgingsstaat op te heffen, dat er ondernemers zijn die zich, in samenwerking met de overheid, en ambtenaren, richten op het verwerven van een marktpositie in dit domein. Want bij alle bezuinigingen op de afhankelijken, is er wel goed geld te verdienen. Geld wordt verdiend aan het geven van advies en het bieden van oplossingen aan de overheid. Voor de afhankelijken is er geen oplossing, alleen onderwerping. De kaste van zich verrijkende professionals verdwijnt niet door de bezuinigingen, die kaste vaart er wel bij. Dat moet aangetoond worden met onderzoek van openbare bronnen. Er wordt een trui gebreid van draden informatie die er zijn. We zullen aantonen dat het netwerk van adviseurs en gesubsidieerde sociale ondernemers groeit terwijl het probleem niet opgelost wordt. Het is een duurzame bedrijfsactiviteit, voor hen. Bianca Rutjes, Ben Koot, Theo Hartogs, Johan Horeman Rheden, Arnhem, Amersfoort, Amsterdam, d.d. 19 mei 2015
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
2 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................ 2 Toevallig en doelbewust ............................................................................................................... 2 Het Netwerk van sociaal ondernemen .......................................................................................... 4 De gestelde taak ............................................................................................................................. 4 Wat te zoeken .................................................................................................................................. 5 Wat te verwachten .......................................................................................................................... 6 Wat is gevonden ................................................................................................................................. 6 Tweede laag ..................................................................................................................................... 7 Derde laag ........................................................................................................................................ 7 Wat gebeurt .......................................................................................................................................... 8 Andere invulling.............................................................................................................................. 9 Social Impact Bonds .................................................................................................................... 11 Veel samenwerking die niet werkt ........................................................................................... 12 Als de nood hoog is ..................................................................................................................... 13 Wijkteams. ...................................................................................................................................... 14 Politieke ondernemers ................................................................................................................ 14 Voorbeelden ................................................................................................................................... 15 Hulpmiddelen..................................................................................................................................... 17 PPS, Publiek Private Samenwerking ........................................................................................... 18 Gevolgen voor de gemeenschap.......................................................................................... 19 Meer PPS ........................................................................................................................................ 19 Juridisch afgedekt............................................................................................................................ 19 Resultaat: Dwangarbeid ................................................................................................................. 21 De economie ...................................................................................................................................... 24 De theoretische transparante markt ........................................................................................ 24 De reële markt van afruil............................................................................................................. 25 De wereld gekanteld .................................................................................................................... 26 Voorlopige conclusie....................................................................................................................... 28
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
3 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Het Netwerk van sociaal ondernemen Sociaal zijn doe je door te netwerken. Iets leuks weten voor iemand anders. Netwerken is een vraag stellen aan iemand die iets te vertellen heeft, of behoefte heeft aan aandacht. Het is altijd leuk waardering te ervaren. Het gaat er om krediet op te bouwen. Dat wat banken doen voor geld, doe je met netwerken voor aandacht, voor invloed, voor opdrachten, ook voor geld. Iedereen kent tegenwoordig netwerken, van school, van internet, vanuit commerciële trainingen, of vanuit de politieke theorie van beïnvloeding. Voor dit onderzoek werd de aandacht getrokken door het netwerken van mensen en bedrijven om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt aan een baan te helpen. Een onmogelijke opgave. Er zijn 10 keer meer werkzoekenden dan vacatures. Er is een bedrijfstak ontstaan, een bedrijfsmatige sector van de economie, die zich sociaal ondernemend noemt. Ze willen geld verdienen aan mensen die zelf geen geld kunnen verdienen. Heel sociaal. Ze verdienen er goed aan. Dat doen ze als sollicitatietrainers, met motiverende trainingen, met van alles dat veel geld kost en het levert geen andere banen op dan de banen voor de mensen die het organiseren. Het verschijnsel sociaal ondernemen heeft het zelfs tot een SER advies gebracht. Er is ook een deel van het bedrijfsleven dat zich richt op maatschappelijk verantwoord ondernemen, MVO, voor een duurzaam bedrijfsmodel. Ook zij richten zich op sociaal ondernemen. Sociaal zijn is business, mensen die sociaal uitgerangeerd zijn weer terugbrengen naar de producerende samenleving. Alleen, zit er ook een baan in? De gestelde taak De taak van dit onderzoek is verbindingen zichtbaar te maken tussen verschillende ondernemingen die zich met sociaal ondernemen bezig houden. Liefst met namen van betrokkenen, van gemeenten en projecten die worden ingevuld om mensen voor niets te laten werken. Die mensen hebben wel een uitkering, dat is de voorziening die de maatschappij biedt voor mensen die niet in hun eigen inkomen kunnen voorzien. Ze aan het werk zetten is een nieuw invulling die met politiek gemak over de uitgestotenen van de maatschappij is uitgerold, en waarvoor veel geld wordt uitgegeven. Een miljardenindustrie, volgens sommigen. Het is werken zonder een loon te ontvangen. Dat gebeurde al, als vrijwilligerswerk. Nu is het anders. De mensen zonder eigen inkomen moeten werken, als tegenprestatie. Moeten vrijwillig werken omdat ze geen betaald werk kunnen vinden. Er is een speciale wet voor aangenomen, de participatiewet. De eerste namen in deze bedrijfstak die genoemd werden waren Facilicom en Radar, anderen volgen snel. Radar springt er uit omdat het de ideologische motivatie voor de overheid produceert om vervolgens van haar klant, de overheid, opdrachten te aanvaarden om te helpen bij het implementeren1. De overheid blijft naar de burger toe verantwoordelijk, maar Radar trekt aan de touwtjes2. Radar heeft verschillende eigenaren, waaronder Facilicom. Facilicom doet aan beveiliging en Facilicom bezit samen met Cordaan Schoonzorg, een organisatie voor interieurreiniging. Dit soort rijtjes wordt verder ingevuld om een beeld te krijgen van sociaal ondernemende netwerken. Er was al eerder sprake van social engineering. Wat te denken van de gemeenten Dongeradeel waar de sociale dienst in 2010 vrouwen in de bijstand pimpt om een rijke man te kunnen vinden.3 Geen ethisch stijlbloempje, maar het is nog niet de georganiseerde bedrijvigheid zoals die zich nu ontwikkelt. De overgang van een individuele activiteit naar activiteit op grote schaal is een kwaliteitsverandering. Dit kwaliteitsverschil tekent een normverschuiving. In dit geval een maatschappelijke normverschuiving.
1
Eerste diploma’s handhaver uitgereikt door Job Cohen aan cursisten Handhaver Openbare Ruimte van Radar. “Bijstand is een recht, maar niet vrijblijvend…” uit een cursusaanbod voor ambtenaren. Heropvoeding NL. 3 http://www.telegraaf.nl/binnenland/20314485/___Rijke_man_met_bijstandsvrouw___.html 2
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
4 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Wat te zoeken Er zijn drie argumenten waarmee gezocht wordt. Eerste argument betreft bedrijven die voor hun bedrijfsactiviteiten gebruik maken van mensen in de bijstand. Voorbeelden Aalten, Apeldoorn. Het tweede argument betreft bedrijven die zich aanbieden aan gemeenten om hun gevallen met afstand tot de arbeidsmarkt dichter bij die arbeidsmarkt te brengen. Voorbeelden te over. Derde argument betreft bedrijven die de lokale overheden helpen bedrijven in te richten om mensen te helpen hun afstand tot de arbeidsmarkt te verkleinen. Denk aan het ombouwen van WSW bedrijven. 1. Bestaande bedrijven kunnen hun personeelsbeleid aanpassen zodat ze geen werknemers meer in dienst hebben die volgens een CAO minstens het minimumloon moeten krijgen. Als zij mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te werk stellen dan hoeven ze hooguit een bijdrage in de kosten van de bijstand te betalen. Soms krijgen ze geld toe. Arbeidskosten omlaag, winst omhoog en minder risico. Tel uit je winst. 2. Er zijn bedrijven die het als hun taak zien om mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te trainen in werknemersvaardigheden. Zij maken een aanbieding of schrijven in een op een tender, een open inschrijving, en krijgen de opdracht als zij voldoen aan de gewenste specificaties tegen een aantrekkelijke prijs. 3. Er zijn bedrijven die gemeenten adviseren bij de ombouw van sociale werkplaatsen. Dat is soms een politiek-juridische ombouw, soms een privaat/publieke samenwerking, PPS. Het gaat er om de overheid te helpen om aan de Wet Werk en Bijstand en de Participatiewet te voldoen. Maar bedrijven doen niets voor niets. Wat levert hier de winst? De gemeenteraad van Amsterdam gaf aan een voortrekkers- en aanjagersrol te willen vervullen op het gebied van sociaal ondernemerschap.4 Het was een vervolg op een CDA motie die wijst op het verhogen van de arbeidsparticipatie van mensen met een arbeidsbeperking, armoedebestrijding en bevorderen sociale cohesie. Waar gaat het hier om? Een markt voor deze sociale ondernemingen creëren door voorkeur bij aanbestedingen? Gaat ze kapitaal beschikbaar stellen? De Nederlandse School voor openbaar Bestuur heeft al een Centrum voor sociaal Ondernemerschap gecreëerd5. Er worden grote kosten gemaakt om een goedkopere en kleinere overheid te maken. Alleen voor de vooral ICT gelieerde uitgaven worden die begin 2015 op 150 mln. extra geschat.6 We zien overheden en overheidgelieerde instellingen die over elkaar heen buitelen om het nieuwe modewoord sociaal ondernemen, te helpen landen. Maar ondernemen is toch iets doen voor eigen rekening en risico? Kan dat als georganiseerde opdrachtgevers hun toeleveranciers en afnemers gaan organiseren? Sociaal ondernemen was iets anders. Sociaal ondernemen was het zich in het sociale domein gedragen als een ondernemer. Doelgericht een bepaald sociaal doel realiseren, door steun te organiseren als op een markt, bijvoorbeeld om een meerderheid voor een bepaald voorstel te organiseren. Een sociaal ondernemer is iemand die een sociaal probleem signaleert en dat op een ondernemende manier wil oplossen. Met als ultieme doel sociale verandering.7
4
Social Enterprise 12 maart 2015, http://social-enterprise.nl/amsterdam-wil-voortrekkers-en-aanjagersrol-spelen-opgebied-van-sociaal-ondernemerschap/ 5
http://www.nsob.nl/centrum-voor-sociaal-ondernemerschap/onderwijs/sociaal_ondernemerschap_in_een_vitale_economie/
6
150 miljoen extra administratiekosten door decentralisaties, schrijft Sjoerd Hartholt 23/4/15 in Binnenlands Bestuur. http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/150-miljoen-extra-administratiekosten-door.9471838.lynkx 7 In Good Money, 19/12/08. http://www.sociaalondernemen.nu/wordpress/2008/12/sociaal-ondernemer/
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
5 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Daarbij staat de maatschappelijke winst op de eerste plaats, de financiële winst is noodzakelijk om te blijven bestaan.8 Er is zelfs iemand gepromoveerd op sociaal ondernemen die nu het cursussencircuit ingaat om het de leraren te leren.9 Nu wordt sociaal ondernemen verbonden met geld verdienen. Dat past niet bij de oude omschrijving. Volgens de oude omschrijving gaat men dan flink over de schreef. Sociaal ondernemen is een verkeerde vertaling van social entreprise. Hier wordt geld verdienen verward met mensen, waarden en sociale winst.10 Ondernemen was altijd al een sociale activiteit, zoals economie een sociale wetenschap is. Wat te verwachten De mensen die een baan zoeken, een baan willen, die hebben een probleem. Geen baan betekent geen inkomen, geen regelmaat, geen status. Hoewel, de elementen inkomen en regelmaat zijn zeer wisselvallig in de huidige arbeidsmarkt. De juichende melding van de HBO’ers die binnen anderhalf jaar een baan vinden van 12 uur per week. Probeer daar maar eens van te leven. Werk is het probleem sinds 2008 en politiek noch bedrijfsleven bieden daarvoor een oplossing. Er is nog steeds minstens een tekort van 1.000.000 banen terwijl er 7.000.000 banen worden vervuld11. Er wordt al gedurende jaren geen gebruik gemaakt van deze productiekracht. Sterker, er worden nog steeds banen afgebroken om redenen van bezuinigingen. Als men spreekt van verdringing, dan wordt dat ontkend. Wordt er gesproken van draaideurconstructies, dan wordt dat ontkend. De groeisector, de zorg, is door de overheid ongewenst en besmet verklaard. Daar worden op grote schaal mensen buiten werk gesteld12. De mensen die ontslagen worden om ruimte te maken voor de oplossingen van de werkloosheid zijn niet blij als ze even naar de WW mogen. Dat geldt ook voor mensen die voor zes maanden een leerwerktraject of een participatiebaan mogen invullen. Zes maanden omdat ze dan eerst in de WW komen voordat ze (weer) in de bijstand komen13. Afwentelen van kosten van de ene overheid naar de andere overheid met veel administratieve lasten voor de cliënt. Maar het probleem, de werkloosheid, wordt er niet mee opgelost. Misschien wil men dat probleem niet oplossen. Er wordt immers goed aan verdiend.
Wat is gevonden Adressen waar 53 bedrijven geregistreerd zijn die tot het een concern behoren dat in totaal 168 bedrijven bij de Kamer van Koophandel geregistreerd heeft14. Meerdere bedrijven van een eigenaar op een adres is natuurlijk niet uitzonderlijk. Er zijn ondernemingen die voor iedere activiteit een aparte juridische eenheid creëren om risico’s voor het concern te beperken. Gaat het goed, dan accepteert men de winst, gaat het slecht dan laat men de schulden aan de schuldeisers. Na de initiële investering wel de lusten, niet de lasten. Het concern dat hier besproken wordt is Facilicom Services Group N.V. Het is formeel een buitenlandse vennootschap, opgericht naar Antilliaans recht, statutair gevestigd te Curaçao en kantoorhoudend te Schiedam, Nederland. 8
Thomas Vaasen van de The Hub in Amsterdam, 17/2/09.
http://www.sociaalondernemen.nu/wordpress/2009/02/wel-of-geen-definitie-dat-is-de-vraag/ 9 Marianne Dagevos, PhD Sociaal ondernemerschap in Nederland. Zie http://www.marcada.nl/ 10
http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/utrecht-wil-minste-werklozen-in-2018.9475963.lynkx Gegevens van UWV vermeerderd met 100.000 voor de mensen buiten haar bestanden, en gegevens van CBS, beide van juli 2015. 12 FNV maakt melding van 50.000 banen die verdwenen zijn in de sector zorg. 13 In discussiestuk van RVE Sociaal Amsterdam, georganiseerd voor de wethouder door de Argumentenfabriek, ‘De Perspectiefbaan in Perspectief’, Concept 22 mei 2015. 14 Tijdens het onderzoek verandert het aantal bedrijven bij www.drimble.nl van 131 naar 168. 11
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
6 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Eigenlijk is Facilicom een interessant familiebedrijf dat genoeg winst maakt, ca. 3% van de omzet, om geld toe te voegen aan het werkkapitaal, terwijl de aandeelhouders een aangename vergoeding ontvangen. De ingehouden gelden kunnen gebruikt worden voor investeringen en stimuleringen van activiteiten die passen in de lijn van MVO, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Het bedrijf werkt in Nederland, België, Frankrijk, Engeland. Het lijkt geen belastingconstructie. Men betaald rond de 25% belasting over de winst. Verder is Facilicom volgens de cijfers een degelijk familiebedrijf dat het grootste deel van de winst, rond de 70%, herinvesteert. De ‘bijdragen aan het vermogen’ zijn niet terug te vinden in de balansen. Wel kan geconstateerd worden dat Facilicom streeft naar een verdere ontwikkeling als een gedegen familiebedrijf met een sociaal gezicht.15 De meeste omzet wordt gemaakt met schoonmaak en bewaking. Het meeste geld per werknemer wordt verdiend met bouwkundig en technisch onderhoud. Zichtbaar is ook dat vooral op personeel voor schoonmaak en bewaking wordt bespaard. Facilicom ziet zichzelf als een bedrijf dat graag aan maatschappelijk verantwoord ondernemen doet. Ze ziet daarom een kans in de zorg nu daar zo sterk bezuinigd wordt, en UWV bekroonde de prestaties van Trigion, een bewakingsfirma van Facilicom. Facilicom bespaart energie en let op mens, milieu en winstgevendheid. Op en top een hedendaags bedrijf. Daarom ook een nadere blik op de aandacht voor sociaal ondernemen. We zien dat ook dit de belangstelling heeft van Facilicom. Ze heeft daarvoor meerdere aparte bedrijfseconomische entiteiten gecreëerd of mede gecreëerd. Facilicom ontslaat ook mensen die schoonmaken.16 Hoe dit past bij mensen, milieu en winstgevendheid?17 Dit is natuurlijk een bedrijfskundige vraag, maar ook een die past bij MVO, en bij de vraag van dit onderzoek, de vraag naar het sociale van sociaal ondernemen. Maar er zijn meer bedrijven die vele bedrijven in de zorg en sociale dienstverlening organiseren. Wat te denken van Mercares in Den Haag dat minsten 333 groepsmaatschappijen heeft. TSN, laatst in het nieuws valt eronder, maar ook schoonmakers als Asito.18 Een bedrijf dat op vele plaatsen aanwezig en als sociaal ondernemer zou kunnen acteren. Tweede laag Wat voor soort bedrijven vallen onder Facilicom? Allereerst een achttal beheers - en participatiemaatschappijen. Sommige gezamenlijk met A. Verweij, Erik Oelof, Leda Beheer, Rogier den Uyl, en de Radargroep. Allemaal sociale ondernemers en sociale ondernemingen. Een netwerk. Maar ook een beveiligingsbedrijf, twee interieurreinigingsbedrijven, secretariële dienstverlening, verhuur van bedrijfshuisvesting en een bedrijf voor de reparatie en handel van bedrijfsauto’s. Dat is de tweede laag van Facilicom met 14 bedrijven. Er volgt er nog een. In die laag zitten er 62. Derde laag Hier zitten veel verschillende bedrijven bij. Technische bedrijven (20), beveiliging (11), schoonmakers (10), beheer en participatie (7), overige dienstverlening (6), zorgverleners (3), catering (2), personeelsdiensten (2), en opleidingsinstituten (1). 62 bij elkaar. Het moge duidelijk zijn dat deze groep ondernemingen alles aanpakt wat geld oplevert. Waarschijnlijk zien ze zich als een voorbeeld van netwerken. Als je overal waar je bent je 15
Bedrijfseconomische analyse Facilicom t/m 2014, op basis van jaarverslagen. 15/6/15 J. Horeman voor ASO. http://www.blikopnieuws.nl/2014/akkoord-sociaal-plan-medewerkers-facilicom 17 Het people, planet, profit uit de moderne bedrijfskunde en economie van maatschappelijke verantwoord ondernemen. . 16
18
http://www.nrc.nl/nieuws/2015/09/05/thuiszorgmedewerkers-protesteren-in-den-bosch-tegen-bezuinigingen/
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
7 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
ogen en oren openhoudt, vragen stelt en oplossingen aanbiedt dan kun je als ondernemend concern groeien. Als je dan ook nog zorg dat je meer levert dan gevraagd wordt voor de gelden prijs, dan creëer je vertrouwen en krediet. Dat zijn de voorwaarden voor een duurzame toekomst. Dat is netwerken. Dat is risicospreiding. Maar wat is het speelveld, en welk spel wordt er gespeeld?
Wat gebeurt De regering draagt per wet de gemeenten bepaalde taken op. Een taak is regelgeving in overeenstemming met inhoud en doel van de wet. Gemeenten moeten mensen naar werk begeleiden. Er moet een oplossing gevonden worden voor de vraag van werkgevers en de vraag van werkzoekenden. De werkgevers hebben samenwerkingsorganisaties als ‘De Normaalste Zaak’ en de ANWV om mee samen te werken. De werkzoekende wordt hiervoor gediagnosticeerd en een passend leer traject geboden, bij de werkgever wordt optimaal op diens behoeften ingespeeld en voor beiden wordt gewerkt aan een langdurig succes19. Dus de werkzoekende is ziek en de werkgever de genezing. Het past bij het dogma dat alleen ondernemers werkgelegenheid kunnen creëren. De overheid treedt terug, de overheid breekt af en het bedrijfsleven schiet tekort. Dat is de huidige situatie waarin sociaal ondernemen het gat moet vullen. Er wordt een veelheid van termen gebruikt, leerwerktrajecten, tegenprestaties, participatiebanen, vrijwilligerswerk, bijna allemaal termen om aan te geven dat de politiek vindt dat mensen moeten werken zonder er een loon voor te krijgen. Een ander gebruikt label is vakmanschap. Welk oordeel moet geveld worden over een maatschappij die zich baseert op taalkundige spitsvondigheden om het tekort aan banen te versluieren. Het probleem is niet mensen die niet kunnen of willen werken. Die zijn er wel maar vormen een uitzondering. Feit is dat er een chronisch tekort is aan arbeidsplaatsen. Arbeidsplaatsen zijn volgens de geldende ideologie het werkterrein van werkgevers. Hoe daarmee om te gaan is omschreven in de uitdaging “optimaal inspelen op behoeften van werkgevers, geschikte en duurzame banen creëren volume maken, verbinden van werkgevers en uitvoering.” 20 Hierop wordt later teruggekomen. Deze aanpak geldt voor de mensen die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Een afstand tot de arbeidsmarkt heb je door fysieke, psychische of sociale oorzaken.21 Als je bijvoorbeeld langer dan 2 jaar niet in een arbeidsrelatie gefunctioneerd hebt, dan heb je een afstand tot de arbeidsmarkt en kun je tot een leerwerktraject geoordeeld worden door een klantmanager van een gemeentelijke sociale dienst. Sommige gemeenten laten mensen in de bijstand contracten tekenen voor 32 uur tegenprestatie voor bijstand. De rechter heeft dat verboden. Voor een tegenprestatie moet de gemeente omschrijven wat gedaan moet worden, en het moet aansluiten bij leeftijd, ervaring en opleiding22. De gemeente vond een blanco contract wel handig, dan konden ze mensen inzetten waar ze die nodig hadden. Van verdringing was geen sprake zeiden ze in Utrecht, die banen hadden ze al jaren geleden wegbezuinigd.23 Maar de toenemende kritiek creëerde ook een markt voor meer beredeneerde oplossingen. Die door de rechter geëiste zorgvuldigheid wordt door meerdere gemeenten niet in acht genomen. Enschede is er een van.24 Apeldoorn is ook een voorbeeld van doorgeschoten werk-
19
Uit Plan van Aanpak 2015 intentieverklaring Cedris, Divosa, Locus, SBCM, d.d. 5 juni 2014. Idem. 21 Deze benadering zit ook in het raadsbesluit van Amsterdam voor het stimuleren van sociaal ondernemen. 22 Volkskrant 25-03 2014, Gemeenten gaan te ver in vraag om tegenprestatie voor bijstand, n.a.v. FNV Zwartboek Werken in de Bijstand. 23 Idem. 20
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
8 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
bemiddeling in de WWB. Bijstandsgerechtigden moeten en zullen werken voor hun uitkering. Doen ze dat niet, krijgen ze niets. Dat is schadelastbeperking. Op deze manier komt de gemeente steeds minder geld tekort aan sociale hulpverlening. Alle ongewenste gedragingen, als te laat komen, verbaal geweld, leiden direct tot een korting op het inkomen. 25 Een strafkamp waardig. Behalve dat huisvesting en voeding dan gegarandeerd is. Onder dit regiem gebaseerd op de WWB en participatiewet zijn huisvesting en voeding niet gegarandeerd. Dat is Nederland. Mensenrechtenovereenkomsten verbieden gedwongen arbeid, bijvoorbeeld in artikel 8 van het internationaal verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten. Volgens de VN mensenrechtencomité is dat niet het geval. Dit naar aanleiding van een zak in Australië. Daar werd de tegenprestatie proportioneel en met waarborgen omringd zodat de mensen niet onder het bestaansminimum kunnen zakken. In Nederland is die waarborg er niet.26 Het ontbreken van die waarborg wordt als dwangmiddel gebruikt. Op de achtergrond speelt ook dat het er bij het bedrijfsleven niet om gaat goed en efficiënt te produceren, het gaat het bedrijfsleven erom dat ZIJ degene zijn die beslissen wie of wat werkt en waar. Er speelt een ordinaire machtsvraag.27 Ondanks het wantrouwen naar de overheid, politici en ambtenaren die ook hun eigen belangen nastreven, gaat het om de machtsvraag. Is de macht aan het volk of aan het bedrijfsleven. De laatste tijd is de keuze van de politiek voor het bedrijfsleven. Andere invulling Maar er is een andere benadering. Er zijn mensen en bedrijven die er anders over denken. Radar: 'Het probleem van de meeste SW-bedrijven is het gebrek aan ondernemerschap. Er moet altijd flink geld op toe worden gelegd. Dat houdt nu op, dus zal er gewoon geld moeten worden verdiend. Daar ligt dus een kans. Dit is hét moment om een succesvolle start te maken met zo'n sociale onderneming.'28 Private ondernemers en adviseurs nemen het werk van de gemeenten over terwijl de gemeenten natuurlijk wel verantwoordelijk blijven, misschien zelfs ook voor het inkomen van de private adviseurs. Even wat infotainment: “Afgewogen en uitvoerbare besluiten Hoe zien de scenario’s, business cases en transformatie er in uw geval uit? Wat kunt u in stand houden en waar zit de vernieuwing? En hoe betrekt u de verschillende stakeholders (GR, gemeenteraden, regio, etc.) bij de uiteindelijke keuze voor een bepaald scenario? RadarAdvies werkt samen met u de verschillende varianten en de bijbehorende business cases uit. Daarbij benaderen wij de diverse onderdelen niet als aparte trajecten, maar altijd in samenhang: Positie van (oud) werknemer van de Sw Aansluiting bij de doelstellingen uit het nieuwe collegeprogramma De bedrijfsvoering op orde Een duurzaam gezonde financiële situatie Doorrekenen en implementeren Wij beschikken over de kennis en ervaring om samen met u de keuze voor te bereiden en te implementeren. Zo hebben we voor verschillende regio’s al een doorrekening of implementatietraject voorbereid en begeleid. We werken aan de hand van een bewezen rekenmodel, dat de structurele operationele resultaten per scenario in beeld brengt, alsmede de incidentele frictiekosten. Dit doen we op het niveau van activiteiten (productmarktcombinaties), overhead (holding) én gemeenten. In de transformatie koppelen we draagvlak aan daadkracht. Wat levert het u op? 24
https://nrccarriere.nl/artikelen/ophef-over-strenge-bijstandseisen-enschede/ een jaar later de ombudsman https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/2015/enschede-informeert-niet-volledig-over-recht-op-bijstand25 http://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2024098-alle-werklozen-naar-de-sociale-werkplaats.html 26 http://www.mensenrechten.nl/toegelicht/tegenprestatie-voor-de-bijstand 27 VNO NCW verzet tegen Asscher. De overheid mag alleen slim inkopen, anders pleegt ze broodroof. http://www.vno-ncw.nl/Publicaties/Nieuws/Pages/Verzet_schoonmaakbranche_tegen_Asscher_terecht_3155.aspx#.VbR4B-afdIr 28
http://www.facilitaironline.nl/artikel/sociale-onderneming-30
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
9 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Wat levert de inzet van RadarAdvies u op? Inzicht in toekomstmogelijkheden voor gemeenten en Sw-bedrijven; Objectieve scenariobeschrijving, cijfermatig onderbouwd, inclusief bestuurlijke modellen; Handvatten om in een gezamenlijk proces tot gedragen besluitvorming te komen; 29 Een transformatie die duurzaam is, gestoeld op draagvlak maar ook daadkrachtig wordt uitgevoerd.”
Een voorbeeld van hoe adviseurs de rol van de volksvertegenwoordigers overnemen. Het volk vertegenwoordigen kun je door het inhuren van adviseurs, op kosten van de gemeenschap natuurlijk. Er zijn veel bedrijven die in dit gat springen. Alle netwerken leiden wel tot de creatie van weer een nieuw samenwerkingsverband. Locus adviseert en ondersteunt bij het invullen van inclusief werkgeverschap. Wij ontwikkelen bedrijfsaanpakken op maat om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen. Locus werkt daarbij vanuit de vraag van bedrijven en op basis van goede praktijkvoorbeelden.30 Andere bedrijven lijken te blijven hangen in het voorgaande model waarin bedrijven deel uitmaken van een keten van vennootschappen. Vennootschappen die op vele plaatsen aanwezig zijn om lokaal werkzaamheden in zorg en schoonmaak te verrichten, maar allen aan een touwtje hangen.31 De decentralisatie en bezuinigingen van de overheid raakt TSN medewerkers hard. 4.000 ontslagen vorig jaar en dit jaar nog eens 650 mensen die hun werk kwijtraken.32
29
http://www.radaradvies.nl/radaradvies_nieuws/en_nu_transformeren/1338 [Bold] van schrijver. Werving op internet, dat het bedrijf o.a. ook met Radar verbindt, en met Asito dat zelf ook weer deel uitmaakt van een organisatie met 333 zuster en broederbedrijven op 6/9/15. http://www.locusnetwerk.nl/ en http://drimble.nl/bedrijf/almelo/3608271/adg-dienstengroep-se.html 31 Voorbeeld is Mercares SE dat via ADG de TSN organisaties beheert naast de Asito schoonmaakbedrijven. 333 in totaal. 30
32
http://www.nrc.nl/nieuws/2015/09/05/thuiszorgmedewerkers-protesteren-in-den-bosch-tegen-bezuinigingen/
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
10 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Samenwerking die verder gaat Radar Sociaal Ondernemen, RSO.33 Nu richt Radar samen met Incluzio, een 100% dochter van Facilicom, Magis 010 en Magis 020 op34. Dat heeft iets magisch. De overheid treedt terug en vindt dat de burgers het zelf moeten doen, en daar komen allerlei bedrijven op die het burgers en overheid uit handen nemen. Maar deze bedrijven hebben wel door waar het om gaat. Het verdwijnen van buurthuizen tast de sociale cohesie aan, en Radar Groep, RSO en Magis 010 gaan voor de overheid zorgen voor een bruisende centrale plek in de wijk.35 De stichting Radar WMO diensten is uitgeschreven bij de KvK, alle 18 nevenvestigingen zijn nog wel geregistreerd.36 Onder de naam Magis vallen verschillende activiteiten. De sociale onderneming runt onder andere een kwekerij, fietsenstallingen, kringloopwinkels en een hoveniersbedrijf. “Alles bij elkaar hebben we 1.200 medewerkers. We doen het met een kleine staf van ongeveer 30 professionals. De overige medewerkers kwamen vanuit een achterstandspositie op de arbeidsmarkt (WWB), zitten in de Wajong of zijn gedetacheerd vanuit het SW-bedrijf.” Verder: “Het draait om mensontwikkeling en dat is een individueel traject. Sommige van onze medewerkers kunnen misschien doorstromen naar regulier werk, andere niet. Maar we willen al onze mensen een perspectief bieden.”37 Dat zeggen ze ook in De Kaag38. Daar worden gehandicapten in de thuiszorg ingezet. De gemeente noemt dat innovatief en goed. Bewoners die thuishulp nodig hebben krijgen voor €7,50 twee mensen over de vloer. 1 professionele thuishulp en een hulp met in opleiding een beperking. Het perspectief voor de hulp is dat die, als die gediplomeerd is, zelfstandig mensen kan helpen. Er zijn ook gemeenten die als sociaalondernemer aan de gang gaan. De mensen wordt dus perspectief geboden. Of ze het perspectief aankunnen zullen we aannemen. De vraag of er verdinging plaatsvindt blijft in het midden. Social Impact Bonds Soms kan de overheid door allerlei regels, door de werking van de ambtelijke organisatie, door de vele inspraak en procedures het perspectief van een efficiënte en effectieve invulling niet bieden. Dan is er de mogelijkheid voor sociale investeerders. Ze zijn er, wereldwijd, en in Rotterdam en Amsterdam. De oplossing wordt gegeven met de SIB’s, Social Impact Bonds, waar private ondernemingen investeren om uitvoeringstaken van de overheid over te nemen. Ze doen dat op basis van duidelijk gemeten resultaten van beleidsuitvoering door de overheid. Hun oplossing is het overboord zetten van regels. Zij leveren de efficiënte van het bedrijfsleven. Het voordeel van het bedrijfsmatig uitvoeren van de taak incasseren zij met mate en de rest laten ze aan de overheid. Banken en bedrijven doen dat alleen als duidelijke meetgegevens beschikbaar zijn, er schaalvoordelen te behalen zijn en er een beperkt aantal beslissers bij betrokken zijn.
33
RSO doet toch een beetje aan RSI denken. Hoort u daar nog wel eens van? Repetitive Strain Injury, zou zomaar vervangen kunnen worden door Repetitieve Sociale Opdrachten. Er moet geld verdiend worden. 34 Incluzio, een 100% dochter van Facilicom, heeft trouwens ook een meerderheidsbelang in Radar Sociaal Ondernemen. Verder gaan ze samenwerken om het uitvoeringsbedrijf van de toekomst te zijn. Zie http://www.radaruitvoering.nl/radaruitvoering. 35 Incluzio vindt sociale samenwerking in Den Haag, Rotterdam, Schiedam, Dordrecht en Amsterdam. Incluzio, 1 juli 2014. Ik zou het vinden vervangen door verkopen. Detail. 36 http://drimble.nl/bedrijf/amsterdam/28112407/stichting-radar-wmo-diensten.html 37 Magis heeft een bescheiden winstdoelstelling om de continuïteit van de werkplekken te kunnen waarborgen, maar de eigenlijke doelstelling ligt volgens Wesseling veel breder. Op de Partnerpagina van Magis 010/020 38 http://m.binnenlandsbestuur.nl/nieuws/gehandicapten-in-thuiszorg-innovatief-en-goed.74882.lynkx
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
11 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Schaalvoordelen zijn nodig om een zekere winst te realiseren, dat kan bijvoorbeeld door samenwerkingsverbanden van gemeentes.39 Zoals geconstateerd kan worden dat het bedrijfsleven faalt in het gebruiken van de productiefactor arbeid, gezien het grote aan tal niet-werkenden, zo constateert het bedrijfsleven dat de overheid niet goed functioneert in het halen van haar beleidsdoelstellingen. Het bedrijfsleven wil het beter doen dan de overheid, om daarmee meteen ook aan te tonen dat eventuele verwijten aan het bedrijfsleven niet terecht zijn. Veel samenwerking die niet werkt Ook is er een beweging in de maatschappij tot verdere integratie en samenwerking. Van bedrijven hebben we al overnames en fusies gezien. Wat zou de echte reden zijn voor de decentralisaties? Er kunnen veel redenen zijn. Het voldoen aan eerdere kamerbesluiten, het afwentelen van de verantwoordelijkheid, het ontnemen van rechtsgelijkheid en rechtszekerheid aan de zwakken in de samenleving, het mogelijk maken van bestuurlijke willekeur. Na de aanname van de wetten claimt Radaradvies dat ze met driekwart van de gemeenten als klant het adviesnetwerk vormt voor de decentralisaties.40 Met zo’n adviesnetwerk zijn de decentralisaties alvast effectief tegengewerkt. Maar ook een kans, een kans om geld te verdienen. Radaradvies poneert zich commercieel als een alternatief voor het vroegere ministerie. Maar er is concurrentie. “Divosa, VNG, UWV en Cedris hebben de handen ineengeslagen om UWV en gemeenten in de 35 arbeidsmarktregion’s te ondersteunen in de vormgeving van de betere dienstverlening aan werkzoekenden en werkgevers.”41 Een van hun trofeeën is het Convenant Werkbedrijf Achterhoek. Het zal toch niet het bedrijf zijn dat zo negatief in het nieuws is geweest in de Gelderlander. Maar Cedris wordt ook ongerust. Begin september uiten Cohen en Vliegenthart als bestuurders hun zorg over nieuwe werkplekken voor voor mensen met een beperking. UWV moet geraadpleegd worden, maar werkt tegen. Dat kost geld €4.000 meer dan de subsidie van €8.500. Een aanslag op het participatiebudget. Er worden maar 100 en geen 1.500 mensen uit de sociale werkplaatsen aan een baan geholpen, zoals staatssecretaris Klijnsma geloofde. Heerma (CDA) en Kerstens (PvdA), die er bij zaten toen het besloten werd, gaan nu vragen stellen. Ze eisten veel maar er is weinig mogelijk in de huidige structuur. Zij waren er bij en lieten het gebeuren. Ze gaan nu vragen waarom ze zich hebben laten neppen.42 Radaradvies is een grootproducent van gemeentelijk sociaal beleid. Er is een duidelijk verschil met een overheidsorganisatie die wordt gecontroleerd door een vertegenwoordigend lichaam via een bestuurder. Hier is de bestuurder inkoper van beleid. Radaradvies is een vrije producent. Ze is sociaal adviseur en ondernemer van sociale dienstverlening.43 En ze ontwikkelen verder, ondertussen is er al een Sociale Onderneming 3.044. Het kan niet snel genoeg gaan. Als er maar een gevoel van urgentie is dan gaan beslissers wel mee. Onder druk wordt alles vloeibaar. Niet denken maar doen. 39
Social Investment Bonds, ook wel Social Impact Bonds genoemd, zie verslag afscheid Paul Scheerder, Leefkringhuis Amsterdam Noord op 27 mei 2015, [JH] maar ook in de Volkskrant, Bank financiert begeleiding van werkloze jongeren, 19-12-2013, en Baâdoud helpt 500 werklozen in Nieuw West., Parool, 17-04-2014. 40 http://www.radaradvies.nl/quickscan_informatievoorziening_sociaal_domein 41 http://www.samenvoordeklant.nl/node/7172, http://www.samenvoordeklant.nl/praktijk/convenantwerkbedrijf-achterhoek-voor-270-banen-2015-en-2016 42 In Binenlands Bestuur 5/9/15 http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/nieuws/klijnsma-moet-regienemen-met-beschut-werk.9491633.lynkx en https://nrccarriere.nl/artikelen/fnv-1500-mensen-met-eenarbeidsbeperking-raken-tussen-wal-en-schip/ 43 44
http://www.radaradvies.nl/recente_opdrachten Het was hetzelfde lijstje op 26/7/2015 als op 5/6/2015. http://www.facilitaironline.nl/artikel/sociale-onderneming-30
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
12 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Veel van wat Radar Sociaal Ondernemen en Magis 020 bedrijfsmatig ondernemen met steun van de overheid zou in een goed werkende markt ondernomen worden door burgers zonder begeleiding van dergelijke organisaties.45 Dit soort ondernemers kan overheden verleiden hen subsidie te geven omdat ze hen anderszins ook adviseren. Ondertussen ontnemen ze de mensen waar het omgaat de mogelijkheid om zelfstandig trajecten op te tuigen. Voor Radar zijn die mensen de objecten van hun dienstverlening, die mensen zijn de cliënten van hun klanten, de burgers van de overheid. Waarom krijgen de mensen niet zelf de kans? Omdat de ruimte er niet is in de markt. Een goede analyse van de markt ontbreekt. Dat zouden de werkgeversorganisaties moeten geven. Maar die zouden dan moeten toegeven dat er geen werk is. De overheid plaatst zichzelf soms nadrukkelijk buiten de economische realiteit.46 RadarAdvies kan dan zeggen dat ze de bedrijfmatige realiteit en de werking van de markt toevoegt aan de weifelachtige projecten, zoals in Westerlee. Een andere vraag is of werkgevers zitten te wachten op aanbiedingen van personeel door werkgeversservicepunten, WSP. In een markt waar geen vraag naar personeel is, zal ook een werkgeversservicepunt geen vraag vinden, of ze moet werkers cadeau doen. Maar werkers cadeau doen is een verstoring van de markt, en de markt moet toch zijn werk kunnen doen, zeggen de ondernemers.47 Niet-ondernemers buitelen over elkaar heen om sociaal te zijn met ondernemers en werk te creëren met een goed gevoel. Blijft de vraag: waarom doen de ondernemers dat niet, waarom doet de markt dat niet? Als de nood hoog is Gemeenten hebben om hun taken voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt te kunnen verrichten, steun nodig, financiële steun. Laat Europa nou net voor dit soort problemen financiële steun beschikbaar willen stellen. Europa wil dat doen via de nieuw overeengekomen arbeidsmarktregio’s. ze werden hiervoor al genoemd. Komt ook mooi uit dat die net zijn opgericht. RadarAdvies weet er alles van en zal de gemeenten graag met raad en daad te zijde staan. Het is een heel ingewikkeld en zorgvuldig proces dat ruim op tijd begonnen moet worden.48 Gemeenten en Europa kunnen niet zonder adviseurs en subsidiologen. En daar is RadarAdvies. Utrecht draagt haar buurtondernemers en cliënten van de sociale dienst over aan de ondernemers van Incluzio. Dat doen ze in overleg met de adviseurs van Radar.49 Zou bekend zijn dat Incluzio, het bedrijf dat alle werkplaatsen van Utrecht overneemt, een bedrijf van ondermeer RadarAdvies is?
45
1337 mogelijkheden in https://amsterdam.jekuntmeer.nl/start/filter Zie brief van Arjan Vliegenthart als wethouder werk en inkomen van Amsterdam aan de FNV over leerwerktrajecten op 8/6/15, terwijl in raadstukken voor de participatiewet, 26/11/14, wel regelmatig verwezen wordt naar de kansen op de arbeidsmarkt. maar ook “Draagt niet bij tot betere positie op de arbeidsmarkt …” Maaike Zorgman, bestuurder FNV Uitkeringsgerechtigden: “Zij zijn niet blij. Erkende certificaten en diploma´s ontbreken. Het gaat vaak om korte tweedaagse cursussen gecombineerd met gedwongen werken zonder loon. Het onbeloonde werk sluit ook niet aan bij de ‘opleiding’. Zo maken bijstandsgerechtigden onbetaald kantoren en vliegtuigen schoon of doen zij lopende band werk.” In discussielijst Bijstandsbond 4/6/15, Werken zonder loon nog niet voorbij in Amsterdam. 47 www.wespaw.nl http://www.wspgrootamsterdam.nl/over-wsp/sociaal-ondernemen-met-wsp/ http://socialenterprise.nl/ http://www.mvonederland.nl/ 46
48
http://www.radaradvies.nl/radaradvies_nieuws/esf_subsidie_ter_bevordering_inclusie_en_arbeidsinpassing/1243
49
http://sociale-teams.nl/nieuws/grootschalig-project-van-start-in-utrecht/
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
13 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Maar er zijn meer bedrijven actief in de regio. Als je een advertentie ziet voor schoonmaakwerk waarvoor je bijna alles zelf mee moet brengen, dan blijkt er een hele keten 90 bedrijven en organisaties achter te zitten.50 Ook de Biga groep noemt zich sociaal ondernemer. Wijkteams. De veranderopgave van RadarAdvies lijkt een andere te zijn. In de opsomming die op wijkteams betrekking heeft ontbreken twee belangrijke elementen, de bewoners en de wijk. Het is geen emancipatorische benadering, het is geen benadering waarin de verandering door de burgers, andere naam voor bewoners, zelf gedragen wordt. Dit ondanks dat even later over burgerkracht en veranderopgave gesproken wordt. De burger en diens doelstellingen ontbreken. Het is een technocratische benadering.51 Attenderen dat er ook verwachtingen zijn van co-creatie en dat men over financiële drukmiddelen beschikt, geeft aan dat er op verschillende niveaus van actie gedacht wordt. Bij beide zit de burger met al zijn gesuggereerde kracht nog steeds aan het eind van de lijn, of aan de laatste tiet. Naar een voorbeeld van de biggetjes bij een zeug, zoals een hoogleraar organisatiekunde met agrarische achtergrond eens als voorbeeld gebruikte. Het verhaal van RadarAdvies over wijkteams was een mager verhaal met veel vooronderstellingen. De erkenning van hun onkunde oogt sterk, maar versterkt eigenlijk het beeld van de onkunde van alle actoren in dit proces.52 De markt wordt stevig verkend. De drie belangrijkste prioriteiten van Incluzio voor 2014 zijn het openen van gezondheidscentra, het oprichten van verpleegkundige wijkteams en het opzetten van sociale werkplaatsen.53 Ze kennen de strategieën van andere zorgaanbieders niet, maar zij zijn vernieuwender. Zij denken dat er nu behoefte is aan nieuwe uitvoeringsorganisaties die vanuit een integrale blik aan de slag gaan in de wijk. Die organisaties bouwen zij graag samen met bestaande aanbieders. Het zijn bekende termen uit de politieke arena nadat ze constateerden dat het toch niet werkte wat ze wilden. Politieke ondernemers RadarAdvies is een politiek ondernemer, of een onderneming in politiek.54 Zo zijn er meer natuurlijk. Berenschot, PWC, EY, Deloitte, Twijnstra en Gudde, Kroon en partners, allemaal bedrijven die hun werk maken van zaken die de politiek niet (meer) kan. Zo zijn er meer. Het is een lucratieve markt. Maar RadarAdvies, Inclusio, Facilicom, ze geven er een andere dimensie aan. Zij bieden zich nadrukkelijk aan om overheidsactiviteiten over te nemen als bedrijf. Het eerdere rijtje levert adviseurs voor de overheid en doet bepaalde onderzoeken voor de overheid. Soms doen ze dat zelfs uit eigen beweging om een stuk deskundigheid onder de aandacht te brengen. Communicatie is een belangrijk middel om opdrachten te verwerven, bijvoorbeeld door Kamervragen uit te lokken. Maar er is ook een andere laag met bedrijven als BMC implementatie, zij hebben de professionals die de overheden zoeken. 55Daar kunnen professionals tegen goed geld ingehuurd worden. Ze hebben kennis en zijn ervaren doordat ze bij onze overheidsbedrijven gewerkt hebben. Daar hebben ze geleerd, daar hebben ze ervaring opgedaan, en daar zijn ze verdwenen uit bezuinigingsoverwegingen of omdat ze het grote geld zagen in het zich laten detacheren of ZZP’er zijn. Dat is toch slim georganiseerd. Nu worden ze ingehuurd voor groot 50
Biga groep B.V. in Zeist richt zich op arbeidsparticipatie voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ze zijn voor een deel zelf de arbeidsmarkt en organiseren die zo dat ze optimaal gebruik kunnen maken van andere geldstromen dan die van hun kernactiviteit. 51
http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/kennispartners/radargroep/sociale-wijkteams-alsindicator-voor-effectieve.9444173.lynkx 52
idem. Lees vooral de reactie aan het eind.
53
http://www.zorgvisie.nl/Kwaliteit/Nieuws/2014/1/Incluzio-richt-zich-op-huisartsenposten-en-verpleegteams-1451307W/ http://www.radaradvies.nl/radaradvies_nieuws/de_social_enterprise_als_businesspartner_gemeente_congres/1246
54 55
http://www.bmcimplementatie.nl/
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
14 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
geld terwijl hun kennis weer weg is als ze het geld hebben ontvangen. De gemeenschap heeft hier op twee manieren het nakijken. We zijn onze kennis kwijt en we moeten er veel voor betalen om het weer even te gebruiken. De nieuwe sociale ondernemers doen meer. Ze adviseren, ze zien dat de overheid moet terugtreden door de politieke wind en de regelgeving. Ze bieden oplossingen voor de schier onmogelijke opgaven en maken duidelijk dat ze het doen om geld te verdienen. Alles is tegenwoordig ondernemen, en ondernemen is geld verdienen. RadarAdvies constateert dat de koers van Synergon moet worden gewijzigd om de trend van oplopende tekorten te keren. Er moet meer worden gestuurd op resultaat en meer worden ingezet op arbeidsontwikkeling van de medewerkers. Verder adviseert RadarAdvies om de uitvoering van de Participatiewet en Wet sociale werkvoorziening in één hand te leggen. Voorgesteld wordt om hiervoor op korte termijn een uitvoeringsplan op te stellen. Dit sluit volgens de onderzoekers, naadloos aan bij het Akkoord van Westerlee.56 Geen investeringsplan, maar een uitvoeringsplan. Blijkbaar is alles er al, moet het alleen nog goed uitgevoerd worden. Voorbeelden Incluzio, dochter van Facilicom, neemt meerderheidsbelang in Cordaan Thuisdiensten. Facilicom heeft al een belang in Cordaan. De gemeente Amsterdam heeft de WMO-contract met Cordaan Thuisdiensten verlengd. Ze gaan samen investeren in innovatie van de dienstverlening.57 Het gevolg moet zijn een betere kwaliteit van leven voor onze cliënten en behoud van werkgelegenheid voor de thuishulpen van Cordaan. Incluzio heeft met zusterbedrijf Axxicom Thuishulp al jarenlang ervaring in het WMO-domein. De kennis en kunde op het gebied van resultaatfinanciering, in het verbeteren van de telefonische bereikbaarheid en bijvoorbeeld in het actief inzetten van het signalerend vermogen van haar hulpen wordt ook actief ingezet binnen Cordaan Thuisdiensten. Met de bundeling van krachten verwachten ze op korte termijn een sterke organisatie neer te zetten waarbij zoveel mogelijk werk behouden blijft en de cliënttevredenheid gewaarborgd blijft. Wat is hier het leidende motief? Er zijn ook andere organisaties die zich richten op de nieuwe situatie die gecreëerd is door WWB, PW en WMO. Voorbeelden daarvan zijn OMR BV in Rotterdam, gevestigd bij Radar activiteiten in Amsterdam, maar ook op hetzelfde adres als de vereniging gehandicaptenzorg Nederland, VGN. Die laatste bekommerd zich ook om strategisch beleidsontwikkeling voor management omdat er nu veel mensen uit moeten maar er straks weer arbeidsplaatsen vrijkomen door pensionering. Het gaat ook hier om banen.58 Vraag is van wie? Demontage Werkplaats Zeeland in Goes werkt met mensen die moeten re-integreren in de samenleving na en tijdens verblijf in psychiatrische of justitiële inrichtingen.59 ISWI in Aalten verdient geld voor de gemeente. De krantenkoppen spreken voor zich. ”Gemeenten verdienen half miljoen aan ’dwangarbeid’”.60 Andere bedrijven zitten nog meer in niche markten. Neem Zebra. Zij werken samen met justitiële inrichting, gevangenis wezen, reclassering, sociale diensten en gemeenten, om mensen richting arbeidsmarkt te leiden en te bemiddelen. De gemeente Drimmelen gaat met hen in zee om werklozen met een technisch beroep aan een baan te helpen. 15 werklozen binnen twee maanden aan een baan voor €2.000 per persoon.61 56
Het Streekblad, Arjan Brondijk op 23-03-2015. Radaradvies: Synergon De wethouder is trouwens een oud-manager van Osira, een conculega van Cordaan. 58 http://www.vgn.nl/masterclass/strategisch-arbeidsmarktbeleid# 59 http://dwzbv.nl/doelstellingen/ DWZ is gelieerd aan Emergis. 57
60
http://www.gelderlander.nl/regio/achterhoek/aalten/gemeenten-verdienen-half-miljoen-aan-dwangarbeid-1.4879591
61
Zebra Detachering BV uit Zwijndrecht http://www.bndestem.nl/regio/oosterhout/drimmelen-biedt-hulpaan-kansrijke-werklozen-1.5118450
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
15 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Het geeft aan dat de markt niet werkt. De arbeidsmarkt is opgeheven met het arbeidsbureau. De koppeling tussen maatschappij en overheid moet via het bedrijfsleven. Daar zijn het relatienetwerken en gunningen die de transacties bepalen. Andere voorbeelden zijn er ook. Neem de opbrengst voor gemeenten in Arbeidsmarkt Regio Helmond-De Peel waar Atlant hen enige miljoenen geeft voor het gebruik van uitkeringsgerechtigden. In 2016 wordt het definitief. Als we naar de UWV cijfers kijken lijken er minder niet-werkende werkzoekenden te zijn. De gemeente die niet mee doet scoort beduidend minder goed.62 In de Arbeidsmarkt Regio Zuidoost Brabant heeft men een soortgelijke aanpak, maar is men beduidend minder succesvol. Daar werkt o.a. Eindhoven mee met Ergon. De indexcijfers van de gemeenten die gebruik maken van Ergon blijken beduidend minder goed uit te pakken dan de cijfers van de omringende gemeenten.63 Index niet-werkende werkzoekenden UWV rregio Helmond-De Peel 2014-15
Index niet-werkende werkzoekenden UWV in Arbeids Markt Regio 37 met en zonder Ergon
1,400 1,300 Helmond
1,200
Geldrop-Mierlo
1,150
Laarbeek
1,100
Deurne
1,050 1,000
Gemert-Bakel
0,950
Asten
0,900 0,850
Someren
0,800 jan mrtmei jul sepnov jan mrtmei 2014
2015
1,050 Zuidoost-Brabant
1,025
1,000
Ergon reg Zo Brabant
0,975
niet-Ergon reg Zo Br
0,950 jan mrt mei jul sep nov jan mrt mei
werkzoekenden
1,250
indexcijfers werkzoekenden UWV
1,075
1,350
2014
2015
Grafiekjes die het resultaat van het vergelijkend onderzoek weergeven.
In dezelfde Arbeidsmarkt Regio heeft men de Meesterbeurs gelanceerd voor 50+. Bedrijven mogen voor €900,- een werkloze een arbeidsplaats geven die niet verdringend mag zijn. Ze krijgen daarvoor een ervaren en gemotiveerde werknemer voor 20-32 uur die ze moeten scholen en begeleiden. De werkzoekende moet liefst zelf de werkplek vinden. Na 6 maanden krijgt de werkloze de €900,- uitgekeerd.64 Klinkt politiek leuk, maar stelt niets voor. Als er geen werk is, is dat er ook niet met het spaargeld van een meesterbeurs. Als er wel werk is dan heeft die beurs geen zin, want dan wordt er gewoon betaald. Brabant blijkt sowieso creatief. In West Brabant worden op TV shows lijkende programma’s opgezet die mensen in de bijstand in een nieuwe afvalrace inzetten.65 Je moet je afvragen of dat wel verantwoord is.
62
http://www.doorbraak.eu/dwangarbeid-vetpot-voor-brabantse-gemeenten-in-de-peelregio/ wekte de belangstelling gevolgd door vergelijkend onderzoek UWV cijfers door WG ASO. 63 http://www.ed.nl/regio/eindhoven/bbl-kraakt-werkwijze-werkleerbedrijf-werklozen-in-eindhoven-wordenvernederd-1.4724255 wekte de belangstelling, gevolgd door onderzoek UWV cijfers door WG ASO. 64 https://www.meesterbeurs.nu/zuidoost-brabant gecreëerd met steun van professor Wilthagen van TU, de Katholieke Universiteit Tilburg. 65 http://www.bndestem.nl/regio/roosendaal/sp-roosendaal-kritisch-over-banenproject-so-you-think-you-canwork-1.5118310?ref=regio_roosendaal_artikel-article Claudia Bouwens biedt aan in Roosendaal en Breda.
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
16 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Soms ook gaan gemeenten een samenwerking aan met bedrijven waarbij je de wenkbrauwen fronst. Wat te denken van een samen een toekomst opbouwen in recycling.66 Dat is in een niet levensvatbare, en een overgereguleerde markt.67 Maar we kennen ook heel degelijke SW bedrijven die omvormen naar sociale onderneming als de Sociale Werkplaats Ede, Permar WS, die gesteund door de gemeenten Barneveld, Ede, Renkum, Scherpenzeel en Wageningen een gezamenlijke regeling heeft. Doel is mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te ontwikkelen tot mensen die zo regulier mogelijk kunnen werken. Dat doen ze op een marktgerichte, resultaatgerichte en kostenefficiënte manier.68 Dat is de bedoeling. In sommige gevallen wordt de markt, en de werking van de markt, opgeschort voor een geografisch en sectoraal monopolie. Dit geschiedt onder het aanroepen van Europese regels, de gemeentewet en de aanbestedingswet. Het voorbeeld is te vinden bij overheid.nl.69 Er zijn 35 arbeidsmarkt regio’s volgens een overeenstemming tussen VNG, UWV en het ministerie van SZW.70 Men kan nog even voort, gedecentraliseerd met landekkende adviseurs.
Hulpmiddelen De overheid heeft hulpmiddelen nodig om de wet te kunnen uitvoeren. Een ICT bedrijf kan zich toeleggen op specifiek softwareontwikkeling. Het eigenaardige is dat informatici door zich te verdiepen in een onderwerp, heel diepgaande kennis ontwikkelen. Allereerst de procedures die gevold worden, de beslisregels die gelden, de benodigde informatie, de tijden waarop zaken beschikbaar moeten zijn, alles zit in een informatiesysteem. Door dat werk krijgt men uitgebreid en diepgaand inzicht. Soms nog meer dan de betrokken deskundigen. Dat kan afgeleid worden van de informatie op een website waar een softwareontwikkelaar haar programmareferenties laat zien om meer klanten te trekken. Gemeenten hebben de macht toegedeeld gekregen van de regering en wetgever, software maakt het mogelijk die macht ook uit te oefenen. Bovendien ontbreekt bij veel gemeenten voldoende kennis en zijn adviseurs duur.71 Een overzicht van aanbod en klanten geeft een indruk van de invloed van zo’n softwarehuis. Van de 400 actoren in het domein van de uitvoering WWB, Participatiewet en WMO zal waarschijnlijk elk een vraag naar softwareontwikkeling uitgaan die soortgelijke producten oplevert. Als je als bedrijf meer klanten kunt verenigen in jouw segment van de markt dan neemt of de prijs af, of de winst toe, en zal waarschijnlijk de kwaliteit toenemen. Waarom laat de overheid dat over aan de markt? In het onderstaande voorbeeld zijn 8 (vermoedelijke) diagnose72 programma’s geleverd. In geval van analyse kan het de samenhang tussen verschillende individuele gevallen betreffen, maar net zo goed ook een diagnose betreffen. Mensen die niet zelfstandig een inkomen
66
http://www.doesburgdirect.nl/doesburg-ondertekent-contract-met-sent-over-re-integratietrajecten/ Stichting Sent c.q. ABP recycling uit Babberich. http://www.stichtingsent.nl/ www.abprecycling.nl 67 Bijvoorbeeld voor witgoed. http://www.wecycle.nl/ 68 http://www.permar.nl/ een goed gedocumenteerde website. 69 http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Oldambt/323552/323552_1.html 70 http://www.samenvoordeklant.nl/arbeidsmarktregios 71 PowerPoint-presentatie - Home — Stimulansz wordt samen met RCF kenniscentrum handhaving, al eerder partner van Radar, ingevuld. Het is een voorbeeld hoe bij gebrek aan centrale leiding een nieuwe sturende laag ontstaat om de burgers te beheersen, c.q. de wet toe te passen. 72 Het vaststellen welk onderliggend patroon, stoornis of ziekte ten grondslag ligt aan de vertoonde symptomen. In dit geval het zonder baan en zonder eigen inkomen zijn.
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
17 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
kunnen verwerven worden hier methodisch ziek verklaard. Blijkbaar is er een mensbeeld van de goede, ideale, wereld waar goede mensen niet werkloos worden. De software wordt toegepast in de domeinen Sociale Werkplaatsen (2x), Wet Maatschappelijke Organisatie (1x), fraudebestrijding(1x), werkgelegenheid (5x), en dossierbeheer (8x). Dit zijn maatwerk tabellen. Maatwerk is duur. Een basissysteem zou veel voordeliger zijn. referenties:
diagnose diagnose jongeren baankans diagnose competenties SW diagnose diagnose werk diagnose diagnose analyse diagnose analyse analyse
Plannen cliëntfiles cliëntfiles cliëntfiles cliëntfiles
competensys software
Ede Nijmegen
BWR, Nova, Larcom
matching participatie WMO DPS frauderisico Sturen aanpak loondispensatie matching matching SWB
OmmenHardenberg Aalten Wageningen Enschede Oldenzaal Hengelo Eindhoven Veldhoven
A2 gemeenten analyse analyse analyse diagnose
cliëntfiles cliëntfiles cliëntfiles ontwikkel
matching
Amfors groep
Valkenswaard Heeze-Leede Cranendonk Amersfoort
DPS, Diagnose, Plannen, Sturen gebruiken ze in meer plaatsen. RCF meldt dat het gebruikt wordt in Kerkrade, Echt-Susteren, Boxmeer, Geldrop Mierlo en waarschijnlijk meer plaatsen. Opnieuw de vraag waarom is dit geen traject van de centrale overheid?
PPS, Publiek Private Samenwerking Je komt de mogelijkheden van publiek private samenwerking op veel terreinen tegen. Kenmerkend is dat de politiek iets wil maar er geen geld voor vrij kan maken. Misschien moeten we zeggen wil maken, omdat men de reële kosten van het idee niet wil dragen. Een oplossing is dan met een private partij het project aan te pakken omdat die partij, geld, kennis, kunde in huis heeft en de overheid het doorzettingsvermogen, de dwangmiddelen, heeft om het te realiseren. Hier ontstaat een idylle waar beide partijen van profiteren. De derde partij, het publiek profiteert gevarieerd. Gaat het er om een gemeentehuis te realiseren volgens de laatste stand der techniek, en met een risicolading die de overheid te ver gaat, dan kan dit risico bij een private partij neergelegd worden. Wat de overheid er tegenover stelt is en langlopend huurcontract waarmee de kosten voor de investeerder worden gedekt, en een redelijke winst gegarandeerd. Voorbeelden van Facilicom en PPS zijn het Belastingkantoor in Doetinchem, Bezuidenhoutseweg 30 Den Haag, Brede School in Joure, Westluidense Poort in Tiel, Rijkskantoor de Knoop in Utrecht, het Gerechtsgebouw Breda. Facilicom streeft nog naar Het Gelders Huis in Arnhem, het Nieuw Gemeente huis in Westland. Gelijktijdig breidt men uit in de richting van
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
18 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
informatietechnologie, waarmee men dan ook relaties ontwikkelt met Deloitte, TU Delft, en de Gemeente Haarlem.73 Het kenmerkende van Facilicom DBFMO is, vindt ze zelf, de integratie in één partij van Design, Build, Finance, Maintain en Operate, in nieuw Nederlands Dinglish. Met een maximale integratie van disciplines, kostenbesparing en betere kwaliteit gedurende de contractperiode. Allemaal zaken die je van de overheid zou verwachten, maar waar de overheid faalt. Gevolgen voor de gemeenschap Het betekent ook dat het eigendom van het gemeentehuis niet bij de gemeenschap ligt, maar bij ondernemers. Het tijdelijk gebruik is voor de gemeenschap, is de huurder van het kapitaal. De gemeenschap kan de verantwoording niet aan, het kapitaal wel. Meer PPS Een andere vorm van PPS betreft de toeleiding naar de arbeidsmarkt74. De arbeidsmarkt oefent onvoldoende vraag uit naar arbeid, mede door de bezuinigingen van de politiek75. De politiek heeft ook bepaald dat arbeid alleen zaligmakend is en dat sociale rechten daaraan aangepast moeten zijn. Iemand die geen werk op de arbeidsmarkt kan vinden is verplicht elke vorm van arbeid te accepteren, zelfs zonder wettelijk minimumloon, zelfs zonder normale arbeidsvoorwaarden volgens de CAO. Het betekent dat bestaand werk gedaan wordt tegen een lagere beloning. Deze aanpak is economische krimp aan de vraagkant, mensen krijgen minder. Men heeft minder uit te geven. Het voordeel zal gedacht worden aan de ondernemerskant, die minder kosten hebben en dus, bij gelijkblijvende prijzen, meer winst. En natuurlijk aantrekkelijk voor sociale ondernemers als Facilicom, Radar en Incluzio.76 Incluzio is een commercieel bedrijf dat alleen succesvol kan zijn als het er in slaagt om maatschappelijk relevant te zijn en duurzaam bij te dragen aan sterkere mensen en buurten.77 Incluzio is een dochter van Facilicom. Zo lijkt de invulling van PPS ten nadele van de gemeenschap te zijn, en ten voordele van een groep ondernemers. Werknemers krijgen geen wettelijke minimumloon. Het ontduiken van wettelijke regelingen kan niet ten gunste van de burgers zijn. Wetteloosheid door overheidshandelen lijkt het overschrijden van een grens van de rechtsstaat. Die grens werd al eerder overschreden door het sociale minimum afhankelijk te stellen van een tegenprestatie, waardoor horigheid, een middeleeuws verschijnsel, opnieuw werd ingevoerd.
Juridisch afgedekt In de wereld van adviseurs en dienstverleners is het natuurlijk zaak om geen dure fouten te maken. er moet tenslotte geld verdiend worden. Daarvoor zijn er de juridische specialisten die de juridische en de fiscale mogelijkheden voor de ondernemers en dienstverleners uitzoeken.78 Maar politiek en politie zijn ook twee onlosmakelijk verbonden begrippen. Allen is de sterke arm tegenwoordig minder populair en vooral duur. Daarop heeft Radar Advies een oplossing gevonden, Hoogwaardig Handhaven79. Dat draagt bij aan de reïntegratie en participatie van bijstandgerechtigden. Handhaving is iets dat voortdurend moet worden onderhouden. Zo 73
noot ICT 74 'Loonkostensubsidie klinkt aardig, maar dekt niet de extra middelen en de begeleiding die nodig zijn. Dat gaan wij invullen. We vragen een marktconform tarief, …” zegt Facilicom in www.facilitaironline.nl onder het hoofdje sociale onderneming. 7575 Dit standpunt wordt gedeeld door Werkmarkt, een propagandaplatform van Sociale Ondernemers, in ‘Mismatch op de werkmarkt …’, 18 juli 2015. 76 Brief VCP raadsfractie Oldamt van 15 april 2015 met vragen aan het college. 77 http://www.socialimpactfactory.com/partners/incluzio/ 78 http://www.bureausteenland.nl/hoe-denkt-u-over-ons. Recht is ook business. Wiens recht? Dat van de klant! 79 Radar Advies over Hoogwaardige Handhaving, https://wedoist.com/project/151118#status/3562691
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
19 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
wordt politieke besluitvorming gehandhaafd en onderhouden. Dat men dat laat doen door bijstandgerechtigden geeft aan welk belang de politiek er aan hecht. Ze wil er niet echt voor betalen. Nu wordt ze er min of meer toe gedwongen. Die mensen hebben toch niets beters te doen, de arbeidsmarkt wil ze niet. Nu doet een externe adviseur de suggestie om die mensen daar in te zetten. Maar Radar Advies wil ook haar diensten slijten aan UWV, CWI, handhavingmedewerkers van gemeenten en anderen. Er moet geld verdiend worden. Hoe wij, de Nederlandse bevolking, dat gaan betalen en beheren is nog niet duidelijk. Dat geld ook voor opbouwwerk en buurthuizen. De terugwijkende overheid die niets meer kan en wil doen (behalve straffen?), heeft een nieuwe snoepwinkel waar ze kan shoppen. Het past bij het nieuwe overheidsbeleid dat liever inkoopt dan zelf ontwikkelt. Amsterdam bijvoorbeeld geeft in haar voorjaarsnota aan dat ze minimaal 10% wil besparen door opbouwwerk niet meer te subsidiëren maar in te kopen.80 Radar geeft ze die mogelijkheid. Of zou het andersom zijn? Incluzio richt zich op buurtbewoners met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ze wil actief bijdragen aan leefbaarheid en de economie in de wijken stimuleren. Dan kunnen mensen wel werk vinden. Dergelijke voornemens lezend lijkt het er meer op dat de economie, en dus ook de arbeidsmarkt, een afstand heeft tot deze medelanders. Maar er zijn meer juridische activiteiten op het gebied van handhaving. Vroeger heette dat Politie, een groep mensen die de orde handhaaft81, of Politie is openbare orde; toezigt op de openbare orde, burgerlijke stadsbewaking; volkstucht; ambtenaren en beambten met dit toezigt belast.82 Er is een e-learning module ontwikkeld voor Handhaving, Rechtmatigheid en Arbeidsverplichting door Divosa en RCF kenniscentrum. RadarVertige en Creapolis ontwikkelden de module. Uitvoerders krijgen een grondhouding en beroepshouding aangeleerd; zij moeten als klantmanager nalevingsbereidheid bevorderen; voorlichting geven en afspraken maken; typen fraudeurs, fraudemotieven en fraudestrategieën herkennen, evenals fraudesignalen. Daarnaast moeten ze informatie inwinnen, doorvragen en confronterende gesprekken voeren.83 Blijkbaar is dit beleid niet iets dat door de bevolking gedragen wordt. Het is een beleid dat nadrukkelijk aan de betroffenen moet worden opgelegd. De uitvoerders moeten worden getraind om zich volgens de wet te gaan gedragen om die op te kunnen leggen aan hun cliënten. Dat allemaal om die onnozele burger tegemoet te treden die aan het einde van zijn of haar mogelijkheden de overheid om hulp vraagt. De ongelijkheid wordt nog eens extra geoefend en de vooronderstelling van de foute burger ingeprent. Sociale ongelijkheid als misdaad van degene die het overkomt. Bij Divosa wordt zelfs gesproken over handhaving, instrumenten en strategieën, alsof er een oorlog gewonnen moet worden.84
80
Bezuinigingsplannen gemeente Amsterdam, juli 2015. Gevonden op http://www.muiswerk.nl/mowb/?word=politie 82 Spelling (deels) uit 1864: http://www.dbnl.org/tekst/cali003nieu01/cali003nieu01_0019.htm 83 Radargroep biedt overheden de handvatten om de bevolking met afstand in te passen. http://www.radargroep.nl/radargroep_nieuws/e_learning_module_handhaving_rechtmatigheid_en_arbeidsverplichting/1289 84 http://www.divosa.nl/diensten/opleidingen/leeromgeving-handhaving-rechtmatigheid-enarbeidsverplichting 81
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
20 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
De medewerker wordt straffend beleidsuitvoering aangeleerd. De afschuwwekkende test van Milgram in de jaren 60 nu verfijnd toegepast op echte mensen85. Geen elektroshocks maar levensvoorwaarden ontnemende geldstraffen. Net zo afstandelijk als toen, nu niet het draaien van een knop maar het invullen van een formulier. Mensen moeten zin krijgen in en gemotiveerd raken voor het pad dat is uitgestippeld: werken voor weinig en tegen slechte voorwaarden, een tegenprestatie verrichten, een boete slikken, etc.86 Of zoals de adviseur van RadarAdvies het verwoord: “ Meer maatregelen, beter opgeleide en gecoachte medewerkers en aangepast gedrag. Dat levert de afstemmingscoach op! De afstemmingscoach zorgt verder voor een optimalisatie van administratieve processen. Ook is er veel aandacht om gevoelsmatige barrières van de consulent weg te nemen bij de dagelijkse uitvoering van het handhavingsbeleid. De consulenten gaan zich zekerder voelen bij het korten van een uitkering als zij een misdraging constateren. Als zij zich zekerder voelen passen ze vaker kleine sancties toe (kortingen uitdelen), wat directe besparingen en gedragsverandering oplevert. Het uiteindelijke resultaat moet zijn dat het instrument 'afstemming' ervoor zorgt dat mensen zich aan de afspraken en de regels houden.”87 Zij verwachten er te blijven met een langjarig huurcontract tegen marktconforme voorwaarden.88
Resultaat: Dwangarbeid Ook een boven de partijen staand college als de Sociaal Economische raad, de SER, wenst niet in te zien dat een minimumloon geldt voor alle mensen die arbeid verrichten. Dat arbeid verrichten een uitvloeisel moet zijn van een vrije wilsbeschikking, eventueel uitmondend in een overeenkomst. Hoe anders is de situatie op de markt van het Sociaal Ondernemen. De Amsterdamse Gemeenteraad heeft dan wel een mooi plan voor sociaal ondernemen aangenomen, een wethouder van Amsterdam houdt een mooi marketing verhaal in de SER vergadering. Dat diezelfde wethouder ondertussen in zijn domein, een RVE Sociaal, nog steeds mensen verplicht te werk laat stellen en dat er nieuwe verplichte trajecten in ontwikkeling zijn, verteld hij niet. Enige onnozelheid. Zal een zelfstandige ondernemer kunnen bestaan zonder een maatschappelijk relevant doel na te streven? Elk economie leerboek zal dat ontkennen. Als er een markt voor iets is, dan is het maatschappelijk relevant. Een maatschappelijk probleem is ook de behoefte aan zonneklepjes.89 Later blijkt de bezorgdheid van de SER, de uitgaven voor uitkeringen moeten afnemen. Maar waarom wordt dat niet gerealiseerd door de economische groei te bevorderen? Blijkbaar is het Ordo- of ortho-liberalisme hier ook al gezond verstand, en ontbreekt economisch inzicht. Gedwongen tewerkstelling vindt overal in Nederland plaats, het betalen van het wettelijk minimumloon nergens90. De mensen krijgen een uitkering. Die uitkering wordt soms naar een wettelijk minimum uurloon geredeneerd, om goed te praten dat die mensen armoede lijden. 85
https://nl.wikipedia.org/wiki/Experiment_van_Milgram
86
http://welvaartvooriedereen.nl/2015/07/medewerkers-sociale-dienst-worden-gebrainwasht/ Dit is opzet. http://www.radaradvies.nl/producten/afstemmingscoach_voor_betere_handhaving/543 88 26-03-2014, Rotterdam- Eigenaar De Groene Groep en Magis 010 B.V. hebben m.i.v. 1 april 2014 een huurovereenkomst gesloten voor 247 m2 kantoorruimte, ca. 630 m2 bedrijfsruimte en 15 parkeerplaatsen aan de Aploniastraat 40 te Rotterdam. 89 https://www.ser.nl/nl/actueel/persberichten/2010-2019/2015/20150411-sociale-ondernemingen.aspx 90 Dit moet teruggenomen worden, in de voorstellen voor Participatiebanen in Amsterdam wordt het Wettelijk Minimum Loon of het CAO-loon verplicht gesteld. 87
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
21 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
De strategie en de tactiek werden hierboven al aangegeven. Een leefbaar inkomen is niet aan de orde. De verplichting om een participatietraject, een participatiebaan, of een leerwerktraject in te vullen is er wel. Banen zijn er niet voldoende, daardoor raken mensen werkloos. Dat wenst de overheid niet te overwegen, dat is een taboe, dat is een No Go Area. Op die manier zingt de overheid zich los van de werkelijkheid, dwingt ze mensen tot banen die er niet zijn, waarvoor soms zelfs mensen ontslagen worden.91 De gemeente Heerlen wordt nu ook aangeklaagd.92 In het archief mogen mensen met behoud van uitkering werken terwijl de gemeente mensen ontslaat. Dat gebeurt niet alleen daar. Ook bij de gemeenten Amsterdam gebeurt dat, op grote schaal.93 Er was speciaal een bedrijf 2DA ingehuurd om met uitkeringsgerechtigden het archief te digitaliseren. Amsterdam wilde er niet de prijs voor betalen, maar ze hadden nog wat mensen in de bijstand die dat wilden doen. Zo houdt je het aantal banen wel beperkt. Slecht voorbeeld doet slecht volgen en de ontslagenen zijn de pineut. Er zijn meer plaatsen waar de twijfel doordringt in de gemeenteraden. In de gemeentelijke organisatie groeit de weerzin.94 In juli vraagt de raadscommissie om een ander Armoedebeleid, een dat uitgaat van vertrouwen en niet om de mensen in de armoede te bestrijden.95 Dat is wat ook gebeurt in projecten waar sociaal ondernemen op geplakt is. De redenering is ziek. De overheid ontslaat mensen om te bezuinigen. De overheid constateert dat er te veel werklozen zijn. De overheid wenst niets aan de werkloosheid te doen. De overheid wenst wel de werklozen een nuttige ‘tegenprestatie’ te laten leveren. De overheid laat de werklozen het werk doen dat ze eerst heeft wegbezuinigd. Een lange redeneerweg om mensen geen loon naar werken, maar slecht s een uitkering te gunnen waarvoor ze dan wel moeten werken. Gekker kunnen ze het niet maken. Of …? De overheid zijn wij. De SER roept op tot een nuchtere analyse en een nuchtere visie. Een analyse die het onderscheid kan maken tussen veel bevlogenheid en idealisme, en andere ondernemers volgens de economische leerboeken. De SER wil het spectrum invullen. Laten we dat doen. Sociaal en economisch. Een goed idee. Wat te denken van 73 bedrijfsmatige activiteiten die op 27 juli 2015 als werkverschaffingsprojecten in de markt gezet zijn. Geen baan, maar leren werken. Is dat niet de wereld omdraaien?96 Dat is het antwoord op een groeiende behoefte aan de ontwikkeling van bedrijfseconomisch rendabele projecten om mensen op een traject naar werk te plaatsen. Het gaat hierbij om gemeenten, zorginstellingen, maatschappelijke organisaties en zelfs bedrijven in het kader van hun MVO-doelstelling. Door jarenlange ervaring kunnen projecten en bedrijven op maat worden ontwikkeld, die aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de opdrachtgever. Radar heeft de nieuwe wereld op haar scherm. Radar Sociaal Ondernemen is voortdurend op zoek naar groei. Groei in omzet en dus werkgelegenheid, maar ook groei door de maatschappelijke ontwikke91
Spraakmakend is het voorbeeld van straatveger Harry, die werd ontslagen uit bezuinigingsoverwegingen en als participatiebaan om zijn afstand tot de arbeidsmart te overbruggen, hem te leren werknemer te zijn, hetzelfde werk mocht doen voor zijn uitkering. 92 http://www.1limburg.nl/met-bijstand-werken-stadhuis-van-heerlen 93 in artikel van Jeroen op de website van Doorbraak.eu maakt heel wat los op internet in ‘Dwangarbeid in Amsterdam erger dan gedacht’ van 4/11/13. Intern rapport DwangarbeidNee, december 2013. 94 In Tilburg ‘Weerzin tegen Participatiewet groeit’, 14/4/15. Paula Anguita op www.Tilburgers.nl 95 Armoedebeleid – Raadscommissie vraagt om uit te gaan van vertrouwen. 2/7/15, Paula Anguita in www.Tilburg.nl 96 Sociale zaken, voorheen Radar in uitvoering. http://socialezaken.info/nl/sociaal-inkopen/magis020-vh-radaruitvoering?s=thumbs
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
22 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
lingen in de gaten te houden. Radar informeert gemeenten dan ook over de gevolgen van veranderend overheidsbeleid. Ze is precies op de hoogte. Soms vraag je je af of ze erbij zitten als het gemaakt wordt.97 Zoals bij de kennisgeving over de pilot integraal persoonsgebonden budget door StadeAdvies.98
97
http://www.radaradvies.nl/radaradvies_nieuws/gevolgen_voor_gemeenten_van_koerswijziging_van_rijn/1132
98
Sociaal > Kennispartners > RadarGroep > Pilot Integraal persoonsgebonden budget in http://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/kennispartners/radargroep/pilot-integraal-persoonsgebondenbudget.9453124.lynkx
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
23 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
De economie Er ontstaat twijfel aan de idee van de markt die alles regelt. Steeds duidelijker wordt dat de markt niet de zaken regelt, maar dat het relaties zijn. Bevoorrechte groepen gebruiken wetgeving om meer voordelen voor de eigen groep in de maatschappij te regelen. Tegelijkertijd gebruiken ze dezelfde wetgeving om anderen te benadelen. We zien dat scherp in de inkomenspolitiek waar schijnzelfstandigen belastingaftrek krijgen alsof ze moeten investeren in techniek en machines. Het is om hun kosten lager te maken zodat ze zichzelf aan kunnen bieden tegen lagere kosten dan mensen in normale loondienst. Er ontstaan geen markten voor werkzoekenden99. Integendeel, werkzoekenden worden verplicht zich in te schrijven bij uitzendbureaus, en daarmee afhankelijk gemaakt van bemiddelaars en ritselaars van baantjes. Mensen durven daar niet het CAO-loon te vragen omdat ze dan buiten het bemiddelingssysteem geplaatst worden. Kleine zelfstandigen die, alsof het door de markt komt, door de afnemers, gedwongen worden voor tarieven te werken waarvan ze eigenlijk niet leven kunnen. Ze houden het vol in de hoop op een weer aantrekkende economie. Ze teren in op bedrijfsvermogen en op persoonlijk vermogen. Voor deze gevallen geldt onvoldoende inkomen en uiteindelijk bijstand. Wilco Veldhorst, FNV bestuurder, spreekt van een arbeidsmarkt die ontwricht wordt door de gemeenten. Door hun juridische kennis en positie kunnen ze valse oneerlijke concurrentie laten groeien, of juist voorkomen.100 De theoretische transparante markt Sommige zaken zijn al genoemd, maar laten even een klein uitstapje maken naar vraag en aanbod van de economie. Dat wordt gedaan voor dienstverlening door de overheid. De overheid moet bezuinigen. Hoe werkt dat uit op de markt, een markt waar de overheid niet in mag grijpen volgens haar zeggen.101 In de nu volgende grafiekjes, op de volgende bladzijde, is de uitgangssituatie met een vraaglijn voor de dienstverlening, vraag p, en een aanbodlijn van arbeid voor de dienstverlening, aanbod p. Voor beide geldt een transparante markt waar vragers en aanbieders hun hoeveelheid aanpassen aan de prijs. Bij de gegeven vraag en aanbodlijnen ontstaat er een evenwicht bij een prijs Pav van 55, zeg €55 per dagdeel, en een gevraagde hoeveelheid van 55.000 dagdelen werk. Nu verandert de vraag van de overheid. Om 55 miljoen te bezuinigen besluit de overheid 10.000 dagdelen minder af te nemen. De overheid vraagt minder en daardoor verschuift de vraagcurve, vraag p¹, naar links. De vraag komt lager uit. Er ontstaat nu een nieuwe evenwichtsprijs, Pav¹, bij 45 en een evenwichtshoeveelheid bij 45. Gevolg, de 45.000 dagdelen werk er nog zijn leveren €10 minder op per gewerkt dagdeel. De overheid zal redeneren dat er door de lagere prijs meer vraag ontstaat, maar dat moet nog blijken. Voorlopig is er minder vraag waardoor een lagere prijs ontstaat bij een lager 99
Het arbeidsbureau als bemiddelingsorganisatie tussen vraag en aanbod van arbeid is eert functioneel en later feitelijk opgeheven, dank zij de aanhoudende kritieken van o.a. de heer Goldschmeding, waarmee de instelling als ondernemers onvriendelijk en niet doelgericht werd afgeschilderd. Dat sommigen liever met bemiddelaars werken betekent nog niet dat een markt niet kan werken. Vriendjes netwerken doen het altijd beter, omdat alleen vriendjes meedoen. De rest is buitengesloten. Dat zijn geen vrije markten, dat zijn exclusieve markten, uitsluitende markten of discriminerende markten. Dat mag een vrije markt nooit doen, dat gold ook voor het arbeidsbureau. 100 In ND van 25/7/15, over de situatie in Aalten en Oude IJsselstreek. https://www.nd.nl/nieuws/opinie/gemeenten-ontwrichten-arbeidsmarkt.835965.lynkx 101
Terwijl ze dat constant doet, bijvoorbeeld door grootschalige vraaguitval te organiseren. Waarschijnlijk om een natuurlijke staat van de economie naderbij te brengen.
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
24 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
marktevenwicht waar de gevraagde hoeveelheid gelijk is aan de geboden hoeveelheid. Economisch effect is 33% minder inkomen en vraag. (55*55.000 => 45*45.000 betekent een teruggang van de economie van 3.025.000 => 2.025.000) Bezuinigen op uitgaven is bezuinigen op vraag in de markt, is kiezen voor economische krimp. Markt Dienstverlening
Markt¹ Dienstverlening
120
120
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20
0
0 10
20
30
vraag p
40
50
aanbod p
60
70
80
90 100
WML
Pav
10
20
vraag p¹
30
40
50
60
aanbod p
70
80
90 100
WML
Pav¹
Maar de overheid gaat er van uit dat door haar gedrag niets verandert. De overheid denkt dat anderen vanzelf die vraag zullen overnemen omdat de overheid bezuinigd. Maar er ontstaat nog een ander probleem. In beide grafieken ligt een rode lijn die aangeeft
wat het WML, het wettelijk minimumloon, is. Zolang de evenwichtsprijs hoger is dan het WML is er niets aan de hand. Er wordt vrijwillig aan voldaan. Bij een evenwichtsprijs van €55 is een WML van €50 geen probleem. Het wettelijk minimumloon is een normatieve barrière die marktpartijen dwingt iets anders overeen te komen dan evenwichtig is. Dit betekent dat de vragers van dienstverlening bij die prijs minder afnemen dan de aanbieders willen verkopen. Door het wegvallen van die vraag ontstaat er vraaguitval en daardoor een aanbodoverschot. Hetzelfde probleem ontstaat als de vragers elkaar aanpraten dat de lonen te hoog zijn. Dan willen ze de arbeid niet voor een hogere prijs afnemen. Ook dan ontstaat er vraaguitval door normatieve oordelen. Het is in dit geval de perceptie van een marktpartij die verstorend werkt. In beide gevallen krimpt de economie en worden de werkenden armer. Tegenwoordig zijn er doorwrochte theorieën over de opeenhoping van geld bij de rijken waardoor de middenklasse verarmt. Hierdoor is er zeker al 8 jaar economische krimp. De reële markt van afruil Waarschijnlijk willen de sociale ondernemers in het gat tussen vraag en aanbod springen. Ze willen arbeid aanbieden krijgen tegen een lagere, marktconforme prijs. Anderzijds zullen ze met de wet in de hand van hun afnemers minimaal de vergoeding van het WML eisen. Van hun klanten, de sociale diensten van de gemeenten, zullen ze aanvullende middelen vragen om de markt te kunnen bedienen. Op hun klanten zullen ze een moreel appel doen om hun mensen af te nemen, en aan subsidiegevers zullen ze een zo royaal mogelijke bijdrage vragen. Omdat ze bij alle partijen goed ingevoerd zijn, zullen ze alle mogelijkheden kennen en voor hen zo goed mogelijk contracten afsluiten. ESF, SZW, UWV behoren tot hun kennissenkring. Gemeentelijke sociale diensten en beleidsmaker tot hun klantenkring.
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
25 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Dit heeft niets met markt te maken, maar het heeft alles met netwerken te maken, met voorkennis en met vriendjespolitiek. Eufemistisch wordt het wel een gunnersmarkt genoemd, je mag meedoen als ze, de beslissers, het je gunnen. Dit is moeilijk te bewijzen, maar we gaan het proberen. Een sluitende redenering en als het even kan bewijs leveren. PPS hebben we hiervoor beschreven. Een samenwerkend collectief van bedrijven dat geïntegreerd voor de kantoorvoorziening voor de overheid, de gemeenschap, zorgt. Hiermee worden kosten bespaard, bedrijfeconomisch. Er wordt gedurende de contractperiode een betere kwaliteit geleverd. De Publiek Private Samenwerking gaat verder. De sociale dienst levert mensen die via leerwerktrajecten en participatiebanen die tegen zeer lage kosten tewerkgesteld worden in Maintain en Operate. Het hoeft niet betaald te worden want de mensen met afstand tot de arbeidsmarkt worden geschoold en getraind. Dat contact is gelegd door de relatie met RadarAdvies, met bedrijven daarachter als Cordaan of Incluzio, en met de gemeentes die met die organisaties samenwerken door hen als adviseurs binnen te laten. De PPS partner ‘bedrijfsleven’ adviseert de afnemer ‘gemeenschap’ om voor niets personeel te leveren aan de sociale ondernemer in het bedrijfsleven, terwijl de gemeente natuurlijk wel de marktprijs betaalt volgens de overeenkomst met dat bedrijfsleven. De gemeente betaalt en levert voor niets de werkers, eventueel nog met een extra subsidie voor het goede werk dat de ondernemer ook verricht. De wereld gekanteld In de jaren tachtig werd de trend het exporteren van werk. Daarmee ging men van elders goedkope producten importeren terwijl de prijzen hier gehandhaafd werden. Gelukkig leefde de economie zo af en toe op zodat er nog wel banen bleven, mede door groei van IT en de financiële dienstverlening. Maar nu het werk verder wordt weggeorganiseerd, zakken de prijzen omdat concurrenten van elders op ‘onze’ markten komen. ‘Onze’ bedrijven handhaven de marges voor marketing en management terwijl er steeds meer banen verdwijnen. De resterende activiteiten zijn een last voor marketing, ondernemers en geldbezitters. De kosten van de processen dalen door verdere besparingen, automatisering, minder personeel en zelfbediening. De arbeidskosten moeten nog meer naar beneden. De prijs van arbeid daalt verder door kanslozen hun basis te ontnemen en te dwingen voor hun uitkering te werken. Hen wordt hun rechten ontnomen. Handel wordt wel beschermd. Merkartikelen mogen alleen door de merkhouder geïmporteerd worden. Aan de grenzen wordt streng gecontroleerd dat er geen namaak binnenkomt, zelfs niet aan het lijf. Was er maar zoveel controle voor veiligheid op de werkplek. Er is een ideologisch sociaal sausje. Men streeft naar een kenniseconomie, maar niemand die daarvoor zorgt. Hoger scholen voor eigen rekening maar onvoldoende banen voor hoger geschoolden. Wat is de vraag van de kenniseconomie? Er vindt een economisering, financialisering en fiscalisering van de samenleving plaats. Alle aandacht is gevestigd op de vrijheid van financieel kapitaal. De reële economie is een speeltuin van de financiële sector. De factor arbeid lijkt grotendeels te worden uitgerangeerd, behalve als handwerk of vrij beroep. Verontrustend is dat de politiek, de overheid, teruggrijpt op een wereldbeeld van voor de hierboven geschetste ontwikkelingen. Er is nauwelijks nog scheepsbouw, nauwelijks nog textielindustrie of waterwerken. Muziek en boeken worden digitaal vermeerderd, niet in persen. Straten en bruggen worden met grote machines en computers onderhouden, bureaucratieën als banken en overheden werken met computersystemen en met steeds minder mensen; de flexibele kantooromgeving maakt het mogelijk dat de mensen die werk hebben
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
26 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
overal kunnen werken. Robots nemen op veel plaatsen met hoge snelheid en grote precisie arbeiders het werk uit handen. En in die wereld moeten mensen die er naast gezet zijn (!) leren om beschikbaar te zijn voor die niet meer bestaande banen? Moeten volwassen personen concurreren met de hedendaagse kinderarbeid in de supermarkten, cal centers en andere bedrijven. Men bezuinigt op de zorg als noodzakelijke dienstverlening zonder iets aan het bevriende topzware management te doen. En maar arbeidsplaatsen schrappen. Dit laatste maakt meteen de scheidslijn duidelijk tussen rechten en plichten.
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
27 \ 28
12 september 2015
Het netwerk van Sociaal Ondernemen
“definitief”
Voorlopige conclusie Wie de wetenschappelijke basis van de transitie in ogenschouw neemt, ziet nogal wat gaten. Dan zijn er ook nogal wat haken en ogen. Er is een ideologische dwang, in de regeringsovereenkomst, en vanuit Europa volgens de akkoorden van Lissabon. RadarAdvies heeft met vier mensen een voordracht gehouden die iets verder gaat. Maar het lijkt toch vooral eenoog in het land der blinden. Maar 4 met 1 oog zien meer dan alleen blinden. Veranderkunde en transitiemanagement lijkt vooral gedreven door een modelmatige benadering en minder door een agologische. Strategie, organisatie en inrichting, sturing en bekostiging zijn begrippen uit de bestuurskunde die vooral uitgaan van het centrum dat bestuurt, niet van een maatschappij waarin burgers zichzelf besturen. Maatwerk, integraliteit, resultaatsturing zijn termen die bestuurders en regelaars aanspreken, maar staan ver af van actief burgerschap. Alle benaderingen van actieve burgers zullen bij al deze begrippen als storend worden ervaren, storend omdat het de bestuurder stoort. U kent het bordje uit tram en bus,”niet spreken met de bestuurder”? Dat was eens,1977102, de titel voor een kritisch beschouwing van de bestuurderscultuur in Nederland. Dat lijkt nog steeds te gelden. Steeds meer gaat het om de centrale personen en wordt de mensen zelf het handelen uit handen genomen. Dat geschiedt met subsidies en steeds meer met dwingende regels. Een ander doet denken aan de Enron-constructie, waar de onafhankelijke consultant adviseerde, en de onafhankelijke accountant goedkeurde, met het goedgelovige management er tussen. Hier zit het gemeentebestuur er tussen, met een raad om het goed te keuren. Alles onder de druk van verplichte taakstelling en ingeboekte bezuinigingen. Men is verplicht verantwoordelijkheid te dragen voor zaken waar men geen invloed op kan uitoefen, door opgelegde regelgeving en onbekendheid met de materie. En de consultants die adviseren, regelingen bedenken, implementeren en (laten) uitvoeren. Het SER advies Sociaal ondernemerschap in hoofdpunten103 moet tegen het licht gehouden worden. Er zijn meer en concrete gegevens nodig voor die terugkoppeling naar de politiek, geen gegevens van bestuurders en adviseurs, maar van de betrokkenen en getroffenen. Een taak voor FNV UG en lokale cliëntengroepen. Het moet anders ingevuld worden. Mensen, waarden, sociale winst worden opgeofferd voor geld verdienen. Produceren en diensten verlenen is niet de taak van de overheid. Energiebedrijven en andere overheidsbedrijven zijn afgestoten. Nu moet Sociaal ondernemen uitgebouwd worden. Alles moet gaan om ondernemers die geld verdienen, anders werkt het niet goed volgens de ortho liberaal. De liberale idee van de open markteconomie bestaat niet in de werkelijkheid. Als ze al bestaan worden ze afgebroken, denk hierbij aan het arbeidsbureau, de veilingen voor groenten en fruit, de schippersbeurzen. Wat wel bestaan, zijn vriendenclubjes die de maatschappij besturen en ook goed voor zichzelf zorgen. Er is nog genoeg verder te onderzoeken, er zijn meer verbindingen. Het gaat door. Namens de werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen, Johan Horeman, Amsterdam, 11 september 2015.
102 103
Jos Habets uit Brunssum schreef het naar aanleiding van zijn ervaringen in Humanitas. https://www.ser.nl/nl/publicaties/adviezen/2010-2019/2015/sociale-ondernemingen.aspx
Johan Horeman
Werkgroep Analyse Sociaal Ondernemen
28 \ 28