Wat een klier!
Je hebt vast wel eens over klieren gehoord. Niet het klieren zelf natuurlijk, dus het vervelend doen, maar die andere klieren: namelijk hormoonklieren.
Hormonen en klieren Hormonen zijn de stofjes een je lichaam die maken dat jij bent wie je bent en doet wat jij doet. Deze stofjes worden gemaakt door klieren. De belangrijkste klieren in je lichaam zijn:
1. De. De schildklier zit in je hals en maakt het schildklierhormoon. Het schildklierhormoon is de motor van je lichaam. Als benzine wordt het eten dat je eet gebruikt. Het hormoon zorgt ervoor dat je je fit voelt en dat je het niet koud krijgt. Ook zorgt het schildklierhormoon ervoor dat je hersenen goed werken. 2. De bijnieren. Deze zitten bovenop je nieren in je buikholte en maken het hormoon cortisol. Cortisol is een heel belangrijk hormoon, ze noemen het ook wel het “stresshormoon”. Cortisol zorgt ervoor dat je helder en oplettend bent in gevaarlijke situaties; het zet je hersenen en je spieren op scherp. Als je angstig bent of iets belangrijks moet doen waar je zenuwachtig voor bent kun je het stresshormoon zelfs voelen!
3. De eierstokken bij meisjes, de zaadballen bij jongens. Deze klieren worden de geslachtsorganen genoemd. Je weet vast wel waar deze klieren zitten! Eierstokken maken het vrouwelijke hormoon oestrogeen (spreek het uit als eustrogeen) en zorgen ervoor dat een meisje een meisje is, dat het meisje als ze groot is ongesteld en zwanger kan worden. Een heel belangrijk hormoon om kinderen te krijgen! Bij jongens maken de zaadballen het mannelijke hormoon testosteron. Testosteron zorgt ervoor dat een jongen een jongen is en ook dat hij later kinderen kan krijgen. De superklier
De schildklier, bijnieren en de geslachtsorganen maken dus hormonen. Maar dat doen ze niet vanzelf. Ze hebben een baas nodig, een soort superklier die hen vertelt wanneer en hoeveel hormonen ze moeten maken. Deze superklier heet de hypofyse. Om voor jou de nodige hormonen te maken, werkt de hypofyse samen met een vlakbij gelegen ander orgaan, de hypothalamus. Eigenlijk zijn de schildklier, bijnieren, eierstokken en zaadballen dus de eindklieren die het eindhormooon
De hypofyse
De hypofyse is, anders dan je zou denken bij het woord superklier, een heel klein kliertje. De hypofyse hangt onderaan je hersenen aan een steeltje en is niet groter dan een boon. Buurman hypothalamus is ook niet veel groter en woont boven de hypofyse. Op het bovenstaande plaatje kun het goed zien. (Illustratie: www.erfelijkheid.nl)
Napoleon
Wat nou superklier!! Napoleon was ook een klein mannetje, maar heerste over een groot deel van Europa! Deze heerschappij zou niet tot stand zijn gekomen als Napoleon in zijn eentje aan het vechten was. Hij had een heel leger soldaten en verkenners die hem vertelden wat er gebeurde in het oorlogsgebied waar de soldaten vochten. Nu kun je de hypofyse zien als Napoleon. Het leger zijn de schildklier, bijnieren en geslachtsorganen. De verkenner is de hypothalamus. De hypofyse stuurt dus de eindklieren van je lichaam aan. Hoe doet hij dat? Door je lichaam stroomt er bloed in je aderen, de bloedvaten. Het hart pompt het bloed rond. In het bloed zitten allemaal stoffen opgelost: zuurstof uit je ademhaling, voedingsstoffen uit je eten, afvalstoffen van je lichaam enzovoorts. Hormonen zitten ook in je bloed, want klieren maken de hormonen niet voor zichzelf, maar om rond te sturen naar het hele lichaam! Het bloed dat door je lichaam stroomt, komt ook in je hoofd. Dat is het gebied waar de hypothalamus en de hypofyse zitten. De hypothalamus “ruikt” als het ware hoeveel van welk eindhormoon er in het bloed zit. Dan gaat de hypothalamus nadenken. Er zijn drie mogelijkheden: 1. Is er genoeg eindhormoon? 2. Is er te weinig eindhormoon? 3. Is er teveel eindhormoon? Als er genoeg van een eindhormoon in het bloed zit, vertelt de hypothalamus aan de hypofyse dat het goed is en de eindklier niet aangestuurd hoeft te worden.
Beginhormoon, tussenhormoon, eindhormoon Is er te weinig van het eindhormoon in het bloed, dan vertelt de hypothalamus aan de hypofyse dat hij de eindklier moet aansturen om meer van het betreffende hormoon aan te maken. Dit doet de hypothalamus door het beginhormoon te maken en dat af te geven aan de hypofyse. De hypofyse weet dat zodra hij een beginhormoon van de hypothalamus krijgt, het bijbehorende tussenhormoon moet maken dat de eindklier aanstuurt om meer van het eindhormoon te maken.
ls er teveel is van het eindhormoon, vertelt de hypothalamus aan de hypofyse dat hij het eindorgaan moet afremmen. Dit doet de hypothalamus door geen beginhormoon aan te maken. De hypofyse krijgt dan geen signaal om het tussenhormoon te maken en stuurt dus ook niks naar de eindklier. Die kan het dan even rustig aan doen. Beginhormoon, tussenhormoon, eindhormoon via hypothalamus, hypofyse en bijnier. Zo werken hypothalamus, hypofyse en eindklieren samen om jouw hormonen op peil te houden!
Naast het aansturen van de eindklieren, doet de hypofyse ook twee andere belangrijke dingen. Dit gebeurt weer door het samenwerken met de hypothalamus. 1. De hypofyse maakt het groeihormoon, het stofje waardoor jij van klein naar groot groeit. 2. De hypofyse is ook een soort magazijn van weer andere hormonen die de hypothalamus maakt.
Heeeeel erg lang De hypofyse maakt zowel bij kinderen als bij volwassenen groeihormoon. Als je kind bent, groeien je botten, spieren en vet door dit hormoon. Als er door een probleem in de hypofyse te weinig groeihormoon wordt gemaakt, blijf je klein. Gelukkig kunnen kinderen met te weinig groeihormoon behandeld worden: het groeihormoon dat zij missen, nemen ze als medicijn. Wel vervelend is het dat het groeihormoonmedicijn niet als pilletje genomen kan worden. Kinderen moeten het groeihormoonmedicijn spuiten. Elke dag een prik.
Soms maakt de hypofyse zomaar teveel groeihormoon: dan word je heel erg groot. Dat heet acromegalie. Maar daar is gelukkig wat aan te doen met medicijnen. De mensen in het Guinness Book of Records die heel erg lang zijn, zijn heel vaak acromegaliepatiënten. Meer hierover vind je op www.thetallestman.com
Bij volwassen mensen zorgt het groeihormoon niet meer dat ze langer worden. Het groeihormoon is dan belangrijk om de botten, spieren en vet sterk en gezond te houden. Ook bij grote mensen kan er te weinig of te veel groeihormoon zijn. Is er te weinig groeihormoon, worden de volwassenen, net als kinderen, ook met het groeihormoonmedicijn behandeld.
De hypofyse als magazijn Als laatste is de hypofyse een soort magazijn voor twee belangrijke hormonen die de hypothalamus maakt: 1. Het anti-diuretisch hormoon, ADH genoemd. ADH is het plashormoon dat ervoor zorgt dat je niet teveel en niet te weinig plast. 2. Oxytocine, een hormoon waarvan de werking nog niet heel goed bekend is.
Wat doet ADH?
ADH is zoals gezegd het plashormoon. De hypothalamus maakt het, de hypofyse slaat het op en geeft het af als het nodig is. ADH wordt met het bloed uit de hypofyse naar de nieren gevoerd en daar afgegeven. De nieren weten dan dat ze minder plas moeten maken. Anti-diuretisch: anti betekent niet, diuretisch betekent plassen. Dus het niet-plassen hormoon! Hoe weet de hypofyse nou wanneer hij ADH naar de nieren moet sturen? Je kent het gevoel vast wel: dorst! Als jij dorst voelt, is dat een teken voor je hypofyse om ADH af te geven. Dorst betekent te weinig water in je lichaam. Er moet zuinig worden omgegaan met het water dat nog in je lichaam zit. Dan is het belangrijk om minder te plassen: er blijft dan zoveel mogelijk water gespaard. De nieren maken minder plas als je dorst hebt om uitdroging te voorkomen. Altijd handig! Soms wordt er door een probleem in de hypothalamus geen ADH gemaakt. Er valt dus ook niets op te slaan in de hypofyse en er wordt niks afgegeven door de hypofyse aan de nieren wanneer er water gespaard moet worden. Deze ziekte heet met twee moeilijke woorden “diabetes insipidus”. Mensen met diabetes insipidus moeten veel plassen en hebben altijd dorst. Gelukkig is er hier ook een
behandeling voor, namelijk het ADH in medicijnvorm. Gelukkig is het ADH-medicijn wel als een pilletje of als neusspray te krijgen. Het hoeft dus niet gespoten te worden, zoals het groeihormoon.
Wat doet oxytocine?
Het is niet helemaal bekend wat het hormoon oxytocine nou precies doet. Ook oxytocine wordt door de hypothalamus gemaakt, opgeslagen in de hypofyse en door de hypofyse afgegeven wanneer het nodig is. Als een kindje geboren wordt, geeft de hypofyse van de moeder tijdens de bevalling oxytocine af. Oxytocine zorgt ervoor dat de bevalling goed verloopt.
Het knuffelhormoon! Daarnaast wordt oxytocine ook wel het knuffelhormoon genoemd, omdat het ook wordt afgegeven als jij je verliefd voelt. Het zorgt ervoor dat je je lekker voelt. Je kent het vast wel! De volgende keer dat je een knuffel van iemand krijgt, mag je je hypothalamus en je hypofyse bedanken voor dat lekkere gevoel!
Deze spreekbeurt is gemaakt door Petra Kele. Petra is arts en heeft zelf ook een hypofyseaandoening.
