Notitie ‘Vrijwilligerswerk meer kracht geven’
Hoogeveen Wim Warrink, raadslid Hetty Pullen-Muis, vervangend raadslid September 2012 1
Inhoud
1.
Samenvatting
3
2.
Inleidend
3
3.
Aanleiding voor het voorstel
3
4.
Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk
4
5.
Visie van de ChristenUnie
5
6.
Beoogd resultaat
5
7.
Afbakening
6
8.
Mogelijke stimulansen voor vrijwillige inzet
6
9.
Argumentatie
7
10.
Tijdpad
11.
Financiële gevolgen
8 8
12.
2
1. Samenvatting De fractie van de ChristenUnie biedt de notitie ‘Vrijwilligerswerk meer kracht geven’ aan en stelt aan de gemeenteraad van Hoogeveen de instelling van een lokaal vrijwilligersfonds voor. Dit vrijwilligersfonds dient het vrijwilligerswerk een impuls te geven en in deze notitie wordt het nader toegelicht.
2. Inleidend
Meedoen in de samenleving is een opgave voor iedereen. Of dit nu met betaald werk verbonden is of met vrijwilligerswerk. De fractie van de ChristenUnie in Hoogeveen constateert dat er veel goeds gebeurt in de Hoogeveense samenleving. Maar actief burgerschap is niet vanzelfsprekend. Burgerschap is de maatschappelijke opgave voor mensen om zorg te dragen voor elkaar in de eigen omgeving. Vrijwilligerswerk is een middel om vorm te geven aan actief burgerschap. Daarnaast zijn mensen vaak vrijwilliger zonder dat ze dat beseffen. Mensen helpen elkaar en bieden kracht aan de samenleving. Ieder mens kan zo op een eigen manier een waardevolle bijdrage leveren aan die samenleving. Er is wel een duidelijk onderscheid tussen mantelzorg en vrijwilligerswerk. Mantelzorg doe je omdat het voor je familie, vrienden en mensen in je netwerk is. Vrijwilligerswerk is een keuze! Als kracht voor vrijwilligerswerk ziet de ChristenUnie een aantal activiteiten die dit genereren en stimuleren. Dat zijn voorbeelden als: stimuleren van vrijwilligers, inspelen op behoeften en interesse van vrijwilligers, inspelen op kwaliteiten van vrijwilligers, stimuleren van vrijwilligersinitiatieven vanuit de samenleving en/of organisaties.
3. Aanleiding voor het voorstel
Vanuit vrijwilligersorganisaties worden steeds meer klachten gehoord dat het moeilijk is om nieuwe vrijwilligers te krijgen. Een van de redenen is dat mensen het steeds drukker hebben. Men is druk met gezin, werk, moet ontspannen, voldoende bewegen/sporten enz. Vaak blijft er dan geen tijd en/of energie over om ook nog vrijwilligerswerk te verrichten.
Daarnaast worden steeds meer regelingen overgeheveld naar de gemeente, vaak met een taakstelling (financiële korting). Denk aan de transities die gaande zijn voor de Jeugdzorg, AWBZ en Wet Werken naar Vermogen. De gemeente is daarin afhankelijk van de wetgeving vanuit het Rijk. Als gevolg van de kabinetscrisis zullen er vertragingen optreden in de overheveling, maar de transities zullen (misschien in een iets andere vorm) doorgaan. Door deze overheveling van taken vanuit het 3
Rijk komt de gemeente voor nieuwe vragen te staan. En dus ook voor andere en nieuwe antwoorden.
In de afgelopen jaren heeft de overheid veel naar zich toegehaald in de zorg voor de burger. Ook veel (welzijns)organisaties hebben hun strategie hierop aangesloten. Maar door de financiële crisis komt de overheid voor nieuwe vragen te staan. Door de bezuinigingen komt er meer verantwoordelijkheid bij de burger te liggen. De ChristenUnie vindt het waardevol dat eigen verantwoordelijkheid wordt teruggegeven aan de burger. Maar nieuwe vrijwilligers zijn steeds moeilijker te krijgen. De overheid moet daarom wel initiatieven ontplooien om dit proces te ondersteunen. Dat is de uitdaging waar de gemeente Hoogeveen voor staat.
Mensen zijn meer verantwoordelijk geworden voor hun eigen leven, met het risico dat er meer mensen in de knel komen. Er is een proces gaande van financiële kortingen en ‘eigen kracht’ van de burger is ‘in’. ‘Ieder voor zich’ kan een bedreiging zijn voor de samenhang in de samenleving. De fractie van de ChristenUnie constateert dat de druk op de samenleving toeneemt. Daarnaast constateren we dat sociale netwerken (vaak digitale) en particuliere initiatieven opnieuw vorm geven aan die samenhang in de samenleving. Maar welke oplossing wordt de samenleving geboden om te voorkomen dat meer mensen in de problemen komen? En alleen komen te staan?
4. Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is een belangrijk middel om de eigen verantwoordelijkheid van de burger vorm te geven. De ChristenUnie waardeert de bijdrage van het vrijwilligerswerk in Hoogeveen zeer. Professionals doen niet alles en kunnen dat ook niet. In dit veranderingsproces dreigen mensen aan hun ‘lot’ overgelaten te worden. De ChristenUnie ziet vrijwilligerswerk als het geëigende middel om de leemte op te vullen, die in de samenleving ontstaat bij een terugtredende overheid. En een terugtredende overheid raakt niet alleen de zorg voor mensen (bijv. WMO), maar de volle breedte van (professionele) organisaties. Er zijn organisaties die vrijwilligers meer nodig hebben in de toekomst. De fractie van de ChristenUnie heeft daarom zichzelf twee vragen gesteld: • Hoe kan meer kracht gegeven worden aan de samenleving? • Wat is hierbij de rol van de gemeente? Met deze vragen is de fractie in het voorjaar van 2012 aan de slag gegaan. Dit zijn vragen waar de gemeente Hoogeveen de komende jaren voor komt te staan. Eigen kracht is niet vanzelfsprekend voor veel mensen en de sociale netwerken zijn niet voor iedereen erg groot en gevuld met mensen die zorg willen en kunnen bieden. Daarnaast ziet de ChristenUnie de trend dat besturen moeilijk vrijwilligers kunnen krijgen in hun organisaties en verenigingen. De ChristenUnie wil een oplossing bieden om die eigen kracht te versterken. Daar waar de overheid een terugtrekkende beweging maakt en meer en meer een beroep doet op de eigen kracht van de samenleving is ‘civil society’ belangrijker geworden. In gemeenschappen leren 4
we als mens om er te zijn voor de ander. In een civil society zijn relaties en netwerken sterk en is het de uitdaging voor de politiek om hier alle ruimte aan te geven. Hiermee wordt voorkomen dat de samenleving fragmenteert en individualiseert. Niet meer ieder voor zich, maar een samenleving waarin we nauwer met elkaar zijn verbonden. De definitie van civil society die we als ChristenUnie gebruiken is: ‘de sector van de samenleving waarin niet politieke instituties opereren: het gezin, de buurt, verenigingen, burgergroeperingen en voorts ieder vrijwillig verband dat zich laat denken’. In de samenleving is de positieve waarde te zien van het werk van vrijwilligers. De maatschappelijke waarde van vrijwilligers is van grote betekenis voor de mensen zelf en voor de samenleving als geheel. En die waarde is moeilijk in economische cijfers uit te drukken. Er is hierover een aantal onderzoeken bekend zoals bijvoorbeeld van de gemeente Rotterdam. In 2008 is een raming gemaakt van de economische waarde van kerken (veel vrijwilligerswerk) van 110 tot 130 miljoen. Dat is dan alleen maar de gemeente Rotterdam. In 2009 heeft de Erasmus Universiteit, in opdracht van De Zonnebloem, onderzoek gedaan naar de geschatte waarde van vrijwilligerswerk. Als vrijwilligers betaald zouden worden zou de waarde hiervan circa € 20 miljard zijn 1. Los van de financiële waarde van vrijwilligerswerk, typeert de ChristenUnie vrijwilligerswerk als een sterke kracht in de samenleving. Het is de ‘smeerolie in de samenleving’. Denk bijvoorbeeld aan de activiteiten van het Oranjefonds, Nl.doet en de ondersteuning van vrijwilligerswerk vanuit de gemeente (SWW: vrijwilligersvacaturebank). De grote waarde van het vrijwilligerswerk in veel locale, particuliere organisaties en kerken in de gemeente tonen die kracht. De aandacht bij vrijwilligerswerk gaat hierbij vaak naar zorg en onderwijs, omdat hier van oudsher veel van die kracht in de samenleving is te zien. Daarnaast is vrijwilligerswerk zeer ondersteunend voor het functioneren van welzijn, sport, educatie en cultuur in de samenleving. De schatting van het aantal vrijwilligers in Hoogeveen is 12.000.2 5. Visie van de ChristenUnie
Op grond van haar uitgangspunten vindt de ChristenUnie, dat ieder mens vrij is en in vrijheid keuzes kan maken. Maar wel een vrijheid in gebondenheid. Het kan niet alleen gaan om individuele belangen. Ieder mens draagt in meer of mindere mate bij aan de maatschappij. Vanuit de verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving is ieder mens geroepen om een bijdrage te leveren aan die leefomgeving. Met vrijwilligerswerk geeft men hier vorm aan. Het invullen van die verantwoordelijkheid gaat vaak niet vanzelf, de (lokale)overheid is dan ook geroepen om dit proces te bevorderen en te faciliteren.
Vanuit de voorgaande schets heeft de ChristenUnie de volgende visie geformuleerd. 1 Zie jaarverslag Zonnebloem 2011,: http://jaarverslag.zonnebloem.nl/index.php?pageID=1&itemID=24 2 Plan van aanpak Rekenkamer 2012
5
Over de vrijwilliger: ‘Elke Hoogevener zet zich in als vrijwilliger in zijn / haar leefomgeving’ Over vrijwilligerswerk: ‘Vrijwilligerswerk is de verbindende kracht voor alle Hoogeveense organisaties en verenigingen en voor alle inwoners’ 6. Beoogd resultaat De gemeentelijke overheid zorgt dat de verschillende functies en taken in zorg, onderwijs, sport, educatie blijven bestaan en kunnen blijven functioneren. Ze heeft hier een publieke taak in. Maar zij kan dit niet alleen, vrijwilligers zijn hierbij erg belangrijk. De overheid is hierin faciliterend. Het doel is een bloeiende samenleving, waarbij aandacht is voor mensen. Waarbij ‘Eigen Kracht’ geen hol begrip is, maar daadwerkelijk wordt opgepakt door de samenleving, en mensen geholpen worden. Denk hierbij ook aan het begrip ‘Naoberschap’. Maar dit geldt evenzeer voor verenigingen en andere verbanden. Waar mensen hun gaven en talenten vrijwillig (nog meer) inzetten voor andere mensen en organisaties, cq. verenigingen.
7. Afbakening Al eerder is aangegeven dat de mantelzorgondersteuning geen onderwerp is in dit rapport. Ook andere bestaand initiatieven, die wel raakvlakken hebben met vrijwilligerswerk, worden op dit moment buitenbeschouwing gelaten. We noemen de volgende ontwikkelingen en initiatieven: • De Smederijen. Gezien de ontwikkelingsfase waar men in verkeert, is het beter de Smederijen geheel buiten dit onderzoek te laten. • Het zelfde geldt ook voor de sportstimulering. Dit beleidspunt heeft een eigen positie verworven in de Hoogeveensche sportwereld en is meer gericht op de professionalisering van de sport. • Het vrijwilligerssteunpunt geeft algemene stimulansen aan het vrijwilligerswerk en richt zich grotendeels op de inzet van mensen in de WWB als vrijwilliger. Dit is een doelgroep met specifieke kenmerken. En vereist ook speciale vaardigheden voor bemiddeling. 8. Mogelijke stimulansen voor vrijwillige inzet Om vrijwilligers te activeren, zich vrijwillig in te zetten voor de Hoogeveensche samenleving (of meer uren beschikbaar te stellen), zijn er verschillende mogelijkheden. In willekeurige volgorde en niet volledig, zijn dit: • Vereenvoudigen van de regelgeving • Waardering voor vrijwilligers uitspreken: een voorbeeld is een jaarlijkse vrijwilligersdag, met bekendmaking van de ‘vrijwilliger van het jaar’ • Imago verbeteren van vrijwilligerswerk • Vrijwilliger meer centraal stellen en inzetten daar waar kwaliteiten liggen van de vrijwilliger • Enz. Daarnaast ervaren lokale overheden de financiën als een knelpunt. Bij onderzoek van Movisie 3 in zowel 2007 als 2011 kwam dit als belangrijkste knelpunt naar voren. Gezocht is naar een voorstel, die beantwoord aan een aantal van boven staande punten.
3 Rapport Movisie; 2 meting vrijwilligersbeleid - maart 2011
6
Het voorgestelde vrijwilligersfonds levert een bijdrage aan de investering in de kracht van de samenleving door het vrijwilligerswerk te ondersteunen in de verschillende maatschappelijke organisaties. Naast het instrument collectieve verzekeringen voor vrijwilligers (wat in Hoogeveen al is ingevoerd) is dit een extra oplossing voor problemen die ontstaan in het goed functioneren van maatschappelijke organisaties. Vrijwilligers kunnen een bijdrage leveren aan de oplossing van problemen in organisaties en een impuls geven aan nieuwe initiatieven. Met een dergelijk lokaal vrijwilligersfonds kan men meer financiële kracht genereren en het stimuleert nieuwe initiatieven. In Hoogeveen is dit een unieke kans om ook het bedrijfsleven en anderen in de samenleving te betrekken bij een dergelijke fonds. Hiermee tonen ze hun maatschappelijke betrokkenheid. In een rapport van Movisie4 wordt voor de samenbundeling van de diverse partijen (overheid, bedrijfsleven en particulieren) een aanbeveling gedaan. Het oprichten van een lokaal vrijwilligersfonds. Een voorbeeld van een lokaal vrijwilligersfonds is een lokaal gemeenschapsfonds5 en de tekst die nu volgt is een beschrijving van een dergelijk lokaal gemeenschapsfonds: Een lokaal gemeenschapsfonds is een (vermogens)fonds dat actief is binnen een gemeente of regio. Het bijzondere aan dit type fonds is dat het burgers de mogelijkheid biedt om geld te geven voor lokale goede doelen in de breedste zin van het woord en zo ruimte creëert voor een nieuwe vorm van particulier initiatief voor het publieke nut. Het lokale gemeenschapsfonds biedt een nieuwe structuur voor het inzamelen van geld voor deze lokale maatschappelijke en sociale doelen. Wat maakt het anders dan bestaande lokale fondsen? Het verschil met bestaande fondsen is dat er specifiek voor de eigen, lokale gemeenschap geld gegeven kan worden. Veel lokaal opererende bestaande fondsen hebben al een vermogen en nemen geen schenkingen aan. Daarnaast moet ook de doelstelling van het fonds overeenkomen met de wensen van de donor, anders zal het geld er niet naar toe gaan. Het lokaal gemeenschapsfonds biedt de mogelijkheid om aan specifieke doelen geld te geven, zoals ouderenzorg, jeugdzorg, cultuur, welzijn en dergelijke. Naast beheer van het vermogen ziet het fonds ook toe op de correcte aanwending van uitkeringen Voor wie wordt het fonds opgericht? Het fonds wordt in principe opgericht voor de lokale bevolking. Daarnaast kunnen ook bedrijven en overheden het fonds gebruiken om gelden te verdelen onder de lokale maatschappelijke doelen. Lokale vrijwilligers kunnen gebruik maken van dit fonds voor het realiseren van maatschappelijke en sociale doelen. Door wie wordt het fonds beheerd? Het lokaal gemeenschapsfonds wordt beheerd door onafhankelijke burgers die zich in willen zetten voor de eigen gemeenschap. Door de politieke onafhankelijkheid van het bestuur zal het fonds geen verlengstuk worden van de lokale overheid. Ook staat het bestuur garant voor transparantie en openheid door op regelmatige basis verantwoording af te leggen over doelen, activiteiten en de financiële status van het fonds.
4 Rapport Movisie; 2 meting vrijwilligersbeleid - maart 2011 5 Eindrapport - Proeftuin Samenwerking met Lokale Fondsen - Programma In actie met burgers!
7
9. Argumentatie Ter ondersteuning van het voorstel van de ChristenUnie geven we hierna een aantal argumenten die ingaan op de kracht van het vrijwilligerswerk en de belangrijkste argumenten voor de instelling van een lokaal vrijwilligersfonds. •
•
•
•
• • •
In organisaties, verenigingen en kerken is de kracht van vrijwilligers voortdurend nodig. Ook voor gemeentelijke organisaties zijn vrijwilligers van onschatbare waarde en worden ze soms erg gemist. Die kracht in organisaties en in de maatschappij staat onder druk (door allerlei interne of externe oorzaken). Door het creëren van een fonds wordt de kern geraakt van wat de ontwikkeling van de “civil society” nodig heeft, namelijk de totstandkoming van een duidelijke verhouding tussen publieke en private middelen voor het algemeen belang. De beste manier om het vrijwilligerswerk te ondersteunen is door een regeling in het leven te roepen, waarmee de overheid beloont dat mensen c.q. maatschappelijke organisaties zich inspannen om private middelen (in tijd, geld, faciliteiten, relaties e.d.) bijeen te brengen om de samenleving een dienst te bewijzen. Zeker als we vinden dat deze ontwikkeling nog veel groter moet worden om de kwaliteit van onze samenleving op peil te houden, is zo’n aanmoedigingsregeling hard nodig. De gemeente neemt met de instelling van een dergelijk fonds een proactieve houding aan vanuit haar publieke taak. En faciliteert bestaande en nieuwe initiatieven van vrijwilligerswerk. In Hoogeveen is dit een unieke kans om ook het bedrijfsleven en anderen in de samenleving te betrekken bij een dergelijke fonds. Hiermee tonen ze hun maatschappelijke betrokkenheid De ondersteuning van vrijwilligerswerk is van grote economische en maatschappelijke waarde. Uit het eindrapport “samenwerking met lokale fondsen” blijkt dat de oprichting van een vrijwilligersfonds, zal bijdragen aan een bloeiende samenleving. Het oprichten van het vrijwilligersfonds is van een groot belang voor een bloeiend verenigingsleven en het stimuleren van bestaande en nieuwe initiatieven 6
10. Tijdpad In het najaar van 2012 worden criteria voor dit fonds nader uitgewerkt, in her voorjaar 2013zal het college en de gemeenteraad hier een besluit over nemen. Het fonds treed in werking met ingang van 1 juli 2013. 11. Financiële gevolgen. Geen. De subsidie die nu beschikbaar is voor ondersteuning van het vrijwilligerswerk per jaar gaat naar het lokale vrijwilligersfonds. Maatschappelijke organisaties, verenigingen en vrijwilligersorganisaties dienen dan verzoeken in voor ondersteuning bij het fonds.
6 Voldoet daarmee aan artikel 160 lid 2 van de Gemeentewet.
8
