Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Marco van Leeuwen, PhD - -
[email protected]
NHTV University of Applied Sciences Breda, The Netherlands
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Leisure, gezondheid en welzijn Leisure (feesten, themaparken, theaters, sport) Gezondheid (ziekenhuizen, zorginstellingen) ?
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Leisure, gezondheid en welzijn Leisure (feesten, themaparken, theaters, sport) Gezondheid (ziekenhuizen, zorginstellingen) ?
Beide hebben tot doel de kw aliteit van leven te vergroten
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Leisure science = Happiness science alle activiteiten die we uit eigen beweging opzoeken om ons leven leuker/fijner/mooier te maken: het vergroten van welzijn door kunst en cultuur, sport, vrijwilligerswerk, enz.
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Kernaspect van leisure: de (relatieve) vrijheid om op zoek te gaan naar inspirerende ideeën en ervaringen, om creatief te zijn of creativiteit te stimuleren, en/of op zoek te gaan naar spirituele vervulling – vaak in een sociale context. “There’s a strong drive in leisure to improve personal and communal wellbeing. Leisure tools (i.e. meaningful experiences by way of art, events and other creative and playful interactive encounters) can facilitate meaningdirected attunement processes, stimulating shared responsibility and the cocreation of values in a social / collaborative / interactive network” (Bouwer en Van Leeuwen, 2013). Leisure als het domein waarin je de producent van je eigen welzijn kan worden, door activiteiten niet (slechts) in termen van beperking (bv. vanwege ziekte of een ongeluk) te begrijpen, maar in termen van de overgebleven (of nieuwe!) m ogelijkheden . (zie ook Van Leeuwen, 2012) Van Leeuwen, M. (2012), ‘Vrije Tijd en Zorg’, Vrijetijdstudies, jaargang 30, nr. 4 Bouwer, J. and M. van Leeuwen (2013), ‘The Meaning of Liquid Leisure’. To appear in: T. Blackshaw, ed., The Routledge Handbook of Leisure Studies, Routledge, London/New York.
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Trends in de zorg (uit: Van Leeuwen, M. (2012), ‘Vrije Tijd en Zorg’, Vrijetijdstudies, jaargang 30, nr. 4): De vergrijzing en verbeterde diagnosetechnieken zorgen ervoor dat er een groter beslag gelegd wordt op de beschikbare capaciteit, terwijl juist die capaciteit slinkt vanwege personeelstekorten en dalende budgetten (De regering kiest voor) een beleid waarbij de verantwoordelijkheid voor preventie (bijvoorbeeld in de vorm van een gezonde levensstijl) duidelijk bij de burger neergelegd wordt. Bovendien zou de regie van de behandeling (als er eenmaal een zorgvraag ontstaan is) lokaal en kleinschalig gevoerd te moeten worden. De in 2012 geïmplementeerde Wet Maatschappelijke Ondersteuning (is) expliciet ingericht (…) om ouderen, mensen met een fysieke of mentale beperking en chronisch zieken te stimuleren om voornamelijk zelf problemen op te lossen, in eerste instantie door in hun eigen netwerk zorgondersteuning te zoeken Binnen dit krachtenveld is behoefte aan innovatieve concepten en producten, aan oplossingen die de kwaliteit waarborgen en zo mogelijk verhogen, maar tegelijk de kosten drukken.
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Nieuwe business-logica voor de zorgsector : van aanbodgestuurd via vraaggestuurd naar co-creatief
Dolfijn Advies; http://dolfijnadvies.wordpress.com/; gebaseerd op ideeën van Zuboff en Maxmin; lijkt veel op concepten uit de HBO-Master ‘Imagineering’ van NHTV’s Academy for Leisure
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Inzoomen: De Rol van Leisure in Zorg en Welzijn Plsek, P.E. and T. Greenhalgh (2001), ‘Complexity science - The challenge of complexity in health care’, BMJ.com, Vol. 323, pp. 625–628. Zorgprocessen zijn complex, lastig te voorspellen: “Newton's “clockwork universe,” in which big problems can be broken down into smaller ones, analysed, and solved by rational deduction, has strongly influenced both the practice of medicine and the leadership of organisations. For example, images such as the heart as a pump frame medical thinking, and conventional management thinking assumes that work and organisations can be thoroughly planned, broken down into units, and optimised. But the machine metaphor lets us down badly when no part of the equation is constant, independent, or predictable. The new science of complex adaptive systems may provide new metaphors that can help us to deal with these issues better.”
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Complex adaptief systeem: http://www.youtube.com/watch?v=TCOmBVrnDeA Hoe kan zo’n complex systeem zich herorganiseren na een verstoring? Bv. Het vinden van nieuwe gedrags- en interactiepatronen voor een persoon + zijn/haar ondersteunende netwerk (bv. gezin, vrienden) na een grote levenstransitie, bv. ongeluk, ziekte, ouderdom
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
In dit soort complexe systemen zijn top-down-benaderingen vaak niet effectief bv. VN ‘verbiedt’ Zwarte Piet; MinPres Rutte zegt ‘koop een auto om de economie te stimuleren’. Bottom-up interventies veel kansrijker: co-creatie van zelforganisatie;
Hypothese : leisure kan hier een belangrijke stimulerende/structurerende rol
spelen
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Aan de Academy for Leisure/NHTV noemen we dat IMAGINEERING het beïnvloeden van het gedrag van mensen door ‘gereedschappen’ te gebruiken die heel gebruikelijk zijn in leisure (bv. betekenisvolle ervaringen, verhalen, creativiteit, kunst, …) ‘Definitie’: Imagineering ≈ (Co)creatie van (gedeelde) waarden door middel van het ontwerpen / stimuleren van een betekenisvolle en/of transformerende ervaring
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Gezondheid en welzijn = complex systeem Mogelijke oplossing: het zich richten op kwaliteit van ervaring via co-creatie met voornaamste belanghebbenden (patienten) Bate, P. and G. Robert (2006), ‘Experience-based design: from redesigning the system around the patient to co-designing services with the patient’, Quality and Safety in Health Care, Vol. 15, pp. 307–310.
Patch Adams (1998): What’s the patient’s name? http://www.youtube.com/watch?v=itixiJmsLsM
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Bate and Robert (2006): “This is not just about being more patient-centred or promoting greater patient participation. It goes much further than this, placing the experience goals of patients and users at the centre of the design process and on the same footing as process and clinical goals.” Ontwerpproces:
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Invloed van de patient op het ontwerpproces in dokter-patiënt-interactie:
“The focus is on designing experiences, not processes or systems or just the built environment. In contrast with traditional process mapping techniques, the focus here is on the subjective pathway (the touch points) rather than the objective pathway, the internal rather than the external environment.” “sickness unfolds in stories” storytelling!
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Maar HOE kunnen we leisure gebruiken om gezondheid/welzijn te vergroten? Warner, G., S.E. Doble and S.L. Hutchins on (2012), ‘Successful aging in transition: contemplating new realities’, World Leisure Journal, Vol. 54, No. 3, pp. 255-268. “The purpose of this study was to examine what it means to age successfully from the perspective of adults who were transitioning home following an acute health event that led to hospitalisation and an extended stay in a rehabilitation unit. (...) When participants looked toward the future, they expressed a shared vision of what it means to age successfully that focused on having something meaningful to do and connecting with others. In addition, participants were in a process of actively appraising their current circumstances to identify what personal and external resources they needed and whether adaptations were necessary so they could continue engaging in meaningful activities; these were usually leisure activities.”
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
HOE werkt dat dan? Chalip, L. (2006), ‘Towards Social Leverage of Sport Events’, Journal of Sport & Tourism, Vol. 11, No. 2, pp. 109–127 Leisure (in this case: sports events) creates liminality “If there is an overtly sacred aspect to what is going on, (anthropologists) call it ‘liminal’; if the feeling occurs in a secular context, they call it ‘liminoid’. They call the sense of community that is engendered ‘communitas’. These symbolic explorations of the social order can provide a context in which event attendees probe, test, and cultivate their identity with reference to their social context.” “Liminality and communitas make events fun. We sometimes forget that fun can have social value. The good news is that by cultivating celebration and camaraderie at our events, we can enrich the social lives of our communities.”
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Voorbeeld: Australisch Motor-evenement: het stimuleren van zelf-organizatie van intrinsiek moreel gedrag: Uit Chalip (2006): “Events must be seen as more than mere entertainments, and event crowds must be recognised as social resources. This realisation points to new and potentially more effective means for crowd management, as liminality and communitas can reduce some risks. Veno and Veno (1992) describe this effect in the case of the Australian Motorcycle Grand Prix. Increasing efforts at crowd control using standard security techniques were counterproductive as they fostered social tension and rebellious misbehaviour. (…) New approaches to crowd management were tried using techniques designed to enhance the range and quality of celebrations, and to foster communitas among event attendees. Techniques included opportunities for attendees to parade, share, and celebrate their identities as bikers. These included a motorcycle rally for spectators, locations and support for parties among event attendees, and implementation of systems via which motorcycle groups could self-police.”
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
VOORBEELDEN van projecten met/door studenten van de Academy for Leisure: [leisure-concepten toegepast in de zorg] De rol van sociale activiteiten in kleinschalige ouderenzorg [leisure-concepten toegepast in de zorg] Belevingsconcept voor een instelling voor visueel en mentaal gehandicapten [de rol van leisure in het vergroten van welzijn] De rol van sport in het vergroten van wederzijds begrip tussen ‘normale’ basisschoolkinderen en kinderen van het speciaal onderwijs [de rol van leisure in het vergroten van welzijn] Stressreductie bij doven en slechthorenden door yoga [het toepassen van een zorgperspectief in een leisure-context] Pretpark-belevingsconcepten voor kinderen met een mentale handicap
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
[leisure-concepten toegepast in de zorg] De rol van sociale activiteiten in kleinschalige ouderenzorg Student: Kylie Rijvers (BMI ‘Imagineering’) Analyse van werkstijlen/innovatiepotentieel organisatie + wensen/behoeften van doelgroep Producten: -Concept en activiteitenpalet ter versterking van het sociale netwerk van de doelgroep -Adviezen t.b.v. interne communicatie en innovatie/ontwikkeling
Vertrouwen, verzorgen, verbinden
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
[leisure-concepten toegepast in de zorg] Belevingsconcept voor een instelling voor visueel en mentaal gehandicapten Studenten: Saskia Geven, Anouk Hillen, Judith Ravenbergen, Lindy de Rooij,
Anouska van Zeelst (BBA ‘Vrijetijdsmanagement’)
Analyse van activiteiten en interactiestijlen Producten: -Belevingsconcept voor cliënten en vrijwilligers als aanvulling op het bestaande zorg- en activiteitenaanbod -Adviezen over wederzijdse afstemming van medewerkers en vrijwilligers -Belevingsboek
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
[de rol van leisure in het vergroten van welzijn] De rol van sport in het vergroten van wederzijds begrip tussen ‘normale’ basisschoolkinderen en kinderen van het speciaal onderwijs Student: Sandrine Paridaans (MSc ‘Leisure Studies’ @ Tilburg University) Theoretische verkenning (sociale relevantie van sport) Producten: -Theoretisch model -Concept/Draaiboek voor sportdag -Dataverzamelingsinstrumenten toepasbaar op de doelgroep (basisschoolkinderen)
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Tolerantie/acceptatie-model:
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
[de rol van leisure in het vergroten van welzijn] Stressreductie bij doven en slechthorenden door yoga Student: Helinde Smits (BBA ‘Vrijetijdsmanagement’) Doelgroeponderzoek + theoretische verkenning
Verloop binnen het disablement-proces Yoga intervention on inter & extra-individual factors to reduce Demand
Producten: -Inzicht in wensen en behoeften doelgroep -Aangepast ‘disablement process’-model -Yoga-lesconcepten
1. 2.
Quality Of
Active Pathology
Impairments
External Supports Psychosocial Attributes & Coping
Functional limitations
Disability
Life
Riskfactors Yoga intervention on inter & extra-individual factors to increase personal Capability 1. 2.
Therapeutic regimen Lifestyle & Behavior changes
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Aangepast ‘disablement process’-model (N.B. nog in ontwikkeling):
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
[het toepassen van een zorgperspectief in een leisure-context] Pretpark-belevingsconcept voor kinderen met een (lichte) mentale handicap Student: Lieke Tielemans (BBA ‘Vrijetijdsmanagement’) Doelgroeponderzoek + trends in de sector Visie: “Kinderen met een licht verstandelijke handicap krijgen de mogelijkheid om zonder beperkingen een dagattractie te ervaren, zodat er voor hen een ultieme beleving ontstaat waar zij van zullen kraaien van plezier. Een handicap is niet altijd een handicap.” Concept: Producten: -All-inclusive arrangement (incl. bv. Fastpass-systeem) -Protocol voor pretparkmedewerkers -Werkmateriaal (programmaboekje, parkmap) -Aanwijzingen voor doelgroep-specifieke thematisering -Keurmerk
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
(Eén van) Mijn eigen project(en): Freedom as We Know It – the philosophy of freedom, leisure, creativity and innovation What does it mean to design for the bottom-up stimulation of co-creation, problem solving, network formation, optimism and enthusiasm in the face of complex societal problems? How do people think, how do they connect to each other to form social groups and networks, and how can we characterize the society that emerges from these dynamic alliances? How can we ‘hack’ into the resultant system, to try and improve wellbeing, or efficiency (or both)?
Vrije tijd als bron van innovatie in zorg en w elzijn
Marco van Leeuwen, PhD - -
[email protected]
NHTV University of Applied Sciences Breda, The Netherlands