INHOUDSOPGAVE VOORAFWOORD ...................................................................................................................................... 3 1. EUCHARISTIE ........................................................................................................................................ 4 2. VUUR – DOOP ...................................................................................................................................... 4 3. SORRY .................................................................................................................................................. 7 4. TUSSEN LIJDER EN LEIDER ................................................................................................................... 9 5. ONS PAASFEEST ................................................................................................................................. 11 6. STRIJD OP TWEE FRONTEN ................................................................................................................ 13 7. SAAM ‐ HORIG ................................................................................................................................... 16 8. GOD NATUURLIJK .............................................................................................................................. 19 9. DE WARE KERK DES HEREN ............................................................................................................... 21 10. GRENSVERKEER ............................................................................................................................... 23 11. SCHAT VAN EEN STAD ..................................................................................................................... 25 12. KERST ‐ CHRISTUSFEEST .................................................................................................................. 28 13. ’T LIEP TEGEN HET NIEUWE JAAR .................................................................................................... 30
‐ 2 ‐
VOORAFWOORD Na ruim tien jaar dienst in de Zendingskerk houd ik er mee op, met het predikantzijn in de kerk. Nou ja, veel gaat gewoon door. Ik blijf hier wonen, vrijwilligerswerk loopt verder, ik heb nog heel wat afspraken staan om hier voor te gaan. Maar toch: het wekelijkse en het vanzelfsprekende en het automatische – die stoppen nu. Of liever: taken worden nu door anderen overgenomen. Of waargenomen, totdat er een nieuwe herder en leraar is. Gelukkig is de Zendingskerk gezegend met tal van ingewerkte en capabele krachten. We hoeven dus ons hart zeker niet vast te houden. Nu ik stop kijk ik uiteraard even om. In dankbaarheid voor zoveel goeds dat wij elkaar mochten schenken. Wat een menigte aan bijzondere vieringen en feestelijke diensten. Wat een indringende kringen en diepe gesprekken. Kostbare herinneringen om te bewaren. Ook omzien in verwondering. Ik mocht 1400 keer voorgaan in die tijd. En dat droeg niet weinig bij aan mijn identiteit en arbeidsvreugde. En ik hoop dat ik velen woorden en gevoelens en gedachten mocht aanreiken die hen verrijkt hebben. Vast wel, denk ik dan, gezien de reacties die ik telkens weer kreeg. Daarnaast ging veel tijd zitten in het schrijven van kopij voor de bladen. Iedere maand voor Contact. Toch weer pogen om het oude verhaal nieuw te laten klinken. En iedere week stukjes voor het Hervormd Kerkblad, om heel hervormd Ermelo te laten merken dat we er nog of weer waren. En gelukkig hebben die stukjes mede bijgedragen aan een klimaat waarin de Zendingskerk meer en meer geaccepteerd en zelfs gewaardeerd werd. Zo groeiden wij samen toe naar onze nieuwe status van Wijkgemeente van Bijzondere Aard binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Maar als ik al die artikelen nog eens nalees en overzie, dan denk ik: ik heb u heel wat aangedaan. Ik neem aan dat u af en toe ook wel eens wat overgeslagen hebt. En ik hoop dat u hier en daar ook nog wat onthouden hebt. Dit kleine boekje is bedoeld om u te danken voor alle meeleven en bemoediging en geduld in al die jaren. En ik bied u een heel kleine selectie aan van wat ik hier en elders schreef (want ook aan de NCRV‐Radio en de Alledagkerk en de Bijbelse Dagkalender werkte ik graag mee). Uit verschillende bronnen, van verschillende jaren, rond meerdere thema’s van geloof en kerk‐zijn. Een selectie.Geordend naar de gang van het kerkelijk jaar. Maar als u leest hoort u mij vast nog spreken. En ik hoop vooral dat u dan bovenal de Stem van de Meester hoort. In de tijd van de Baas heb ik deze gedachten neergeschreven. Dat betekent: in werktijd, maar ook daarbuiten. In de vrije tijd, als vrijwilliger? Zo hoeven vrijgestelde voorgangers gelukkig niet te denken. We staan in dienst van de Baas. En in zijn tijd mogen we werken. En ook luieren. En met emeritaat gaan. Dank voor alle goeds en vaar wel! Ds Bert Berkhof Ermelo, juni 2011
‐ 3 ‐
1. EUCHARISTIE Zaterdag 27 maart Lezen: Lucas 22: 1‐6, 14‐20 Op de drempel van de Stille Week zitten we even aan bij die maaltijd van Jezus die zo veel is gaan betekenen, de lange eeuwen door. Van Avondmaal tot Eucharistie, van kelk en ambt, van wijding en mijding. Een in eindeloze schakeringen herhaalde tafelgemeenschap. Veelkleurig en diepzinnig. Het Laatste Avondmaal. Nee, die benaming bleek de beleving krom te trekken. Ja, destijds was het de Maaltijd van de laatste ernst. Verraad en verbijstering hingen als een schaduwwolk over brood en wijn. En in veel kerken is dat zo gebleven. Begrafenisstemming. Om mijn grote schuld… Maar juist op dit uur U in het jaar nul, bij het keerpunt der tijden wordt er eerst teruggegrepen op woorden en waarden van ooit. Daar en toen in Egypte waren de koffers gepakt en zaten ze op het puntje van hun stoel. Door het komende duister heen riep de stem van de vrijheid en van de Bevrijder. Neem en eet, geen tijd te verliezen, geen brood in de oven, hap en slok als teerkost voor onderweg. En ieder jaar weer was het dat haastige brood van de uittocht dat nieuwe kracht gaf aan de mens onderweg. Zó proeft Jezus brood en wijn als hart onder de riem voor het offer dat Hij moet brengen. Zo geeft Hij er zelf nieuwe smaak aan, om óns weer te bemoedigen. De Maaltijd stilt honger en verlangen, maar wekt ook nieuwe verwachting. De Tafelviering voedt met brood tot in de dood. En smaakt juist zó naar meer. Brood van vroeger wordt leeftocht op weg naar het komend Rijk van God. Maranatha! Uit: Veertigdagenboek 2010
2. VUUR – DOOP n.a.v. Lukas 12 : 49 en 50 We leven in ons kerkelijk jaar in de overgangstijd naar Pasen. Tijd van voorbereiding. Daarom ook vastentijd: even een beetje minder en anders, om ruimte te maken voor lichaam en geest. Vroeger overdachten we dan de zeven kruiswoorden van Jezus op Golgotha. Wel een beetje vroeg vaak, soms al op de zondag waarop anderen carnaval
‐ 4 ‐
vierden of op wintersportvakantie gingen. Tegenwoordig vaak ook te laat, pas in de Stille Week. En dan doen we er doorgaans nog het zwijgen toe ook. Zelf heb ik in deze Veertigdagentijd voorkeur voor teksten waarin de zin en de kracht van het lijden en sterven worden verwoord. Over de losprijs voor velen. Over de Hogepriester die meelijdt met zijn mensen. Over de gestalte van een dienstknecht, minste der mensen. En voor vandaag dan die niet zo bekende tekst over Jezus die vuur komt werpen en gedoopt moet worden. Vuur. Gods lucifer bij jouw leven. En dan moet nog maar blijken wat zijn toets kan doorstaan. Vaak hebben mensen gebouwd met hout, hooi of stro (I Korinthe 3). In imposante hoeveelheden, maar de kwaliteit laat te wensen over. Het fikt op in een mum van tijd. Het blijkt geen kern te hebben, geen pit, geen bestand, geen duur. En je staat er bij en kijkt er naar, nu met Gods ogen naar je eigen geleefde leven. En het doet pijn – dat gebrek aan kwaliteit. Het vuur van Gods oordeel over jouw bestaantje legt zwakke plekken bloot, vergeten hoeken, onontgonnen gebieden, heimelijke zonden, gecamoufleerde (on)hebbelijkheden. Maar het kan ook omgekeerd uitpakken. Je stelde in je eigen ogen weinig voor, en ook anderen gaven je niet het idee dat je echt iemand was die er toe deed. Maar bij het licht van Gods vuur zie je ineens dat het misschien niet allemaal imponerend was, maar wel steekhoudend. Jij blijkt gebouwd te hebben met goud, zilver, kostbaar gesteente. Klein maar fijn. En bestand tegen het vuur van de Heer. Van Hem die het hart aanziet en het verborgene kent. Die zich niet laat imponeren door kijkcijfers of machogedrag en schone schijn – maar die ziet naar wat in dienstbare liefde echt tot stand kwam. Dat telt. En dat zal duren tot in de eeuwigheid. Naar die toets van God over ons leven (vaak zo dwars op wat wij willen en vinden en voelen) horen we Jezus vandaag verlangen. Naar het zichtbaar worden van de onderkant en de achterkant, het eeuwige gelijk voor de stillen in den lande, het einde van de grote monden met veel poeha en koude drukte. Weg met alle hooi en stro; voorrang voor het goud, het kostbare en duurzame. Gods lucifer zal een omgekeerde wereld aan het licht brengen, die er nu al is – maar vaak zo verschrikkelijk verborgen dat het moeilijk is dat visioen vast te houden. Want alles lijkt er mee te vloeken, met dat Rijk van God. En elke bijdrage van mensen daaraan –met hun kleine beetje geloof en hoop en liefde, met hun vallen en opstaan‐ voelt als niet meer dan een druppel op een gloeiende plaat. Wanneer komt toch dat Rijk van U?” Jezus roept uit: Ik heb en ben dat vuur van Gods oordeel. En Ik verlang er naar dat het hele mensenbedrijf met al zijn onwaarachtigheid, geschreeuw, spelletjes, in lichterlaaie zal staan. Dan zal eindelijk blijken dat voorsorteren op Gods toekomst in een geest van liefde en vrede en recht zo gek nog niet is en zo soft nog niet maakt. Dan blijkt wat er echt toe doet, wat werkelijk telde
‐ 5 ‐
en belangrijk was in ons leventje. Maar wie zal aan die criteria gemeten, bij die lucifer van Gods oordeel, ooit blijven bestaan? O ja, de buren niet en de beulen niet en de verkeerde politici. En vast ook wel de mensen van “no nonsense”en “moet kunnen”en “ieder het zijne met God voor ons allen”. We weten doorgaans heel best wie er allemaal buiten vallen. Hadden ze maar niet zo stom en kortzichtig moeten doen. Hadden ze zich maar wat meer moeten aantrekken van god en gebod. Hadden ze maar naar ons moeten luisteren en zich aansluiten bij onze kerk of organisatie. Hadden ze maar niet met alle winden moeten meewaaien en meehuilen met de wolven in het bos. Zelf blijven we zo natuurlijk aardig buiten schot. Splinters in ogen alom, maar de balk in eigen oog zien we niet. Begin dus maar gewoon eens om naar je zelf te kijken. Want het oordeel Gods begint bij eigen huis en hart. Voor verontwaardiging moet een geloofwaardig draagvlak in jezelf aanwezig zijn. Anders misbruik je het onrecht en ongeloof van anderen alleen maar om je eigen handen in onschuld te wassen. Kijk naar jezelf. En laat in je levensstijl zien dat je niet krampachtig vasthoudt aan allerlei niet echt belangrijke zaken van kleding en eten en geld. Daar verleng je je leven niet mee. Integendeel: je slijt er aan. Maak je niet te druk over zaken die tot het voorlaatste behoren. Richt je op een verder en wijdser perspectief. Niet alleen op wat voor ogen is, op natje en droogje, op weer en vakanties – maar op de “tekenen der tijden, op wat er achter de schermen en onderhuids werkelijk gaande is. Maar ja, wie lukt dat? Wie kan nu en straks de toets van Gods kritiek doorstaan? Ik niet. En u vast ook niet. Wat nodig is is iemand die de onmin van God over onze beperkte kijk en stijl van leven, op zich neemt en wegdraagt. Die niet alleen weet hoe het moet, maar er ook aan kapot gaat dat het zo niet blijkt te werken. Jezus groeit naar het inzicht: die prijs moet ik zelf betalen, dat offer moet ik zelf brengen. Ergens diep in het gebinte van de wereld moet er een wissel omgezet worden, anders komen we in de verkeerde baan. En daarvoor moet de rechter in de gevangenis, de specialist op de operatietafel, de dominee krijgt huisbezoek. Een ingrijpende wisseling van onderwerp naar lijdend voorwerp. Een heel ander perspectief. Het visioen van bevrijding kan alleen gerealiseerd worden door lijden en sterven heen. Niet met geweld komt het Rijk, maar door offer en overgave. “Ik moet gedoopt woorden met een doop en hoe beklemt het mij totdat het volbracht is.” Na het verhaal van het vuur moet nu eerst het water komen. Vuur en water, ze lijken elkaar niet te verdragen. ’t Is het één of het ander. Voor Jezus geldt: ze zijn allebei nodig. Ik weet nu van de pijn die mensen God aandoen, doordat ze beneden de maat en boven hun stand leven. Uit onwil, onverstand, onvermogen. Maar die pijn van God moet ik zelf dragen. Want wie anders is daartoe bereid? Pas voorbij het offer van geloofwaardigheid en gehoorzaamheid
‐ 6 ‐
kunnen u en ik overtuigd worden van waar het op staat en waar het om gaat. Pas voorbij het dragen van de schuld kunnen mensen bevrijd worden tot een nieuwe kijk op zichzelf, op hun beperkingen, op de zaken waaraan ze slijten. Pas door mijn dood, denkt Jezus vandaag hardop, komt er ruimte voor een nieuwe blik op de horizon van Gods Rijk, zodat mensen weer verder kijken dan hun neus lang is. En weer beseffen dat Gods oordeel over de kwaliteit van ons bestaan van a tot z omgeven wordt door zijn liefde voor ons. Meditatie in de dienst van de Alledag Kerk Amsterdam op woensdag 24 februari 2010
3. SORRY
SORRY Jezus zegt “Sorry”, en nog wel op één van de meest dramatische momenten van de wereldgeschiedenis. Aan het kruis van Golgotha. Het valt niet mee om je excuses te maken. Daarmee erken je een fout, of je falen. Daarmee maak je je zwak tegenover de ander, kwetsbaar, maar ook een potentieel slachtoffer van claim of chantage. Burgemeester Cohen kon het niet opbrengen om tegen die zes ten onrechte opgepakten voor een terreurdreiging “sorry” te zeggen. En in het spoor van de nationale ombudsman brak een hele discussie uit wat sorry dan wel echt betekent. Is dat schuld erkennen? Daar wilde Cohen natuurlijk niet aan. Want binnen de kaders van de kennis die hem op zeker moment ter beschikking stond kon hij niet anders dan ingrijpen. Dat was niet fout. Achteraf bleek de informatie onjuist. Maar nu zou zijn “sorry” wel eens kunnen leiden tot een forse schadeclaim. En daar zit je als grote stadsbestuurder ook niet op te wachten. Net zo min als de bankdirecteuren bereid zijn hun verkeerde taxaties en hun overmoedige manipulaties als schuld uit te spreken. Ze laten liever hun klanten met een miljoenenstrop zitten en vragen zelf nog even om de bonus waar ze over het vorige jaar toch recht op hadden. Prijskaartje. Het is moeilijk om sorry te zeggen. Want er kan een duur prijskaartje aan hangen. En het kan je de kop kosten. En het stempelt je als een loozer en dat is niet fraai voor je CV. Toch vinden wij juist diegenen die het aandurven veel moediger dan de rest. Hun sorry verzacht de pijn, want jij was dus zelf
‐ 7 ‐
niet zo stom met je aandelen en je beleggingen. Ze hebben je er in laten tuinen. Een kleine pleister op de wonde, een beetje gerechtigheid. Maar daarmee zijn we dan weer bij een ander zondebokmechanisme. Want een beetje belegger beseft zelf ook best dat hij riskant belegd heeft op Ijsland, en dat die dat achteraf gezien maar beter niet had kunnen doen. En een beetje aandeelhouder moet toegeven dat het haar om een zo groot mogelijk rendement te doen was en dat daarmee druk werd uitgeoefend op de Raad van Bestuur om met mooie (desnoods dubieus opgepoetste) cijfers te komen. En daarmee is de kring van schuldigen al een stuk wijder geworden. Dichter bij huis maar tegelijk ook steeds anoniemer. Kan ik er wat aan doen? Ze deden het allemaal. Ik verkeerde in goed vertrouwen en in goed gezelschap. Mijn adviseur had me nog zo verzekerd dat… kostbaar Toch word je er niet minder van als je sorry zegt. Dat tekent (iets van) je menselijkheid, en ook van je menswaardigheid. Want juist een kwetsbaar mens is ook kostbaar. En bovendien scherpt het je geweten en je verantwoordelijkheid. Kost het je je kop, of een hoop geld? Eigenlijk moeten we af van dat strikte verband tussen sorry zeggen en schuld belijden en claims aan je broek krijgen. Want dat verziekt het normale verkeer tussen mensen. Je bent bang dat normaal gedrag onzinnig gevonden gaat worden, dom en duur. Tegelijk zie je ook dat sorry zeggen soms heel snel en gemakkelijk gaat. Iemand wil af zijn van gemopper en gezeur en roept maar snel dat het stom was, om van de zaak af te zijn. Maar dan is de vraag hoe diep zo’n excuus dan werkelijk gaat, en of iets van schuld belijden ook met schaamte beleven en beterschap voor de toekomst gepaard gaat. Of het een beetje kostbaar is. Gestorven door en voor onze zonden Jezus zei sorry. En niet eens voor iets dat hij zelf gedaan had. Hij biedt zijn verontschuldigingen aan aan de Eeuwige voor de fouten van mensen. Weten zij veel? Ze doen vaak maar wat, doorgaans uit eigenbelang of om het vege lijf te redden, en over de gevolgen wordt niet nagedacht. “Vader, vergeef het hun want zij weten niet wat zij doen.” Dat is nog eens sorry zeggen! Een pleidooi voeren voor mensen die in de fout gingen. Jij bent onschuldig, maar in zekere zin neem je de schuld van die anderen over en voor je rekening. Dat is verzoening door voldoening. Dat is plaatsvervangend lijden. En dat is de kern waarom het draait als wij het kruis van Golgotha centraal stellen in lied en belijdenis. Velen hebben daar grote moeite mee. Hoe kan Jezus van ooit nu voor mijn zonden van nu geboet hebben? Bovendien: dat wil ik niet, want dat ontneemt mij mijn eigen aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid. Tenslotte: wat is
‐ 8 ‐
eigenlijk schuld? Ik doe mijn best bij het licht mij gegeven en de kracht mij geschonken. Toch blijf ik geloven in de formuleringen van Paulus en van de kerk der eeuwen. Kern van onze zaak is dat wij ons niet groter en flinker voordoen dan we zijn. Het bestaan zit vol missers. Meestal niet bedoeld, maar toch… En de liefde Gods die Jezus van wieg tot graf demonstreerde en uitstraalde breekt te vaak stuk op onze handel en wandel, op ons doen en zeker ook ons laten. En door die zonden is Hij aan het kruis gebracht. En omdat Hij dan ook nog eens “sorry” zegt voor onze beperkte blik en vermogens, daarom is Hij ook vóór onze zonden gestorven. Toegegeven: ouderwetse taal, door gebruik en misbruik vaak tot op de draad versleten. En toch: een verhaal om altijd weer van te schrikken, van òp te horen, verheugd van te worden, nieuwe wegen in te slaan, al was het maar die van wat vaker ‘sorry’zeggen, zonder handen in onschuld te wassen of de zwarte piet naar anderen door te spelen of ons te verschuilen achter de brede rug van “men”. Goede tijden gewenst van inkeer en bezinning, van vergeven worden en vergeven, van voortaan als opgewekte en opstandige mensen.
Uit: Contact april 2009
4. TUSSEN LIJDER EN LEIDER
In deze week van de Goede Herder herinner ik me ineens dat ik ooit een boekje schreef over de bevrijdingsstrijd in Zuidelijk Afrika en de houding van de Nederlandse kerken daarbij. Het was in de jaren van de giften van het Programma ter Bestrijding van het Racisme van de Wereldraad van Kerken. En die deden niet alleen in de Telegraaf maar ook binnen de Gereformeerde en Hervormde Synoden veel stof opwaaien. Hoe kun je als kerken nu het geweld ondersteunen? In dat boekje schrijf ik over Nelson Mandela. Maar zijn rol was toen beperkt. Uitgeteld ook? Hij zit vast op Robbeneiland en het apartheidsregime regeert met harde hand. De leider lijdt – en zal hij ooit nog terugkeren? Nee, neem dan Robert Mugabe. Die heeft eind jaren zeventig, toen de tijd rijp was, bij de eerste vrije verkiezingen zijn rivaal bisschop Muzorewa verslagen. Rhodesië wordt nu Zimbabwe. Ik schrijf dan in mijn boekje: “In de nieuwe regering van Mugabe zitten ook ministers van zijn tegenstanders, zelfs van het blanke regime van Ian Smith. Deze voorzichtige wijsheid in het kader van “nationale
‐ 9 ‐
verzoening” bezorgt Mugabe de nodige kritiek vanuit eigen aanhang en achterban, maar deze vroeger verguisde guerillaleider kweekt daarmee wel veel goodwill in het buitenland. Die was ook wel nodig, om de economische problemen en de sociale onrust in eigen land enigszins het hoofd te kunnen bieden.” Tien jaar geleden maakte ik een film van Mugabe en Mandela. Samen traden zij in Harare de hall binnen waar de Assemblee van de Wereldraad van Kerken bijeen was. Hoewel het gaan naar Zimbabwe best omstreden was (met name vanwege de homo‐vijandige politiek van de regering Mugabe) en er discussies losbarstten à la de Olympische Spelen in China ja of nee? van vandaag ‐ keken we reikhalzend uit naar deze middag. En na een half uur wachten kwamen ze aangeschreden. Mandela, inmiddels bevrijd van Robbeneiland en van lijder tot Leider geworden, kaarsrechte gestalte, hartstochtelijk toegejuicht; en naast hem de veel kleinere en ook nog gebogen gestalte van Mugabe, die graag mee wilde surfen op het succes maar intussen in het niet viel en genegeerd werd. En als je dan leest in Johannes 10, over de Goede Herder, dan denk je: wat is het toch van geweldig belang dat wij een Heiland hebben die een Herder is. En die ons zo vertelt wat de echte leiders zijn. En hoe wij een goede leider kunnen worden. De Goede Herder liet zichzelf naar de slachtbank brengen, als een lam dat stom is voor zijn scheerders. Hij leed voor zijn mensen, betaalde de prijs nadat hij het voortouw had genomen en de kastanjes uit het vuur gehaald had. Golgotha, Auschwitz, Memphis, Robbeneiland. De ware leiders van deze wereld zijn niet de tragische gevallen helden, maar degenen die recht van spreken kregen in het lijden dat ze zochten en dat hen werd aangedaan. Jezus Christus is de gekruisigde, wat meer is: de Opgestane! De Goede Herder kent zijn schapen bij name. Er is een band van vertrouwen, van intimiteit, van meeleven. En die Herder is er voor meer dan van 9 tot 5, voor meer dan eigen belangen en zakken vullen. Juist zijn lijden bewijst zijn integriteit, zijn betrouwbaarheid. En juist door dat lijden heen kan hij ook openstaan voor zijn vijanden, voor andersdenkenden, voor nieuwe uitdagingen. Hoezeer de kudde dat soms ook jammer of dom vindt, want zwart‐wit en wij‐zij is makkelijker voor plaatsbepaling en opinievorming.. “Nog andere schapen heb Ik die niet van deze stal zijn, en ook die moeten gewonnen worden; en het zal worden één kudde, één Herder!” Dat laatste heeft Mugabe zó lang bedacht en vastgehouden dat deze voormalige herder een huurling is geworden, en zelfs een wolf. En als je nu weer leest wat je toen schreef, dan schrik je ervan. Vergist? Nee, toch niet. Toen was hij ons vertrouwen waardig. Maar het kan verkeren. En zo is het model van de Goede Herder vooral ook kritisch, telkens weer, tegen allerlei vormen van leiderschap. Ook tegen Wilders en Verdonk. Zelfs tegen Balkenende. En tegenover
‐ 10 ‐
onze herders, onze pastores. Wij weten ons geborgen en gedragen door de ene echte Goede Herder. En zo mogen wij ook zijn schapen weiden en zijn lammeren voeden. Maar het kan altijd verkeren. Ook ten goede, zoals Petrus merkt na zijn verloochening. Hij is nog altijd bruikbaar en dienstbaar! Wie zich door de Goede Herder wil laten thuisbrengen, leiden en weiden, die wordt al snel ingeschakeld als goede herder, voor kortere of langere tijd. Door de herder die als lam voor ons geslacht is. HOOFDARTIKEL ANTENNE 10 APRIL 2008
5. ONS PAASFEEST Het paasmoment voor velen Lange dagen en donkere nachten ligt de dodenakker van de Zendingskerk in Ermelo er eenzaam en verlaten bij. Toch wordt hier nog met een zekere regelmaat begraven, zodat het kerkhof nu bijna vol is. Want graven ruimen is er hier niet bij. Sober en eenvoudig Grondlegger ds Witteveen opende in 1870, tien jaar na het kerkje, dan eindelijk de begraafplaats voor “zijn” mensen. Het kostte even tijd voor de burgerlijke gemeente zijn verzoeken had ingewilligd. Bepaald werd nu: liggende uniforme grafstenen, sober en eenvoudig, één stoffelijk overschot per graf, en nooit ruimen. Hier mochten lichamen rusten en wachten op de terugkeer van de Messias. Een tekst uit Openbaring wees en wijst op een boog bij de ingang de weg naar het kerkhof en naar Gods Toekomst. Het is hier rustig, hoewel het verkeer van tegenwoordig overal te horen is. Maar de liggende stenen vertellen wel verhalen van het voorgeslacht. Van mensen die ons voorgingen in geloof, hoop en liefde. Soms nog maar nauwelijks leesbaar, maar hun namen staan in steen gegrift. Helemaal in het midden, als hart van een grote cirkel, ligt de steen van Witteveen. 1884 staat er op, kort na zijn bemoeienis met de oprichting van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten (waar zijn Zendingsgemeente overigens niet toe toetrad, later pas, onder ds A.Mooij). Dankzij de Bond is zijn steen weer prachtig opgepoetst, met het oog op het lustrum van november 2006. En we hebben er al weer een krans gelegd en gezongen.
‐ 11 ‐
Bossen narcissen en tulpen Die mededeling vraagt om toelichting. Want Witteveen was wars van persoonsverheerlijking, en hij zou zich bij een kranslegging wellicht in zijn graf omdraaien. Toch hebben wij (de gemeente van gisteren en van vandaag) juist van hem geleerd (en hij had het weer van de Hernhutters) om met het Paasfeest de dienst af te sluiten te midden van wie ons voorgingen. Meteen na de kerkdienst gaan we via de voordeur naar buiten, lopen om de kerk heen, en daar, aan de ingang van het kerkhof, staan onze kinderen te wachten met bossen narcissen en tulpen. Iedereen krijgt en draagt wat. De dominee gaat voorop, met de sobere krans die gisteren en vandaag aan het kruis in de kerk hing. En die brengt hij naar het middelpunt van het kerkhof: het graf van Witteveen. Intussen spelen koperblazers bekende paasliederen. En als iedereen rondom het ronde midden heeft plaatsgenomen, zingen we het U zij de glorie! Ën laat ieder horen dat het Pasen is” (want de vertaling van het A Toi la gloire is wel wat aangepast aan de tijd). Na de zegen wordt de krans gelegd en zwerven allen uit om op ieder graf een bloemetje te leggen. Levenden en doden voor even met elkaar verweven. Een paasmoment. Hèt Paasmoment voor velen. Na (en dankzij) de diensten in de Stille Week is dit pas echt Pasen. Niet alleen omdat het traditie is vanuit de Broedergemeente, maar omdat wij dat vandaag zo beleven. Leven bevochten op de dood. Blijvende verbondenheid tot in eeuwigheid. Staan in een traditie Enige weken geleden werd ik geroepen bij een familie die vroeg of ik de begrafenis van moeder wilde doen. “Want met Pasen kwam ze bij ons thuis, en op een klapstoel in onze tuin kon ze dit tafereel op het kerkhof aanschouwen en vooral: horen. En voor haar was dat de kern van de Zaak.” “De dominee wil dat vast wel doen”, had ze op een papiertje geschreven. Zo kan traditie ook missionair werken. In het hart of langs de zijlijn. En in ieder geval ontroert het velen telkenjare. “Wat een mooi idee dat ik straks niet meteen vergeten zal zijn!” Rest nog die vraag van een paasvierder uit ons midden die vroeg of we dit jaar de krans uit de kerk niet eens ergens anders neer zouden moeten leggen. Want Witteveen zou vast niet gecharmeerd zijn van deze centrale Paas‐aandacht. Ik ben er over aan het nadenken in deze Vastenweken. Traditie vraagt om vaste vormen. Herkenbaarheid. Juist ook als het om de verrassing gaat van de ontmoeting met de Tuinman. Maar waar moeten we anders heen? Juist dat symmetrisch middelpunt is zo fraai gekozen om te zingen van de Opgestane en de Levende. En zo blijft het ons weer een jaar lang heugen en verheugen. Maar de Mooijen liggen niet zo ver daar vandaan. Maar moeten we dan Arend nemen? Of juist Marinus? En dan wordt het toch weer ingewikkeld,
‐ 12 ‐
of juist willekeurig, en dat willen we dus niet hebben rondom dit unieke en authentieke Paasmoment. Juist dit staan in een traditie geeft krachten voor een eigen unieke paaservaring, verdieping van bekende en aloude en elders allang versleten klanken. De Heer is waarlijk opgestaan! Nu is het tevergeefs niet meer te bloeien en te minnen (Gez.210). We zien al reikhalzend uit naar dit impulsmoment voor geloven en samen‐leven. En we denken nog even na over die kranslegging en wensen u alvast gezegende Paasdagen toe. Uit: Contact maart 2009
6. STRIJD OP TWEE FRONTEN LEZEN: Romeinen 8 : 5 ‐ 17 Paulus zet de zaak op scherp. Dat geeft duidelijkheid. Niks mis mee, want de postmoderne
mens die wij zijn mint meer de duidelijkheid van de oneliners dan de subtiliteit van het enerzijds‐anderzijds, mitsen en maren, plussen en minnen. Zeg maar wat je voelt en vindt, als ik het er maar niet bij voorbaat mee eens hoef te zijn, en als ook andere verwoordingen de ruimte krijgen en mensen niet verketterd worden om een scheef onorthodox woord. Maar ja, we worden hier wel erg frontaal aangevallen. Het vlees, de buitenkant dus en de materie en het dagelijks leven en de gang van zaken, die lijken niet te deugen op den duur, want ze leiden tot de dood. Ze staan en gaan voor verkeerde oriëntaties in ons leventje. De geestelijke component wordt ondergeploegd, het vlees maakt ééndimensionale mensen van ons, zonder hoogte en diepte. En als je dat hoort ben je toch weer geneigd om Paulus al te rechtlijnig te vinden. Waar blijft de nuance? God heeft toch ook ons lichaam zo schoon geweven, en de natuur tot troost gegeven? En juist “de kalme gang, de kleine taak zijn ruim genoeg voor Godes zaak” (Gez.277 bundel 1938). Het gewone leven, van God gegeven. En waar zouden we zijn zonder Broeder Ezel, ons lijf en lichaam? Een gezonde geest in een gezond lichaam, roepen we dan. Maar dan komen ook die tweede gedachten op. Paulus, eigenlijk heb je ook best gelijk: wat zijn we vaak platte mensen geworden, wat is er weinig tijd en ruimte voor hoogten en diepten, voor meer dan het gewone, voor het bijzondere en alternatieve.
‐ 13 ‐
Maar wat ik nou het sterke van dit stuk vind: Paulus zet eerst de zaak in alle duidelijkheid op scherp, en komt daarna zelf ook met de nuance. Eerst de kritiek op ons platte vlak, op ons gaan voor de schone schijn en de lege vreugd en de kortstondige kik en de kortademige hype. Lieve mensen, er zit toch veel meer in je dan deze waan van de dag, dit gaan voor materie?! Je weet, als je echt en eerlijk bent, toch wel beter? Maak een duidelijke keuze over je leven. Maar dan is het alsof Paulus medelijden met ons krijgt. Zo zwart‐wit zit het leven niet in elkaar. Er zijn tal van tinten grijs. En het is God zelf die langs de weg van de nuance ons probeert om te turnen. De zaak waarom het gaat staat op scherp, maar de weg waarlangs heeft weet van proces en traject, van tijd nemen en lange adem. “We hebben de Geest ontvangen.” Dat staat als een paal boven water en geldt voor ons allemaal. Maar die Geest is er niet om ons te overweldigen (al gebeurt dat goddank ook op gezette tijden, als mensen van het ene op het andere ogenblik gegrepen worden voor de Zaak van God). De Geest gaat vooral het gesprek aan met wie en wat wij zijn. Wat ons hoogzit en dwarszit, waar we ons druk over maken en wat ons hart verwarmt. Maar de agenda van dat gesprek is het aan de orde krijgen van de kern van ons leven, zin en onzin, kaf en koren, hoofd‐ en bijzaak. En te midden van alles wat ons beweegt en bezighoudt wordt ons dan in het oor gefluisterd en op het hart gebonden: jij bent een kind van God! “Die Geest getuigt met onze geest dat wij kinderen van God zijn.” Nou en? is dan misschien uw eerste reactie. Is dat zulk opwindend en zulk fundamenteel nieuws? Er zijn kerken waar ze dat om de regel op verhoogde toon zingen, en hoeveel zin heeft dat dan nog? Voor Paulus is dit diep ingrijpende kennis met betrekking tot de kwaliteit van mijn bestaantje. Want vaak vinden we het wel best als anderen de dienst uitmaken en aan de touwtjes trekken en de trends bepalen, zeker als zij ook de kastanjes uit het vuur halen. Na u – wij volgen wel. En zelfs het verlangen naar de sterke man of vrouw kennen we allemaal wel, iemand die in alle chaos en verwarring en kakofonie even komt vertellen wat we gaan doen. Follow me! Slaaf zijn, volgen, best rustig en genmakkelijk, niet te veel eigen verantwoordelijkheid. En als het misloopt kunnen wij er tenminste niks aan doen. En dan is er nog die andere variant van ons slaaf‐zijn: het verslaafd raken aan de impulsen en injecties van onze welvaart en overvloed: van TV‐kijken en gamen, van internetten en chatten, van een borrel teveel en onze dagelijkse shot. Maar ook van onze verslaving aan onze baan of aan onze doorgedraafde hobby waarvoor tijd en geld en relaties worden opgeofferd.. En wat is dat op den duur vaak zonde van ons leven. Wat is het zwaar om hier en daar de maat te weten en de maat te houden De Geest gaat daarover het gesprek met je aan,
‐ 14 ‐
zegt Paulus. Ben je zo echt wel gelukkig? Kan het anders en beter? Je bent niet als slaaf gemaakt en bedoeld. De angst en onzekerheid en onvrijheid die daarbij horen, horen niet bij beeld en gelijkenis van de Eeuwige waarnaar wij geschapen zijn. Je bent en je kunt meer, en je hoeft vaak veel minder, want je hebt de Geest ontvangen, niet van de slavernij om in je rats te zitten, maar van het kindschap van God. Geen slaaf, maar kind aan Huis. Maar in dat gesprek ligt er nog een appeltje te wachten om geschild te worden. Want wat zijn er naast slaven ook veel baasjes en bazinnetjes in onze samenleving. Ze weten het zo goed. En ze delen de lakens uit. En ze vertellen waar het op staat. Wat goed voor ons is. En ze hebben altijd hun mening klaar. Zij zijn baas in eigen huis en buik en school en kerk en vereniging en partij. Zij bepalen wel zelf wat goed is, daar hoeft een ander zich niet mee te bemoeien, dat maak ik zelf wel uit. En ze dicteren anderen intussen graag wat zinnig voor hen is. Maar laten zulke mensen zich nog wel eens verrassen, of beleren, of gezeggen, of op andere gedachten brengen, of de achterkant van hun gelijk inzien? Deze baasjes zijn ook al geen kind van God. En dus moet de Geest een strijd op twee fronten voeren. De bange slaven en de stoere bazen worden aangesproken en teruggefloten. Je bent een kind van God – wil dat dan ook wezen. Daar word je niet minder van. Daar hoef je je vrijheid niet voor in te leveren. Integendeel. Kind dat weet van Boven, adres voor orders en voor klachten, kan terecht voor raad en daad, desnoods met hangende pootjes en lege briefjes – en dat welkom achterom is een groeimiddel bij uitstek. Groeien in de Geest, adoptie en emancipatie. Proces en traject van kindwording van God. Nee, zegt Paulus, die eerst zo zwart wit begint, dat gelukt niet een‐twee‐drie. Dat heeft heel wat voeten in de aarde. Het zit gewoon niet in onze aard om kind van de Eeuwige te willen zijn. Maar de Geest gaat in dat gesprek met onze geest gewoon stug door, opdat wij vroeg of laat zullen gaan roepen (letterlijk staat hier krazein = krijsen): Abba, Pappie! Tegennatuurlijk, zo’n oerkreet – maar wel van levensbelang voor de kwaliteit van ons bestaan. Want als je zo leert zingen en belijden en bidden, dan heb je toekomst, dan ben je erfgenaam van Hem die de eerste Echte Zoon was, Jezus. Dan ga je in zijn spoor leven en samenleven vanuit de genade en voor de vrijheid. Paulus zet ons op scherp, opdat wij dat bijzondere traject zullen ingaan van de dialoog met de Geest met het oog op de kwaliteit van ons leven. Kind van God. Geen baas, geen slaaf, maar kind aan Huis. Amen. NCRV, Woord op Zondag, mei – juni 2008, “Spelen met vuur”
‐ 15 ‐
7. SAAM ‐ HORIG
LEZEN: I Korinthe 12 : 12 – 27 Ja, die Kerk hè. Wat heeft moeder kerk ongelooflijk veel fouten op haar naam staan. Zou ze soms vaker naar zichzelf geluisterd hebben, belangen van mensen centraal gesteld – dan naar het Woord van de Liefde Gods? Ze is bazin geweest in plaats van knecht, ze heeft gewetens geknecht, mensen uitgebuit en zelfs vernederd, critici de mond gesnoerd; ze sprak de taal van de macht in plaats van die van de dienstbaarheid, de taal van pracht en praal en niet die van de sjofele koning op een ezel, van offer en nederigheid en vernedering. En toch kom je er niet zonder die Kerk. Want zij bewaart het Evangelie in taal en klank en kleur, ze herhaalt en hertaalt, ze heeft ritueel voor inlijving en trouwverbond en uitvaart. En ondanks al haar fouten helpt ze dus aan het doorgeven van woorden die groter zijn dan zij en waar zij zelf lang niet altijd uit leeft. En die rare moeder‐kerk heeft ook het vermogen om haar eigen oppositie te scheppen, om ketters te produceren die voortrekkers worden. Ze heeft de apartheid in Zuid‐Afrika gesanctioneerd, maar juist ook het verzet daartegen kwam vanuit de Schriften. De Kerk – gemengd bedrijf. Enorme afknapper, maar ook warme deken, verfrissend bad, tweede huis, leefgemeenschap. Dat de Kerk enorm kan tegenvallen en kardinale fouten kan maken, dat wist Paulus ook al. Vanaf het allereerste begin was er ruzie. Er waren verschillende kampen die elkaar verketterden. Ik ben van Paulus, en ik van Apollos. En juist de Heilige Geest werd aangeroepen als instantie die ons eigen gelijk moest bewijzen. Wij hebben meer Geest dan die andere club, die andere kerk, want bij ons spreken mensen in tongen, en wij kunnen genezen door handoplegging, en bij ons wordt het meeste geld gegeven voor de diaconie, en bij ons kunnen ze het mooiste preken, en wij zijn het zuiverst in de leer. En dan komt Paulus met I Korinthe 12. Wat heerlijk dat de Geest zoveel pijlen op zijn boog heeft! Wat een ongelooflijk assortiment gaven van de Geest. En wat een rijkelijk distributiebeleid. Want niemand heeft niets. Allemaal kunnen we wel wat dankzij de Geest. Alleen: het krijgt pas zin en het werkt pas als we die gaven in het bezielde verband binnenbrengen van Gods volk onderweg, van het Lichaam van Christus op deze aarde. Ze zijn niet voor privéconsumptie. Ze horen bij een gemeenschap in Jezus’Naam, die je nog het best kunt vergelijken met het menselijk lichaam. Wat een indrukwekkend geheel van botjes en spieren, van genen en hormonen, van functies en organen.
‐ 16 ‐
En alles heeft zo z’n eigen plaats en taak. Gelukkig kunnen ledematen ook wel eens wat overnemen. Wie visueel gehandicapt is hoort vaak veel scherper dan zogenaamd ziende mensen. En wie z’n rechterarm breekt kan vaak verrassend snel links eten en schrijven. Maar in principe heeft alles een eigen plek en zin, en heb je alles nodig om samen dat ene lichaam te vormen. Stel je voor dat alle oren in een hoek gaan zitten – ze kunnen veel beter horen dan alle anderen, maar er valt helaas niets meer te beluisteren. Of alle voeten verzamelen zich, en hollen dat ze kunnen; maar over route en doel wordt niet meer nagedacht. En helaas, de energie voor dat gehol is gauw op, want de aanvoer vanuit de maag, van vitaminen en mineralen, is stopgelegd. Waar organen en functies zichzelf beter, belangrijker, onmisbaarder achten dan de andere, daar komt isolatie, scheefgroei, stilstand, achteruitgang. En daarom roept hij de mensen die zich hooghartig afzonderen op grond van hun enorme Geest‐kracht op om hun plaats te kennen. Een beetje gemeen zet Paulus in de hitparade van Geestesgaven de meest spectaculaire helemaal achteraan. Juist de met mindere eer bekleden zijn van zo’n grote waarde. De koffiezetters en tuinharkers, de echtgenoten van kerkenraadsleden die lang thuis zitten te wachten tot manlief eindelijk thuiskomt, de vertellers van de zondagsschool week in week uit nu al zoveel lange jaren, de rondbrengers van het parochieblaadje. Wat zijn er veel schouders onder kerkelijk werk. En wat zijn ze allemaal van belang. Niet voor hun eigen belang, en lang niet altijd voor hun eigen lol, maar zinvol omdat het bijdraagt aan de samenhang van de geloofsgemeenschap. Dat geldt op vele niveau’s: rondom onze eigen dorpskerk, tussen de kerken ter plaatse, in het regionale en landelijke verband van onze kerk, voor de kerken in Nederland en ver daar buiten. Overal geldt: niemand kan niets, niemand heeft alles, we hebben elkaar nodig, en alleen in bezielde verbanden komen de gaven ons geschonken tot hun recht – en dan pas wordt er ook iets zichtbaar van het Lichaam van Christus op deze aarde. Wellicht heeft u dat het duidelijkst ervaren toen u in Taizé was, of op Iona. Vogels van diverse pluimage, kinderen Gods uit vele kerken – maar samen één in de Geest van Christus, aan een half woord genoeg, samen gericht op de liefde Gods, en daarom behulpzaam en dienstbaar aan elkaar, saam‐horig. Het is deze zomer 40 jaar geleden dat ik als jongste bediende naar de Algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken ging, in het Zweedse Uppsala. 1968 – jaar van grote veranderingen. Martin Luther King zou komen spreken, maar die werd kort voor de vergadering vermoord. Maar Beyers Naudé was er, en James Baldwin, en president Kenneth Kaunda van Zambia. Een reeks van indrukwekkende ontmoetingen. Mensen van alle ras en taal en stand. Maar over muren en grenzen heen bereid en in staat om samen te luisteren,
‐ 17 ‐
samen horig te zijn. En zo ook stevige programma’s te ontwikkelen voor de strijd tegen het racisme en tegen de armoede. En ach, u kent ook wel zulke ervaringen: van toogdag tot zendingsdag tot familiedag of jongerendag. Samen één in Gods Geest. En thuisgekomen vind je het daar dan maar kaal en saai en vol van hokjesgeest en vooroordeel. Maar al snel doen we daar gewoon weer aan mee. Want je moet toch een website hebben die er uit springt, je bent toch best wel anders dan die vrijgemaakten of die evangelischen, je zoekt en versterkt je eigen identiteit – want dat helpt toch ook voor de inkomsten en de groeicijfers. En voor je het weet ben je weer bezig om eigen ogen en handen te organiseren in een geisoleerd verband van gelijkgeziinden. Dé manier om een vroege dood te sterven, zegt Paulus. Zonder tegenspraak en zonder tegenwicht kan er van dat lichaam van Christus niets terecht komen. Nog even, om geen misverstand te wekken: verschillen van inzicht, in dogmatiek en liturgie, in zangkeuze en diaconale doelen, over de kracht van het gebed om genezing, zijn geen zaken om je voor te generen. Verscheidenheid is geen tegenstelling tot eenheid, maar is er juist de voorwaarde voor. Het ene Lichaam functioneert niet ondanks maar dankzij de verscheidenheid. Pas als je je eigen accent gaat organiseren zonder het geluid van de ander, dan raak je af van de verscheidenheid en glij je af naar de gescheidenheid. Ja, de moderne cultuur is daar ook best een hinderpaal bij. Wij moeten ons profileren om gezien en gehoord te worden. Wij ontwikkelen ons eigen missiestatement waarin we ons onderscheiden van de anderen. En zo krijgen kernen van gelovigen ook steeds meer eigen klank en kleur, anders dan anderen. Dat is allemaal niet erg, mits we tegelijk ook werken aan structuren van beraad en gesprek en informatie en samen dingen doen. Of je nu uit Tussentijds zingt of uit de Evangelische Liedbundel, daarom kun je elkaar nog best treffen in het recreatiewerk of rond de voedselbank, bij opvang van nieuwelingen – zeker als die allochtoon zijn. Ik zie dan zoiets voor me als een grote markt der mogelijkheden, met tal van kraampjes – maar de kooplui –hoezeer ook concurrenten‐ weten dat ze allemaal samen voor de tent en voor de uitstraling en voor de reclame moeten zorgen, en voor de kwaliteit van de dakconstructie van hun gezamenlijke tent‐onderkomen. Waar geloofsgemeenschappen niet mee doen aan een vorm van gemeenschappelijk beraad, daar krijgen zij ketterse trekken, ook al groeien ze nog zo hard. Daar zijn zij de scheurmakers, die zich onttrekken aan het lichaam met zijn vele functies. Eén lichaam, vele leden. Zó werkt de Geest. Wijs distributiebeleid. Te dikwijls gefrustreerd door ons gevoel voor eigenheid en meerwaarde. De Geest des Heren heeft het hoog op met de Kerk. Maar ze moet wel voortdurend in gevecht met de eigenzinnigheid van Gods kinderen. Gelukkig geeft de Geest dat gevecht niet op. Daarvoor is samenhang in het ene lichaam van te groot
‐ 18 ‐
gewicht voor de uitstraling van de Blijde Boodschap. Pas als je saam‐horig bent en samen stemt en stukje bij beetje legt kan er iets zichtbaar worden van de macht van de liefde, van de genade, van de vrijheid van de kinderen Gods. NCRV, Woord op Zondag, mei – juni 2008, “Spelen met vuur”
8. GOD NATUURLIJK
Ik zit in mijn door Materra aangeharkte en opgeknapte tuin te genieten van de zomer. De natuur laat zich in deze weken alom meer gelden dan in de winter als het ons omringend leefmilieu. Wij zijn meer dan eigen lijf en huis. Naast medemensen zijn er ook de zon, het water, de bergen. Natuurlijk, maar je beseft het vaak niet. Zeker niet als je niet geteisterd wordt door aardbeving of tornado. Maar dan is de natuur een oerkracht die je bestaan ontwortelt in plaats van een vriendelijke bondgenoot in de voorwaarden scheppende sector. God natuurlijk. Dat was het thema van onze vakantiediensten die zojuist (helaas) weer afgelopen zijn. Hoe natuurlijk is God? Kuitert zei al dat de mens ongeneeslijk religieus is en dus van nature op zoek naar wat hem overstijgt. Bron van het leven, antwoord op onze vragen, macht om te vriend(in) te houden. De zoektocht kan vele vormen aannemen. De antwoorden op wie en waar en hoe God is dus ook. Maar de vraag is er altijd en overal. In die zin is het zoeken naar God van nature ingeboren. We stuiten op raadsels, op wonderen, op verbijstering, op tragiek, op schuld en dood. En over de horizon van ons bestaan zoeken we naar Zin. God natuurlijk. Tegelijk is die ingebakken zoektocht zo verrschillend in uitkomst omdat mensen zo verschillend van natuur zijn. Natuurlijk heeft dat met hun economische en geografische en historische omstandigheden te maken. En dan uiteraard met hun geaardheid, meer of minder geërfd van het voorgeslacht. “Dat is nu eenmaal de aard van het beestje”, klinkt al snel als excuus, zeker als iemand agressief of depressief is. God schiep de dieren naar hun eigen aard. Maar de mens schiep Hij naar zijn eigen beeld en gelijkenis. Zo vertelt ons het eerste scheppingsbericht, Genesis 1. Maar hoezeer dat een gelijkwaardigheid tussen
‐ 19 ‐
mensen van allerlei slag en stand geeft, toch hebben we allemaal ook onze eigen aard en
eigenaardigheden. Onze eigen natuur. Als operatiebasis en werkmateriaal; soms ook als excuus voor doen en laten. Zo is er naast de vredige zonsondergang ook ons opvliegende karakter, als het over natuur gaat. En dan is er nog een derde: En nu komen we op het terrein van wat vanouds “de natuurlijke theologie” heet. Daarin gaat het om een Godsbesef waarin de Voorzienigheid gekend wordt in de natuur (ook in zijn schaduwzijden van donder en bliksem en watervloed en misoogst) en waarbij de dingen zoals ze gebeuren samenvallen met de wil van God voor ons bestaan. Je kunt proberen door kerkgang en gebed het ontij te keren, maar als het noodlot toeslaat is dat lot van God en moet je stilzwijgend pogen te berusten in wat je overkomt. God ontmoet je in de natuur, in de loop der dingen, in wat geschiedt. Toen ook de gesel van Hitler en de stormvloed van Zeeland een plaats kregen in Gods bestek en bestel werd het velen te bar. Karl Barth rekende in de oorlogsjaren af met deze natuurlijke theologie: niet kijken, niet vinden, niet voelen; maar horen naar het Woord van de Openbaring, dat in geen mensenhart is opgeklommen. Zo kun je ook tot daden van protest en verzet komen tegen je lot en tegen je schuld en tegen je/de natuur in. Niet opstand tegen het lot, maar protest daartegen, samen met de God van liefde en recht. En toch is daar altijd weer de tegenbeweging richting gevoel en natuur, van gehoor naar gezicht, van openbaring nar ervaring. Want ik wil er wat van merken en zien. Het moet een beetje natuurlijk binnenkomen, anders wordt geloven te ingewikkeld of te rationeel of te dogmatisch. Nu was voor mij het aardige van onze vakantiediensten over God Natuurlijk dat we ontdekten dat de Bijbel zelf tal van beelden uit de natuur voor God gebruikt. Maar dan niet om de Eeuwige te laten samenvallen met de ons omringende werkelijkheid, maar ons juist te laten zien hoe Hij daar wel in oplicht, maar vervolgens ook opstaat en ons voorgaat. Als stem uit de struik, op weg naar bevrijding uit Egypte. Als kinderstem op weg naar verzet tegen machten. Als stilte voorbij de storm. Als zon die opgaat en verlicht onderweg. Als ster die straalt maar dan ook gaat wandelen en de weg wijst, een andere weg naar huis. Zo blijft het mijn geloof dat we de natuur nodig hebben als aanzet tot nadenken, eyeopener, inzichtgever, ontroering en verwondering. Maar tegelijk als beeld voor nieuwe verten en nieuwe kansen. Gij zijt de zon van mijn bestaan. Zo kan ik veilig verder gaan. Dat wensen we elkaar toe voor het nieuwe seizoen dat weer wacht. Uit: Contact september 2009
‐ 20 ‐
9. DE WARE KERK DES HEREN
Vanwege onze vakantiediensten en Open Kerk sluiten we nooit het seizoen en openen het dus ook niet. Maar we beginnen wel weer vrolijk en wel te winterwerken. Met nieuwe kringen en ontmoetingsavonden en vergaderingen. De Kerk gaat altijd door maar heeft ons wel steeds weer nodig! Of is de Kerk er ook zonder en ondanks ons? Deze zomer werden we verrast door bespiegelingen van de Paus van Rome over de ware kerk. En we luisteren even naar hem. De vindplaats van de Ware Kerk is Rome. Rome heeft weer gesproken en het is weer allemaal als vanouds. De enige echte stamt van Jezus via Petrus richting een ononderbroken keten van pausen tot op de dag van vandaag. En met die ketting hangt de Rooms‐Katholieke Kerk aan het hemels baldakijn. Terwijl op aarde zo de garantie gegeven is dat het toverstokje van de Traditie veilig wordt doorgegeven. En de binnenkant van het geheim is de intieme omgang van de beminde gelovigen met hun hemelse Heer in het mysterie van de vleeswording in de eucharistie, onder de gegarandeerde leiding van een (mannelijke) gewijde priester. Dat oude liedje klinkt al de eeuwen der eeuwen door. En nu is het weer even ten gehore gebracht. Andere kerken hebben er soms iets van begrepen (zeker die van het Oosten), maar staan toch niet in de volle waarheid. En zeker de protestanten niet, want die zijn weggelopen en hebben gebroken met de apostolische successie en zichzelf daarmee buiten spel gezet. Oké, ze lezen de Bijbel en dopen, maar ze zijn niet meer dan geloofsgemeenschappen. Ze worden pas volwaardig en volledig Kerk als ze met de pet in de hand bij het Vaticaan bij de achterdeur aankloppen en nederig vragen of ze er alstjeblieft na 500 jaar van ronddwalen weer in mogen. Alleen dan is er hoop voor de verloren zonen en dochters. Het oude liedje. Wel een treurig stemmend wijsje. Ik ben zelf sterk getekend door relaties met katholieken en met parochies en zelfs nog hogerop. Tien jaar geleden zat ik met de Europese bisschoppen bij de Conferentie van Graz, waar we naar wegen zochten voor het christendom en de kerk in en voor Europa. En al in 1969 bouwde ik aan de ene Leidse Studentenekklesia, met een eigen liedbundel en de wekelijkse viering van avondmaal/eucharistie. Bisschop Jansen van Rotterdam kwam in zijn Fiat 500 langs om poolshoogte te nemen. Vraag niet of het mag, riep hij uit, want dan moet ik “neen”zeggen; maar als je zegt wat je doet, dan zeg ik oh! In diezelfde tijd kwam rond de overdoop van prinses Irene de dooperkenning tot stand. Dat was het begin van officiële gesprekken tussen de kerken in Nederland over zaken van Doop, Maal en Ambt.. Dat leverde prachtige en krachtige teksten op, ook al werden
‐ 21 ‐
ze niet vertaald in echt beleid. Intussen groeide ook wereldwijd de herkenning en erkenning en werden we in 1982 verrast en verrijkt met het Lima‐document, waarin verregaande overeenstemming werd geformuleerd op de drie velden van vroegere spanningen. Zelf had ik het voorrecht om aan een aantal van deze gesprekken deel te nemen. Je had het gevoel dat je kerkgeschiedenis aan het schrijven was. En plaatselijk was er steeds meer samenwerking en samen vieren. Goede tijden van groeiende oecumene. Maar al in de jaren negentig werd het killer. Het theologisch huiswerk was gedaan, we zongen veel van elkaars liederen, we deden samen wat aan armoede en asielzoekers. Maar op het punt van de Ene Tafel werden pastoors terughoudender op grond van instructies uit Utrecht. En daarna kwamen er ook nog eens steeds minder van die pastoors. Parochies werden steeds meer samengevoegd, pastoraal werkenden werd op hun grenzen gewezen. En wij hadden al moeite genoeg met de kleine oecumene van de PKN. En nu dan dit oude verhaal. Het stemt treurig, omdat je het gevoel hebt dat zoveel huiswerk van decennia en zoveel ervaring van hartelijke verrijking over en weer, ineens ontkend of te niet gedaan wordt. En dat doet pijn voor wie wenst te geloven in het visioen (zowel gave als opgave) van het Ene Lichaam met de vele leden (I Korinthe 12). Jammer, maar zeker ook voor de Rooms‐Katholieke Kerk, die zichzelf daarmee in vrome hooghartigheid tekort doet en als ze niet uitkijkt weer nieuwe varianten van anti‐papisme oproept. Om dat laatste te voorkomen hadden we een beeld van engel Maria in de Zendingskerk gezet. Ze was gewoon even uitgeweken, juist op de zondag van de Annunciatie. Mij geschiede naar uw woord. Dienstbaarheid en beschikbaarheid. Model van verwachten en uitzien. En het goede dat wij uit Rome ontvingen (van paaskaars en stola, van kyrie en gloria, van vaker Maaltijd vieren en nieuwe liederen maken) laten wij ons toch niet meer afpakken!? Intussen is het goed om toch ook nog even te luisteren naar het kerkbesef. Katholieken geloven in de kerk, letterlijk en figuurlijk. Protestanten zetten de kerk op het tweede plan. Je hebt zelf een directe lijn naar boven: woord, gebed, geloof. En daar heb je die hele santekraam niet voor nodig. Wij gingen geloven in de onzichtbare Kerk, waartoe de ware gelovigen van heel wat kerken behoorden. Maar dat geloof gaf weer heel wat heilsonzekerheid. En vooral: een fragmentatiebom aan kerkscheuringen, waar een katholiek terecht niet wijs uit kan en zeker ook niet jaloers op wordt. In de laatste jaren is daar nog een verdere kerkverdamping bijgekomen. In veel evangeliekerken gaat het vooral om de sfeer van vandaag en om de aansprekende
‐ 22 ‐
leider. Maar op het punt van ambt, traditie, gebouwen wordt daar laag gescoord. En hoe ver kom je zonder zulke structuurelementen? Ik vraag me dat ook af als zich een bruidspaar bij mij meldt. Ja, we willen iets doen in de kerk rond ons trouwverbond, maar nee: we horen allebei niet tot een kerk. Je wilt graag dienstbaar zijn op hoogte‐ en dieptepunten in mensenlevens. Maar hoe kan dat straks als ze niets meer voor lidmaatschap voelen, voor kerkbalans, voor een baantje of een ambt? Daarom pleitte dr Bert de Leede, rector van ons seminarie Hydepark, voor een protestantse bisschop, om de traditie te bewaken en de uitwassen te weren. Daarom blijf ik pleiten voor het goed recht van Kerk, vooral ook in zichtbare gestalte. Daarbinnen kan het Woord klinken, de feesten gevierd, de rites geschieden. Daar komen we mensen tegen die we niet uitgezocht hebben, maar die leiden tot verrassende ontmoetingen en nieuwe leermomenten, tot woorden en klanken die niet zo maar uit onszelf opkwamen. En hoe meer zielen hoe meer vreugde. Oecumene bij het leven. Als het nog niet of niet meer officieel kan, dan hebben we nog genoeg om samen te vieren en te doen. Niet zo triomfalistisch als Rome klinkt (en wij destijds met “Eén naam is onze hope” of “Zij trekt met heel haar Kerk van land tot land”), maar wel wat zichtbaarder en georganiseerder dan wij van huis uit gewend zijn, en minder individueel dan tegenwoordig vaak. Zoals Rome het doet moet het niet. Maar daarmee zijn wij nog niet van de uitdaging af om over Kerk te denken en die te vormen, juist ook vanwege de toekomst! We blijven leren en groeien, ook weer in het jaar dat wacht. Uit: Contact september 2007
10. GRENSVERKEER
Wij zijn doorgaans gehecht aan onze eigen kerk. We kennen de weg ernaartoe en ook binnen. We hebben onze vaste plek (ook al betalen we geen plaatsengeld meer en gaat er geen groen lampje meer branden). We groeten de bekenden om ons heen, en laten ons groeten – want we worden gekend. En bij het bekende hoort zeker ook de liturgie: het volgen van min of meer vaste afspraken over de gang van zaken, over liederenschat en responsies, over vertalingen en leesroosters, over zitten en staan, over binnentrekkende stoet van
‐ 23 ‐
zwarte mannenbroeders of een kind dat de kaars aansteekt en de Bijbel opendoet. Grote verschillen, zelfs binnen één kerkverband. War bij ons gebeurt vinden we meestal normaal, en vaak zelfs schriftuurlijk. En waar wij komen en gaan is het goed en vertrouwd. Elders is het vaak anders en vreemd.
De charme van het vreemde Toch kan dat vreemde ook wel eens aangenaam zijn. Je kijkt ervan op dat wat jij normaal vindt en vanzelfsprekend, dat niet zomaar is. Anderen doen het anders. Soms is dat best interessant, of aanstekelijk, vreugdevol of leerzaam. Je kunt je ook ergeren aan anderen. Vreemde muziek, oneerbiedig geroezemoes, oppervlakkige en vrijzinnige verhaaltjes. Van grensverkeer kun je wat opsteken, je kunt ook dankbaar terugkeren naar je eigen kerkje. In ons dorp hoor ik nogal eens: mijn kinderen zijn naar een evangelische gemeente overgegaan, naar de Zendingskerk of de Wester. Maar daarin klinkt niet door dat ze dus verloren zijn; eerder dankbaarheid dat ze “er” in ieder geval nog iets (of zelfs meer dan wij) aan doen. En bij de doop van je kleinkind in die andere traditie valt het daar best mee. We voelden ons niet al te vreemd en konden aardig meedoen. Als we met vakantie zijn en de moeite nemen een Godshuis te bezoeken zal die context ons bij voorbaar mild stemmen. Het is compleet anders dan thuis. Maar we voelen ons uit, worden door niemand herkend, speuren naar wat bekend is, maar laten ons ook graag verrassen door nieuwe elementen en onbekende gebruiken. Zulk verkeer zou vaker moeten. Dat houdt kerken en mensen fris en schuift de uiterste verkoopdatum door tot ver achter de horizon. Toch kan het ook gevaarlijk zijn, wat ik nu zeg. Mensen kunnen ook zo kerkelijk gaan shoppen en zappen dat ze in alle anonimiteit hun eigen voorkeurspakket kunnen samenstellen en vervolgens nergens meer in een eigen geloofsgemeenschap hoeven te investeren. Niemand doet meer een appel op hen en je kunt zelfs thuis bediend worden, door Arie van der Veer en Hour of power, Woord op zondag en de Eucharistieviering – en later in de week al de diensten uit je eigen dorp via Kerkomroep punt enel. Even over de drempel Over dit alles dacht ik na toen ik afgelopen zondag de kans kreeg om in het noorden van Duitsland, in Niedersachsen en Ostfriesland, ter kerke te gaan. Alles was onverwacht, en toch vertrouwd. Voor mij zijn deze streken “reformiert” (zo dicht bij Leer en Emden, bij onze wortels, en omgekeerd: gereformeerd gemaakt vanuit Nederland). Maar zelfs de naam EKD stond niet in het kerkblad; het was alles Evangelisch‐lutherisch wat de klok sloeg. Als een hervormd godshuis zonder enige PKN‐aanduiding. Je zag het al aan de zwaan op de toren, in plaats van de haan. En binnengekomen hing er een
‐ 24 ‐
prominent portret van Maarten Luther. De kerk was heel oud. Eeuwenlang toevluchtsoord voor de gemeente tegen oprukkende bendes. De toren los van de kerk, en tussen die entree en de kerk de begraafplaats. Opdat “de zorgen die ons in het leven van alledag bezighouden voor de deur gelaten kunnen worden en men de nodige rust heeft voor een gesprek met God, om daarna gesterkt weer naar de week terug te keren.”, zoals de folder vroom vermeldt. En daarmee is je (zon)dag al goed. De dienst is helemaal luthers. Een voorganger in de losse verkoop, zonder enig kerkenraadslid in de buurt. Met de rug naar de gemeente bij de gebeden. Tenminste: zo beleven we dat – want het gaat in deze traditie juist om het vanuit en namens de gemeente je naar God toekeren. Veel 18e en 19e eeuwse kerkzang. Een mooie preek, maar zonder veel schriftuitleg. Maar anders dan in de Roomse traditie: prachtig orgelspel, luid meezingen, stille vrome aandacht, in stemmig zwart gekleed. Veel herkenbare elementen, maar in een samengaan dat niemand van ons zo kent. Mij trof vooral de “one woman show”: slechts één voorganger die alles zei en deed. Het Woord centraal. Zo begon Luther op 31 oktober 1517. Bij ons in de kerk zijn dat er wel eens zeven, en velen vinden dat te veel. Weldadige rust, intimiteit en ingetogenheid. Maar of ik dat iedere week zou willen? Ik begrijp nu beter dat anderen dat wel willen. En zo geeft grensverkeer te denken. Je kunt je eigen stijl extra gaan waarderen. Maar je kunt er ook veel van leren en meenemen naar de gesprekken thuis, over vormgeving aan de eredienst. Want stilstrand is achteruitgang. Ook dat heeft de Hervorming ons geleerd. Hoofdartikel Hervormd Kerkblad 15 oktober 2009
11. SCHAT VAN EEN STAD
Uit: Bijbelse Dagkalender 2008 14 DECEMBER zondag Schat van een stad
Zacharia 12:1‐8
Het blijkt altijd weer zijn bekoring te hebben. Mensen willen graag weten wat hen wacht. Een blik achter de schermen van de toekomst. Loopt ons leven in deze wereld ergens op uit? Of leven we doelloos in een eeuwige kringloop? De profeet heeft signalen van dat land van ooit doorgekregen.
‐ 25 ‐
Daarin draait het einde van de geschiedenis rondom Jeruzalem als middelpunt der aarde. Rondom die eeuwige stad van joden, christenen en moslims vallen de beslissingen. En velen zullen zich vertillen aan deze steen des aanstoots, rots der ergernis. Deze profetie blijft sommigen prikkelen en velen ergeren. Maar tot op vandaag blijft het een feit dat Jeruzalem een stad is die vraagt om keuzen en roept om recht. Niet zo maar een plek. Daarom is het ook van zulk groot belang dat de inwoners (met hun zo verschillende achtergronden) en de volkeren (met hun tegengestelde belangen) het juist in en om deze Stad van Vrede met elkaar vinden. Oefenplaats en uitzichtpunt. Middelpunt van mijn verlangen. Lied: Psalm 122
15 DECEMBER maandag generaal pardon
Zacharia 12:9‐13:1
Nee, die toekomst van Jeruzalem als het onbetwiste middelpunt der aarde is bepaald niet ingegeven door hooghartige zelfoverschatting. Want voordat de stad van de vrede ook zo’n centrum van sjalom en salam zal zijn moeten de bewoners eerst nog door een diepe crisis. Voor dat proces van zelfinkeer moet God zelf de krachten aandragen. Hij doet dat in de vorm van genade en gebeden. Wij zouden zeggen: je mag rekenen op een generaal pardon, maar dan moet je ook je hele verhaal vertellen. Van vallen en opstaan, van glorie en misère, van verdriet en vreugde. En dat niet als een collectief refrein van een oud liedje. Maar als een doorleefd opbiechten per mens en familie, stad en land. Ieder afzonderlijk bedenkt en belijdt hoe een zwakke schakel hij was op weg naar Gods Toekomst. Want alleen dan kan de Eeuwige een bron ontsluiten die weg wast wat vuil was. Lied: Gezang 115
16 DECEMBER dinsdag voorsorteren
Zacharia 13:2‐6
Aan het einde van de rit zullen de voorspellers en waarzeggers hun gezag verloren hebben. Zeker voor de charlatans onder hen is het dan over en uit. Voor machten die voor schijnzekerheden zorgen is het spel dan afgelopen. Zelfs voor hun eigen ouders vallen deze opportunisten dan door de mand. Geen respect meer voor al die waanwijze woorden. De waarheid zal uiteindelijk zegevieren. Dat is troostend voor wie zich nu al wil oriënteren op de woorden Gods en het perspectief dat die bieden.
‐ 26 ‐
Want juist degenen die nu al moed en inzicht hebben om goed voor te sorteren, zitten straks op de goede weg. En daarmee dus nu ook al. Lied: Gezang 441: 1,8 17 DECEMBER woensdag pijnlijk proces
Zacharia 13:7‐9
Intussen gaat het oordeel van God wel heftig te keer. Wat en wie zich verzet heeft moet er aan geloven. God respecteert zijn mensen ook in hun afwijzing. Wie a zegt moet b zeggen. En dat zal betekenen dat twee derde van de mensen onder de maat gebleven is, naar dan pas blijkt. En de rest, zijn dat de kerkgangers, de heiligen, de oprechten? Ook dit deel moet gelouterd worden. Want misschien waren het meelopers, brave burgers, mensen die geen vlieg kwaad deden, maar ook niet veel meer dan dat. En dat pijnlijke proces van omturnen zal uitlopen op een roep tot God. Heer, ontferm U! Totdat je van zijn kant te horen krijgt: jullie zijn mijn volk! Ik blijf voor je kiezen. Lied: Gezang 303:3,4 18 DECEMBER donderdag middelpunt
Zacharia 14:1‐11
Juist deze passage is altijd weer voer voor duiders van de tekenen der tijden. De volken staan op tegen Jeruzalem, trekken ten strijde, plunderen en verkrachten. Einde der tijden? Helaas herhaalt dit oude liedje zich telkens weer. Israël heeft dit aan zichzelf te wijten. Juist wie beter zou moeten weten maar er niet naar leeft krijgt de rekening gepresenteerd. En nog wel uit onverwachte hoek: van de Godloochenaars. En toch…op dit dieptepunt neemt God het weer voor zijn volk op. Vanaf de Olijfberg herovert de Eeuwige zijn stad. Samen met al zijn heiligen maken zij de eeuwige stad weer tot lichtend middelpunt van de aarde. En er is levenwekkend water in overvloed, richting Gaza en richting Irak. Nieuw leven binnen veilige grenzen, voor allen die er maar bij willen horen.. Lied: Psalm 79 : 1,3,5
‐ 27 ‐
19 DECEMBER vrijdag open hemel
Zacharia 14:12‐21
Er volgt nog een plastisch plaatje van de vergeldingsmaatregelen. De volken van rondom, nodig om de Stad van God te zuiveren, moeten daar nu duur voor betalen. De strijders worden er persoonlijk op afgerekend. De kanker zaait dood en verderf. Maar ook burgeroorlog breekt uit: Juda tegen Jeruzalem. Maar de wapenindustrie, het militaire apparaat, de hele economie zullen langzaam maar zeker de tekenen gaan dragen van “God met ons”. En de overgeblevenen uit de volken mogen komen en meedoen, maar dan vooral rond het Loofhuttenfeest. Als mensen bedenken dat de vruchten van de schepping gaven zijn om ons in stand te houden en om samen te delen. Als we leren te beseffen dat we onder een open hemel mogen leven en juist dan onderhouden worden. Niet van eigen doen en kracht, slechts van U zij ’t heil verwacht! Lied: Gezang 294
12. KERST ‐ CHRISTUSFEEST Het eigene van deze nacht De Kerstnacht heeft iets. Maar wat precies? In veel tradities was het het eigenlijke Kerstfeest. Daarmee stond deze nacht ook open voor allerlei romantiek en sentiment. I am dreaming of a white Christmas. Misschien dat de protestantse traditie zich daarom wel tegen deze nachtmis verzet heeft. Het fenomeen Kerstnachtdienst is bij ons pas van recente datum. Maar deze is wel snel ingeburgerd geraakt, wellicht samenhangend met de toenemende secularisatie. Voorgangers konden nogal eens misprijzend uithalen tegen deze godzoekers. De rest van het jaar zag je ze niet meer. Maar gaandeweg zijn wij dankbaar geworden dat mensen toch af en toe nog eens op hun schreden terugkeren en langskomen. Bij analyse van het “klantenbestand” viel mij ooit op dat velen van de onbekenden kinderen en aanhang zijn van gemeenteleden, elders woonachtig, even thuis. Die moet je dus niet hard vallen. Maar ook de overige vreemdelingen komen toch Iets halen. Nostalgie? Vage religiositeit? Allemaal best een uitdaging om op in te gaan. En een oefening in taalgebruik en denkkader waartoe je lang niet elke zondag wordt uitgedaagd.
‐ 28 ‐
Maak van het oude verhaal iets moderns en actueels. En vergeet vooral niet het Stille Nacht te laten zingen, ook al heb je er zelf wellicht (terechte) bezwaren tegen.
Kerstmorgen Vandaag is het Hoogfeest van Kerst. Ook nu zijn er dikwijls vreemdelingen en bijwoners, maar weer van een andere snit. Kinderen die weinig komen, met hun (groot)ouders. Mensen die het afgelopen jaar te druk waren en te moe om op gezette tijden naar Gods huis te komen. Ze zingen graag oude bekende liederen. Gelukkig horen daar tegenwoordig ook mooie teksten bij op de melodie van bekende Christmas Carols. Maar het moet wel vrolijk zingbaar zijn. En natuurlijk lezen wij Lukas 2, want daarvan afwijken is een vorm van provocatie waar niemand op zit te wachten. Als het vertrouwde kader staat kun je daarbinnen heel wat nieuws oindernemen. Een klein Kerstspel met de kinderen. Een modern kerstlied van de school. En dan ook zeker geen herhaling van het Kerstverhaal. Want juist Lukas wist al dat het daarbij niet om een ooggetuigeverslag ging, maar om in verhaalvorm de essentie van dit gebeuren te schilderen. Waar God naar mensen omziet, daar is dat een verrassend gebeuren, dat niettemin heel huiselijk is en om de hoek geschiedt. Het Woord is vlees geworden, mens, medemens. Het gaat er niet om dat mensen in een maagdelijke geboorte geloven, of in uit de lucht vallende engelen; maar in de incarnatie. God die sprak van den beginne is nu rakelings nabij gekomen. Een mens die ons aankijkt, aanspreekt, met ons optrekt, voor ons uittrekt. En aldus God nieuw ter sprake brengt. In een tijd van secularisatie maar tevens van nieuw verlangen naar religieuze zingeving is dat toch een heerlijk thema. Wie Lukas 2 als mediarapportage behandelt is schuldig aan het laten liggen en laten lopen van een kans om de onvanzelfsprekende God nieuw tot spreken te brengen. Zondag na Kerst Doorgaans is de zondag na Kerst de zondag van “tussen kerstkrans en oliebol”. Even windstilte tussen twee stormen. Even met de harde kern bijeen. Maar dit jaar is het dus al Nieuw Jaar. De Oudejaarsavond is qua sentiment en toeloop naar de Kerstnacht verhuisd. En het noemen van de namen van de overleden gemeenteleden doorgaans naar de laatste zondag van het kerkelijk jaar, vóór de Adventstijd. Met Oud ontwaar ik nog enkele traditionelen, maar hun aantal neemt snel af. Met Nieuw ontmoeten we elkaar dan weer graag, om heil en zegen te wensen. Ik blijf het mooi vinden om op Oud Psalm 90 te lezen en op Nieuw Psalm 91. Maar nu is het dus zondag, de zondag na Kerst en na Oud en Nieuw. De kindermoord? Droevige toonsoort voor een nieuw jaar des Heren. De wijzen? Daar is het nog net te vroeg voor. Vandaar mijn
‐ 29 ‐
keuze voor een beroemde passage uit Jesaja 43, over oud en nieuw. En een beetje in combinatie met de wenende Rachel van Matteùs 2. Uit:Postille 2010‐2011
13. ’T LIEP TEGEN HET NIEUWE JAAR Er is geen Bijbelverhaal dat zo rijkelijk is opgetuigd als het verhaal van de magiërs. Er zijn Wijzen van hen gemaakt, en Koningen. Het werden er Drie. Ze kregen namen: Balthasar, Caspar, Melchior. Ze werden vertegenwoordigers van volken, regime’s, culturen, keizerrijken. Ze werden de wegwijzers en padvinders van de heidenen, zodat ze konden leren waar ze Het zoeken moesten. En ze werden de opstap en aanleiding voor tal van volksfeesten, vooral rond kinderen en snoepgoed en cadeau’s. Ze spreken dus wel tot de verbeelding, deze magiërs. En dat was vast ook de bedoeling van de evangelist Matteüs. Want in hun slipstream mogen wij meekomen naar Betlehem, om de nieuwe Heer van ons leven te vinden. Om voor Het = Hem door de knieën te gaan. Om alles wat we hebben aan goud en wierook en myrre uit onze kasten te halen en aan te bieden aan deze Koning der wereld. Het verhaal van de magiërs draagt vooral ook de sporen van de Koningen zoals we die in Jesaja 60 tegenkomen. Vertegenwoordigers van de machtigen der aarde, die ineens de beperkingen en beperktheid van hun eigen macht inzien en hun meerdere gaan zoeken en eren. Daar is voor de bazen en baasjes van deze aarde heel wat voor nodig. Herodes kan het niet opbrengen, want die is louter bezig met het handhaven van zijn eigen imperium. Ver verwijderd van de koning van Psalm 72, de redder der armen. En om zijn eigen sterren te laten schitteren aan het firmament gaat hij over lijken. Hun bloed is niet kostbaar in zijn ogen, hij draagt hen niet aan zijn hart. En moeder Rachel en het kind Jezus moeten de prijs betalen voor deze kinderen van de rekening.
‐ 30 ‐
Zo is het verhaal van de magiërs een bedreigend verhaal voor al wat op aarde macht bezit. Maar ook een bevrijdend relaas, want ze kunnen met hun macht en status en rijkdom ook nieuwe zinnige doelen gaan dienen. Als ze maar loskomen van eigen gevestigde posities en belangen, en elders hun meerdere gaan erkennen. De magiërs worden ook nog eens Wijzen genoemd. Want naast macht speelt verstand een grote rol in zinnige vormgeving van leven en samenleven. Zij hebben zo hun eigen kennis en kunde. Zij kunnen de sterren lezen en de tekenen der tijden verstaan. Zij benoemen het lot van mensen en volken en voorzien wat staat te gebeuren. Maar nu hebben ze aan het firmament ontdekt dat Jupiter en Saturnus elkaar treffen in het teken van Vissen. En in hun taal brengt dat de boodschap dat de heerser van de eindtijd geboren wordt in Palestina. En dat is het sein om niet langer je wetenschap te gebruiken om er rijker van te worden, je Cv‐ tje aan te kleden, sponsoren te interesseren, mensen aan je te binden. Maar om zelf je ivoren toren van Babel te verlaten en je kennis tot betrokkenheid, je inzicht tot inzet om te vormen. Ze gaan op weg. Niet precies wetend waar je uitkomt, maar dat is voor wijsheid ook geen voorwaarde‐vooraf! Ze komen in het centrum van de macht, bij collega‐concurrent Herodes. En samen worden ze gedwongen om hun inzichten, hun macht, hun kennis te toetsen aan de Schriften. En dan gaat de natuur van de sterren pas echt spreken. Dan wijst nieuw licht vanuit de Woorden die opgeschreven staan hen de weg naar dat marginale plekje waar het jaar nul aanbreekt en de geschiedenis op gang komt.en het Licht der wereld schijnt. De wijzen en koningen vinden een nieuw middelpunt in hun bestaan. Een as waarom al hun rijkdom en kennis en kunde kan draaien. Een weg waarop zij werkelijk verder komen (in plaats van een troon of ivoren toren). En dan gaan zij ons pas werkelijk de weg wijzen. Namelijk terug naar huis, naar bedoening en bedeling, naar werk en vrije tijd, mensen om ons heen. Net als de herders gewoon weer terug naar af. Maar zelf wel totaal veranderd. Ze liepen tegen een nieuw jaar op, want er schoten drie stralen van één. Langs een andere weg terug, als een ander mens, God lovende en prijzende om alles wat ze hadden gehoord en gezien. Dat Kerst zo mag leiden tot een wezenlijk nieuw jaar, dat wensen we elkaar van harte toe. Uit: Contact januari 2008
‐ 31 ‐
Pinksterzondag 12 juni 2011
Mede dankzij jouw inspirerende leiding en voorbeeld staan de ramen en de deuren van de Zendingskerk open naar de samenleving, open naar Ermelo en open naar alle kerken en geloofsgemeenschappen. Onder jouw voorgangerschap heeft de Zendingskerk de afgelopen tien jaar nog meer een identiteit ontwikkeld, die te vatten is in de begrippen: ondogmatisch, ruimte scheppend en biedend, verbonden met de actualiteit in de wereld. In je preken klinkt steeds door de boodschap van de ‘aanwezige God die van mensen houdt’ en roep je ons op de handen aan de ploeg te slaan en idealist te blijven, levenslang. Met jouw vertrek Bert, verliest de Zendingskerk een predikant die een decennium lang met hart en ziel herder en leraar was, maar bovenal ook medemens. Je hebt meer met je gaven, talenten en tijd ‘huis gehouden’ in dit Godshuis dan van een parttimer verwacht mocht worden. ‘Groots en meeslepend wil ik leven,’ dé klassieke woorden van de dichter Marsman, zijn ook op jou van toepassing. En wij hebben tien jaar mogen genieten van die gedrevenheid en ontwikkelkracht. In de geest ben je nog veertig. En bij die leeftijd begint het leven pas. Het emeritaat ‐ het pensioen ‐ is niet het einde van de weg, het is enkel een verandering van richting. Bert, Wij danken je voor de fijne jaren die je in ons midden was als dominee van de Zendingskerk. We begroeten je als lid van deze geloofsgemeenschap en zijn blij dat we verbonden zijn en blijven voor het leven. Het was goed! Dat jouw geest hier nog maar lang mag waaien! Bert, bedankt. Cor Louwerse, voorzitter kerkenraad Zendingskerk
‐ 32 ‐
