Visie in Ontwikkeling. Jan Willem Herder Pedagogische Visie in Ontwikkeling

     

 

Visie  in  Ontwikkeling   Jan  Willem  Herder   Pedagogische  Visie  in  Ontwikkeling  

N H L           M a s t e r o p l e i d i n g   P e d a g o g i e k             G r o n i n g e n ,   m e i   2 0 1 4  

 

                  Grondslagen  van  Pedagogiek   Grondslagen  van  Pedagogiek,  P1  -­‐  Analyse  Persoonlijke  Pedagogische  Visie    

Jan  Willem  Herder   mei  2014   1e  jaar  Masteropleiding  Pedagogiek,  NHL  Groningen   studentnummer    273899     Begeleidend  docenten    

Paul  Jeunhomme   Hillary  Vos    

COL  begeleider  

Vincent  Hopmans     NHL,  Masteropleiding  Pedagogiek,  Groningen    

2   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

 

Jan  Willem  Herder  

Inleiding   In  dit  document  beschrijf  ik  mijn  pedagogische  visie.  Een  visie  in  ontwikkeling,  zoals  ook  leren   altijd   in   beweging   is.   Dat   maakt   tegelijkertijd   dat   ook   dit   document   een   tijdsgebonden   reflectie   is  van  mijn  huidige  opvattingen  en  inzichten  in  mijn  beroepstaak  binnen  het  beroepsonderwijs.     Ik   ben   werkzaam   bij   het   instituut   voor   Sportstudies,   verbonden   aan   de   Hanzehogeschool   Groningen.    Binnen  dit  instituut  worden  een  management-­‐  en  een  docentopleiding  aangeboden,   beide   gericht   op   sport.   Als   docent   van   deze   opleidingen   geef   ik   vorm   aan   outdoor   (sport)   onderwijs.     Outdoor  Educatie  kent  talloze  definities.  Outdoor  kan  het  doel  op  zich  zijn,  als  ook  een  middel   om   bewustzijn   te   genereren   of   bijvoorbeeld   overstijgende   (psycho-­‐)   sociale   processen   voor   individu   of   groep   te   analyseren,   katalyseren   of   versterken.   Termen   die   vanuit   verschillende   invalshoeken,  situaties  en  motieven  worden  gekoppeld  aan  het  pluriforme  begrip  van  outdoor   zijn  onder  andere  natuur,  beleving,  ervaring,  onderzoeken,  avontuur,  uitdaging,  out  of  the  box,   het   “buiten   zijn”.     Algemene   Outdoor   thema’s   leggen   een   nadruk   op   directe,   “out-­‐of-­‐doors”   ervaringen   voor   persoonlijke,   sociale,   educatieve,   therapeutische   en   omgevings   doelen   (Neill,   2008).   In   de   educatieve   setting   van   Outdoor   daag   ik   studenten   uit   zich   te   ontwikkelen   als   kenniswerker  in    de  sport.   Middels   de   master-­‐opleiding   Pedagogiek   kan   ik   me   verder   ontwikkelen   en   richten   op   de   achtergronden   van   mijn   pedagogische   visie.   In   dit   document   beschrijf   ik   mijn   eigen   visie,   gerelateerd  aan  mijn  eigen  onderwijs  omgeving  en  verdere  achtergrond.      

Inhoudsopgave     3  

Inleiding   1   Pedagogische  Visie   Inspiratie   Pedagogische  opdracht   Kernprincipes   Omgeving   Kerncriteria  

4   4   5   7   9   10  

2   Pedagogische  Praktijk   Wat  gaat  goed?   Wat  kan  er  beter?   Toekomst  

11   11   11   13  

3     Opleidingsvisie   Hanzehogeschool  Groningen   Instituut  voor  Sportstudies  Groningen   Leerlijnen   In  gesprek  

17   17   17   20   21  

Bibliografie  

24  

  NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

3  

1   Pedagogische  Visie    

Inspiratie   Ik  kom  uit  een  familie  met  een  uitgebreide  onderwijstraditie.  Onderwijs  en  lesgeven,  anderen   leren,  heeft  in  mijn  leven  altijd  een  belangrijke  rol  gespeeld.  Van  kinds  af  aan  ben  ik  opgegroeid   in  de  onderwijsomgeving  van  mijn  ouders.  En  hoewel  ik  vind  dat  je  vooral  vooruit  moet  kijken   naar   wat   is   en   wat   komen   gaat,   heeft   je   eigen   verleden   onherroepelijk   effect   op   je   tegenwoordige   zijn,   als   persoon,   mens,   collega,   docent.   Je   hebt   zelf   daardoor   geleerd,   bent   veranderd.  Met  die  bagage  kan  je  weer  anderen  leren,  en  veranderen.     Mijn   vader   was   hoofd   van   de   Montessori   school   in   Enschede,   alwaar   ik   zelf   ook   het   kleuter-­‐   en   basisonderwijs   genoot.   De   laatste   2   maanden   van   mijn   basisschool-­‐periode   zijn   we   met   ons   gezin  verhuisd  naar  Groningen,  alwaar  mijn  vader  2  basisscholen  ombouwde  naar  Montessori-­‐ onderwijs.  Ik  ging  in  de  laatste  2  maanden  van  mijn  6e  klas  naar  een  “gewone”  basisschool.  Een   cultuurschok   voor   mij;   na   het   rekenen   werd   er   klassikaal   nagekeken.   Iedereen   kon   de   goede   antwoorden  in  zijn  of  haar  schriftje  zetten,  klaar  was  de  rekentaak!  Een  bijzondere  ervaring,  ik   herinner  me  nu  nog  mijn  eigen  verbazing…     Via  een  omweg  langs  een  studie  kunstgeschiedenis  en  kunst  academie  kwam  ik  in  contact  met   de   ALO   in   Groningen,   tegenwoordig   het   “instituut   voor   Sportstudies”   aan   de   Hanzehogeschool.   Samen   met   docenten   aan   deze   opleiding   ontwikkelde   ik   een   outdoor-­‐opleiding,   en   volgde   ik   er   eveneens   een   stuk   onderwijs.   Inmiddels   ben   ik   er   meer   dan   14   jaren   werkzaam.   Een   docent   opleiding   waar   je   leert   om   anderen   te   leren   en   begeleiden,   waar   je   studenten   technische   en   pedagogische   skills   aanleert   om   veilig   te   bewegen   en   leren   in   de   natuur.   Naast   opleider   aan   de   Hanzehogeschool   had   ik   dezelfde   opleidingstaken   aan   het   Cios   te   Heerenveen.   In   een   dynamische   onderwijs-­‐omgeving   voor   toekomstige   docenten   bewegingsonderwijs   voel   ik   me   erg   op   mijn   plaats.   Omdat   de   Outdoor   opleiding   een   deeltijd   opleiding   betrof,   heb   ik   4   jaar   geleden   een   Pedagogisch   Didactische   opleiding   gevolgd   via   de   Hanzehogeschool,   een   uitdagende   cursus   waarin   ik   wederom   met   veel   plezier   in   de   didactische   en   pedagogische   achtergronden   van   opleidingen   en   opleiden   werd   gedompeld.   Ik   schreef   destijds;   “het   geeft   structuur  aan  mijn  intuïtie”.  Ik  merk  nu,  in  mijn  huidige  masteropleiding  Pedagogiek,  dat  mijn   inzichten   en   attitude   ten   aanzien   van   onderwijs   wederom   een   verdiepende   maar   ook   verbredende   transformatie   ondergaan.   Weer   even   uit   mijn   comfortzone,   maar   tegelijkertijd   uitgedaagd  om  te  groeien.     Bloed   kruipt   waar   het   niet   gaan   kan,   kennelijk.   De   genen   van   mijn   overgrootvader,  die  tot  in  de  2e  wereldoorlog  40  jaar  lang  het  hoofd  van   de  armenschool  in  de  Korrewegwijk  van  Groningen  was  en  zelf  al  geboren   uit   een   geslacht   van   onderwijzers,   werden   via   zijn   dochter,   eveneens   lerares   en   weer   haar   zoon   aan   mij   doorgegeven.   Ik   vind   trots,   inspiratie   en  motivatie  in  de  voorgeschiedenis  van  mijn  familie.   Terug   op   mijn   voeten,   in   de   huidige   omstandigheid   van   mijn   werkzaamheden,   vind   ik   bovenal   inspiratie   in   de   interactie   met   mijn   studenten.   Naast   dat   ik   een   gedreven   coördinator   en   ontwikkelaar   van   onderwijsprogramma’s   ben,   kan   ik   uitermate   genieten   van   het   lesgeven   en   begeleiden   van   studenten.   Andere   mensen   iets   leren,   deelgenoot   maken  van  mijn  kennis,  blijft  een  passie  waaraan  ik  me  graag  overgeef.  Die  gedrevenheid  wordt   gevoed  door  de  positieve  reacties  van  studenten  en  collega’s  op  mijn  handelen  als  docent  en   collega.   4   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Pedagogische  opdracht  

 

De  school  is  een  pedagogisch  instituut  waarbinnen  de  oudere  generatie  de  jongere  de  wereld   laat   zien   en   haar   uitdaagt   daaraan   deel   te   nemen   om   deze   zo   tot   haar   wereld   te   maken.   De   school  is  een  vormingsinstituut  waar  kinderen  en  jongeren  worden  beschouwd  als  deelnemers   aan   de   cultuur   die   binnen   een   ‘community   of   learners’   moet   worden   eigen   gemaakt   (Pols,   2001).   Pols   refereert   in   zijn   artikel   aan   de   filosofe   Hannah   Arendt   (1906-­‐1975)   die   in   haar   boek   “The   Human   Condition”   (1958)   het   essay   “Vita   Activa”   schreef   (Arendt,   1994).   Hierin   spreekt   Arendt   over   de   wereld   als   een   tafel   waaromheen   disgenoten   zitten,   die   hen   tegelijkertijd   verbindt  en  scheidt.  De  school  representeert  een  wereld  waaraan  kinderen  en  jongeren  -­‐  met   elkaar  verbonden  èn  gescheiden  -­‐  deelnemen.  Rond  de  tafel  van  de  wereld  constitueert  zich  de   leergemeenschap.  De  volwassenen  bepalen  het  menu;  zij  representeren  de  wereld.  Zij  moeten   ook   de   middelen   beoordelen   op   hun   representatiewaarde,   en   op   hun   gebruikswaarde   voor   kinderen  en  jongeren  met  verschillende  sociale  achtergronden.  Het  is  kortom  de  leraar  die  de   tafel  van  de  wereld  dekt  en  daarop  de  leerstof  en  leermiddelen  neerlegt,  die  hij  voor  de  jongere   generatie   van   belang   acht.   De   leergemeenschap   die   zich   rond   de   tafel   van   de   wereld   constitueert,   is   daarbij   essentieel.   Rond   die   tafel   kunnen   kinderen   en   jongeren   zich   voorbereiden  op  het  openbare  leven:  leren  te  handelen  en  te  spreken  ten  overstaan  van  elkaar,   te  handelen  en  te  spreken  over  de  wereld  die  aan  hen  gerepresenteerd  is  om  niet  alleen  deze   wereld  en  de  daaruit  gekozen  middelen  te  leren  kennen,  maar  ook  zichzelf  en  de  anderen.  Pols   ziet  in  deze  metafoor  het  samen  tafelen  als  de  belangrijkste  pedagogische  opdracht  (Pols,  2001).         De   brug   die   ik   als   docent   vorm   als   een   transitie   van   het   ouderlijke   (gezins-­‐)   leven   naar   het   openbare   leven   is   een   verbindende   schakel   naar   volwassenheid   en   het   beroepsleven   voor   de   studenten.   Ik   zie   mijn   rol   van   docent   als   een   facilitator,   die   de   student   wegwijs   maakt   in   de   volwassen  (beroeps-­‐)  wereld,  en  door  middel  van  mijn    expertise  op  het  gebied  van  outdoor  &   educatie   de   kennis   en   tools   aanreikt   waarmee   de   student,   individueel   en   in   een   lerende   groep,   zich   kan   ontwikkelen   als   mens.   Ik   streef   er   naar   om   mijn   studenten   te   verwonderen   over   de   volwassen   (beroeps-­‐)   wereld   en   te   inspireren   om   hierin   zelf   te   acteren,   opdat   zij   gevoed   met   nieuwe  ervaringen  groeien  als  persoon  en  kenniswerker.     Eigen  ervaring  is  belangrijk.  In  mijn  interpretatie  van  Dewey’s  ervaringsleer  (Dewey,  2011)  zie  ik   een  waardevolle  component  van  het  beleven,  interpreteren,  verwerken  en  daardoor  beheersen   van  kennis,  zowel  cognitief  als  fysiek.  Het  op  een  juiste  manier  vorm  geven  aan  het  leren  van  de   student  is  daarbij  de  uitdaging,  subtiel  en  complex…   “   Een   school   waarin   werkelijk   wordt   geleerd   is   een   gemeenschap   waarin   bijzondere   talenten   geleidelijk  worden  ontsloten  en  de  transitie  wordt  gemaakt  naar  latere  loopbanen  waarin  individuen   gelukkig   zijn   en   de   samenleving   op   rijke   en   eerlijke   wijze   wordt   gediend   omdat   zij   hun   eigen   mogelijkheden  hebben  leren  kennen  en  kunnen  gebruiken.”    (Dewey,  1937)  

Zeker  op  het  vlak  van  bewegingsonderwijs  is  het  belangrijk  om  een  koppeling  te  maken  tussen   theoretische   achtergrond,   inzichten   in   de   praktijk   en   de   fysieke   component   van   het   bewegen   zelf.  Als  een  student  de  transfer  kan  maken  tussen  verschillende  informatiebronnen,  gekoppeld   aan   eigen   ervaring,   en   deze   als   een   waardevol   geheel   kan   gebruiken   voor   zijn   eigen   leren   en   leren   aan   anderen,   heb   ik   voor   mijn   gevoel   een   volgende   stap   in   het   leerproces   van   de   student   bereikt.   Binnen   de   opleiding   vind   ik   deze   optiek   en   werkwijze   vooral   terug   in   onze   integrale   leerlijn;   complexe,   inspirerende   opdrachten   waarin   verschillende   vaardigheden   samenkomen   voor  de  lerende  student.  Beroepstaken  worden  hierin  als  geheel  geleerd,  zonder  ze  uiteen  te   leggen  in  kenniselementen,  die  afzonderlijk  na  elkaar  worden  geleerd.  Veelal  in  projecten,  krijgt   de  student  de  opdracht  om  de  gehele  beroepstaak  uit  te  voeren,  hetzij  individueel,  hetzij  in  een   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

5  

groep.  Het  realistische  aspect  van  de  projecten  geeft  het  leren  een  hoge  mate  van  dynamiek,   wat  onze  studenten,  gericht  op  sport&beweging,  stimuleert  en  motiveert  (de  Bie  &  Ploegman,   2008).  Hoewel  didactisch  beschreven  en  vormgegeven,  is  het  integraal  werken  ook  pedagogisch   van   belang,   aangezien   het   zelfstandig   kunnen   werken   aan   gehele   beroepstaken   een   autonomie   creëert  die  voor  elk  individu  van  belang  is  in  het  leerproces.   Ook  in  de  belevingswereld  van  de  studenten  spelen  sociale  (leer)  processen  een  grote  rol.  Als   docent   ervaar   ik   hoe   de   huidige   studenten   sterker   dan   voorheen   sensitief   gericht   zijn   op   de   sociale   omgeving   van   hun   leren.   Sociale   media   spelen   een   grote   rol,   maar   vooral   ook   het   gezamenlijk   deelnemen   aan   sociale   evenementen   nemen   een   belangrijk   plaats   in   binnen   het   leer-­‐   en   ontwikkelingstraject   van   de   studenten.   Vanuit   een   stellige   overtuiging   kan   het   tegenwoordig   voorkomen   dat   studenten   bijvoorbeeld   een   outdoor   praktijk   leer   week   in   de   Pyreneeën  afzeggen  omwille  van  een  enkele  koninginne-­‐nacht  met  bijbehorende  festiviteiten,   die   in   de   zelfde   periode   valt.   Dergelijke   keuzes   door   studenten   komen   recentelijk   veel   meer   voor  dan  voorheen,  studenten  voelen  zich  ook  volledig  gelegitimeerd  om  dergelijke  keuzes  te   maken.   Voornoemde   ontwikkelingen   kunnen   me   soms   verrassen.   Ik   heb   soms   moeite   om   de   verschillende  normen  en  waarden  van  de  studenten  en  een  in  mijn  ogen  bijbehorende  studie-­‐ attitude   te   relateren   aan   mijn   persoonlijke   optiek.   Het   is   belangrijk   om   een   verbinding   te   kunnen  maken  met  de  belevingswereld  van  de  student,  om  een  effectief  leerklimaat  te  kunnen   creëren.   Ik   heb   de   indruk   dat   er   een   positieve   band   bestaat   tussen   de   studenten   en   mij   als   docent.   Ik   ben   me   bewust   van   mijn   voorbeeld-­‐rol   als   outdoor   expert,   ik   toon   en   heb   oprecht   interesse   in   activiteiten   van   studenten   en   ben   congruent   in   mijn   handelen.   Studenten   waarderen   mijn   persoonlijke   aandacht   en   voelen   zich   veilig   bij   mijn   handelen   als   docent   en   professional.       Een   belangrijke   component   in   de   pedagogische   opdracht   is   het   creëren   van   een   veilige,   respectvolle   leeromgeving.   Door   een   persoonlijke,   oprechte   en   consequent   waarderende   benadering  van  studenten  is  een  leeromgeving  mogelijk  waarin  studenten  zelf  sturing  kunnen   geven  aan  hun  leerproces,  zich  gesteund  wetende  door  de  begeleidende  docenten  die  met  hun   kennis   en   ervaring   kleuring   kunnen   geven   aan   het   ontwikkelproces.   Binnen   het   instituut   voor   sportstudies   wordt   hiertoe   onder   andere   gewerkt   met   “SLB   koppels”,   waarin   2   StudieLoopbaanBegeleiders   gezamenlijk   zorg   dragen   voor   een   groep.   Hiermee   wordt   een   klimaat  bevorderd  waarin  meer  aandacht  uit  kan  gaan  naar  de  individuele  leerinhouden  en  – prestaties  van  de  student  dan  naar  het  platte  invulling  geven  aan  een  juiste  studieplanning.  In   het   algemeen   zijn   de   positieve   reacties   van   de   studenten   op   het   fenomeen   SLB   in   de   laatste   jaren  gestegen.       Onlangs  deelde  een  collega,  die  studieloopbaanbegeleider  is  van  een  klas,  een  reflectiemoment  met  mij   dat  ze  had  met  haar  groep.  Een  student  vertelde  haar  over  zijn  indruk  ten  aanzien  van  mijn  persoon;  “  Hij   is  niet  zo  groot,  maar  als  hij  de  groep  of  mijzelf  wat  uitlegt  kan  je  niet  om  hem  heen.  Zelfs  onze  klas  is   dan   even   stil   en   heeft   aandacht   voor   wat   hij   te   vertellen   heeft…”     De   student   was   volgens   haar   onder   de   indruk  van  mijn  verschijning  als  docent,  en  noemde  mij  als  inspiratie  voor  zijn  eigen  leren.    

6   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Kernprincipes   In   de   pedagogische   opdracht   leveren   verschillende   pedagogische   kernprincipes   een   bijdrage.  Om   mijn   persoonlijke  pedagogische  kernprincipes  systematisch  te  kunnen  expliciteren  heb  ik  hieronder  volgens   het  model  van  6  metacompetenties   (Meijering,  2013)  weergegeven  wat  voor  mij  als  docent  en  persoon   belangrijk  is  in  mijn  professioneel  handelen.  De  6  metacompetenties  omvatten  een  breed  pedagogisch   klimaat  waarin  onderwijs  en  leren  mogelijk  is.   Onderstroom     emotionele  intelligentie,  betrekkingsniveau  

omgaan  met  energie,  bewaken  senso-­‐motorische  ontwikkeling,   motivatie,  betrokkenheid,  omgaan  met  stress-­‐factoren,  locus  of  control,  zelfregulering,  zelfsturing,   persoonlijke  waarden  voor  professioneel  handelen   Psychologisch  Kapitaal    

•

•

Mijn   passie   wordt   bovenal   gevoed   door   een   natuurlijke   omgeving   en   natuur   sporten,   kortweg   gecategoriseerd  onder  de  noemer  “Outdoor”.  Ik  word  warm  van  het  verblijven  in  de  vrije  natuur  en   het  enthousiasmeren  van  mensen  om  mij  heen  voor  outdoor.  Bergbeklimmer  en  pionier  Mo  Antoine   benoemt  dit  als  “feeding  the  rat”,  het  knaagdier  in  je  dat  regelmatig  en  onweerstaanbaar  behoefte   heeft  aan  voeding,  nieuwe  indrukken,  nieuwe  belevenissen  in  de  natuur  (Alvarez,  1988).  Het  delen   van   mijn   passie   voor   outdoor   enthousiasmeert   en   inspireert   studenten.   Expertise   en   gedrevenheid   voor  het  vak  zijn  in  mijn  optiek  fundamenteel  om  een  inspirerende  boodschap  naar  studenten  uit  te   kunnen  dragen.     Doelen   stellen   aan   de   student;   expliciet   in   bijvoorbeeld   een   omstandigheid   van   hiken   (wilderness   trektochten),   waarbij   de   eindbestemming   behaald   wordt   door   aaneenschakelen   van   benodigde   informatie,   opdrachten   en   activiteiten.   De   intrinsieke   motivatie   om   aan   de   eindstreep   te   staan   is   groot.  Het  doel  is  helder  en  maakt  de  weg  er  naar  toe  overzichtelijk.    

  in  kaart  brengen  informele  sociale  netwerk,  intern  en  extern,  via  3   invalshoeken;  zakelijk/functioneel,  politiek  &  leer-­‐werk  gemeenschap  (COP)   Sociaal  Kapitaal  

•

•

Het  is  belangrijk  om  als  docent  goed  te  kunnen  aansluiten  bij  de  leefwereld,  en  daarmee  ook  het   leerproces   van   de   student.   Inleving   en   inzicht   in   het   bestaan   van   de   moderne   student   zijn   hier   2   elementen  ter  verbinding;  samen  met  studenten  kunnen  werken  aan  een  leer-­‐ontwikkeling  creëert   een  krachtige  gemeenschap  waarin  leren  mogelijk  is.  Inzicht,  inlevingsvermogen  en  aandacht  voor   de   manier   van   communiceren,   de   gebruiken   op   bijvoorbeeld   het   gebied   van   sociale   media   en   onderlinge  sociale  relaties  door  de  studenten  zijn  daarbij  van  belang.   De   outdoor   cultuur   verbindt   de   outdoor-­‐enthousiaste   studenten.   Een   gedeelde   noemer   vormt   de   duurzame   groep.   Een   homogene   groep   heeft   de   neuzen   in   dezelfde   richting   staan   en   is   daardoor   actiever  en  productiever.  “Bij  de  Outdoor  club  horen”  schept  een  excentrieke  status  in  de  beleving   van   veel   studenten.   Een   status   verplicht.   Zolang   dit   in   positieve   zin   leerresultaten   oplevert   mag   dit   best  gecultiveerd  worden.  

 

organisatiecultuur,  symbolen,  taal,  rolmodellen,  rituelen,   normen&waarden,  veiligheid   Cultureel  kapitaal  

•

•

Voornoemde   principes   en   waarden   creëren   een   leeromgeving   waarin   de   student   zich   geïnspireerd   voelt,   zich   gewaardeerd   en   veilig   voelt   en   zich   daardoor,   nieuwsgierig,   open   mag   en   kan   stellen   voor   het  leerproces.  Leren  kan  dan  ook  buiten  zijn  of  haar  comfortzone  met  alle  kracht  plaatsvinden.  Een   voornoemde   krachtige,   uitdagende   en   inspirerende   leeromgeving   biedt   een   veilige   en   vruchtbare   grond  tot  leren.  Als  docent  streef  ik  ernaar  om  congruent  te  handelen  in  voornoemde  principes,  en   als  voorbeeld  voor  de  studenten  te  dienen,  opdat  zij  gretig  zijn  om  het  leerproces  aan  te  gaan.   Professionele   cultuur,   morele   waarden.   Verantwoordelijkheid   dragen   over   studenten,   cursisten,   deelnemers  of  klanten  kan  mijns  inziens  alleen  vanuit  een  professionele,  beroepsgerichte    cultuur  als   basis.  Diplomerings-­‐  en  certificerings  eisen  gelden  in  elk  beroepenveld,  zo  ook  in  sport  en  Outdoor.   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

7  

Om   nationaal,   Europees   maar   ook   intercontinentaal   aan   te   sluiten   bij   een   professionele   beroepenveld  is  een  gedegen,  gelaagde  professionele  organisatie  maar  ook  attitude  voorwaardelijk.   De  “free  spirit”  die  nog  steeds  een  groot  deel  van  het  speelveld  in  Outdoor  karakteriseert,  laat  niet   onverlet   dat   professionals   in   dit   zelfde   veld   verantwoordelijkheid   dragen   en   vorm   geven   aan   deze   vrije,  maar  ook  veiligheidsgevoelige  tak  van  sport,  recreatie  en  onderwijs.         Bovenstroom     taakgericht,  IQ   Operationeel  kapitaal   taken,  inhoud,  middelen,  operationeel  management,  veiligheid   Om   in   een   outdoor   omgeving     te   kunnen   functioneren   vormt   Expertise,   vakmanschap   een   belangrijke   basis.   In   de   meeste   outdoor   varianten   spelen   omgang   met   de   natuur   en   de   daarbij   behorende   omgevingsfactoren   en   –risico’s   een   fundamentele   rol.   Onder   begeleiding   van   kundige   docenten   en   instructeurs   kunnen   outdoor   geïnteresseerde     studenten,   maar   ook   toekomstige   deelnemers   en   klanten,   veilig   in   de   natuur   ervaren   en   leren.   Gedegen   kennis   van   bijvoorbeeld   meteorologie,   karakteristieken   van   sneeuwlagen   op   berghellingen,   knopen   en   touwconstructies   vormen  een  basis  om  je  überhaupt  in  het  specifiekere  outdoor  gebied  te  begeven,  met  een  minimaal   en  overwogen,  aangenomen  en  aanvaard  risico.        

•

  Intellectueel  kapitaal   reflectie  op  dagelijkse  praktijk,  projectmatig  creëren,  kennisdeling   •

•

•

Een  veel  gebruikte  term  binnen  de  huidige  (ook  ecologisch)  gerichte  outdoor  cultuur  is  Awareness,   bewustwording.  De  bewustwording  door  het  individu,  en  de  verantwoordelijkheid  tot  het  bijdragen   aan   het   collectieve   bewustzijn   op   het   gebied   van   verantwoordelijk   gedrag   jegens   onze   natuurlijke   leefomgeving   speelt   actueel   een   belangrijke   rol   in   de   wereld   van   de   outdoor   en   de   bijbehorende   media.  Het  nastreven  van  een  ecologisch  bewustzijn  met  bijpassend  gedrag  en  een  duurzame,  pro-­‐ actieve  eco-­‐vriendelijke  houding  past  in  het  moderne  samenlevingsbeeld  en  –beleid.   Studenten   in   een   omgeving   zetten   met   echte,   uitdagende   en   inspirerende   opdrachten;   studenten   moeten  zelf  op  zoek  naar  de  oplossing,  ipv  voorschotelen  door  mij  als  docent.  Hoe  kom  je  naar  de   overkant  van  de  rivier?  Hoe  kom  ik  letterlijk  van  A  naar  B?   Veiligheid;   door   scherpe   aandacht   op   veiligheidsprocedures   worden   activiteiten   tot   in   detail   ontwikkeld,  waardoor  ook  effectieve  en  duurzame  lesprogramma’s  vorm  krijgen.  

  Innovatief  kapitaal   out  of  the  box,  valoriseren  van  kennis,  strategische  richting  aan  eigen   professionele  handelen,  persoonlijk  leiderschap       •

•

 

Studenten   worden   geprikkeld   door   opdrachten   zoals   het   bouwen   van   een   bivak   onderkomen   met   beperkte   basismiddelen   in   wisselende   omstandigheden.   Oplossend   vermogen   en   autonomie   zijn   belangrijke  (karakter)eigenschappen  van  outdoor  professionals.   Studenten  hebben  een  verantwoordelijke,  reële  taak  tijdens  projecten,  stages  

 

 

8   NHL  Master  Pedagogiek  

 

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Omgeving     De   interactie   met   de   omgeving   van   het   instituut   speelt   een   grote   rol   in   het   curriculum.   Samenwerking  met  bedrijven,  verenigingen,  scholen  en  instellingen  bieden  de  student  de  kans   om  integraal  aan  beroepstaken  te  werken,  middels  projecten,  opdrachten  en  stage.  Tijdens  een   stage  ervaart  de  student  wat  het  beroep  in  de  praktijk  inhoudt,  welke  beroepstaken  er  van  hem   worden   gevraagd,   welke   attitude   benodigd   is   om   professioneel   te   kunnen   handelen.   Het   werkveld  waarin  de  stagiair  zich  begeeft  is  een  model  voor  het  functioneren  in  de  toekomst.     SGM   studenten   begeleiden   bijvoorbeeld   een   sportteam   van   de   Brandweer   voor   de   Alpe   d’Huzes,  of  voorzien  in  de  sportmedische  tests  en  begeleiding  voor  sub-­‐  en  topsporters  bij  het   schaatsen,   ALO   studenten   ontwikkelen   bijvoorbeeld   nieuwe   lesinhouden   “klimwand   in   het   onderwijs”   voor   middelbare   scholen,   of   maken   in   hun   stage   deel   uit   van   het   sportteam   bij   jeugdzorg.       Om  een  aankomende  beroepsprofessional  optimaal  te  kunnen  bedienen  in  de  voorbereiding  op   de   arbeidsmarkt,   is   een   praktijk-­‐leer   situatie   van   groot   belang.   Wie   wil   leren   lesgeven,   moet   vooral  voor  een  groep  staan  om  dit  in  de  praktijk  ten  uitvoer  te  brengen.  Als  dat  gebeurt  in  de   arbeidsorganisatie,   gaat   het   om   leren   door   ervaren   en   reflecteren.   Studenten   vinden   het   in   het   algemeen   prettig   om   te   werken   aan   de   bestaande   werkelijkheid,   en   zich   in   te   zetten   voor   de   werkelijke   beroepstaak.   Studenten   ervaren   een   bepaalde   mate   van   autonomie   in   het   “aannemen”  van  de  opdracht,  deze  te  plannen,  organiseren  en  uitvoeren.  Stage  motiveert  en   inspireert,  en  zorgt  daarmee  wederom  voor  een  grote  leerdynamiek.     Het   instituut   maakt   naast   stage   mogelijkheden   ook   gebruik   van   zogenoemde   “kenniswerkplaatsen”,   kortweg   KWP   genoemd.   In   essentie   een   COP,   bieden   de   verschillende   kenniswerkplaatsen   een   plek   aan   studenten   om   te   leren   en   werken   in   een   omgeving   waarin   onder  andere  docenten,  experts  uit  het  werkveld,  lectoren  en  onderzoekers  bij  elkaar  komen   op  verschillende  deelgebieden  van  de  sport.  In  het  instituut  zijn  meerdere  KWP’s  te  vinden.  Het   doel   van   een   KWP   is   om   via   verschillende   kennis   gebieden   de   aandacht   te   richten   op   een   specifiek   (sport)   thema.   De   thema’s   kunnen   innovatief   zijn   ingericht   op   onderwerpen   als   maatschappij&sport,   motorisch   leren   of   bijvoorbeeld   optimaliseren   van   sportprestaties   door   middel  van  onderzoeken  en  testen  in  het  Sportfieldslab.   Talentvolle  studenten,  die  buiten  het  reguliere  aanbod  van  het  instituut  meer  willen  en  kunnen,   nemen   deel   aan   het   Honours   traject.   In   dit   programma   wordt   de   excellente   student   een   uitdagende  omgeving  geboden  aan  studenten  die  meer  dan  gemiddeld  presteren  op  het  gebied   van   motivatie,   niveau   en   professionele   houding   (Hanzehogeschool).   Binnen   het   honours   talentprogramma   voert   de   student   uitdagende   en   complexe   praktijkopdrachten   uit,   vaak   in   opdracht  van  een  organisatie.  De  begeleiding  van  het  honours  traject  wordt  vormgegeven  door   excellente   docenten,   betrokken   uit   de   eigen   opleiding   en   in   samenwerking   met   andere   schools   van  de  Hanzehogeschool.      

 

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

9  

Kerncriteria   Pedagogische  uitgangspunten  in  deze  voornoemde  leer-­‐omgeving  van  de  student  zijn  gestoeld   op  de    kernwaarden  innovatie,  passie,  betrokkenheid  en  kwaliteit  die  het  instituut  nastreeft.  Op   grond   van   deze   kernwaarden,   en   in   relatie   met   de   principes   zoals   door   De   Bie   en   Ploegman   gesteld   (de   Bie   &   Ploegman,   2008)   zijn   pedagogische   kerncriteria   voor   de   omgeving   van   de   student;   •

•

•

•

•

Inspirerende  opdrachten.  Beroepsgerichte  opdrachten  fungeren  als  stuurmiddel,  en  maken  de   plaatsing   in   het   geheel   helder.   Een   zinvolle   opdracht   sluit   aan   bij   de   vraag   vanuit   de   beroepspraktijk,   de   omgeving   van   de   student   buiten   de   opleiding.   Opdrachten   maken   bovendien   mensen   verantwoordelijk   voor   het   (leer)resultaat.   De   docent   is   verantwoordelijk   voor  de  opdrachtgeving,  de  student  voor  de  opdrachtuitvoering.     Beroeps   taak   gericht.   In   stages,   projecten   en   andere   opdrachten   zijn   de   leersituaties   beroepstaak   gericht.   Een   integrale   aanpak   resulteert   in   de   juiste   verbinding   tussen   theorie,   achtergrond   en   praktijk.   De   student   leert   in   een   bestaande,   werkelijke   beroeps   situatie   met   bijbehorende  verantwoordelijkheden  en  attitude.   Zelfverantwoordelijkheid.   Een   student   moet   worden   gestimuleerd   om   de   juiste   keuzes   te   maken   ten   aanzien   van   de   te   behalen   leer   resultaten   op   het   voor   hem   juiste   moment.   Samenwerking   met   de   omgeving   van   de   opleiding   is   hierin   een   belangrijke   factor;   welke   taken,   met   welke   diepgang   en   verantwoordelijkheid   neemt   de   student   op   welk   moment   aan,   in   interactie  met  docent  en  externe  leeromgeving.   Dialoog  tussen  werkveld  en  opleiding.  Een  juiste  pedagogische  en  didactische  omgeving  voor   de   student   ontstaat   uit   de   samenwerking   tussen   onderwijs   en   werkveld.   De   student   moet   zowel   op   stage   als   op   de   opleiding   dezelfde   principes   en   kernwaarden   ten   aanzien   van   de   beroepspraktijk   ervaren.   Een   vruchtbare   leeromgeving   waarin   zowel   opleiding   als   leerwerkplek   ondersteunend  zijn  aan  het  leerproces,  als  een  samenwerkend  geheel.   Dynamiek.  De  opleiding  moet  mee  kunnen  bewegen  met  de  huidige  ontwikkelingen  op  zowel   het  gebied  van  onderwijs,  als  de  ontwikkeling  en  innovaties  in  het  werkveld.  Door  het  bewaken   van  deze  dynamische  leeromgeving  blijft  de  aansluiting  door  onderwijs  met  het  werkveld  beter   gefaciliteerd   en   voorkomt   hiermee   een   discrepantie   tussen   onderwijssituatie   en   de   werkelijkheid.          

10   NHL  Master  Pedagogiek  

 

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

2   Pedagogische  Praktijk    

Wat  gaat  goed?   De   organisatie   van   de   leeromgeving   van   de   ALO   studenten   is   complex,   maar   efficiënt   ingericht.   Op   woensdag   is   de   centrale   opleidingsdag   voor   alle   2e   en   3e   jaars   studenten.   Daar   omheen   hebben   de   studenten   2   dagen   ingericht   voor   een   lint-­‐stage,   veelal   op   een   school   in   basis-­‐   of   voortgezet   onderwijs.   Dit   zijn   vaste   dagen,   met   vaste   lesmomenten   en   een   vaste   begeleider.   Docenten   zijn   actief   betrokken   bij   de   stages   en   zijn   regelmatig   op   de   stagelocaties   te   vinden,   voor   overleg   met   de   docenten   op   de   stageplaats.   Een   stage   loopt   een   heel   semester   door,   voordat  gewisseld  wordt  naar  een  andere  leeromgeving.  Hierdoor  ontstaat  een  goed  beeld  van   de  vorderingen  van  de  individuele  student.  Ook  eerste  en  4e  jaars  studenten  sluiten  hier  aan,   zei   het   in   een   iets   andere   constructie.   Door   de   lint   stages   is   er   veel   contact   met   het   beroepenveld   om   de   opleiding   heen,   en   wordt   er   actief   in   de   regio   samengewerkt.   Door   de   contacten  en  de  stageinvullingen  op  de  verschillende  locaties  is  er  veel  wisselwerking,  waarin   studenten   de   kans   krijgen   om   sportdagen   en   andere   evenementen   zelf   op   te   zetten,   organiseren   en   begeleiden.   Voor   een   groot   deel   dat   wat   de   studenten   later   in   hun   beroepstaken   tegen   zullen   komen.   Het   is   mooi   om   te   zien   dat   studenten   hier   goed   gebruik   van   maken,   en   steeds   verder   gaan   in   hun   ontwerp   en   organisatie.   Het   is   goed   te   zien   dat   de   benodigde  transfer  voor  het  leren  plaats  vindt  bij  de  studenten.   Eerste   jaars   studenten   hebben   sinds   dit   jaar   een   dubbele   begeleiding   door   2   SLBers   per   klas.   Mede  gesteund  door  een  intensiever  contact  middels  het  lesrooster  is  er  een  hechter  contact   met   de   student,   wat   als   zeer   waardevol   wordt   ervaren.   Zowel   door   student   als   docent.   Studenten  en  docenten  kennen  elkaar  sneller  bij  naam,  weten  sneller  wat  ze  aan  elkaar  hebben   en   hebben   sneller   een   zinvolle   beroepssituatie   gecreëerd,   wat   het   leren   ten   goede   komt.   Studenten   blijven   ook   minder   anoniem,   waardoor   verschuilen   of   absentie   minder   vaak   voorkomt.   De   groep   groeit   daardoor   op   in   een   positief   leerklimaat.   Belangrijk   verschil   met   voorgaande   jaren   is   de   mate   en   het   niveau   van   (zelf)reflectie.   Doordat   docent   en   studenten   beter  met  elkaar  interacteren,  ontstaat  een  dialoog.  In  een  loopbaan  dialoog  is  de  student  een   gesprekspartner  en  leert  hij  zijn  eigen  ontwikkelingsmogelijkheden  en  –wensen  verbinden  met   werk  (Kuijpers  &  Meijer,  2009).    

Wat  kan  er  beter?   Ondanks   de   goede   resultaten   op   het   gebied   van   studieloopbaan   begeleiding   en   de   daaraan   gekoppelde   waarden   als   reflectie   en   zelfsturing,   hebben   we   als   organisatie   nog   genoeg   aandachtspunten  liggen  op  het  gebied  van  student-­‐gedrag  en  –motivatie.  In  de  afgelopen  jaren   meen  ik  een  groeiende  “laksheid”  waar  te  nemen  bij  de  studentenpopulatie,  daar  waar  het  gaat   over  verantwoordelijkheid  nemen.  Het  is  niet  mijn  eigen  leeftijd  die  een  kloof  creëert  volgens   mij,  en  ook  bij  navraag  bij  collega  docenten  en  –medewerkers  lijkt  er  een  tendens  te  ontstaan   waarin   studenten   erg   vrijblijvend   met   afspraken   en   gezamenlijke   studiemomenten   om   te   gaan.   Ook  na  meermaals  persoonlijk  verzoeken  via  de  mail  om  te  reageren  op  een  vraag  levert  geen   antwoord  op,  en  zijn  studenten  oprecht  verbaasd  als  ik  ze  hier  daarna  in  direct  live  contact  mee   confronteer.   Wat   voor   mij   een   kwestie   van   fatsoen   lijkt,   levert   bij   de   studenten   nog   niet   het   minste  medeleven  op…  Het  levert  soms  vreemde  gesprekken  op;     “Jan,  je  hebt  nog  niet  gereageerd  op  mijn  (3e)mail,  waarin  ik  je  verzoek  om  te  reageren  op  de  vraag  of  je   wel   of   niet   deelneemt   aan   het   programma   van   volgende   week?”.   Antwoord   “nee,   maar   ik   ga   ook   niet   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

11  

mee,   dus…”.   Kennelijk   was   voor   Jan   daarmee   de   kous   af,   en   had   hij   nergens   het   gevoel   dat   hij   misschien   ergens  ook  een  beetje  met  mij  had  kunnen  meedenken..    

Een   voorbeeld   waarin   wordt   weergegeven   hoe   verschillend   organisatie   en   studenten   kunnen   denken  over  communicatie,  zelfverantwoordelijkheid  en  consequenties…     De  oorzaak  van  bovenbeschreven  zal  waarschijnlijk  bij  onszelf  liggen,  ben  ik  inmiddels  geneigd   te  denken.  We  staan  in  veel  gevallen  zo  dicht  op  het  onderwijs  en  de  persoonlijke  docent,  dat   we  ze  alle  kansen  gunnen  om  hiaten  in  hun  studieresultaten  op  te  lossen,  en  buiten  reguliere   kansen   om   herkansingen   aanbieden   tijdens   andere   lesmomenten,   soms   tot   in   het   oneindige   door.   Dit   creëert   bij   de   student   een   comfortabele   situatie   waarin   weinig   op   een   specifiek   moment  ook  echt  afgesloten  moet  worden  als(tussen)beoordeling,  op  weg  naar  een  verdieping   of  verbreding  van  de  materie.  Hierdoor  schuiven  studenten  hun  studie-­‐verantwoordelijkheden   te   makkelijk   voor   zich   uit,   met   ook   voor   hun   nadelige   gevolgen.   Zo   kreeg   ik   vorige   week,   de   laatste  lesweek  van  het  studiejaar,  de  vraag  van  een  afstuderende  student  of  het  mogelijk  was   dat  hij  alsnog  een  2e  jaars  vak  bij  mij  kon  afsluiten  dat  normaal  gesproken  om  80%  participatie   vraagt   in   8   praktijklessen…   Een   duidelijk   geval   van   een   verkeerd   gelopen   studieplanning,   wat   niet   alleen   de   student   is   aan   te   rekenen.   Zijn   SLB   had   hier   de   meer   regulerende   taak   van   de   platte  planning  in  de  gaten  moeten  houden,  het  zelfregulerend  vermogen  van  de  student  laat   te  wensen  over  en  ik  heb  mezelf  te  verwijten  dat  iedere  student  maar  altijd  terecht  kan  om  iets   in  te  halen.  Totdat  het  in  dit  geval  echt  te  laat  is,  en  de  student  studievertraging  oploopt.   Op   het   gebied   van   helder   afspraken   maken,   en   ons   er   ook   aan   houden,   valt   nog   veel   te   verbeteren.   Een   noemenswaardige   instelling   van   de   docenten,   maar   met   een   gapend   gat   als   valkuil  voor  de  gehele  organisatie.  De  student  is  er  uiteindelijk  niet  mee  geholpen,  terwijl  dat   toch  het  oorspronkelijke  doel  is  van  alle  collega’s.   Daar  waar  de  studenten  genoeg  aandacht  te  besteden  hebben  aan  het  fenomeen  transfer,  mag   ook  de  organisatie  in  haar  opleidingsprogramma  en  –overleg  een  verbeterslag  maken,  op  het   gebied   van   interdisciplinair   werken.   Vakgroepen,   teams   en   individuele   collega’s   zijn   snel   geneigd   om   vol   enthousiasme   en   passie   prachtige   onderwijseenheden   te   ontwerpen,   zonder   daarbij   voldoende   contact   te   houden   met   de   rest   van   het   opleidingsprogramma.   De   dreiging   heerst   zowel   horizontaal,   in   het   zelfde   studiejaar,   als   horizontaal   door   de   studiejaren   heen.   Hierdoor   is   de   boodschap   die   we   als   organisatie   overbrengen   op   de   studenten   minder   eenduidig,   wat   minder   transparantie   als   resultaat   heeft.   De   benodigde   transparantie   heeft   onder  andere  betrekking  op  omgang  en  afspraken  ten  aanzien  van  (studie)gedrag,  omgang  met   bijvoorbeeld  bovenbeschreven  toetsings  cultuur  en  technische  organisatie.  Een  goed  voorbeeld   doet  goed  volgen,  volgens  traditioneel  ALO-­‐recept,  dreigt  langzaamaan  wat  de  vergrijzen.  Het   PPD-­‐model,  oftewel  “Praatje,  Plaatje,  Daadje”  dat  nog  steeds  veelvuldig  wordt  gebezigd,  mag   ook  door  de  ontwerpers  zelf  scherper  worden  neergezet.      

12   NHL  Master  Pedagogiek  

 

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Toekomst   Op   dit   moment   bevinden   we   ons   met   het   instituut   in   een   ingrijpend   veranderingstraject.   Het   curriculum   wordt   fors   aangepakt   en   omgebouwd.   De   platte   organisatie   heeft   met   het   scheiden   van   2   studierichtingen   en   het   weer   samenvoegen   van   2   andere   studierichtingen   een   geheel   andere   structuur   gekregen,   alsmede   het   volledig   omschakelen   van   vaste   werkplekken   naar   flexplekken.   Hierdoor   zijn   verhoudingen   binnen   de   organisatie   verschoven,   hebben   medewerkers   een   andere   taak   en   positie,   moeten   studenten   zich   aanpassen   aan   hun   veranderde  studieomgeving.     Het  is  belangrijk  om  in  deze  onrustige  periode  een  samenhangend  curriculum  neer  te  zetten,   dat   door   de   gehele   organisatie   gezamenlijk   en   met   passie   wordt   gedragen.   Een   transparante   organisatie,  geconstrueerd  rondom  een  uitdagend  en  inspirerend  leerplan,  zal  de  kwaliteit  van   het   instituut   ten   goede   komen.   Hiervoor   zijn   inzet,   betrokkenheid   en   eigenaarschap   door   medewerkers  en  studenten  benodigd,  om  dit  tot  een  succes  te  maken.   Een   verandertraject   bestaat   uit   verschillende   componenten   die   bepalen   of   de   uiteindelijk   beoogde  verandering  ook  succesvol  zal  zijn.  Ook  de  implementatie  van  het  Kerntaken  model  en   het   leerlijnen-­‐model   van   de   Bie   binnen   het   instituut   voor   sportstudies   is   een   verandertraject   te   noemen.   Binnen   verandertrajecten   speelt   individuele   motivatie   een   cruciale   rol.   Individuele   motivatie  wordt  beïnvloed  door  verschillende  factoren,  zowel  intrinsiek  als  extrinsiek.       “Intrinsieke  motivatie”  houdt  in  dat  iemand  een  bepaalde  activiteit  onderneemt  omdat  hij  of  zij   deze   activiteit   op   zichzelf   prettig   of   interessant   vindt.     Intrinsieke   motivatie   is   doorgaans   een   bron   van   vitaliteit,   voldoening,   zingeving.   Wie   intrinsiek   gemotiveerd   is,   heeft   interesse,   doorzettingsvermogen,  vertrouwen,  energie  en  voelt  zich  autonoom.       “Extrinsieke   motivatie”   houdt   in   dat   niet   de   activiteit   het   doel   is,   maar   een   middel   om   iets   anders   te   bereiken.   Bijvoorbeeld   hard   werken   om   promotie   te   maken.   De   mogelijkheid   tot   promotie  motiveert  dan  het  harde  werk.       Onderzoek  toont  aan  dat  wie  intrinsiek  gemotiveerd  is  doorgaans  meer  interesse  heeft,  meer   zelfvertrouwen   bij   de   uitvoering   van   de   taak,   langer   volhoudt,   creatiever   en   productiever   is.   Vanuit   het   perspectief   van   duurzaamheid   kan   je   stellen   dat   extrinsieke   motivatie   minder   duurzaam  is,  omdat  de  motivatie  terugloopt  als  de  prikkel  wegvalt.    

Zelfregulatie  en  motivatie   Zelfregulatie   is   het   vermogen   om   aandacht,   gevoelens   en   gedrag   te   reguleren   zodat   je   effectief   aan   externe   en   interne   eisen   tegemoet   kan   komen.   Zelfregulatie   is   datgene   wat   mensen   tot   mens  maakt.  Het  betreft  hun  vermogen  hun  psychisch  functioneren  –  in  het  bijzonder  hun  zelf   –   te   kunnen   beïnvloeden.   Daardoor   kunnen   zij,   samen   met   anderen,   steeds   complexere   en   verder   weg   liggende   doelen   bereiken.   Zelfregulatie   impliceert   beïnvloeding   van   cognitieve,   emotionele   en   motivationele   processen   en   de   regulatie   van   het   gedrag.   In   zekere   zin   hebben   mensen  de  sleutel  in  handen  om  hun  problemen  zelf  op  te  lossen:  het  verbeteren,  versterken   of  herstellen  van  de  zelfregulatie  doe  je  uiteindelijk  zelf  (van  der  Stel,  2013).   Herzberg   heeft   als   ordeningsdenker   in   de   jaren   ’60   en   ’70   de   piramide-­‐theorie   van   Maslow   (’50)   verfijnd   (Mensen;   klassieke   motivatietheorieen).   Herzberg   onderscheidt   factoren   die   leiden   tot   meer   tevredenheid   (motivatoren)   en   factoren   die   leiden   tot   meer   ontevredenheid   (hygiënefactoren).   Herzberg   typeerde   5   werkinhoudelijke   motivatoren   die   kunnen   aanzetten   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

13  

tot   het   leveren   van   betere   prestaties.   De   door   Herzberg   getypeerde   hygiënische   factoren   zijn   werk   intrinsieke   factoren,   waarbij   de   omstandigheden   waaronder   iemand   zijn   werk   doet   belangrijk   zijn.   Pas   als   aan   de   hygiëne   factoren   voldoende   aandacht   is   besteed   kunnen   de   motivatoren  mensen  echt  in  beweging  brengen.  Ondanks  de  ietwat  gedateerde  theorieën  van   Maslow   en   Herzberg   blijven   basisbehoeften   van   absoluut   belang   in   een   ieders   functioneren,   zo   ook   in   werksituatie   op   het   Instituut   voor   Sportstudies.   Het   is   de   vraag   in   hoeverre   de   basisvoorwaarden   voor   een   “schone   organisatie”   binnen   het   instituut   aanwezig   zijn   om   motivatoren   de   kans   te   geven   om   te   zorgen   voor   groei   en   progressie.   Een   verdere   doorvoering   in   deze   ordenings-­‐motivatietheorieën   wordt   gedaan   door   Covey   (2004).   Hij   stelt   dat   er   een   negatieve   spiraal   in   gang   wordt   gezet   door   de   (verouderde)   focus   van   leidinggevenden   op   controleren   en   sturen,   in   plaats   van   het   optimaliseren   van   potenties   van   mensen.   Het   effect   van   het   op   controle   gerichte   paradigma   is   dat   werknemers   zich   steeds   passiever   gaan   opstellen,   het   eigen   initiatief   wordt   weggenomen.   Het   succes   ligt   volgens   Covey   in   de   mens   zelf,   die   “van  binnen  naar  buiten”  opereert.   Het   paradigma   van   de   complete   mens   stelt   een   4-­‐dimensionaal   wezen,  met  hoofd,  lichaam,  hart  en   ziel.  Als  een  organisatie  als  het  HIS   geen   ruimte   geeft   aan   haar   medewerkers   om   zich   op   persoonlijk-­‐,   relationeel-­‐   en   organisatorisch   niveau   te   ontplooien   zal   er   nooit   een   vruchtbare  bodem  bestaan  voor  de   groei,   ontwikkeling   en   verandering   van  de  organisatie.    

Illustratie  www.123management.nl  

Naast   arbeid-­‐intrinsieke   factoren   kunnen   met   name   ook   persoons-­‐intrinsieke   factoren   een   belangrijke   rol   spelen   bij   het   laten   groeien   van   de   organisatie.   De   mate   van   intrinsieke   motivatie  voor  het  verrichten  van  werk  bepaalt  in  dat  geval  de  mate  van  progressie.     De  interactie  tussen  de  extrinsieke  factoren  die  invloed  hebben  op  de  mens,  en  de  intrinsieke   motieven   en   behoeften   inherent   aan   de   natuur   van   de   mens   is   het   terrein   van   de   Zelf-­‐ Determinatie  Theorie  (ZDT).    Richard   Ryan   en   Edward   Deci   ontwikkelden   de   zelf-­‐determinatie   theorie,   waarin   3   psychologische   basisbehoeften   van   invloed   zijn   op   de   duurzame   motivatie   van   de   mens.   Mensen   streven   in   hun   werksituatie   naar   competentie,   verbondenheid   en   autonomie   van   werken.   Als   leidinggevende   tegemoetkomen   aan   deze   basisbehoeften   is   essentieel   opdat   iemand   vanuit   zichzelf   gemotiveerd   kan   zijn,   en  essentieel  voor   ieders   persoonlijk   groei,   integriteit   en   welzijn   (   University   of   Rochester,   Department   of   Clinical   and   Social   Sciences   in   Psychology  ,  2013).     Bij  de  behoefte  aan  competentie  gaat  het  erom  invloed  te  kunnen  hebben  op  je  omgeving,  het   gevoel   te   hebben   je   de   nodige   capaciteiten   hebt   en   dat   je   die   kan   inzetten   om   goed   werk   te   leveren.   14   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Bij  de  behoefte  aan  autonomie  gaat  het  erom  zelf  keuzes  te   kunnen  maken,  om  te  kunnen  handelen  met  een  zekere  mate   van  zelfstandigheid.   Bij   de   behoefte   aan   verbinding   gaat   het   erom   positieve   relaties   te   hebben   met   anderen,   je   geaccepteerd   en   gewaardeerd  te  voelen  door  anderen  en  omgekeerd.   Binnen   de   formele   omschrijving   van   ZDT   zitten   5   “mini-­‐ theorieën”  besloten,  die  ieder  een  facet  van  motivatie  of  persoonlijk  gedrag  beschrijven.  Hierbij   is  intrinsieke  motivatie  de  belangrijkste  motivator,  tegenover  bijvoorbeeld  extrinsieke  motivatie.   Intrinsiek   gemotiveerd   zal   een   persoon,   student,   docent   vanuit   een   eigen   interesse   en   betrokkenheid  plezier  en  uitdaging  vinden  in  het  veranderproces    (Ryan  &  Deci,  2000).   Naast   intrinsieke   en   extrinsieke   motivatie   bestaat   nog   het   fenomeen   autonome   motivatie,   volgens   Ryan   en   Deci.   Mensen   kunnen   ook   van   binnenuit   gemotiveerd   zijn   om   extrinsieke   doelen  na  te  streven.  Zo  iemand  is  dan  gemotiveerd  omdat  hij/zij  het  doel  of  de  taak  belangrijk,   betekenisvol   of   waardevol   vindt.     Dit   brengt   ons   bij   de   vierde   bouwsteen   van   duurzame   motivatie.  Deze  vierde  bouwsteen  staat  voor  de  mate  waarin  mensen:   1. inzicht  hebben  in  hun  waarden  en  aspiraties,  en     2. uitzicht  hebben  op  hoe  ze  die  kunnen  waar  maken  op  of  via  hun  werk.     Aspiratie  staat  voor  een  drijfveer,     maar  tegelijkertijd  ook  voor  iets  dat  we  willen  waarmaken,   een  verlangen  dat  we  vorm  willen  geven  in  de  wereld.  De  vraag  “waarvoor  ga  je  naar  je  werk?”   kunnen  we  beantwoorden  met  een  hele  reeks  van  motieven,  zoals  “in  mijn  levensonderhoud   voorzien”,  “ergens  bij  horen”,  “leren  en  groeien”,  “bijdragen  tot  een  betere  wereld”,  etc.   Deze   drijfveren   hangen   ook   weer   samen   met   waarden,  dingen   die   voor   ons   belangrijk   zijn,   ertoe  doen.  Net  zoals  aspiraties  kunnen  zij  nooit  geheel  bereikt  worden,  maar  wel  een  leidraad   bieden.   Veel   waarden   zijn   onbewust,   ze   zijn   gebaseerd   op   wat  we   hebben   meegekregen   in   onze  opvoeding.   Waarden  en  aspiraties  geven  toegang  tot  autonome  motivatie  omdat  ze  raken  aan  wat  we  in   ons   hart   belangrijk   vinden.   Hoe   bewuster   we   ons   zijn   van   onze   waarden   en   drijfveren,   hoe   meer   we   zin   en   betekenis   kunnen   geven   aan   ons   leven   en   ons   werk,   en   des   te  hoger   onze   motivatie.  De  motivatie  die  hieruit  voortkomt  is  duurzaam  omdat  het  mensen  weerbaar  maakt   tegen   minder   gunstige   arbeidsomstandigheden.   Zij   kunnen   aan   waarden   en   aspiraties   een   betekenis  ontlenen  voor  hun  werk,  en  zijn  beter  in  staat  hun  werk  in  te  vullen  in  functie  van   wat  écht  belangrijk  voor  hen  is  (Duurzame  Motivatie,  2014).   Verplicht   deelnemen   aan   studiedagen   en   ontwikkelopdrachten   zal   de   autonomie   van   de   docent  beïnvloeden  en  daarmee  de  intrinsieke  motivatie  doen  afnemen,  of  zelfs  omkeren  naar   een   aversie   en   weerstand.   Het   missen   van   verbondenheid   in   een   beginnend   of   door   extern   gevormd  team  zal  evenmin  bijdragen  aan  een  uitdagende  werksituatie.      

 

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

15  

Zelfsturing,  persoonlijk  leiderschap  en  eigenaarschap   Zelfsturing  heeft  betrekking  op  je  eigen  kennis  en  vaardigheden.  Je  geeft  richting  aan  je  eigen   ontwikkeling   in   wisselwerking   met   de   omgeving.   De   basis   voor   zelfsturing   is   zelfvertrouwen,   zelfkennis  en  zelfrespect.  Een  belangrijke  voorwaarde  voor  zelfsturing  is  dat  je  je  eigen  emoties   beheerst,   over   zelfcontrole   beschikt.   Het   beschikken   over   zelfsturing   houdt   in   dat   mensen   in   staat   zijn   hun   eigen   gedrag   te   sturen;   ze   zijn   dus   eigenaar   over   hun   eigen   gedrag.   Daarbij   moeten   we   denken   aan   vaardigheden   zoals   geconcentreerd   werken,   plannen   van   en   reflecteren   op   je   werk,   keuzes   maken,   problemen   oplossen,   flexibel   van   taak/rol   kunnen   wisselen,   samenwerken   met   collega’s   en   het   onderdrukken   van   irrelevante   impulsen.   (SLO,   2014)   Bij   persoonlijk   leiderschap   volgens   Covey   hebben   principes   als   geloof   in   eigen   kunnen,   eerlijkheid,  verantwoordelijkheid  en  samenwerking  de  overhand.  (Covey,  2004).   Iemand  in  beweging  brengen  omdat  het  moet  is  moeilijk.  Iemand  die  intrinsiek  gemotiveerd  is   zal   zich   betrokken   voelen   bij   het   proces   en   als   mede   eigenaar   acteren   binnen   de   organisatie.   In   een  verandertraject  is  het  daarom  van  belang  om  alle  betrokkenen  eigenaar  te  maken  van  het   proces  en  het  uiteindelijke  product.  Des  te  meer  sturing  en  dwang  er  ontstaat  in  het  proces,  des   te   meer   zullen   betrokken   docenten   in   de   weerstand   schieten.   Belangrijk   is   het   daarom   om   vooraf,   en   gaandeweg   het   traject,   een   goed   beeld   te   schetsen   van   de   gewenste   situatie,   waarmee  iedereen  zich  kan  identificeren.  Bekendheid  met  het  gewenste  eindproduct  is  daarin   van   belang.   Ideeën   over   procedures,   ontwikkelingen,   leerlijnen   en   kerntaken   kunnen   binnen   besloten  teams  van  onderwijskundigen,  teamleiders  en  opleidingscommissie  al  langer  leven  en   een   helder   beeld   hebben   gecreëerd   bij   de   participanten.   Het   is   van   belang   deze   beelden   en   ideeën  te  delen  met  de  overige  actoren  in  het  proces,  en  deze  ook  de  tijd  geven  om  er  zich  mee   te  identificeren.  Zodra  het  verandertraject  betekenisvol  is  voor  de  docenten/medewerkers,  en   een  ieder  de  (persoonlijke  en  opleidings)  positieve  opbrengst  kan  zien  van  het  einddoel,  zal  er   een  vruchtbaar  klimaat  ontstaan  waarin  groei  kan  plaatsvinden.  Eigenaarschap  ontstaat  vanuit   een  nieuwsgierigheid,  een  uitdaging  om  te  innoveren  en  natuurlijke  verbinding  met  het  product.   Het   eigenaarschap   is   een   cruciale   motivator   voor   zowel   het   technische   implementatieproces   van  de  verandering,  als  de  omarming  van  de  nieuwe  leerlijnen  en  het  kerntaken-­‐model.              

16   NHL  Master  Pedagogiek  

 

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

3    

Opleidingsvisie  

Hanzehogeschool  Groningen   De   Hanzehogeschool   Groningen   (HG)   University   of   Applied   Sciences   is   de   oudste   multi-­‐ sectorale   hogeschool   van   Nederland.   Opgericht   door   ondernemers   in   1798,   is   de   Hanzehogeschool  Groningen  nu  de  belangrijkste  partner  van  bedrijven  en  instellingen  in  Noord-­‐ Nederland   op   het   gebied   van   opleiden   van   professionals   en   het   ontwikkelen   van   toepasbare,   praktijkgerichte  kennis.     Op   basis   van   Koers   op   Kwaliteit,   het   strategisch   plan   voor   de   periode   2010-­‐2015,   staat   de   missie  beschreven:     “De  Hanzehogeschool  Groningen  University  of  Applied  Sciences  wil  vanuit  een  Europees   perspectief  op  hoger  onderwijs  de  belangrijkste  partner  van  de  bedrijven  en  instellingen  in   Noord-­‐Nederland  zijn  bij  het  opleiden  van  professionals  en  het  ontwikkelen  van  toepasbare,   praktijkgerichte  kennis”.   De   Hanzehogeschool   heeft   een   kenmerkend   profiel   met   complete   opleidingen   in   vier   domeinen:   het   technische   domein,   de   kunsten,   het   domein   mens   en   maatschappij   (gezondheidszorg,  welzijn,  sport  en  educatie)  en  het  economische  domein.   De  HG  focust  op  twee  zwaartepunten:  Energie  en  Healthy  Ageing.     Zoveel  als  mogelijk  verbindt  de  HG  onderwijs  en  onderzoek  in  de  vier  domeinen  met  die  twee   zwaartepunten.  Twee  specifieke  benaderingen  versterken  dat:  de  excellentiebenadering  van  de   HG  en  het  accent  dat  hogeschoolbreed  ligt  op  ondernemerschap.  (Hanzehogeschool  Groningen,   2010).  

Instituut  voor  Sportstudies  Groningen   Het  Instituut  voor  Sportstudies  valt  binnen  het  domein  van  mens&maatschappij  en  is  één  van   de   19   schools   van   de   HG.   Het   instituut   biedt   3   opleidingen   aan;   de   Academie   Lichamelijke   Opvoeding   (ALO),   de   opleiding   Sport,   Gezondheid   &   Management   en   de   Associate   Degree   in   Sport,  Gezondheid  &  Management.     Het  instituut  heeft  een  pro-­‐actieve  benadering  in  het  omschrijven  en  aanbieden  van  onderwijs   dat  past  bij  het  instituut,  zowel  voor  studenten  als  voor  docenten.  Medewerkers  en  studenten   worden   beschouwd   als   kenniswerkers,   waarin   een   actieve,   ontwikkelingsgerichte   houding   centraal   staat.   De   hieronder   door   mij   beschreven   en   vertaalde     onderwijsvisie   van   het   instituut   past  in  de  algemene  visie  van  de  HG  (Hanzehogeschool  Groningen).  De  HG  waarden  laten  zich   direct  vertalen  in  de  opleidingsmissie  van  het  instituut  voor  sportstudies.   Visie  instituut  voor  sportstudies     Het   visiedocument   van   het   Instituut   voor   Sportstudies,   Hanzehogeschool   Groningen   dateert   van   maart   2011   (MT-­‐HIS,   21   maart   2011).   De   huidige   onderwijsinrichting  binnen  dit  instituut  heeft  als  werktitel  “  HIS  2.0”  en  is  gericht  op  her-­‐ijking   en  verdere  ontwikkeling  van  het  aangeboden  onderwijs.       Missie;  “We  willen  als  waardegedreven  organisatie  kenniswerkers  in  de  sport  leren  het  beste  uit   zichzelf  en  anderen  te  halen  om  op  inspirerende  wijze  de  beroepspraktijk  te  innoveren.”   (Instituut  voor  Sportstudies  ,  2009)   Passie,   Innovatie,   Betrokkenheid   en   Kwaliteit   zijn   de   4   kernwaarden   die   het   Instituut   voor   Sportstudies   heeft   aangenomen   als   afgeleiden   van   de   missie   van   de   Hanzehogeschool.   (Instituut  voor  Sportstudies  ,  2009)   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

17  

Passie   “Op  het  HIS  werken  en  studeren  mensen  die  een  droom  hebben  en  er  alles  aan  doen   om  die  droom  te  verwezenlijken.  Een  droom  over  de  betekenis  van  sport  in  de  samenleving  en   over   de   mensen   die   dat   gaan   realiseren.   En   vooral   natuurlijk   over   de   bijdrage   die   JIJ   daar   aan   gaat   leveren!   Het   HIS   is   een   werkplaats   voor   het   realiseren   van   idealen.   Op   het   HIS   kun   je   je   eigen   kracht   ontdekken   en   tot   ontplooiing   brengen.   Persoonlijk   ondernemerschap,   daar   draait   het  om.”   Overeenkomstige  waarden  vanuit  de  HG:  Individuele  ontplooiing,  ondernemend.   Innovatie   “Het   HIS   loopt   voorop.   Ontwikkelingen   binnen   sport,   maatschappij   en   wetenschap   vormen   voor   het   HIS   permanent   een   uitdaging   om   haar   activiteiten   en   organisatie   onder   de   loep  te  nemen,  ‘op  te  schudden’  of  radicaal  te  veranderen.  Het  HIS  neemt  het  voortouw  op  het   gebied  van  de   vernieuwing.   Er   mag  ook   wel   eens   wat   mis   gaan,   want  daar   leren   we   van.   Wie   in   de   frontlinie   van   de   dynamische   ontwikkelingen   in   de   sportwereld   wil   opereren   is   bij   het   HIS   aan  het  goede  adres!”   Overeenkomstige  waarden  vanuit  de  HG:  Ondernemend,  creativiteit  en  innovatie.   Betrokkenheid   “Het  HIS  staat  voor  contact,  voor  de  ontmoeting.  Contact  tussen  personeel,   met  studenten,  met  het  werkveld,  met  collega-­‐instituten  en  maatschappelijke  organisaties.  In   die   ontmoetingen   staat   betrokkenheid   bij   de   ander   centraal,   zonder   de   eigen   passie   en   idealen   uit   het   oog   te   verliezen.   Een   HIS-­‐er   is   altijd   op   zoek   naar   de   meerwaarde   van   samenwerking   en   heeft  oog  voor  de  samenleving.  “   Overeenkomstige   waarden   vanuit   de   HG:   Maatschappelijke   en   sociale   verantwoordelijkheid,   vraaggestuurd,  actieve  tolerantie.   Kwaliteit   “Een  HIS-­‐er  is  niet  gauw  tevreden:  kwaliteit  staat  hoog  in  het  vaandel.  Kwaliteit  in   de  ogen  van  zichzelf,  maar  ook  in  de  ogen  van  anderen  die  betrokken  zijn.  We  zijn  niet  uit  op   korte   termijn   successen,   maar   gaan   voor   duurzaamheid   zonder   in   de   valkuil   te   stappen   van   starheid.  We  geven  ook  niet  gauw  op;  een  HIS-­‐er  gaat  tot  het  gaatje.”     Overeenkomstige  waarden  vanuit  de  HG:  resultaatgerichtheid,  professionaliteit,  vakmanschap,   duurzaamheid.   Visie  componenten   • •

Iedere   medewerker   en   student   vertoont   ‘merkwaardig’   gedrag   en   draagt   als   een   echte   merkambassadeur  de  vier  kernwaarden  passie,  betrokkenheid,  kwaliteit  en  innovatie  uit.   Creatieve  docentonderzoekers  fungeren  als  rolmodel  voor  hun  studenten  en  zorgen  zowel   binnen  als  buiten  het  Instituut  voor  inspirerende  colleges,  presentaties  en  kennisproducten.  

  Het  instituut  spreekt  zich  uit  middels  een  visie  op  sport  en  een  visie  op  opleiden.  Sport  heeft   een  dubbelkarakter;  sport  wordt  zowel  gekenmerkt  door  een  zekere  'eigenheid'  als  door  haar   inbedding  in  ruimere  verbanden  (Tamboer  &  Steenbergen,  2000).  Sport  in  de  brede  zin  van  het   woord,   is   onze   basis   om   anderen   (individuen   en   groepen),   vanuit   Europees   perspectief,   doelbewust   te   beïnvloeden.   Sport   heeft   tevens   een   waarde   in   zichzelf   (eigenheid)   die   we   graag   overbrengen   en   delen.   In   het   bijzonder   de   pedagogische-­‐,   de   economische-­‐,   de   sociaal-­‐ maatschappelijke-­‐  en  de  gezondheidswaarde  van  sport  zijn  belangrijke  waarden  in  het  werk  van   onze   sportprofessionals   en   de   contexten   waarin   ze   (gaan)   werken.   De   medewerkers   en   studenten   van   het   Instituut   voor   Sportstudies   delen   de   passie   voor   sport   en   de   expertise   om   sport  in  te  zetten  als  middel  om  gedrag  te  beïnvloeden.  Dat  kan  heel  direct  op  deelname  niveau   18   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

in  de  sportpraktijk  zijn  (als  sportleraar  of  lifestyle  coach  b.v.),  maar  ook  meer  indirect  door  de   handelingen   en   beleid   die   erop   gericht   zijn   op   infrastructureel   en/of   op   sociaal-­‐cultureel   veranderingen   en   innovaties   te   bewerkstelligen   (b.v.   als   sportbeleidsmedewerker,   combinatiefunctionaris  of  beweeg  en  leefstijl  consultant).   In  ons  competentiegericht  curriculum  staat  groei  naar  zelfsturing  centraal  waarbij  er  aandacht   is   voor   de   ontwikkeling   van   vakmanschap   en   het   inspelen   op   individuele   talenten.   Coaching   speelt  een  cruciale  rol  in  dit  proces,  net  als  in  de  begeleiding  op  het  richten  en  ontwikkelen  van   het  talent  en  de  passie  van  de  student  en  het  kiezen  en  inrichten  van  de  eigen  leeromgeving.   Studenten   worden   uitgedaagd   om   kennis   op   te   doen   en   te   creëren   middels   praktijkgericht   onderzoek  en  deze  kennis  vervolgens  te  delen  door  met  realistische  beroepsopdrachten  aan  de   slag  te  gaan.  In  teams  of  communities  werken  studenten  en  docenten  (en  professionals  in  het   werkveld),   samen   in   en   aan   praktijksituaties   en   aan   praktijkgericht   onderzoek.   Net   als   voor   docenten,   wordt   voor   studenten   daarbij   een   beroep   gedaan   op   een   onderzoekende   professionaliteit  (Smid,  2009)  en  actieve  kennisconstructie.   Het   HIS   kiest   ervoor   om   de   (vaak   ideologisch   en   gepolariseerd   gevoerde)   discussie   over   verschillende   benaderingen   van   opleiden   en   leren   te   overstijgen   met   een   beroep   op   een   waarderende   benadering   en   kiest   voor   het   inzetten   op   wat   werkt,   rekening   houdend   met   context,  doelen  en  mensen  in  elke  gegeven  situatie.   Het   HIS   ziet   haar   sportprofessionals   als   kenniswerkers.   Dit   betekent   voor   het   opleiden   en   leren   dat  het  bijbrengen  van  een  onderzoekende  houding  en  het  ontwikkelen,  delen  en  valoriseren   van  kennis  van  groot  belang  is.   Het   HIS   leidt   studenten   op   vanuit   de   idee   van   een   T-­‐shape   profile;   alle   startbekwame   professional   van   Sportstudies   hebben   een   gemeenschappelijke,   brede   kennisbasis   èn   hebben   zich   tevens   gespecialiseerd   conform   het   landelijk   beroepsprofiel   op   een   voor   het   werkveld  herkenbare  en  zinvolle  wijze.  Onze  afgestudeerden  beschikken   allen   over   de   landelijk   vastgestelde   beroepscompetenties.   Binnen   dit   T-­‐ shape  profile  bepalen  studenten  in  overleg  met  hun  coach  zelf,  in  welke   mate   zij   zich   verdergaand   (HIS-­‐breed)   willen   verbreden   of   zich   juist   meer   willen   specialiseren   binnen   hun   beroepsprofiel.   De   keuze   mogelijkheid   en   individuele   profilering   neemt   hierdoor   toe.   De   mix   van   verbreding   en   verdieping   is   afhankelijk   van   de   verschillen   tussen   studenten   in   behoefte   aan   verdieping/   specialisatie   en   de   daarmee   samenhangende  ambitie  van  elke  student.     In  deze  missie  van  het  Instituut  voor  Sportstudies  staat  het  grootste  deel  van  de  pedagogische   opdracht   van   het   instituut   beschreven.   In   de   opdracht   zijn   de   volgende   speerpunten   geformuleerd:   • • •

 

Het  HIS-­‐brede  onderwijs  meer  flexibiliteit  te  geven  dan  tot  nu  toe  nu  het  geval  is,     Het   signalerings-­‐,   het   anticiperings-­‐   en   adaptatievermogen   van   het   instituut   m.b.t.   het   onderwijs  voor  de  studenten  en  de  vraag  vanuit  de  beroepspraktijk  te  vergroten   Grotere  mogelijkheid  aan  de  student  te  bieden  zich  expliciet  verder  te  professionaliseren   en   naar   eigen   behoefte,   verder   te   specialiseren   in   het   verlengde   van   zijn   of   haar   kerncurriculum  of  te  verbreden  t.o.v.  de  kerncurricula  van  het  Instituut  voor  Sportstudies.  

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

19  

Leerlijnen     Het   onderwijs   wordt   in   een   voor   het   HIS   nieuw   ingericht   leerplan   aangeboden   volgens   de   methodiek  van  de  leerlijnen  van  de  Bie  en  Ploegman.  Binnen  deze  methode  worden  5  leerlijnen   benoemd,   die   allen   een   deel   van   de   te   behalen   beroepstaken   ondersteunen.     De   Bie   en   Ploegman   leggen   de   nadruk   op   het   construeren   en   aanbieden   van   opdrachten   binnen   het   onderwijs,   als   middel   om   de   benodigde   beroepstaken   zo   competent   mogelijk   te   benaderen.   Opdrachten   fungeren   hierbinnen   als   stuurmiddel,   en   maken   bovendien   de   betrekking   tot   de   beroepstaken  helder  (de  Bie  &  Ploegman,  2008).     Leerlijnen  zijn  gescheiden.  Als  het  project  de  wedstrijd  is,  is  het  college  de  training.    Het  heeft   een   eigen   afgeronde   en   welgevormde   dynamiek.   De   oefening   en   toepassing   vindt   tijdens   de   training  zelf  plaats.    Ze  vormen  een  eenheid  in  zichzelf.    In  een  wedstrijd  staat  het  ontdekken   voorop   en   daarmee   het   moeizaam   proces   van   het   integreren   van   het   vroegere   geleerde.     Verwacht  niet  dat  de  op  de  training  geleerde  buitenspel  val  meteen  in  de  wedstrijd  afgerekend   kan  worden  en  tijdens  de  wedstrijd  wordt  er  niet  getraind.  Er  zijn  5  gescheiden  leerlijnen,  elk   met   het   hun   eigen   leerritme   of   motor   van   het   leren.   Het   zijn   verschillende   manieren   om   te   leren.   Op   de   ene   leerlijn   leren   studenten   via   ontdekken,   bij   de   andere   staat   reflecteren   op   ervaring   centraal,     op   een   volgende   leerlijn   oefenen   ze   vaardigheden.   Leerlijnen   richten   zich   op   een  andere  koppeling  van  kennis  aan  de  concrete  beroep  situatie.  Het  leerlijnenmodel  is  geen   blauwdruk,   maar   een   denkmodel.   Het   helpt   opleidingen   en   scholen   na   te   denken   over   de   inrichting   van   hun   leerplan   -­‐     de   opdrachten,   de   inhoud,   de   dynamiek   en   de   organisatie   (de   Kleijn,  2010).     Binnen   de   onderwijsinrichting   van   het   Instituut   voor   Sportstudies   zijn   alle   leerlijnen   naast   elkaar   vertegenwoordigd.   Stage   wordt   als   erg   belangrijk   ervaren   en   zodoende   door   alle   leerjaren  heen  intensief  aangeboden.  Een  2e  belangrijke  rode  draad  in  deze  studieomgeving  is   de  rol  van  de  studieloopbaan  begeleider  (SLB),  die  als  coach  de  student  begeleidt  op  zijn/haar   individuele  leertraject.     Leerlijn   Stage  – reflectieleerlijn  

Motor    van  het  leren   Leren  van  het  ritme  van  de   alledaagse  praktijk  

Integrale  lijn  

Leren  van  het  maken  van  een   Ontdekken  en  ontwikkelen   beroepsproduct  in  een     van  een  beroepsproduct  en   specifieke  (probleem)situatie       de  praktische  theoretische   verantwoording    

Een  of  meerdere   conceptuele  lijnen  

Leren  door  het  leren   gebruiken  van  de   systematiek  van  concepten  

Concepten  systematisch   leren  kennen  en  daarmee   patronen  te  leren  zien.  

Training  of  practica   lijn  

Leren  door  het  oefenen  van   beroeps-­‐  vaardigheden  

Beter  worden  in  X  

Studieloopbaan   begeleiding  

Alledaagse  studie-­‐ervaringen   Betekenis  geven  vanuit  een   levensthema  en  het   toekomstige  beroep.    

20   NHL  Master  Pedagogiek  

Gerichtheid   Morgen  moet  het  beter  

Pedagogische  Visie  

Taak  docent:   Ondersteuning  van  de  reflectie   op  ervaring       Het  coachen  bij  het  maken  van   plannen.     Het  beoordelen  vanuit  het   standpunt  van  de   opdrachtgever     Uitleggen     Verbanden  laten  zien     Rolmodel   Voordoen  -­‐  nadoen       Het  geven  van  professionele   feedback     Ondersteunen  door   confronteren  en  coachen  

Jan  Willem  Herder  

In  gesprek   Outdoor  vormt  op  dit  moment  nog  geen  eigen  uitstroomprofiel  binnen  de  SGM  opleiding,  waar   dit  binnen  de  ALO  opleiding  al  wel  het  geval  is.  Binnen  de  4  bestaande  uitstroomprofielen  van   SGM   is   echter   een   prima   plaats   voor   kleuring   van   het   profiel   middels   outdoor   gerelateerde   onderwerpen  en  thema’s.  Ook  de  respons  door  studenten  op  verschillende  outdoor  modules,   bijvoorbeeld   de   “Ardennenweek”   in   het   eerste   studiejaar,   is   positief.   Op   het   moment   van   schrijven   wordt   outdoor   profilering   verder   ontwikkeld   en   ingevoerd   in   het   SGM   studieprogramma.     Het   gebruik   van   Outdoor   ervaringen   voor   educatieve   doelen   heeft   een   rijke   historie.   Plato   prees   de   waarde   van   outdoor   ervaringen   voor   het   ontwikkelen   van   een   gezond   lichaam,   wat   vervolgens   zou   leiden   tot   een   gezonde   geest.   Moderne   outdoor   educatie   vindt   haar   wortels   veelal   in   de   ervarings   theorieën,   met   Dewey   (1938)   als   vermaard   stamvader,   maar   ook   in   bijvoorbeeld  de  sociale  leertheorie  (Bandura,  1977)  en  het  constructivisme  (Vygotsky,  1978).     “Outdoor   Education”   en   “Adventure   based   Education”   zijn   tegenwoordig   2   van   de   veel   gebruikte   benamingen   die   worden   gegeven   aan   “out-­‐of-­‐doors”   educatie   en   de   daaraan   gekoppelde  onderwijs  setting.  De  natuurlijke  omgeving  biedt  een  uitgelezen  mogelijkheid  aan   onderwijs  en  opleidingen,  op  het  gebied  van  natuurbeleving,  recreatie,  sport  maar  ook  binnen   gebieden   als   bijvoorbeeld   lifestyle,   persoonlijke   ontwikkeling,   management   gerelateerde   onderwerpen  en  veranderkundige  thema’s.  Het  onderwijs  vindt  veelal  plaats  in  een  natuurlijke,   uitdagende   en   inspirerende   omgeving,   ontdaan   van   overmatige   afleiding   zoals   de   dagelijkse   drukte   met   bijbehorende   werkstress   en   sociale   setting.     Een   natuurlijke   omgeving   voorziet   in   een   neutrale,   directe,   ondubbelzinnige   feedback   die   aanmoedigt   tot   adaptieve   omgang   in   plaats  van  terugvallen  op  vertrouwde  verdedigings  strategieën  (Hattie,  Marsh,  Neill,  &  Richards,   1997).   Je   bevinden   buiten   een   normale,   vertrouwde   context   bevrijdt   je   van   voorgaande   bekende  beperkingen,  verhoogt  arousal  en  focus  en  moedigt  aan  tot  het  experimenteren  met   “nieuwe   psychologische   strategieën   of   een   frisse   kijk   op   eigen   identiteit”  (Neill,   2008).   Outdoor   als   middel   inzetten   heeft   een   educatieve   waarde   op   een   breed   vlak   van   persoonlijke   ontwikkeling.   Leren   in   outdoor   context   is   een   concept   dat   zowel   directe   outcomes   genereert,   zoals  hoe  een  lawineslachtoffer  terug  te  vinden  in  de  sneeuw,  als  ook  transferabele  outcomes,   zoals  het  aannemen  van  nieuwe  en  gezonde  recreatieve  gewoontes  bij  terugkomst  in  de  oude   leefomgeving  (McKenzie,  2003).     Onderwijs  aan  laten  sluiten  bij  de  actuele  belevingswereld  van  de  student  is  essentieel  in  het   leerproces   van   deze   student.   Cultuur   en   doelgroep   zijn   twee   van   de   aspecten   die   onderdeel   uitmaken  van  het  lesontwerp  voor  het  beoogde  onderwijs  segment.       Een  maatschappelijke  ontwikkeling,  die  in  het  bijzonder  ook  in  de  wereld  van  Outdoor  actueel   is,  is  de  bewustwording  van  ecologische  thema’s  in  onze  huidige  cultuur.  Het  nastreven  van  een   ecologisch   bewustzijn   met   bijpassend   gedrag   en   een   duurzame,   pro-­‐actieve   eco-­‐vriendelijke   houding   past   in   het   moderne   samenlevingsbeeld   en   –beleid.   Overheid,   organisaties   en   bedrijven  proclameren  een  actieve  houding  ten  aanzien  van  onder  andere  het  respect  voor  de   natuur  (www.respectthemountains.com)  en  het  beschermen  en  behouden  van  onze  natuurlijke   omgeving   (www.leavenotrace.ca).   De   huidige   aandacht   voor   outdoor-­‐   trendsporten   als   back-­‐ country   skiën   en   snowboarden   hebben   een   vergroting   van   de   belasting   van   de   verschillende   skigebieden  ten  gevolg,  met  bijbehorende  belasting  op  infrastructuur  en  natuurlijke  omgeving.   Vaak   worden   educatieve   programma’s   ontwikkeld   en   aangeboden,   in   plaats   van   het   fysiek   afsluiten  van  ecologisch  bedreigde  gebieden.  (Chivers,  1994).    

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

21  

Een  veel  gebruikte  term  binnen  onze  huidige  (ook  ecologisch)  gerichte  cultuur  is  Awareness.  De   bewustwording   door   het   individu,   en   de   verantwoordelijkheid   tot   het   bijdragen   aan   het   collectieve   bewustzijn   op   het   gebied   van   verantwoordelijk   gedrag   jegens   onze   natuurlijke   leefomgeving   speelt   actueel   een   belangrijke   rol   in   de   wereld   van   de   outdoor   en   de   bijbehorende  media.     “Awareness   is   the   state   or  ability   to   perceive,   to   feel,   or   to   be   conscious   of   events,   objects,   or   sensory   patterns.  In  this  level  of  consciousness,  sense  data  can  be  confirmed  by  an  observer  without  necessarily   implying   understanding.   More   broadly,   it   is   the   state   or   quality   of   being   aware   of   something.   In   biological   psychology,   awareness   is   defined   as   a   human's   or   an   animal's   perception   and   cognitive   reaction  to  a  condition  or  event.”  (http://en.wikipedia.org/wiki/Awareness,  geraadpleegd  april  2014)  

Ik  ben  inmiddels  14  jaar  werkzaam  bij  de  Hanzehogeschool  en  altijd  betrokken  geweest  bij  het   Instituut   voor   Sportstudies.   Als   expert   op   het   gebied   van   Outdoor   heb   ik   altijd   mijn   passie,   kennis  en  kunde  kunnen  delen  met  het  instituut,  collega’s  en  studenten.  Ik  deel  de  visie  van  het   Instituut  voor  Sportstudies,  alsmede  de  HG.  Passie  en  betrokkenheid  staan  bij  mij  voorop,  van   waaruit  ik  vooral  op  het  gebied  van  kwaliteit  en  professionaliteit  de  studenten  opleid  voor  het   toekomstige   werkveld   van   sportprofessionals   in   de   Outdoorbranche.   Veiligheid   speelt   hierbij   een  belangrijke  rol,  zowel  in  het  leren  als  ook  in  het  toekomstige  werk  door  de  studenten.   De  elementen  passie,  betrokkenheid  en  kwaliteit  worden  onder  andere  bereikt  door     -­‐ -­‐ -­‐

professioneel  (voorbeeld)  gedrag;  het  tijdig  ter  plaatse  zijn  op  de  leslocatie.  Klaar  staan  en   wachten  op  de  studenten  een  ingerichte  leslocatie  met  alle  leermiddelen  op  de  juiste  plek   en  in  voldoende  hoeveelheden  aanwezig.     Het  overbrengen  van  passie  voor  het  onderwerp  door  persoonlijke  verhalen  en  optiek.   Individuele   aandacht   bij   de   uitvoering   van   de   opdrachten   in   de   onderwijssetting   van   dat   moment.  Aandacht  voor  de  omstandigheden  van  de  individuele  student;  samen  in  de  kou   staan,  samen  aanpakken,  samen  leren.  

  Zelfregulatie,  vakmanschap,  individueel  talent,  passie,  autonomie  en  professionaliteit  zijn  voor   mij  sleutelwoorden  als  het  gaat  om  mijn  eigen  persoon,  mijn  rol  als  vormgever  van  onderwijs   als   ook   de   studenten   die   ik   mag   begeleiden   in   hun   groeiproces   van   leren.   Zonder   al   te   poëtisch   te   willen   klinken,   voel   ik   me   daadwerkelijk   bevoorrecht   om   op   de   plek   waar   ik   nu   zit   binnen   de   Hanzehogeschool   te   kunnen   functioneren.   Ik   bereid   studenten   voor   op   hun   beroepstaken   als   (sport)docent,   outdoor   instructeur   en   –manager   en   kan   mezelf   met   veel   plezier   storten   op     pedagogische   uitdagingen   om   studenten   bij   het   leerproces   te   betrekken,   of   uitdagende   projecten  vorm  te  geven  waarin  zij  kunnen  leren.     De  visie  van  het  instituut  voor  sportstudies  sluit  hier  grotendeels  bij  aan.  Dezelfde  kernwaarden   worden   benoemd.   Er   wordt   gesproken   vanuit   onderwijs   principes,   vanuit   een   pedagogische   basis   voor   leren   in   een   specifieke   sport   &   onderwijs   context.   Naar   mijn   inzicht   wordt   er   zorgvuldig   omgegaan   met   het   ontwerpen   van   een   optimale   leeromgeving   voor   de   moderne   student  in  een  moderne,  dynamische  leeromgeving.  Ik  kan  me  daarmee  identificeren  en  draag   de  organisatie  trots  uit.   Ik  merk  dat  de  organisatie  toch  vaak  logger  en  minder  vooruitstrevend  acteert  dan  beoogd  in   onze   visie.   Bureaucratische   motieven   overschaduwen   soms   het   geboden   onderwijs,   in   een   krampachtige,   controlerende   en   beheersing   zoekende   poging   om   alles   in   protocollen,   toetmatrijzen   en   “visitatie-­‐proof”   papier   massa’s   te   borgen.   Op   iemand   als   ik,   die   zich   toch   ook   nog  vaak  laat  leiden  door  gevoel,  komt  dat  soms  wat  star  en  beperkend  over,  hoewel  ook  ik  wel   in   kan   zien   dat   er   een   bepaalde   vorm   van   structuur   nodig   is   om   ook   creativiteit   en   persoonlijke   22   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

vorming  uiteindelijk  de  ruimte  te  kunnen  geven.  Bij  mijn  laatste  beoordelingsgesprek,  nog  geen   week   geleden,   werd   bovenal   en   allereerst   ingestoken   op   de   beperkte   uren   waarmee   ik   het   maar   moest   zien   te   redden,   in   plaats   van   een   open   gesprek   over   kansen   binnen   het   onderwijsprogramma.   Momenten   als   deze   maken   me   duidelijk   dat   er   ook   in   mijn   organisatie   een  discrepantie  bestaat  tussen  “beoogd”  en  “uitgevoerd”  (van  den  Akker  &  Thijs,  2009).   In   de   huidige   onderwijsontwikkeling   spelen,   door   vaak   geldelijke   beperkingen,   organisatorische   factoren   een   beperkende   rol.   Dit   resulteert   onder   andere   in   een   toenemende   werkdruk   en   taakdichtheid   van   docenten   en   overige   medewerkers,   ook   binnen   ons   instituut.   De   motivatie   om  toch  het  beste  (pedagogische)  beentje  voor  te  zetten  komt  gelukkig  nog  altijd  voort  uit  de   door  passie  gedreven  harten  van  de  meeste  medewerkers.  Voortschrijdend  inzicht  in  onderwijs   en  –ontwikkeling  is  daarbij  cruciaal.  Daarin  heb  ikzelf  nog  genoeg  te  ontdekken,  maar  voel  me   gesterkt  door  mijn  huidige  koers  op  de  pedagogische  verdieping.  In  de  afgelopen  jaren  heb  ik   een   aantal   keren   een   tussenstand   kunnen   opmaken   ten   aanzien   van   mijn   eigen   visie.   Tijdens   mijn  initiële  opleiding,  tijdens  de  PDB  cursus  en  ook  nu  weer  word  ik  er  toe  aangezet  om  die   visie   in   ontwikkeling   te   ijken   met   mijn   omgeving,   en   met   echte   letters   op   echt   papier   te   zetten.   Dat   vind   ik   moeilijk,   maar   het   helpt   me   wederom   om   meer   richting   en   verdieping   te   geven   aan   mijn  persoon,  en  rol  als  docent.    

 

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

23  

Bibliografie     University  of  Rochester,  Department  of  Clinical  and  Social  Sciences  in  Psychology  .  (2013).   Opgeroepen  op  2013,  van  Self-­‐determination  Theory,  an  approach  to  human  motivation  and   personality:  http://www.selfdeterminationtheory.org   Alvarez,  A.  (1988).  Het  Voeren  Van  De  Rat.  Uitgeverij  LJ  Veen  BV.   Arendt,  H.  (1994).  Vita  Activa.  Amsterdam:  Boom.   Chivers,  J.  (1994).  Effects  Of  The  Skiing  Industry  On  The  Environment.  Coventry  University  ,  School  of   international  studies  and  law.   Covey,  S.  (2004).  The  8th  Habit:  From  Effectiveness  to  Greatness.  New  York:  Free  Press.   (2008).  In  D.  de  Bie,  &  M.  Ploegman,  Aan  de  slag!  Inspirerende  opdrachten  voor  beroepsopleidingen.   Houten:  Bohn  Stafleu  van  Loghum.   de  Bie,  D.,  &  Ploegman,  M.  (2008).  Aan  de  slag!  Inspirerende  opdrachten  voor  beroepsopleidingen.   Houten:  Bohn  Stafleu  van  Loghum.   (2010).  Het  leerlijnenmodel,  een  betrouwbaar  kompas  voor  onderwijsvernieuwing.  In  J.  de  Kleijn.   Dewey,  J.  (2011).  John  Dewey  over  opvoeding,  onderwijs  en  burgerschap.  Amsterdam:  BV  Uitgeverij   SWP.   Duurzame  Motivatie.  (2014).  Opgehaald  van  de-­‐raet.be:  http://www.de-­‐ raet.be/motivatie/index.php/concepten/bouwstenen-­‐voor-­‐motivatie/vierde-­‐bouwsteen   Hanzehogeschool  Groningen.  (2010).  Koers  op  Kwaliteit.  Groningen.   Hanzehogeschool,  G.  (sd).  Honours  talent  programma.  Opgeroepen  op  mei  2013,  van   www.hanze.nl:  http://www.hanze.nl/home/Schools/hanze-­‐honours-­‐college/talentroutes/honours-­‐ talentprogramma/   Hattie,  J.,  Marsh,  H.,  Neill,  J.,  &  Richards,  G.  (1997).  Adventure  Education  and  Outward  Bound;  Out-­‐ of-­‐Class  Experiences  That  Make  a  Lasting  Difference.  Review  of  Educational  Research  (vol  67-­‐01),  43   -­‐  87.   Instituut  voor  Sportstudies  .  (2009).  School  strategisch  plan  2010  -­‐  2015.  Hanzehogeschool   Groningen.   Korthagen,  F.,  &  Lagerwerf,  B.  (2007).  Leren  van  binnenuit,  kwaliteit  en  inspiratie  in  het  onderwijs.   Boom  Lemma.   Kuijpers,  M.,  &  Meijer,  F.  (2009).  Studieloopbaanbegeleiding  in  het  hbo:  mogelijkheden  en  grenzen.   lectoraat  ‘Pedagogiek  van  de  Beroepsvorming',  De  Haagse  Hogeschool  .   McKenzie,  M.  (2003).  Beyond  "The  Outward  Bound  Process";  Rethinking  Student  Learning.  The   Journal  of  Experiential  Education  (vol  26-­‐01),  8  -­‐  23.   Meijering,  F.  (2013).  Flitscollege  6  metacompetenties.  Opgehaald  van  www.youtube.com.  

24   NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

Mensen;  klassieke  motivatietheorieen.  (sd).  Opgeroepen  op  februari  2013,  van  The  art  of   Management:  www.123management.nl   MT-­‐HIS.  (21  maart  2011).  Visiedocument  HIS  2.0.   Neill,  J.  (2008).  Enhancing  life  effectiveness:  The  impacts  of  outdoor  education  programs.  University   of  Western  Sydney,  NSW,  Australia,  Faculty  of  Education.   Pols,  W.  (2001).  Voorbij  de  pedagogiek  van  de  regel.  Over  de  pedagogische  opdracht  van  het   onderwijs.  Pedagogiek  (3),  195-­‐199.   Ryan,  R.  M.,  &  Deci,  E.  L.  (2000).  Intrinsic  and  Extrisic  Motivations:  classic  definitions  and  new   directions.  Contemporary  Educational  Psychology  ,  25,  54-­‐67.   SLO.  (2014).  Opgehaald  van   http://sociaalemotioneel.slo.nl/thema/algemeen/socialecompetentie/zelfsturing/   Smid,  G.  (2009).  Ruimte  maken  voor  onderzoekende  professionaliteit.  van  Gorcum.   Tamboer,  J.,  &  Steenbergen,  J.  (2000).  Sportfilosofie.  Leende:  DAMON.   van  den  Akker,  J.,  &  Thijs,  A.  (2009).  Leerplan  in  ontwikkeling.  Enschede:  Nationaal   Expertisecentrum  Leerplanontwikkeling.   van  der  Stel,  J.  (2013).  Zelfregulatie,  ontwikkeling  en  herstel.  SWP.   www.leavenotrace.ca.  (sd).  Opgeroepen  op  januari  2014,  van  Leave  No  Trace,  Outdoor  Ethics:   http://www.leavenotrace.ca/home   www.respectthemountains.com.  (sd).  Opgeroepen  op  januari  2014,  van   www.respectthemountains.com:  http://www.respectthemountains.com/Default.aspx    

   

NHL  Master  Pedagogiek  

Pedagogische  Visie  

Jan  Willem  Herder  

25