Verslag Stook je rijk Den Haag 2014 Dinsdag 14 oktober 2014
Inhoud Introductie Interview met Alex Ouwehand, directeur Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland Sociaal energiebeleid, Suzanne Schuitemaker, adviseur bij de Woonbond Monitoring energiebesparing huursector Den Haag, Bert Bakker van Natuur en Milieufederatie Zuid-Holland Interview met Joris Wijsmuller, wethouder Wonen en Duurzaamheid Ronde tafel met Haagse woningcorporaties Ronde tafel met Haagse huurdersorganisaties Ronde tafel met Haagse raadsleden Afsluiting
Introductie Debatleider Michel Jehae heet het gezelschap van ruim 40 personen welkom in de Studio van Theater Dakota in Den Haag. Zij zijn afkomstig van woningcorporaties, huurdersorganisaties, gemeente Den Haag (B&W; gemeenteraad; ambtelijke organisatie), bedrijven, brancheorganisaties en natuur- en milieuorganisaties. Hij licht het programma toe. Er zijn eerst twee presentaties en vervolgens een interview met wethouder Wonen en Duurzaamheid Joris Wijsmuller. Daarna volgen de ronde tafels. In 2014 worden in 12 steden, in 6 provincies, ronde tafel bijeenkomsten gehouden. Op donderdag 20 november wordt een eindmanifestatie gehouden in Utrecht. Meer informatie zie: www.stookjerijk.nl (op deze website staan alle verslagen en presentaties).
Interview met Alex Ouwehand, directeur Natuur en Milieufederatie ZuidHolland Michel Jehae vraagt Alex Ouwehand waarom de NMZH deze bijeenkomst organiseert. Alex Ouwehand geeft aan dat energiebesparing voor de NMZH een belangrijk onderwerp is. In de huursector moeten nog grote stappen worden gezet in de bestaande woningvoorraad. Dat is een grote uitdaging, met doelstellingen vanuit het Convenant Energiebesparing Huursector uit 2012 en het Energieakkoord uit 2013. Dit drie partijen overleg agendeert het thema energiebesparing in de huursector en draagt bij aan een verhoging van het tempo. Het tempo ligt nu te laag om de doelstellingen te halen. Soms zijn er ook conflictueuze situaties bij huurcomplexen. Dan gaat het bijvoorbeeld om achterstallig onderhoud, ook met betrekking tot energiemaatregelen. Alex Ouwehand geeft aan dat het van belang is om zo veel mogelijk de samenwerking te zoeken. Zeer 1
bewust heeft NMZH gekozen voor bijeenkomsten in grote steden, eerder in Leiden (26 juni) en nu in Den Haag. Vorige week donderdag 9 juli werd door het Rotterdamse Milieucentrum in Rotterdam een bijeenkomst van Stook je rijk georganiseerd. In deze steden valt nog veel aan energiebesparing in de huursector te doen.
Presentatie Sociaal Energiebeleid van de Woonbond Suzanne Schuitemaker geeft aan dat de Woonbond zich meer richt op de totale woonlasten in plaats van de huren. Dit betekent dat naast huren de Woonbond ook veel aandacht besteed aan de energielasten. Zij gaat in op wat de belangrijke ontwikkelingen zijn. De woonquote – dwz het deel dat huurders van hun inkomen betalen aan wonen (huur en energierekening) - is gestegen van 19% in 1980 naar 33% in 2014. De verhuurdersheffing maakt investeren voor corporaties moeilijk. Veel corporaties hebben nieuwbouw gestaakt. De nieuwe Woningwet biedt huurders meer kansen. Zij dienen een betere positie te krijgen in een driepartijenoverleg en bij prestatieafspraken. Van belang is dat prestatieafspraken meetbaar zijn. Zij geeft aan welke oplossingen er zijn om meer tempo bij de energiebesparing in de huursector te krijgen. Zie presentatie. Vragen uit de zaal: Cindy Slaghuis (St. Aardewerk) geeft aan dat haar organisatie in Dordrecht succesvol bezig is om via energiecoaches (huiskamer)gesprekken aan te gaan met bewoners. Daarbij wordt gekeken naar hun jaarrekening, energievoetafdruk en te nemen maatregelen. Zij wil dit ook in Den Haag gaan uitvoeren. De stelling dat bewoners met een kleine beurs in een woning met een slecht energielabel niet zo veel stoken als gedacht, is soms ook niet waar. Een kleine beurs en een hoge energierekening kunnen toch samengaan, vooral bij andere culturen, waardoor schuldproblemen kunnen ontstaan.
Presentatie Monitoring Energiebesparing Huursector Den Haag Bert Bakker, projectleider Stook je rijk bij de NMZH , geeft een toelichting over de energieprestaties van de Haagse corporaties Haag Wonen, Staedion en Vestia in 2013. Hiervoor heeft hij de monitoringgegevens gebruikt die zijn berekend met behulp van het rekenmodel Shaere (Sociale Huursector Audit Evaluatie Resultaten Energiebesparing) van Aedes. Dit model maakt gebruik van de energielabels van de huurwoningen van een corporatie. Op basis van de verbetering van de energielabels wordt de jaarlijkse energieprestatie van de corporatie bepaald. Het energielabel wordt ook uitgedrukt in een Energie Index. Hoe lager de Energie Index hoe beter het energielabel. De daling van de Energie Index is een maat voor de verbetering van de energielabels en geeft de energiebesparing aan. Van Haag Wonen en Staedion kon de verbetering van 2012 naar 2013 worden bepaald omdat de gegevens aanwezig waren. Van Vestia niet omdat zij pas in 2013 zijn ingestapt. De verbetering van de Energie Index in de Haagse huursector (Haag Wonen en Staedion) in 2013 bedraagt gemiddeld 0.065. Deze verbetering ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 0.04 in 2013 en nog iets boven het jaarlijkse gemiddelde van 0.06 dat nodig is om gemiddeld Energie Index 1.25 in 2020 (doelstelling van het Energieakkoord) te halen. De gemiddelde Energie Index van de huidige huurvoorraad van de corporaties ligt voor alle drie boven het landelijk gemiddelde van 1.69. Voor Haag Wonen 1.83 en voor Staedion 1.74 (beide label 2
D). Voor het halen van het doel in 2020 is een extra inspanning nodig. Voor Vestia geldt dat een forse extra inspanning nodig is gezien de huidige gemiddelde Energie Index van 2.13 (label E). Bert Bakker geeft in een aantal plaatjes nader inzicht in de verdeling van de energielabels in Den Haag. Als eerste de verdeling over de woningvoorraad van de afzonderlijk corporaties, die elk jaar verbetert ten gunste van de betere energielabels. Als tweede de verdeling per bouwjaargroep, waarbij de oudste bouwjaargroepen de slechtste energielabels hebben. En als derde de verdeling over de wijken in de Den Haag. Dit kan goed worden gebruikt voor het stellen van prioriteiten door het aanpakken van de energieonzuinigste wijken. De verbetering van de Energie Index in 2013 in Den Haag is door de twee corporaties verschillend ingevuld. Haag Wonen zit met een groei van de schilisolatie van 1,8% een kwart boven het landelijk gemiddelde van 1,4 %. Staedion zit daar met een groei van 0,3% ruim onder. Staedion heeft juist sterk ingezet op de vervanging van oude cv-ketels en open verbrandingsinstallaties (gashaarden en geisers) door energiezuinige ketels. Verder geeft Bert Bakker aan dat er op dit moment geen heldere prestatieafspraken zijn. Er is ook geen stedelijk huurdersplatform meer. De nieuwe prestatieafspraken kunnen juist worden benut om tot goede doelstellingen te komen. Zie de presentatie. Als aanbevelingen geeft Bert Bakker mee: - Versnelling energiemaatregelen bestaande huurwoningen! Doelen energieakkoord in nieuwe prestatieafspraken en woonpact. - Systematische monitoring en rapportage met jaarlijkse Shaere-gegevens (jaarverslagen; gemeenteraad; driepartijenoverleg). - Gemeente en corporaties overleggen samen met huurders in driepartijenoverleg over nieuwe prestatieafspraken, woonpact en energiebesparing (woonlasten; comfort; verduurzaming). - Partijen zoeken samen naar nieuwe financieringsconstructies (landelijk, gemeentelijk, derden/esco’s, …..). Vragen uit de zaal: Op een vraag uit de zaal wordt nader toegelicht dat de slechtste energielabels overeenkomen met een hoge(re) Energie Index en de beste energielabels met een lage(re) Energie Index. Op de vraag over de verschillen in aantallen woningen wordt vanuit Vestia aangegeven dat een deel van de woningvoorraad (ca 5.000 in aantal waarvan 2.000 nieuwbouw en 3.000 sloop) geen energielabel heeft omdat ze worden gesloopt/gerenoveerd of te nieuw zijn. Dit speelt ook bij Staedion. Haag Wonen geeft aan alles te melden bij Shaere.
Interview met Joris Wijsmuller, wethouder wonen en duurzaamheid Michel Jehae vraagt Joris Wijsmuller naar de combinatie van wonen en duurzaamheid in zijn wethoudersportefeuille. Dat is hij nog niet bij andere wethouders tegengekomen. Wijsmuller vindt het een logische combinatie, naast zijn andere portefeuilles stadsontwikkeling en cultuur. Bij de verdeling in B&W is milieu en verkeer aan elkaar gekoppeld vanwege o.a. luchtkwaliteit. De 3
koppeling wonen en duurzaamheid is logisch vanwege de energiedoelen voor de woningvoorraad. Den Haag heeft betere cijfers voor de energieprestaties in 2013 dan Rotterdam (Stook je rijk, 9 oktober). De verbetering van de Energie Index van de Haagse huursector in 2013 ligt op 0.065. Die van Rotterdam op 0.025. De wethouder vindt dit niet belangrijk. Scherpe doelstellingen in Den Haag zijn belangrijk, om een energieneutraal Den Haag in 2040 mogelijk te maken. Den Haag scoort nu te slecht en moet daarom beter. Minimaal gemiddeld energielabel B voor de bestaande woningvoorraad in 2020 is zijn streven. Wel een pittige opgave, zo stelt hij. Hij geeft aan dat hij bezig is met de opzet van een volkshuisvestingsagenda als invulling van het woonpact voor verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Daarin wil hij ook het doel van minimaal energielabel B in 2020 opnemen. Huurdersorganisaties worden daarbij betrokken en een verkennend gesprek heeft al plaatsgevonden. De ervaring van de huurders en hun eigen energierekening vindt hij belangrijk. In een tweede gesprek wil hij verder de diepte in. Joris Wijsmuller heeft te maken met een ambitieuze gemeenteraad die een forse inzet vraagt op het gebied van de verduurzaming van woningen en gebouwen in Den Haag. Zowel bij energiebesparing als bij de inzet van warmtebronnen (industriële restwarmte, geothermie) via onder meer Eneco. Deze forse inzet moet worden opgenomen in een actualisatie van de energievisie van Den Haag, die nog voor het einde van het jaar gestalte moet krijgen. Wijsmuller vindt het belangrijk dat de woningcorporaties landelijke middelen aanwenden (o.a. STEP subsidieregeling van ca. 400 miljoen euro). Hij beseft dat het lastig is voor de corporaties om hun huidige streven voor 2020 (label C) te verhogen naar label B vanwege de verhuurdersheffing en de Vestia-heffing. Maar hij vindt dat alles uit de kast moet worden gehaald en dat dit ook explicieter in de nieuwe prestatieafspraken moet komen. Over de vraag wat je het eerste aanpakt geeft Joris Wijsmuller aan dat de keuze voor energieonzuinige wijken (zie presentatie NMZH) logisch is via bijvoorbeeld een wijkontwikkelingsmaatschappij en een revolverend fonds. In Zuidwest heeft Vestia dit willen oppakken, maar kwam de klad er in. Nu kan dit weer worden opgepakt via zo’n ontwikkelingsmaatschappij. Wijsmuller geeft aan dat hij verder wil gaan met het ondersteunen van verduurzaming bij bewoners via bewonersinitiatieven in o.a. het project ‘Duurzaam de wijk in’ en het stimuleren van de samenwerking tussen het Haags Milieucentrum en Duurzaam Den Haag. De komende maanden zijn belangrijk voor het vernieuwen van de prestatieafspraken in Haaglanden, voordat het stadsgewest wordt opgeheven per 1 januari 2015, en het actualiseren van de gemeentelijke energievisie.
Ronde tafel woningcorporaties Deelnemers: Ria Koppen-Kreijne, directeur financiën van Haag Wonen Niels van Boven, programmamanager duurzaamheid van Vestia Jaap Uithof, directeur onderhoud en projecten van Staedion Doel label B niet haalbaar Alle drie de corporaties zien het doel van energielabel B in 2020 als niet haalbaar. Niels van Boven van Vestia geeft toe dat zij aan een inhaalslag bezig zijn, maar dat het beschikbare geld een groot knelpunt is om de benodigde investeringen te doen. Een probleem is dat een te hoog energielabel (A en beter) kan leiden tot een te hoge huurverhoging, waarmee de huur boven de 4
sociale huurgrens kan stijgen. Verder geeft Niels aan dat er grote verschillen zijn in de energierekeningen in vergelijkbare woningsituaties. Jaap Uithof van Staedion wil vooral de slechtst scorende woningen als eerste aanpakken. Staedion let daarbij ook sterk op het vervangen van slechte ketels, haarden en geisers. Niet alleen vanwege energiebesparing, maar ook vanwege gezondheid en veiligheid. Zij investeren daar nog 25 miljoen euro in. Ria Koppen-Kreyne van Haag Wonen zegt slecht scorende woningen ook te willen aanpakken, maar dat te willen koppelen aan onderhoud. Wanneer isolatie niet mogelijk is, moet slopen worden overwogen. Sommige woningen lenen zich er niet voor om goed te isoleren. Zij kiest er vooralsnog voor om bij vele huurwoningen kleinere labelstappen te maken in plaats van bij enkele huurwoningen direct naar A++ te renoveren. Meerdere huurders kunnen dan worden geholpen. Gestapelde bouw moeilijk in grote steden De hoeveelheid gestapelde bouw van slechte kwaliteit is in grote steden zoals Den Haag groter dan elders in Nederland. Zij zijn technisch ook vaak moeilijk of niet te isoleren. Dat maakt het lastiger om de energiekwaliteit van de woningen te verbeteren, naast het zoeken van financiële middelen. Jaap Uithof: bij woningen als in Capelle a/d IJssel kun je veel gemakkelijker een hoger (energiezuiniger) label halen. Dat zijn grondgebonden huurwoningen. Daarbij komt verder dat in de vorige raadsperiode(s) onder wethouder Norder vooral veel investeringen zijn gedaan in nieuwbouw (focus op productie). Nu ligt de focus grotendeels op bestaande bouw, waarin dus nog veel stappen zijn te maken. Op de vraag naar het gebruik van financiële middelen vanuit het rijk (o.a. STEP subsidie 400 miljoen euro) geven de vertegenwoordigers van de woningcorporaties dat zij de eisen aan het verkrijgen van de subsidie te hoog vinden. Daarnaast stellen zij dat het fonds politiek te onbetrouwbaar is om lange termijn planningen op te baseren. De corporaties moeten de subsidie zelf voorfinancieren. Pas in 2018 krijgen zij de subsidie. Dan zit er mogelijk een ander kabinet dat besluit om het gereserveerde geld voor andere zaken te gebruiken. Bovendien gaat het om een eenmalige subsidie (omgerekend 150 euro per huurwoning) op een structurele (jaarlijkse) bezuiniging van 1.7 miljard bij de corporaties (verhuurdersheffing). Huurders betrekken Vestia maakt de omslag van ontwikkelen naar beheer. Daarbij is de huurder heel belangrijk zegt Niels van Boven. Hij ziet dat huurders zeker geïnteresseerd zijn in energiebesparing. Naast het investeren in woningen vindt hij het gebruik van energiecoaches interessant, omdat mensen daarmee van elkaar kunnen leren. Hij wil daarbij ook gebruik maken van het ZAV-beleid (Zelf Aangebrachte Voorzieningen). Jaap Uithof van Staedion: in contacten met de huurders (huisbezoeken) wordt zoals gezegd veel aandacht besteed aan de vervanging van ketels, waarbij niet altijd sprake is van huurverhoging. Verder wordt door alle corporaties belang gehecht aan de interactie tussen huurders, gemeenteraadsleden en woningcorporaties over het maken van keuze bij het verbeteren van de energieprestaties van de bestaande woningvoorraad. Vragen en opmerkingen uit de zaal: Ton Stikkelman (Bewonersraad Haag Wonen) geeft aan dat in ‘lekke’ woningen met eenvoudige maatregelen (folie e.d.) ook, als tijdelijke maatregel, energiebesparing kan worden behaald. Henk Heijkers (gem. Den Haag, afd. Stedebouw en Planologie) geeft aan dat restwarmte op 5
gebiedsniveau meer aandacht verdient bij het energieneutraal maken van de bestaande woningvoorraad. Daarbij kan ook bij de vervanging van het aardgasnetwerk de keuze worden gemaakt om dit achterwege te laten en daarmee kosten te besparen. De vervanging van het huidige aardgasnetwerk kost 100 miljoen. Dit bedrag kan ook anders worden ingezet. Ludolf de Boer (gem. Den Haag, afd. Wonen) vindt dat de Haagse corporaties te weinig doen om gebruik te maken van de STEP subsidie van 400 miljoen euro. Andere steden doen dat beter. Corporaties geven aan dat de STEP subsidie met name geschikt is voor grondgebonden huurwoningen (eengezinswoningen). Alex Ouwehand (directeur NMZH) vindt dat de resultaten van 2013 als voorbeeld moeten dienen voor de inzet op energiebesparing in de komende jaren. Deze trend moeten de corporaties juist vasthouden. Hij pleit voor een goede analyse. Op basis van deze analyse kan worden nagegaan wat goed werkt. Jan Willem Retera (Huurdersollectief Artiestenbuurt Rijswijk) geeft aan dat zij in hun buurt actief hebben gelobbyd bij de corporatie en gemeente om een verduurzamingsplan op de stellen voor hun woningen. Het gaat om de verduurzaming van zgn koude woningen (met nog een gashaard). Daar zit men nu met elkaar rond de tafel. Hij vindt dat deze koude woningen nog sneller moeten worden aangepakt. Ze zijn niet veilig en ongezond.
Ronde tafel huurdersorganisaties Deelnemers: Nico van den Bergh, bestuurslid Huurdersvereniging Staedion Teun Scherpenzeel, vice-voorzitter Bewonersraad Haag Wonen Albert van der Kroft, bestuurslid Stedelijke Huurdersraad Vestia Den Haag (Huurdersvereniging Haag Wonen was verhinderd vanwege hun ALV). Michel Jehae vraagt naar de samenwerking tussen de huurdersorganisaties en de corporaties, de onderlinge samenwerking en de interactie met de gemeenteraad. Nico van den Bergh geeft aan dat de interactie met corporatie Staedion te veel reactief is. De huurdersorganisatie en bewoners moeten ook zelf meer actie ondernemen. Duurzaamheid biedt veel kansen. Teun Scherpenzeel zegt dat de contacten tussen de huurdersorganisaties van Haag Wonen (Bewonersraad en Huurdersvereniging) open en goed zijn. Wel is er nog veel hapsnap. Teun van der Kroft geeft aan dat zoals bekend bij Vestia veel problemen en verkopen zijn geweest. Er zijn wel contacten geweest en er is geluisterd. Huurdersverenigingen dienen meer kennis uit te wisselen en te bundelen. Onder meer op het gebied van prestatieafspraken en energiebesparing. De Woonbond en de Milieufederatie kunnen daarbij een rol spelen. Een aantal jaren geleden bestond nog de Haagse Federatie van Huurdersorganisaties . Het plan is om dit weer op te starten om gezamenlijk beleid te maken (de Haagse corporaties doen dit al). De huurdersverenigingen hebben al een eerste gesprek gehad met wethouder Wijsmuller en willen dit voortzetten. Ook kunnen zij gezamenlijk een stem van de huurders aan de gemeenteraadsleden laten horen. Teun Scherpenzeel geeft aan dat er meer inzicht moet komen in de beschikbare financiën voor besparingsmaatregelen en dat niet de huurder moet opdraaien voor de kosten. Er moet goed 6
worden gelet op de totale huurlasten. Zo zijn huurverhogingen van 80 euro per maand voor aanbrengen van CV veel te hoog. Maarten Visschers en Jaap Uithof geven aan dat dit gemiddeld eerder in de buurt van 40 euro uitkomt in de praktijk. Meer kennisuitwisseling hierover is gewenst. Nico van den Bergh geeft ook veel belang te hechten aan een goed evenwicht tussen huurverhoging en (verlaging van) energielasten. Daarnaast vindt hij het ook belangrijk dat financiering van energiebesparingsmaatregelen in woningen ook lokale werkgelegenheid oplevert.
Ronde tafel raadsleden Deelnemers: Michel Rogier, raadslid CDA Tobias Dander, fractievoorzitter D66 Arjen Kapteijns, ex-raadslid Groen Links (Arjen Dubbelaar/groep de Mos was op het laatste moment verhinderd en Joeri Oudshoorn/Haagse Stadspartij moest eerder weg en kon daarom niet deelnemen aan deze ronde tafel). Michel Jehae vraagt de raadsleden naar hun reactie op de gepresenteerde cijfers over de energieprestaties, de inzet van corporaties, een driepartijenoverleg en de rol van de gemeenteraad daarbij. Tobias Dander is zeer dankbaar voor de gepresenteerde cijfers en het inzicht in de energieprestaties van de corporaties. Beleid op het gebied van duurzaamheid en energie hangt voor hem sterk samen met het sociale beleid voor huurders en woonlasten. Naast het nemen van technische maatregelen vindt hij de sociale inzet van coaches e.d. een goed middel. Hij is teleurgesteld in de duurzaamheidsinzet van de corporaties. Hij ziet voor de gemeenteraad een faciliterende rol om het gesprek aan te gaan met de corporaties en huurdersorganisaties over de doelen van 2020 (Energieakkoord) en energieneutraal 2040. Hij zoekt voorbeelden elders uit Nederland over succesvolle aanpak van de verduurzaming van gestapelde bouw. Hij begrijpt dat de landelijke STEP subsidie te weinig oplossing biedt. Ook Arjen Kapteijns ziet in het op gang brengen van het gesprek over de ambitieuze doelen een belangrijke rol van de gemeenteraad. Daarbij is het ook zinvol om de werkbezoeken te gebruiken. Michel Rogier geeft aan de discussie op basis van cijfers van de energieprestaties belangrijk te vinden, maar die kan het beste lopen via rapportages van de wethouder. Ook geeft hij aan het verwachtingsniveau van de partners in het Convenant Energiebesparing Huursector (Aedes, BiZa, Woonbond) te willen leggen naast die van de corporaties. De gemeenteraadsleden willen een vliegwiel op gang brengen om het gebruik van diverse financiële middelen in te zetten voor meer inzet op energiebesparing in de Haagse huursector. Vanuit de corporaties in de zaal wordt hier tegen ingebracht dat het niet slechts een kwestie is van financiën, maar ook van logistiek en planning en de eerder genoemde (on)mogelijkheden in oudere gestapelde woningbouw. Hierop ontstond een discussie waar wel en niet aan vast te houden. Een analyse van de 7
feitelijke situatie en de mogelijkheden in Den Haag is nodig om de confrontatie tussen ambitieuze doelen en uitvoering helder te krijgen. Wat werkt goed om de doelen te halen. Dit kan ook goed worden gebruikt in het overleg tussen de drie partijen: corporaties, huurdersorganisaties en gemeente (bestuur en raad). En voor de inzet in de nieuwe prestatieafspraken en het woonpact/volkshuisvestingsagenda.
Afsluiting Met deze oproep voor een goede analyse en een oproep van Alex Ouwehand (NMZH) om daarin te faciliteren wordt de bijeenkomst afgesloten.
8
