Van om de hoek. Aan de slag met korte keten

Van om de hoek

Aan de slag met korte keten



Colofon

Interviews en redactie: Wim Vandenberghe Fotografie: Kjell Gryspeert (m.u.v. p 1: Annelijn Steenbruggen) Vormgeving: Ogly Doglin’ Druk: De Bie Productie & eindredactie: Adje Van Oekelen, Petra Tas en Lotte Van Boxem Advies en ondersteuning: Marijke Van Ranst en An Jamart Eerste druk: 1500 ex, oktober 2012 Verantwoordelijke uitgever: Kurt Sannen, Asdonkstraat 49, 3294 Molenstede Vind je de informatie in deze brochure waardevol en wil je ze graag verder verspreiden? Neem eerst even contact op met BioForum Vlaanderen voor afspraken en voorwaarden: [email protected].

Over BioForum Vlaanderen BioForum Vlaanderen is de koepel- en ketenorganisatie van de hele Vlaamse biosector. BioForum ondersteunt ook de biologische korte keten, met belangenbehartiging, bekendmaking en promotie. In 2012 riep BioForum een ‘Biobedrijfsnetwerk korte keten’ in het leven, dat bioboeren rond dit thema samenbrengt. Ook het project ‘Bio zoekt Keten’ stimuleert samenwerking in de (korte) keten. www.bioforumvlaanderen.be BioForum Vlaanderen • [email protected] T 03 286 92 78 • Quellinstraat 42, 2018 Antwerpen Vraag je eigen brochure op [email protected] of [email protected].

Beste lezer, De laatste jaren zien we een duidelijke trend: het aantal Voedselteams boomt, CSA-projecten duiken als paddenstoelen op in verstedelijkt Vlaanderen, groenteabonnementen winnen aan populariteit. Heb jij al korte ketenverkoop en wil je graag uitbreiden? Of zoek je een manier om ermee aan de slag te gaan? Met deze brochure maakt BioForum, met steun van de Vlaamse overheid en het ‘Strategisch Plan Korte Keten’, de kennis en ervaring op dit vlak voor iedereen toegankelijk. Zes sprekende voorbeelden uit de biosector, aangevuld met praktische tips vormen een inspiratiebron voor jouw korte keten initiatief. BioForum is het aanspreekpunt voor alle vragen over de biologische korte keten. Ben je een gangbare of startende boer? Ook voor jou bevat deze brochure bruikbare info. Bio vindt traditioneel zijn afzet dicht bij huis en dit is nog steeds het geval. Vaak gaat de biologische korte keten samen met initiatieven zoals zorgboerderij, kijkklassen of educatie op de hoeve, om de band tussen de consument en zijn voedsel te vernieuwen. Ongeveer de helft van alle bioboeren doet aan korte ketenverkoop. Ook bij andere biotelers groeit de interesse. Bij heel wat startende boeren geldt korte keten zelfs als basis voor de bedrijfsorganisatie. De brochure speelt in op deze trend en helpt jou als boer op weg met de organisatie van jouw korte keten. Veel leesgenot! Kurt Sannen, Voorzitter BioForum Vlaanderen

____________________________________________________ Wens je in contact te komen met biotelers met korte keten in jouw buurt? Kijk dan op www.biogenietengids.be. Hier vind je alle adressen die voor consumenten toegankelijk zijn. Zoek je samenwerking met andere biobedrijven? www.biobedrijvengids.be geeft een overzicht van alle gecertificeerde biobedrijven in Vlaanderen.

1

Voorwoord pagina 1

Thuisverkoop en Voedselteams De Wieltjeshoeve pagina 16

Zelfpluktuin Purfruit pagina 4

Hoevewinkel met bakoven, markten De Zaaier Vleespakketten Natlandhoeve

pagina 20

pagina 8

Groenteabonnementen, markt en webwinkel Ourobouros

Hoevewinkel met hoevezuivel en Voedselteams De Zwaluw pagina 24

pagina 12

infopagina pagina 28-29

2

3

Zelfpluktuin

Purfruit Bart en Nele Van Parijs-Deweirdt ___________________ Fruitteelt sinds 2001 Korte keten: Zelfpluktuin sinds 2005 Areaal: 12 ha ___________________ Neerhoek 7 8720 Oeselgem T 09 388 37 74 E [email protected] www.purfruit.com

Van jongs af wilde Bart boer worden. In 1997 kon hij eindelijk samen met Nele een oud domein in Oeselgem aan de Leie kopen. Na wat studiewerk plantten ze tegen 2001 de eerste blauwe bessenstruiken en vlierbessen aan. De eerste jaren viel dat niet mee: heel veel onkruid, vogelvraat, ... En toen de eerste blauwe bessenoogst er was, bleek ook de verkoop geen sinecure. Om zich onafhankelijk te kunnen positioneren in de markt volgden Bart en Nele vanaf het begin drie pistes. Eerst zochten ze naar verwerkingsmogelijkheden voor de blauwe bessen die ze niet vers konden verkopen. Zo ontstonden

4

“Zelfpluk is mooi in zijn eenvoud” de eerste flesjes sap, siroop en confituur. Ook zochten ze een extra tak naast de blauwe bessen: het commercialiseren van de vlierbessenplantage. In het voorjaar wordt de vlierbloesem geplukt, die onder meer in de gekende Gentse aperitiefdrank Roomer verwerkt zit. De bloesems die blijven hangen, zorgen in het najaar voor vlierbessen om siroop van te maken. En ten slotte startten ze met zelfpluk. In 2005 was er vlakbij een massa-evenement. De organisatie vroeg

hen om de plantage open te stellen voor het publiek en de bezoekers zelf fruit te laten plukken. Bart en Nele verwachtten er niet zoveel van maar stemden toe. Het was een enorm succes: de bessen werden met emmers buiten gedragen. Momenteel bestaat het bedrijf van twaalf hectare voor ongeveer een derde uit vlierbessen, een derde blauwe bessen en een derde zelfpluktuin. Dit laatste luik groeide sterk de voorbije

5

zeven jaar. Na de eerste succesvolle ervaring startten ze met een veld specifiek voor de zelfpluk: één hectare met zo’n twintig soorten bessen en ander fruit. Zo staan er naast de blauwe bessen ook frambozen, bramen, druiven, rode – witte – en zwarte bessen, stekelbessen, okkernoten, pruimen, kersen, appels, ... Ondertussen is dit veld al drie keer zo groot. Ook richtten Bart en Nele een mooie ontvangst- en verbruiksruimte in. Een zelfpluktuin is mooi in zijn eenvoud. Bezoekers komen in de ontvangstruimte een plukemmer ophalen en trekken het veld in om te plukken wat ze wensen. De emmer

wordt gewogen en afgerekend. Op de website en op een telefoonbandje vernemen de klanten welk fruit wanneer te plukken valt. Terwijl hun kinderen buiten ravotten, genieten klanten op het terras van een drankje of een versnapering. De mensen komen voor de totaalbeleving. In het begin groeide de zelfpluk geleidelijk maar onder meer door een mooie reportage in Nest in 2007 en later ook in andere media, nam de zelfpluk een hoge vlucht. Bart en Nele ontvangen ook veel groepen op Purfruit. Organisaties, bedrijven en families komen langs voor een rondleiding of voor proevertjes. Sinds kort stellen ze hun bedrijf ook

Verschil zelfpluktuin en CSA

Wetgeving voor ‘verbruik ter plaatse’

Zelfpluk moet je niet verwarren met CSA: Community Supported Agriculture. Het grote verschil is dat bij de zelfpluktuin de klant enkel betaalt wat hij oogst en meeneemt. Op een CSA-bedrijf koopt de klant niet het product maar steunt hij mee de werkingskosten van het bedrijf, met een vast bedrag per jaar. In ruil krijgt de klant een wekelijks groente- of fruitpakket of kan hij zelf gaan oogsten. CSA is een sociaaleconomisch model waarbij de klant inspraak krijgt in het bedrijf en betrokken wordt in activiteiten die het bedrijf inricht voor de brede klantengroep.

Wie producten verkoopt voor verbruik ter plaatse (ijsjes scheppen, broodjes beleggen en op een bord serveren, warme soep opdienen, ...) moet voldoen aan de FAVV-normen voor horeca. Voor de stedenbouwkundige vergunning is een horecafunctie in agrarisch gebied enkel toegelaten als het gekoppeld is en economisch ondergeschikt aan de landbouwproductie. Voor veel bedrijven is dit een drempel, omdat de inrichting behoorlijke investeringen vergt. Producten die je in de hoevewinkel verkoopt, bestemd om mee te nemen, mogen wel gewoon ter plaatse verbruikt worden.

> www.csa-netwerk.be

6

ter beschikking voor feesten en evenementen. Wat betreft verwerking hebben Bart en Nele een heel proces doorlopen. Oorspronkelijk zoeken ze een oplossing voor de vlierbessen en voor de onverkochte blauwe bessen. Dit komt in een stroomversnelling wanneer ze in 2006 mee stappen in een project van Vredeseilanden: onder het intussen stopgezette merk ‘Mondoh’ stellen ze de siroopproductie op punt. Deze ervaring stimuleert Bart om samen met Dirk Hebben en nog enkele bioboeren, eind 2010 het

Bio Van Bij Ons vzw ‘Bio Van Bij Ons’ staat open voor alle Belgische bioboeren. Heb je zelf concrete productideeën, vind je het merk interessant voor je bestaande producten, wil je producten (laten) verwerken? Neem eens contact op met de boeren achter ‘Bio Van Bij Ons’ om kennis te maken en uit te zoeken of dit merk een meerwaarde voor jouw bedrijf kan zijn.

merk ‘Bio Van Bij Ons’ op te richten. Binnen het jaar ontstond een gamma van een achttal confituren en zes siropen en namen ook andere bioboeren een vliegende start. Ondanks de kopzorgen die de oprichting met zich mee bracht, is voorzitter Bart erg enthousiast over het merk. Het heeft de verwerking van zijn siropen en confituren een flinke boost gegeven. Door het strak vormgegeven gamma dat Bart en Nele nu in de ontvangstruimte kunnen uitstallen, is de verkoop op hun bedrijf flink toegenomen.

Wat is biologische fruitteelt? In de biologische fruitteelt streeft de teler naar een natuurlijk evenwicht en een gezonde bodem. Hij kiest zijn fruitrassen op basis van ziekteresistentie en bestrijdt eventuele ziektes en plagen door onder meer biologische bestrijding. Onkruidbestrijding gaat mechanisch of via ondergroei met planten. De vruchtdunning en het snoeien gebeuren manueel. De teler hanteert geen chemische bestrijdingsmiddelen of groeiregulatoren en gebruikt enkel organische bemesting.

> www.biovanbijons.be

7

Vleespakketten Natlandhoeve Jos De Clercq ___________________ Vleesvee & akkerbouw sinds 1995 Korte keten: Vleespakketten sinds 1995 Arbeidsbesteding: 1 halftijdse kracht Areaal: 42 ha Aantal dieren: 50 ___________________ Stokstraat 2 3800 Zepperen T 011 69 24 63 E [email protected] www.dewereldmorgen.be/ blogs/limousin

Jos De Clercq baat in Zepperen, bij Sint-Truiden, de Natlandhoeve uit. Hij is biologisch vleesveehouder en leraar aan het PIBO in Tongeren. Ervaring en kennis opdoen en doorgeven zijn erg belangrijk voor Jos, misschien nog belangrijker dan het boeren zelf. Jos startte in 1995 met vleesvee. Van bij het begin koos hij resoluut voor verkoop van vlees via korte keten. Momenteel houdt Jos vijftig Limousin vleesrunderen op 42 ha land. Dertig hectare hiervan bestaat uit grasland: eigen weiden, weiden met hoogstamaanplant en natuurgebied. Op de overige twaalf ha teelt hij grasklaver, granen (tarwe, gerst en haver), luzerne en aardappelen. Door veel in loonwerk

8

“Vers vlees met eerlijke prijs voor boer én klant: een win-win!” uit te besteden kan Jos zijn bedrijf met een halftijdse arbeidsbesteding rond krijgen. Sinds 1995 is zijn vleesverkoop sterk geëvolueerd. Aanvankelijk verkocht hij het vlees onverpakt, per achtste van een rund. De vleespakketten zijn nu meer divers. Naast rundvlees biedt hij lamsvlees aan (van de Pottekaashoeve in Zoutleeuw) en varkensvlees (van René Verachtert

uit Geel). Ook in grootte en samenstelling is het aanbod uitgebreid. In totaal is er keuze uit een twaalftal verschillende vleespakketten, met de mogelijkheid om bij elk pakket nog een resem producten bij te bestellen. De klanten kunnen op vijf punten terecht om hun bestelling op te halen en krijgen soms ook thuis geleverd. Door

9

de jaren heen heeft Jos een ruim adressenbestand opgebouwd. Ook op de webwinkel van Hartenboer staat zijn assortiment. Alle runderen van het bedrijf kan hij via deze weg verkopen. Dat zijn twaalf tot veertien runderen per jaar. Centrale schakel in de vleesverwerking is Frank Bielen, slager in Vliermaal. Het is bij Frank dat de karkassen afgeladen worden. Hij versnijdt het vlees, maakt de bereidingen en charcuterie en zijn atelier maakt de bestellingen klaar. Jos coördineert het geheel, maar zou zonder gediplomeerd slager niet aan vleesverwerking kunnen doen. Voor vlees zijn de regels voor bewaring

en transport ook erg streng qua hygiëne, temperaturen, … Jos heeft positieve ervaringen met het FAVV, dat bij elke stap in zijn pakkettensysteem mee denkt en adviseert. Voor charcuterie werkt Jos De Clercq sinds kort samen met Kurt Sannen van Het Bolhuis in Diest. Samen werken ze aan het verbeteren van de verpakking qua productkwaliteit maar ook qua aantrekkelijkheid en herkenbaarheid voor de consument. Tenslotte is er nog ‘B.akkerbrood’. Binnen dit project werkt Jos samen met andere telers en bakkers aan een regionaal brood. Een kolfje naar

de hand van Jos dus. Jaren ervaring met graanteelt op zijn bedrijf en op PIBO kan hij via dit project uitdragen. Bedrijfseconomisch heeft de Natlandhoeve zich altijd in (relatief) rustig vaarwater bevonden. Het bedrijf is gestart zonder grote investeringen en verdere ontwikkeling is steeds met eigen bedrijfsresultaat gefinancierd. Voor de verkoopprijs van de pakketten vertrekt Jos van een gedetailleerde kostprijsberekening waarin hij onder meer een fictief loon voor zichzelf verrekent. Het resultaat van de kostprijsberekening

Gediplomeerd slager

Hartenboer

B.akkerbrood

Om aan de slag te gaan met versnijden, verpakken, verwerken en verkoop van vlees is een vergunning ‘beenhouwer-spekslager’ vereist. Zonder een gediplomeerd slager kan je enkel voorverpakt vlees verhandelen. In principe mag een slager enkel versnijden en bereiden voor directe verkoop in zijn slagerij. Leveren kan enkel op bestelling. Mits een aantal beperkingen is businessto-business mogelijk: - maximaal 800 kg per week - maximaal één derde business-to-business verkoop op jaarbasis - levering van vlees op maximum 80 km van de verwerkingsplaats

De vzw Hartenboer verenigt heel wat boeren uit Vlaams-Brabant en Limburg. Met een webwinkel en met enkele logistieke uitvoerders is Hartenboer een regionaal verdeelplatform voor duurzame (niet exclusief bio) voedingsproducten. De klant bestelt via de webwinkel en kan zijn product dan afhalen in een van de vele afhaalpunten, voornamelijk Voedselteams.

Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren zette het project B.akkerbrood op, een unieke samenwerking tussen graantelers, molenaars en bakkers. De twee belangrijkste kenmerken zijn het regionale verkoopskarakter (het gebakken brood wordt onder de merknaam B.akkerbrood binnen de Limburgse grenzen verkocht) en de milieuzorg, met rechtstreekse ondersteuning van de akkervogels.

> www.hartenboer.be

> www.bakkerbrood.be

> http://economie.fgov.be/nl/ ondernemingen/Marktreglementering/ Economische_vergunningen/Vergunning_ beenhouwer-spekslager/

10

middelt hij uit met de gemiddelde marktprijs en vraagprijs in de biowinkel. Meestal komt hij zo tot een prijs die zijn kostprijsberekening dekt en die de consument aantrekkelijk vindt, een win-win dus. Algemeen ziet Jos dat het biologische aspect aan belang wint bij zijn klanten. Daar is hij erg blij om, omdat alle inspanningen die hij de voorbije twintig jaar leverde om bio te promoten (op bedrijf, school en vele fora daarbuiten), de moeite waard blijken.

Wat is biologische veeteelt? Biologische veeteelt is grondgebonden: het aantal dieren per ha is beperkt om overbemesting te voorkomen. Alle dieren beschikken over vrije toegang tot een ruime buitenloop. Hun stal is voldoende ruim, met voldoende daglicht en voorzien van aangepast strooisel... Biologische dieren krijgen nagenoeg 100% biologisch voer, bij voorkeur van het eigen bedrijf. Geneesmiddelen zijn slechts bij ziekte in beperkte mate toegelaten; ook ingrepen als snavelkappen en keizersnede worden zoveel mogelijk vermeden. De veeteler kiest voor robuuste en traag groeiende rassen die goed gedijen in onze streken. Alle deze inspanningen samen vormen een preventief gezondheidsbeleid.

11

Groenteabonnementen, markt en webwinkel Ourobouros Karel Houtmont en Sofie De Valck ___________________ Groente- en fruitteelt, schapen Korte Keten: Groenteabonnementen, markt en webwinkel Areaal: 5 ha Omzet: 250.000 euro per jaar ___________________ Gaverbosdreef 2 9630 Zwalm T 055 49 58 55 of 0494 41 12 78 E [email protected] www.ourobouros.be

Ourobouros is een biodynamisch tuinbouwbedrijf in Zwalm van vijf hectare: 1,5 ha tuinbouw en 3,5 ha boomgaarden. De eigenaars Karel en Sofie verbouwen fijne bladgewassen, aardbeien, kruiden (o.a. voor Vers & Veggie), pastinaak, aardpeer en enkele tunnels met tomaten, paprika’s en aubergines. Ze trekken de kaart van vergeten groenten en oude variëteiten; ruim veertig soorten. De boomgaard omvat 1,5 ha laagstam (o.a. pruimen en kersen) en 2 ha hoogstam (o.a. appelen voor sap en cider). In de hoogstamboomgaard graast een kudde schapen.

12

“Divers aanbod en dito verkoopskanalen zijn enorme troef” Karel en Sofie bieden al lang abonnementen aan. Een honderdtal klanten uit de streek krijgen wekelijks een vast pakket. Dit bestaat uit eigen producten, aangevuld met aanbod van collega’s in De Vroente: De Zonnekouter en De Kollebloem. De Vroente is in de eerste plaats een praktische samenwerking: samen teeltplannen opstellen, overleg over prijzen voor onderlinge verkoop en logistieke

samenwerking. Samen leveren ze een 700-tal groentepakketten. Daarnaast is er het inhoudelijke aspect, dat voor Karel eigenlijk nog belangrijker is. Door zich samen te buigen over technische zaken of door sterk persoonlijke items te behandelen, ontstaat voor Karel echte samenwerking; in het belang van elk bedrijf en van de mens achter het bedrijf.

13

Ourobouros biedt ook flexibele pakketten aan. De abonnees ontvangen wekelijks per mail een extra bestellijst. De producten komen van Ourobouros zelf, van De Vroente of, indien nodig, van elders met sterke voorkeur voor binnenlandse producten: een combinatie van groenteabonnement met webshop. Karel en Sofie willen dit systeem nog verbeteren. Het moet eenvoudiger, zowel het aanbod samenstellen als de bestellingen verwerken. Op zondagochtend staat Karel op de markt in Sint-Gillis. Met een volledig assortiment groenten en fruit bedient hij er een pak klanten. Ongeveer driekwart zijn vaste klanten en evenveel zijn Franstalig.

De marktverkoop ervaart hij als hard werk: arbeidsintensief, vroeg eruit, lange voormiddag, … maar de voldoening van direct contact en feedback van klanten is groot. Ook in Brussel leveren ze vaste pakketten voor Gasap-Sagal (Solidaire Aankoopgroep voor Artisanale Landbouw): in totaal zo’n tachtig pakketten voor vier klantengroepen op twee afhaalpunten. Ze merken een sterke groei en enorme interesse bij de Brusselaars in alles wat directe verkoop en bio betreft. Ourobouros is volledig afgestemd op korte ketenverkoop maar opvallend... niet op thuisverkoop. Zowel qua ligging als qua arbeidsinvulling vinden Karel en Sofie het moeilijk

De Vroente De Vroente is een regionaal samenwerkingsverband van kleinschalige Oost-Vlaamse bioboerderijen die gericht zijn op rechtstreekse, streekgebonden verkoop via groenteabonnementen, thuisverkoop, marktverkopers en kleinschalige verwerkers. > www.vroente.be

Gasap-Sagal Gasap-Sagal staat voor ‘Solidaire Aankoop Groep voor Artisanale Landbouw’. In het Brussels gewest hebben ze op korte tijd een netwerk van zo’n vijftig klantengroepen uitgebouwd die meer dan duizend families omvatten. Het netwerk groeit snel en is erg actief. Ze proberen Brusselaars aan te trekken om nieuwe groepen op te richten. Daarnaast zijn ze ook op zoek naar meer bioboeren die de groepen kunnen beleveren. > www.gasap.be

14

om aan thuisverkoop te doen. Toch hebben ze in de toekomst plannen in deze richting, omdat ze de lokale verankering willen versterken. Karel en Sofie zien diversiteit aan directe verkoopskanalen als een belangrijke troef. Ze kunnen voor elk product het geschikte kanaal kiezen of desnoods, in overleg met De Vroente, een externe koper zoeken. Een belangrijk aspect bij directe verkoop vinden ze communicatie. Zeker in hun geval, waarbij er geen thuisverkoop is en de klanten dus geen link met het bedrijf hebben. Daarom schrijven ze wekelijks een nieuwsbrief ‘Groensels’ met nieuws

Groenteabonnementen

Verkoop via webwinkel

Groenteabonnementen zijn binnen de biosector goed gekend. De klant neemt een abonnement op een wekelijks groentepakket: hij betaalt vooraf en kan wekelijks een pakket afhalen. De boer bepaalt zelf de samenstelling van het pakket aan de hand van de oogst en eventueel aanbod van derden. Op dit ogenblik zijn er 25 biobedrijven met groenteabonnementen. Je vindt de volledige lijst via www. biogenietengids.be.

Enkele bedrijven verkopen hun producten via een webwinkel: de klant meldt zich aan op de website, krijgt de volledige aanbodslijst te zien, kan bestellen wat hij wenst, betaalt eventueel online en krijgt de bestelling thuis geleverd of kan die afhalen op een afgesproken punt. Voor een grote omzet is de webwinkel een direct, zeer toegankelijk en klantvriendelijk verkoopskanaal. In opstart is het wel behoorlijk duur. Zowel het opzetten van een webwinkel als het opstarten van de logistiek zijn een investering waar je door moet.

van het bedrijf, anekdotes, uitleg over groenten, recepten bij nieuwe producten,… Die geven ze mee met de pakketten en op de markt. Ze zijn ook actief op Facebook. Bedrijfseconomisch hebben ze door de jaren een gezond evenwicht gevonden. De omzet draait tussen de 200 en 250.000 euro. Het bedrijf is erg arbeidsintensief, maar Karel en Sofie zijn tevreden met het resultaat. Ze vinden het belangrijk dat ze een eerlijke vergoeding krijgen. Door zich te baseren op basisprijzen binnen De Vroente, met extra marge voor de marktverkoop en de pakketten, bekomen ze een eerlijke prijs voor zowel de klant als henzelf.

Wat is biologische groenteteelt? De biologische groenteteelt stelt bodemvruchtbaarheid centraal. Vruchtwisseling en natuurlijke bemesting zoals groenbemesters, compost en dierlijke mest ondersteunen en herstellen de bodem. Zo ontstaat er in de loop van de jaren een vruchtbare, humusrijke grond. Verder gebruikt de biologische teelt geen synthetische bestrijdingsmiddelen, kunstmest of ggo’s.

15

Thuisverkoop en Voedselteams De Wieltjeshoeve Elly Vaernewijck ___________________ Groenteteelt sinds 2000 Korte Keten: Thuisverkoop en Voedselteams sinds 2000 Areaal: 11 ha ___________________ Steenweg op Merksplas 65B 2300 Turnhout T 0476 63 37 45 E [email protected] www.wieltjeshoeve.be

In de Noorderkempen, Turnhout, ligt de Wieltjeshoeve, het biologisch tuinbouwbedrijf van Elly Vaernewijck. Op een prachtige site waar al decennia asperges geteeld worden, ging Elly in 2000 van start. De aspergeteelt was meteen ook haar hoofdteelt (4,5 ha). Kiezen voor thuisverkoop sprak voor zich: zo kon ze alle kwaliteitsklassen verkopen tegen een redelijke prijs, had ze minder afzetkosten en onmiddellijke inkomsten. Ze plaatste een groot bord aan de weg en de trein was vertrokken.

16

“Een groot bord langs de weg en de trein was vertrokken” In totaal is het bedrijf elf hectare groot. Op de overige oppervlakte teelt ze aardappelen, selder, pompoenen en bladgewassen. Het was wat zoeken maar Elly is wel tevreden met het huidige evenwicht. Met de aardappelen heeft ze bijna het jaar rond een eigen

product voor thuisverkoop, wat een erg trouw cliënteel met zich meebrengt. In totaal brengt ze ongeveer anderhalve hectare aan de man. Ze verkiest om veel bladgewassen zelf te telen. De laatste weken van de aspergeverkoop (de weken

17

dat het meeste volk op het erf komt) kan ze al eigen dagverse groenten aanbieden en de typische ‘aspergeklant’ verleiden om ook na het aspergeseizoen terug te komen. Op de rest van de grond teelt ze selder en pompoenen. Deze gaan vooral naar de veiling Coöbra. Een ander, zij het beperkter, afzetkanaal zijn de Voedselteams. De thuisverkoop beperkt zich niet tot asperges, zelfs niet tot groenten. Geleidelijk groeide dit uit tot een hoevewinkel met een breed assortiment aan groente,

fruit, zuivel en droogwaren. Er is iemand fulltime aan het werk om de thuisverkoop mee te dragen. Toch is Elly niet onverdeeld gelukkig met de hoevewinkel. Ze heeft het gevoel dat de verkoop haar te veel opeist en dat ze wat uit het oog verloren is waar het haar om te doen was: bioboerin worden. Soms is ze teveel magazijnier en staat ze te weinig op het veld. Hier wil ze zeker een goede oplossing voor vinden. Toch blijft thuisverkoop een belangrijk aspect van haar bedrijf. Zo won ze onder meer bij het

Advies winkelinrichting en communicatie

Biogarantie® voor verkooppunten

Voor het succes van je hoevewinkel is ondermeer de inrichting van je winkel van belang. Welke producten bied je aan, hoe bied je ze aan, welke sfeer straalt jouw winkel uit? Ook hoe je klanten naar je winkel lokt is belangrijk. Het Innovatiesteunpunt geeft advies en vorming met analyse ter plaatse.

Veel biowinkels werken met het Biogarantie®label. Het grote voordeel is dat jouw klant er blind op kan vertrouwen dat wat hij aantreft in de winkel gegarandeerd biologisch is, tenzij het expliciet anders vermeld staat. De consument hoeft dus niet elk product te checken op labels of op het woord ‘biologisch’. De Biogarantie®houder doet bovendien inspanningen om zijn hele assortiment en zijn winkel zo duurzaam mogelijk te maken.

> www.innovatiesteunpunt.be

18

> www.bioforumvlaanderen. be/biosector/basisinformatie/ verkooppunten/waarombiogarantie

Innovatiesteunpunt advies in over winkelinrichting en communicatie. Ze denkt erover opnieuw met een nieuwsbrief te starten, de website actueler te maken en eventueel via Facebook te communiceren. De prominente aanwezigheid van het Biogarantie®label op het bedrijf en in de winkel maakt dat ze verder niet veel moet uitleggen over bio. Zo kan ze extra nadruk leggen op versheid en smaak. Ook de vertrouwdheid met haar en het bedrijf waarderen de klanten enorm. Elly organiseert regelmatig veldbezoeken.

VLAM: erkend verkooppunt hoeveproducten VLAM stelde enige jaren terug een kwaliteitscharter op voor verkooppunten van hoeveproducten om zo hoeveverkoop herkenbaar te maken. In het charter zijn de algemene normen vastgelegd waaraan elke zichzelf respecterende hoeveverkoper zou moeten voldoen. Vanuit dit charter voeren ze ook promotie voor de erkende verkooppunten van hoeveproducten, met onder andere de stoere winkelkar in het veld als gekend beeld.

Het is duidelijk dat de thuisverkoop van asperges en aardappelen het bedrijfsresultaat sterk bepalen. De hoevewinkel draagt hier natuurlijk ook toe bij. Voor de aangekochte producten hanteert Elly een vaste verkoopsmarge. Voor de eigen producten baseert ze zich op de veiling- en groothandelsprijs, met de eigen kostprijs in het achterhoofd. Af en toe kijkt ze even bij andere biowinkels in de buurt naar de prijsevoluties.

Hoe zit het met controle op bio? De termen ‘bio’ en ‘biologisch’ zijn wettelijk beschermd. Ze mogen alleen gebruikt worden op voeding afkomstig uit de gecertificeerde biologische landbouw. Om onrechtmatig gebruik van deze termen te vermijden, staan bedrijven die bioproducten op de markt brengen, verplicht onder controle. Er zijn vier erkende controleorganisaties in België: Certysis, Tüv Nord Integra, Control Union en Quality Partner. Een biobedrijf dat de reglementering niet naleeft, wordt gestraft: van een verwittiging bij een administratieve fout, tot de intrekking van het certificaat om bioproducten op de markt te brengen.

> www.hoeveproducten.be

19

Hoevewinkel met bakoven, markten De Zaaier Diederik Steyaert ___________________ Groente- en fruitteelt, akkerbouw en vee Hoevewinkel met bakoven, markten Omzet: ong. 300.000 euro per jaar Areaal: 9 ha ___________________ Korte Akkerstraat 2, 8020 Ruddervoorde T 050/27 02 44 E [email protected] www.zaaier.be

Al meer dan tien jaar baat Diederik Steyaert het biologisch tuinbouwbedrijf De Zaaier uit in Ruddervoorde. Jaren van zoeken en puzzelen resulteren in een erg mooi, compact en toch enorm gevarieerd bedrijf. De Zaaier omvat zo’n negen hectare grond. Zes hectare zijn voor groenteteelt: Hokkaidopompoenen, aardappelen en diverse koolgewassen zoals spruiten, savooien, rode kool, witte kool, chinese kool en boerenkool. Verder zijn er nog twee hectare grasklaver en één hectare graan. Eén koe, zes varkens en een stukje

20

“Je krijgt appreciatie van klanten en daarmee ook beroepstrots” hoogstamboomgaard maken het plaatje compleet. Gevraagd naar het belang van korte ketenverkoop voor zijn bedrijf, moet Diederik even lachen. Jaren terug werkte Diederik mee op de Hogen Akker, Bij Rolle De Bruyne in Oedelem, eerst als stagiair. Van Rolle moest

elke stagiair verplicht mee naar de markt. Diederik zag dit eerst totaal niet zitten: hij wilde boeren, geen winkeltje spelen. Maar al snel ging hij overstag: overtuigd van de grote meerwaarde die het directe contact met de consument heeft. Je krijgt direct reactie op je producten en je werk, je krijgt veel appreciatie en daarmee ook

21

beroepstrots, je wordt uitgedaagd om zelf meer te weten te komen over je producten en om nog beter in te spelen op de wensen van je klanten. Momenteel verkoopt Diederik op twee markten: in Torhout en in Sint-Michiels, Brugge. Daarnaast is zijn hoevewinkel ook twee dagen open. Hij verkoopt zijn eigen productgamma, aangevuld met aangekochte producten zodat hij over een volledig assortiment beschikt. In de winkel vind je ook droge voeding. Via korte ketenverkoop kan Diederik zo’n twintig procent van zijn eigen tuinbouwproductie verhandelen. Ongeveer negentig procent van

Diederik ziet grote voordelen in de marktverkoop. Er is het directe contact met de klant en alle voordelen die daarbij komen. Verder biedt het ook een vast, gegarandeerd en onmiddellijk beschikbaar inkomen. Via de markten thuisverkoop draait hij een omzet van vijf tot zesduizend euro per

Zelf op de markt gaan staan Er zijn heel wat markten waar geen bio of lokale producten aanwezig zijn. Om met een nieuw kraam op de markt te komen, neem je vooraf contact op met de marktverantwoordelijke – meestal bij gemeente- of stadsbestuur. Ook doe je best wat prospectie: hoe loopt de markt? Zijn er al veel landbouwproducten? Zijn er biowinkels bij de markt die vergelijkbare producten aanbieden? Een praatje maken met enkele marktkramers kan je ook veel leren. Lijkt het je een interessante verkoopplaats, dan kun je het marktreglement opvragen en een (vaste of vrije) plaats aanvragen. Vaak is er een wachtperiode, maar meestal is er ook plaats voorzien aan de rand van de markt of in aanloopstraten voor nieuwe kramen. Hou rekening met het marktgeld: afhankelijk van het succes van de markt kan dit sterk variëren; reken op de tien tot dertig euro per drie meter standbreedte.

22

week, dus zo’n tweehonderdvijftig à driehonderdduizend euro op jaarbasis. In vergelijking met de rest van zijn tuinbouwbedrijf (vijftig à zestigduizend euro die extern verhandeld wordt) vormt de korte keten de hoofdmoot van zijn omzet. Voor zijn prijszetting vertrekt Diederik van de groothandelsprijs van het moment. Afhankelijk van het risico en van de hoeveelheid arbeid die nodig is, hanteert hij een eigen marge van dertig tot zeventig procent. Hiermee kan hij over het algemeen een verser product aanbieden aan dezelfde of een iets betere prijs dan de biowinkel of het grootwarenhuis.

zijn klanten zijn vaste klanten. De meesten ontvangen vooraf een volledige aanbodslijst en geven hun bestelling door. Dan moeten ze minder lang aanschuiven op de markt. Want het is bijzonder druk aan zijn marktkraam. Na de markten doet Diederik ook nog een aantal leveringen aan huis.

Leurkaart Wie verkoopt buiten zijn bedrijf (dus op de markt, bij de consument thuis, langs de weg, op beurzen, ...) heeft hiervoor een ‘machtiging voor ambulante handel’ nodig, beter gekend als ‘leurkaart’. Deze machtiging kan je bekomen via jouw ondernemingsloket. Elke verkoper heeft deze machtiging nodig, ook de werknemers die in de ambulante handel werken. Enkel wie slechts uitzonderlijk buiten zijn bedrijf verkoopt, hoeft deze leurkaart niet - bijvoorbeeld als je enkel een jaarlijkse proevertjesmarkt doet in je gemeente. > http://economie.fgov.be/nl/ ondernemingen/Marktreglementering/ Economische_vergunningen/Ambulante_ activiteiten/

Zo lijkt het allemaal misschien snel verdiend, maar er staat een grote arbeidsinspanning tegenover. Diederik besteedt minstens vijftig uur per week aan de directe verkoop. Om dit mogelijk te maken heeft hij dan ook rigoureuze maatregelen moeten nemen in zijn tuinbouwbedrijf. Organiseren en delegeren zijn de kernwoorden: een zevental teelten (in plaats van dertig) en alles op dezelfde rijafstand. Diederik maakte bewust de keuze om zijn gezinsleven te laten primeren op het bedrijf en om, indien nodig, de korte ketenverkoop te laten primeren op de tuinbouwactiviteit.

Biolandbouw is 100% toekomst In bio staan wereldwijd principes als zorg, billijkheid, gezondheid en ecologie centraal. Bioboeren in noord en zuid hebben stabielere inkomsten en hun uitgaven liggen, vooral in het zuiden, een pak lager. De hoge kost van meststoffen, pesticiden en zaaigoed doen heel wat landbouwers terechtkomen in een schuldenspiraal. Biolandbouw streeft niet naar maximale productie. Biolandbouw besteedt zorg aan een vruchtbare bodem, aan diervriendelijke veeteelt en aan zorg voor het milieu. Zo draagt bio bij tot een toekomst voor iedereen, wereldwijd.

23

Hoevewinkel met hoevezuivel en Voedselteams De Zwaluw Dirk en Ria Mouton - De Wulf & Nils Mouton ___________________ Melkvee- en groenteteelt sinds 1984 Korte Keten: Hoevewinkel met hoevezuivel en Voedselteams sinds 1998 Areaal: 58 ha Aantal dieren: 50 melkkoeien ___________________ Verbindingsweg 66 9920 Lovendegem T 09/372 77 84 E [email protected] www.biodezwaluw.be

De Zwaluw in Lovendegem is een biologisch melkveebedrijf met eigen melkverwerking. In 2010 nam Nils het bedrijf over van zijn ouders, Dirk en Ria. Zij werken nog steeds fulltime op het bedrijf. Een zesde van de melk verwerken ze op De Zwaluw en brengen ze via korte keten aan de man. Het familiebedrijf bestond al generaties lang in Lovendegem toen Dirk en Ria het in 1984 overnamen. Het was een typisch gemengd bedrijf met melkkoeien, zeugen en aardappelen die ze op de boerderij verkochten. Met de overname kwam Ria in het bedrijf

24

“Voedselteams maakt goede samenwerking tussen boeren noodzakelijk” en ze eigende zich meteen een plek toe: ze startte met de verwerking van melk tot boter en karnemelk. Dit was beperkt en de verkoop gebeurde volledig op de hoeve.

gegroeid. Momenteel houden ze een vijftigtal melkkoeien op 58 hectare grond. De melk die ze niet ter plaatse verwerken, verkopen ze aan de coöperatie BioMelk Vlaanderen.

Een volgende belangrijke stap zetten ze in 1998: de Zwaluw schakelde om naar biologische teelt en Ria breidde haar melkverwerking uit met yoghurt en platte kaas. Ondertussen is het bedrijf verder ontwikkeld en

Ook nu nog is de melkverwerking volledig in handen van Ria. Het assortiment is uitgebreid met rijstpap, chocomousse en roomijs. Tot 1000 liter per week volgt deze weg. In de verwerking zelf is er niet zoveel veranderd doorheen de

25

jaren. Het assortiment is uitgebreid, het volume is gegroeid en alles is efficiënter geworden. De belangrijkste stap vindt Ria de komst van de wetgeving rond voedselveiligheid. Op zich was ze al verplicht om hygiënisch te werken: productkwaliteit en goede bewaring starten met goede hygiëne. Met de komst van het FAVV hoefde er dus niet veel te veranderen, dacht ze. Maar voldoen aan alle regels viel toch tegen: veel administratieve zaken lijken eerder bedoeld voor grote melkerijen. De verwerkte producten verkopen ze in de hoevewinkel, maar een groot deel gaat sinds de omschakeling naar bio ook buiten via Voedselteams. Aanvankelijk waren er niet zoveel teams in het Gentse maar ondertussen zijn er 23. En er komen er regelmatig bij.

Het is een erg belangrijk afzetkanaal voor De Zwaluw die zich ook engageert voor een deel van de logistiek. De leden van de teams bestellen via internet. De verschillende telers leveren hun producten op De Zwaluw, gesorteerd per team. Nils, Dirk of Ria zorgen ervoor dat de producten bij de juiste depots terecht komen en dat het leeggoed opgehaald wordt. Ze zijn erg enthousiast over Voedselteams, enkel de distributie zorgt af en toe voor kopzorgen. De logistiek vraagt immers een goede samenwerking tussen de boeren die aanleveren, wat in de praktijk soms niet evident is. Om het aanbod in de hoevewinkel voor de klanten interessant te maken, heeft Ria het assortiment uitgebreid met appelen, peren, wortelen, uien, eieren

en honing. Doordat de telers bij wie ze aankoopt, ook leveren voor de Voedselteams, is het geen probleem dat ze maar kleine hoeveelheden bestelt. Zowel de melkverwerking als de korte ketenverkoop vergen heel wat werk, vindt Ria. Het zijn vaak lange dagen, zeker wanneer het leverdagen zijn bij de Voedselteams. Maar ze krijgt er veel voldoening voor en, zeker even belangrijk, het rendeert behoorlijk. Om haar verkoopprijs te bepalen, richt Ria zich naar enkele winkels in het Gentse. Een gedetailleerde kostprijsverrekening per product heeft ze niet gemaakt. Dat is ook absoluut niet evident voor

Voedselteams

Melkautomaat

Een Voedselteam is een groep van mensen uit dezelfde buurt die samenwerken voor de rechtstreekse aankoop van groenten en fruit, van hoevezuivel en hoevevlees, ... Bij voorkeur kiezen ze voor biologische producten. Die aankoop doen ze via internet. Op de webwinkel van Voedselteams vzw heeft elk team zijn bestellijst... Elke week wordt op een depotplaats het voedsel geleverd. De afrekening gebeurt maandelijks. Gemiddeld bestaat een team uit twintig gezinnen. De teams worden ondersteund door een regioverantwoordelijke van Voedselteams vzw, maar elk team organiseert voornamelijk zichzelf. Via een systeem van roterende taken hebben ze minstens een teamverantwoordelijke, een depotverantwoordelijke en een financieel verantwoordelijke.

Steeds vaker vind je bij hoeves melkautomaten: verse rauwe melk is zo 24 uur per dag beschikbaar. Een melkautomaat kost tussen de 7500 en 10.000 euro. De meerprijs per liter biologische melk ligt gemiddeld tussen de 50 en 60 cent. Met een goede standplaats zou je dagelijks 60 à 80 liter melk via de automaat kunnen verkopen. Dat maakt de melkautomaat een mooie investering die zichzelf snel terug verdient. Ook voor sommige andere land- en tuinbouwproducten blijken automaten interessant. Voor automaten die niet bij het eigen erf staan, hangt het rendement sterk af van de huurprijs die je moet betalen voor de standplaats en van de tijd die nodig is voor het bijvullen.

melkproducten; hoe verdeel je bijvoorbeeld bepaalde kosten over boter en karnemelk? Maar ze heeft het gevoel dat ze aan de lage kant zit met haar prijzen. Ook niet onbelangrijk voor bedrijven die al voor de omschakeling naar biologische teelt aan thuisverkoop doen: het is niet makkelijk over te schakelen naar een hogere prijsklasse. Mogelijk moet je een bijna volledig nieuw klantenbestand opbouwen.

Bio streeft naar gesloten kringlopen Een biobedrijf is bij uitstek een gemengd bedrijf met natuurlijke kringlopen. Een biologische veeboer teelt voer voor zijn vee en het vee produceert mest, waarmee de boer zijn akkers verrijkt. Zo wordt de kringloop gesloten, gaat er niets waardevols verloren en respecteert de bioboer het evenwicht in de natuur. Biologische bedrijven werken vaak samen om de kringloop te sluiten.

> www.voedselteams.be

26

27

Organisaties BioForum Vlaanderen Quellinstraat 42, 2018 Antwerpen T 03 286 92 78 E [email protected] Marijke Van Ranst Coördinator verkooppunten T 03 286 92 67 E [email protected]

Voor alle informatie rond biologische landbouw, de wetgeving bio, de controle op biologische verkooppunten, het Biogarantie®lastenboek, ... kan je terecht bij BioForum Vlaanderen, de koepelorganisatie van de biologische sector. Ook voor promotiemateriaal (vlaggen, canvassen, posters, stickers, ...) ben je hier aan het juiste adres. Marijke Van Ranst en An Jamart zijn aanspreekpunt voor al jouw vragen over korte keten.

An Jamart Coördinator boeren T 03 286 92 65 E [email protected] Steunpunt Hoeveproducten Remylaan 5b, 3018 Wijgmaal T 016 24 39 54 E steunpunthoeveproducten @groepkvlv.be

Een volledig overzicht van alle wettelijke aspecten waar je als directe verkoper of als zelfverwerker moet aan voldoen (opstarten, voedselveiligheid, etikettering, fiscaliteit, ruimtelijke ordening, ...) vind je steeds actueel bijgehouden en leesbaar beschreven op de website van het Steunpunt Hoeveproducten. Vraag zeker naar de gratis nieuwsbrief en de startermappen “Thuisverkoop in de landen tuinbouw: hoe begin je eraan?” en “Thuisverkoop in de land- en tuinbouw: hoevezuivel, verkoop en verwerking”. Het steunpunt biedt ook een breed vormingsaanbod rond korte ketenverkoop aan.

Bio zoekt Boer Sofie Hoste T 016 28 61 34 M 0494 98 23 69 E [email protected]

Lijkt biologische landbouw jou wel iets? Wil je graag omschakelen maar je weet niet hoe? Omschakelingsconsulent Sofie praat je ideeën en plannen met je door en geeft je persoonlijk advies. Bio zoekt Boer is een gezamenlijk project van BioForum Vlaanderen, Boerenbond en ABS.

FAVV Kruidtuinlaan 55, 1000 Brussel T 02 211 92 00 E [email protected]

Bij elke stap van teelt tot verkoop aan de consument wordt de voedselveiligheid gecontroleerd door het FAVV. Voor kleinschalige bedrijven voorziet het FAVV in vereenvoudigde procedures, zoals de autocontrolegidsen. Het FAVV biedt op haar website overzichtelijke brochures aan, zoals “Verwerking en verkoop op de hoeve” en “Richtlijnen voor ambulante operatoren die op markten staan en voeding verkopen”.

Vlaamse Overheid – Landbouw en Visserij - Duurzame Landbouwontwikkeling Ellipsgebouw (6de verdieping) Koning Albert II-Laan 35, bus 40, 1030 Brussel T 02 552 79 05 E [email protected]

Vanuit het Strategisch Plan Korte keten ondersteunt de Vlaamse Overheid de korte ketenverkoop beleidsmatig. Ze ondersteunt ook de organisaties die in Vlaanderen de directe verkoop omkaderen (zoals BioForum Vlaanderen en het Steunpunt Hoeveproducten). Onder specifieke voorwaarden wordt vanuit het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds ook financiële steun gegeven aan landbouwbedrijven die aan directe verkoop of zelfverwerking doen. Ook voor het opstarten van samenwerkingsverbanden tussen landbouwers kan steun verleend worden.

28

Websites BioForum Vlaanderen

www.bioforumvlaanderen.be

Biogenietengids

www.biogenietengids.be

Biobedrijvengids

www.biobedrijvengids.be

Bio zoekt Keten

www.biozoektketen.be

Bio zoekt Boer

www.biozoektboer.be

Steunpunt hoeveproducten Fermweb VLAM Voedselteams FAVV Innovatiesteunpunt

www.steunpunthoeveproducten.be www.fermweb.be www.hoeveproducten.be www.voedselteams.be www.favv.be www.inno vatiesteunpunt.be

VLIF

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=1837

Korte Keten

http://lv.vlaanderen.be/nlapps/docs/default.asp?id=2330

Publicaties • Korte ketenvermarkting op uw biobedrijf, Innovatiesteunpunt, 2003. • Slim samenwerken, hoe doe je dat?, Innovatiesteunpunt, 2007. • Strategisch Plan Korte Keten, Vlaamse Overheid, Departement Landbouw & Visserij, ADLO, 2011. • Thuisverkoop in de land -en tuinbouw: hoe begin je eraan?, Steunpunt Hoeveproducten, 2011 • Thuisverkoop in de land -en tuinbouw: hoevezuivel, verkoop en verwerking, Steunpunt Hoeveproducten, 2012.

Deze brochure is een uitgave van BioForum Vlaanderen; ze kwam tot stand met steun van de Vlaamse Overheid, Departement Landbouw en Visserij, in het kader van het Strategisch Plan Korte Keten. www.bioforumvlaanderen.be