Utrecht Persboek
“one of the most charming and underrated cities” The Observer, UK | 28 – 06 – 15
bezoek-utrecht.nl
1
INHoud Welkom in Utrecht Utrecht inspireert Utrecht bicycle capital of the world Utrecht highlights Feiten en cijfers Mondriaan to Dutch design Cultureel erfgoed Festivals en evenementen Shoppen & Culinair Bereikbaarheid
4 6 8 10 15 16 20 24 26 27
“Culture and cafés in the capital of two wheels” The Times, UK | 04 – 07 – 15
2
3
WELKOM IN UTRECHT Een oude stad met een groot hart Utrecht, een moderne studentenstad met een rijk middeleeuws verleden, ligt in het hart van Nederland, op slechts dertig minuten van Schiphol Airport.
Het is een stad die zowel gasten als inwoners blijft verrassen en veroveren. Ze voert je mee langs charmante pleinen en steegjes met authentieke Utrechtse cafés, hippe koffietentjes en wijnbars, schitterende monumenten, imposante moderne architectuur en restaurants met alle wereldkeukens die je maar kunt bedenken. Ook als de zon even niet schijnt, stromen de terrassen vol en komt de mooie binnenstad tot leven. Tijdens gezellige (streek)markten, Culturele Zondagen en feestelijke festivals is Utrecht op haar best. Als vierde en snelst groeiende stad van Nederland is Utrecht opmerkelijk overzichtelijk. Bezienswaardigheden, musea, winkels, horeca, hotels: alles is dichtbij. Met de hoogste kerktoren van
het land, de Domtoren, als oriëntatiepunt weet je in no time de weg. Bovendien zorgt het compacte centrum voor de gezellige, warme en dynamische sfeer die de stad zo geliefd maakt. Ondanks de duidelijk zichtbare sporen uit het verleden, is Utrecht meegegaan met de tijd waardoor moderne architectuur liefhebbers ook worden aangetrokken door de stad. Op het Utrecht Science Park zijn prijswinnende gebouwen te bewonderen, ontworpen door enkele van de beste Nederlandse architecten. En het Rietveld Schröderhuis, UNESCO werelderfgoed locatie, is een absolute must-see. Utrecht is ook een levendige kennisstad met jonge, slimme inwoners, een bloeiende creatieve sector en toonaan-
gevende onderzoekscentra, die voortdurend toptalent weet aan te trekken en voort te brengen. Zo heeft de stad twaalf Nobelprijswinnaars voortgebracht en komen meer dan 70.000 studenten af op de vele goede kennisinstellingen. Universiteit Utrecht, een van de grootste universiteiten van het land, werd in 2015 voor de dertiende keer uitgeroepen tot Nederlands beste onderzoek universiteit. De universiteit is gevestigd in het grootste kenniscentrum van Nederland: het Utrecht Science Park. Stad in ontwikkeling Al sinds de Romeinen Utrecht stichtten, is de stad volop in ontwikkeling. Ook nu, tweeduizend jaar later, vinden nog grote transformaties plaats. Zo wordt het stationsgebied, inclusief
het grootste winkelcentrum van Nederland Hoog Catharijne, flink onder handen genomen en stroomt er na ruim veertig jaar weer water door de Catharijnesingel. Een ander gebied dat grote veranderingen ondergaat, is Leidsche Rijn, de grootste vinexwijk van Nederland. In 2015 ging in Leidsche Rijn het nieuwe Castellum Hoge Woerd in het Máximapark open. Een nagebouwd Romeins fort met een combinatie van archeologische vondsten, theater, eten en drinken. Hoe lang je er ook verblijft, het is onmogelijk om je in Utrecht te vervelen. Dompel je onder in haar fascinerende verleden, laat je veroveren door haar bruisende heden en ervaar wat de locals allang weten: Utrecht is een stad om verliefd op te worden.
PERS CONTACT Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Toerisme Utrecht Press Office: Susanne Canisius & Susanne Arkema T +31 (0) 30 236 00 42,
[email protected] bezoek-utrecht.nl/pers
4
Toerisme Utrecht Press Office Of u geïnteresseerd bent in kunst en cultuur, bezienswaardigheden, geschiedenis, design, zakelijke events, entertainment of in het nachtleven, Toerisme Utrecht verwelkomt graag journalisten in de Domstad. Wij maken een programma afgestemd op de wensen van de journalist, en helpen bijvoorbeeld met het vinden van de beste tentoonstellingen en beeldmateriaal van de stad. ONZE DIENSTEN • Wij leveren de meest recente informatie, persberichten en nieuws. • Wij ontwikkelen op maat gemaakte programma‘s voor uw bezoek (inclusief overnachting, diners, persoonlijke rondleidingen etc.) • Tips en inspiratie voor verrassende verhalen en interessante artikelen. • Wij bieden gratis rechtenvrije beelden via een online mediabank. • Wij kunnen u in contact brengen met de relevante partijen voor interviews. RECHTENVRIJ BEELDMATERIAAL Bent u op zoek naar mooie foto‘s van Utrecht om uw artikel over Utrecht te illustreren? De actuele Utrecht Mediabank biedt honderden prachtige foto’s van Utrecht. U kunt bij de Toerisme Utrecht Press Office toegang vragen tot de database. De Utrecht Mediabank bevat verschillende foto‘s die rechtenvrij zijn en gratis kunnen worden gebruikt. De foto‘s zijn onderverdeeld in categorieën, zodat het eenvoudig is om de foto die u nodig heeft te vinden. De Utrecht Mediabank bevat zowel dag en nacht beelden en wordt meerdere malen per jaar geupdate. Welkom in Utrecht! 5
UTRECHT INSPIREert Sinds de Romeinse tijd is Utrecht een creatieve hub voor nieuwe ontwikkelingen en leren. Utrecht biedt een levendige, creatieve, inspirerende omgeving voor toonaangevende innovaties die zorgen voor een groene, slim, gezond en gelukkig leven.
Het is een plek waar de idealen van een gezonde een duurzame samen leving werkelijkheid worden. Waar burgers, ondernemers, wetenschappers en lokale overheden samen werken aan oplossingen om de kwaliteit van leven te verbeteren, zowel regionaal als over de hele wereld. De Europese Commissie (EC) heeft de regio Utrecht twee keer op rij uitgeroepen tot de meeste competitieve regio van Europa. Kennisinstellingen met een wereldwijde reputatie, een uitzonderlijk hoog opleidingsniveau, de centrale ligging in het hart van Nederland en uitstekende bedrijfs locaties. Het is deze bijzondere combinatie die zorgt voor de economische concurrentiekracht van Utrecht. Zoals de New Economy
En Utrecht heeft zo veel meer te bieden. • Utrecht heeft de jongste en best opgeleide beroepsbevolking in Nederland; 44% heeft een hbo of universitaire opleiding afgerond en 85% van de inwoners spreekt drie talen. • Het is de snelst groeiende stad van Nederland. • WIFI werd in Utrecht uitgevonden. • De Universiteit Utrecht werd uitgeroepen tot beste onderzoek universiteit in Nederland en beschikt over 12 Nobelprijs winnaars. • Utrecht is een succesvolle pionier in 3D printing technologieën: ‘s werelds eerste complete 3D schedel werd hier gecreëerd en getransplanteerd in 2015. 6
noemde ‘de stad ontwikkelt zich tot een regionale hoofdstad van Europees belang’. De stad en de regio hebben één van de beste economische vooruitzichten in West-Europa. Het Utrecht Science Park speelt hier een belangrijke rol in. Het USP brengt expertise van het zakenleven, de industrie en de universiteit samen om een gezondere, veiligere en duurzamere steden te ontwikkelen voor de toekomst. De snel groeiende bevolking heeft Utrecht economisch doen gedijen, maar tegelijkertijd is daardoor ook de druk op de bestaande infrastructuur toegenomen. De opvang van een dergelijk grote populatie binnen zo’n compacte ruimte vereist een zorgvuldige planning en innovatieve
oplossingen, dat is de reden waarom de lokale overheden private samenwerkingen vormen die deze obstakels moeten overwinnen. Utrecht heeft een slimme, groene en bovenal gezonde levende stad en regio grootgebracht die regio’s over de hele wereld inspireert. De bevordering van gezonde stedelijk wonen is gekopieerd door steden over de hele wereld. In 2014 koos Londen ervoor om meer dan £ 107m (€ 150m) in fietspaden en elektrisch vervoer te investeren, terwijl Chicago investeerde in een online platform voor slimme mobiliteit. Beide projecten richten zich op de ondersteuning van bedrijven in de regio Utrecht, namelijk PROOV en RoyalHaskoningDHV voor Londen en CleverFranke voor Chicago.
“Utrecht has cultivated a smart, green and above all healthy city” The Ne w Economy, USA 22 – 09 – 15
7
is “The bicyclet way the perfec to discoverharm” Utrecht’s c je
El Mundo, Span 09 – 09 – 15
Utrecht bicycle capital of the world Nederland is het fietsland bij uitstek. Met 18 miljoen fietsen is nergens ter wereld de fietsdichtheid zo hoog als in Nederland en is het gebruik ervan zo verweven in de dagelijkse vervoermogelijkheden. Nederland kan zich met recht fietsland van de wereld noemen. De stad Utrecht levert daar een belangrijke bijdrage aan.
In Utrecht zit het gebruik van de fiets in de stad haar DNA. Utrechters zijn jong, hoog opgeleid en sportief. Tussen 07.00 en 19.00 rijden er dagelijks 100.000 fietsen van en naar de binnenstad van Utrecht. Er is zelfs een speciale fiets manager aangesteld die de routing door de stad verder zal optimaliseren. Utrecht is, volgens CNN de beste stad ter wereld om te fietsen, waar meer gefietst wordt dan in elk van de grote Nederlandse steden en waar iedere inwoner gemiddeld twee of meer fietsen heeft. Een fietsstad van wereldklasse. Een stad die recht heeft op de titel ‘Bicycle Capital of the World’. Een leuke en ontspannen manier om Utrecht te verkennen, is op de fiets. Utrechters zijn gek op tweewielers. Wie in de stad om zich heen kijkt, ziet ze overal. Stevig vastgeketend aan palen en bruggen, geparkeerd in fietsenstallingen en langsrazend op de vele fietspaden. Ook de luisterrijke groene omgeving vol buitenplaatsen, musea en monumenten leent zich goed voor een
8
fietstocht. Binnen een half uur bereik je indrukwekkende burchten, forten en kastelen, zoals het grootste kasteel van Nederland Kasteel de Haar en de landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen, rustgevende natuurgebieden aan de Kromme Rijn. In de komende jaren zal de stad blijven investeren in het verbeteren van fietsroutes en parkeerplaatsen. Zo wordt er momenteel gebouwd aan de grootste fietsenstalling ter wereld met plek voor 12.500 fietsen. In totaal wordt er in het Stationsgebied gebouwd aan vijf fietsenstallingen, welke gezamenlijk plek hebben voor 33.000 fietsen. Niet geheel toevallig heeft de Fietsersbond Utrecht op het Bike nomics-symposium, in Utrecht, genomineerd voor de Fietsstad 2016 en is Utrecht, door internationaal gerenommeerde media meer dan eens uitgeroepen tot (beste) Fietsstad.
dag is fietsen voor Utrecht nog altijd een belangrijk thema dat naadloos aansluit op haar speerpunten groen, gezond en slim. De stad is een inspirerend fietsbrandpunt in Nederland met veel ruimte voor fietsontwikkelingen zoals het unieke Dynamics parkeersysteem met real-time beschikbaarheidsinformatie en het ‘living LAB’ waarin fietsinnovaties getest worden. Daarnaast is er ook veel kennis op het gebied van fietsen aanwezig: vier grote fietsbeurzen vinden plaats in Utrecht en het fietsbeleid van Beijing is door een Utrechts bedrijf gemaakt. Niet alleen vanuit de overheid wordt bewust ingezet op het gezonde leven, maar juist ook door inspirerende coalities met het bedrijfsleven, kennisinstellingen en unieke burger initiatieven die allemaal waarde toevoegen.
In 1885 innoveerde Utrecht al door het eerste fietspad van Nederland aan te leggen op de Maliebaan. Vandaag de
9
Utrecht highlights
CENTRAAL MUSEUM Het Centraal Museum heeft een uitgebreide collectie van oude, moderne en toegepaste kunst en mode en stadsgeschiedenis collecties. Naast de collectie van oude meesters, met schilderijen van Jan van Scorel en Abraham Bloemaert, heeft het museum ook hedendaagse mode en design en beeldende kunst tentoongesteld. Het museum heeft ook de grootste Rietveld collectie ter wereld in zijn bezit, waaronder de beroemde Rietveld stoel. Daarnaast is het originele atelier van Dick Bruna permanent te zien in het Centraal Museum. centraalmuseum.nl
DOMkerk Monumentale, gotische kerk met een rijke geschiedenis. Ooit was de Domkerk een stuk groter en verbonden aan de Domtoren. Als gevolg van een heftige tornado in 1674 stortte het schip echter in en raakte de toren van de kerk gescheiden. Het huidige Domplein was daarmee een feit. domkerk.nl
10
DOMUNDER Onder het eeuwenoude Domplein kan er een route worden gevolgd waar 2000 jaar geschiedenis te zien is. Van het Romeinse castellum Traiectum, de romaanse kathedraal en kerken, tot de overblijfselen van de gotische kathedraal verwoest door een tornado in 1674. Wandelend tussen de immense pijlers van de gotische kathedraal kunt u het allemaal beleven. In zijn korte bestaan ontving DOMunder al diverse internationale erfgoedprijzen, zoals de prestigieuze Museum en Erfgoed Award. domunder.nl
Domtoren
Domplein
De Domtoren is al meer dan 600 jaar oud en ook de hoogste kerktoren van het land. Met z’n 112 meter, is de Domtoren vanuit elk punt in de stad zichtbaar. Wanneer de 465 treden, begeleid door een gids, beklommen zijn, wordt de inspanning beloond met een fantastisch uitzicht over de stad. domtoren.nl
Wie Utrecht voor het eerst bezoekt, begint op het ruim tweeduizend jaar oude Domplein. De plek waar de Romeinen de basis voor Utrecht legden met Castellum Traiectum en waar Utrecht werd opgericht.
nijntje museum Er is maar een Utrechtse creatie bekender dan de Rietveld stoel: nijntje, het in 1955 door Dick Bruna ontworpen Utrechtse konijntje. In 60 jaar tijd is nijntje uitgegroeid tot een internationale bekendheid, niet alleen als een personage uit een kinderboek, maar ook als een design icoon. In het nieuwe nijntje museum ontdekken peuters en kleuters spelenderwijs hun wereld. De verschillende ruimtes hebben allemaal hun eigen thema gebaseerd op de prentenboeken van Dick Bruna. nijntjemuseum.nl
Tivolivredenburg TivoliVredenburg is een ‘muzikale stad-in-een-stad’. Met vijf unieke zalen en meerdere horeca voor zieningen onder één dak, is ze het huis van en voor iedereen. Voor de Utrechter en de internationale bezoeker, voor jong en oud, voor de amateur en de professional. Ze biedt een podium aan alle muzikale werelden: klassiek, pop, dance, jazz, familie en alles ertussen. Daarmee is TivoliVredenburg uniek in de wereld. tivolivredenburg.nl
11
BOTANISCHE TUINEN
MUSEUM SPEELKLOK
De tuinen, die tot de oudste universitaire tuinen van Nederland behoren, liggen op en rondom het negentiende-eeuwse Fort Hoofddijk. Hier vind je ook één van de grootste rotstuinen van Europa. In de zomer vormen de tuinen een dromerige festivallocatie, onder andere voor muziekfestival deBeschaving, het Tropisch Vlinderfestival en het Hortus Festival. uu.nl/botanischetuinen
Het meest muzikale museum van Nederland bestaat dit jaar 60 jaar. Rondom dit jubileum worden diverse activiteiten georganiseerd. Dit museum heeft een grote collectie draaiorgels en automatische muziekinstrumenten die meer dan 600 jaar plezier hebben geleverd voor jong en oud. museumspeelklok.nl
RIETVELD SCHRÖDERHUIS Het Rietveld Schröderhuis (ook bekend als het Schröderhuis) in Utrecht werd in 1924 gebouwd door de Nederlandse architect Gerrit Rietveld voor mevrouw Schröder en haar drie kinderen. Het meesterwerk wordt beschouwd als een hoogtepunt van ‘De Stijl’ is een icoon van de stad Utrecht en staat sinds 2000 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. rietveldschroderhuis.nl
MUSEUM CATHARIJNECONVENT Gevestigd in een prachtig klooster uit de Middeleeuwen is dit hét museum voor religieuze kunst in Utrecht. Het museum vertelt het fascinerende verhaal van het heden en verleden van het christendom in Nederland. Met een collectie van zowel protestantse als katholieke kunst- en cultuurvoorwerpen is het museum uniek in de wereld. catharijneconvent.nl
UTRECHT SCIENCE PARK & MODERNE ARCHITECTUUR Met de Universiteit Utrecht als beste universiteit van Nederland, het Universitair Medische Centrum Utrecht als een van de grootste zieken huizen in het land en de vele innovatieve bedrijven en onderzoeks instellingen, is het Utrecht Science Park (USP) het hart van de kennis economie. Een bezoek aan het USP is een verrijkende ervaring; het biedt vele verborgen schatten. Internationaal befaamde architecten als Rem Koolhaas, NL Architects, Wiel Arets en Eric Egeraat ontwierpen er prijswinnende gebouwen. Het USP heeft een eigen Central Park: de prachtige botanische tuinen. Universiteit Utrecht viert haar 380-jarig bestaan in 2016. Daarnaast vieren diverse andere toonaangevende partijen belangrijke lustrums, waaronder Utrecht Science Park/De Uithof (55 jaar) en het Hubrecht Instituut (100 jaar). utrechtsciencepark.nl
12
SPOORWEGMUSEUM Het Spoorwegmuseum is het grootste museum van Utrecht en vertelt het verhaal van 175 jaar spoorwegen in Nederland. Het museum is gevestigd in het oude Maliebaanstation en naast de mooie trein wagons, kun je ervaren hoe het is om een moderne trein te besturen. In het museum zijn vijf verschillende werelden gemaakt. Ga op ontdekkingstocht langs kolossale stoommachines of neem een kijkje in een echte locomotief. spoorwegmuseum.nl 13
AAMU MUSEUM
TRAJECTUM LUMEN
Het AAMU, Aboriginal Art Museum Utrecht, is het enige museum in heel Europa dat zich richt op Aboriginal kunst uit Australië. Dit bijzondere museum voor hedendaagse Aboriginal kunst, heeft een indrukwekkende collectie van verrassende kunst voorwerpen. Zo zijn er schilderijen op doek en boombast te zien, maar ook uitdagende installaties en multimediaal werk van een jongere generatie kunstenaars van Aboriginal komaf. aamu.nl
Trajectum Lumen is een ontdekkingstocht in het duister langs artistiek uitgelichte locaties in de bijzondere Utrechtse binnenstad. Na het vallen van de avond, voert Trajectum Lumen je van het centraal gelegen Vredenburg langs een aantal kunstwerken van gerenommeerde lichtkunstenaars. Samen brengen deze het heden en verleden van de stad op spectaculaire wijze tot leven. trajectumlumen.com
FEITEN EN CIJFERS Iconen • De Domtoren, de hoogste Nederlandse kerktoren, 112 meter hoog en 465 traptreden. • Middeleeuwse grachten, werven en werfkelders. • Het Rietveld Schröderhuis, UNESCO werelderfgoed. • Nijntje, de bekende creatie van Dick Bruna. • Paushuize, monumentaal pand in de binnenstad. Bedoeld als verblijf voor de enige Nederlandse Paus: Adriaan Floriszoon Boeyens. (1459 – 1523). • Stelling van Utrecht, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.
Bekende utrechters 1495 – 1562 Jan van Scorel (schilder) 1459 – 1523 Adriaan Floriszoon Boeyens (enige Nederlandse Paus ooit) 1888 – 1964 Gerrit Rietveld (architect, Rietveld Schröderhuis en de Rietveld stoel) 1927 – NU Dick Bruna (grafisch ontwerper en schrijver. Bekendste creatie: nijntje) 1934 – 2010 Anton Geesink (1964 Olympische judo kampioen in Tokyo) 1992 – NU Dafne Schippers (wereldkampioene 200 meter sprint 2015)
Waar komt de naam Utrecht vandaan? In de Romeinse tijd was de naam van het fort Utrecht gewoon Traiectum, duidend op de ligging aan een mogelijke Rijn oversteek. Traiectum werd Nederlands Trecht. Met de U, van de oude Nederlandse “uut” (stroomafwaarts) toegevoegd om U-trecht onder scheiden van Maastricht, werd de naam Utrecht geboren.
FEITEN EN CIJFERS Inwoners 334.295 Studenten 70.000 Aantal nationaliteiten 260 Oppervlakte 99 km² Wijken 10 Universiteiten & Hogescholen 7 Musea 11 Werven 4 km Treinstations 7
Grachten en werven Omdat Utrecht zich steeds verder ontwikkelde als het h andelscentrum van Nederland, werd er in de twaalfde eeuw na Christus een grachtenstelsel ontwikkeld. Geen andere stad ter wereld heeft vergelijkbare werven. Ze werden eeuwen geleden ontwikkeld om toegang te realiseren tot voorraadkelders. Tegenwoordig zijn veel kelders omgebouwd tot restaurants, boetiekjes en barretjes en op de werven zijn sfeervolle terrassen gecreëerd. bezoek-utrecht.nl
14
Een rijke historie
47 Romeinen bouwden rond 47 na C hristus het castellum (fort), oftewel het Traiectum. Het is de start van Utrecht op het huidige Domplein.
695 Willibrord, een rooms-katholieke aartsbisschop en missionaris, richt het oude castellum in als missiepost en kerstent Nederland (vanaf 695 na Chr).
1122 Vanaf het jaar 1122 verkreeg Utrecht stadsrechten. Tot aan de 16e eeuw bleef Utrecht de grootste en belangrijkste stad van Nederland.
1579 De Unie van Utrecht werd in 1579 in de stad ondertekend (grondslag voor Republiek der 7 Verenigde Nederlanden).
1713 De Vrede van Utrecht werd in 1713 in de stad ondertekend.
15
100 years of shaping the world Utrecht-Amersfoort is de geboorteplaats van vier grote Stijlkunstenaars: Piet Mondriaan, Gerrit Rietveld, Theo van Doesburg en Bart van der Leck. Utrecht-Amersfoort is daarmee dé creatieve broedplaats waar de Stijl ‘geboren’ is. In Utrecht en Amersfoort is nu nog veel te zien van Mondriaan en Rietveld.
Zo is in Amersfoort het geboortehuis van Piet Mondriaan te beleven middels het nieuw te openen Mondriaanhuis. Utrecht heeft de grootste Rietveldcollectie ter wereld. De originele rood-blauwe Rietveldstoel is permanent te zien in het Centraal museum en met het Rietveld Schröderhuis heeft Utrecht de enige UNESCO werelderfgoedlocatie binnen het Mondriaan to Dutch Design thema. Rietveld en Mondriaan hebben elkaar in hun tijd nooit ontmoet. Dat gaat in 2017 in Utrecht en Amersfoort éindelijk gebeuren.
UTRECHT In deze moderne studentenstad met een rijk middeleeuws verleden, is de wereldberoemde architect Gerrit Rietveld (1888-1964) geboren en getogen. Hij behoort tot de meest belangrijke en invloedrijke architecten/kunstenaars van de vorige eeuw. Zijn baanbrekende ontwerpen bewonder je in het Centraal Museum en in Utrecht-Oost, waar hij in 1924 vlakbij het Wilhelminapark het Rietveld 16
Schröderhuis bouwde. Dit meesterwerk is opgenomen in de Werelderfgoedlijst van UNESCO en wordt beschouwd als een hoogtepunt van moderne kunststroming De Stijl. Ook ontwierp Rietveld in 1931 vier herenhuizen aan de Erasmuslaan volgens het esthetisch ideaal van het Nieuwe Bouwen. Utrecht heeft een compact stads centrum en alle bezienswaardigheden zijn dichtbij en ideaal om per fiets te verkennen. Centraal Museum Het Centraal Museum is hét museum van Utrecht. Het wil elke bezoeker verrijken met kunst en cultuur uit Utrecht. Utrecht is een internationale historische en moderne stad en het museum vertelt verhalen uit de wereld van Utrecht, van Romeinse tijd tot nu en toekomst. Met hulp van collecties met werken van de Caravaggisten en Moderne Realisten, beroemde mode ontwerpers zoals Viktor&Rolf, De Stijl meesters als Rietveld, Van der Leck en Van Doesburg, en historie van Romeinse Limes tot De vrede van Utrecht, zijn deze verhalen voor een breed publiek toegankelijk.
Rietveld’s Meesterwerk; Het Rietveld Schröderhuis Icoon van De Stijl Ontdek wie en wat Rietveld inspireerde in zijn zoektocht naar bevrijding wat resulteerde in het Rietveld Schröderhuis, het internationale meesterwerk van De Stijl in Utrecht. Looptijd 4 maart 2017 – 11 juni 2017 Locatie Centraal Museum, Utrecht centraalmuseum.nl Het Rietveld Schröderhuis Het Rietveld Schröderhuis is het architec tonische hoogtepunt van de kunststroming De Stijl. Het huis is in 1924 ontworpen door de Utrechtse architect en vormgever Gerrit Rietveld. Samen met onder andere de Eiffeltoren en Big Ben staat het Rietveld Schröderhuis op de UNESCO Werelderf goedlijst. Een icoon van Nederland! Het huis is niet alleen ontworpen maar ook ingericht door Gerrit Rietveld (1888-1964). Looptijd permanent Locatie Rietveld Schröderhuis, Utrecht rietveldschroderhuis.nl Fietstocht De Stijl Gerrit Rietveld heeft zijn sporen nagelaten in het hedendaagse Utrecht. Onder leiding van een stadsgids van de VVV wordt een fietstocht gemaakt langs de relikwieën van deze grootmeester van de moderne kunst. In de hele stad zijn de architectonische hoogstandjes van Rietveld te zien. Het absolute hoogtepunt van deze fietstocht is een bezoek aan het meesterwerk van Rietveld en tevens UNESCO werelderfgoed, het Rietveld Schröderhuis. Looptijd 2017 Locatie Utrecht centrum utrechtvoorgroepen.nl 17
AMERSFOORT
vanuit de idee dat de samenhang der kleuren tot ‘harmonie’ zou leiden.
In het centrum van Nederland ligt Amersfoort, een gezellige stad met een middeleeuwse historie en maar liefst 650 monumenten. Amersfoort is de geboorteplaats van de pionier van de abstracte en non-figuratieve kunst: Piet Mondriaan (1972-1944). Mondriaan was een van de belangrijkste medewerkers van tijdschrift De Stijl. In zijn geboortehuis aan de Kortegracht in Amersfoort, het Mondriaanhuis, kun je de reis van het leven van de kunstenaar bewonderen. In het moderne Kunsthal KAdE zijn de kleuren van De Stijl en hun artistieke nalatenschap te zien in een selectie kunstwerken. Beide locaties zijn op loopafstand van het centrum te bezoeken. De titel ‘Beste Hotelstad van Nederland 2015’ en de centrale ligging maken Amersfoort tot de ideale uitvalsbasis om het Mondriaan to Dutch Design jaar in heel Nederland te bezoeken.
Vanuit de voorbeelden van De Stijl-kunstenaars trekt Kunsthal KAdE lijnen door naar het heden en hoe in de decennia na De Stijl kunstenaars onderzoek bleven doen naar de autonome kracht van kleur: via het abstract expressionisme en de naoorlogse concrete kunst naar hedendaagse kunstenaars die kleur als zelfstandig element hebben onderzocht. Denk daarbij aan kunstenaars als Jozef Albers, Yves Klein, Angela Bulloch, Gerhard Richter en Olafur Eliasson.
Kunsthal KAdE Kunsthal KAdE organiseert tentoonstellingen op het gebied van (moderne) kunst, architectuur, vormgeving & design en eigentijdse beeldcultuur. De kunsthal is gevestigd in het Eemhuis, een ontwerp van Neutelings Riedijk architecten uit Rotterdam.
Het Mondriaanhuis in Amersfoort is het geboortehuis van Piet Mondriaan. Hier werd Pieter Cornelis Mondriaan in 1872 geboren als zoon van een gereformeerde hoofdonderwijzer en begon het leven van een groot kunstenaar. Het Mondriaanhuis verhaalt over het leven, werk en gedachtengoed van Mondriaan, wiens invloed op kunst en design ook vandaag nog doorwerkt.
De kleuren van De Stijl De drie primaire kleuren rood, geel en blauw zijn archetypisch en synoniem voor De Stijl. Kunsthal KAdE stelt het kleurgebruik van De Stijl-kunstenaars centraal in een speciale tentoonstelling in het kader van 100 jaar De Stijl. Wat de Stijlkunstenaars gemeen hadden is dat zij streefden naar kleur als een autonoom element ‘uit de kunst’ en niet ‘uit de natuur’ en 18
Looptijd mei-september 2017 Locatie Kunsthal KadE, Amersfoort kunsthalkade.nl Mondriaanhuis “Men moet zich niet aanpassen, maar scheppen.” (Uit: De woning, de straat, de stad; Piet Mondriaan, 1926)
Het Mondriaanhuis ondergaat in 2016/2017 een metamorfose en krijgt in het Stijljaar 2017 een heropening. Het in 1994 opgerichte museum voor concrete kunst wordt getransformeerd tot een internationale, museale beleving die de bezoeker meeneemt langs de talrijke geboorteplekken van Mondriaans gedachtengoed en werk.
Een bezoek aan het Mondriaanhuis wordt een hernieuwde kennismaking met de eigenzinnige kunstenaar die tot op de dag van vandaag een inspiratiebron is voor kunstenaars, vormgevers en architecten. Zijn iconische werk, zijn zoektocht, zijn artistieke en spirituele vorming, zijn vrienden en zijn beroemde ateliers komen voorbij in een 1 uur durende multimediale ontdekking. Looptijd geplande heropening in voorjaar 2017 - permanent Locatie Mondriaanhuis, Amersfoort mondriaanhuis.nl Zonnehof Paviljoen Gerrit Rietveld Het tentoonstellingspaviljoen De Zonnehof in Amersfoort is één van de belangrijkste late werken van de architect Gerrit Rietveld en is een gerespecteerd voorbeeld van het functioneel, zakelijk bouwen van na de oorlog. Het gebouw is uniek in Nederland: het enige andere originele tentoonstellingspaviljoen van Rietveld staat in Venetië. Het paviljoen werd in 1959 geopend en heeft tot 2007 dienst gedaan als Centrum voor Moderne Kunst. Daarna heeft het wisselende functies gehad en heeft het ook tijdelijk huisvesting geboden aan het Armando Museum. Met het oog op 100 jaar De Stijl kijkt de gemeente Amersfoort i.o.m. Amersfoort in C naar een nieuwe, culturele functie en wordt de haalbaarheid van een restauratie onderzocht. In 2017 zal het paviljoen zelf en de architectuur van Rietveld centraal staan in een tentoonstelling en randprogramma van lezingen. Looptijd 2017 Locatie Zonnehof Paviljoen, Gerrit Rietveld, Amersfoort
Utrecht - Amersfoort: broedplaats van Rietveld & Mondriaan
Utrecht
Amersfoort
Centraal Museum “Rietvelds Meesterwerk” (mrt - jun) Grootste Rietveldcollectie
Mondriaanhuis Drachten
Rietveld Schröderhuis (UNESCO) Gerrit Rietveld “Tours and Special Events” (2017)
Zonnehof Paviljoen “Gerrit Rietveld” (permanent)
Centraal Museum “Collectie Theo van Doesburg” (permanent)
Kunsthal KAdE “De kleuren van De Stijl” (mei - sept)
Centraal Museum “Collectie Bart van der Leck” (permanent)
Fietstocht De Stijl “Rietveld Architectuur” (2017)
“Men moet zich niet aanpassen, maar scheppen” (permanent)
Leiden Den Haag
Utrecht - Amersfoort
Leiden, de Lakenhal
Otterlo Winterswijk
“Open Air Museum 100 years De Stijl” (mei - sept)
Den Haag, Gemeentemuseum “Mondriaan & Van der Leck” (feb - mei) “Piet Mondriaan: Een retrospectief” (mei - aug)
Otterlo, Kröller-Müller “Arp: The poetry of forms”
(mrt - jun)
Winterswijk, Villa Mondriaan “De jonge jaren van Piet Mondriaan” (permanent)
Drachten, Dr8888
bezoek-utrecht.nl/100jaardestijl
“De Stijl in Dachten: Theo van Doesburg” (jan - apr)
CULTUREEL ERFGOED De provincie Utrecht beschikt over een schat aan buitenplaatsen, musea, monumenten en bezoekerscentra. De Vechtstreek en de Utrechtse Heuvelrug zijn rijk aan kastelen, forten en andere monumenten. De Romeinse limes, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, voormalig vliegbasis Soesterberg en de Grebbelinie herinneren aan een militair verleden.
Aan al die locaties hangen geweldige verhalen van toen, hier en nu. Sinds 2015 is Toerisme Utrecht actief betrokken bij de promotie van het culturele erfgoed van de provincie Utrecht. Dit project is onderdeel van de agenda ‘ Utrecht Verhaalt’, een initiatief van de provincie Utrecht om het erfgoedtoerisme te stimuleren. Om het bewustzijn van de geweldige verhalen achter het cultureel erfgoed te verhogen en zo een boost te geven aan het erfgoedtoerisme, werken het Press Office en de Travel Trade afdeling van Toerisme Utrecht nauw samen werken met 10 geselecteerde locaties.
“Utrecht, ‘like a Vermeer painting’”
Le Figaro, Frankrijk 01 – 07 – 15
Kasteel de Haar Kasteel de Haar is het grootste en meest luxueuze kasteel van Nederland en behoort tot de internationale top van historische buitenhuizen. Bezoek het kasteel onder begeleiding van een deskundige gids en leer alles over de wereld van weelde waarin de baronale familie leeft. Als een echt sprookjesslot rijst het op uit een park met zwaar geboomte, omringd door oude tuinen en waterpartijen. Het hele jaar door worden er veel extra activiteiten georganiseerd zoals concerten, grote fairs, kinderactiviteiten en theater. kasteeldehaar.nl 20
Slot Zuylen Gelegen aan de oostelijke oever van de Vecht, vlakbij de historische dorpskerk van Oud-Zuilen net buiten Utrecht, ligt het door water omgeven Slot Zuylen. Het kasteel kent een lange geschiedenis en heeft een bijzonder goed bewaard gebleven interieur. De rijke collectie bestaat onder andere uit antieke meubels, schilderijen en gebruiksvoorwerpen. In de 18e eeuw is het middeleeuwse kasteel verbouwd tot buitenhuis, met als bekendste bewoner schrijfster Belle van Zuylen. Sinds 1950 is het complex opengesteld voor publiek en brengen concerten, evenementen en rondleidingen brengen het verleden tot leven. slotzuylen.nl
Kasteel Amerongen Vanaf het ontstaan in 1286 is Kasteel Amerongen, prachtig gelegen in een schitterende landelijke omgeving, aan de rivier en nabij de stad, eeuwenlang toneel van roerige adellijke levens. In de negentiende eeuw wordt het huis drastisch verbouwd door architect Pierre Cuypers. Korte tijd biedt het onderdak aan de Duitse keizer Wilhelm II, voordat deze zich voorgoed vestigt in Huis Doorn. kasteelamerongen.nl
Huis Doorn Huis Doorn is een kasteel, ridderhofstad en landgoed op de Utrechtse Heuvelrug in Doorn. Het huis dankt zijn bekendheid vooral aan de laatste Duitse ex-keizer Wilhelm II. Deze woonde in Huis Doorn van 1920 tot 1941 Wilhelm II, in ballingschap. Na het verlies van de Eerste Wereldoorlog in 1918 kreeg hij politiek asiel in het neutrale Nederland. Het huis geeft een authentiek beeld van de vorstelijke wooncultuur, die de overgang markeert van de negentiende naar de twintigste eeuw. huisdoorn.nl
Paleis Soestdijk Paleis Soestdijk is een unieke belevenis. Te zien zijn de representatieve stijlkamers en enkele privévertrekken van de laatste bewoners. Bovendien laat Paleis Soestdijk zien hoe prins Bernhard en prinses Juliana lange tijd hebben gewoond. De originele sfeer is zoveel mogelijk behouden gebleven. Het park rondom het paleis is ook toegankelijk voor publiek. paleissoestdijk.nl 21
Nationaal Militair Museum In het Nationaal Militair Museum, op de voormalige vliegbasis Soesterberg, komen verleden, heden en toekomst van de Nederlandse krijgsmacht tot leven. Het NMM heeft de meest bijzondere collectie tanks, vliegtuigen, pantservoertuigen en helikopters van Nederland. In dit interactieve museum is op een indrukwekkende manier de geschiedenis van Nederland en haar krijgsmacht weergegeven. Niet alleen het museum zelf is een bezoek waard, ook de omgeving heeft veel te bieden. Nergens anders vind je een samenspel tussen militair erfgoed, kunst en natuur zoals hier. nmm.nl
Museum Oud Amelisweerd Op steenworp afstand van de Utrechtse binnenstad, midden in de eeuwenoude bossen van de landgoederen van Amelisweerd ligt het Museum Oud Amelisweerd (MOA). Het is gevestigd in het gerenoveerde achttiende-eeuwse landhuis van de historische buitenplaats Oud-Amelisweerd. Museum Oud Amelisweerd (MOA) is een huis van kunst in de natuur met drie collecties: de Armando Collectie, de historische buitenplaats en de Collectie Chinees behang. Deze collecties worden verbonden door het centrale thema van MOA: hoe verhouden mens en natuur zich tot elkaar? moa.nl
22
De Grebbeberg In de vroege morgen van 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland binnen. De volgende ochtend werd de aanval op de Grebbelinie ingezet. Gedurende drie dagen waren de Grebbeberg en omgeving het toneel van zware gevechten en sneuvelden meer dan 400 Nederlandse militairen. De slag om de Grebbeberg is de grootste en meest bekende veldslag op Nederlands grondgebied in mei 1940. Ter nagedachtenis hieraan organiseert Stichting De Greb rondleidingen en lezingen. grebbeberg.nl
Waterliniemuseum Fort Bij Vechten Fort bij Vechten is een van de grootste en fraaiste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De strategische ligging op het snijpunt van de Romeinse Limes en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de ongerepte schoonheid ervan maken het fort geschikt als hét icoon van de Waterlinie. Op het fort is eind 2015 het nieuwe Waterliniemuseum geopend. In het museum wordt het unieke verhaal verteld over de verdediging van Nederland met de hulp van water. Tijdens een interactieve ontdekkingstocht, leert de bezoeker over de kracht van water en wat een waterlinie is. waterliniemuseum.nl
Pyramide van Austerlitz De enige piramide op Europees grondgebied is te vinden in het plaatsje Woudenberg. De Pyramide van Austerlitz is een relikwie van een periode waarin Nederland, onder Frans bewind, onderhevig was aan grote veranderingen waar we nu nog steeds de nalatenschap van ondervinden. Achternamen, het belastingstelsel en de burgerlijke stand. Allemaal ingevoerd door Napoleon Bonaparte. defransetijd.nl 2323
“a hip, vibrant city where you feel right at home” De Morgen, België 01 – 12 – 15
Festivals en evenementen
Tentoonstellingen
HACKING HABITAT
FESTIVAL OUDE MUZIEK
CENTRAAL MUSEUM
25 Februari – 5 juni 2016 Voor deze internationale kunstmanifestatie is de voormalige gevangenis aan het Utrechtse Wolvenplein geopend voor publiek. Meer dan tachtig kunstenaars en dertig wetenschappers, sprekers en auteurs laten er hun licht schijnen over de rol van technologie in ons leven. hackinghabitat.com
6 augustus – 4 september 2016 Het festival – de grootste in zijn soort ter wereld - is een jaarlijks, tiendaags evenement. Tijdens het festival vinden er ruim 150 concerten en andere activiteiten plaats, zoals zomerschool lezingen, een Oude Muziek Markt en een STIMU-Symposium. oudemuziek.nl/festival
centraalmuseum.nl
SPRING Performing Arts Festival
GAUDEAMUS MUZIEKWEEK
HAAR! gaat over menselijk haar in mode en kunst. Grensoverschrijdende modeontwerpers en kunstenaars die menselijk haar als materiaal én inspiratiebron gebruiken nemen deel. Lichaamshaar is verwerkt in sieraden, wordt gebruikt voor kunstwerken en vormt het uitgangspunt voor installaties.
19 – 28 mei 2016 SPRING haalt hedendaagse voor stellingen van over de hele wereld naar Utrecht en laat de stad op deze manier kennismaken met internationale choreografen en theatermakers die anders niet of nauwelijks in Utrecht en Nederland te zien zijn. springutrecht.nl
CAMPUS PARTY – UTRECHT #CPEU4
FESTIVALS EN EVENEMENTEN Festivalkoorts De bomvolle culturele agenda van Utrecht biedt voor ieder wat wils het hele jaar door. Daarnaast is de stad regelmatig bevangen door festivalkoorts. Populair zijn toonaangevende festivals als het Nederlands Film Festival, maar ook intieme festivals op bijzondere plekken. Op speciale Culturele Zondagen geniet je overal in de stad van theater, dans, muziek, beeldende kunst en film. 24
25 – 29 mei 2016 De vijftigste editie van het internationale rondreizende Campus Party vindt dit jaar plaats in Utrecht. Het festival wil een inkijk geven in de wereld van digitale oplossingen voor globale problemen. campus-party.org
OPEN TUINENDAG UTRECHT 2 juli 2016 Zowel de tuinen in de zuidelijke als in de noordelijke binnenstad worden opengesteld. Het belooft wederom een interessante route te worden, waarin naast een aantal vaste pareltjes ook niet eerder opengestelde tuinen zijn opgenomen. In totaal zullen rond de 40 tuinen deelnemen. opentuinendagutrecht.nl
INTERNATIONAAL KAMERMUZIEK FESTIVAL 29 juni – 3 juli 2016 Het festival, geleid door de bekende violiste Janine Jansen, is een waar muziekfeest. Tijdens het vijf dagen durende festival klinkt internationale topmuziek in Utrechts mooiste locaties, voor kenners, liefhebbers en nieuws gierige nieuwkomers. kamermuziekfestival.nl
7 – 11 september 2016 Van classical cross-over en minimal soundscapes tot modern composition vol (live) elektronica, Gaudeamus Muziekweek presenteert de nieuwste muziek van jonge muziekpioniers tijdens het gelijknamige nationaal en internationaal gerenommeerde festival in Utrecht. muziekweek.nl
OPEN MONUMENTENDAG – Iconen en symbolen 10 – 11 september 2016 Dit jaar staan beelden en tekens met een bijzondere extra betekenis centraal. In monumenten zie je ze overal: van binnen en van buiten, in ornamenten, in reliëfs of schilderingen. De monumenten zelf kunnen ook iconische waarde hebben in het landschap of in de stad. openmonumentendag.nl
NEDERLANDS FILM FESTIVAL 21 september – 2 oktober 2016 Tien dagen lang is Utrecht de film hoofdstad van Nederland, waar de Nederlandse film het erepodium krijgt dat het verdient. De talkshows, workshops, debatten, filmfeesten en natuurlijk de filmvertoningen staan garant voor een bruisend, informatief, inspirerend en creatief festival. filmfestival.nl
Le Guess Who? 10 – 13 november 2016 Een vierdaags festival met hedendaags ontluikend talent, gecombineerd met unieke optredens die je niet zo gauw ziet. Dit alles komt samen op verschillende locaties in de binnenstad van Utrecht. leguesswho.nl
RIETVELD EN VAN BAAREN COLLECTIE
t/m mei 2016
Een selectie van de beste werken uit de Van Baaren collectie en 13 ontwerpen van de Utrechtse architect en meubelmaker Gerrit Thomas Rietveld (1888-1964).
HAAR! MENSELIJK HAAR IN MODE EN KUNST
20 februari 2016 – 28 mei 2016
TROTS VAN DE STAD. DE UTRECHTSE DOMTOREN 25 juni – 2 oktober 2016 In een grote overzichtstentoonstelling wordt de wonderbaarlijke geschiedenis van de Domtoren verteld. Van de middeleeuwen tot nu. In de bijbehorende werkplaats kun je zelf de Domtoren bouwen met een 3D-pen of onderzoeken hoe Dom je eigenlijk bent?
MUSEUM CATHARIJNECONVENT catharijneconvent.nl
FRANCISCUS 5 maart – 5 juni 2016 Wie was Franciscus van Assisi eigenlijk? Wat waren zijn idealen en hoe ging men later met Franciscus’ gedachtegoed om? De tentoonstelling geeft aan de hand van prachtige kunstwerken antwoord op al deze vragen.
HEILIG SCHRIFT 7 oktober 2016 – 8 januari 2017 Een tentoonstelling over de Tanach, de Bijbel en de Koran. Door middel van indrukwekkende handschriften toont het museum de verering en het gebruik van de heilige geschriften van de drie monotheïstische wereldreligies: jodendom, christendom en islam.
AAMU aamu.nl
REMEMBER ME. STORIES IN PRINT t/m 19 juni 2016 In deze tentoonstelling presenteert het museum indringende verhalen in sprekende en uitgesproken grafische kunstwerken. Zestig kunstwerken zijn hiervoor speciaal van Australië naar Nederland overgekomen.
2525
SHOPPEN
BEREIKBAARHEID
De sfeervolle, oude binnenstad van Utrecht bevat de perfecte ingrediënten voor een dagje shoppen.
Utrecht is gunstig gelegen in het hart van Nederland waar rails, wegen en waterwegen elkaar kruisen. De locatie van de stad maak Utrecht de ideale uitvalsbasis voor een bezoek aan Nederland. Naar Utrecht
Zo zijn er populaire ketens, maar ook originele winkels van kleine ondernemers. In intieme straatjes, zoals de zeven straatjes, ontdek je de mooiste schatten zoals prachtig antiek, Utrechts design of hippe vintagekleding. Pop-upstores en conceptstores, waar vernieuwende producten vaak worden gecombineerd met kunst en gastronomie, zijn de nieuwste winkeltrend. Je komt ze onder andere tegen in Hoog Catharijne,
het grootste winkelcentrum van Nederland. De Twijnstraat is een speciale winkelstraat. Het is de oudste winkelstraat van Utrecht en onderscheidt zich door aantrekkelijke shops en eettentjes. Vergeet ook vooral niet even naar Janskerkhof te gaan, iedere zaterdag wordt er daar een drukke en gezellig Bloemenmarkt gehouden.
26
Met de trein Utrecht Centraal Station is de nationale hub, met treinen die bijna elke minuut komen vanuit en vertrekken naar alle uithoeken van het land. Internationale treinen uit heel Europa komen ook dagelijks aan, zoals de high-speed Thalys (Parijs) en ICE International (Frankfurt). Daarnaast arriveren en vertrekken er dagelijks internationale treinen van en naar Brussel (2 uur), Keulen (2,5 uur) en Parijs (3,5 uur). nsinternational.nl
culinair
Amsterdam en Schiphol liggen op slechts 30 minuten met de trein, Rotterdam en Den Haag op 45 minuten. ns.nl
Zowel de binnenstad als de buitenwijken van Utrecht zijn gevuld met restaurants, eetcafés, lunchtentjes, koffiezaken en delicatessenwinkels.
Met de auto Utrecht ligt op 40 km ten zuidoosten van Amsterdam, op 125 km van Antwerpen en 175 km van Brussel. Omringd door drie van Hollands grootste snelwegen is de stad gemakkelijk te bereiken vanuit alle richtingen.
Utrechters houden van een gevarieerd horeca-aanbod waar je kunt genieten van moderne en klassieke keukens of van Utrechtse specialiteiten. Leuke plekken voor een snel hapje eten, maar ook voor een hele avond tafelen, zijn te vinden in de sfeervolle steegjes, gezellige pleinen en de eeuwenoude werven aan het water.
IN UTRECHT In Utrecht kunt u reizen met het openbaar vervoer of, gezien alles op korte afstanden ligt, verken de stad te voet. Fietsen zijn verreweg de gemakkelijkste wijze van vervoer en kunnen gehuurd worden op verschillende locaties zoals de VVV en hotels.
Stationsgebied Het stationsgebied ondergaat momenteel een ‘facelift’ met het uiteindelijke doel om het station goed te verbinden met de historische binnenstad. De leefbaarheid en veiligheid worden verbeterd. Er komt meer ruimte voor cultuur, ontspanning, een betere bereikbaarheid én het water komt terug in de singel. Tegelijkertijd wordt het gebied een stuk duurzamer gemaakt; zuinige gebouwen, alle ruimte voor fietsers, voetgangers en het amsterdam Openbaar Vervoer (schiphol) én zonnecellen op de nieuwe DEN HAAG perronkappen. CU2030.nl
utrecht
rotterdam
27
Toerisme Utrecht Press Office
[email protected] +31 (0)30 236 00 42 Domplein 9 3512 JC Utrecht
bezoek-utrecht.nl
